‌ئازادی‌وڕێكخه‌ره‌كانی‌بیر‌وباوه‌ڕله‌ئیسالمدا

] kurdish – كردي – كوردی [

زاگرۆس‌هه‌مه‌وه‌ندی

پشتیوان‌سابیر‌عه‌زیز‌پێداچونه‌وه‌ی:

2013 - 1434

‌اإلسالم‌في‌واالعتقاد‌الرأي‌حریةوضوابطهما

« الكردية »‌باللغة

هموند‌زاكروس

عزيز‌صابر‌بشتيوان‌مراجعة:

2013 - 1434

‌ئازادی‌وڕێكخه‌ره‌كانی‌بیر‌وباوه‌ڕله‌ئیسالمدا

‌سCCوپاس‌وسCCتایش‌بCCۆ‌خCCوای‌گه‌وره‌‌ومیهره‌بCCان‌ودرود

‌وسه‌ڵات‌وسه‌الم‌له‌سه‌ر‌پێشه‌وای‌مرۆڤایه‌تی‌محمدی‌كوڕی

عبدالله‌‌وئال‌وبه‌یت‌وهاوه‌ڵه‌‌به‌رێزه‌كانی‌هه‌تا‌هه‌تایه‌‌...

‌خۆشه‌ویسCCCCتان‌ئCCCCازادی‌غه‌ریCCCCزه‌یه‌كه‌‌خCCCCوای‌گه‌وره‌

‌له‌فیCCCتره‌تی‌مرۆڤه‌كانCCCدا‌چانCCCدویه‌تی‌وهیچ‌كه‌س‌نCCCاتوانێت

‌،‌به‌تCCایبه‌تی‌تCCر‌پCCاش‌هه‌ڵهCCاتنیئینكCCاری‌ئه‌م‌ڕاسCCته‌ی‌بكCCات

‌خۆری‌ئیسالم‌وڕه‌وانه‌كردنی‌پێغه‌مبه‌ری‌خۆشه‌یسCCتمان،‌ئه‌م

‌ڕاسCCCتیه‌ش‌زۆر‌به‌ڕوونی‌له‌ووته‌‌به‌ناوبCCCانگه‌كه‌ی‌عCCCومه‌ری

‌كCCCCCوڕی‌خه‌تابCCCCCدا‌)خCCCCCوای‌لێ‌ڕازی‌بێت(‌زۆر‌به‌ڕوونی

‌‌متی‌استعبدتم‌النCCاس‌وقCCد»:‌ده‌رده‌كه‌وێت‌كه‌‌فه‌رموویه‌تی‌

‌‌ئه‌وه‌‌چ‌كاتێCك‌ئێCCوه‌‌خه‌ڵكتCCان‌كCCرد«ولCدتهم‌أمهCاتهم‌أحCCرارا

به‌كۆیله‌‌له‌كاتێكدائه‌وان‌به‌ئازادی‌له‌دایك‌بوون‌.

‌ئه‌م‌ووته‌‌به‌نCCرخه‌‌كاتێCCCك‌فه‌رمCCCووی‌كه‌‌كه‌سCCCێك‌له‌‌

‌قبطیه‌كانی‌میصر‌هاته‌‌خCCزمه‌تی‌عCCومه‌ری‌كCCوڕی‌خه‌تCCاب‌له‌

‌مه‌دینه‌‌و‌پCCێی‌ووت‌:‌ئه‌ی‌ئه‌مCCیری‌موسCCڵمانان‌‌من‌سCCته‌م

3

‌لێكCCراوه‌،‌عCCومه‌ریش‌فه‌رمCCووی‌كێ‌سCCته‌می‌لێكCCردوویت:

‌ئه‌ویش‌ووتی:‌محمCCدی‌كCCوڕی‌عه‌مCCری‌كCCوڕی‌عCCاص‌كاتێCCك

‌پێشCCCبڕكێی‌ئه‌سCCCپ‌سCCCواریمان‌ده‌كCCCرد‌من‌پێشCCCی‌كه‌وتم،

‌ئه‌ویش‌قCCCامچیه‌كی‌لێCCCدام‌وپCCCێی‌ووتم‌:‌ئه‌وه‌‌چCCCۆن‌پێشCCCم

‌ده‌كه‌ویت‌؟‌نCCCازانیت‌من‌كCCCوڕی‌دوو‌كه‌سCCCه‌‌به‌رێCCCزه‌كه‌م‌؟

‌عومه‌ریش‌نامه‌یه‌كی‌نارد‌بۆ‌عه‌مر‌له‌‌میصCCر‌و‌نووسCCی‌بCCۆی

‌كه‌‌خێرا‌خCCۆت‌و‌كCCوڕه‌كه‌ت‌بگه‌نه‌‌مه‌دینه‌،‌جاكاتێCCك‌گه‌شCCتنه‌

‌مه‌دینه‌‌و‌عCCCومه‌ر‌دڵنیCCCابوو‌له‌ڕاسCCCتی‌ڕووداوه‌كه‌،‌ووتی‌به‌

‌قبطیه‌كه‌‌هه‌سته‌‌هه‌قی‌خۆت‌له‌و‌كه‌سه‌‌بسێنه‌وه‌‌كه‌‌سته‌می

‌لێكCCCردوویت،‌ئه‌ویش‌به‌قCCCامچی‌لێییCCCدایه‌وه‌‌و‌هه‌قی‌خCCCۆی

‌سه‌نده‌وه‌،‌ئه‌مجا‌عومه‌ر‌ووتی‌به‌‌قبطیه‌كه‌‌به‌قامچیه‌كه‌ت‌بده‌

‌له‌باوكیشCCCی‌چCCCونكه‌‌ئه‌و‌ئه‌گه‌ر‌پله‌وپCCCایه‌ی‌بCCCاوكی‌نه‌بCCCوایه‌

‌نه‌یCCCده‌وێرا‌شCCCتی‌وا‌بكCCCات،‌كCCCابرای‌قبطیش‌ووتی‌:‌ئه‌ی

‌ئه‌میری‌موسڵمانان‌من‌هه‌قی‌خۆم‌له‌و‌كه‌سCCه‌‌سCCه‌نده‌وه‌‌كه‌

‌سته‌می‌لێكCCردووم‌و‌بCCاوكی‌ئه‌و‌لCCێی‌نه‌داوم،‌ئه‌مجCCا‌عCCومه‌ر

‌)خCوای‌لێ‌ڕازی‌بێت(‌ڕووی‌كCCرده‌‌عه‌مCری‌كCCوڕی‌عCاص‌و4

‌ئه‌م‌ووته‌‌به‌نCCCCرخه‌‌به‌ناوبCCCCانگه‌ی‌فه‌رمCCCCوو‌كه‌‌له‌پێشCCCCه‌وه‌

ئاماژه‌مان‌پێدا‌.

‌به‌م‌شCCێوه‌یه‌‌ئیسCCالم‌وپێشCCه‌وا‌وكاربه‌ده‌سCCتانی‌ئیسCCالم

‌به‌رگریCCCCان‌كCCCCردووه‌‌له‌ئCCCازادی‌مرۆڤه‌كCCCCان،‌كه‌چی‌تCCCازه‌

‌نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كCCان‌وڕێكخراوه‌كCCانی‌مCCافی‌مCCرۆڤ‌پCCاش

چوارده‌‌سه‌ده‌‌دێن‌داكۆكی‌له‌‌مافی‌ئازادی‌گه‌الن‌ده‌كه‌ن‌!!

‌ئCCاینی‌پCCیرۆزی‌ئیسCCالم‌به‌و‌په‌ڕی‌فه‌خCCر‌وشCCانازیه‌وه‌

‌به‌رگCCری‌ده‌كCCات‌له‌مCCافی‌ئCCازادی‌كه‌سCCه‌كان‌له‌كCCۆمه‌ڵگه‌دا

‌به‌هه‌موو‌چین‌وتوێژه‌كانیانه‌وه‌،‌ئه‌وه‌تCCانێ‌خCCوای‌گه‌وره‌‌ڕێگCCا

‌نادات‌به‌‌پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی‌)صلی‌اللCCه‌علیCCه‌وسCCلم(‌كه‌‌خه‌ڵكی

‌به‌زۆره‌ملێ‌و‌تCۆپزی‌بCاوه‌ڕ‌پێ‌بهێCنێت‌وناچاریCان‌بكCات‌به‌و

CCو‌)ئاینه‌ی‌كه‌‌هێناویه‌تی‌وه‌ك‌فه‌رمCCوویه‌تی‌ اء ول CCك ش ‌آلمن رب

هم األرض في من CCCره أفCCCأنت جميعا كل اس تك ى الن CCCوا حت ‌يكون

‌ئه‌گه‌ر‌په‌روه‌ردگارت‌بیویستایه‌[‌‌واته‌‌:‌99]یونس‌:‌‌(مؤمنين

‌)ده‌یتCCوانی‌به‌زۆرو‌به‌ناچCCاری(‌هه‌ر‌هه‌مCCوو‌دانیشCCتوانی‌سCCه‌ر

5

‌‌صCCلی‌الله‌‌علیه‌محمدجCCا‌ئایCCا‌تCCۆ‌)ئه‌ی‌،‌زه‌وی‌بCCاوه‌ڕ‌بهێنن

وسلم(‌ئه‌ته‌وێ‌زۆر‌له‌خه‌ڵکی‌بکه‌ی‌بۆ‌ئه‌وه‌ی‌بڕواداربن؟!

‌(الCدين في إكراه ال)یان‌له‌جێگایه‌كی‌تردا‌فه‌رموویه‌تی‌:‌

‌دا‌داسCه‌پاندنم‌ئیسال[‌واته‌‌:‌له‌ئCاینی‌پCیرۆزی256]البقCرة‌:‌

‌وناچاركردن‌و‌زه‌برو‌زه‌نگ‌نیه‌‌بۆدینداریی‌و‌وه‌رگرتنی‌ئCCاینی

‌.ئیسالم

‌هه‌ر‌له‌به‌ر‌ئه‌مه‌یه‌‌خوای‌گه‌وره‌‌باوه‌ڕێCك‌وه‌رنCاگرێت‌به‌

‌له‌ژێCCر‌زه‌بCCر‌وزه‌نگCCدا‌خCCاوه‌نه‌كه‌ی‌بCCاوه‌ڕی‌هێنCCابێت،‌چCCونكه‌

‌باوه‌ڕێك‌به‌زۆر‌هێنرابێت‌دوو‌ڕووی‌و‌نیفاق‌دروست‌ده‌كCCات

‌وخCCCاوه‌نه‌كه‌ی‌خۆشه‌ویسCCCتی‌خCCCوای‌گه‌وره‌‌وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی

‌وئیمانداران‌له‌دڵ‌وده‌روونیدا‌جێگیر‌نابێت‌كه‌به‌شCCێكی‌گه‌وره‌

‌و‌پCCایه‌یه‌كی‌سCCه‌ره‌كی‌باوه‌ڕهێنCCانه‌،‌هه‌رچCCۆن‌خCCوای‌گه‌وره‌

‌به‌هه‌مCCان‌شCCێوه‌‌كCCافربونێكیش‌له‌ژێCCر‌زه‌بروزه‌نگCCدا‌بCCووبێت

‌كفCCر من‌)به‌تCCاوان‌و‌گونCCاهی‌نCCازانێت،‌وه‌ك‌فه‌رمCCوویه‌تی‌:‌

ه CCCه بعCCCد من بالل CCCره من إال إيمان CCCه أك ‌( باإليمCCCان مطمئن وقلب

6

‌هه‌ركه‌سێك‌پاش‌بڕوا‌هێنCCانی‌به‌خCCوا،واته‌‌:‌[106‌CC]‌النحل‌:‌

‌كCCCافرو‌بێ‌بCCCاوه‌ڕ‌بێته‌وه‌،‌بێگومCCCان‌سCCCزای‌تونCCCد‌ده‌درێ

‌مه‌گه‌ر‌كه‌سCCێك‌زۆری،‌وده‌كه‌وێته‌‌به‌ر‌قارو‌تCCووڕه‌یی‌خCCواوه‌

‌دڵ‌وده‌روونی‌پCCڕ‌بێت‌له‌‌بCCاوه‌ڕلێ‌كCCرابێ‌و،‌له‌وكاته‌یشCCدا‌

‌،‌وه‌كو‌)عه‌مماری‌كوڕی‌یاسر(‌خوا‌لێیان‌خCCۆش‌بێت.وئیمان

‌)ئیبن‌عه‌بCCاس(‌ده‌ڵێت:‌موشCCریكه‌كان‌ئCCازارو‌ئه‌شCCكه‌نجه‌ی

‌)عه‌ممار(یان‌زۆردا،‌به‌راده‌یه‌ك‌گه‌یشته‌‌حاڵه‌تێك‌له‌ژێر‌سزادا

‌تیCCا‌بچێت،‌ئه‌وسCCا‌له‌به‌ر‌ناچCCاریی‌و‌به‌دڵێكی‌پCCڕ‌له‌‌ئیمCCانه‌وه‌

‌ئه‌وانی‌رازیی‌كCCرد،‌جCCا‌بCCۆ‌دوایی‌هCCاته‌‌الی‌پێغه‌مبه‌ری‌خCCواو

‌كاره‌سCCاته‌كه‌ی‌بCCۆ‌گCCێڕایه‌وه‌،‌ئه‌ویش‌فه‌رمCCووی:‌له‌و‌كCCاته‌دا

‌:دڵم‌پCCڕ‌له‌ئیمCCان‌بCCوودڵت‌چCCۆن‌بCCوو؟‌)عه‌ممCCار(‌گCCوتی:‌

‌فه‌رمCCووی:‌ده‌سCCا‌ئه‌گه‌ر‌ئه‌م‌جCCاره‌ش‌ئه‌و‌حCCاڵه‌ته‌‌دووبCCاره‌

.بوویه‌وه‌،‌تۆیش‌جاران‌چیت‌گوتبوو‌بیڵێره‌وه‌

‌من الحCCق وقCCل)یCCان‌له‌جێگCCایه‌كی‌تCCردا‌ده‌فه‌رمCCوێت‌:‌

كم اء ومن فليؤمن شاء فمن رب CCر شCCا فليكف CCدنا إن ‌للظالمين أعت

7

CCارا ‌پێیCCان‌بڵێ:‌حه‌ق‌هه‌ر‌ئه‌وه‌یه‌‌که‌واته‌‌:‌[29‌CC]الكهCCف‌:‌‌(ن

‌له‌الیه‌ن‌په‌روه‌ردگارتCCانه‌وه‌‌بۆتCCان‌ڕه‌وانه‌کCCراوه‌،‌جCCا‌ئه‌وه‌ی

‌‌ده‌یه‌وێت‌بCا‌کCCافرو‌بێشیده‌یه‌وێت‌با‌بCاوه‌ڕ‌بهێCCنێت‌و‌ئه‌وه‌

‌بCCاوه‌ڕ‌بێت،‌بێگومCCان‌ئێمه‌‌دۆزه‌خێکمCCان‌ئامCCاده‌‌کCCردووه‌‌بCCۆ

‌.سته‌مکاران

‌ه‌م‌پCCCCCێیه‌‌ڕوون‌بCCCCCوویه‌وه‌‌كه‌‌خCCCCCوای‌گه‌وره‌‌ته‌واوب

‌سه‌ربه‌سCCCCCCتی‌داوه‌‌به‌مرۆڤه‌كCCCCCCان‌له‌دونیCCCCCCادا‌وژیCCCCCCری

‌وبیروهۆشیشCCی‌پێCCداوون‌بCCۆ‌جیCCاكردنه‌وه‌ی‌چCCاك‌وخCCراپ

‌له‌یه‌كCCتری،‌بCCۆیه‌‌دوای‌هه‌مCCوو‌ئه‌مCCانه‌‌خCCوای‌گه‌وره‌‌مCCرۆڤی

‌سه‌ربه‌سCCت‌وئCCازاد‌كCCردووه‌‌له‌نێCCوان‌بCCاوه‌ڕ‌وبێباوه‌ڕیCCدا،‌بCCۆ

‌ئه‌وه‌ی‌له‌دواڕۆژدا‌هیچ‌بیCCCCCCانوویه‌كی‌نه‌مێCCCCCCنێت‌له‌به‌رده‌م

په‌روه‌ردگاردا.

‌به‌ڵام‌ئه‌م‌ئCCCازادیه‌ش‌مانCCCای‌ئه‌وه‌‌نCCCییه‌‌ئیCCCتر‌مCCCرۆڤ

‌سه‌ربه‌سCCCت‌بێت‌له‌هه‌ڵCCCبژاردنی‌بێبCCCاوه‌ڕی‌وهه‌رچی‌به‌دڵی

‌خۆی‌بێت‌بیكات‌له‌كۆمه‌ڵگه‌داوئه‌وه‌ی‌هه‌وا‌وئاره‌زووی‌داوای

8

‌ده‌كات‌سڵ‌نه‌كاته‌وه‌‌له‌نه‌كردنی!‌نه‌خێر‌كاتێك‌مرۆڤ‌ئCCازاده‌

‌له‌وه‌ی‌بێبCCCCCCCاوه‌ڕی‌هه‌ڵCCCCCCCبژرێت‌ده‌بێت‌چCCCCCCCاوه‌ڕوانی

‌سه‌ره‌نجامه‌كه‌شی‌بكات‌له‌دواڕۆژدا‌كه‌‌مانه‌وه‌یه‌‌له‌دۆزه‌خCCدا

به‌هه‌میشه‌یی‌و‌هه‌تاهه‌تایی‌.

‌بCCۆیه‌‌ده‌بێت‌بCCزانین‌كاتێCCك‌بCCاس‌له‌‌ئCCازادی‌بیروبCCاوه‌ڕ

‌ده‌كه‌ین‌له‌ئیسالمدا‌مه‌به‌سCCتمان‌ئه‌وه‌‌نCCییه‌‌ئیسCCالم‌ئCCازادیش

‌ده‌دات‌به‌‌بێباوه‌ڕی‌وئیلحاد‌وعه‌به‌سیه‌ت‌وشCCیوعیه‌ت،‌به‌ڵكCCو

‌كاتێك‌ئه‌هلی‌كتابیشی‌ئازاد‌كردووه‌‌كه‌‌له‌سCCه‌ر‌ئCCاینی‌خۆیCCان

‌بمێننه‌وه‌‌ده‌بێت‌)جزیCCCCCة(‌بCCCCCده‌ن‌به‌‌ده‌وڵه‌تی‌ئیسCCCCCالمی

‌له‌به‌رامبه‌ر‌دیفCCCاع‌لێكردنیCCCان،‌وه‌‌ده‌بێت‌خه‌ریكی‌)تنصCCCیر

‌وتبشCCCیر‌(‌به‌گCCCاوركردن‌وبه‌جCCCوله‌كه‌‌كCCCردنی‌خه‌ڵكی‌نه‌بن،

‌چCCونكه‌‌هه‌مCCوو‌ئه‌مCCانه‌‌ده‌چێته‌‌خCCانه‌ی‌خیCCانه‌ت‌له‌و‌په‌یمCCان

وبه‌ڵێنه‌ی‌كه‌‌له‌سه‌ره‌تاوه‌‌لێیان‌وه‌رده‌گیرێت‌.

‌هه‌ر‌سCCCه‌باره‌ت‌به‌ئCCCازادی،‌ئCCCاینی‌پCCCیرۆزی‌ئیسCCCالم

‌مCCێژوویه‌كی‌پڕشCCنگداری‌بCCۆ‌خCCۆی‌تۆمCCاركردووه‌،‌ئه‌وه‌تCCانێ

9

‌پیغه‌مبه‌ر‌)صلی‌الله‌علیه‌وسلم(‌پاش‌ئه‌وه‌ی‌كۆچ‌ده‌كات‌بCCۆ

‌شاری‌مه‌دینه‌‌و‌ئه‌و‌ده‌ستوره‌‌به‌ناوبانگه‌‌ده‌نوسێته‌وه‌‌له‌نێوان

‌موسڵمانان‌و‌جCCوله‌كه‌‌وته‌واوی‌پێكهاته‌كCCانی‌ئه‌و‌شCCاره‌دا،‌تCCا

‌ئه‌م‌سCCCCاته‌ش‌مرۆڤCCCCایه‌تی‌شCCCCانازی‌ده‌كCCCCات‌به‌وه‌هCCCCا

‌ده‌سCCCCتورێكه‌وه‌‌به‌‌شCCCCاهیدی‌دۆسCCCCت‌و‌دوژمن‌كه‌م‌وێنه‌یه‌

‌له‌مCCCێژوودا،‌له‌م‌ده‌سCCCتوره‌دا‌مCCCافی‌ته‌واوی‌داوه‌‌به‌ئCCCاین

‌وپێكهاته‌كانی‌مه‌دینه‌‌وئه‌و‌به‌ند‌و‌مادانه‌ی‌كه‌‌له‌و‌ده‌سCCتوره‌دا

‌هاتوون‌هه‌موو‌هه‌ق‌ومافه‌كانی‌دیاری‌كردووه‌،‌له‌یه‌كێCCك‌له‌و

‌لليهCCود المؤمنين مع أمة عوف بني يهود وأن‌»مادانه‌‌هاتووه‌‌:‌

‌نفسه ظلم من إال وأنفسCCهم مCCواليهم دينهم وللمسلمين دينهم

‌واته‌‌: «‌بيته وأهل نفسه يهلCCCCCCCCك(‌إال ال )أي يوتغ ال فإنه وأثم

‌جوله‌كه‌كCCانی‌به‌نی‌عه‌وف‌یه‌ك‌میلله‌تن‌له‌گه‌ڵ‌بCCاوه‌ڕداران‌و

‌موسڵماناندا‌له‌شاری‌مه‌دینه‌،‌جوله‌كه‌كان‌له‌سه‌ر‌ئاین‌و‌دینی

‌خۆیان‌بن‌و‌باوه‌ڕداران‌و‌موسڵمانانیش‌له‌سه‌ر‌ئCCاین‌ودیCCنی

‌خۆیCCان،‌خۆیCCان‌و‌به‌نCCده‌‌و‌كه‌نیزه‌كه‌كانیCCان،‌مه‌گه‌ر‌كه‌سCCێك

‌نه‌بێت‌سته‌م‌و‌زوڵم‌وتاوانێك‌بكات،‌ئه‌وه‌‌ئه‌و‌كاته‌‌ته‌نها‌خۆی10

‌و‌كه‌سوكاره‌كه‌ی‌به‌رپرسCCن‌.‌سCCه‌رنج‌بCCده‌ن‌بCCزانن‌پێغه‌مبه‌ر

‌)صلی‌الله‌علیCCه‌وسCCلم(‌‌جوله‌كه‌كCCانی‌مه‌دینه‌ی‌چCCۆن‌ئCCازاد

‌كCCردووه‌‌كه‌‌له‌سCCه‌ر‌ئCCاین‌ودیCCنی‌خۆیCCان‌بمێننه‌وه‌‌وئCCازاد‌بن‌

‌له‌جێ‌به‌جێكCCردنی‌داب‌ونه‌ریCCتی‌وپه‌رسCCتنی‌ئCCاینی‌تCCایبه‌ت

‌به‌خۆیان‌به‌شێوه‌یه‌ك‌كه‌س‌ناتوانێت‌زۆریان‌لێ‌بكات‌له‌سه‌ر

‌ئه‌وه‌ی‌بCCاوه‌ڕ‌بهێنن،‌بCCۆیه‌‌ده‌بیCCنین‌جCCوله‌كه‌‌وگاوره‌كCCان‌كه‌

‌به‌درێژایی‌مێژوو‌له‌ژیر‌حوكم‌وفه‌رمانڕه‌وایی‌ئیسالمدا‌ژیاون

‌به‌‌شاهیدی‌خۆیان‌خۆشترین‌كاتیان‌بووه‌‌و‌موسCCڵمانان‌زوڵم

‌وزۆریCCCCCان‌لێ‌نه‌كCCCCCردوون‌وبگCCCCCره‌‌به‌وپه‌رێ‌دادگه‌ریه‌وه‌

مامه‌ڵه‌یان‌له‌گه‌ڵدا‌كردوون‌.

‌ته‌نCCانه‌ت‌كاتێCCك‌كه‌‌خCCوای‌گه‌وره‌‌فه‌رمCCان‌ده‌كCCات‌كه‌

‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلی‌الله‌علیCCه‌وسCCلم(‌‌بCCانگه‌وازی‌خه‌ڵكی‌بكCCات

‌فه‌رمانی‌پێده‌كات‌به‌و‌په‌ڕی‌حیكمه‌ت‌و‌دانCCاییه‌وه‌‌له‌گه‌ڵیانCCدا

بيل إلى ادع)بCCCدوێت‌وه‌ك‌فه‌رمCCCوویه‌تی‌:‌ CCCك س ‌بالحكمCCCة رب

تي وجادلهم الحسنة والموعظة ‌[125]النحل‌:‌‌( أحسن هي بال

11

‌هه‌ر‌به‌ژیرانه‌ئه‌ی‌پێغه‌مبه‌ر!‌)صCCCلی‌الله‌‌علیه‌‌وسCCCلم(واته‌‌:‌

‌‌وحیكمه‌ت‌و،‌ئامۆژگCCاری‌شCCیرین‌وجCCوان،‌خه‌ڵCCك‌بCCۆ‌ڕێگCCای

‌وه‌‌به‌چاكترو‌باشCCترین‌شCCێوه‌‌قسCCه‌و،‌په‌روه‌ردگارت‌بانگ‌بكه‌

CCCان‌بCCCوان‌و‌به‌هێزیCCCان‌له‌گه‌ڵ‌بكه‌،‌به‌ڵگه‌ی‌جCCCۆگفت‌وگۆی‌

بهێنه‌وه‌.

‌به‌رامبه‌ر‌به‌‌ئه‌هلی‌كتCCابش‌خCCوای‌گه‌وره‌‌به‌م‌شCCێوه‌یه‌

‌أهCCل تجCCادلوا وال‌)فه‌رمCCانی‌به‌‌محمCCد‌المصCCطفی‌ده‌كCCات،‌

تي إال الكتاب ‌گفتوگۆ‌وواته‌‌:‌‌[46‌C]العنكبوت‌:‌(أحسن هي بال

‌)مجادلCة(‌مه‌که‌ن‌له‌گه‌ڵ‌خاوه‌نی‌کتێبه‌‌ئاسCCمانیه‌کاندا‌مه‌گه‌ر

‌‌ئه‌مه‌ش‌له‌پێنCCCاو‌ئه‌و‌مه‌به‌سCCCته‌به‌جوانCCCترین‌شCCCێوه‌‌نه‌بێت،

‌جوانه‌یه‌‌كه‌‌بCCاوه‌ڕ‌به‌هCCێز‌وزۆره‌‌ملێ‌نCCاچێته‌‌نCCاو‌دڵه‌كCCانه‌وه‌،

‌بCCCاوه‌ڕ‌ده‌بێت‌به‌و‌په‌ڕی‌ئاره‌زومه‌نCCCدانه‌وه‌‌بێت‌بCCCۆ‌ئه‌وه‌ی

‌خاوه‌نه‌كه‌ی‌خۆشه‌ویسCCتی‌په‌روه‌ردگCCار‌و‌په‌رسCCتراوه‌كه‌ی‌كه‌

‌)الله(‌یه‌‌به‌جوانی‌له‌دڵ‌وده‌روونیCCدا‌بچه‌سCCپێت‌وتCCام‌وچCCێژی

12

‌لێCCCوه‌ربگرێت،‌چCCCونكه‌‌باوه‌ڕپێهنCCCانی‌به‌زۆر‌وه‌ك‌ووتمCCCان

دووڕووی‌و‌نیفاق‌به‌رهه‌م‌ده‌هێنێت‌.

‌له‌گه‌ڵ‌هه‌مCCCوو‌ئه‌م‌ئازادیCCCانه‌دا‌خCCCوای‌گه‌وره‌‌داویه‌تی

‌به‌به‌نCCده‌كانی‌به‌ڵام‌ئه‌بێت‌ئه‌وه‌شCCمان‌له‌بCCیر‌نه‌چێت‌ئCCازادی

‌بیروڕا‌له‌ئاینی‌پیرۆزی‌ئیسالم‌و‌بگره‌‌له‌یاسا‌ده‌سCCتكرده‌كانی

‌سه‌ر‌زه‌ویشدا‌ڕه‌ها‌و‌بێ‌سنوور‌نییه‌،‌به‌ڵكو‌به‌هه‌نCCدێك‌خCCاڵ

‌وبه‌هه‌نCدێك‌مه‌بCادیء‌ڕێكخCراوه‌،‌چCونكه‌‌ئCازادی‌ڕه‌هCا‌و‌بێ

‌قه‌ید‌وشه‌رت‌به‌ره‌ڵایی‌به‌رهه‌م‌ده‌هێنێت،‌بۆیه‌‌ئازادی‌بیروڕا

‌له‌ئاینی‌پیرۆزی‌ئیسCCالمدا‌به‌هه‌نCCدێك‌خCCاڵ‌ڕێكخCCراوه‌‌ئه‌ویش

به‌م‌شێوه‌یه‌‌خۆی‌ده‌بینێته‌وه‌‌:‌

‌یه‌كه‌م‌:‌ده‌بێت‌بیروڕا‌بCCۆ‌چه‌سCCپاندنی‌هه‌ق‌وڕاسCCتی‌و

‌بنه‌بڕكردنی‌خراپه‌‌وتاوان‌وگه‌نده‌ڵی‌بێت،‌وه‌ك‌خCCوای‌گه‌وره‌

CCدعون أمة منكم ‌ولتكن)فه‌رموویه‌تی‌:‌ CCر إلى ي CCأمرون الخي ‌وي

CCCالمعروف CCCر عن وينهCCCون ب ‌]ال‌(المفلحCCCون هم وأولئك المنك

‌پێویسCته‌‌له‌‌ئێCCوه‌‌ئومه‌تێCک‌پێCک‌بێت،واته‌‌:‌[104‌CعمCران‌:‌

13

‌یاخود‌با‌هه‌مووتCCان‌ئومه‌تێCCک‌بن‌که‌‌بCCانگه‌واز‌بکه‌ن‌بCCۆ‌خCCێرو

‌چCCاکه‌،‌فه‌رمCCان‌بCCده‌ن‌به‌هه‌مCCوو‌کCCارێکی‌بCCاوو‌دروسCCت،

‌قه‌ده‌غه‌ی‌هه‌مCCCCCوو‌نادروسCCCCCتیه‌ک‌بکه‌ن،‌ئCCCCCا‌ئه‌وانه‌‌هه‌ر

.سه‌رفرازن

‌له‌م‌ئCCایه‌ته‌‌پCCیرۆزه‌دا‌خCCوای‌گه‌وره‌‌مرۆڤه‌كCCانی‌ئCCازاد

‌كردووه‌‌به‌و‌مه‌رجه‌ی‌كاریان‌ئه‌وه‌‌بێت‌كه‌‌ره‌وشت‌و‌سلوكی

‌خCCCێر‌وچCCCاكه‌‌بڵاو‌بكه‌نه‌وه‌‌وفه‌رمCCCان‌به‌وه‌‌بكه‌ن‌كه‌‌خCCCوای

‌گه‌وره‌‌به‌چCCاك‌وباشCCی‌دانCCاوه‌‌و‌له‌هه‌مCCان‌كاتیشCCدا‌ڕێگCCری

‌بكه‌ن‌له‌خCCراپه‌‌وخCCراپه‌‌كCCاری،‌بCCۆیه‌‌ئه‌گه‌ر‌كه‌سCCێك‌بیه‌وێت

‌به‌نCCاوی‌ئCCازادیه‌وه‌‌خه‌رێكی‌بڵاوكCCردنه‌وه‌ی‌خراپه‌كCCاری‌و‌بێ

‌ڕه‌وشCCتی‌ومه‌ی‌خCCواردنه‌وه‌‌بێت‌به‌هیچ‌شCCێوه‌یه‌ك‌ڕێگCCای

‌پێنادرێت،‌چCCونكه‌‌ئه‌م‌شCCتانه‌‌له‌گه‌ڵ‌ئه‌و‌فیCCتره‌ته‌ی‌كه‌‌خCCوای

گه‌وره‌‌مرۆڤه‌كانی‌له‌سه‌ر‌خه‌لق‌كردووه‌‌پێك‌نایه‌نه‌وه‌،

‌دووه‌م‌:‌ده‌بێت‌ئCCCازادی‌بCCCیروڕا‌بCCCۆ‌جێ‌به‌جێكCCCردنی

‌دادپه‌رپه‌روه‌ری‌وڕێگCCCری‌كCCCردن‌بێت‌له‌‌سCCCتم‌وزوڵم‌وزۆر،

14

‌ئه‌مه‌ش‌كارێكی‌سه‌ره‌كی‌سCCه‌رجه‌م‌پێغه‌مبه‌ران‌بCCووه‌،‌وه‌ك

‌أفضل‌»پێغه‌مبه‌ر‌)صCCلی‌اللCCه‌علیCCه‌وسCCلم(‌فه‌رمCCوویه‌تی‌:‌

‌]رواه‌الترمCCذي‌وقCCال‌«‌جCCائر سCCلطان عند حق كلمة الجهCCاد

‌ه‌‌:‌باشCCترین‌تێكۆشCCان‌و‌جهادێCCك‌ئه‌وه‌یه‌‌واتحCCديث‌صCCحيح[

‌قسCCCCCه‌‌و‌ووشCCCCCه‌یه‌كی‌هه‌ق‌له‌به‌رده‌م‌ده‌سCCCCCه‌ڵاتدارێكی

سته‌مكاردا‌بڵێیت‌.

‌سێهه‌م‌:‌ده‌بێت‌خاوه‌نه‌كه‌ی‌مه‌به‌ستی‌پێی‌خCCێر‌وچCCاكه‌

‌بێت‌بCCۆ‌خه‌ڵكی‌نه‌ك‌نCCانه‌وه‌ی‌فیته‌ن‌و‌ئCCاژاوه‌گێڕی،‌چCCونكه‌

CCادي وقCCل‌)خCCوای‌گه‌وره‌‌فه‌رمCCوویه‌تی‌:‌ تي يقولCCوا لعب ‌هي ال

يطان إن أحسن يطان إن بينهم ينزغ الش ‌عCCدوا لإلنسان كان الش

‌صCCلی‌الله‌‌علیه‌)ئه‌ی‌پێغه‌مبه‌ر‌[‌واته‌‌:‌‌53]اإلسCCراء‌:‌(‌مبينا

‌‌به‌به‌نCCده‌کانم‌بڵێ:‌چCCاکترین‌گوفتCCار‌بڵێن‌)جوانCCترین(وسCCلم

‌گوفتار‌بنووسن(‌چونکه‌‌شه‌یتان‌به‌ڕاسCCتی‌ده‌یه‌وێت‌نێوانیCCان

‌تCCنی‌گوفتCCاری‌هه‌ڵه‌ووتێك‌بدات‌)هه‌میشه‌‌هانیان‌ده‌دات‌بۆ‌و

15

‌خCCراپ(،‌به‌ڕاسCCتی‌شCCه‌یتان‌دوژمCCنی‌ئاشCCکرای‌ئینسCCانه‌و

)ده‌بێت‌وریابێت‌ئه‌و‌دوژمنه‌‌تووشی‌هه‌ڵه‌ی‌نه‌کات(.

‌چواره‌م‌:‌‌پێویسته‌‌له‌كاتی‌ده‌بڕیCCنی‌بCCیروڕادا‌ڕه‌چCCاوی

‌ئه‌وه‌‌بكرێت‌كه‌‌دادوه‌رانه‌‌ده‌ر‌ببڕێت،‌ته‌نانه‌ت‌له‌گه‌ڵ‌بێباوه‌ڕ

‌وال)و‌نه‌یارانیشCCCCCدا،‌وه‌ك‌خCCCCCوای‌گه‌وره‌‌فه‌رمCCCCCوویه‌تی‌:‌

كم شنآن يجرمن قوى أقرب هو اعدلوا اتعدلو أال على قوم ‌]‌( للت

‌ڕق‌و‌دوژمنCCایه‌تی‌هیچ‌که‌س‌و‌هیج‌الیه‌ک[‌واته‌‌:‌8المائدة‌:‌

‌هه‌ڵتان‌نه‌نێت‌که‌له‌‌دادپه‌روه‌ریی‌البCCده‌ن،‌دادپه‌روه‌ربن،‌ئه‌وه‌

‌.نزیکتره‌‌له‌‌ته‌قواو‌خواناسیه‌وه‌

‌پێنجه‌م‌:‌ئه‌بێت‌ئه‌و‌كه‌سه‌ی‌كه‌‌بیر‌وڕایه‌ك‌ده‌رده‌بڕێت

‌سCCه‌ره‌نجامه‌كه‌ی‌لێCCك‌بCCداته‌وه‌،‌ئه‌گه‌ر‌له‌گه‌ڵ‌ئه‌و‌خCCاڵانه‌ی

‌پیشCCوودا‌یه‌كی‌گCCرته‌وه‌‌و‌سCCه‌ره‌نجامه‌كه‌ی‌له‌‌به‌رژه‌وه‌نCCدی

‌كۆمه‌ڵگCCا‌و‌موسCCڵمانان‌بCCوو،‌ده‌ری‌بCCبڕێت‌وه‌‌گه‌ر‌نCCا‌ده‌بێت

‌دوور‌بكه‌ویته‌وه‌‌لCCێی،‌ئه‌وه‌تCCانێ‌خCCوای‌گه‌وره‌‌له‌به‌ر‌ئه‌وه‌ی

‌بێباوه‌ڕان‌جنێو‌به‌‌خوای‌گه‌وره‌‌نه‌ده‌ن‌ڕێگای‌گرتCCووه‌‌له‌وه‌ی

16

‌باوه‌ڕداران‌قسCCه‌‌به‌خCCوا‌و‌په‌رسCCتراوه‌كانی‌ئه‌وان‌بڵێن،‌وه‌ك

‌‌):فه‌رموویه‌تی‌ وال وا ذين تسب CCدعون ال اللCCه دون من ي وا ب CCفيس‌

اللCCه CCر عCCدوا بغي ‌ئێCCوه‌‌جCCنێوو[‌واته‌‌:‌108]‌األنعCCام‌:‌‌( علم

‌قسه‌ی‌خراپ‌ده‌رباره‌ی‌ئه‌و‌بتCCانه‌‌مه‌كه‌ن،‌كه‌‌ئه‌وخه‌ڵكCCانه‌‌له‌

‌،‌بۆ‌ئه‌وه‌ی‌ئه‌وانی‌به‌‌نه‌زانین‌و‌جه‌هلیباتی‌خوا‌ئه‌یانپه‌رستن

‌.خۆیان‌جنێو‌به‌خوای‌گه‌وره‌‌)الله(‌نه‌ده‌ن

‌شه‌شه‌م‌:‌ره‌چاوكردنی‌ڕاسCCتی‌و‌دوور‌كه‌وتنه‌وه‌‌له‌درۆ

‌وبوهتان‌وقسه‌‌هه‌ڵبه‌ستن،‌چونكه‌‌هه‌موو‌كه‌سێك‌لێپرسCCراوه‌

‌له‌وه‌ی‌كه‌‌له‌ده‌می‌دێته‌‌ده‌ره‌وه‌‌له‌به‌رده‌م‌خCCCCCCCCCوای‌گه‌وره‌

‌وخه‌ڵكیشدا،‌بۆیه‌‌ئه‌گه‌ر‌كه‌سێك‌به‌بیانووی‌ئازادی‌ڕاده‌ربڕین

‌بوهتCCانی‌بCCۆ‌ئافره‌تێCCك‌یCCان‌پیاوێCCك‌كCCرد،‌له‌ئCCاینی‌پCCیرۆزی

‌ئیسCCالمدا‌ده‌بێت‌دار‌وجه‌لCCدی‌بوهتCCانكه‌ری‌لێ‌بCCدرێت،‌وه‌ك

ذين‌)‌خوای‌گه‌وره‌‌فه‌رموویه‌تی‌: ‌لم ثم المحصنات يرمون وال

‌شهادة لهم تقبلوا وال جلدة ثمانين فاجلدوهم شهداء بأربعة يأتوا

CCCدا قون هم وأولئك أب CCCور‌:‌‌(الفاسCCCئه‌وانه‌ی‌که‌[‌واته‌‌:‌4]‌الن‌

17

‌بوختانی‌)زینا(‌ده‌که‌ن‌بۆ‌ئافره‌تانی‌داوێن‌پاك‌له‌پاشان‌چCCوار

‌شایه‌ت‌ناهێنن‌)له‌سCCه‌ر‌ڕاسCCتی‌بوختانه‌که‌یCCان(‌ئه‌وه‌‌هه‌شCCتا

‌دار‌)شCCCه‌الق(‌یCCCان‌لێ‌بCCCده‌ن‌ئیCCCتر‌هه‌رگCCCیز‌شCCCایه‌تیان‌لێ

‌.وه‌رمه‌گرن‌وه‌‌ئه‌وانه‌‌له‌‌سنوور‌ده‌رچوون

‌بۆیه‌‌له‌كۆتاییه‌وه‌‌ماوه‌ته‌وه‌‌بڵێین‌ئCCاینی‌پCCیرۆزی‌ئیسCCالم

‌فه‌رمانی‌نه‌كردووه‌‌به‌‌ئازادی‌باوه‌ڕ،‌به‌جۆرێك‌فه‌رمانیCCان‌پێ

‌بكCCات‌هه‌ركه‌سCCێك‌هه‌ر‌ئCCاین‌وبCCیرو‌باوه‌ڕێCCك‌هه‌ڵCCده‌بژێرێت

‌ئازاده‌‌و‌ڕێگا‌پێدراوه‌‌بێباوه‌ر‌یان‌مولحیCCد‌بێت،‌نه‌خCCێر‌به‌ڵكCCو

‌فه‌رمانی‌كردووه‌‌به‌‌یه‌كخواپه‌رستی‌و‌دووركه‌وتنه‌وه‌‌له‌شیرك

‌وبێباوه‌ڕی،‌به‌ڵام‌له‌گه‌ڵ‌ئه‌وه‌شدا‌ڕێگای‌داوه‌‌خCCاوه‌ن‌كCCتێب

‌ونامه‌‌ئاسمانیه‌كان‌له‌گه‌ڵ‌مه‌جوسیه‌كان‌له‌سه‌ر‌ئایینی‌خۆیان

‌بمCCێینه‌وه‌‌وله‌‌ده‌وڵه‌تی‌ئیسCCالمییدا‌ژیCCان‌به‌سCCه‌ر‌به‌رن‌وه‌ك

ئه‌وه‌ی‌له‌مێژوودا‌به‌ده‌ر‌ده‌كه‌وێت‌.

‌خۆشه‌ویسCCCCCCتان‌ئه‌مCCCCCCانه‌‌گرنگCCCCCCترین‌ئه‌و‌ڕێكخه‌ر

‌و)ضه‌وابطانه‌(‌بCCوون‌بCCۆ‌ده‌ربڕیCCنی‌بCCیرو‌ڕا‌له‌ئCCاینی‌پCCیرۆزی

18

‌ئیسالمدا،‌به‌پێچه‌اونه‌وه‌‌خCCاوه‌نه‌كه‌ی‌ڕووبه‌ڕووی‌لێپرسCCینه‌وه‌

ده‌بێت‌.

‌به‌ئومێد‌وهیوای‌ئه‌وه‌ی‌خوای‌گه‌وره‌‌زیاتر‌شاره‌زاترمان

بكات‌به‌ئاینه‌كه‌ی‌.

‌وصلی‌الله‌وسلم‌علی‌سیدنا‌محمCCد‌وعلی‌الCCه‌وصCCحبه

وسلم

19