DO

KU

ME

NT

Y

S E R I A D O K U M E N T Y

Niniejsza publikacja źródłowa została przygotowana przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji. Dotyczy fragmentu historii zapomnianego ludobójstwa Polaków w ZSRS – sowieckich represji okresu 1937–1938. Zawiera m.in. protokoły posiedzeń tzw. Trójek z zasądzonymi wyrokami śmierci wobec Polaków zamieszkujących w tym czasie Gruzińską Socjalistyczną Republikę Sowiecką.

9 788380 980808

ISBN 978-83-8098-080-8

Zapraszamy: www.ipn.gov.plwww.ipn.poczytaj.pl

WIELKI TERROR W SOWIECKIEJ GRUZJI

1937–1938REPRESJE

WOBEC POLAKÓWPOLACY W GRUZJI – GRUZINI W POLSCE

TOM 1

WIELKI TERROR W

SOWIECKIEJ GRUZJI 1937–1938. REPRESJE W

OBEC POLAKÓWPOLACY W

GRUZJI – GRUZINI W POLSCE. TOM

1

Gruzja_dokumenty B5_okladka_nowa.indd 1,3 2016-12-09 10:20:16

WIELKI TERROR W SOWIECKIEJ GRUZJI 1937–1938

REPRESJE WOBEC POLAKÓW

I N S T Y T U T P A M I Ę C I N A R O D O W E JKOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU

WARSZAWA – TBILISI 2016

WIELKI TERROR W SOWIECKIEJ GRUZJI 1937–1938

REPRESJE WOBEC POLAKÓWPOLACY W GRUZJI – GRUZINI W POLSCE

TOM I

Wybór i redakcja naukowa Dawid Alawerdaszwili, Eliso Kukhalaszwili, Wladimer Luarsabiszwili,

Stanisław Koller, Marcin Majewski, Omar Tuszuraszwili

Publikacja przygotowana w ramach współpracy naukowo-badawczej Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej i Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji

Komitet redakcyjny serii: Nukri Gelaszwili, Rafał Leśkiewicz, Omar Tuszuraszwili

Recenzenci Albin Głowacki, Jurij Szapował

Przekład Margarita Chilińska, Stanisław Koller

Redakcja Mirosław Filipiak

Redakcja techniczna Katarzyna Szubka

Korekta Zespół

Indeksy Zespół

Okładka Sylwia Szafrańska

Na okładce: Areszt NKWD w twierdzy Rabati, m. Achałcyche (Achalciche), w którym przetrzymywano

m.in. ofiary Wielkiego Terroru 1937–1938. Zdjęcie: Stanisław Koller

Skład i łamanie Wojciech Czaplicki

Druk i oprawa Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu

ul. Żeromskiego 4 27-600 Sandomierz

Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2016

ISBN 978–83–8098–118–8

Seria: „Polacy w Gruzji – Gruzini w Polsce”, tom I

Zapraszamy na stronę internetową www.ipn.gov.pl

oraz do księgarni internetowej www.ipn.poczytaj.pl

5

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie – Marcin Majewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Wladimer Luarsabiszwili, Omar Tuszuraszwili – Krótka historia Wielkiego Ter-roru w Gruzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Hiroaki Kuromiya – Wielki Terror. Represje wobec Polaków . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Nota edytorska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

DOKUMENTY

Rozkazy zbrodniNr 1. 1937 lipiec 3, Moskwa. Wypis z protokołu nr 51 posiedzenia Biura Poli-tycznego KC WKP(b) z 2 lipca 1937 r. dotyczący likwidacji „elementów antyso-wieckich” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Nr 2. 1937 lipiec 3, Moskwa. Wytyczne nr 266 ludowego komisarza spraw we-wnętrznych ZSRS Nikołaja Iwanowicza Jeżowa skierowane do wszystkich naczel-ników krajowych i obwodowych zarządów NKWD dotyczące podziału kułaków i kryminalistów, którzy wrócili z zesłania, na poszczególne kategorie represji . . . . 57Nr 3. 1937 lipiec 30, Moskwa. Rozkaz operacyjny nr 00447 ludowego komisa-rza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dotyczący tzw. operacji kuła-ckiej NKWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Nr 4. 1937 sierpień 11, Moskwa. Rozkaz operacyjny nr 00485 ludowego ko-misarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dotyczący tzw. operacji polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Protokoły TrójekNr 1. 1937 sierpień 15, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Papisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Nr 2. 1937 sierpień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 4 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Dymitra Głowy, Wasilija Nowikowa i Aleksandra Wagnera . . . 79Nr 3. 1937 wrzesień 3, [Tbilisi]. Protokół nr 7 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bronisława Kirkli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Nr 4. 1937 wrzesień 15, [Tbilisi]. Protokół nr 15 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Szpakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

6

Nr 5. 1937 wrzesień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 18 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Peszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Nr 6. 1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 20 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Karalczuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Nr 7. 1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Czernobajewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Nr 8. 1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Karpa Kachowicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Nr 9. 1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Siergieja Jerszowa, Ignacego Polańskiego i Piotra Naworoz-niaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Nr 10. 1937 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 31 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Marii Mielczarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Nr 11. 1937 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 31 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stefanii Fontan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Nr 12. 1937 październik 15, [Tbilisi]. Protokół nr 34 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Ewy Szot, Heleny Szot i Aleksandry Szot . . . . . . . . . . 98Nr 13. 1937 październik 15, [Tbilisi]. Protokół nr 35 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Leona Liberackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Nr 14. 1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 37 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Korolczyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Nr 15. 1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 37 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący jedenastu oskarżonych, w tym Stanisława Kozłow-skiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Nr 16. 1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 38 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Łuczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Nr 17. 1937 listopad 9, [Tbilisi]. Protokół nr 43 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Ignacego Rossika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Nr 18. 1937 listopad 9, [Tbilisi]. Protokół nr 43 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Zachariasza Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Nr 19. 1937 listopad 10, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bronisława Świetlika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Nr 20. 1937 listopad 10, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Rubczysa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Nr 21. 1937 listopad 14, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Dagmary Dziekońskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Nr 22. 1937 listopad 14, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stefanii Zrażewskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Nr 23. 1937 listopad 17, [Tbilisi]. Protokół nr 48 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Karpiuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Nr 24. 1937 listopad 20, [Tbilisi]. Protokół nr 50 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stefana Pietrzakowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Nr 25. 1937 listopad 21, [Tbilisi]. Protokół nr 51 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Rzepko-Łosskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

7

Nr 26. 1937 listopad 21, [Tbilisi]. Protokół nr 54 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący pięciu oskarżonych, w tym Iwana Jatkowskiego . . . . . . . . . . . . 124Nr 27. 1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Borysa Kwicynskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Nr 28. 1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Hipolita Żmigrodzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Nr 29. 1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władysława Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Nr 30. 1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Peterzaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Nr 31. 1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Ludwika Biedy-Biediuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Nr 32. 1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Konstantyna Kielczewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Nr 33. 1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Suchodolskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Nr 34. 1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stefana Dudkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Nr 35. 1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Olewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Nr 36. 1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Rudowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Nr 37. 1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 62 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Anny Pancyrnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Nr 38. 1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 63 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Edmunda Kawczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Nr 39. 1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 63 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Teodora Lipińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Nr 40. 1937 grudzień 13, [Tbilisi]. Protokół nr 65 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Gorodinskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Nr 41. 1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksego Ledowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Nr 42. 1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Sadowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Nr 43. 1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Ignacego Samojednego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Nr 44. 1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksandra Nikołajewicza Szelemietjewa i Pawła But-kowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Nr 45. 1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Edwarda Wolmana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Nr 46. 1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Zygmunta Wasilewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Nr 47. 1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Anatola Minicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

8

Nr 48. 1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Wakarca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Nr 49. 1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Włodzimierza Wiszniewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Nr 50. 1937 grudzień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Antoniego Głembockiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Nr 51. 1937 grudzień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Zofii Gzieliszwili-Biernackiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Nr 52. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jana Borisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Nr 53. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Bristawackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Nr 54. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Adolfa Dekaprelewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Nr 55. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Derengowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Nr 56. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Kazimierza Jastrżembskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Nr 57. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Juliana Jastrżembskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Nr 58. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Antoniego Kwintewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Nr 59. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Kazimierza Łyszyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Nr 60. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jadwigi Morgajewskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Nr 61. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jana Oliwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Nr 62. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Sobolewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Nr 63. 1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Edwarda Urbanowicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Nr 64. 1937 grudzień 22, [Tbilisi]. Protokół nr 70 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Antoniego Grzelaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Nr 65. 1937 grudzień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 71 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wojciecha Lennika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Nr 66. 1937 grudzień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 71 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiery Pawłowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Nr 67. 1937 grudzień 27, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Edwarda Mucharskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Nr 68. 1937 grudzień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Goreckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Nr 69. 1937 grudzień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Daniela Rodkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

9

Nr 70. 1937 grudzień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 78 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Arsentjewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Nr 71. 1937 grudzień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 78 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bolesława Włudarskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Nr 72. 1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Andrzeja Goduna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Nr 73. 1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Linczewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Nr 74. 1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Mariana Sobka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Nr 75. 1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Stankiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Nr 76. 1938 styczeń 16, [Tbilisi]. Protokół nr 82 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bolesława Miesojeda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Nr 77. 1938 luty 16, [Tbilisi]. Protokół nr 90 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Cybinskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Nr 78. 1938 luty 22, [Tbilisi]. Protokół nr 92 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Szymona Gławackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Nr 79. 1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Henryka Griniewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Nr 80. 1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Henryka Klepackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Nr 81. 1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władimira Pietkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Nr 82. 1938 marzec 8, [Tbilisi]. Protokół nr 98 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Waleriana i Rozalii Bojnowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Nr 83. 1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Dambkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Nr 84. 1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Jaworskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Nr 85. 1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Kotiełowicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Nr 86. 1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jerzego Łabuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Nr 87. 1938 marzec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 101 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Marii Cej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Nr 88. 1938 marzec 19, [Tbilisi]. Protokół nr 103 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Witolda Mielczarskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Nr 89. 1938 marzec 19, [Tbilisi]. Protokół nr 103 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Grzegorza Butkowskiego i innych . . . . . . . . . . . . . . . . 235Nr 90. 1938 kwiecień 20, [Tbilisi]. Protokół nr 107 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Dudzika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Nr 91. 1938 kwiecień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 108 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Antoniego Chmielewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

10

Nr 92. 1938 kwiecień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 108 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Konstantego Chmielewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Nr 93. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 109 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Haliny Wostok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Nr 94. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bronisława Bruchala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Nr 95. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Konstantego Jankowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Nr 96. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Łabunskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Nr 97. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Witolda Rolkego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Nr 98. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Feliksa Sliwinskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Nr 99. 1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Mariana Turskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Nr 100. 1938 kwiecień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 112 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksandra Brodowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Nr 101. B.d., [Tbilisi]. Protokół nr 112 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Golenieckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Nr 102. 1938 maj 5, [Tbilisi]. Protokół nr 113 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Adama Korusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Nr 103. 1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jana Majewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Nr 104. 1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefiny Radkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Nr 105. 1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jakuba Woronowicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Nr 106. 1938 czerwiec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 115 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Płuchowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Nr 107. 1938 czerwiec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 116 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Siergieja Nadolskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Nr 108. 1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Lwa Grimma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Nr 109. 1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władimira Kozłowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Nr 110. 1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Gleba Wilkinsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Nr 111. 1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wincentego Wolanskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Nr 112. 1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Krapiwianskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Nr 113. 1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Kukuriaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

11

Nr 114. 1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Heleny Walkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Nr 115. 1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Wierzby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Nr 116. 1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 9 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władysława Giedroycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Nr 117. 1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Tomasza Jagiełły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Nr 118. 1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Zygmunta Kowalewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Nr 119. 1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Eugeniusza Russo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Nr 120. 1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Piotra Tanana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297Nr 121. 1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 30 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Teodora Ławnikowicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299Nr 122. 1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 30 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksandra Pieniaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301Nr 123. 1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 33 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jana Stankiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303Nr 124. 1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 38 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Junakowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305Nr 125. 1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Gruszeckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Nr 126. 1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Morozowa (Moroza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Nr 127. 1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władimira Paczkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Nr 128. 1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Surwiłły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Nr 129. 1938 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 122 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Eleonory Tubały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Nr 130. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Lisowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Nr 131. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 45 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Kierżeniewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319Nr 132. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Czeczotki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321Nr 133. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Marcina Falkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Nr 134. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Hieronima Giensickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Nr 135. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iny Lech-Usas-Kopaszewidze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Nr 136. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Tymoteusza Majewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Nr 137. 1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Henryka Rieszanowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

Protokoły DwójekNr 1. 1938 styczeń 6, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpie-czeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączonym protokołem nr 696 z 3 stycznia 1938 r. . . . . . . . . . . 335Nr 2. 1938 styczeń 18, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpie-czeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączonym protokołem nr 782 z 14 stycznia 1938 r. . . . . . . . . . 339Nr 3. 1938 luty 2, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludo-wego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączonym protokołem nr 842 z 24 stycznia 1938 r. . . . . . . . . . . . . . . . 342Nr 4. 1938 luty 22, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bez-pieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wy-roków zgodnie z załączonym protokołem nr 962 z 17 lutego 1938 r. . . . . . . . . . . 345Nr 5. 1938 lipiec 16, Moskwa. Pismo naczelnika 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Izaaka Szapiro do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bez-pieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wy-roków zgodnie z załączonym protokołem nr 1201 z 15 lipca 1938 r. . . . . . . . . . . 349

Aneks1938 lipiec 16, Moskwa. Pismo naczelnika 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Izaaka Szapiro do ludowego ko-misarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa pań-stwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków . . . . . . . . . . 357

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

Indeks geograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

13

WPROWADZENIE

Rozpętany i kierowany przez Józefa Stalina Wielki Terror przyniósł w drugiej po-łowie lat trzydziestych XX w. zagładę wielu istnień ludzkich w całym ZSRS. Rozkaz nr 00447 NKWD ZSRS dotyczący byłych kułaków i elementów antysowieckich oraz tzw. narodowościowe rozkazy i okólniki NKWD ZSRS sprawiły, że terror w Związku Sowieckim stał się Wielkim Terrorem. Represje dotknęły nie tylko tzw. elementy kontr-rewolucyjne lub antysowieckie, czy osoby określane jako „byłe” (bywsze), ale także działaczy partii komunistycznej, sowiecki aparat administracji państwowej, funkcjona-riuszy służb bezpieczeństwa i przede wszystkim mniejszości narodowe zamieszkujące Związek Sowiecki. Skala tych represji była ogromna i dotąd niespotykana. Jak wyliczył francuski badacz Nicolas Werth, „w ciągu niespełna szesnastu miesięcy, od sierpnia 1937 r. do listopada 1938 r., po parodii procesów przed doraźnymi sądami skazano na śmierć i rozstrzelano 750 000 sowieckich obywateli. Daje to prawie 50 000 egzekucji miesięcznie, 1600 dziennie”1. Szczególnie krwawy los spotkał Polaków, którzy tworzyli znaczne skupiska na Białorusi i Ukrainie, a także stanowili niezwykle prężny element miast europejskiej części Rosji i Syberii. Fala terroru wymierzonego w Polaków dotar-ła praktycznie do wszystkich, najbardziej odległych zakątków ZSRS. Rejon Kaukazu w tym wypadku nie był wyjątkiem. Represje w stosunku do osób, w jakiś sposób po-wiązanych z Polską – zgodnie z rozkazami nr 00447 i nr 00485 NKWD ZSRS – miały miejsce nawet w tak niewielkiej sowieckiej republice jak Gruzja.

Publikowany tom źródeł dotyczy represji wobec Polaków w czasie Wielkiego Terroru na terenie ówczesnej sowieckiej Gruzji. Problematyka związana z Wielkim Terrorem w okresie 1937–1938 w ZSRS doczekała się już dość obszernej literatury. Badacze pokusili się nawet o próbę zestawienia bibliografii prac dotyczących tego zagadnienia2.

Musimy jednak pamiętać, że wspomniane represje były skutecznie skrywane za-równo przed obywatelami ZSRS, jak i światową opinią publiczną. Początkowo demo-kracje zachodnie nie miały żadnej wiedzy na temat skali czystek w ZSRS pod koniec lat trzydziestych XX w. „W świadomości zachodniej opinii publicznej – jak zauważył Dariusz Tołczyk – Wielki Terror zaznaczył się niemal wyłącznie jako walka Stalina

1 N. Werth, Przemyśleć na nowo lata Wielkiego Terroru [w:] Wielki Terror 1937–1938, oprac. T. Kizny, współpr. D. Roynette, Warszawa 2013, s. 181. Terror był wymierzony w tzw. byłych: kułaków, urzędników carskich, ofice-rów, żandarmów i obszarników, itd. – czyli osoby związane z systemem dawnej carskiej Rosji, zob. N. Werth, Les Procès de Moscou (1936–1938), b.m.w. 2006, s. 10.2 R. Binner, M. Junge, T. Martin, The Great Terror in the Provinces of the USSR, 1937–1938. A cooperative bibli-ography, „Cahiers du Monde russe”, (Avril/décembre) 2001, nr 2/4, s. 679–695.

14

o władzę w bolszewickiej partii. Zorganizowane między latem 1936 a wiosną 1938 r. trzy wielkie procesy pokazowe w Moskwie [...] zdominowały uwagę świata i odciąg-nęły ją równocześnie od terroru przeprowadzanego na skalę masową”3. Cytowany już Werth, długoletni badacz wspomnianych procesów, pisał: „Procesy moskiewskie były wspaniałym wydarzeniem-spektaklem, ale też wydarzeniem-ekranem, który odwró-cił uwagę dopuszczonych na spektakl obserwatorów zagranicznych od jednoczesnych prześladowań wszystkich warstw społecznych”4. Ta zasłona dymna, a także nieprzedo-stawanie się prawdziwych informacji poza ZSRS, połączone z sowieckimi działaniami dezinformującymi oraz propagandowymi w krajach demokracji zachodniej, wywołały jedynie domysły i spekulacje niedotykające istoty sprawy5. Wybuch II wojny świato-wej, a potem wkroczenie Wehrmachtu do ZSRS niewiele w tym względzie zmieniły. Niemieckie odkrycia masowych grobów ofiar Wielkiego Terroru w Winnicy 24 maja 1943 r. – i kolejne pod koniec czerwca tr. – przeszły bez większego echa na Zachodzie lub zostały potraktowane jako wymysł „goebbelsowskiej propagandy”6.

Po zakończeniu II wojny światowej pojawiły się co prawda na Zachodzie świade-ctwa uciekinierów z ZSRS, ale ich doniesienia na temat terroru niejednokrotnie jawi-ły się jako przesadzone lub wymysł wyobraźni. Sowiecka propaganda skutecznie ta-kie świadectwa deprecjonowała7. Sytuacja zmieniła się po „tajnym referacie” Nikity Chruszczowa wygłoszonym na XX Zjeździe KPZS w lutym 1956 r., kiedy to ówczesny I sekretarz otwarcie skrytykował Stalina, wspominając o czystkach i rozpętanym terro-rze lat 1936–1938, jednocześnie wymieniając niektóre ofiary represji. Było to oficjalne potwierdzenie relacji świadków represji, którzy wydostali się po 1941 r. z sowieckiego piekła8. Trzeba pamiętać, że Chruszczow sam był w 1937 r. członkiem Trójki (obwodo-wej i miejskiej) w Moskwie, skazującej na śmierć9.

Nie oznaczało to, że przed przełomowym zjazdem KPZS nie prowadzono na Za-chodzie badań nad okresem stalinowskim. Jedną z pierwszych prac z tego czasu doty-

3 D. Tołczyk, Gułag w oczach Zachodu, Warszawa 2009, s. 154.4 N. Werth, Państwo przeciw społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Sowieckim [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, praca zbior., Warszawa 1999, s. 180.5 Ale pojawiały się też głosy obnażające kłamstwa procesów pokazowych. Na fali oskarżeń Lwa Trockiego powsta-ła w USA specjalna komisja badająca wiarygodność sowieckich oskarżeń wysuniętych podczas procesów. Wyni-ki swojej pracy opublikowała w grudniu 1937 r., zob. Abstract of the final report of the Commission of Inquiry into Charges Made Against Leon Trotsky in the Moscow Trials: presented at the Hotel Center, New York, Sunday evening December 12, 1937, New York [1937] oraz Not Guilty: Findings of the 1937 Commission Chaired by John Dewey Investigating the Charges Against Leon Trotsky in the Moscow Trials, New York 2008.6 Szerzej: Amtliches Material zum Massenmord von Winniza: Im Auftrag des Reichsministers für die besetzten Ost-gebiete auf Grund urkundlichen Beweismaterials zusammengestellt, bearbeitet und herausgegeben, Berlin 1944; The Tragedy of Vinnytsia: materials of Stalin’s policy of extermination in Ukraine during the Great Purge, 1936–1938, red. I. Kamenetsky, Toronto–New York, 1989; Winnycia: złoczyn bez kary. Dokumenty, swidczennia, Kyjiw 1994, tu na s. 53–166 tłumaczenie Amtliches Material zum Massenmord von Winniza...7 Szerzej: D. Tolczyk, See No Evil. Literary Cover-Ups and Discoveries of the Soviet Camp Experience, Yale 1999.8 V. Rogovin, 1937, Stalin’s Year of Terror, Oak Park 1998, s. XI–XII; N. Werth, Przemyśleć na nowo... [w:] Wiel-ki Terror..., s. 181–182; P.P. Wieczorkiewicz, Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939, Warszawa 2001 [2002], s. 9. Jeśli chodzi o wspomnienia uciekinierów zob.: V. Kravchenko, I chose freedom, New York 1946, wyd. polskie: idem, Wybrałem wolność. Życie prywatne i polityczne radzieckiego funkcjonariusza, Warszawa 2009; H. Kostiuk, Stalinist Rule in the Ukraine. A study of the Decade of Mass Terror, Munich 1960, wyd. ukraińskie: idem, Stalinizm w Ukrajini. Heneza i naslidky. Doslidżennia i spostereżennia suczasnyka, Kyjiw 1996.9 R. Binnier, G. Bordiugow, M. Jungie, Wiertikal bolszogo tierrora. Istorija opieracyi po prikazu NKWD Nr 00447, Moskwa 2008, s. 636.

15

czących roli Stalina w czystkach opublikował Izaak Deutscher, były członek Komuni-stycznej Partii Polski, a potem trockista10. Po 1956 r. badania takie nie nabrały jednak szczególnego impetu. Dopiero w latach sześćdziesiątych XX w. ukazał się drukiem oficjalny stenogram rozprawy Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRS z mar-ca 1938 r. przeciwko członkom „bloku trockistowsko-prawicowego” (tzw. procesy mo-skiewskie Wielkiego Terroru), przygotowany m.in. przez byłego attaché Ambasady USA w Moskwie i historyka Roberta Tuckera11. Momentem przełomowym stała się opublikowana w 1968 r. praca brytyjskiego historyka Roberta Conquesta dotycząca apogeum czystek12. Kolejnymi pracami powiększającymi wiedzę na temat represji, me-chanizmów i skali terroru były: wydana w 1973 r. biografia Stalina autorstwa sowieto-loga (do 1939 r. obywatela RP) Adama Ulama13, a następnie opublikowane na Zachodzie w 1974 r. książki rosyjskich autorów – dysydenta Aleksandra Sołżenicyna14 oraz (usu-niętego z KPZS) Roja Miedwiediewa15.

Gdy na Zachód docierały pewne informacje o czystkach, a sowietolodzy usiłowali badać te kwestie, to w tym samym czasie w ZSRS temat Wielkiego Terroru był całkowi-cie przemilczany. Przez pięćdziesiąt lat potworną prawdę skrzętnie utrzymywano w ta-jemnicy przed społeczeństwem. Pomimo krytyki Stalina, uwolnienia z łagrów represjo-nowanych obywateli sowieckich, a także zakrojonej na szeroką skalę rehabilitacji ofiar czystek16 w połowie lat pięćdziesiątych XX w., rzetelne badania tej problematyki nie były możliwe. Stanowiły temat tabu. Odsunięcie Chruszczowa od władzy zatrzymało proces rehabilitacji. Dopiero objęcie władzy przez Michaiła Gorbaczowa i odejście od ostrego kursu w 1987 r. pozwoliło na podjęcie pierwszych badań i ocen Wielkiego Ter-roru. Z tego okresu warto wymienić prace Dmitrija Wołkogonowa17, wybór dokumen-tów dotyczących procesów politycznych (pokazowych) w ZSRS pt. Rieabilitacyja18 pod redakcją czołowego zwolennika pieriestrojki Aleksandra Jakowlewa oraz publikacje ukraińskich historyków na temat stalinizmu: Wiktora Danyłenki, Georgija Kasjanowa, Stanisława Kulczyckiego19 oraz Jurija Szapowała20.

10 I. Deutscher, Stalin: A Political Biography, New York 1949.11 The Great Purge Trial, ed. S. Cohen, R.C. Tucker, New York 1965. Ten ostatni badacz jest również biografem Sta-lina, zob. R.C. Tucker, Stalin in Power. The Revolution from Above 1928–1941, New York–London 1990, wyd. ro-syjskie: idem, Stalin u własti 1928–1941. Istorija i licznost’, Moskwa 1997.12 R. Conquest, The Great Terror, New York 1968; idem, The Great Terror: A Reassessment, New York 1990, wyd. polskie: idem, Wielki terror, Warszawa 1997, wyd. rosyjskie: idem, Bolszoj tierror, Riga 1991.13 A. Ulam, Stalin: The Man and His Era, New York 1973. W języku polskim dostępna jest jedynie jego powieść Sprawa Kirowa, Kraków 1991.14 A. Solzhenitsyn, The Gulag Archipelago, 1918–1956: An Experiment in Literary Investigation, t. I–II, New York 1974, wyd. polskie: idem, Archipelag GUŁag 1918–1956. Próba dochodzenia literackiego, t. I–III, Warszawa 2008.15 R.A. Miedwiediew, K sudu istorii: gieniezis i posliedstwija stalinizma, New York 1974, wyd. polskie: idem, Pod osąd historii, t. I–II, Warszawa 1990; idem, O Stalinie i stalinizmie, Moskwa 1990.16 Normatywy związane z rehabilitacją ofiar zob. Sbornik zakonodatielnych i normatiwnych aktow o riepriessijach i rieabilitacyi żertw politiczeskich riepriessij, Moskwa 1993, s. 168 i następne.17 D. Wołkogonow, Triumf i tragiedija. Politiczeskij portriet I.W. Stalina, t. I–II, Moskwa 1989, wyd. polskie: idem, Stalin, t. I–II, Warszawa 1999; zob. także idem, Stalin: wirtuoz kłamstwa, dyktator myśli, Warszawa 2006.18 Rieabilitacyja. Politiczeskije processy 30–50-ch godow, red. A.N. Jakowlew, Moskwa 1991. Pod redakcją Alek-sandra Jakowlewa ukazał się także cenny zbiór dokumentów Archiw Stalina. Dokumienty wysszych organow partij-noj i gosudarstwiennoj własti 1937–1938, Moskwa 2004.19 W. Danyłenko, G. Kaśjanow, S. Kulczyćkyj, Stalinizm na Ukrajini: 20–30-ti roky, Kyjiw 1990.20 J. Szapował, U ti trahiczni roky. Stalinizm na Ukrajini, Kyjiw 1990.

16

Wraz z upadkiem ZSRS badacze uzyskali wgląd w tajne, niespenetrowane dotąd archiwa. Wśród pozycji dotyczących terroru okresu stalinizmu w Związku Sowiec-kim i jego inicjatora Stalina, wydanych po 1992 r., warto wymienić m.in. prace Olega Chlewniuka21, Władimira Chaustowa і Leonarda Samuelsona22, wyżej wspomnianego Chaustowa i Davida Shearera23 oraz przede wszystkim – Nicolasa Wertha24, Hiroakie-go Kuromiyi25, Serhija Biłokinia26, Pavla Chinskego27, Joerga Baberowskiego28, Johna Archibalda Getty’ego i Olega Naumowa29, Simona Sebag-Montefiore30, Normana Nai-marka31 i Timothy’ego Snydera32.

Oprócz stalinizmu i samej postaci Stalina, jako inicjatora terroru, szczególną uwagę badaczy przyciągnął jeden z głównych realizatorów czystek 1937 i 1938 r. – ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaj Jeżow. Na jego temat pisali m.in. Nikita Pietrow i Mark Jansen33, Aleksiej Polanskij34, Boris Briuchanow i Jewgienij Szoszkow35, Aleksiej Pawlukow36, a także John Archibald Getty i Oleg Naumow37.

21 O.V. Khlevniuk, Master of the House. Stalin and his Inner Circle, New Haven–London 2009; idem, Stalin. New Biography of a Dictator, New Haven–London 2015, wyd. polskie: idem, Stalin. Nowa biografia, Kraków 2016; O.W. Chlewniuk, Stalin i utwierżdienije stalinskoj diktatury, Moskwa 2010.22 W.N. Chaustow, L. Samuelson, Stalin. NKWD i riepriessii 1936–1938 gg., Moskwa 2009. Władimir Chau-stow był także współredaktorem cennych tomów źródeł: Łubianka. Stalin i WCzK-GPU-OGPU-NKWD. Janwar’ 1922–diekabr’ 1936, red. W.N. Chaustow, W.P. Naumow, N.S. Płotnikowa, Moskwa 2003; Łubianka. Stalin i Gławnoje uprawlenije gosbiezopasnosti NKWD, 1937–1938, red. W.N. Chaustow, W.P. Naumow, N.S. Płotnikowa, Moskwa 2004.23 D. Shearer, V. Khaustow, Stalin and the Lubianka: A Documentary History of the Political Police and Security Organs in the Soviet Union 1922–1953, New Haven 2015; zob. także D. Shearer, Policing Stalin’s Socialism. Re-pressions and Social Order in the Soviet Union, 1924–1953, New Haven–London 2009; idem, Social Disorder, Mass Repression and the NKVD during the 1930’s, „Cahiers du Monde russe”, (Avril/décembre) 2001, nr 2/4, s. 505–534.24 N. Werth, Les Procès de Moscou...; idem, La Terreur et le Désarroi Stalin et son système, Paris 2007, wyd. ro-syjskie: idem, Tierror i biesporiadok. Stalinizm kak sistiema, Moskwa 2010; idem, L’ivrogne et la Marchande de Fleurs, Paris 2009; idem, Przemyśleć na nowo... [w:] Wielki Terror..., s. 181–221.25 H. Kuromiya, Stalin. Profiles in Power, New York–London 2005; idem, The Voices of the Dead. Stalin’s Great Terror in the 1930s, New Haven–London 2007, wyd. polskie: idem, Głosy straconych, Warszawa 2008; idem, Sta-lin’s Great Terror and International Espionage, „The Journal of Slavic Military Studies” 2011, nr 2; idem, Account-ing for the Great Terror, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 2005, t. LIII, z. 1, s. 86–101; zob. także idem, Free-dom and Terror in the Donbas: A Ukrainian-Russian Borderland, 1870s–1990s, Cambridge 2003.26 S. Biłokiń, Masowyj teror jak zasib derżawnoho uprawlinnia w ZSRS 1917–1941 rr.: Dżerełoznawcze doslidżennia, Kyjiw 1999; idem, Miechanizm bolszewistskogo nasilija: Konspiekt issledowanija, Kijew 2000; idem, Nowi studiji z istoriji bilszowyzmu, I–VIII, Kyjiw 2007.27 P. Chinske, Micro-histoire de la Grande Terreur. La fabrique de culpabilité à l’ère Stalinienne, Paris 2005.28 J. Baberowski, Der Rote Terror: Die Geschichte des Stalinismus, München 2003, wyd. polskie: idem, Czerwony terror: historia stalinizmu, Warszawa 2009; idem, Stalin. Terror absolutny, Warszawa 2014.29 J.A. Getty, O. Naumov, The road to terror: Stalin and the self-destruction of the Bolsheviks: 1932–1939, New Haven 1999, wyd. 2 New Haven 2010. Getty jest jednym z liderów tzw. rewizjonistycznej szkoły sowietologicznej.30 S. Sebag-Montefiore, Stalin: The Court of the Red Tsar, New York 2005, wyd. polskie: idem, Dwór czerwone-go cara, Warszawa 2010.31 N. Naimark, Stalin’s Genocides, Princeton 2010.32 T. Snyder, Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin, London 2010, wyd. polskie: idem, Skrwawione ziemie. Europa pomiędzy Hitlerem a Stalinem, Warszawa 2011.33 M. Jansen, N. Petrov, Stalin’s Loyal Executioner: People’s Commissar Nikolai Ezhov, 1895–1940, Stanford 2002, wyd. rosyjskie: eidem, „Stalinskij pitomiec” – Nikołaj Jeżow, Moskwa 2008.34 A.I. Polanskij, Jeżow, Istorija żeleznogo stalinskogo narkoma, Moskwa 2003.35 B.B. Briuchanow, J.N. Szoszkow, Oprawdaniju nie podleżyt. Jeżow i jeżowszczina, Sankt-Pietierburg 1998.36 A.E. Pawlukow, Jeżow. Biografija, Moskwa 2007.37 J.A. Getty, O.W. Naumow, współpr. N. Muraveva, Yezhov: the Rise of Stalin’s „Iron Fist”, New Haven–London 2008, wyd. polskie: eidem, Jeżow: żelazna pięść Stalina, Warszawa 2008.

17

Pojawiły się także publikacje poświęcone różnym aspektom Wielkiego Terroru, m.in. represjom wobec rodzin osób represjonowanych (rozkaz nr 00486)38, chrześci-jan39, czystce wśród kadry dowódczej Robotniczo-Włościańskiej Armii Czerwonej40, losom inteligencji41 i sowieckiej wsi42, a nawet represjom wobec kierownictwa organi-zacji komsomolskiej43.

Od wielu lat podejmuje się badania nad poszczególnymi operacjami NKWD za-początkowanymi w 1937 r. Historycy Rolf Binner i Mark Junge skupili swą uwagę na rozkazie NKWD nr 00447, analizując okoliczności jego wydania, realizację w różnych częściach ZSRS z uwzględnieniem struktur partyjnych i organów wymiaru sprawiedli-wości, a także zawiłości relacji pomiędzy centralą a terenem44. Zwieńczeniem tych ba-dań są niedawno opublikowane dwie pozycje źródłowe zawierające kluczowe dokumen-ty związane z rozkazem nr 00447, a dotyczące Wielkiego Terroru w USRS i GSRS45.

Zainteresowanie badaczy koncentruje się także na „operacjach narodowościowych”. Na te kwestie zwrócili szczególną uwagę m.in. Wołodymyr Nikolśkyj46 oraz Jonathan Otto Pohl47, zajmujący się działaniami wobec niemieckiej mniejszości. W związ-

38 T. Wrońska, Upokorennia strachom: simejne zarucznyctwo u karalnij praktyci radianśkoj włady (1917–1953 rr.), Kyjiw 2013.39 O. Bażan, Represiji sered duchowenstwa ta wirujuczych w URSR w czasy „wełykoho teroru”: statystycznyj aspekt, „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD-KGB” 2007, nr 2, s. 7–18; R. Dzwonkowski, Losy duchowieństwa katolickie-go w ZSRR 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998; W. Stojczew, Peresliduwannia prawosławnoho duchowen-stwa w roky „Wełykoho teroru” (za materiałami archiwno-kryminalnych spraw Derżawnoho archiwu Zaporiźkoj obłasti) [w:] Polityczni represiji w Ukrajinśkij RSR 1937–1938 rr.: doslidnyćki refleksiji ta interpretaciji. Materiały Wseukrajinśkoji naukowoji konferenciji m. Kyjiw, 15 bereznia 2012 r., Kyjiw 2013.40 Riepriessii w Krasnoj Armii (30-je gody). Sbornik dokumientow Rossijskogo Gosudarstwiennogo Wojennogo Ar-chiwa. Le repressioni degli anni trenta nell’Armata Rossa. Raccolta di documenti dai fondi dell’Archivo Militare di Sato Russo, red. A. Cristani, W. Michajłowa, Napoli 1996; N.S. Czeruszow, 1937 god: elita Krasnoj Armii na Goł-gofie, Moskwa 2003; S. Kokin, O. Pszennikow, Bez stroku dawnosti. Do 60-riczczia „wykryttia” orhanamy NKWS „wijśkowo-faszystśkoji zmowy u Czerwonij Armiji”, „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD-KGB” 1997, nr 1/2, 1998, nr 1/2, 1999, nr 1/2, 2000, nr 2/4; W.S. Milbach, Osobaja Krasnoznamiennaja Dalniewostocznaja armija (Krasno-znamiennyj Dalniewostocznyj front). Politiczeskije riepriessii komandno-naczalstwujuszczego sostawa 1937–1938 gg., Sankt-Pietierburg 2007; O.F. Suwienirow, Tragiedija RKKA 1937–1938, Moskwa 1998; P.P. Wieczorkiewicz, Łańcuch śmierci...; idem, Sprawa Tuchaczewskiego, Warszawa 1994; idem, Stalin i generalicja sowiecka w latach 1937–1941. Sprawa Tuchaczewskiego i jej konsekwencje, Warszawa 1993.41 W.A. Kumaniow, 1930-ie gody w sud’bach otieczestwiennoj intielligiencyi, Moskwa 1991; na temat inteligencji w Gruzińskiej SRS w latach trzydziestych XX w. zob. A. Songhulaszwili, Int’eligencia da p’olit’ik’a XX sauk’unis 20-30-iani c’lebis sakartveloshi, „K’lio” (saist’orio almanaxi) 2000, nr 8.42 Sowietskaja dieriewnia głazami WCzK-OGPU-NKWD. 1918–1939. Dokumienty i matieriały, t. IV (1935–1939), Moskwa 2012; Tragiedija sowietskoj dieriewni: Kołlektiwizacyja i raskułacziwanije, 1927–1939: Dokumienty i ma-tieriały, t. V (1937–1939), kn. 1–2, Moskwa 2004–2006. Co zastanawiąjące „operacja kułacka” i Wielki Terror na ukraińskiej wsi nie znalazły miejsca w pracy: Istorija ukrajinśkoho selanstwa, t. II, red. W. Smolij, Kyjiw 2006.43 W. Griechow, Rasprawa s rukowodstwom komsomoła w 1937–1938 godach, „Woprosy istorii” 1990, nr 11, s. 136–145. W 1938 r. szef Komsomołu GSRS znalazł się w areszcie domowym, szerzej: A. Mgeładze, Stalin. Ka-kim ja jego znał. Strannicy niedawniego proszłogo, Tbilisi 2001.44 M. Jungie, R. Binnier, Kak tierror stał bolszym. Siekrietnyj prikaz No. 00447 i tiechnołogija jego ispołnieni-ja, Moskwa 2003; M. Jungie, G. Bordiugow, R. Binnier, Wiertikal bolszogo tierrora. Istorija opieracyi po prikazu NKWD Nr 00447, Moskwa 2008.45 Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija” 1937–1938 rr., cz. I–II, red. M. Junge, S. Kokin, Kyjiw 2010; Bolszewistskij poriadok w Gruzii, red. M. Jungie, B. Bonwiecz, t. I: Bolszoj tierror w malen’koj kawkazskoj riespub-likie, t. II: Dokumienty i statistika, Moskwa 2015.46 W.M. Nikolśkyj, Nacionalni aspekty politycznych represiji 1937 r. w Ukrajini, „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał” 2001, nr 2, s. 74–89.47 O. Pohl, Ethnic cleansing in the USSR, 1937–1949, Westport 1999.

18

ku z tym ukazały się publikacje poświęcone realizacji działań NKWD przeciwko m.in. Czechom48, Finom49, Grekom50, Łotyszom51 i Niemcom52.

Z kolei rozkaz nr 00485 („operacja polska”) był przedmiotem dociekań badaczy ro-syjskich, ukraińskich i polskich, ale nie tylko. Temat ten, jako jeden z pierwszych, pod-jął Nikita Pietrow53. Omawiali go w swoich pracach także: Arsenij Roginskij (wspólnie z Pietrowem)54, Aleksandr Gurjanow55, zmarły w 2015 r. Adolf Kondraćkyj56, Ołeksandr Rublow i Wołodymyr Repryncew57, Oksana Suszko58, Maja Łutaj59. Autorem interesują-cego artykułu jest James Morris60.

Prześladowania Polaków w ZSRS – z uwzględnieniem okresu Wielkiego Terroru – jako jeden z pierwszych w Polsce, przedstawił badacz rosyjski, na stałe mieszkający na Dolnym Śląsku, Mikołaj (Nikołaj) Iwanow61. Jest on także autorem ostatnio wydanej pub-likacji dotyczącej „operacji polskiej”62. Do pionierów tej tematyki należał także Wojciech Lizak63. Z kolei problematykę represji w stosunku do Polaków na obszarze sowieckiej Ukrainy zanalizował w swoich publikacjach ukraiński badacz polskiego pochodzenia Henryk Stroński64. Terrorem wobec Polaków oraz problemem tzw. operacji polskiej zaj-

48 J. Łućkyj, „Cześki sprawy” (1930–1937), „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD-KGB” 1999, nr 1/2, s. 156–168.49 L. Gildi, Narod izgoj w Rossii, Sankt-Pietierburg 2006.50 W.N. Nikolskij, „Grieczeskaja opieracyja”, „Grieki i Sławianie: 1000 let. Mieżdunarodnyj litieraturno-chudoże-stwiennyj, istoriko-proswietitielskij i istoriko-rieligioznyj żurnał” 1997, nr 1, s. 134–139.51 Represijas pret latviešiem PSRS, 1937–1938. Dokumenti, red. J. Riekstiņš, Riga 2009; N. Ochotin, A. Rogin-skij, „Łatyszskaja opieracyja” 1937–1938 godow, „Archiwnyje kommientarii” 2000, nr 4; J. Riekstiņš, Lielā tero-ra „Latviešu operācija” PSRS 1937–1938. gadā, „Latvijas Okupācijas Muzeja. Gadagrāmata”, 2007, Riga 2009.52 W.W. Czencow, Tragiczeskije sud’by. Politiczeskije riepriessii protiw niemieckogo nasielenija Ukrainy w 1920– –1930-je gody, Moskwa 1998; N. Ochotin, A. Roginskij, Iz istorii „niemieckoj opieracyi” NKWD 1937–1938 gg. [w:] Nakazannyj narod. Riepriessii protiw rossijskich niemcew, Moskwa 1999, s. 35–75.53 N. Pietrow, Polska operacja NKWD, „Karta” 1993, nr 11, s. 24–45. Trzeba nadmienić, że oprócz artykułu Pietro-wa prawie cały numer „Karty” z 1993 r. został poświęcony problematyce Wielkiego Terroru i represji wobec Pola-ków – opublikowano także Rozkaz nr 00485.54 N.W. Pietrow, A.B. Roginskij, „Polskaja opieracyja” NKWD 1937–1938 [w:] Riepriessii protiw Polakow i pol-skich grażdan, Moskwa 1997, s. 22–43.55 A. Gurjanow, Sowieckie represje wobec Polaków i obywateli polskich w latach 1936–1956 w świetle danych sowieckich [w:] Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999.56 A.A. Kondraćkyj, Teror i peresliduwannia szczodo polakiw na Ukrajini w umowach radianśkoji włady [w:] Ukra-jina: Korotki narysy z istoriji, red. P.P. Panczenko i in., Kyjiw 1992. 57 O. Rublow, W. Repryncew, Represiji proty polakiw w Ukrajini u 1930-ti roky, „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD--KGB” 1995, nr 1/2, s. 125–149.58 O. Suszko, Polśki pedagogy Podillja – obiet derżawnoho teroru 1930-ch rr. [w:] Polityczni represiji w Ukrajinś-kij RSR 1937–1938 rr.: doslidnyćki refleksiji ta interpretaciji. Materiały Wseukrajinśkoji naukowoji konferenciji m. Kyjiw, 15 bereznja 2012 r., Kyjiw 2013.59 M. Łutaj, Wołynśkyj centr Polśkoji orhanizaciji wijśkowoji – mif czy realnist’? [w:] Znaky pytannia w istoriji Ukrajiny: ukrajinśka istorija u jewropejśkomu konteksti. Zbirnyk materialiw II Miżnarodnoji konferenciji, Winny-cia 2005, s. 131–134.60 J. Morris, The Polish Terror: Spy Mania and Ethnic Cleansing in the Great Terror, „Europe-Asia Studies” 2004, t. LVI, nr 5, s. 751–766.61 M. Iwanow, Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939, Warszawa–Wrocław 1991; idem, Pierwszy naród ukarany. Stalinizm wobec polskiej ludności kresowej (1921–1938), Warszawa 1991.62 N. Iwanow, Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Kraków 2014.63 W. Lizak, Rozstrzelana Polonia. Polacy w ZSRS 1927–1939, Szczecin 1990.64 H. Stroński, Przemoc jako uniwersalny środek działania stalinizmu, „Szkice Humanistyczne” 2005, nr 11, s. 261– –269; idem, Represje stalinizmu wobec ludności polskiej na Ukrainie w latach 1929–1939, Warszawa 1998; idem, Wielka prowokacja NKWD. Sprawa Polskiej Organizacji Wojskowej na Ukrainie w latach 1933–1938 [w:] Euro-

19

mowali się m.in. Stanisław Ciesielski, Wojciech Materski, Andrzej Paczkowski65 oraz Ro-man Dzwonkowski66. Nie można nie wymienić publikacji Janusza Kupczaka67, Roberta Kuśnierza68, Tomasza Sommera69, Bogdana Musiała70, Zdzisława Juliana Winnickiego71, Mirosławy Uwarkiny72, Antoniny Kozyrskiej73, Michaiła Kościuka74 i Władimira (Uładzi-mira) Michniuka75, a także pracy zbiorowej W cieniu czerwonej gwiazdy76. Mieczysław Ło-ziński (1925–2009) – świadek wydarzeń lat 1937–1938 na Żytomierszczyźnie – w 2008 r. opublikował pracę na temat „operacji polskiej”77. Z kolei Wasyl Haniewicz podjął próbę spojrzenia na tę problematykę przez pryzmat tragicznych losów polskiej wsi na Syberii78. Niezwykle cenny album zawierający fotografie osób straconych w latach Wielkiego Ter-roru, w tym Polaków, opublikował Tomasz Kizny79. Warto także wspomnieć o biografii poświęconej zgładzonemu w okresie czystek Brunonowi Jasieńskiemu80.

pa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej...; idem, Złet i padinnia. Pol-śkyj nacionalnyj rajon w Ukrajini u 20–30-ti roky, Ternopil 2000; idem, Życie religijne ludności polskiej na Ukrai-nie radzieckiej w warunkach represji w latach trzydziestych XX w. [w:] Kultura i świadomość etniczna Polaków na Wschodzie. Tradycja i współczesność, red. A. Kuczyński i M. Michalska, Wrocław 2004, s. 107–116.65 S. Ciesielski, W. Materski, A. Paczkowski, Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, Warszawa 2002; A. Paczkowski, Polacy pod obcą i własną przemocą [w:] Czarna księga komunizmu..., s. 341–366.66 R. Dzwonkowski, „Polska operacja” w ZSRS (1937–1940), „Summarium” 2009, R. XXXVIII, s. 5–13. Funda-mentalną pracą na temat duchownych i wiernych Kościoła katolickiego w tym okresie jest: idem, Losy duchowień-stwa katolickiego w ZSRR 1917–1939, Lublin 1998.67 J. Kupczak, Polacy na Ukrainie w latach 1921–1939, Wrocław 1994; idem, Polityka państwa radzieckiego wo-bec polskiej ludności na Ukrainie w latach 1921–1939 [w:] Studia polsko-ukraińskie. Ukraina – Polska. Dziedzi-ctwo historyczne i świadomość społeczna. Materiały z konferencji naukowej. Kamieniec Podolski 29–31 maja 1992, Przemyśl 1993; idem, Stosunek władz bolszewickich do polskiej ludności na Ukrainie (1921–1939), „Wrocławskie Studia Wschodnie” 1997, nr 1, s. 47–62.68 R. Kuśnierz, W świecie stalinowskich zbrodni. Ukraina w latach czystek i terroru (1934–1938) w obserwacjach i analizach MSZ oraz wywiadu wojskowego Drugiej Rzeczypospolitej, Słupsk 2013. Kwestie represji wobec Pola-ków omówione są w rozdziale 4.69 T. Sommer, Operacja antypolska NKWD 1937–1938, Warszawa 2014; idem, The Polish Operation: Stalin’s First Genocide of Poles 1937–1938, „The Sarmatian Review” 2011, t. XXXI, nr 3.70 B. Musial, The Polish Operation of the NKVD: The Climax of the Terror Against the Polish Minority in the Soviet Union, „Journal of Contemporary History” 2013, t. XLVIII, nr 1, s. 98–124.71 Z.J. Winnicki, Szkice kojdanowskie: Kojdanowsko-Polski Region Narodowościowy w BSSR: uwagi o genezie oraz przesłankach funkcjonowania, stan badań problematyki, Wrocław 2005, wyd. rosyjskie: idem, Kojdanowskije oczier-ki. Kojdanowskij polskij nacyonalnyj rajon w BSSR. Zamietki o priedposyłkach obrazowanija i funkcyonirowanija. Sostojanije issledowanij problemy, Sankt-Pietierburg 2006.72 M. Uwarkina, Walka z polskim „wywiadem” na terenie ZSRR oraz rozpoczęcie masowych deportacji Polaków z Zachodniej Ukrainy do Kazachstanu w roku 1936 [w:] Rosja w polskiej myśli politycznej XX–XXI wieku, red. A. Le-wandowski, W. Wojdyło, G. Radomski, Toruń 2013.73 A. Kozyrska, Masowe represje wobec Polaków w obwodzie winnickim na Ukrainie w latach 1937–1938. Głosy akt śledczych, „Europa Orientalis. Studia z dziejów Europy Wschodniej i państw bałtyckich” 2014, nr 5, s. 109–132.74 M. Kościuk, Czynnik polski w stalinowskiej polityce lat trzydziestych na Białorusi [w:] Polska–Białoruś 1918– –1945. Zbiór studiów i materiałów, red. nauk. W. Balcerak, Warszawa 1994.75 W. Michniuk, Z historii represji politycznych przeciwko Polakom na Białorusi w latach trzydziestych [w:] Polska–Białoruś 1918–1945. Zbiór studiów i materiałów, red. nauk. W. Balcerak, Warszawa 1994.76 M. Korkuć, J. Szarek, P. Szubarczyk, J. Wieliczka-Szarek, W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach, Kraków 2010.77 M. Łoziński, Operacja polska. Stalinowska zbrodnia na Polakach w latach 1937–1938, Kłodawa 2008; zob. tak-że idem, Polonia nieznana, Kłodawa 2005.78 W. Haniewicz, Tragedia syberyjskiego Białegostoku, Pelplin 2008.79 Wielki Terror 1937–1938, oprac. T. Kizny, współpr. D. Roynette, Warszawa 2013. T. Kizny opracował również al-bum fotograficzny – Gułag, T. Kizny, współpr. D. Roynette, Warszawa 2015, zob. także idem, Wyrok, „Karta” 2013, nr 74, s. 128–142.80 K. Jaworski, Bruno Jasieński w sowieckim więzieniu – aresztowanie, wyrok i śmierć, Kielce 1995.

20

Jeśli chodzi o publikacje źródłowe, to fundamentalnym zbiorem archiwaliów doty-czących „operacji polskiej” jest tom VIII polsko-ukraińskiej serii wydawniczej przygo-towywanej przez archiwistów Instytutu Pamięci Narodowej i Służby Bezpieczeństwa Ukrainy81. Po raz pierwszy opublikowano dokumenty sowieckich organów bezpie-czeństwa ukazujące przebieg operacji, materiały śledcze, a także materiały z proce-sów funkcjonariuszy NKWD, których sądzono potem za nadużycia i stosowanie nie-dozwolonych metod. Ich zeznania ujawniły nawet sposoby mordowania ofiar, a także grabienia ich mienia. Rok później ukazała się na Ukrainie edycja źródłowa dotycząca tzw. sprawy Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i „operacji polskiej”82. Nie mniej cenna jest publikacja przygotowana przez Tomasza Sommera83. Badacz ten zebrał rów-nież relacje świadków ludobójstwa dokonanego na Polakach84. Niespełna dwa lata temu przy udziale Konsulatu RP w Sankt Petersburgu ukazał się tom źródeł dotyczący re-presji wobec Polaków w obwodzie wołogodzkim85. Znaczna część publikacji dotyczy jednak okresu 1939–1953. Do „operacji polskiej” odnoszą się jedynie dwa dokumenty, zresztą wielokrotnie już drukowane (m.in. Rozkaz nr 00485). Szczególnie cenna jest lista Polaków represjonowanych w latach 1937–1938, którą sporządzono na podstawie protokołów Dwójek i Trójek. Należy również wymienić kolejny tom źródeł serii Polacy na Ukrainie, zawierający dokumenty z okresu 1935–193886.

Problematyka „operacji polskiej” NKWD stała się przedmiotem nielicznych konfe-rencji naukowych. Jedną z nich w 2012 r. zorganizował Oddział IPN w Białymstoku87. Tematem „operacji polskiej” na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat zajmowała się także polska prasa88.

Dostęp do archiwów postsowieckich po 1992 r. zaowocował badaniami nad regionalnym wymiarem czystek89. Znaczna część badań regionalnych dotyczy dawnej RFSRS. Ukazały się m.in. prace na temat wydarzeń lat 1937–1938 w Kraju Ałtajskim90, Tatarstanie91, Ka-

81 Wielki Terror. Operacja polska 1937–1938. Wełykyj Teror. Polśka operacija 1937–1938, red. J. Bednarek, J. Kar-barz-Wilińska, S. Kokin, M. Majewski, J. Szapował, seria: „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych”, t. 8, Warszawa–Kijów 2010.82 Sprawa „Polśkoji orhanizaciji wijśkowoj” w Ukrajini 1920–1938 rr. Zbirnyk dokumentiw ta materialiw, red. S. Ko-kin, R. Podkur, O. Rublow, Kyjiw 2011.83 Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937–1938. Dokumenty centrali, oprac. T. Sommer, Warszawa 2010.84 Dzieci operacji polskiej mówią, red. T. Sommer, Warszawa 2013.85 Polaki w wołogodskoj obłasti: riepriessii, plen, spiecposielenije (1937–1953 gg.), red. A.Ł. Kuz’minych, S.I. Sta-rostin, Wołogda 2014.86 Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: Lata 1917–1939, t. VII, red. S. Stępień, Przemyśl 2014.87 Konferencja naukowa pt. „Zbrodnia zapomniana. 75-lecie «operacji polskiej» w BSRS”, Białystok 13 IX 2012 r. Wsród referentów byli m.in. M. Iwanow i Z. Winnicki.88 W. Radziwinowicz, Polaków setkami brać!, „Gazeta Wyborcza”, 11 VIII 2007 r.; J.M. Jackowski, „Operacja pol-ska”, czyli nieznane ludobójstwo, „Nasz Dziennik”, 12 IX 2009 r.; P. Zychowicz, Zapomniana gehenna Polaków w Sowietach, „Historia. Do Rzeczy” 2014, nr 11.89 Zob. m.in. Stalinizm w sowietskoj prowincyi: 1937–1938 gg. Massowaja opieracyja na osnowie prikaza nr 00447, red. M. Jungie, B. Bonwiecz, R. Binnier, Moskwa 2009. Poruszono tu kwestie realizacji rozkazu nr 00447 w Kraju Ałtajskim, okolicach Permu (wtedy obw. swierdłowski), obw. kalinińskim oraz tzw. Prykamju (tereny wzdłuż rze-ki Kamy).90 Massowyje riepressii w Ałtajskom kraje 1937–1938 gg. Prikaz Nr 00447, red. R. Binnier, M. Jungie, W. Razgon, G. Żdanowa, Moskwa 2010; Bolszoj tierror w Ałtajskom kraje 1937–1938 gg. Riealizacyja prikaza NKWD nr 00447, red. W. Razgon, Barnauł 2014.91 A. Stiepanow „Prowiedienije «kułackoj» opieracyi w Tatarii” [w:] M. Jungie, R. Binnier, Kak tierror stał bolszym...

21

relii92, u podnóża Uralu93, obwodzie tomskim94, północno-zachodnich obszarów RFSRS95, okolic Moskwy96, a także w nadrzecznym rejonie rzeki Irtysz (tzw. Priirtysze)97.

Wiele projektów badawczych obejmujących problematykę stalinizmu oraz represji lat 1936–1938 dotyczy terenów byłej Ukraińskiej SRS98. Kwestiom tym dużo uwagi poświęcili naukowcy ukraińscy, w tym wymienieni już Jurij Szapował99, Stanisław Kulczyćkyj100, wspomniany Wołodymyr Nikolśkyj101, a także Myrosław Popowycz102, Mykoła Szytiuk103 oraz Walerij Wasyljew104. Analizą objęto nawet poszczególne ob-wody USRS. Powstały prace na temat czystek m.in. w obwodach: chmielnickim105,

92 I.I. Czuchin, Karelija-37: ideologija i praktika tierrora, Pietrozawodsk 1999.93 W.M. Kiriłłow, Istorija riepriessij w Niżnietagilskom riegionie Urała. 1920-je – naczało 50-ch gg., t. I: Riepressii 1920–1930-ch gg., Niżnij Tagił 1996; O. Lejbowicz, A. Kołduszko, A. Kazankow i dr., Wkliuczen w opieracyju. Mas-sowyj tierror w Prikam’je w 1937–1938 gg., Moskwa 2009.94 1937–1938 gg. Opieracyi NKWD. Iz chroniki «bolszogo tierrora» na tomskoj ziemle. Sbornik dokumientow i ma-tieriałow, red. B.P. Trienin, Tomsk 2006; W.A. Haniewicz, Biełostokskaja tragiedija: iz istorii gienocida polakow w Sibiri, Tomsk 1993; Sibirskij Biełostok: sbornik dokumientow i matieriałow, oprac. W.A. Haniewicz, red. B.P. Trie-nin i in., Tomsk 1998. Niektóre wątki można odnaleźć w: Losy Polaków w Uzbekistanie 1919–1952, oprac. E. Ro-sowska, Warszawa 2004.95 W.A. Iwanow, Missija ordiena. Miechanizm massowych riepriessij w Sowietskoj Rossii w konce 20-ch–40-ch gg. (na matieriałach Siewiero-Zapada RSFSR), Sankt-Pietierburg 1997.96 A.J. Watlin, Tierror rajonnogo massztaba: „massowyje opieracyi” NKWD w Kuncewskom rajonie Moskowskoj obłasti 1937–1938 gg., Moskwa 2003.97 W.M. Samosudow, Bolszoj tierror w Omskom Priirtysze (1937–1938), Omsk 1998.98 Dla przykładu jeden z numerów ukazującego się w Kijowie periodyku „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD-KGB” w znacznym stopniu został poświęcony problematyce Wielkiego Terroru lat 1937–1938 na sowieckiej Ukrainie, zob. „Z archiwiw WUCzK-GPU-NKWD-KGB” 2007, nr 1, s. 63–252; zob. także Polityczni represiji w Ukrajinśkij RSR 1937–1938 rr.: doslidnyćki refleksiji ta...99 J. Szapował, Ukrajina 20–50-ch rokiw: storinky nenapysanoji istoriji, Kyjiw 1993; idem, Ludyna i systema. Sztry-chy do portreta totalitarnoji doby w Ukrajini, Kyjiw 1994; idem, Stalinśkyj teror u switli nowowyjawłenych archiw-nych dokumentiw Służby bezpeky Ukrajiny [w:] Ukrajinśke archiwoznawstwo: istorija, suczasnyj stan ta perspek-tywy, Kyjiw 1997, cz. 2, s. 49–56; idem, Ukrajina jak objekt politycznoho teroru, 20-i – poczatok 50-ch rokiw [w:] Totalitarna derżawa i polityczni represiji w Ukrajini u 20–80-ti roky, Kyjiw 1998; idem, Ukrajina XX stolittia: oso-by ta podiji w konteksti ważkoji istoriji, Kyjiw 2001; idem, Newyhadani istoriji, Kyjiw 2004; idem, Dola jak istori-ja, Kyjiw 2006; idem, Ukrajina w dobu wełykoho teroru: etapy, osobływosti, naslidky, „Z archiwiw WUCzK-GPU--NKWD-KGB” 2007, nr 1, s. 76–100, a także Ukrajina w dobu „Wełykoho teroru” 1936–1938 roky, red. S. Bohunow, W. Zołotariow, T. Rafalśka, O. Radzywiłł, J. Szapował, Kyjiw 2009.100 S.W. Kulczyćkyj, Ukrajina miż dwoma wijnamy (1921–1939 rr.), Kyjiw 1999.101 W.M. Nikolśkyj, Dijalnist’ osobływych trijok NKWD na Ukrajini w period wełykoji czystky 1937–1938 rr., „Isto-ryczni i politołohiczni doslidżennia” 2002, nr 1, s. 136–144; idem, Represywna dijalnist’ orhaniw derżawnoji bezpe-ky SRSR w Ukrajini (kineć 1920-ch – 1950-ti rr.). Istoryko-statystyczne doslidżennia, Donećk 2003; zob. także idem, Represiji za „limitamy” (1937–1938), „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał” 2006, nr 3, s. 210–222.102 M. Popowycz, Czerwone stolittia, Kyjiw 2007.103 M. Szytiuk, Masowi represiji proty nasełennia Piwdnia Ukrajiny w 20–50-ti roky XX stolittia, Kyjiw 2001.104 W. Wasyljew, The Great Terror in the Ukraine 1936–1938 [w:] Stalin’s Terror Revisited, red. M. Ilič, London– –New York 2006.105 Vełykyj teror na Chmelnyczczyni. Istoryko-krajeznawczyj zbirnyk (swidczennia ta dokumenty), Chmielnićkyj 1997.

22

donieckim106, kijowskim107, mikołajewskim108, odeskim109, połtawskim110, żytomier-skim111, a także na Podolu112.

Również czystki okresu 1937–1938 w sowieckiej Gruzji stały się – po rozpadzie ZSRS i otwarciu archiwów – przedmiotem badań historyków. Nie oznacza to, że wcześ-niej nie były wydawane prace dotyczące sowieckich represji w Gruzji. W 1990 r., a więc jeszcze przed ogłoszeniem przez Gruzję niepodległości, na fali ujawniania prawdy o czystkach, ukazały się wspomnienia jednego z represjonowanych113. Na Zachodzie pionierem badań nad sowiecką Gruzją i stalinowskimi represjami był David M. Lang114.

Jeśli chodzi o badania nad stalinizmem w Gruzji po 1992 r., to z historyków zajmują-cych się tą problematyką należy wspomnieć Awtandila Songhulaszwilego, Aleksandra Dauszwiliego i Makwali Natmieładze115 oraz Marine Beridze. Ten ostatni zanalizował sowiecki okres w Meschetii116. Warto także wymienić Alexa Marshalla, który skupił się na sowieckim okresie w historii całego Zakaukazia117.

Natomiast różne zagadnienia związane z Wielkim Terrorem w sowieckiej Gruzji omawiali w swoich pracach m.in. wspomniany już Dauszwili, który zajął się represjami w przemyśle tbiliskim118, a także Levan Avaliszwili119 i Gieorgij Mamulia120. W 2012 r. ukazały się wspomnienia o represjonowanych w czasie Wielkiego Terroru kobietach121. Wcześniej opublikowano materiały dotyczące więźniarek zesłanych do łagru Alżir w Kazachstanie122. Tematyka związana z czystkami 1936–1938 gościła na łamach „Biu-letynu Archiwalnego” wydawanego przez Archiwum MSW Gruzji. W 2015 r. część

106 W.M. Nikolśkyj, Wełyka czystka 1937–1938 rr. w mistach i sełyszczach Doneczczyny ta jiji widobrażennia u ma-teriałach wsesojuznych perepysiw 1937 ta 1939 rr., „Wistnyk Donećkoho uniwersytetu. Serija B. Humanitarni na-uky” 2003, nr 1, s. 169–173; Z.H. Łychołobowa, Totalitarnyj reżym ta polityczni represiji Ukrajini u druhij poło-wyni 1930-ch rokiw (pereważno na materiałach Donećkoho rehionu), Donećk 2006; R. Podkur, „Wełykyj teror” 1937–1938 rr. na Donbasi, Kyjiv 2016.107 O.H. Bażan, 1937 rik na Kyjiwszczyni u switli nowych archiwnych dżereł, „Istorija Ukrajiny: Małowidomi ime-na, podiji, fakty” 2004, nr 27, s. 136–143.108 M. Szytiuk, Masowi represiji na terytoriji Mykołajiwszczyny (30-ti rr. XX st.), „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał” 1998, nr 1, s. 94–98.109 O. Bażan, O. Łoszyćkyj, Apohej Wełykoho teroru na Odeszczyni (1937–1938 rr.), „Jugo-Zapad. Odiessika: Isto-riko naucznyj almanach” 2007, nr 3, s. 163–173.110 H. Kowtun, W. Wojnałowycz, J. Danyluk, Masowi nezakonni represiji 20-ch – poczatku 50-ch rokiw na Połtaw-szczyni [w:] Reabilitowani istorijeju, Kyjiw–Połtawa 1992, s. 29–44.111 Zob. Reabilitowani istorijeju. Żytomyrśka obłast’, ks. 1, Żytomyr 2006.112 W. Żezićkyj, Wełykyj teror na Podilli u druhij połowyni 30-ch rr. [w:] VIII Wseukrajinśka naukowa konferencija „Istoryczne krajeznawstwo i kultura”: Naukowi dopowidi ta powidomłennia, Kyjiw–Charkiw 1997, cz. 2, s. 183–186.113 M. Mgalobliszwili, 1937 – rep’resirebulis mogonebebi, Tbilisi 1990.114 D.M. Lang, A Modern History of Soviet Georgia, New York 1962.115 A. Songhulaszwili, Sakartvelos „sabčota p’eriodis” ist’oriis p’roblemebi, „K’lio” (saist’orio almanaxi) 2000, nr 9, s. 109–136; A. Dauszwili, M.W. Natmieładze, Nowiejszaja istorija Gruzii, Tbilisi 2010.116 M. Beridze, Pirdapiri reportazhebi carsulidan. Mesxet’i da mesxebi, 1918–1944 c.c., Tbilisi 2004.117 A. Marshall, The Caucasus under Soviet Rule, Milton Park–New York 2010.118 A. Dauszwili, Tbilisi 1937. Masobrivi represiebi t’bilisis samrecvelo šromit’ kolek’tivebši, Tbilisi 1997.119 L. Avalishvili, The „Great Terror” of 1937–1938 in Georgia: Between the Two Reports of Lavrentiy Beria, „Cau-casus Analytical Digest”, 1 XII 2010 r., s. 2–6.120 G. Mamulija, Osobaja trojka NKWD Gruzinskoj SSR (1937–1938), „Prometheus” 2012, nr 13, http://chechen.org/archives/173 (dostęp 1 III 2016 r.).121 Dak.arguli ist.oria. mexsiereba rep.resirebuli kalebis šesacheb, red. A. Margvelaszwili, I. Chvadagiani, G. Sza-iszmelaszwili, M. Cocchaliszwili, Tbilisi 2012.122 „Alžiris” pat’imarta port’ret’ebi – st’alinizmis ist’oriidan, red. N. Ležava, N. Bekiszwili, Tbilisi 2008. Obóz po-wstał w 1938 r. Przebywało w nim około 150 Gruzinek, ale także prawie 200 Polek.

23

z zamieszczanych tu artykułów została przetłumaczona na język angielski i opubliko-wana w dwutomowej edycji123. Kwestią Wielkiego Terroru w Gruzji zajęli się wspólnie badacze niemieccy – na czele z Markiem Junge i Berndem Bonwetschem – oraz pra-cownicy Archiwum MSW Gruzji, kierowanego przez Omara Tuszuraszwilego. W wy-niku ich współpracy, w II połowie 2015 r. zostało wydane monumentalne dwutomowe dzieło w językach gruzińskim i rosyjskim124. W jego pierwszej części przeanalizowano sowiecki „porządek” w Gruzji, natomiast część druga zawiera dokumenty pochodzące z Archiwum MSW Gruzji125. Jest to podstawowa publikacja źródłowa dla tematu. Uka-zała się także wersja niemiecka tej książki126.

Jeśli chodzi o represje wobec Polaków w Gruzji w okresie 1937–1938, jak dotąd temat ten nie był gruntownie zbadany. Na temat losu Polaków w GSRS pisał m.in. An-drzej Furier127. Kwestią tą, jak i stosunków polsko-gruzińskich w latach 1918–1921, a także sowieckich represji z lat dwudziestych XX w., zajął się Wojciech Materski128. Zorganizowano także w Warszawie dwie wystawy poświęcone Polakom w Gruzji. To-warzyszyły im publikacje katalogów129. W lutym 2013 r. w Domu Europejskim w Tbi-lisi otwarto wystawę pt. „Represje wobec Polaków w sowieckiej Gruzji. Repressions

123 Security Archive. The Secret History of the Georgian SSR, t. I–II, Tbilisi 2015; zob.: N. Kipshidze, The accusation fabricated to discredit general Giorgi Mazniashvili [w:] Security Archive..., t. II, s. 56–61; V. Guruli, A Truthful man before the Almighty and people archimandrite Pemen Dashniani (1936–1937) [w:] Security Archive..., t. II, s. 62–73; N. Kipshidze, Executed Georgian women: 1937–1938 [w:] Security Archive..., t. II, s. 100–111; The NKVD butchers [w:] Security Archive..., t. II, s. 112–125; L. Kereselidze, Wives’ special echelon nr... [w:] Security Archive..., t. II, s. 126–137; I. Laghidze, Facts and Stories of torture of women [w:] Security Archive..., t. II, s. 153–162. 124 Bolszewistskij poriadok w Gruzii..., t. I–II; Bolshevikuri tsesrigi saqartveloshi, I tomi: Didi terori kavkasiis pata-ra respublikashi; II tomi: Dokumentebi didi teroris shesaxeb saqartveloshi, Tbilisi 2015.125 Niestety, pomiędzy badaczami niemieckimi a gruzińskimi doszło do poważnego sporu. Według pracowników Ar-chiwum MSW Gruzji, strony – niemiecka i gruzińska, przygotowały uzgodnioną wersję tekstu w języku rosyjskim dla potrzeb przyszłej publikacji. Podjęto decyzję o przetłumaczeniu tekstu na języki niemiecki i gruziński. Strona gruzińska opublikowała uzgodniony tekst w języku gruzińskim, natomiast strona niemiecka nieoczekiwanie zapre-zentowała trzecią część tekstu pt. „Etnos i terror” (ros. „Etnos i tierror”, niem. „Ethnos und Terror”), który nie był pierwotnie przewidziany w projekcie. Wzbudził on najwięcej kontrowersji. W tej sytuacji Gruzini odwołali się do specjalistów – historyków gruzińskich, którzy przygotowali recenzje wspomnianego rozdziału, jak i całej książki. Z ich krytycznymi opiniami z kolei nie w pełni zgodzili się Niemcy. Strona niemiecka, bez informowania kolegów gruzińskich, opublikowała książkę zawierającą sporny rozdział w językach rosyjskim i niemieckim. Niemcy opubli-kowali także ów rozdział jako oddzielną monografię w prywatnym gruzińskim wydawnictwie Intelekti (zob. M. Jun-ge, B. Bonwetsch, D. Mueller, Ethnosi da terori saqartveloshi, Tbilisi 2015). W rozdziale (wersja niemiecka oraz rosyjska) umieszczono recenzję gruzińskich historyków i odpowiedzi na nie, stenogram ze spotkania, a także notat-ki niemieckich badaczy. W wersji rosyjskiej wspomniany rozdział wszedł w skład części zatytułowanej „Dyskusja” (zob. Bolszewistskij poriadok w Gruzii..., t. I, s. 371–551). W wersji niemieckiej rozdział znalazł się w głównej czę-ści pracy (zob. Bolschewistische Ordnung in Georgien. Der Große Terror in einer kleinen kaukasischen Republik, oprac. M. Junge, B. Bonwetsch, Berlin–Boston 2015, s. 157–276), natomiast dyskusja wokół książki („Nachbemer-kung”) znalazła się w jej końcowej partii (ibidem, s. 317–392). W efekcie powyższego strona gruzińska złożyła for-malny protest do Ambasady RFN w Gruzji, Fundacji Volkswagena, Uniwersytetu Ruhry w Bochum i niemieckie-go Ministerstwa Edukacji.126 Bolschewistische Ordnung in Georgien... 127 A. Furier, Polacy w Gruzji, Warszawa 2009.128 W. Materski, Gruzja, Warszawa 2000; zob. także idem, Georgia rediviva. Republika Gruzińska w stosunkach międzynarodowych 1918–1921, Warszawa 1994; idem, Emigranci z Kaukazu w Polsce w okresie międzywojennym [w:] Emigracja rosyjska. Losy i idee, Łódź 2000, s. 361–371; idem, Powstanie narodowowyzwoleńcze 1924 w Gru-zji, „Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 1999, t. XXXIV, s. 57–67.129 A. Woźniak, Polacy w Gruzji (Katalog wystawy w Muzeum Niepodległości), Warszawa 1996; Polacy w Gruzji. Poles in Georgia, oprac. M. Filina, W. Materski, Warszawa 2010 – katalog wystawy zorganizowanej przez NDAP, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Narodowe Archiwa Gruzji i Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”.

24

of Poles in Soviet Georgia” przygotowaną przez Ambasadę RP w Tbilisi, Archiwum MSW Gruzji i Dom Europejski. Podczas wystawy odbył się pokaz filmu produkcji gru-zińskiej Operacja polska130.

* * *Rozpoczęta tuż przed „operacjami narodowościowymi”, na podstawie rozkazu Je-

żowa nr 00447 z dnia 30 lipca 1937 r., „operacja kułacka” – w rzeczywistości wy-mierzona w tzw. elementy antysowieckie – trwała od początku sierpnia 1937 r. do 17 listopada 1938 r. W skutek tej operacji skazano blisko 800 000 osób, w tym ponad 380 000 (a więc prawie połowę) na karę śmierci i ponad 380 000 na karę wieloletniego wię-zienia lub obozu pracy. Należy pamiętać, że większość skazanych na łagry już z nich nie powróciła131. Aresztowanych skazywano w trybie posiedzeń Trójek NKWD. W ich skład (dla „operacji kułackiej”) wchodzili: ludowy komisarz spraw wewnętrznych (lub zastępca) – jako przewodniczący, prokurator i przedstawiciel kierownictwa partii (I se-kretarz) – jako członkowie. W GSRS protokoły Trójek podpisywali: ludowy komisarz spraw wewnętrznych GSRS Siergiej Goglidze lub jego zastępcy – Awksientij Rapawa albo Bogdan Kobułow, prokurator GSRS Iłłarion Tałachadze oraz – z ramienia partii – naczelnik Zarządu RKM NKWD i pomocnik ludowego komisarza spraw wewnętrznych GSRS Szałwa Cereteli, od 9 października 1938 r. I sekretarz KC KP(b) Gruzji Kandid Czarkwiani. Sekretarzem Trójki był kapitan bezpieczeństwa państwowego Aleksandr Morozow132. Tzw. operacja kułacka dotknęła znaczną grupę osób narodowości polskiej, co pokazują dokumenty zamieszczone w niniejszym tomie.

Niecałe dwa tygodnie później, 11 sierpnia 1937 r., Jeżow wszczął kolejną operację – tzw. polską (Rozkaz nr 00485), która miała na celu ostateczne i definitywne wyelimi-nowanie Polaków z aparatu partyjnego i państwowego, organów bezpieczeństwa, armii, przedsiębiorstw państwowych, kołchozów, słowem ze wszystkich sfer życia. Areszto-wanych podzielono na dwie kategorie: pierwszą podlegającą rozstrzelaniu, drugą – ka-rze więzienia lub obozów (od 5 do 10 lat). Przydzielenie do danej kategorii odbywało się wskutek decyzji ludowego komisarza spraw wewnętrznych danej republiki lub naczel-ników obwodowego zarządu NKWD oraz miejscowych prokuratorów133.

Po zakończeniu farsy śledztwa prowadzonego przez funkcjonariuszy NKWD, na temat każdego oskarżonego sporządzano krótką informację wraz ze streszczeniem uzyskanych w śledztwie (środkami przymusu fizycznego i psychicznego) materiałów. Następnie informacje z nazwiskami układano w jeden spis (w formie albumu), który później był kierowany do rozpatrzenia przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych albo naczelnika właściwego zarządu NKWD i prokuratora. Taką komisję złożoną z pro-kuratora i przedstawiciela kierownictwa zarządu NKWD określano jako „Dwójkę”. Podpisujący się pod spisami naczelnicy zarządów NKWD i przedstawiciele prokuratu-ry nie dokonywali w praktyce żadnej analizy, ani – przypuszczalnie – nie zapoznawali się ze sprawami śledczymi. Przy rozpatrywaniu sprawy poszczególnych oskarżonych,

130 Polish operation, reż. S. Torczynawa, MSW Gruzji, 2013 (wersja z napisami angielskimi).131 Wielki Terror. Operacja polska..., s. 73; N. Werth, Przemyśleć na nowo... [w:] Wielki Terror..., s. 183, 193.132 M. Jungie, Massowyje opieracyi NKWD [w:] Bolszewistskij poriadok w Gruzii, t. I, s. 45, 49. 133 Wielki Terror. Operacja polska..., s. 63–67.

25

w praktyce już w regionie proponowano wymiar kary. Następnie spis wysyłano do Mos-kwy w celu ostatecznej akceptacji przez przewodniczącego Dwójki – ludowego komi-sarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa (ewentualnie jego zastępcę komkora Michaiła Frinowskiego) i członka Dwójki prokuratora ZSRS Andrieja Wyszynskiego (ewentualnie II zastępcę prokuratora ZSRS Grigorija Roginskiego). Po zaaprobowaniu, spis wysyłano z powrotem w celu wykonania wyroków134.

Z powodu – jak się wydaje – gigantycznej ilości spraw kierowanych do centrali w Moskwie, w połowie września 1938 r. „zreformowano” mechanizm, ustanawiając w każdym regionie Specjalne Trójki, których decyzje były ostateczne i nie wymaga-ły akceptacji Moskwy (podobnie jak w przypadku „operacji kułackiej”). Te Specjalne Trójki składały się z naczelnika UNKWD, prokuratora i sekretarza partii komunistycz-nej135. Protokoły Specjalnych Trójek NKWD („operacja polska”) w Gruzji podpisywali: ludowy komisarz spraw wewnętrznych GSRS Siergiej Goglidze, prokurator GSRS Ił-łarion Tałachadze oraz I sekretarz KC KP(b) Gruzji, jednocześnie I sekretarz Komitetu Miejskiego KP(b)Gruzji w Tbilisi Kandid Czarkwiani136.

Ogółem, w związku z „polskim” rozkazem, w całym ZSRS rozpatrzono sprawy dotyczące ok. 146 000 zatrzymanych137. Według ustaleń Nikity Pietrowa i Arsenija Ro-ginskiego skazano na śmierć 111 091 osób138. Dane te wydają się być jednak zaniżone. Według części badaczy, w wyniku zastosowanych represji, w ramach tylko „operacji polskiej” życie mogło stracić nawet 140 000 Polaków, a w czasie całej akcji – do 200 000 osób narodowości polskiej lub w jakikolwiek sposób związanych z Polską139. Nie mamy jednak danych, jeśli chodzi o liczbę ofiar – Polaków zamordowanych w trakcie „opera-cji kułackiej”. Odnalezione dokumenty uświadamiają, jak wielu Polaków mogło w niej zginąć.

Większość dokumentów w niniejszym tomie to protokoły posiedzeń Trójek z dwóch operacji NKWD prowadzonych na mocy rozkazów nr 00447 i nr 00485. Jak się wyda-je, spośród wszystkich wspomnianych 137 protokołów, aż 111 jest efektem posiedzeń Trójki NKWD w ramach „operacji kułackiej” (Rozkaz nr 00447), natomiast pozostałe 26 dokumentów, sporządzonych pomiędzy 25 września a 23 października 1938 r., to protokoły Trójek Specjalnych NKWD w ramach operacji narodowościowych (tj. „pol-skiej”). Wskazuje na to przede wszystkim skład personalny samych Trójek i niejedno-krotnie adnotacja: „dotyczy Polaków”140.

W stosunku do aresztowanych Polaków zamieszkujących Gruzińską SRS, Trójki wydawały przede wszystkim wyroki śmierci lub skazywały ich na kary wieloletniego osadzenia w łagrze, z którego praktycznie nie było już powrotu. Wyroki te, to swoisty zapis działalności sądów doraźnych, a właściwie – jak ujął to cytowany wielokrotnie Werth – zapis parodii wymiaru sprawiedliwości141. „W stalinowskiej Rosji – zauważył

134 Ibidem, s. 69–71; M. Jungie, Massowyje opieracyi NKWD [w:] Bolszewistskij poriadok w Gruzii, t. I, s. 46–47.135 Wielki Terror. Operacja polska..., s. 71.136 M. Jungie, Massowyje opieracyi NKWD [w:] Bolszewistskij poriadok w Gruzii, t. I, s. 49.137 N. Iwanow, Zapomniane ludobójstwo..., s. 392.138 N.W. Pietrow, A.B. Roginskij, „Polskaja opieracyja”... [w:] Riepriessii protiw polakow..., s. 33.139 N. Iwanow, Zapomniane ludobójstwo..., s. 393; T. Sommer, Operacja antypolska..., s. 358–359.140 W przypadku protokołów Trójek zarówno dla „operacji kułackiej”, narodowościowych, jak i tzw. milicyjnej, w GSRS stosowano identyczny druk formularza.141 N. Werth, Przemyśleć na nowo... [w:] Wielki Terror..., s. 181.

26

Tomasz Kizny – fizyczna likwidacja człowieka pociągała za sobą unicestwienie także w sferze symbolicznej – zatarcie wszelkich śladów istnienia ofiary, skazanie na zapo-mnienie, damnatio memoriae – potępienie pamięci”142. Publikacja wyroków śmierci jest tym samym przypomnieniem ofiar i ich losów, jest przywróceniem pamięci osób skaza-nych na całkowite zapomnienie.

* * *Niniejszy tom opracowany został w ramach współpracy Archiwum MSW Gruzji

i Archiwum IPN. Współpraca ta stała się możliwa dzięki podpisaniu 21 maja 2013 r. umowy o wymianie archiwalnej pomiędzy Akademią MSW Gruzji a Instytutem Pa-mięci Narodowej. W wyniku jej podpisania do Archiwum IPN trafiło wiele jednostek archiwalnych dotyczących Polaków w sowieckiej Gruzji, represjonowanych przez so-wieckie organy bezpieczeństwa. Jednocześnie, od końca 2013 r., zaczęto prowadzić roz-mowy na temat wspólnych projektów wydawniczych. W efekcie tych negocjacji, w mar-cu 2015 r., powstała polsko-gruzińska grupa robocza, która podjęła prace nad tomem źródeł dotyczącym represji wobec Polaków w okresie Wielkiego Terroru. W przyszło-ści planuje się wydać wersję gruzińską niniejszej publikacji.

Marcin Majewski

142 T. Kizny, Damnatio memoriae [w:] Wielki Terror..., s. 23.

27

Wladimer Luarsabiszwili, Omar Tuszuraszwili

KRÓTKA HISTORIA WIELKIEGO TERRORU W GRUZJI*

Termin „Wielki Terror” zaistniał oficjalnie w historiografii w pracach Roberta Con-questa1. Odwołuje się on do fali represji przeprowadzonych przez obwodowe i repub-likańskie organy Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD) pomiędzy sierpniem 1937 r. a październikiem 1938 r. przeciwko osobom z wszystkich grup spo-łecznych – od zwykłych obywateli po prominentów politycznych. Wielki Terror był tyl-ko jedną z fal represji, które miały miejsce w Związku Sowieckim w epoce Stalina. Poprzedziły go: pozbawienie majątków kułaków2 (1930–1932), czystki wewnątrzpar-tyjne (1933–1937), kampania antybiurokratyczna (1935–1937) oraz wydarzenia w Mos-kwie w sierpniu 1936 r.3 W 1934 r. Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego rozpoczęło orzekanie w sprawach ludzi uznanych za elementy szkodliwe w kluczowych sektorach politycznych, administracyjnych i gospodarczych. Przykładowo, w latach 1937–1938 w Gruzji, Trójka osądziła 21 105 osób (15 442 osoby w 1937 r. i 5663 – w 1938 r.). Te przypadki zastraszania utorowały drogę Wielkiemu Terrorowi, umożliwiając organom NKWD, którym rozkazano przeprowadzenie krwawych represji, nabycie profesjonal-nego doświadczenia i umiejętności operacyjnych. W ciągu zaledwie dwóch lat w całym Związku Sowieckim około 1 mln osób rozstrzelano, 12 mln zostało uwięzionych w ko-loniach karnych i w sumie 16 mln ludzi aresztowano na mocy stalinowskich przepisów4. Niestety, ustalenie dokładnej liczby ofiar wciąż nie jest możliwe. Z tego powodu liczby podawane przez poszczególnych badaczy różnią się od siebie. I tak, według Conquesta i jego następców, w czasach Wielkiego Terroru aresztowano 6 mln ludzi, stracono 3 mln, a 2 mln zmarły w obozach. Amerykańscy historycy (rewizjoniści) podają inne dane. Kwestionują oni także pogląd, iż Wielki Terror był kampanią starannie zaplanowaną i kierowaną przez Józefa Stalina5. Tłumaczą represje w kontekście napiętych relacji mię-

* Tłumaczenie z języka angielskiego: Katarzyna Losson.1 R. Conquest, La Grande Terreur, Paris 1968, wyd. polskie: idem, Wielki terror, Warszawa 1997.2 Kategoria rolników wyrosła z ogółu chłopstwa, według teorii marksizmu-leninizmu – „wrogów klasowych” bied-niejszych chłopów. Zob. J. Stalin, Concerning the Policy of Eliminating the Kulaks as a class, „Krasnaya Zvezda”, January 21, 1930 [w:] J. Stalin, Works, t. 12, Moscow, 1953, s. 189; R. Conquest, The Harvest of Sorrow: Soviet Col-lectivization and the Terror-Famine, Oxford 1986. 3 Seria trzech procesów pokazowych: „proces szesnastu”, proces antysowieckiego ośrodka trockistowskiego oraz „proces dwudziestu jeden”, zob. L. Sedov, The book on the Moscow Trial: Documents, New York 1938; C. Ward, Stalin’s Russia, London 1993. 4 E. González Calleja, Los totalitarismos, Madrid 2012, s. 74.5 H. Arendt, Ideology and Terror. A Novel Form of Government, „Review of Politics” 1953, nr 15, s. 303–327; I. Howe, Totalitarianism reconsidered: Yesterday’s theories, today’s realities, „Dissent” 1991, nr 38, s. 63–71; I. Kershaw, M. Lewin, Afterthoughts [w:] Stalinism and Nazism. Dictatorships in comparison, Cambridge 1997; E. Mandsley, The Stalin years. The Soviet Union 1923–1953, Manchester 2003.

28

dzy władzami centralnymi a regionalnymi. Nikt jednak nie wątpi, że Stalin i jego oto-czenie mieli w nich swój udział. Świadczą o tym tzw. listy Stalina sporządzane dla Biura Politycznego, które zatwierdzało kary dla każdej oskarżonej osoby6. Stalinowi przed-łożono 383 listy z ponad 44 000 nazwisk. Większość z tych ludzi została skazana na śmierć. Sam Stalin podpisał 362 listy, Łazar Kaganowicz – 191, Andriej Żdanow – 177, Anastas Mikojan – 627. Część dokumentów zachowanych w archiwach dowodzi udziału Stalina w planowaniu i kierowaniu terrorem. Terror ten zniszczył zarówno „lewe”, jak i „prawe” skrzydło partii. Jego ofiarami padli byli towarzysze walki politycznej Lenina, jak i przeciwnicy polityki Stalina. Pod koniec, Stalin stał na czele państwa zupełnie sam. Tak więc terror był podstawowym komponentem sowieckiego systemu totalitarnego.

1.

Jak dotąd opublikowano wiele prac badawczych poświęconych różnym systemom totalitarnym8. Większość dotyczy różnych etapów historii ZSRS9. Artykuły naukowe10, listy11 i pamiętniki12 zawierają dokładny opis organizacji i rozwoju Związku Sowiec-

6 Tzw. stalinskije rasstrielnyje spiski – przygotowywane przez NKWD wykazy osób podlegających osądzeniu przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS. Przed procedowaniem w Kolegium były one kierowane do Biura Politycznego KC WKP(b). Stąd wracały do Kolegium Wojskowego, a po wydaniu wyroku – do NKWD, w celu wykanania kary. Do-tychczas odnaleziono 383 listy z nazwiskami z okresu Wielkiego Terroru. Są to dokumenty kluczowe dla badań nad zbrodniami reżimu komunistycznego w ZSRS. Informacje na ich temat ujawnił N. Chruszczow w 1956 r. podczas XX Zjazdu KPZS, zob. Stalinskije rasstrielnyje spiski, Memoriał, 2013 (płyta CD).7 Rieabilitacyja. Politiczeskije processy 30–50-ch godow, red. A.N. Jakowlew, Moskwa 1991.8 Totalitarianism and Political Religions, London–New York 2007; H. Arendt, Ideology and Terror..., „Review of Politics” 1953, nr 15, s. 303–327; R. Aron, Democracia y totalitarismo, Barcelona 1968; Z. Brzezinski, Totalitari-anism and Rationality, „American Political Science Review” 1956, nr 50, s. 751–763; E. Jünger, Die totale Mobil-machung, Berlín 1931; L. Schapiro, Totalitarianism, London 1972; Beyond Totalitarianism. Stalinism and Nazism Compared, ed. M. Geyer, S. Fitzpatrick, New York 2008; H. Kohn, Communist and Fascist Dictatorship: A Com-parative Study [w:] Dictatorship in the Modern World, ed. G.S. Ford, Minneapolis 1935, s. 141–160; L. Preti, El de-safío entre democracia y totalitarismo: evolución de los regimens politicos desde el final de la Primera Guerra Mun-dial hasta los años ochenta, Barcelona 1983.9 R. Pipes, Russia under the Bolshevik regime, New York 1995; P.R. Gregory, The Ship of Philosophers. How the Early USSR Dealt with Dissident Intellectuals, „The Independent Review” 2009, t. 13, nr 4; Z. Katza, Soviet Dis-senters and Social Structures in the USSR, Massachusetts 1971; Kramoła: Inakomyslije w SSSR pri Chruszczew-ie i Brieżniewie 1953–1982, red. W.A. Kozłow, S.W. Mironienko, Moskwa 2005; V. Shlapentokh, Public and Pri-vate Life of the Soviet People: Changing Values in Post-Stalin Russia, Oxford 1989; W. Taubman, Khruschchev: The Man and His Era, New York 2003, s. 768; V. Turchin, The Inertia of Fear, New York 1980; R. Van Voren, On Dis-sidents and Madness. From the Soviet Union of Leonid Brezhnev to the „Soviet Union” of Vladimer Putin, Amster-dam–New York 2009; V. Zubok, Soviet Society in the 1960s [w:] The Prague Spring and the Warsaw Pact Invasion of Czechoslovakia in 1968, New York 2010.10 S. Bloch, Psychiatry as ideology in the USSR, „Journal of Medical Ethics” 1978, nr 4, s. 126–131; S. Bloch, P. Red-daway, Russia’s Political Hospitals: the abuse of psychiatry in the Soviet Union, London 1977, s. 79, 82; R. Bonnie, S. Polubinskaya, Unraveling Soviet Psychiatry, „The Journal of Contemporary Legal Issues” 1999, t. 10, nr 279(199); W. Chamberlain, USSR: How Much Change Since Stalin?, „Russian Review”, lipiec 1963, t. 22, nr 3; P.R. Gregory, The Ship of Philosophers..., „The Independent Review” 2009, t. 13, nr 4; A. Komaromi, Samizdat and Soviet Dissi-dent Publics, „Slavic Review” 2012, t. 71, nr 1, s. 79–90; J. Fürst, Prisoners of the Soviet Self?: Political Youth Op-position in Late Stalinism, „Europe-Asia Studies” 2002, t. 54, nr 3, s. 353–375.11 F.F. Raskolnikow, Otkrytoje pis’mo Stalinu. Antołogija samizdata: niepodcenzurnaja litieratura w SSSR, 1950– –1980-gg, Moskwa 2005; N.I. Bucharin, Buduszczemu pokoleniju rukowoditielej partii: niepodcenzurnaja litiera-tura w SSSR, 1950–1980-gg, Moskwa 2005.12 W. Krasin, Pojedinok. Zapiski antikommunista, Hodgson Press 2012; Ł. Pluszcz, Na karnawale istorii. Wospomi-nanija, London 1979; А. Sacharow, Wospominanija. Izdatielstwo im. Czechowa, New York 1990, s. 942; idem, Trie-

29

kiego. Polityka bolszewicka w stosunku do otaczających krajów, takich jak Finlandia, państwa bałtyckie (do 1940 r.), Polska, Węgry (od 1939 r.), Czechosłowacja (od 1945 r.), Gruzja (do 1921 r.), była konsekwentnie agresywna i imperialna. Warto również zwró-cić uwagę na reakcję obywateli sowieckich wobec takiej polityki ZSRS. Krytyka prze-mocy i obrona praw człowieka stały się dwoma przewodnimi hasłami ruchu dysyden-ckiego w Związku Sowieckim.

Termin „totalitarny”, szeroko rozpowszechniony w XX w., ma bardzo interesującą hi-storię. Giovanii Amendola używał wyrażenia „system totalitarny” w swych artykułach: Mayorita minorita i Cavour e Pansoja, opublikowanych w gazecie „Il Mondo” 12 maja i 28 czerwca 1923 r. Według Fisichellego termin „totalitaryzm” został po raz pierwszy użyty przez socjalistę Lelio Besso w jego artykule zamieszczonym 2 stycznia 1925 r. w gazecie „La Rivoluzione Liberale”13. Natomiast Massimiliano Fiorillo utrzymuje, iż jako pierwszy użył go Benito Mussolini na IV Kongresie Narodowej Partii Faszystow-skiej (PNF)14. Z rozpowszechnieniem terminu łączył Mussoliniego również Richard Pi-pes15. Wyrażenie „totalne zrozumienie życia” należy do Giovanniego Gentile16. W inte-resującym artykule Michael Schäfer ukazuje, w jakim kontekście termin „totalny” był stosowany w latach 1930–1935. Wymienia trzech autorów: Ernsta Jüngera, Carla Schmid-ta i Urika Ludendorfa – wszyscy oni używali tego pojęcia w znaczeniu politycznym17.

Jeśli chodzi o istotę tego terminu, to był on pojmowany różnie przez różnych au-torów. Norberto Bobbio zwraca uwagę, że „totalitaryzm” jest negatywnym wkładem ideologicznym w historię18. Według Normana Podhoretza, Irvinga Kristola i Jeane Kirkpatrick totalitaryzm jest systemem, który zmienia relacje, wiarę i wartości. Karl Popper uważa, iż totalitaryzm łączy historycyzm z utopizmem19.

Wśród autorów teorii totalitaryzmu, którzy pojawili się w okresie zimnej wojny, są: Daniel Lerner (badał kwestię autorytetu w państwie nazistowskim)20, Hannah Arendt (badania nad wkładem mas w systemy totalitaryzmu)21, Karl W. Deutsch (studia nad to-talną mobilizacją)22, Michael Curtis (prace nad podstawową charakterystyką systemów

woga i nadieżda, 1990; Z. Gamsachurdia, Za niezawisimuju Gruziju. Awtobiografija, Moskwa 1996; V. Bukovsky, To Build a Castle: My life as a Dissenter, London 1978; N. Mandelstam, Hope against Hope, New York 1999; A. Sakha-rov, My country and the world, New York 1975; O. Kalugin, Spymaster: my 32 years in Intelligence and Espionage against the West, London 1994.13 D. Fisichella, Totalitarismo, Roma 2002.14 M. Fiorillo, Totalitarismo: un dibattio aperto, tesi di laurea, Salerno 2003–2004.15 R. Pipes, Russia Under the Bolshevik regime, New York 1995, s. 243.16 G. Gentile, The Philosophic Basis of Fascism, „Foreign Affairs” 1928, t. 6, nr 2, s. 290–304. 17 M. Schäfer, Luigi Sturzo als Totalitarismustheorethiker [w:] „Totalitarismus” und „Politische Religionen”. Kon-zepte des Diktaturvergleichs, red. H. Meier, Paderborn 1996, s. 37–47.18 N. Bobbio, Cultura e fascismo [w:] Il dubbio e al scelta. Intellettuali e potere nella società contemporanea, Roma 1993, s. 75–100.19 The Norman Podhoretz Reader: A Selection of His Writings from the 1950s through the 1990s, red. T.L. Jeffers, New York 2004; J. Kirkpatrick, Dictatorship and Double Standarts: Rationalism and Reason in Politics, New York 1982; I. Kristol, The Neo-conservative Persuasion: Selected Essays, 1942–2009, New York 2011; The Lesson of this Century – with 2 talks on Freedom and the Democratic State. Karl Popper interviewed by Giancarlo Bosetti, Lon-don–New York 1997.20 D. Lerner, The Nazi elite, Stanford 1951.21 C.J. Friedrich, Z.K. Brzezinski, Totalitarian Dictatorship and Autocracy, New York 1956.22 K.W. Deutsch, Cracks in the monolith: possibilities and patterns of disintegration in totalitarian systems [w:] To-talitarianism, ed. C.J. Friedrich, Cambridge (MA) 1954.

30

totalitarnych)23, Leonard Schapiro (badania nad czterema podstawowymi czynnikami systemów totalitarnych)24 i Zbigniew Brzeziński (studia nad modelem bipolarnym)25. Wszystkie te teorie wniosły istotny wkład do badań nad wprowadzaniem systemów totalitarnych i ich zarządzaniem.

Państwo sowieckie, jako klasyczny model systemu totalitarnego, miało wszystkie jego charakterystyczne cechy, w tym: gotowość mas do uczestnictwa w organizacji politycznej26; odrzucenie większościowego systemu parlamentarnego i regulacji kon-stytucyjnych27; antyliberalna, antyedukacyjna, antykonstruktywna i antyspołeczna ideologia28; istnienie oficjalnej – na wpół religijnej – ideologii (zajmującej się samym istnieniem jednostki i każdym z pól aktywności społecznej); monopol jednej partii o strukturze hierarchicznej, będącej częścią państwowego aparatu biurokratycznego i mającej kontrolę policyjną, która obejmuje media29; monopol państwowy w sferze ekonomii, kultury i społeczeństwa, kontrolowanych za pomocą terroru, obozów kon-centracyjnych i policji politycznej30.

2.

Jakkolwiek państwa niedemokratyczne mogą się różnić sposobem organizacji, wszystkie wykorzystują terror, aby zachować autorytet i kontrolować masy. Terror ten prowadzą specjalne organy, mające swoją własną, osobliwą historię. Na szczególną uwagę zasługuje aparat rosyjskiej policji, który – stworzony kilka wieków wcześniej – przetrwał.

Między 1565 a 1572 r. w Rosji została powołana szczególna formacja zwana „oprycz-niną”. Jej głównym celem było zaprowadzenie terroru państwowego i spełnianie życzeń autokraty. W końcu XIX w. został utworzony Oddział Ochrony Porządku i Bezpieczeń-stwa Publicznego, zazwyczaj określany w skrócie „Ochraną”. W czasach carskich był on częścią Departamentu Policji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 20 grudnia 1917 r. powołano – pod kierownictwem Feliksa Dzierżyńskiego – Wszechrosyjską Nadzwy-czajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (od 1918 r. do Walki z Kontr-rewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy), tzw. CzK. 6 lutego 1922 r. została ona zastąpiona przez Państwowy Zarząd Polityczny (GPU), a po roku – przez Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU). Instytucja ta istniała aż do 10 lipca 1934 r., kiedy to na podstawie dekretu wydanego przez Centralny Komitet Wykonawczy Związ-ku Sowieckiego OGPU zostało wcielone do niedawno utworzonego Ludowego Komi-sariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD). 3 lutego 1941 r., w oparciu o dekret wydany

23 M. Curtis, Retreat from Totalitarianism [w:] Totalitarianism in Perspective: Three Views, ed. C.J. Friedrich, M. Cur-tis, B.R. Barber, New York 1969.24 L. Schapiro, op. cit.25 Z. Brzezinski, Totalitarianism..., „American Political Science Review” 1956, nr 50, s. 751–763.26 H. Arendt, Los orígenes del totalitarismo, Madrid 1998, s. 257.27 H. Maier, Totalitarianism and Political Religions, t. 1: Concepts for the comparison of dictatorship, London– –New York 2007, s. 53–55.28 E. González Calleja, op. cit., s. 11.29 C.J. Friedrich, Z.K. Brzezinski, op. cit.; apud E. González Calleja, op. cit., s. 19–20.30 M. Curtis, Retreat from Totalitarianism [w:] Totalitarianism in Perspective...; apud E. González Calleja, op. cit., s. 20.

31

przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRS, Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych i Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego stały się oddzielnymi strukturami. Wielki Terror w Związku Sowieckim został przeprowadzony przez NKWD31.

Wydany 13 lipca 1934 r. przez NKWD ZSRS Rozkaz nr 001 powołał do życia Lu-dowy Komisariat Spraw Wewnętrznych Zakaukaskiej SFSR w Tbilisi, funkcjonujący w strukturze NKWD Związku Sowieckiego. Na podstawie tego rozkazu został też sfor-mowany Zarząd NKWD ds. Gruzji (UNKWD ds. GSRS). Kierowali nim D.S. Kiladze (15 VII 1934 r. – 11 XI 1934 r.) oraz S.A. Goglidze (11 XI 1934 r. – 1 I 1937 r.). Roz-kazem nr 004 wydanym przez NKWD ZSRS 1 stycznia 1937 r. NKWD Zakaukaskiej SFSR zostało zlikwidowane. W czasie swojej działalności było ono kierowane przez T.I. Lortkipanidze (15 VII 1934 r. – 11 XI 1934 r.) oraz S.A. Goglidze (11 XI 1934 r. – 1 I 1937 r.). Na mocy tego samego rozkazu utworzono NKWD GSRS. Na jego czele stali S.A. Goglidze (1 I 1937 r. – 14 XI 1937 r.) i A.N. Rapawa (29 XI 1938 r. – 26 II 1941 r.).

3.

W różnych okresach aparat centralny NKWD przybierał różne formy organizacyj-ne. Praca32 autorstwa N.W. Pietrowa i K.W. Skorkina dostarcza szczegółowych opisów struktury NKWD między 1936 a 1941 r., kiedy to część NKWD została zastąpiona przez Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego (NKGB). Między 10 VII 1934 r. a 26 IX 1936 r. NKWD był kierowany przez Gienricha Jagodę, od 26 IX 1936 r. do 25 XI 1938 r. – przez Nikołaja Jeżowa, a w okresie od 25 XI 1938 r. do 29 XII 1945 r. – przez Ławrentija Berię. Tak więc Wielki Terror był prowadzony, kiedy na czele NKWD stał Nikołaj Jeżow. Należy zauważyć, iż kierowanie aparatem represji przez Ja-godę nie uchroniło go przed prześladowaniem, tak jak i Jeżowa, który ostatecznie sam padł ofiarą terroru. Beria był jedynym, który przeżył masowe represje i zachował swoją pozycję aż do śmierci Stalina.

4.

3 lipca 1937 r. sekretarz generalny Komitetu Centralnego WKP(b) Józef Stalin prze-słał ludowemu komisarzowi spraw wewnętrznych ZSRS Jeżowowi rezolucję „O ele-mentach antysowieckich”, którą Politbiuro otrzymało 2 lipca. Według rezolucji wielu byłych kułaków i kryminalistów powróciło ze swych miejsc zesłania na Dalekiej Półno-cy bądź Syberii i w owym czasie mieli oni być rzekomo zaangażowani w prowadzenie antysowieckich działań, sabotowanie spółdzielni i kołchozów oraz sektorów transportu i przemysłu. Komitet Centralny proponował, by sekretariaty instytucji republikańskich i obwodowych, jak również przedstawiciele NKWD obwodów oraz na szczeblu repub-liki, rejestrowały tych kułaków, którzy przybyli z zesłania, jak i powracających krymi-

31 W lipcu 1941 r. oba komisariaty ponownie scalono, a w 1943 r. po raz kolejny rozdzielono. W 1946 r. NKWD zo-stało przekształcone w MWD, a NKGB – w MGB. W 1953 r. MGB rozwiązano, a jego jednostki wcielono do MSW, które funkcjonowało od 5 III 1953 r. do 13 III 1954 r. W 1954 r. został utworzony Komitet Bezpieczeństwa Państwo-wego (KGB), który przetrwał do 3 XII 1991 r.32 N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD 1934–1941. Sprawocznik, Мoskwa 1999, s. 504; N.W. Pie-trow, Kto rukowodił organami gosbiezopasnosti 1941–1954. Sprawocznik, Мoskwa 2010, s. 1008.

32

nalistów. Ponadto domagał się podzielenia ich na grupy – szczególnie antyspołecznych i mniej aktywnych. Podczas gdy ludzi z pierwszej grupy, po rozpatrzeniu ich spraw przez Trójkę, skazywano na najwyższą karę – śmierć, osoby z drugiej grupy miały być odsyłane do miejsc zesłania. Komitetowi Centralnemu zajęło pięć dni ustalenie składu Trójki oraz dokładnej liczby osób, które miały być zgładzone lub zesłane33.

Historia kułaków skazanych na zesłanie bierze swój początek w 1927 r., kiedy to w styczniu OGPU otrzymało rozkaz sporządzenia listy osób społecznie niebezpiecz-nych i wyrażających nastroje antysowieckie. W ciągu jednego roku na liście tej znalazło się około 72 000 osób. Kryzys zbożowy, który rozpoczął się pod koniec 1927 r., stwo-rzył władzom centralnym okazję do wydania rozkazu zarządzającego przeprowadzenie nowych aresztowań. Politbiuro 14 stycznia 1928 r. nakazało władzom lokalnym areszto-wanie spekulantów i kułaków. Kryzys ekonomiczno-społeczny, i jego pogłębienie wy-wołane tymi represjami, spowodował wzrost wskaźnika przestępczości na wsi. Stalin 27 grudnia 1929 r. oficjalnie wezwał do „likwidacji kułaków jako klasy”34. Kierowana przez Wiaczesława Mołotowa Komisja Specjalna dzieliła kułaków na trzy kategorie. Ich sprawy miały być rozpatrywane przez Trójki, w skład których wchodzili: pierwszy sekretarz komitetu partyjnego, przewodniczący komitetu wykonawczego i przedstawi-ciel lokalnej GPU. Na podstawie Rozkazu nr 44/21 wydanego przez Gienricha Jagodę 60 000 kułaków z pierwszej kategorii zostało aresztowanych. Zapełnili oni liczne obozy na Wyspach Sołowieckich35. Więźniowie budowali koleje, fabryki chemiczne, przedsię-biorstwa metalurgiczne. W 1931 r. liczba kułaków pozbawionych majątków osiągnęła już 1 800 00036. Ludzie, których aresztowano i zesłano i którzy tym samym uniknęli egzekucji, w późnych latach trzydziestych XX w. ponownie osiedlili się w miastach na terenie całego Związku Sowieckiego. W 1937 r. władze centralne rozpętały przeciw nim nową falę prześladowań.

W odpowiedzi na decyzję Komitetu Centralnego szef NKWD Nikołaj Jeżow – 3 lip-ca 1937 r. – przesłał Wytyczne nr 266 do wszystkich naczelników zarządów NKWD. Według tychże instrukcji zarówno kułacy, którzy powrócili z zesłania, jak i kryminali-ści, musieli być zarejestrowani i podzieleni na dwie kategorie. Pierwszą kategorię two-rzyły elementy antyspołeczne, które miały być aresztowane lub zlikwidowane. Druga kategoria składała się z jednostek mniej aktywnych – ludzie ci mieli być zesłani. Jeżow nalegał, aby do 8 lipca sporządzono listy, uwzględniając te kategorie37.

Jeszcze tego samego dnia z różnych regionów Związku Sowieckiego zostały wysła-ne do Stalina i Jeżowa zaszyfrowane telegramy. Za pośrednictwem tych telegramów terenowi oficjele informowali władze centralne o utworzeniu Specjalnych Trójek. I tak, 3 lipca 1937 r. z Krasnojarska wysłano telegram podpisany przez drugiego sekreta-rza obwodowego WKP(b) P.D. Akulinuszkina38. Po nim, 4 lipca, przyszedł telegram

33 Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Społeczno-Politycznej (RGASPI), f. 89, op. 162, d. 21, ark. 7.34 N.А. Iwnickij, Kołlektiwizacyja i raskułacziwanije, Moskwa 1994, s. 32–49.35 W 1922 r. GPU stworzyło liczne obozy w Archipelagu Sołowieckim, który tworzy pięć wysp na Morzu Bia-łym. Pierwsza partia więźniów została tam osadzona w 1923 r. Do końca 1928 r. liczba więźniów osiągnęła 38 000.36 W.N. Ziemskow, Kułackaja ssyłka w 30-je gody, „Socjołogiczeskije issledowanija” 1991, nr 10, s. 3–20.37 Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Najnowszej (RGANI), Zespół tzw. Komisji Szwernika, d. 3, ark. 53.38 RGANI, f. 17, op. 166, d. 575, ark. 85.

33

z Tatarskiej ASRS, z podpisem sekretarza A.K. Lepy39. Na podstawie tych dwóch tele-gramów Politbiuro wydało 5 lipca uchwałę o powołaniu Trójek w trzech regionach: na Krymie, w Udmurckiej ASRS i Tatarskiej ASRS40.

W następnych dniach otrzymano telegramy z kolejnych regionów, w tym z GSRS. I sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Gruzji Ławrentij Beria poin-formował centralę o utworzeniu Trójki z następującymi członkami: zastępca naczelnika gruzińskiego NKWD A. Rapawa, prokurator GSRS W. Tałachadze i naczelnik milicji republiki S. Cereteli41. Według Berii w pierwszej kategorii zostało zarejestrowanych 1419 osób, a w drugiej – 1562. Dane te nie obejmowały 2000 członków partii antyso-wieckich.

12 lipca 1937 r. zastępca szefa NKWD Michaił Frinowskij przesłał naczelnikom ob-wodowych zarządów NKWD (w dwóch szyfrogramach – nr 299 i nr 30042) następujące memorandum do Wytycznych nr 266 Nikołaja Jeżowa:

„Po pierwsze – nie rozpoczynać operacji represjonowania byłych kułaków i kry-minalistów, powtarzam, nie rozpoczynać. Dzień rozpoczęcia operacji i porządek jej przeprowadzenia określi specjalne rozporządzenie lud[owego] kom[isarza].

Po drugie – czas pozostały na rozpoczęcie operacji wykorzystać na: przeanalizowa-nie spraw ujawnionych już kułaków i kryminalistów; uściślenie i dogłębne przestudio-wanie zgromadzonych na ich temat kompromitujących materiałów; wykrycie byłych kułaków i kryminalistów, którzy jeszcze dotąd nie zostali objęci ewidencją i uzupeł-nienie ewidencji.

Po trzecie – ujawnionych w toku pracy operacyjnej najbardziej zażartych aktyw-nych kułaków i niebezpiecznych dla społeczeństwa kryminalistów aresztować, prze-prowadzać śledztwo, ale ich spraw nie kierować do rozpatrzenia przez Trójki, nie wy-dawać i nie wykonywać wyroków, aż do czasu wydania przez lud[owego] kom[isarza] specjalnych wytycznych.

Po czwarte – z uwagi na specjalne polityczne znaczenie operacji lud[owy] kom[isarz] wyznaczy specjalne posiedzenie, na którym zostaną omówione: plany przeprowadzenia operacji, zgromadzone materiały ewidencyjne i sposób przeprowadzenia operacji. Po-siedzenie będzie podzielone na dwa spotkania.

Po piąte – wszyscy macie się stawić na posiedzeniu w dniu 16 lipca, mając ze sobą przygotowane plany operacji i wszystkie materiały ewidencyjne”43.

Warto również zwrócić uwagę na dodatkowe Memorandum nr 424 sporządzone przez M. Frinowskiego, w którym stwierdzono, iż naczelnicy zarządów NKWD winni ogłosić wyroki wydane przez Trójki tylko wobec represjonowanych należących do dru-

39 Ibidem, ark. 72.40 Tragiedija sowietskoj dieriewni, t. V, ks. 1: Kołlektiwizacyja i raskułacziwanije. Dokumienty i matieriały. 1927– –1939, oprac. W. Daniłow, R. Manning, N. Ochotin, Moskwa 2004, s. 320.41 RGANI, f. 17, op. 166, d. 575, ark. 107; zob. także AMSW Gruzji, Teczka specjalna, Protokół nr 9 Biura Komi-tetu Centralnego Komunistycznej Partii (bolszewików) Gruzji, 8 VII 1937 r.42 12 VII 1937 r. na adres obwodowych naczelników NKWD skierowano dwa telegramy – nr 299 i nr 300. Drugi różnił się od pierwszego dodanym punktem piątym.43 Memorandum NKWD ZSRS z 12 VII 1937 r. do Wytycznych nr 266 ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa wydane przez zastępcę ludowego komisarza spraw wewnętrznych Michaiła Frinowskiego dotyczą-ce terminu i porządku represjonowania byłych kułaków i kryminalistów; Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka ope-racija” 1937–1938 rr., cz. I, red. M. Junge, S. Kokin, Kyjiw 2010, s. 49–50.

34

giej kategorii, podczas gdy osoby z pierwszej kategorii nie powinny znać werdyktu, jaki zapadł w ich sprawie44.

Jeżow 30 lipca 1937 r. wydał Rozkaz operacyjny nr 00447 „w sprawie operacji repre-sjonowania byłych kułaków, kryminalistów oraz innych elementów antysowieckich”45 dostarczający szczegółowych informacji o zbliżających się represjach i o metodach ich stosowania. We wstępie wymieniał powody ich wprowadzenia oraz kategorie osób mających podlegać prześladowaniom. Mieli to być: kułacy, kryminaliści, duchowni, sekciarze, byli uczestnicy antysowieckich wystąpień zbrojnych, socjaliści-rewolucjoni-ści, gruzińscy mienszewicy, dasznacy46, musawatyści47, żandarmi, reemigranci i inni. Pierwsza część rozkazu udzielała wskazówek co do kategorii osób, które miały być represjonowane; część druga wyszczególniała kary oraz określała liczbę osób mają-cych im podlegać; część trzecia zawierała instrukcje jak przeprowadzić operację; część czwarta dotyczyła środków dochodzeniowo-śledczych; część piąta mówiła o tworzeniu i pracy Trójek; część szósta instruowała o wydawaniu wyroków, a część siódma precy-zowała warunki organizacyjne operacji i zakres odpowiedzialności jej wykonawców. Ponadto rozkaz ustanawiał limity w ramach kategorii dla poszczególnych republik. Jeśli chodzi o Gruzję, pułapem była liczba 5000 z 3 376 946 osób, w tym 2000 dla pierwszej kategorii i 3000 – dla drugiej.

Rozkaz nr 00447 uzupełniony został uchwałą Komitetu Centralnego WKP(b) podjętą 31 lipca 1937 r., podającą daty rozpoczęcia operacji w poszczególnych regionach Związku Sowieckiego. W każdym z nich miała ona ruszyć 5 sierpnia 1937 r., z kilkoma wyjątkami: we wschodniej Syberii i Krasnojarsku początek operacji wyznaczony został na 15 sierp-nia, a w Turkmenistanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie i Kirgistanie – na 10 sierpnia. Ope-racja miała być zakończona po czterech miesiącach. Dodatkowo, uchwała określała nie-zbędne warunki organizacyjne, w tym: kwoty wydatków, rozwiązania transportowe oraz zawierała wskazania, do których obozów miały trafić represjonowane osoby48.

Jeżow zameldował Stalinowi o rezultatach pierwszej części operacji 8 września 1937 r.49 Według jego raportu do 1 września aresztowano 146 225 osób (w tym kułaków, kryminalistów i kontrrewolucjonistów), z czego 31 530 osób zostało straconych a 13 669 skazanych na zesłanie. Choć na przeprowadzenie akcji przewidziano cztery miesiące, Jeżow 3 listopada 1937 r. rozesłał do naczelników zarządów NKWD Rozkaz nr 49721 nakazujący przyśpieszenie działań i wyznaczył datę 10 grudnia jako nowy termin za-kończenia operacji. Już jednak 11 grudnia wysłał kolejny rozkaz, przekładający ten termin na 1 stycznia 1938 r.

44 А.F. Stiepanow, Rasstrieł po limitu. Iz istorii politiczeskich riepriessij w ТАSSR w gody „jeżowszczyny”, Kazań 1999, s. 30.45 Kniga pamiati żertw politiczeskich riepriessij, red. J.М. Zołotow, Uljanowsk 1996, t. 1, s. 766–780.46 Dasznacy – członkowie Armeńskiej Federacji Rewolucyjnej założonej w 1890 r. w Tyflisie (Tbilisi) przez Krista-pora Mikaeliana, Stepana Zoriana i Simona Zawariana. Jej celem było utworzenie wolnej i zjednoczonej Armenii, spowodowanie międzynarodowego potępienia ludobójstwa popełnionego na Ormianach przez Imperium Osmańskie oraz wzmocnienie państwowości Armenii. 47 Musawat – najstarsza azerbejdżańska partia polityczna założona w 1911 r. w Baku przez Mameda Amina Rasul-zade, Abbasgulu Kazimzade i Tagliego Nagioglu. Dążyła do zjednoczenia wyznawców islamu, wyzwolenia wszyst-kich narodów muzułmańskich, itp. 48 RGANI, f. 17, op. 162, d. 21, ark. 116–117, 140–142.49 Łubianka. Stalin i GPU-NKWD, 1937–1938, oprac. W.N. Chaustow, W.P. Naumow, N.S. Płotnikowa, Moskwa 2004, s. 337–343.

35

31 stycznia 1938 r. Politbiuro zadecydowało, iż konieczne jest przedłużenie operacji i przekazało 22 lokalnym sądom nowe limity aresztowań (48 000 osób dla pierwszej kategorii i 9200 – dla drugiej)50. Należy zauważyć, że represje 1938 r. głęboko dotknęły inne grupy społeczne, zwłaszcza tzw. elementy kontrrewolucyjne (socjalistów-rewolu-cjonistów, anarchistów, duchownych etc.).

5.

I sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Gruzji Ławrentij Beria wysłał 1 kwietnia 1938 r. do Józefa Stalina i Nikołaja Jeżowa zaszyfrowany telegram informujący o zatrzymaniu przez gruzińskie NKWD członków nielegalnych organi-zacji – mienszewików, socjalistów-rewolucjonistów, socialistów-federalistów, narodo-wych demokratów oraz osób, które wróciły z zesłania. Prosił jednocześnie o zgodę dla Trójki gruzińskiego NKWD na rozpatrzenie dodatkowych 1000 spraw pierwszej kate-gorii i 500 – drugiej51.

Analiza posiedzeń Trójki w Gruzji między 11 sierpnia 1937 r. a 11 października 1938 r. pozwala dostrzec kilka interesujących tendencji. Warto szczególnie zwrócić uwagę na zmianę liczby tych, którzy byli sądzeni w ramach całej operacji, to znaczy od jej początku do zakończenia. Jeżeli przeanalizować z osobna lata i kategorie represjo-nowanych, to okazuje się, iż w 1937 r. (od sierpnia do grudnia) liczba osób sądzonych z pierwszej kategorii stale się zwiększała. W sierpniu były to 482 osoby, we wrześniu ich liczba wzrosła do 946, w październiku do 1044, w listopadzie do 1971, a w grudniu do 2324 – dla ogółu liczącego 6767 osób. Tendencja ta utrzymywała się przez pierw-sze miesiące 1938 r. W styczniu tegoż roku sądzonych było 313 osób, w lutym – 826, w marcu – 1212, w kwietniu – 759, w maju – 318, w sierpniu – 212, we wrześniu – 18, na ogólną liczbę 3796. Według tych danych wyznaczony limit sądzonych z pierwszej ka-tegorii – 2000 wzrósł w październiku 1937 r., aby objąć 2472 osoby. Tego samego roku osądzone zostało 4295 osób (1971 z pierwszej kategorii i 2324 – z drugiej). Ta rosną-ca tendencja była niewątpliwie rezultatem ponawianych wniosków Ławrientija Berii o zwiększenie limitów aresztowań. Podobne trendy można dostrzec w odniesieniu do osób z drugiej kategorii. W 1937 r. aresztowano 7943 osoby (7650 spośród nich zostało skazanych na 10 lat zesłania, a 293 – na 8 lat). Liczba ludzi z drugiej kategorii postawio-nych przed sądem wzrosła w 1937 r. (414/61, 1189/87, 1433/45, 1146/13, 3468/87)52. Tak jak w przypadku pierwszej kategorii, liczby te przekroczyły ustanowione początkowo limity.

Co się tyczy 1938 r., liczba osób z pierwszej kategorii postawionych przed sądem wzrosła dramatycznie w początkach tego roku. W styczniu na przykład osądzono 370 osób, w lutym – 1292 osoby, a w marcu – 1811 osób. Od kwietnia liczba ta malała (w kwietniu skazano 1128 osób, w maju – 543 osoby, w czerwcu – 252, w lipcu – 6 osób, we wrześniu – 19, a w październiku – 243 osoby). Ogółem, w 1938 r. osądzonych zo-

50 AMSW Gruzji, Teczka specjalna, Protokół Politbiura nr 57, par. 48, 31 I 1938 r., s. 294–295.51 RGANI, f. 17, op. 166, d. 588, ark. 36.52 Ukośnik rozróżnia okresy zesłania dla osób drugiej kategorii. Na przykład, 414/61 oznacza, iż 414 osób zostało skazanych na 10-letnie zesłanie, a 61 – na 8-letnie.

36

stało 5665 osób z pierwszej kategorii. Liczba ludzi z drugiej kategorii postawionych przed sądem wzrastała do kwietnia: w styczniu wynosiła 313/49, w lutym – 826/315, w marcu – 1121/660, w kwietniu – 759/309, a od maja już malała (w maju – 318/202, w czerwcu – 212/35, w lipcu – 6, we wrześniu – 18, w październiku – 223). Ogółem, w 1938 r. osądzono 5383 osoby (3796 + 1587) z drugiej kategorii.

Warto podkreślić liczbę osób, które zostały skazane już po jednym posiedzeniu. Patrząc z tej perspektywy, „sprawiedliwość” została wymierzona błyskawicznie, tak w 1937 r., jak i w 1938 r. Po jednym posiedzeniu (4 września 1937 r.) skazanych zosta-ło 297 ludzi (135 z pierwszej kategorii i 164 z drugiej). Na posiedzeniu, które odbyło się 31 grudnia 1937 r., osądzono 308 osób (48 z pierwszej kategorii i 182 z drugiej). W 1938 r. liczba osądzonych i skazanych w trakcie jednego posiedzenia zmalała, jednak nadal była ona imponująca. Na przykład, 13 marca 1938 r. osądzono 220 osób z pierw-szej i 220 z drugiej kategorii, a 28 kwietnia 1938 r. – 201 z pierwszej i 201 z drugiej.

Opierając się na tych statystykach, można wyciągnąć kilka wniosków. Po pierwsze, trzeba zauważyć, że Trójka w Gruzji była szczególnie bezwzględna. Jej członkowie przekraczali pierwotnie wyznaczone limity, ale także i te zatwierdzone w późniejszym okresie. Należy również odnotować, iż w drugiej połowie 1938 r. liczby osób represjo-nowanych z pierwszej i drugiej kategorii były sobie równe. Odnosi się więc wrażenie, że liczba prześladowanych osób była określana z góry, stąd niezbędne było zebranie wyznaczonej liczby ludzi w celu poddania ich represjom. I tak: w maju osądzone zo-stały 543 osoby z pierwszej kategorii oraz 520 osób z drugiej, w czerwcu – 252 osoby z pierwszej i 247 osób z drugiej, w lipcu – 6 osób z pierwszej i 6 z drugiej, itd. Ta-kie same liczby osób osądzonych w pierwszej i drugiej kategorii pojawiają się również w 1937 r. Jednak w 1938 r. tendencja ta jest szczególnie zauważalna.

Aby łatwiej pojąć, jak ten proces funkcjonował, posłużmy się przykładem posie-dzeń odbytych w przeddzień Nowego Roku (31 grudnia 1937 r.). W tym dniu odbyły się cztery sesje Trójek, w trakcie których osądzonych zostało 891 osób. Jeżeli założyć, że członkowie Trójki poświęcili średnio dwie minuty na każdy przypadek, to musieli-by spędzić nieco ponad 29 godzin na obradach, aby omówić wszystkie przedstawione w tym dniu sprawy. Oczywiście, proces nie mógł przebiegać w ten sposób. Prawdopo-dobnie członkowie Trójki po prostu podpisywali protokoły, przygotowane wcześniej przez miejscowych śledczych. Taką procedurę sugeruje to, że wszystkie protokoły sporządzone przez jednego śledczego mają taką samą, wzorcową formę. Daty po-siedzeń są w nich skrupulatnie odnotowane. Daty i podpis sekretarza Trójki Alek-sandra Morozowa zostały prawdopodobnie naniesione jednym ołówkiem kopiowym. Możemy się domyślać, że oskarżeni nie byli nawet obecni na rozprawach, a wszystkie decyzje zostały podjęte bez ich udziału. Co więcej, sam wyrok – rozstrzelać/zesłać do ITŁ – był zwykle napisany tym samym ołówkiem, jakiego użyto do wpisania daty posiedzenia. To sugeruje, że Aleksander Morozow przedstawiał członkom Trójki wcześniej wypełnione formularze.

W końcu dowody wskazują, że śledztwa NKWD, formułujące oskarżenia, na mocy których oskarżony był likwidowany – to całkowita fikcja. Dwie przesłanki świadczą o tym, że to prawdopodobne. Po pierwsze, jest oczywiste, że niemożliwe byłoby rozpa-trzenie spraw setek ludzi na jednym posiedzeniu, a to oznacza, iż wyroki były ustalane wcześniej. Po drugie, tylko mały procent spraw był zwracany do dalszego śledztwa

(w 1937 r. – 96 przypadków, a w 1938 r. – 16) i tylko garść była przekazywana sądowi do dalszego rozpatrzenia (w 1937 r. – 10 przypadków, a w 1938 r. – 33).

Konkludując, należy stwierdzić, iż Wielki Terror w Gruzji był krótkotrwały, ale krwawy. Być może wyeliminował kilku prawdziwych kryminalistów i rzeczywistych przeciwników reżimu sowieckiego, ale doprowadził przy tym do śmierci tysięcy nie-winnych ludzi.

38

Hiroaki Kuromiya

WIELKI TERROR. REPRESJE WOBEC POLAKÓW*

W okresie Wielkiego Terroru 1937–1938 sowiecki dyktator Józef Stalin zamordował blisko 700 000 niewinnych obywateli ZSRS. Terror uderzył we wszystkie grupy ludzi, ale szczególnie mocno w byłych kułaków, duchownych, uchodźców z zagranicy, daw-nych przeciwników politycznych Stalina oraz innych podejrzanych o brak lojalności wobec jego władzy. Zapoczątkował go wydany 30 lipca 1937 r. przez Ludowy Komisa-riat Spraw Wewnętrznych (NKWD) Rozkaz nr 00447, co w konsekwencji doprowadziło do oskarżenia około 800 000 ludzi. Spośród nich 50 proc. stracono1. W tzw. operacji kułackiej (która dotyczyła również innych grup, takich jak „ukraińscy nacjonaliści” czy też prawosławni księża) zostało ujętych i zabitych także wielu Polaków.

W opinii Stalina niektóre grupy etniczne były podejrzane politycznie ipso facto, i stąd były terroryzowane. Spośród wszystkich narodowości w Związku Sowieckim podczas Wielkiego Terroru najbardziej ucierpieli Polacy i ci, którzy mieli jakiekolwiek związki z niepodległym państwem polskim. Polska stała się „krajem wrogim” (nation--ennemi)2. W związku z tym 11 sierpnia 1937 r. Moskwa wydała specjalny rozkaz (Roz-kaz NKWD nr 00485), aby Polaków aresztować i zabić. Według oficjalnych statystyk w wyniku wspomnianego rozkazu ogólna liczba osób postawionych w stan oskarżenia sięgnęła 139 835, spośród nich 111 091 (79,44 proc.) zostało skazanych na rozstrzelanie. Ofiary „operacji polskiej” stanowiły 41,7 proc. wszystkich oskarżonych i 44,9 proc. straconych we wszystkich operacjach narodowościowych („niemieckiej”, „łotewskiej”, „estońskiej”, „fińskiej” i innych)3.

Liczba 139 835 osób nie jest ostateczna. Wielu Polaków zostało aresztowanych i straconych w ramach innych operacji narodowościowych (takich jak „niemiecka” czy „łotewska”), podobnie jak nie wszystkie ofiary „operacji polskiej” były Polakami4. Po-nadto nieznana liczba Polaków stanęła przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRS, trybunałami wojskowymi oraz innymi organami specjalnymi, takimi jak Trójka, która zajmowała się tzw. operacją kułacką. Co więcej, trzeba wziąć pod uwagę fakt, iż

* Tłumaczenie z języka angielskiego: Katarzyna Losson.1 Zob. Stalinismus in der sowjetischen Provinz 1937–1938: Die Massenaktion aufgrund des operativen Befehls No. 00447, red. R. Binner, B. Bonwetsch, M. Junge, Berlin 2010, s. 11.2 Zob.: A. Paczkowski, Pologne, „la nation-ennemi” [w:] Le livre noir du communisme: crimes, terreurs et répres-sion, Paris 1997, wyd. polskie: idem, Polacy pod obcą i własną przemocą [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, praca zbior., Warszawa 1999.3 Zob. N.W. Pietrow, A.B. Roginskij, „Polskaja opieracyja” NKWD 1937–1938 [w:] Riepriessii protiw polakow i polskich grażdan, Moskwa 1997, s. 33, 40.4 Według danych dotyczących ostatniej fazy „operacji polskiej” 20 147 osób (54,8 proc.) z 36 768 postawionych przed sądem było Polakami, pozostałe – to w większości Ukraińcy i Białorusini. Ibidem, s. 37.

39

wielu Polaków decydowało się nie deklarować swojej przynależności narodowościowej, ponieważ w owym czasie Polacy byli postrzegani w Związku Sowieckim jako politycz-nie podejrzani.

Szacunki poczynione przez rosyjskich historyków podają, iż w okresie 1937–1938 aresztowano ogółem od 118 000 do 123 000 Polaków5. Polskie wyliczenia są na ogół wyższe. Dla przykładu, Tomasz Sommer ocenia, iż w latach 1937–1938 liczba straco-nych sięgała 1 600 000 osób, w tym około 200 000 Polaków. Zatem według Sommera, o ile w okresie 1937–1938 zamordowani stanowili około 1 proc. sowieckiej populacji, o tyle w tym czasie stracono od 12 do 16 proc. Polaków w Związku Sowieckim. Tak więc w przypadku Polaka prawdopodobieństwo skazania go na śmierć było od 12 do 16 razy większe niż w przypadku przeciętnego obywatela sowieckiego6. Tak czy inaczej jest prawdą, iż Polacy ucierpieli daleko bardziej, niż jakakolwiek inna grupa narodo-wościowa. Liczba straconych w „operacji niemieckiej” (podobnej do przeprowadzonej w tym samym czasie „operacji polskiej”) była o blisko jedną trzecią mniejsza, niż stra-conych wówczas w „operacji polskiej”: odpowiednio 24 858 i 84 471 (według stanu na 10 września 1938 r.)7. Wymowne jest również to, iż w latach 1937–1938 aresztowano 101 965 osób jako polskich szpiegów. Znacznie więcej od liczby aresztowanych jako szpiegów japońskich (52 906) czy niemieckich (39 300)8.

* * *Terror Stalina wobec Polaków jest pochodną postrzegania Polski jako nieprzejedna-

nego wroga. Faktem jest, że Polska w żadnym wypadku nie zaliczała się do najpotęż-niejszych państw. Konsekwentnie jednak niweczyła plany Stalina eksportu rewolucji za granicę. Prawda, że w lipcu 1932 r. Moskwa podpisała z Warszawą pakt o nieagresji, aby zabezpieczyć się od zachodu. (Taki pakt stał się imperatywem dla Moskwy w cza-sach niepewnej sytuacji na wschodzie, po inwazji Japonii na Chiny w 1931 r. i utwo-rzeniu w 1932 r. marionetkowego rządu Mandżukuo). Jednak pakt o nieagresji nie był znakiem zaufania pomiędzy Moskwą a Warszawą.

Polsko-sowiecki pakt o nieagresji oznaczał de facto koniec podpisanego w 1922 r. przez Berlin i Moskwę traktatu w Rapallo, w którym Polska była skrycie postrzegana jako wspólny wróg. Wkrótce po dojściu do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera nastą-piło pogorszenie stosunków sowiecko-niemieckich. Moskwa obawiała się, iż pomimo polsko-sowieckiego zbliżenia Warszawa może ostatecznie wybrać porozumienie fran-cusko-polskie i niemiecko-polskie, aby dokonać zmian na powojennej mapie – kosztem Związku Sowieckiego (sowiecka Ukraina, sowiecka Białoruś) oraz Litwy. Dążąc do odseparowania Warszawy od Berlina i wciągnięcia Polski w orbitę Moskwy, Stalin pro-wadził politykę jej zastraszania, zamiast budowy zaufania i współpracy. Dlatego też to przeciwko Polsce, a nie nazistowskim Niemcom, Moskwa skierowała swoje agresywne działania: wskrzesiła ponownie widmo Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i użyła

5 Ibidem, s. 38.6 T. Sommer, Operacja antypolska NKWD 1937–1938, Warszawa 2014, s. 364.7 O.B. Mozochin, Prawo na riepriessii. Wniesudiebnyje połnomoczija organow gosudarstwiennoj biezopasnosti. Statisticzeskije swiedienija o diejatielnosti WCzK-OGPU-NKWD-MGB SSSR (1918–1953), Moskwa 2011, s. 203.8 Łubianka. Stalin i Gławnoje uprawlenije gosbiezopasnosti NKWD, 1937–1938, red. W. Chaustow, W. Naumow, N. Płotnikowa, Moskwa 2004, s. 660.

40

go, aby sterroryzować Polaków w ZSRS. To właśnie wtedy, w 1933 r., zaczęły się aresz-towania Polaków za przynależność do tej „konspiracyjnej” organizacji9. Rzecz jasna, POW – która funkcjonowała od 1914 r. do 1921 r. – dawno już nie istniała. Tym nie-mniej, Stalinowi wygodnie było twierdzić, iż Warszawa nadal konspirowała, aby ode-brać Kresy Związkowi Sowieckiemu za pomocą owej (nieistniejącej) tajnej struktury. Niemieccy dyplomaci na sowieckiej Ukrainie byli zaskoczeni, odkrywając w 1933 r., iż pomimo paktu o nieagresji między Polską a Związkiem Sowieckim warunki Polaków w ZSRS w najmniejszym stopniu nie uległy poprawie. Wręcz przeciwnie, na Ukrainie zostało aresztowanych więcej Polaków – zarówno tych na eksponowanych stanowi-skach, jak i „zwykłych obywateli sowieckich” – aniżeli Niemców10. W Tbilisi w Gru-zji, po zawarciu lipcowego paktu, polscy dyplomaci nie obserwowali żadnej poprawy w stosunkach polsko-sowieckich. Zamiast tego byli świadkami takich oto „cudeniek”: „Oto Moskwa miota gromy na «agresywny faszyzm niemiecki» – zaś w Tyflisie kwitnie rappalska przyjaźń pomiędzy konsulatem Trzeciej Rzeszy – a pp. Skobielewem i jego zastępcą p. Kwitaszwili z delegatury «Narkomindiełu»”11.

Mimo wysiłków Stalinowi nie udało się przyciągnąć Polski bliżej Moskwy: w stycz-niu 1934 r. został zaskoczony, kiedy Hitler i Piłsudski zawarli pakt o nieagresji. Pił-sudski wymanewrował Stalina. Polska uparcie trzymała się „dyplomacji równowagi” pomiędzy Niemcami a ZSRS12. Pomimo iż w maju 1934 r. Polska i Związek Sowiecki odnowiły na kolejne dziesięć lat układ o nieagresji z 1932 r., Stalin błędnie podejrzewał, że polsko-niemiecki pakt zawierał tajne porozumienie wymierzone przeciwko ZSRS.

Zamiarem Stalina było zniszczenie Polski, gdyby nie udało mu się podporządkować jej jego woli. W pewnym momencie, w pierwszej połowie lat trzydziestych XX w., miał zauważyć, iż „Piłsudski – to cała Polska”13. Wydaje się zatem logiczne, że Stalin zdecydował się unicestwić Polskę po śmierci Piłsudskiego w 1935 r. Urzeczywistnił to w 1939 r., w zmowie z Hitlerem.

Idea czwartego rozbioru Polski długo kusiła Moskwę. Już w 1930 r. generał Je-ronim Uborewicz, „pod wpływem zbyt dużej ilości wódki”, oznajmił swojemu nie-mieckiemu koledze, iż za dwa lata powinni być gotowi, „by przeprowadzić korekty graniczne i zabić Polaków. Wszak raz jeszcze musimy podzielić Polskę”14. W 1934 r. ambasador sowiecki w Polsce Jakow Dawtjan, w rozmowie z amerykańskim amba-sadorem Johnem Cudahym, wyraził wątpliwość, czy „Polska jest zdolna istnieć jako niepodległy naród”15. W lutym 1938 r., w samym środku Wielkiego Terroru, zastępca ludowego komisarza spraw zagranicznych Władimir Potiomkin oznajmił ministrowi

9 Zob. H. Stroński, Wielka prowokacja NKWD. Sprawa Polskiej Organizacji Wojskowej na Ukrainie w latach 1933– –1938 [w:] Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Li-twa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999, s. 869.10 Raport z Kijowa, I 1934 r. [w:] Der ukrainische Hunger-Holocaust: Stalins verschwiegener Völkermord 1932/33 an 7 Millionen ukrainischen Bauern im Spiegel geheimgehaltener Akten des deutschen Auswärtigen Amtes, red. D. Zlepko, Sonnenbühl 1988, s. 245, 253.11 J.O. Berson, Minus Moskwa (Wołga – Kaukaz –Krym), Warszawa 1935, s. 112 – uwagi Bersona z lata 1934 r.12 Zob. M. Kornat, Polityka równowagi, 1934–1939. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.13 CAW, sygn. I.303.4.3158, k. 235, Relacja Karola Radka złożona polskiemu dyplomacie.14 Cyt. za H.W. Gatzke, Russo-German Military Collaboration during the Weimar Republic, „American Historical Review” 1958, t. LXIII, nr 3, s. 594.15 NARA, t. 1243, roll 8, 760c.6/682, 4 XII 1934 r.

41

pełnomocnemu w Ambasadzie Bułgarii w Moskwie Nikoli Antonowowi, że w wypad-ku wojny „Polska zostanie pokonana i wówczas jej sojusznik Niemcy, dla którego tak gorliwie pracuje obecnie pułkownik Beck, zamiast wystąpić w jej obronie, przyjdą, aby nam zaproponować powrót do starej praktyki z XVIII wieku i wspólnie dokonać czwartego rozbioru ziem polskich”16. Po podpisaniu układu w Monachium we wrześ-niu 1938 r., Potiomkin skarżył się francuskiemu dyplomacie na wyłączenie Moskwy z negocjacji z Niemcami, mówiąc: „Mój biedny przyjacielu, cóżeś uczynił? Dla nas, nie widzę dla nas innego wyjścia, aniżeli czwarty rozbiór Polski” („Mon pauvre ami, qu’avez-vous fait? Pour nous, je n’aperçois plus d’autre issue qu’un quatrième partage de la Pologne”)17. Potiomkin był nieszczery – sowieckie plany podziału Polski nie były nowością. Rzeczywiście, rok później Hitler i Stalin zawiązali spisek w celu rozbioru Rzeczpospolitej.

Po śmierci Piłsudskiego Stalin rozpoczął politykę wywierania maksymalnej presji na Polskę. Był świadom, iż niezależnie od tego jak silna byłaby Polska, sama nie mogła stanowić zagrożenia dla przetrwania Związku Sowieckiego. Jednocześnie dobrze wie-dział, że ZSRS znajdzie się w śmiertelnym niebezpieczeństwie, jeśli Polska i Japonia lub Polska i Niemcy razem z Japonią zaatakują równocześnie od zachodu i wschodu. Latem 1937 r. Stalin doszedł do wniosku, iż wojna z nazistowskimi Niemcami w przy-szłości będzie nie do uniknięcia18. Tym niemniej, uważał za możliwe zawarcie diabel-skiego paktu ze swoim alter ego – Hitlerem. Takiego potencjalnego partnera nie mógł Stalin znaleźć ani w Polsce, ani w Japonii. Dlatego też starał się maksymalnie osłabić Japonię, Polskę uczynić uległą, a jeśli to okazałoby się niemożliwe – zniszczyć ją.

Stalinowski Wielki Terror lat 1937–1938 powinien być badany w tym kontekście. To tłumaczy, dlaczego Stalin mordował Polaków w sposób niepohamowany19, podczas gdy wobec Niemców w Związku Sowieckim stosował ograniczone represje. Jego brak zaufania do Polaków był tak głęboki, że nawet Komunistyczną Partię Polski postrzegał jako gniazdo szpiegów i w sierpniu 1938 r. rozwiązał ją odgórną decyzją.

Gdyby to było możliwe, Stalin zaprowadziłby Wielki Terror w Polsce, tak jak zro-bił to w Xinjiang (wschodni, czy też chiński Turkiestan) oraz Mongolskiej Republice Ludowej (MRL), gdzie wielu ludzi zabito jako szpiegów lub agentów mocarstw im-perialistycznych (zwłaszcza Japonii). W MRL, którą Stalin kontrolował jako pierwsze sowieckie państwo satelitarne, proporcjonalnie znacznie więcej ludzi zostało zgładzo-nych niż w ZSRS w czasach Wielkiego Terroru20. Stalin nie mógł terroryzować Polski jak Mongolii, ponieważ Polska ciągle była niepodległym państwem, a nie sowieckim satelitą. Po zniszczeniu jej w 1939 r., terroryzował ją tak, jak chciał – deportując setki

16 Cyt. za J. Tomaszewski, Warianty dyplomacji w Europie Środkowej w latach 1938–1939, „Acta Universitatis Wra-tislaviensis” 1981, nr 543, Historia, t. XXXVI, s. 417.17 R. Coulondre, De Staline à Hitler: Souvenirs de deux ambassades 1936–1939, Paris 1950, s. 165.18 H. Kuromiya, Stalin’s Great Terror and International Espionage, „The Journal of Slavic Military Studies” 2011, nr 2, s. 238–252.19 Wkrótce po rozpoczęciu „operacji polskiej” Stalin otrzymał raport z informacją, iż zostało zatrzymanych 23 216 osób. Napisał do szefa NKWD Nikołaja Jeżowa: „[Do] T[owarzysza] Jeżowa. Bardzo dobrze! Kopcie i sprzątnij-cie raz na zawsze polsko-szpiegowskiego śmiecia. Zmiażdżcie go dla dobra ZSRS” – Łubianka. Stalin i Gławnoje uprawlenije gosbiezopasnosti NKWD..., s. 359.20 Zob. H. Kuromiya, Stalin’s Great Terror and The Asian Nexus, „Europe-Asia Studies” 2014, t. LXVI, nr 5, s. 775– –793.

42

tysięcy ludzi w głąb Związku Sowieckiego, gdzie wielu zginęło, w tym ponad 20 000 przedstawicieli polskich elit zamordowanych w Katyniu i innych miejscach.

* * *W okresie 1937–1938 Wielki Terror uderzył w Polaków w Gruzji tak, jak w pozo-

stałych rejonach Związku Sowieckiego. Tom niniejszy zawiera wszystkie akta spraw, które zostały odnalezione w zasobach archiwalnych byłej tajnej policji w Tbilisi, stolicy Gruzji. Liczba 211 ofiar jest relatywnie niewielka: 122 osoby w „operacji kułackiej”, 89 – w „operacji polskiej”. Ponadto, po jednym Polaku aresztowano w operacjach „ło-tewskiej”, „niemieckiej” oraz „irańskiej” – wzorowanej na „polskiej” i przeprowadza-nej mniej więcej równolegle do niej. W niniejszym tomie daje to ogółem 214 osób. Jest oczywiście mało prawdopodobne, by liczby te były ostateczne21.

Przede wszystkim terror w Gruzji winien być rozpatrywany w historycznym kontek-ście stosunków polsko-gruzińskich. Wzajemne silne więzi między obu krajami datują się od początku XIX w., kiedy to cała Gruzja została wcielona lub zaanektowana przez Imperium Rosyjskie22. Polska została podzielona między Rosję, Prusy i Austrię już pod koniec XVIII w., a największa jej część dostała się w ręce rosyjskie. Rosyjskie posiada-nie w Polsce jeszcze się powiększyło w następstwie wojen napoleońskich i powstania listopadowego, poprzez włączenie Warszawy pod carskie władztwo. Ujarzmienie obu narodów przez Rosję stworzyło podstawy do solidarności pomiędzy Polską i Gruzją budowanej wokół pojęcia wolności23. W istocie, jeszcze wcześniej, Polacy żywili pewne romantyczne wyobrażenia o Gruzji i innych krainach Wschodu, tworząc tym samym ważną część polskiego „Sarmatyzmu”24.

W Gruzji żyła spora liczba Polaków. Po insurekcji kościuszkowskiej i powstaniu listopadowym, zostało tu zesłanych kilka tysięcy Polaków25. Zaowocowało to wymianą intelektualną i kulturową między Polakami a Gruzinami. Grupa tzw. polskich poetów kaukaskich stała się ważnym elementem kultury polskiej XIX w. Na przestrzeni stu-lecia znaczna liczba polskich żołnierzy wcielonych do armii rosyjskiej stacjonowała w Gruzji. W 1870 r. w Tyflisie (dawna nazwa Tbilisi) został zbudowany kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, który służył lokalnej społeczności polskiej 26. W 1897 r. polska populacja w Gruzji wzrosła do 6282 osób, a w przeddzień I wojny światowej liczyła ponad 15 00027.

21 Sommer pisze o 155 osobach represjonowanych w ramach „operacji polskiej” (T. Sommer, Operacja antypolska..., s. 355). Pietrow i Roginskij wymieniają 89 osób represjonowanych w ramach tejże operacji, a zatem podają tę samą licz-bę, którą ustaliliśmy – N.W. Pietrow, A.B. Roginskij, „Polskaja opieracyja”... [w:] Riepriessii protiw polakow..., s. 41.22 Gruzja stała się rosyjskim protektoratem w 1783 r., z Persją jako wspólnym wrogiem. Podobnie, jak w przypad-ku ugody perejasławskiej zawartej w 1654 r. między autonomią kozacką (Hetmanat) a Moskwą, która doprowadziła do aneksji ziem ukraińskich przez Rosję, traktat gieorgijewski z 1801 r. przyczynił się do inkorporacji – przy pomo-cy armii – wschodniej Gruzji przez Imperium Rosyjskie. Król Gruzji został zdetronizowany z pogwałceniem umo-wy z 1783 r., co wywołało oburzenie Gruzinów.23 Polacy w Gruzji, katalog wystawy, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Narodowe Archiwum Gruzji, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Warszawa 2009, s. 3.24 Na temat historycznego wyobrażenia Polski między Wschodem a Zachodem zob. A. Walicki, Poland between East and West: The Controversies over Self-definition and Modernization in Partitioned Poland, Cambridge (MA) 1994.25 Zob. Polacy w Gruzji, red. M. Filina, J. Porayski-Pomsta, Warszawa 2004, s. 14, 29.26 A. Furier, Polacy w Gruzji, Warszawa 2009, s. 255–258.27 W. Materski, Gruzja, Warszawa 2010, s. 385.

43

W latach zamętu wojny światowej, rewolucji i wojny domowej (1914–1921) polska mniejszość w Gruzji ulegała daleko idącym zmianom. W 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, ponad milion Polaków zostało repatriowanych do II Rzecz-pospolitej z byłego Imperium Rosyjskiego. W 1926 r. w Gruzji wciąż żyło ich około 300028. W tym też roku otwarto w Tyflisie Konsulat Generalny RP29. Nie wiadomo, ilu Polaków nadal mieszkało w Gruzji w czasie Wielkiego Terroru. Według spisu z 1939 r., przeprowadzonego po czystkach, żyło ich tam 316730. Te, oraz inne liczby, są jednak zazwyczaj uważane za przesadzone.

Powstanie niepodległej Rzeczpospolitej dla Polaków zamieszkałych w Gruzji (jak i w całym Związku Sowieckim) wiązało się z zagrożeniem i niepewnością31. Wielu spośród nich zostało aresztowanych i oskarżonych o szpiegostwo na rzecz Warsza-wy. Przed otwarciem polskiego konsulatu w Tyflisie w 1926 r. Józef Łaszkiewicz, dla przykładu, pracował w konsulacie włoskim w charakterze nieoficjalnego polskiego konsula. W październiku 1923 r. on, jak i jego dwie córki, zostali aresztowani pod zarzutem szpiegostwa32. Łaszkiewicza w 1925 r. skazano na karę śmierci. W 1926 r. jednak on i jego rodzina zostali wymienieni na aresztowanych w Polsce komunistów33. Faktycznie, Polska – tak jak Związek Sowiecki (i inne kraje) – wykorzystywała swoje placówki dyplomatyczne do celów wywiadowczych. Polacy w Tyflisie (Tbilisi) nie byli wyjątkiem. Od 1929 do 1939 r. wywiad wojskowy dysponował czterema stanowiskami w polskim konsulacie. Przykładowo, Jerzy Kłopotowski, posługujący się pseudonimem „C-15”, pracował pod przykryciem konsula generalnego w okresie od 1933 do 1936 r.34

Sowiecka tajna policja obserwowała polskich dyplomatów tak wnikliwie, iż nor-malna praca konsularna w Tbilisi – tak jak w całym Związku Sowieckim – od samego początku była prawie niemożliwa. Niełatwo było przyjmować miejscowych w konsula-cie, a w każdym razie trudno było odróżnić gości od prowokatorów policji35. Lokalni współpracownicy polskiego przedstawicielstwa w Tbilisi (włącznie z krawcem obsłu-gującym Polaków z konsulatu, nazywanym „Rudolfem”) zostali aresztowani i straceni. Włoski dyplomata Paolo Vita-Finzi zanotował, iż było oczywiste, że Moskwa chciała całkowicie odizolować Polaków mieszkających w stolicy Gruzji36. W wyniku nacisków politycznych i odcięcia od podstawowych mediów (takich jak elektryczność i woda)

28 Ibidem, s. 390. Repatriacja (1921–1923), ustalona traktatem ryskim podpisanym przez Polskę, RFSRS i USRS, nie dotyczyła Zakaukaskiej SFRS, a więc także Gruzji.29 W. Skóra, Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej: organizacja, kadry i działalność, Toruń 2006, s. 90.30 Zob. Wsiesojuznaja pieriepis’ nasielenija 1939 goda. Nacionalnyj sostaw nasielenija po riespublikam SSSR, http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_39.php?reg=4 (dostęp 14 II 2015 r.).31 Bardzo zwięzłe wyjaśnienie relacji między II Rzeczpospolitą a Gruzją sowiecką podaje Andrzej Furier we wstę-pie do publikacji Kraj Zakaukaski w relacjach dyplomatów II Rzeczypospolitej, wstęp i oprac. A. Furier, Poznań 1999, s. 19–35.32 Zob.: W. Materski, Pobocza dyplomacji. Wymiana więźniów politycznych pomiędzy II Rzecząpospolitą a Sowieta-mi w okresie międzywojennym, Warszawa 2002, s. 205; idem, Wymiana więźniów politycznych pomiędzy II Rzeczą-pospolitą a Sowietami w okresie międzywojennym: Dokumenty i materiały, Warszawa 2000, s. 184.33 M. Mądzik, Polacy na carskich zesłaniach i w sowieckich więzieniach na Kaukazie na przełomie XIX i XX wie-ku, „Pro Georgia” 1994, t. IV, s. 21.34 A. Pepłoński, Wywiad polski na ZSRR 1921–1939, Warszawa 1996, s. 117, 126–128, 153–154.35 Zob. W. Skóra, Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej..., s. 107–108 (raport z Tyflisu z 1927 r.), 657 (1932 r.); zob. też J.O. Berson, op. cit., s. 128 (1934 r.).36 P. Vita-Finzi, Journal caucasien (1928–1931) suivi de Carnet moscovite (1953), Paris 2000, s. 155–156.

44

Konsulat RP w Tbilisi – podobnie jak i konsulat w Charkowie na Ukrainie – został zamknięty w 1937 r.

Moskwa była głęboko nieufna wobec jakichkolwiek związków polsko-gruzińskich, podczas gdy Polska postrzegała Gruzję jako swego strategicznego partnera. Wiosną 1918 r. Gruzja ogłosiła niepodległość. Natychmiast po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jesienią 1918 r. w Tbilisi utworzono polskie przedstawicielstwo, z filią w Batumi. Rzeczpospolita była jednym z pierwszych państw, które uznało niepodległość Gruzji w 1921 r. Warszawa i Tyflis w Rosji widziały wspólne zagrożenie dla swojej suweren-ności. Zanim wiosną 1920 r. Piłsudski podjął ofensywę kijowską, wysłał specjalną misję do Gruzji i zawarł z nią sojusz polityczno-wojskowy. Kiedy misja udała się do Baku, by wypracować podobny związek z niepodległym Azerbejdżanem, została aresztowana przez dokonujące inwazji oddziały bolszewickie37. W ciągu roku także Gruzja została podbita przez Armię Czerwoną i wcielona do sowieckiego imperium.

To doświadczenie doprowadziło do powstania politycznego projektu Piłsudskiego – prometeizmu, ruchu mającego na celu zabezpieczenie niepodległości Polski poprzez wspieranie działań niepodległościowych narodów ciemiężonych w Związku Sowie-ckim, a tym samym osłabienia i obalenia imperializmu rosyjsko-sowieckiego. Pomimo iż najważniejszymi partnerami Polski w ruchu prometejskim były Ukraina i Białoruś – ziemie położone pomiędzy Polską a Rosją – Gruzja odgrywała kluczową rolę38. Nawet po utracie niepodległości w wyniku agresji wojsk bolszewickich, Gruzini pozostali buntowniczy. Brytyjski dyplomata, który odwiedził Tbilisi w 1937 r. – w roku Wiel-kiego Terroru, opisał swoje wrażenia. Obejrzał film historyczny w języku gruzińskim ukazujący powstanie Gruzinów przeciwko ich rosyjskim gnębicielom. „Został przyjęty z entuzjazmem przez gruzińską publiczność i nie mogłem powstrzymać się od myśli, czy w ich aplauzie nie było pobożnego życzenia. Mundury carskich oddziałów, tak sku-tecznie ostrzeliwanych przez gruzińskich patriotów, w jakiś sposób nie wydawały się różnić od mundurów specjalnych oddziałów NKWD, widywanych na ulicach Tyflisu (Tbilisi)”39.

W latach dwudziestych i trzydziestych XX w. dziesiątki gruzińskich oficerów, któ-rzy byli zmuszeni do opuszczenia sowieckiej Gruzji, zostało przeszkolonych w Woj-sku Polskim, a później w nim służyło. Kiedy Moskwa napadła na Polskę we wrześniu 1939 r., byli ścigani przez NKWD. Potem niektórzy z nich zostali straceni w Katyniu wraz z polskimi kolegami40.

Nie zaskakuje zatem fakt, że Stalin okazał tak wielką uwagę Wielkiemu Terrorowi w Gruzji, jak „operacji polskiej” w całym ZSRS. W latach 1937–1938 osobiście za-

37 Zob. W. Materski, Georgia rediviva: Republika Gruzińska w stosunkach międzynarodowych 1918–1921, War-szawa 1994, s. 168–169.38 Na ten temat zob.: Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), red. M. Kornat, War-szawa 2012 oraz II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, red. i oprac. P. Libera, Warszawa 2013. Organiza-cja „Prometeusz” powstała w Paryżu dopiero w 1926 r., a obok Ukraińców w ruchu uczestniczyli przede wszystkim Azerowie, Gruzini i górale Kaukazu.39 F. MacLean, Eastern Approaches, New York 1964, s. 42.40 W. Materski, Gruzini – oficerowie kontraktowi Wojska Polskiego, „Pro Georgia” 2007–2008, t. XVI, s. 13–29; idem, Rozpoznanie przez NKWD ZSRR Kolonii Gruzińskiej w II Rzeczypospolitej, „Pro Georgia” 1994, t. IV, s. 80– –83; idem, Gruzini – ofiary zbrodni katyńskiej (dokument z postsowieckiego zasobu archiwalnego), „Pro Georgia” 2004, t. XI, s. 89–93.

45

twierdził na przedłożonych mu listach 3483 egzekucji w Gruzji. Pod tym względem Gruzja była nieznacznie za Ukrainą (4132). Proporcjonalnie rzecz biorąc, jeżeli mowa o „listach stalinowskich”, spośród wszystkich republik sowieckich Gruzja otrzymała najcięższy cios41.

* * *Wszystkie ofiary „operacji kułackiej” były skazywane przez specjalne organy zwane

Trójkami (Trojka). W niniejszym tomie zamieszczono 137 protokołów posiedzeń Trójek. „Operacja polska” i inne operacje narodowościowe były pierwotnie prowadzone przez specjalne organy zwane Dwójkami (Dwojka), które wysyłały listy imienne do Moskwy. Szef NKWD Nikołaj Jeżow zatwierdzał proponowane wyroki (rozstrzelanie, dziesięć lat w Gułagu itp.), po czym odsyłał listy do realizacji. Procedura ta była nazywana „me-todą albumową”, ponieważ listy te przypominały albumy. We wrześniu 1938 r. została jednak utworzona Specjalna Trójka, aby zakończyć operacje narodowościowe. Od tego momentu Specjalna Trójka nie potrzebowała zatwierdzenia wyroków przez Moskwę. Protokoły Dwójek i Specjalnych Trójek są włączone do niniejszego tomu.

W rzeczywistości różnica między operacjami była bardzo niewielka. Z niewiado-mego powodu, często z przyczyn biurokratycznych, aresztowani byli przenoszeni z jed-nej operacji do drugiej. Na przykład Marian Sobek był najpierw sądzony w „operacji kułackiej” (dok. nr 74), a następnie skazany w „operacji polskiej” („Protokoły Dwójek”, dok. nr 5).

Co owe protokoły Dwójek i Trójek mówią nam o Polakach i Wielkim Terrorze w Gruzji?

Wśród 122 ludzi aresztowanych w „operacji kułackiej” jest dwóch Niemców, jeden Gruzin, jeden Ukrainiec, jeden Białorusin, jeden Rosjanin i trzy osoby nieznanej na-rodowości (najprawdopodobniej Polacy). Wszyscy pozostali są Polakami. Niezależnie od ich narodowości, wszyscy byli włączeni w sprawy dotyczące Polaka lub Polaków. Wśród 142 osób, 16 (13,1 proc.) to kobiety, z których 9 zgładzono. Ze 122 ludzi stracono 79 (64,8 proc.) – znacznie więcej niż średnia krajowa dla „operacji kułackiej”. Na karę dziesięciu lat Gułagu skazano 39 osób (32 proc.), na osiem lat – 3 osoby, a jedna została zwolniona.

W „operacji polskiej” aresztowano 89 osób, z czego 43 (48,3 proc.) stracono. W prze-ciwieństwie do „operacji kułackiej” współczynnik egzekucji jest zdecydowanie niższy od średniej krajowej. Wśród aresztowanych było 8 kobiet, żadna z nich nie została stracona.

W przypadku „operacji polskiej” bycie Polakiem lub posiadanie jakichkolwiek związków z II Rzeczpospolitą było samo w sobie oskarżeniem. W „operacji kułackiej” zarzuty były różnorakie. Poza posądzeniem o kułactwo, przeważały oskarżenia o: an-tysowiecką agitację i propagandę, szpiegostwo na rzecz obcych państw, terrorystyczno--trockistowską działalność wywrotową, sabotaż gospodarczy (wrieditielstwo), itp. Tak jak w „operacji polskiej”, jakikolwiek związek z II Rzeczpospolitą (korespondencja z kimś w Polsce, nawet posiadanie tam członków rodziny i krewnych, itp.) często sta-nowiło dowód „szpiegostwa”. Podobnie słuchanie zagranicznych audycji radiowych

41 Zob. L. Naumow, Stalin i NKWD, Moskwa 2007, s. 252, 257. Na temat Wielkiego Terroru w Gruzji zob. także G. Ma-mulija, Osobaja trojka NKWD Gruzinskoj SSR (1937–1938), http://chechen.org/archives/173 (dostęp 15 II 2015 r.).

46

(dok. nr 82). Związki z partią mienszewików (dok. nr 107) były równoznaczne z anty-sowiecką konspiracją. Oskarżenie tego typu można znaleźć w jednej ze spraw dotyczą-cych „operacji polskiej” (dok. nr 117). (Domniemane powiązania z mienszewikami nie zaskakują, zważywszy że mienszewicy byli dominującą partią polityczną w niepodleg-łej Gruzji, podbitej przez Moskwę w 1921 r.). Cudzoziemscy uchodźcy (dok. nr 43) i jeńcy wojenni z okresu I wojny światowej (dok. nr 2), jak i osoby wywodzące się ze szlachty i pochodzenia kułackiego (dok. nr.: 91, 96, 110, 111) – byli podejrzani z defini-cji. Uczęszczanie do kościoła katolickiego traktowane było jako zbrodnia (dok. nr 104), tak jak i zawieranie znajomości z cudzoziemskimi marynarzami w Batumi, portowym mieście nad Morzem Czarnym (dok. nr 93).

Zarówno w Gruzji, jak i na pozostałych obszarach Związku Sowieckiego, odwie-dzanie zagranicznych konsulatów było dla obywatela sowieckiego jednym z najbar-dziej niebezpiecznych czynów, ponieważ placówki te były bacznie obserwowane przez NKWD42. Polska, Iran, Turcja i Włochy utrzymywały konsulaty w Tbilisi, a Turcja, Włochy oraz Iran również w Batumi. Wszystkie placówki w Batumi, oprócz tureckiej, zostały zamknięte w latach 1937–1938. Wielu ludzi aresztowano z powodu ich odwie-dzenia lub spotkania się z przedstawicielami konsulatów. Oprócz Polski, Niemcy (dok. nr.: 7, 21, 108, 130), Japonia (dok. nr.: 72, 103, 108), Wielka Brytania (dok. nr.: 116, 117), Turcja (dok. nr.: 87, 117), Iran (dok. nr 131), Stany Zjednoczone (dok. nr 130), Włochy (dok. nr 39) i Finlandia (dok. nr 15) zostały wciągnięte w Wielki Terror skierowany przeciwko Polakom w Gruzji.

Zastanawiające jest, iż tylko jeden przypadek z „operacji kułackiej” (nie z „operacji polskiej”; dok. nr 8) miał związek z POW, podczas gdy wszędzie w Związku Sowieckim organizacja ta była dominującym wątkiem Wielkiego Terroru wymierzonego w Pola-ków. Było tak prawdopodobnie dlatego, że POW nigdy nie zakorzeniła się na Kaukazie (w tym w Gruzji) – tak jak na przykład na Ukrainie – nawet jeśli w sierpniu 1918 r. rzeczywiście utworzyła kilka placówek w tym rejonie43.

Jest to zadziwiające, ponieważ tajna policja mogła i fabrykowała wiele przypadków istnienia POW w innych częściach ZSRS. Dlaczego zatem nie w Gruzji? Zastanawia również, odnotowany już wcześniej fakt, że współczynnik egzekucji Polaków w Gru-zji (48,3 proc.) jest znacząco niższy od średniej krajowej w całej „operacji polskiej” (79,44 proc.). Współczynnik ten dla „operacji narodowościowych” w Gruzji wyniósł ogółem 21,84 proc. i wydaje się być najniższy w Związku Sowieckim (na Białorusi: 88 proc.)44. Można się zastanawiać, czy nie było więcej sympatii wśród gruzińskiego NKWD dla Polaków i innych mniejszości. Trudne do wytłumaczenia jest zatem, dla-czego wskaźnik egzekucji w „operacji kułackiej” dotyczący Polaków był zdecydowanie wyższy (64,8 proc.) od średniej krajowej (około 50 proc.).

W protokołach są cytowane również interesujące „antysowieckie” wypowiedzi rze-komo wygłoszone przez oskarżonych. Na przykład: „Władza sow[iecka] pogrzebała wol-

42 Zob. H. Kuromiya, Głosy straconych, Warszawa 2008, rozdz. 9; zob. także M. Mądzik, Polskie organizacje spo-łeczno-kulturalne, polityczne i wojskowe na Zakaukaziu na przełomie XIX i XX wieku [w:] Polacy w kulturze i życiu społecznym Zakaukazia do 1918 roku, red. M. Zakrzewska-Dubasowa, Lublin 1990, s. 134–135.43 Zob.: T. Nałęcz, Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław 1984, s. 186; Polacy w Gruzji, red. M. Fi-lina, J. Porayski-Pomsta, s. 89.44 N.W. Pietrow, A.B. Roginskij, „Polskaja opieracyja”... [w:] Riepriessii protiw polakow..., s. 33.

47

ność” (dok. nr 6) oraz: „W ZSRS zostały tylko dwie klasy – robotnicy i chłopi, którzy prowadzą między sobą nieprzerwaną walkę... Dla robotnika w ZSRS to nie życie, lecz przekleństwo... Lepiej zdechnąć niż tak żyć... Robotnicy żyli przedtem lepiej, a teraz le-piej zdychać. Niechby się coś wreszcie stało, zmieniło, bo nie da się tego więcej wytrzy-mać” (dok. nr 100). NKWD fabrykowało te stwierdzenia i wykorzystywało je przeciwko oskarżonym. Nie ma dowodów, że oskarżeni rzeczywiście je wypowiedzieli – dobrze wiedzieli, iż głoszenie ich oznaczało śmierć. Jeśli jednak policja mogła wyobrazić sobie poglądy kryjące się za tymi uwagami, to zwykli obywatele sowieccy bez wątpienia też byli w stanie to robić. Takie idee, nawet jeżeli nigdy nie były otwarcie wyrażane przez ludzi, szeroko funkcjonowały w Związku Sowieckim, włącznie z Gruzją.

Protokoły sugerują również, iż znaczna liczba Polaków w Gruzji współpracowała z NKWD jako tajni agenci lub informatorzy (dok. nr.: 38, 44, 62). Byli – jak się wyda-je – zmuszani do tego poprzez szantaż, groźby i tym podobne środki. Niektórzy mogli wybrać współpracę z policją, aby ocalić siebie, rodzinę i krewnych. Jednak, podobnie jak w innych częściach Związku Sowieckiego, ich służba dla sowieckiej tajnej policji często nie chroniła ich samych.

* * *Represje prowadzone wobec Polaków w Gruzji w latach 1937–1938 były częścią

znacznie szerszej operacji koordynowanej przez Stalina, mającej na celu zniszczenie wszelkich źródeł nielojalności wobec jego dyktatury. Karol Radek, polski bolszewik i dawny trockista, który stał się zaufanym doradcą i propagandzistą Stalina, zrobił zna-mienną uwagę na temat natury stalinowskiego terroru. Znany ze swojego swobodnego języka został przez Stalina zgładzony, pomimo oddania dyktatorowi bezcennych usług politycznych. W rozmowie z amerykańskim dyplomatą w 1934 r. szczerze wyjaśnił, dlaczego zabójstwa polityczne były dla Stalina koniecznością: „Radek powiedział, że w jego opinii dawna policja carska była niewiarygodnie głupia. Aresztowali przywód-ców bolszewickich wciąż na nowo, tylko po to, aby ich w końcu wypuścić lub pozwo-lić im zbiec. [Nikołaj] Bucharin zgodził się [z nim]. Powiedział: «Tak, nasz Stalin był aresztowany kilkakrotnie, przeżył jednak, aby zniszczyć policję, której nie udało się zniszczyć jego». Radek kontynuował: «Ale bolszewicy nie są tacy głupi. Kiedy aresztu-jemy wrogów państwa, albo ich tracimy, albo odsuwamy, aby nikt o nich nie usłyszał». Bucharin ponownie się zgodził”. Najwyraźniej żaden z nich nie domyślał się, że w cią-gu następnych trzech lat Bucharin zostanie stracony, a Radek skazany na dziesięć lat więzienia45. Nikt już nigdy nie słyszał o Radku po jego „odstawieniu”. Ponieważ zbyt dużo mówił w więzieniu, z rozkazu Stalina został tam zamordowany w 1939 r.46 Najwy-raźniej obaj – Radek i Bucharin – rozumieli logikę stalinowskiego Wielkiego Terroru, w którą wpisany został także ich własny los, kiedy przyszedł ten czas.

W latach 1937–1938 Stalin był zdecydowany nie powtarzać „niebywale głupiego” błędu carskiej policji. Celowo zamordował setki tysięcy niewinnych ludzi, aby zabez-

45 A Question of Trust: The Origins of U.S.–Soviet Diplomatic Relations. The Memoirs of Loy W. Henderson, red. G.W. Baer, Stanford 1985, s. 426.46 N. Pietrow, Pierwyj priedsiedatiel KGB Iwan Sierow, Moskwa 2005; wyd. polskie: idem, Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, Warszawa 2013, s. 314–315.

pieczyć swoją władzę. Stalin był przekonany, iż jakiekolwiek – i każde potencjalne – zagrożenie, winno być wyeliminowane zanim rozpocznie się wojna. W jego wyobraźni Polacy zajmowali miejsce kluczowe i dlatego – spośród wszystkich grup narodowościo-wych – to właśnie w nich uderzył najmocniej.

Niniejszy tom zawiera wszystkie odnalezione dokumenty spraw Polaków represjo-nowanych w Gruzji. Pomimo że ich liczba jest niewielka, protokoły te są tyleż wymow-ne, co i wstrząsające. Zasługują zatem na to, aby były czytane powszechnie.

49

NOTA EDYTORSKA

Niniejszy tom składa się z czterech części i zawiera 147 dokumentów, z których 143 pochodzi z Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, stanowiącego część struktury Akademii MSW (Akademii Policyjnej) Gruzji, natomiast pozostałe 4 z Wy-dzielonego Archiwum Państwowego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (HDA SBU) oraz opublikowanych edycji źródłowych.

W pracy zastosowano układ chronologiczno-rzeczowy. Zawiera ona materiały w zde-cydowanej większości wcześniej niepublikowane. Jedynie cztery pierwsze dokumenty – zamieszczone w pierwszej części książki zatytułowanej „Dokumenty zbrodni” – były już wielokrotnie podawane do druku, przede wszystkim w języku rosyjskim. Są to: wypis z protokołu nr 51 posiedzenia Biura Politycznego KC WKP(b) z 2 lipca 1937 r. dotyczący zatwierdzenia decyzji zarządzającej likwidację „elementów antysowieckich”, Wytyczne nr 266 ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dla wszystkich na-czelników krajowych i obwodowych zarządów NKWD dotyczące podziału na poszczegól-ne kategorie represji, Rozkaz operacyjny nr 00447 ludowego komisarza spraw wewnętrz-nych ZSRS i Rozkaz operacyjny nr 00485 ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS.

W toku rozmów redakcyjnych podjęto decyzję, że załączony do Rozkazu nr 00447 wykaz członków Trójek nie zostanie opatrzony przypisami. Znacznie zwiększyłoby to objętość całego tomu, a dokument przestałby być czytelny. Ostatni rozkaz, dotyczą-cy „operacji polskiej”, także był już publikowany zarówno w języku rosyjskim, jak i polskim. Odpowiednia informacja znajduje się w legendzie dokumentu. Pomimo wcześniejszego opublikowania wspomnianych dokumentów, uznano jednak za zasadne umieszczenie ich w niniejszej pracy, wychodząc z założenia, że stanowią one swoiste preludium do głównego materiału źródłowego odnoszącego się do zbrodni popełnionej na Polakach zamieszkujących GSRS.

W części drugiej – „Protokoły Trójek”, opublikowano 137 dokumentów dotyczących osób narodowości polskiej, skazanych na mocy rozkazów nr 00447 i nr 00485, a od-nalezionych w Archiwum MSW Gruzji. Nie da się wykluczyć, że protokołów Trójek, dotyczących Polaków było znacznie więcej, ale część z nich uległa zniszczeniu już po rozpadzie ZSRS. W czasie wydarzeń z przełomu lat 1991–1992, tj. ostrego konfliktu pierwszego prezydenta niepodległej Gruzji Zwiada Gamsachurdii z opozycją, jego oba-lenia w styczniu 1992 r., zamieszek oraz starć zwolenników i przeciwników prezydenta – budynki mieszczące archiwa KGB i MSW GSRS w Tbilisi spłonęły, w skutek czego duża część zbiorów uległa bezpowrotnemu zniszczeniu1. Pierwszy protokół posiedzenia

1 I. Dżachua, W. Luarsabiszwili, O. Tuszuraszwili, Archiwum MSW Gruzji – przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2015, t. 8, s. 93.

50

Trójki – dotyczący Józefa Papisa, pochodzi z 15 sierpnia 1937 r., a ostatni – dotyczący Henryka Rieszanowskiego, z 23 października 1938 r. Według protokołów przed Trójka-mi „osądzono” 141 osób narodowości polskiej, z których 86 skazano na śmierć, a 48 na karę ITŁ. Sześć spraw skierowano do ponownego rozpatrzenia, a tylko jedną osobę zwolniono. Część protokołów posiedzeń ma ten sam numer oraz identyczną datę dzien-ną, ale dotyczą różnych osób.

Występujący w nich Polacy byli oskarżeni najczęściej o współpracę z obcym wywia-dem, przynależność do konspiracyjnych grup kontrrewolucyjnych, sabotaż gospodar-czy i propagandę antysowiecką. Stawiane zarzuty nie oznaczały, że oskarżeni dopuścili się wymienionych w protokołach czynów. Winę oskarżonych stwierdzano często na podstawie wymuszonych zeznań innych osób.

W części trzeciej – „Protokoły Dwójek”, opublikowano 5 dokumentów dotyczących Polaków, odnalezionych w archiwum w Tbilisi. Niewykluczone, że ich również mogło być więcej, ale uległy zniszczeniu na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Pierwszy protokół Dwójki pochodzi z 6 stycznia 1938 r., a ostatni z 16 lipca 1938 r. Wszystkie one zawierają nazwiska oskarżonych i zasądzone wyroki. W świetle protokołów osądzono 73 osoby, z których 36 skazano na rozstrzelanie, 30 na karę ITŁ, a 6 spraw przekazano do ponownego rozpatrzenia. W jednym przypadku nie zapisano żadnego wyroku.

Z kolei w „Aneksie” opublikowano jeden dokument – pismo NKWD ZSRS do ludo-wego komisarza spraw wewnętrznych GSRS w sprawie wykonania wyroków zgodnie z protokołem Dwójki nr 188 wraz z informacjami na temat m.in. prowadzenia operacji narodowościowych. Ponieważ w archiwum MSW Gruzji zachowało się niewiele doku-mentów związanych z działalnością Dwójek, podjęto decyzję o pozostawieniu doku-mentu w tomie, ale przesunięciu go do „Aneksu”.

W przeciwieństwie do innych serii źródłowych IPN wydawanych z partnerami za-granicznymi, niniejszy tom serii polsko-gruzińskiej jest publikacją wyłącznie polsko-języczną.

Wszystkie oryginały dokumentów sporządzone zostały w języku rosyjskim. W prze-kładach dokumentów starano się oddać w miarę dokładnie ich styl, zachowując język potoczny lub urzędowy w zależności od dokumentu. Zachowano rosyjskie skrótowce stosowane dla określenia niektórych instytucji (np. Narkomwnudieł), ich rozwinięcie zamieszczono w wykazie skrótów.

Bliższego wyjaśnienia wymagają reguły dotyczące zapisu nazw własnych. Zda-jąc sobie sprawę, że nie wszystkie osoby występujące w dokumentach miały polskie obywatelstwo lub urodziły się w Polsce, sposób zapisu ich nazwisk pozostawiono jak w oryginale rosyjskim (np. Aleksandr Nikołajewicz Szelemietjew). Spolszczono nazwi-ska wtedy, gdy informacje z dokumentu lub innych źródeł wskazywały, że dana osoba była narodowości polskiej, pochodziła z Polski lub legitymowała się polskimi dokumen-tami (np. Antoni Grzelak, s. Jakuba).

W przypadku nazw geograficznych wprowadzono polski zapis nazw znanych, od dawna przyjętych w języku polskim lub występujących w popularnych encyklopediach (np. Adżaria, Tkwibuli). Miejscowości, w niewielkim stopniu funkcjonujące w języ-ku polskim, zapisano zgodnie z oryginałem (np. Tałowka, rejon uznienski). Podczas tłumaczenia posiłkowano się głównie Nowym słownikiem ortograficznym PWN, pod red. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2002) oraz Encyklopedią geografii świata: Euro-

pa Wschodnia, Azja Północna i Środkowa, Zakaukazie (Warszawa 1997). W tym miej-scu należy wyraźnie podkreślić, że w protokołach, obok miejsca urodzenia danej osoby, podawano nazwę kraju, w granicach którego aktualnie ta miejscowość się znajdowała.

Układ graficzny dokumentów w miarę możliwości ujednolicono. Wszelkie wyróż-nienia w dokumentach pisanych na maszynie (wersaliki, spacjowanie, podkreślenia maszynowe) zlikwidowano, informując o nich w przypisach tekstowych. Wyjątkowo zachowano w publikacji, jako typowy dla dokumentów wytworzonych przez GPU czy później NKWD, zapis nazwisk wersalikami (dotyczy to tylko maszynopisów, w rękopi-sach zazwyczaj nie przestrzegano tej reguły). Większość protokołów Trójek była pisana na standardowych formularzach, które tutaj zostały ukazane w formie tabeli, z właś-ciwym układem tekstu. Podpisy przewodniczącego i członków komisji były składane zwykle pod dokumentem, ale często w dowolny sposób – w wolnym miejscu, pod na-zwiskami z prawej strony, na środku karty. Przy przepisywaniu dokumentów miejsce składania podpisów przewodniczącego i członków komisji ujednolicono, umieszczając je pod całym dokumentem, z prawej strony. W przypisach tekstowych podano treść odręcznych dopisków, dekretacji, pieczęci oraz wszelkich poprawek na dokumencie, a także zamieszczono adnotacje dotyczące jego obiegu.

Na uwagę zasługują odręczne dopiski na protokołach. Nie udało się ustalić, co oznacza-ły znaki: „–” , „+”, „ V” czy „O” stawiane na formularzach, najczęściej przy nazwiskach skazanych i numerach spraw. Prawdopodobnie znak „O”, występujący w protokołach Trójki zwykle przy nazwiskach osób skazanych na śmierć, był pierwszą literą rosyjskiego słowa „osużdionnyj” (skazany). Skrót: „polsk[a]” lub zwrot: „Dotyczy Polaków” oznaczał zapewne, że dana osoba była represjonowana w ramach „operacji polskiej”.

ROZKAZY ZBRODNI

55

Nr 1

1937 lipiec 3, Moskwa. Wypis z protokołu nr 51 posiedzenia Biura Politycznego KC WKP(b) z 2 lipca 1937 r. dotyczący likwidacji „elementów antysowieckich”

Nr P 51/94, 3 lipca 1937 r[oku] a-Ściśle tajne-a

Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)Komitet Centralny

Do tow[arzysza] JEŻOWA1

Do sekretarzy kom[itet]ów ob[wodowych], kom[itet]ów kraj[owych],k[omitetów] c[entralnych] nar[odowych] partii kom[unistycznych]

Wypis z protokołu nr 51 posiedzenia Biura Polit[ycznego] KC WKP(b)

Postanowienie z 2 lipca 1937 r[oku]94 – b-O elementach antysowieckich-b

Zauważono, że duża grupa byłych kułaków2 i kryminalistów, która z różnych ob-wodów została w tym samym czasie wysłana do rejonów północnych i syberyjskich [ZSRS], a następnie po upływie okresu zesłania z powrotem wróciła do swoich ob-wodów, stanowi główne zarzewie wszelkiego rodzaju antysowieckich i dywersyjnych

a- -a Zapisano pismem spacjowanym.b- -b Zapisano wersalikami.1 Nikołaj Iwanowicz Jeżow (1895 r. – 6 II 1940 r.), generalny komisarz bezpieczeństwa państwowego. W latach 1921–1934 zajmował różne stanowiska w RKP(b) i WKP(b); od 11 II 1934 r. do 28 II 1935 r. zastępca przewodni-czącego Komisji Kontroli Partyjnej przy KC WKP(b); od 10 III 1935 r. do 4 II 1936 r. na czele wydziału kadr orga-nów partyjnych KC WKP(b); od 26 IX 1936 r. do 25 XI 1938 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS; od 8 IV 1938 r. jednocześnie ludowy komisarz transportu wodnego ZSRS; 9 IV 1939 r. usunięty ze stanowiska ludowego komisarza transportu wodnego; aresztowany 10 IV 1939 r., skazany 4 II 1940 r. przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS na karę śmierci, rozstrzelany w Moskwie. N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD 1934–1941. Sprawocz-nik, Мoskwa 1999, http://www.memo.ru/history/nkvd/kto/biogr/index.htm (dostęp 15 IX 2016 r.).2 KC WKP(b) wydał 30 I 1930 r. postanowienie o walce z kułakami. Władze bolszewickie podzieliły wtedy kuła-ctwo na trzy kategorie. Do 1. kategorii zaliczono kontrrewolucyjny aktyw kułacki, który należało natychmiast zli-kwidować poprzez rozstrzelanie lub zamknięcie w ITŁ. Byli to chłopi, którzy brali aktywny udział w ruchu powstań-czym i wystąpieniach antykołchozowych, oraz ci, którzy byli np. inicjatorami napadów na aktywistów partyjnych czy też kradzieży majątku uspołecznionego. Do 2. kategorii zaliczono najbogatszych kułaków i „półobszarników” (ros. połupomieszcziki), którzy podlegali zesłaniu do oddalonych miejscowości ZSRS. Zgodnie z postanowieniem KC kułaków tam zsyłanych należało wykorzystać do robót rolnych lub przemysłowych. Po odbyciu kary wie-lu z nich wróciło z powrotem do rodzinnych miejscowości. Do 3. kategorii weszli średniozamożni właściciele go-spodarstw, którzy podlegali wysiedleniu poza granice kołchozów. Kułacy ci mieli otrzymać ziemię w tych samych wsiach, gdzie uprzednio zamieszkiwali, lub w innych, ale w granicach rejonu. Pozostawiono im tylko niezbędne środki produkcji dla prowadzenia gospodarstwa. Na nowym miejscu osiedlenia kułacy z tej kategorii mogli tworzyć skupiska składające się z nie więcej niż z 10–20 rodzin; zob. Wielki Głód na Ukrainie 1932–1933, Warszawa–Ki-jów 2008, s. LI–LXXIII, seria: „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane do-kumenty z archiwów służb specjalnych”, t. 7. Więcej o rozkułaczaniu zob.: R. Conquest, Harvest of Sorrow. Soviet Collectivization and the Terror Famine, New York 1986; Kołektywizacija i hołod na Ukrajini, 1929–1933. Zbirnyk dokumentiw i materialiw, Kyjiw 1993; C. Rajca, Zagłada chłopów na Ukrainie w 1933 roku, „Zeszyty Majdanka”

56

przestępstw, zarówno w kołchozach i sowchozach, jak i w transporcie oraz w niektórych gałęziach przemysłu.

KC WKP(b) nakazuje wszystkim sekretarzom obwodowych i krajowych organiza-cji oraz wszystkim obwodowym, krajowym i republikańskim przedstawicielom NKWD sporządzić listę wszystkich kułaków i kryminalistów, którzy wrócili do stron rodzin-nych, w celu natychmiastowego aresztowania i rozstrzelania najbardziej wrogich z nich, zachowując [przy tym] porządek administracyjny i przeprowadzając ich sprawy przez Trójki. Pozostałe, mniej aktywne, ale także wrogie elementy, należy spisać i wysłać do rejonów wskazanych przez NKWD.

KC WKP(b) nakazuje, aby w okresie pięciu dni przesłać do KC skład [osobowy] Trójek, a także liczbę [osób] podlegających rozstrzelaniu oraz liczbę [osób] podlegają-cych wysyłce.

Sekretarz KC WKP(b) J[ózef] Stalin

Dokument publikowany za: Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija” 1937–1938 rr., red. M. Junge, S. Kokin, cz. I, Kyjiw 2010, s. 40–41.

1993, t. XV; idem, Głód na Ukrainie, Lublin 2005; R. Kuśnierz, Propaganda radziecka w okresie Wielkiego Głodu na Ukrainie (1932–1933), „Dzieje Najnowsze” 2004, nr 4; idem, Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929–1933), Toruń 2005; idem, Głód na Ukrainie w roku 1933 na łamach prasy, „Res Historica” 2005, t. 21, s. 79– –90; idem, „Likwidacja kułaków jako klasy” na Ukrainie, „Rocznik Chełmski” 2004–2006, t. 10, s. 205–222; Rozse-kreczena pamjat’: Hołodomor 1932–1933 rokiw w Ukrajini w dokumentach GPU-NKWD, Kyjiw 2007, wyd. II 2008.

57

Nr 2

1937 lipiec 3, Moskwa. Wytyczne nr 266 ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Iwanowicza Jeżowa skierowane do wszystkich naczelników krajowych i obwodowych zarządów NKWD dotyczące podziału kułaków i kryminalistów, którzy wrócili z zesłania, na poszczególne kategorie represji

3 lipca 1937 r[oku]a-Telegram-a

[Wysłano] z Moskwy, nr 11926, 4 lipca, g[odzina] 22 min[ut] 20

Do wszystkich nacz[elników] NKWDi nacz[elników] UNKWD krajów i obwodów

Z chwilą otrzymania tego [telegramu] sporządzicie listę wszystkich osiedlonych w waszym obwodzie kułaków i kryminalistów, którzy po odbyciu kary lub ucieczki z łagrów czy zesłania wrócili do stron rodzinnych.

Wszystkich zarejestrowanych kułaków i kryminalistów podzielicie [na] 2 kategor[ie]:1. Najbardziej wrogie elementy, które podlegają aresztowaniu i rozstrzelaniu – [do]

przeprowadzenia ich spraw przez Trójki, z zachowaniem porządku administracyjnego.2. Mniej aktywne, ale mimo to nadal wrogie elementy, które podlegają wysyłce do

rejonów wskazanych przez NKWD ZSRS.Do 8 lipca b[ieżącego] r[oku] powiadomicie mnie telegraficznie o liczbie osób

1. i 2. kategorii, wymieniając osobno kułaków i krymialistów.Co się tyczy czasu rozpoczęcia operacji i porządku jej przeprowadzenia – rozkazy

wydam oddzielnie.

JEŻOWNr 266

Dokument publikowany za: Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija”..., s. 41–42.

a- -a Zapisano wersalikami.

58

Nr 3

1937 lipiec 30, Moskwa. Rozkaz operacyjny nr 00447 ludowego komisarza spraw we-wnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dotyczący tzw. operacji kułackiej NKWD

a-Ściśle tajne-a

b-Egz[emplarz]-b nr 1

c-30 lipca 1937 r[oku], m[iasto] Moskwa-c

b-Rozkaz operacyjny-b

ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS nr 00447„w sprawie operacji represjonowania byłych kułaków, kryminalistów

oraz innych elementów antysowieckich”

Na podstawie materiałów śledczych dotyczących formacji antysowieckich ustalono, że na wsi osiedliła się znaczna liczba byłych kułaków, osób wcześniej represjonowanych, ukrywających się przed represjami, uciekinierów z łagrów, zesłania i miejsc pracy przy-musowej. Osiedliło się wielu represjonowanych cerkowników1 i sekciarzy2, byłych ak-tywnych członków zbrojnych wystąpień antysowieckich3. Na wsi pozostały niemal nie-tknięte znaczące kadry antysowieckich partii politycznych (eserowców4, gruzmeków5,

a- -a Zapisano pismem spacjowanym.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano kursywą.1 Cerkownik (ros.) – termin oznaczający zarówno duchownych, jak i wiernych. Zob. G.L. Freeze, The Stalinist As-sault on the Parish, 1929–1941 [w:] Stalinismus vor dem Zweiten Weltkrieg: Neue Wege der Forschung, red. M. Hil-dermeier, E. Müller-Luckner, München 1998, s. 213, 219.2 Sekciarze – ogólny termin oznaczający członków wszystkich sekt religijnych, a także mniej znanych w Rosji chrześcijańskich związków religijnych. Więcej o prześladowniach sekt zob.: Sowietskoje gosudarstwo i jewangiel-skije cerkwi Sibiri w 1920–1941 gg. Dokumienty i matieriały, red. A.I. Sawin, Nowosybirsk 2004; A.I. Sawin, Rie-priessii w otnoszenii jewangielskich wierujuszczich w chodie „kułackoj” opieracyi NKWD [w:] Stalinizm w sowiet-skoj prowincji: 1937–1938 gg. Massowaja opieracija na osnowie prikaza nr 00447, red. М. Jungie, B. Bonwiecz, R. Binnier, Moskwa 2009, s. 303–342.3 O wystąpieniach zob. m.in. L. Viola, Peasant Rebels Under Stalin: Collectivization and the Culture of Peasant Resistance, Oxford 1996.4 Eserowcy (eserzy) – socjaliści-rewolucjoniści – rosyjska partia walcząca z caratem przed 1917 r., współrządząca po rewolucji lutowej, opozycyjna wobec bolszewików.5 Gruzmecy – gruzińska partia mienszewików, łącząca postulaty o charakterze narodowowyzwoleńczym z typowo socjalistycznymi. Wywodziła się z pierwszej gruzińskiej marksistowskiej organizacji Mesame dasi (Trzecia Grupa) utworzonej w 1893 r. W 1903 r. Mesame dasi rozpadła się na skrzydło bolszewickie i mienszewickie. W 1917 r. ra-zem z dominującymi partiami – Armeńską Federacją Rewolucyjną i azerską Musawat, utworzyli Komisariat Zakauka-ski. 22 IV 1918 r. uczestniczyli w proklamacji Zakaukaskiej Federacyjnej Republiki Demokratycznej, a 26 V 1918 r. w utworzeniu Demokratycznej Republiki Gruzji ze stolicą w Tyflisie (Tbilisi). W lutym 1921 r. Gruzję zajęły wojska bolszewickie. 12 III 1922 r. w Tbilisi władze Armeńskiej SRR, Azerbejdżańskiej SRR i Gruzińskiej SRR zawarły po-rozumienie o zjednoczeniu się w Federacyjny Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich Zakaukazia. Podob-nie jak w ZSRS, gruzińską partię mienszewików uznano za kontrrewolucyjną, a jej członków poddano represjom. Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija”..., s. 72.

59

dasznaków, musawatystów, ittihadystów6 i innych), jak również kadry byłych aktywnych członków bandyckich powstań, „białych”, członków oddziałów karnych, repatriantów itp.

Część wymienionego wyżej elementu, przemieściwszy się ze wsi do miasta, przenik-nęła do przedsiębiorstw przemysłowych, transportu i budownictwa7.

Ponadto na wsi i w mieście, aż do tej pory gnieżdżą się znaczne kadry przestępców kryminalnych – złodziei bydła i koni, złodziei recydywistów, rabusiów i im podobnych, odbywających kary, tych, którzy uciekli z miejsc uwięzienia i ukrywają się przed repre-sjami. Niewystarczająca walka z tymi kryminalnymi kontyngentami stworzyła warunki sprzyjające ich przestępczej działalności.

Jak ustalono, wszystkie te antysowieckie elementy są głównymi inicjatorami wszel-kiego rodzaju antysowieckich i dywersyjnych przestępstw, zarówno w kołchozach i sow-chozach, jak w komunikacji i niektórych sektorach przemysłu.

d-Przed organami bezpieczeństwa państwowego stoi zadanie – w bezpardonowy spo-sób rozgromić całą tę bandę antysowieckich elementów, obronić sowieckich ludzi pracy przed ich kontrrewolucyjnymi knowaniami, i w końcu raz i na zawsze skończyć z ich podłą, wywrotową robotą skierowaną przeciwko fundamentom państwa sowieckiego-d.

Zgodnie z tym d-rozkazuję-d: od 5 sierpnia 1937 r. we wszystkich republikach, krajach i obwodach rozpocząć operację represjonowania byłych kułaków, aktywnych elemen-tów antysowieckich i kryminalistów.

W Uzbeckiej, Turkmeńskiej, Tadżyckiej i Kirgiskiej SRS operację rozpocząć 10 sierpnia b[ieżącego] r[oku], a w Kraju Dalekowschodnim i Krasnojarskim oraz ob-wodzie wschodniosyberyjskim – 15 sierpnia b[ieżącego] r[oku].

Przy organizowaniu i przeprowadzaniu operacji należy się kierować następującymi [wytycznymi]:

d-I. Kontyngenty podlegające represjom-d

1. Byli kułacy, którzy wrócili po odbyciu kary8 i kontynuują prowadzenie aktywnej antysowieckiej wywrotowej działalności.

d- -d Podkreślono maszynowo.6 Ittihadyści – członkowie azerbejdżańskiej panislamskiej partii Ittihad-islam (Jedność Islamu), początkowo: Związek Rosyjskich Muzułmanów. Powstała we wrześniu 1917 r. w Baku, w opozycji do świeckiej partii Musawat. Propago-wała legalizację prawa szariatu w społecznościach muzułmańskich oraz utworzenie narodowej republiki wchodzącej w skład Rosji. W latach 1918–1920 była w parlamencie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Po zajęciu Azer-bejdżanu przez Armię Czerwoną w kwietniu 1920 r. i utworzeniu ASRS, rozwiązała się, wzywając swoich członków do wstąpienia w szeregi RKP(b). Część z nich emigrowała. Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija”..., s. 73.7 Zob. wystąpienie J. Stalina: Itogi pierwoj piatiletki, 7 I 1933 r. [w:] I.W. Stalin, Soczinienija, Moskwa 1952, t. 13, s. 161–215.8 Mowa o kułakach skazanych w latach trzydziestych na zesłanie, którzy po odbyciu kary wrócili do swoich ro-dzinnych miejsc zamieszkania. Więcej o zesłaniach kułaków zob.: W.N. Ziemskow, Kułackaja ssyłka w 30-je gody, „Socjołogiczeskije issledowanija” 1991, nr 10, s. 3–21; idem, Sud’ba kułackoj ssyłki, „Otieczestwiennaja istorija” 1994, nr 1, s. 118–147; Spiecpieriesielency w Zapadnoj Sibiri. 1930 – wiesna 1931, red. W.P. Daniłow, S.A. Kra-silnikow, Nowosibirsk 1992; T.I. Sławko, Kułackaja ssyłka na Urale. 1930–1936, Moskwa 1995; G.M. Adibiekow, Spiecpieriesielency – żertwy spłosznoj kołlektiwizacyi. Iz dokumientow osoboj papki Politbiuro CK WKP(b), „Isto-riczeskij archiw” 1994, nr 4, s. 145–180; J.P. Sztalina, Sełanśki wysełky pid czas kołektywizaciji w Ukrajini (1928– –1932 rr), Kyjiw 1997.

60

2. Byli kułacy, którzy zbiegli9 z łagrów lub trudposiołków10, a także kułacy, którzy ukryli się przed rozkułaczeniem11 i prowadzą działalność antysowiecką.

3. Byli kułacy oraz elementy społecznie niebezpieczne, które należały do powstań-czych, faszystowskich, terrorystycznych i bandyckich formacji12, [osoby], które odbyły karę i ukryły się przed represjami, lub [osoby], które zbiegły z miejsc uwięzienia i wzno-wiły swoją antysowiecką działalność przestępczą.

4. Członkowie partii antysowieckich (eserzy, gruzmecy, musawatyści, ittihadyści, dasznacy), byli biali13, żandarmi14, urzędnicy, uczestnicy oddziałów karnych15, bandy-ci, osoby współpracujące z bandami, osoby, które nielegalnie przekroczyły granicę, re-emigranci16, ukrywający się przed represjami, osoby, które uciekły z miejsc uwięzienia i kontynuują aktywną działalność antysowiecką.

5. Zdemaskowani na podstawie analizy materiałów śledczych i agenturalnych najbar-dziej wrodzy i aktywni członkowie likwidowanych obecnie kozacko-białogwardyjskich organizacji powstańczych, kontrrewolucyjnych formacji faszystowskich, terrorystycz-nych i szpiegowsko-dywersyjnych.

Represjom podlegają także elementy [zaliczone] do tych kategorii, przetrzymywane aktualnie w areszcie, których śledztwo zostało zakończone, ale ich sprawy nie zostały jeszcze rozpatrzone przez organa sądowe.

9 Przez długi czas system kontroli zarówno w „kułackich” miejscach zesłania, jak i w procesie przesiedlania, nie był szczelny. Ogółem, w latach 1931–1937 uciekło ponad 600 tys. zesłanych kułaków. Ponad 200 tys. schwytano i ukara-no, ale ok. 390 tys. rozpoczęło nowe życie, korzystając z podrobionych dokumentów tożsamości. Zob.: W.N. Ziem-skow, Kułackaja ssyłka..., „Socjołogiczeskije issledowanija” 1991, nr 10, s. 3–21; idem, Zakluczennyje w 30-je gody: socyalno-diemograficzeskije problemy, „Otieczestwiennaja istorija” 1997, nr 4, s. 57.10 Trudposiołok (ros.) – miejsce pracy przymusowej w małej wiosce lub osadzie.11 Formą pasywnego oporu wobec rozkułaczenia było samowolne zniszczenie mienia lub jego sprzedaż, a następ-nie wyjazd do miasta w poszukiwaniu pracy. Taką formę protestu wybrało 200–250 tys. chłopskich rodzin. Sprzy-jał temu brak siły roboczej w dużych centrach przemysłowych. Zob.: N.A. Iwnickij, Kołlektiwizacyja i raskułaczi-wanije (naczało 30-ch godow), Moskwa 1996, s. 149; O.A. Dowbnia, Stichijnij widtik selan USRR u promisłowi hałuzita nowobudowi w 1927–1932 rr., „Istoriczni i politołohiczni doslidżennia” 2003, nr 3–4(15–16), s. 138–145.12 Chodzi o chłopów, którzy w latach 1917–1922 brali udział w powstaniach przeciwko bolszewikom. Dalej mowa o kułakach, którzy obrali bierną formę protestu przeciwko kolektywizacji w latach 1930–1933. Zob.: L. Viola, Pe-asant Rebels Under Stalin..., s. 100–180; W. Wasiljew, L. Viola, Kołektywizacija i selanśkyj opir na Ukrajini (łysto-pad 1929 – berezeń 1930), Winnycia 1997.13 Biali – określenie ruchów politycznych i sił zbrojnych walczących z bolszewikami w latach wojny domowej, ma-jących na celu przywrócenie poprzedniego systemu ekonomicznego i politycznego. Ich członkowie byli ścigani nie tylko z art. 58 KK RFSRS z 1927 r. – za służbę w oddziałach carskich (pkt 13), ale także zarzucano im próbę prze-jęcia władzy, szpiegostwo, udzielanie pomocy wrogom ZSRS, aktywną walkę z klasą robotniczą czy ruchem rewo-lucyjnym. W latach 1930–1931 OGPU sfabrykowało sprawę „Wiesna”, w której represjom poddano ok. 10 tys. ofi-cerów. Zob. J. Tinczenko, Gołgofa russkogo oficerstwa w SSSR w 1930–1931 gody, Moskwa 2000.14 Mowa o byłych agentach policji Samodzielnego Korpusu Żandarmów (od 1881 r. carskiej Ochrany). W 1925 r. zostali pozbawieni praw wyborczych. W okresie represji najczęściej byli skazywani na karę śmierci. 15 Byli to żołnierze i oficerowie oddziałów karnych, których zadaniem było tłumienie masowych protestów w czasie rewolucji 1905–1907 oraz w wojnie domowej 1917–1922. W okresie Wielkiego Terroru skazywano ich na karę śmierci. 16 W latach 1921–1931 zarejestrowano 181 432 reemigrantów. Rząd sowiecki podjął pewne kroki na rzecz zasto-sowania amnestii. W pierwszej kolejności dotyczyło to żołnierzy służących w armiach białych. Działania te mia-ły na celu neutralizację wrogich nastrojów oraz efekt propagandowy. W rzeczywistości, nie zważając na amnestię, reemigranci powracający w swe rodzinne strony byli poddawani prześladowaniom. Zob. Wystuplenija J.A. Popka (pierwogo siekrietaria CK KP(b) Turkmieni) i Ł.P. Berii (pierwogo siekrietaria CK KP(b) Gruzii) na fiewralsko-martowskom plenumie CK WKP(b) 1937 g. (Matieriały fiewralsko-martowskogo plenuma CK WKP(b) 1937 goda), „Woprosy istorii” 1993, nr 6, s. 25; zob. także „Woprosy istorii” 1995, nr 5–6, s. 10–11; Politiczeskije riepriessii na Dalniem Wostokie SSSR w 1920-je – 1950-je gody [w:] Matieriały pierwoj Dalniewostocznoj nauczno-prakticzeskoj konfieriencyi, Władiwostok 1997, s. 175–177.

61

6. Najbardziej aktywne elementy antysowieckie sposród byłych kułaków, uczest-ników oddziałów karnych, bandytów, białych, aktywistów sekciarskich, cerkowników i wszystkich pozostałych, którzy są obecnie przetrzymywani w więzieniach, obozach, miejscach pracy przymusowej oraz koloniach, i kontynuują w nich prowadzenie aktyw-nej wywrotowej działalności antysowieckiej.

7. Kryminaliści (bandyci, rabusie, złodzieje recydywiści, zawodowi przemytni-cy, aferzyści recydywiści, złodzieje bydła i koni) prowadzący działalność przestępczą i związani ze środowiskiem przestępczym.

Represjom podlegają także elementy tej kategorii, przetrzymywane aktualnie w areszcie, w sprawach których śledztwo zostało zakończone, ale sprawy nie zostały jeszcze rozpatrzone przez organa sądowe.

8. Elementy kryminalne znajdujące się w obozach i trudposiołkach i prowadzące w nich działalność przestępczą.

9. Represjom podlegają także wszystkie wymienione wyżej kontyngenty, przebywa-jące w danej chwili na wsi – w kołchozach, sowchozach, przedsiębiorstwach gospodarki rolnej oraz w mieście – w przedsiębiorstwach przemysłowych, handlowych, transporto-wych, w sowieckich instytucjach i w budownictwie.

d-II. O środkach karnych stosowanych wobec represjonowanychi liczba podlegających represjom-d

1. Wszystkich represjonowanych kułaków, kryminalistów i in[ne] antysowieckie ele-menty dzieli się na dwie kategorie:

a) do pierwszej kategorii należą najbardziej wrogie z wyżej wymienionych elemen-tów. d-Podlegają one natychmiastowemu aresztowaniu i po rozpatrzeniu ich spraw przez Trójki – b-rozstrzelaniu-d-b;

b) do drugiej kategorii należą wszystkie pozostałe, mniej aktywne, ale także wrogie elementy. d-Podlegają one aresztowaniu i osadzeniu w obozach na okres od 8 do 10 lat, a te z nich, które są najbardziej złośliwe i społecznie niebezpieczne – [podlegają] osa-dzeniu na ten sam okres w więzieniach-d, na podstawie decyzji Trójki.

2. Zgodnie z danymi statystycznymi przedstawionymi przez lud[owych] kom[isarzy] republikańskich NKWD i naczelników krajowych i obwodowych zarządów NKWD, zatwierdza się następujące liczby [osób] podlegających represjom:

Pierwsza kategoria Druga kategoria Ogółem

1. Azerbejdżańska SRS 1500 3750 52502. Armeńska SRS 500 1000 15003. Białoruska SRS 2000 10 000 12 0004. Gruzińska SRS 2000 3000 50005. Kirgiska SRS 250 500 7506. Tadżycka SRS 500 1300 18007. Turkmeńska SRS 500 1500 20008. Uzbecka SRS 750 4000 47509. Baszkirska АSRS 500 1500 2000

62

10. Buriacko-Mongolska АSRS 350 1500 185011. Dagestańska АSRS 500 2500 300012. Karelska АSRS 300 700 100013. Kabardyjsko-Bałkarska АSRS 300 700 100014. Krymska ASRS 300 1200 150015. Komi ASRS 100 300 40016. Kałmucka ASRS 100 300 40017. Maryjska ASRS 300 1500 180018. Mordowska ASRS 300 1500 180019. ASRS Niemców Powołża 200 700 90020. Północnoosetyjska ASRS17 200 500 70021. Tatarska ASRS 500 1500 200022. Udmurcka ASRS 200 500 70023. Czeczeńsko-Inguska ASRS 500 1500 200024. Czuwaska ASRS 300 1500 180025. Kraj Azowsko-Czarnomorski 5000 8000 13 00026. Kraj Dalekowschodni 2000 4000 600027. Kraj Zachodniosyberyjski 5000 12 000 17 00028. Kraj Krasnojarski 750 2500 325029. Kraj Ordżonikidzewski18 1000 4000 500030. Kraj Wschodniosyberyjski 1000 4000 500031. Obwód woroneski 1000 3500 450032. Obwód gorkowski 1000 3500 450033. Obwód zachodni19 1000 5000 600034. Obwód iwanowski 750 2000 275035. Obwód kaliniński 1000 3000 400036. Obwód kurski 1000 3000 400037. Obwód kujbyszewski 1000 4000 500038. Obwód kirowski 500 1500 200039. Obwód leningradzki 4000 10 000 14 00040. Obwód moskiewski 5000 30 000 35 00041. Obwód omski 1000 2500 350042. Obwód orenburski 1500 3000 450043. Obwód saratowski 1000 2000 300044. Obwód stalingradzki 1000 3000 400045. Obwód swierdłowski 4000 6000 10 00046. Obwód północny20 750 2000 275047. Obwód czelabiński 1500 4500 6000

17 Funkcjonuje także nazwa: Północnoosetyńska ASRS. 18 Kraj Ordżonikidzewski od 17 III 1937 r. do 12 I 1943 r., następnie jako Kraj Stawropolski.19 Obwód zachodni powstał 1 X 1929 r. i istniał do 27 IX 1937 r. Siedzibą jego władz był Smoleńsk. Następnie z jego terytorium, oraz powstałego w 1934 r. obwodu kurskiego, utworzono 15 I 1938 r. obwód smoleński i orłowski.20 Obwód północny od 5 XII 1936 r. do 23 IX 1937 r. z centrum obwodowym w Archangielsku. Następnie wydzie-lono z niego i zatwierdzono 15 I 1938 r. obwód wołogodzki z centrum administracyjnym w Wołogdzie i obwód ar-changielski z centrum administracyjnym w Archangielsku.

63

48. Obwód jarosławski 750 1250 2000Ukraińska SRS:

1. Obwód charkowski 1500 4000 55002. Obwód kijowski 2000 3500 55003. Obwód winnicki 1000 3000 40004. Obwód doniecki 1000 3000 40005. Obwód odeski 1000 3500 45006. Obwód dniepropietrowski 1000 2000 30007. Obwód czernichowski 300 1300 16008. Mołdawska ASRS 200 500 700

Kazachska SRS:1. Obwód północnokazachstański 650 300 9502. Obwód południowokazachstański 350 600 9503. Obwód zachodniokazachstański 100 200 3004. Obwód kustanajski 150 450 6005. Obwód wschodniokazachstański 300 1050 13506. Obwód aktiubiński 350 1000 13507. Obwód karagandyjski 400 600 10008. Obwód ałmacki 200 800 1000Obozy NKWD 10 000 — 10 000

3. Zatwierdzone liczby są tylko orientacyjne. Jednakże, lud[owi] kom[isarze] repub-likańskich NKWD i naczelnicy krajowych i obwodowych zarządów NKWD nie mają prawa samodzielnie ich podwyższać. Jakiekolwiek samowolne zwiększenie limitów nie jest dopuszczalne.

W przypadkach, kiedy sytuacja będzie wymagać zwiększenia zatwierdzonych liczb, lud[owi] kom[isarze] republikańskich NKWD oraz naczelnicy krajowych i obwodowych zarządów NKWD zobowiązani są przedstawić mi odpowiednio umotywowane podania. Zmniejszenie liczb, jak również przenoszenie do drugiej kategorii osób zaliczonych do represjonowania w ramach pierwszej kategorii – i na odwrót – jest dozwolone.

4. Rodziny osób skazanych – zgodnie z pierwszą i drugą kategorią – z reguły nie są represjonowane.

Wyjątek stanowią:a) rodziny, których członkowie są zdolni do aktywnych antysowieckich działań.

Członkowie takiej rodziny, na podstawie specjalnego postanowienia Trójki, podlegają osadzeniu w obozach lub trudposiołkach;

b) rodziny osób represjonowanych [zaliczonych do] pierwszej kategorii, które za-mieszkują w pasie przygranicznym, podlegają przesiedleniu poza obszar pasa przygra-nicznego w głąb republik, krajów i obwodów;

c) rodziny osób represjonowanych [zaliczonych do] pierwszej kategorii, które miesz-kają w Moskwie, Leningradzie, Kijowie, Tbilisi, Baku, Rostowie nad Donem, Tagan-rogu i w rejonach Soczi, Gagry i Suchumi podlegają wysiedleniu z tych punktów do innych obwodów, zgodnie z ich wyborem, z wyjątkiem rejonów przygranicznych.

5. Wszystkie rodziny osób represjonowanych [zaliczonych do] pierwszej i drugiej kategorii wprowadzić do ewidencji i poddać je systematycznej obserwacji.

64

d-III. Tryb przeprowadzenia operacji-d

1. Operację rozpocząć 5 sierpnia 1937 r. i zakończyć w ciągu czterech miesięcy.W Turkmeńskiej, Tadżyckiej, Uzbeckiej i Kirgiskiej SRS operację rozpocząć

10 sierpnia b[ieżącego] r[oku], a w obwodzie wschodniosyberyjskim, Kraju Krasnojar-skim i Kraju Dalekowschodnim – 15 sierpnia b[ieżącego] r[oku].

2. W pierwszej kolejności represjom podlegają kontyngenty zaliczone do pierwszej kategorii.

d-Kontyngenty wymienione w drugiej kategorii, represjom nie podlegają, aż do [cza-su] wydania specjalnego zarządzenia.-d

W tym przypadku, jeśli lud[owy] kom[isarz] NKWD danej republiki, naczelnik za-rządu lub oddziału obwodowego NKWD, zakończywszy operację dotyczącą kontyn-gentów pierwszej kategorii uzna, że można już przystąpić do operacji odnoszącej się do kontyngentów drugiej kategorii, zobowiązany jest – zanim tę operację faktycznie rozpo-cznie – zwrócić się do mnie o zgodę na zastosowanie sankcji i tylko po jej otrzymaniu rozpocząć operację.

Co się tyczy wszystkich aresztowanych, którzy zostaną skazani na różne kary pozbawie-nia wolności w obozach lub więzieniach, w miarę zapadania wyroków kierować do mnie informację, ile osób i na ile lat więzienia lub obozu zostało skazanych. Po uzyskaniu tych informacji podejmę decyzję w jakim trybie i do jakich obozów należy kierować skazanych.

3. W zależności od sytuacji i warunków lokalnych terytorium republiki, kraju i ob-wodu zostaje podzielone na sektory operacyjne.

W celu zorganizowania i przeprowadzenia operacji powołuje się w każdym sektorze grupę operacyjną, kierowaną przez odpowiedzialnego funkcjonariusza NKWD repub-liki, krajowego lub obwodowego Zarządu NKWD, zdolnego z powodzeniem poradzić sobie z powierzonymi mu poważnymi zadaniami operacyjnymi.

W niektórych przypadkach na kierowników grup operacyjnych mogą być wyzna-czeni najbardziej doświadczeni i zdolni naczelnicy rejonowych i miejskich wydziałów.

4. Grupy operacyjne formować z niezbędnej liczby funkcjonariuszy operacyjnych i wyposażyć je w środki transportu i łączności.

W zależności od potrzeb sytuacji operacyjnej przydzielić grupom wojskowe lub mi-licyjne pododdziały.

5. Kierownikom grup operacyjnych powierzyć nadzór nad ewidencją i ujawnienie-niem osób podlegających represjom, kierowanie śledztwem, zatwierdzanie aktów oskar-żenia i wykonanie wyroków Trójek.

Kierownik grupy operacyjnej ponosi odpowiedzialność za organizację i przeprowa-dzenie operacji na terytorium swojego sektora.

6. Na każdego z represjonowanych zbiera się szczegółowe informacje identyfikacyj-ne i materiały kompromitujące. Na podstawie tych ostatnich sporządza się listy areszto-wanych, które podpisuje kierownik grupy operacyjnej i przesyła je w dwóch egzempla-rzach do rozpatrzenia i zatwierdzenia lud[owemu] kom[isarzowi] spraw wewnętrznych, naczelnikowi zarządu lub [naczelnikowi] oddziału obwodowego NKWD.

Lud[owy] kom[isarz] spraw wewnętrznych, naczelnik zarządu lub [naczelnik] od-działu obwodowego NKWD rozpatruje listę i wydaje nakaz aresztowania wymienio-nych w nim osób.

65

7. Na podstawie zatwierdzonej listy kierownik grupy operacyjnej dokonuje areszto-wania. Na każde aresztowanie wystawia się nakaz. Podczas aresztowania dokonuje się starannej rewizji. Bezwarunkowo rekwiruje się: broń, amunicję, wyposażenie wojsko-we, materiały wybuchowe, substancje toksyczne i trujące, literaturę kontrrewolucyjną, drogocenne metale w monetach, sztabkach i wyrobach, obcą walutę, urządzenia do po-wielania i korespondencję.

Wszystko, co zostało skonfiskowane, zapisuje się w protokole rewizji.8. Aresztowanych gromadzi się w miejscach wyznaczonych przez lud[owych]

kom[isarzy] spraw wewnętrznych, naczelników zarządów lub [naczelników] oddziałów obwodowych NKWD. W miejscach koncentracji aresztowanych powinny znajdować się pomieszczenia, nadające się do rozlokowania aresztowanych.

9. Aresztowani są trzymani pod ścisłą strażą. Zapewnia się wszystkie konieczne środki ostrożności, zabezpieczające przed ucieczką lub jakimikolwiek ekscesami.

d-IV. Tryb prowadzenia śledztwa-d

1. Każdemu aresztowanemu lub grupie aresztowanych wytacza się sprawę śledczą. Śledztwo prowadzi się w trybie przyspieszonym i w uproszczonym porządku.

W procesie śledczym należy wykryć wszystkie przestępcze kontakty aresztowanego.2. Po zakończeniu śledztwa sprawę kieruje się do rozpatrzenia przez Trójkę.Do sprawy dołącza się: nakaz aresztowania, protokół z rewizji, materiały skonfisko-

wane podczas rewizji, dokumenty osobiste, kwestionariusz aresztowanego, [zebrane] materiały agenturalno-ewidencyjne, protokół przesłuchania i krótki akt oskarżenia.

d-V. Organizacja i praca Trójek-d

1. Zatwierdzam następujący skład osobowy republikańskich, krajowych i obwodo-wych Trójek:

Azerbejdżańska SRS przewodniczący – SUMBATOW,członkowie: TEJMURKULIJEW, DŻANGIR

ACHUND ZADEArmeńska SRS przewodniczący – MUGDUSI

członkowie: MIKWELIAN, ТERNAKAŁOWBiałoruska SRS przewodniczący – BERMAN

członkowie: SELIWERSTOW, POTAPIENKOGruzińska SRS przewodniczący – RAPAWA21

21 Awksientij Narikijewicz Rapawa (16 V 1899 r. – 15 XI 1955 r.). Od 1919 r. w partii komunistycznej. Od sierp-nia 1924 r. do lutego 1925 r. pełnomocnik OO GCzK; od lutego 1925 r. do 9 VIII 1926 r. zastępca naczelnika OO GCzK; od 9 VIII 1926 r. do 24 V 1927 r. zastępca naczelnika OO GPU GSRS; od 24 V 1927 r. do 24 VII 1929 r. na-czelnik OO GPU GSRS; od 24 VII 1929 r. do 29 VII 1930 r. naczelnik AOU PP OGPU ZSFRS i GPU GSRS; od 29 VII 1930 r. do 3 XII 1931 r. przewodniczący GPU Adżarskiej ASRS; od 16 VIII 1930 r. do 15 XII 1931 r. naczel-nik 37 Batumskiego Oddziału Pogranicznego OGPU; od 3 XII 1931 r. do 20 IV 1933 r. zastępca przewodniczące-go GPU GSRS; od 20 IV 1933 r. do 10 VII 1934 r. naczelnik DTO OGPU Zakaukaskiej Drogi Żelaznej; od 13 VII 1934 r. do 26 II 1935 r. naczelnik DTO GUGB NKWD Zakaukaskiej Drogi Żelaznej; od 26 II 1935 r. do 14 I 1936 r. naczelnik TO UGB NKWD ZSFRS; od 14 I 1936 r. do 1 I 1937 r. zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrz-

66

członkowie: TAŁACHADZE22, CERETELI23

Kirgiska SRS przewodniczący – CZETWERTAKOWczłonkowie: DŻIJENBAJEW, GUCUJEW

Tadżycka SRS przewodniczący – TARASIUKczłonkowie: ASZUROW, BAJKOW

Turkmeńska SRS przewodniczący – NODIEWczłonkowie: ANNA MUCHAMEDOW,

TASZLI ANNA MURADOWUzbecka SRS przewodniczący – ZAGWOZDIN

[członkowie:] IKRAMOW, BAŁTABAJEWBaszkirska ASRS przewodniczący – BAK

członkowie: ISANCZURIN, CYPNIATOWBuriacko-Mongolska ASRS przewodniczący – BABKIEWICZ

członkowie: DORŻYJEW, GROSSDagestańska ASRS przewodniczący – ŁOMONOSOW

członkowie: SAMURSKIJ, SZYPIEROWKarelska ASRS przewodniczący – TENISON

członkowie: MICHAJŁOWICZ, NIKOLSKIJKabardo-Bałkarska АSRS przewodniczący – ANTONOW

członkowie: KAŁMYKOW, CHAGUROWKrymska ASRS przewodniczący – PAWŁOW

członkowie: TRUPCZU, MONAKOWKomi ASRS przewodniczący – KOWALOW

członkowie: SEMICZEW, LITINKałmucka ASRS przewodniczący – OZERKIN

członkowie: CHONCHOSZEW, KIŁGANOWMaryjska ASRS przewodniczący – KARACZAROW

członkowie: WRUBLEWSKIJ, BYSTRIAKOWMordowska ASRS przewodniczący – WEJZAGER

członkowie: MICHAJŁOW, POLAKOW

nych ZSFRS; od 29 X 1936 r. do 28 VIII 1937 r. naczelnik Uszosdor UNKWD–NKWD GSRS; od 1 I 1937 r. do paź-dziernika 1937 r. zastępca ludowgo komisarza spraw wewnętrznych GSRS; od 28 VIII 1937 r. do 2 XI 1937 r. naczel-nik 3 Oddziału UGB NKWD GSRS; od 2 XI 1937 r. do 14 VII 1938 r. przewodniczący CIK Abchaskiej ASRS; od 14 VII 1938 r. do 30 XI 1938 r. przewodniczący RKL Abchaskiej ASRS; od 19 XII 1938 r. do 26 II 1941 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych GSRS; od 26 II 1941 r. do 31 VII 1941 r. ludowy komisarz bezpieczeństwa pań-stwowego GSRS; od 31 VII 1941 r. do 7 V 1943 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych GSRS; od 7 V 1943 r. do 12 I 1948 r. ludowy komisarz-minister bezpieczeństwa państwowego GSRS. Od 25 I 1948 r. do listopada 1951 r. mi-nister sprawiedliwości GSRS. W listopadzie 1951 r. aresztowany w „sprawie mingrelskiej”, od listopada 1951 r. do marca 1953 r. w śledztwie, 10 IV 1953 r. zwolniony. Od 15 IV 1953 r. do 15 VII 1953 r. minister kontroli państwo-wej GSRS. Aresztowany 17 VII 1953 r., skazany na śmierć 19 IX 1955 r., rozstrzelany. N.W. Pietrow, K.W. Skor-kin, Kto rukowodił NKWD..., s. 354–355. 22 Iłłarion Iłłarionowicz Tałachadze (1894–1962). Od 1921 r. zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych sowieckiej Gruzji; od sierpnia 1936 r. do września 1946 r. prokurator GSRS. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.23 Szałwa Otarowicz Cereteli (1894–1955). Od 1939 r. naczelnik Wojsk Pogranicznych Zakaukazia; od 1946 r. za-stępca ministra bezpieczeństwa państwowego GSRS, pozostając na stanowisku naczelnika Zarządu Wojsk Pogra-nicznych. W 1953 r. po aresztowaniu Berii, aresztowany i rozstrzelany. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

67

ASRS Niemców Powołża przewodniczący – DALINGERczłonkowie: LUFT, ANISIMOW

Północnoosetyjska ASRS przewodniczący – IWANOWczłonkowie: TOGOJEW, KOKOW

Tatarska ASRS przewodniczący – ALIMASOWczłonkowie: LEPA, MUCHAMEDZANOW

Udmurcka ASRS przewodniczący – SZLENOWczłonkowie: BARYSZNIKOW, SZEWIELKOW

Czeczeńsko-Inguska ASRS przewodniczący – DEMENTJEWczłonkowie: JEGOROW, WACHAJEW

Czuwaska ASRS przewodniczący – ROZANOWczłonkowie: PIETROW, JELIFANOW

Kraj Azowsko-Czarnomorski przewodniczący – KAGANczłonkowie: JEWDOKIMOW, IWANOW

Kraj Dalekowschodni przewodniczący – LUSZKOWczłonkowie: PTUCHA, FIEDIN

Kraj Zachodniosyber[yjski] przewodniczący – MIRONOWczłonkowie: EJCHE, BARKOW

Kraj Krasnojarski przewodniczący – LEONIUKczłonkowie: GORCZAJEW, RABINOWICZ

Kraj Ordżonikidzewski przewodniczący – BUŁACHczłonkowie: SIERGIEJEW, ROZIT

obwód wschodniosyberyjski przewodniczący – ŁUPIEKINczłonkowie: JUSUP CHASIMOW, GRIAZNOW

obwód woroneski przewodniczący – KORKINczłonkowie: ANFIMOW, JARYGIN

obwód gorkowski przewodniczący – ŁAWRUSZYNczłonkowie: OGURCOW, USTIUŻANINOW

obwód zachodni przewodniczący – KARUCKIJczłonkowie: BILINSKIJ, KOROTCZENKO

obwód iwanowski przewodniczący – RADZIWIŁOWSKIJczłonkowie: NOSOW, KARASIK

obwód kaliniński przewodniczący – DOMBROWSKIJczłonkowie: RABOW, BOBKOW

obwód kurski przewodniczący – SIMANOWSKIJczłonkowie: PISKARIEW, NIKITIN

obwód kujbyszewski przewodniczący – POPASZENKOczłonkowie: NELKE, KLUJEW

obwód kirowski przewodniczący – GAZOWczłonkowie: MUCHIN, NAUMOW

obwód leningradzki przewodniczący – ZAKOWSKIJczłonkowie: SMORODIN, POZERN

obwód moskiewski przewodniczący – REDENSczłonkowie: MASŁOW, WOŁKOW

obwód omski przewodniczący – GORBACZ

68

członkowie: BUŁATOW, JEWSTIGNIEJEWobwód orenburski przewodniczący – USPIENSKIJ

członkowie: NARBUT, MITROFANOWobwód saratowski przewodniczący – STROMIN

członkowie: ANDRIEJEW, KAŁACZOWobwód stalingradzki przewodniczący – RAJEW

członkowie: SIEMIONOW, RUMIANCEWobwód swierdłowski przewodniczący – DMITRIJEW

członkowie: ABALAJEW, GRACZOWobwód północny przewodniczący – BAK

członkowie: KORŻYN, RIABOWobwód czelabiński przewodniczący – CZISTOW

członkowie: RYNDIN, MAŁYSZEWobwód jarosławski przewodniczący – JERSZOW

członkowie: POŁUMORDWINOW, JURCZUK

USRS:obwód charkowski przewodniczący – SZUMSKIJ

członkowie: GIKAŁO, LEONOWobwód kijowski przewodniczący – SZAROW

członkowie: KUDRIAWCEW, GINZBURGobwód winnicki przewodniczący – GRISZYN

członkowie: CZERNIAWSKIJ, JAROSZEWSKIJobwód doniecki przewodniczący – SOKOLINSKIJ

członkowie: PRAMNEK, RUDENKOobwód odeski przewodniczący – FIODOROW

członkowie: JEWTUSZENKO, SIROTSKIJobwód dniepropietrowski przewodniczący – KRIWIEC

członkowie: MARGOLIN, CWIKobwód czernichowski przewodniczący – KORNIEW

członkowie: MARKITAN, SKLARSKIJMołdawska ASRS przewodniczący – ROGAL

członkowie: TODRES, KOŁODIJ

Kazachska SRS:ob[wód] północnokazachst[ański] przewodniczący – PANOW

członkowie: STIEPANOW, SEGIZBAJEWob[wód] południowokazachst[ański] przewodniczący – PINTEL

członkowie: DOSOW, SŁUCZAKob[wód] zachodniokazachst[ański] przewodniczący – ROMEJKO

członkowie: SATARBEKOW, SPIROWobwód kustanajski przewodniczący – PAWŁOW

członkowie: KUZNIECOW, BAJDAKOWob[wód] wschodniokazachs[tański] przewodniczący – CZIRKOW

członkowie: SWIERDŁOW, JUSUPOW

69

obwód aktiubiński przewodniczący – DEMIDOWczłonkowie: MUSIN, STECURA

obwód karagandyjski przewodniczący – ADAMOWICZczłonkowie: DUCHOWICZ, PINCHASIK

obwód ałmacki przewodniczący – SZABANBEKOWczłonkowie: SADWAKASOW, KUŻANOW24

2. Na posiedzeniach Trójek może być obecny (tam, gdzie nie wchodzi on w skład Trójki) republikański, krajowy lub obwodowy prokurator.

3. Trójka prowadzi swoją pracę albo w siedzibach odpowiednich dla lokalnych NKWD, UNKWD lub oddziałów obwodowych NKWD, albo też wyjeżdża [na sesje wyjazdowe] do miejsc przebywania jednostek operacyjnych.

4. Trójki oddzielnie rozpatrują materiały przedstawione im na każdego aresztowane-go lub grupę aresztowanych, a także na każdą rodzinę podlegającą wysiedleniu.

Trójki – w zależności od charakteru materiałów i stopnia zagrożenia, jakie dla społe-czeństwa stwarza aresztowany – mogą zaliczać osoby przeznaczone do represjonowania zgodnie z drugą kategorią – do kategorii pierwszej, a osoby represjonowane według pierwszej kategorii – do drugiej.

5. Trójki prowadzą protokoły swoich posiedzeń, do których wpisują wydane przez nich wyroki dotyczące każdego skazanego.

Protokół posiedzenia Trójki kierowany jest do kierownika grupy operacyjnej w celu wykonania wyroku. Do spraw śledczych każdego skazanego dołącza się wypisy z pro-tokołów.

d-VI. Tryb wykonania wyroków-d

1. Wyroki wykonują osoby wyznaczone przez przewodniczących Trójek, tzn. lud[owych] kom[isarzy] republikańskich NKWD, naczelników zarządów lub oddziałów obwodowych NKWD.

Podstawą do wykonania wyroku jest uwierzytelniony wypis z protokołu posiedzenia Trójki zawierający treść wyroku wydanego na każdego skazanego i specjalny nakaz z podpisem przewodniczącego Trójki, który jest wręczany osobie wykonującej wyrok.

2. Wyroki dotyczące pierwszej kategorii wykonuje się w miejscach i trybie zgodnym z wytycznymi lud[owych] kom[isarzy] spraw wewnętrznych, naczelników zarządów i oddziałów obwodowych NKWD, obowiązkowo zachowując ścisłą tajemnicę [co do] czasu i miejsca wykonania wyroku.

Dokumenty potwierdzające wykonanie wyroku dołącza się w osobnej kopercie do akt śledztwa każdego skazanego.

3. Kierowanie do obozów osób skazanych z drugiej kategorii dokonuje się na podsta-wie dyspozycji wydawanych przez GUŁag NKWD ZSRS.

24 Wykaz nazwisk funkcjonariuszy wyznaczonych do Trójek podany za: Rozkaz operacyjny nr 00447 z dnia 30 lip-ca 1937 r. ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS, zob. Opieratiwnyj prikaz Narodnogo Komissara Wnu-triennich Dieł Sojuza S.S.R. nr 00447, ob opieracyi po riepriessirowaniju bywszych kułakow, ugołownikow i dr. an-tisowietskich elemientow, http://www.memo.ru/history/document/0447.htm (dostęp 6 V 2015 r.).

70

d-VII. Organizacja kierownictwa operacji i sprawozdawczość-d

1. Główne kierownictwo prowadzenia operacji powierzam mojemu zastępcy – naczel-nikowi Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego – komkorowi tow[arzyszowi] FRINOWSKIEMU25.

W celu przeprowadzenia prac związanych z kierowaniem operacją [nakazuję] sfor-mować przy nim specjalną grupę.

2. Protokoły Trójek po wykonaniu wyroków przekazywać natychmiast naczelnikowi 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS z załączeniem [do nich] kart ewidencyjnych według formularza nr 1.

W przypadku osób skazanych według pierwszej kategorii, razem z protokołem i kar-tami ewidencyjnymi, przekazywać jednocześnie akta śledztwa.

3. O przebiegu i rezultatach operacji meldować w komunikatach telegraficznie co pięć dni – 1, 5, 10, 15, 20 i 25 dnia każdego miesiąca i szczegółowo pocztą.

4. O wszystkich nowych kontrrewolucyjnych formacjach wykrytych podczas pro-wadzenia operacji, ekscesach, ucieczkach za granicę, o formowaniu się bandyckich i rabunkowych grup oraz o innych nadzwyczajnych zajściach – natychmiast meldować telegraficznie.

Podczas organizowania i prowadzenia operacji podjąć wszelkie niezbędne środki, aby nie dopuścić do: zejścia represjonowanych do podziemia, ucieczek z miejsc za-mieszkania – a szczególnie za granicę, tworzenia się grup bandyckich i rabunkowych, wybuchu jakichkolwiek ekscesów.

Wykrywać na czas i szybko przecinać próby podejmowania jakichkolwiek aktyw-nych działań kontrrewolucyjnych.

JEŻOW

Za zgodność: FRINOWSKIJ

Dokument opublikowany wcześniej w: N. Ochotin, N. Pietrow, A. Roginskij, Limity tierroru, „Kar-ta” 1993, nr 11, s. 3–20; Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija”..., s. 72–82; Kniga pamia-ti żertw politiczeskich riepriessij: Uljanowskaja obłast’, t. I, pod red. J.M. Zołotowa, Uljanowsk 1996, s. 766–780; pełny tekst Rozkazu operacyjnego Nr 00447 z 30 lipca 1937 r. ludowego komisar-za spraw wewnętrznych ZSRS zob.: Opieratiwnyj prikaz Narodnogo Komissara Wnutriennich Dieł Sojuza S.S.R. Nr 00447, http://www.memo.ru/history/document/0447.htm (dostęp 6 V 2015 r.).

25 Michaił Piotrowicz Frinowskij (14 I 1898 r. – 8 III 1940 r.). Od 1919 r. w WCzK. Uczestniczył jako naczelnik kontrwywiadu wojskowego armii i frontów w działaniach operacyjnych przeciwko Nestorowi Machno, gen. Jurijo-wi Tiutiunnykowi i atamanom „Chołodnego Jaru”. Od 1922 r. sekretarz pełnomocnego przedstawiciela GPU USRS na Ukrainie Prawobrzeżnej; od 1923 r. sekretarz pełnomocnego przedstawiciela ОGPU w Rosji południowo-wschod-niej; następnie w OGPU Kraju Północnokaukaskiego; od 1928 r. pomocnik naczelnika OO Moskiewskiego WO; od 1930 r. przewodniczący GPU Azerbejdżanu; od kwietnia 1933 r. naczelnik GUPWO NKWD ZSRS; od 16 X 1936 r. jednocześnie zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS oraz naczelnik GUPWO NKWD ZSRS; od 15 IV 1937 r. I zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS oraz naczelnik GUGB NKWD ZSRS; od 8 IX 1938 r. ludowy komisarz floty wojennej ZSRS; komandarm 1 rangi. Aresztowany 6 IV 1939 r., skazany 4 II 1940 r. przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS na karę śmierci, rozstrzelany. N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto ruko-wodił NKWD..., s. 425–426; Gosudarstwiennaja włast’ SSSR..., s. 568–569.

71

Nr 4

1937 sierpień 11, Moskwa. Rozkaz operacyjny nr 00485 ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dotyczący tzw. operacji polskiej

a-b-Do rąk własnych-b-a

c-Do nacz[elnika] DTO GUGB NKWDK[olei] Połud[niowo]-Charkow[skiej]

t[owarzysza] Leopolda-c1

a-Ściśle tajne-a

Egz. nr 71

d-Rozkaz operacyjny-d

e-ludowego komisarza spraw wewnętrznych-e

Związku SRS

11 sierpnia 1937 r. m[iasto] Moskwanr 00485

Rozsyłane wraz z powyższym rozkazem tajne pismo na temat faszystowsko-po-wstańczej, szpiegowskiej, dywersyjnej, defetystycznej i terrorystycznej działalności polskiego wywiadu w ZSRS2, a także materiały śledcze w sprawie POW ukazują obraz długoletniej i stosunkowo bezkarnej pracy dywersyjno-szpiegowskiej polskiego wywia-du na terytorium Związku [Sowieckiego].

Materiały te pokazują, że destrukcyjna działalność wywiadu polskiego była i jest prowadzona w dalszym ciągu na tyle otwarcie, że bezkarność tej działalności można wytłumaczyć tylko złą pracą organów GUGB i niefrasobliwością czekistów.

Nawet teraz praca nad likwidacją lokalnych polskich grup dywersyjno-szpiegow-skich i organizacji POW nie jest w pełni rozwinięta. Zarówno tempo, jak i skala śledztwa są wyjątkowo niewystarczające. Główne grupy [współpracujące z] polskim wywiadem

a- -a Zapisano wersalikami i podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano pismem spacjowanym.c- -c Wpisano odręcznie.d- -d Zapisano wersalikami i podkreślono maszynowo dwiema liniami.e- -e Zapisano wersalikami.1 Danił Samojłowicz Leopold właśc. Rojtman (1901 r. – 19 IV 1939 r.). Od 1921 r. w WCzK; do 1925 r. pracował w Mohylowie Podolskim, Nowej Uszycy, Kamieńcu Podolskim; od września 1925 r. pełnomocnik Tajnego Oddziału Operacyjnego Czernichowskiego Oddziału Okręgowego GPU; od stycznia 1926 r. starszy pełnomocnik Oddziału Specjalnego GPU USRS; od 15 VIII 1931 r. naczelnik INO GPU USRS; od 29 X 1932 r. naczelnik Oddziału Spe-cjalnego Winnickiego Oddziału Obwodowego GPU; od 23 III 1934 r. naczelnik Oddziału Specjalnego Donieckie-go Oddziału Obwodowego GPU; od 28 I 1936 r. pomocnik naczelnikа UNKWD obwodu donieckiego; od sierpnia 1938 r. naczelnik 6 Oddziału UNKWD obwodu charkowskiego; od sierpnia 1937 r. naczelnik DTO GUGB NKWD Kolei Południowej w Charkowie. Aresztowany 1 VII 1938 r., rozstrzelany. J. Szapował, W. Prystajko, W. Zołota-riow, CzK-GPU-NKWD w Ukrajini: osoby, fakty, dokumenty, Kyjiw 1997, s. 500.2 Zob. J. Szapował, W. Prystajko, W. Zołotariow, CzK-GPU-NKWD..., s. 350–377.

72

nie zostały nawet objęte ewidencją operacyjną (z ogólnej masy zbiegów z Polski, li-czącej w przybliżeniu 15 tys[ięcy] osób, zewidencjonowano tylko 9 tys[ięcy] osób). Na Syberii Zachodniej ze znajdujących się na jej terytorium ok. 5 tys[ięcy] zbiegów objęto ewidencją nie więcej niż 1 tys[iąc] o[sób]. Tak samo wygląda sprawa ewidencji emigrantów polit[ycznych] z Polski. Jeśli mowa o pracy agenturalnej, niemal zupełnie jej brak. Co więcej, istniejąca agentura – zazwyczaj pracująca na dwie strony – podsta-wiona jest przez polski wywiad.

Brak dostatecznego zdecydowania w likwidowaniu kadr wywiadu polskiego jest szczególnie niebezpieczny w chwili obecnej, po rozbiciu Moskiewskiego Ośrodka POW i aresztowaniu wielu jego prężnych działaczy. Polski wywiad, przewidując nieuchron-ność swojej klęski w przyszłości, próbuje wprowadzić – a w poszczególnych przypad-kach już powołuje do życia – sieć dywersyjną w gospodarce narodowej ZSRS, a przede wszystkim w obiektach o znaczeniu dla obronności.

W związku z tym, głównym zadaniem organów GUGB na dzień dzisiejszy jest rozbi-cie działalności antysowieckiej polskiego wywiadu i f-całkowita likwidacja nietkniętego do tej pory szerokiego, dywersyjno-powstańczego zaplecza POW i podstawowych ludz-kich rezerw polskiego wywiadu w ZSRS-f.

e-Rozkazuję-e:1. Rozpocząć c-20-c sierpnia 1937 r. szeroko zakrojoną operację mającą na celu całko-

witą likwidację lokalnych organizacji POW, a przede wszystkim ich dywersyjno-szpie-gowskich i powstańczych kadr w przemyśle, transporcie, sowchozach i kołchozach.

Całą operację należy zakończyć w ciągu trzech miesięcy, tj. do c-20-c listopada 1937 r.2. Aresztowaniu podlegają:a) wykryci podczas śledztwa i do tej pory nie odnalezieni działacze POW według

załączonego spisu3;b) wszyscy pozostali w ZSRS jeńcy wojenni z Wojska Polskiego;c) zbiegowie z Polski, niezależnie od czasu ich przejścia do ZSRS;d) przybyli z Polski emigranci polit[yczni] i osoby pochodzące z wymiany [więź-

niów] polit[ycznych];e) byli członkowie PPS i innych polskich antysowieckich partii politycznych;f) f-najaktywniejsza część lokalnego antysowieckiego elementu nacjonalistycznego

z polskich rejonów [narodowych]-f.3. Operację aresztowań przeprowadzić w dwóch etapach:a) w pierwszym rzędzie podlegają aresztowaniu wymienione wyżej grupy osób pra-

cujących w organach NKWD, w Armii Czerwonej, w zakładach zbrojeniowych, w in-nych fabrykach mających znaczenie dla obronności, w transporcie kolejowym, wodnym i powietrznym, w sektorze energetycznym zasilającym wszystkie przedsiębiorstwa prze-mysłowe, w zakładach gazownictwa i przemysłu naftowego;

b) w drugiej kolejności podlegają aresztowaniu wszyscy pozostali, pracujący w przed-siębiorstwach przemysłowych nieposiadających znaczenia dla obronności, w sowchozach, kołchozach i urzędach.

f- -f Podkreślono odręcznie.3 W niniejszej publikacji pominięto spis stanowiący załącznik do rozkazu.

73

4. Jednocześnie z aresztowaniami rozpoczynać śledztwo. Główny nacisk śledztwa położyć na całkowite ujawnienie organizatorów i kierowników grup dywersyjnych, w celu pełnego wykrycia sieci dywersyjnej.

Wszystkich występujących w zeznaniach szpiegów, szkodników i dywersantów na-tychmiast aresztować.

Do prac śledczych wydzielić specjalną grupę pracowników operacyjnych.5. Wszystkich aresztowanych, w miarę ujawniania ich winy w trakcie śledztwa, na-

leży podzielić na dwie kategorie:a) pierwsza kategoria – do której zaliczają się wszystkie szpiegowskie, dywersyjne,

szkodnicze i powstańcze kadry polskiego wywiadu – podlegające rozstrzelaniu;b) druga kategoria – [osoby] mniej aktywne, podlegające karze osadzenia w więzie-

niach i obozach na okres od 5 do 10 lat.6. Co 10 dni sporządzać spisy [osób] zaliczonych w trakcie śledztwa do pierwszej

i drugiej kategorii z krótkim streszczeniem materiałów śledczych i agenturalnych, opi-sujących stopień winy aresztowanego; [spisy] należy kierować do NKWD ZSRS w celu ostatecznego zatwierdzenia.

Zaliczenie do pierwszej lub drugiej kategorii przeprowadza na podstawie materiałów agenturalnych i śledczych ludowy komisarz spraw wewnętrznych republiki, naczelnik UNKWD obwodu lub kraju wspólnie z odpowiednim prokuratorem republiki, obwodu, kraju.

Spisy należy kierować do NKWD ZSRS w celu podpisania przez ludowego komisa-rza spraw wewnętrznych republiki, naczelnika UNKWD i prokuratora danej republiki, kraju i obwodu.

Wyrok, po zatwierdzeniu spisów przez NKWD i przez prokuratora Związku [Sowie-ckiego], wykonać natychmiast, tj. zasądzonych według pierwszej kategorii – rozstrzelać, a według drugiej – skierować do więzień i obozów zgodnie z dyspozycjami NKWD ZSRS.

7. Wstrzymać uwalnianie z więzień i obozów osoby skazane za działania szpiegow-skie na rzecz Polski, którym kończy się okres zasądzony wyrokiem. Materiał na każdego z nich przekazać do rozpatrzenia przez Kolegium Specjalne NKWD ZSRS.

8. Całą pracę związaną z rozbiciem POW i wszystkich pozostałych grup polskiego wywiadu umiejętnie i w sposób przemyślany wykorzystać dla pozyskania nowej agen-tury na odcinku polskim.

Przy doborze agentury zwrócić szczególną uwagę na środki zabezpieczające or-gany NKWD przed przeniknięciem do [nich] podwójnych agentów polskiego wy-wiadu.

Spisy wyznaczonych do werbunku agentów z ich wyczerpującą charakterystyką kierować w celu zatwierdzenia do naczelnika GUGB NKWD tow[arzysza] FRINOW-SKIEGO.

9. O przebiegu operacji donosić telegraficznie co 5 dni, tj. 1, 5, 10, 15, 20, 25 i 30 dnia każdego miesiąca.

o[ryginał] p[odpisał:] e-Ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRSgeneralny komisarz bezpieczeństwa państw[owego]-e

JEŻOW

74

Za zgodność z oryginałem:

e-Sekretarz oper[acyjny]-e GUGB NKWD ZSRSkombrig (—) ULMER4

HDA SBU, f. 9, spr. 23, k. 20–24, kopia uwierzytelniona, oryginał, maszynopis.Dokument publikowany w: N. Pietrow, Polska operacja NKWD, „Karta” 1993, nr 11, s. 27–29; J. Szapował, W. Prystajko, W. Zołotariow, WCzK-GPU-NKWD..., s. 347–350; Wielki Terror. Ope-racja polska 1937–1938..., s. 257–263. Niepełna wersja dokumentu w: W. Moszkowski, Między śmiercią a niewolą. Polacy w czasach wielkiego terroru komunistycznego 2. połowy lat trzyd-ziestych, „Nasz Dziennik”, 19 X 2002 r., 23 X 2002 r.

4 Woldiemar Awgustowicz Ulmer (1896 r. – 28 III 1945 r.). Od 1923 r. w OGPU-NKWD ZSRS; od 12 II 1923 r. pomocnik dowódcy 2. Kijowskiego Pułku Konwojowego GPU; od 4 IV 1924 r. naczelnik odeskiej szkoły wojsk po-granicznych; od 3 XI 1924 r. do 1930 r. na kierowniczych stanowiskach w Wojskach Ochrony Pogranicza GPU; od 15 IX 1930 r. pomocnik naczelnikа 2 Oddziału OO OGPU; od 5 III 1931 r. pomocnik naczelnikа 2 Wydziału OO OGPU; od 5 IX 1931 r. pomocnik naczelnikа 3 Wydziału OO OGPU; od 25 I 1934 r. zastępca naczelnikа Oddziału Operacyjnego GUPO і wojsk OGPU; od 14 II 1934 r. p.o. naczelnikа Oddziału Operacyjnego GUPO і wojsk OGPU; od 10 VII 1934 r. naczelnik Oddziału Operacyjnego GUPWO NKWD; od 26 XI 1934 r. naczelnik 1 Oddziału GUPWO NKWD; od 16 IV 1937 r. sekretarz operacyjny GUGB NKWD ZSRS; od 8 IX 1938 r. naczelnik sekretariatu i zastęp-ca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS; od 2 X 1938 r. do 1 II 1939 r. p.o. zastepcy naczelnikа GUPWW NKWD ZSRS. Aresztowany 20 IV 1939 r., skazany 16 II 1940 r. przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS na 15 lat pozbawienia wolności, zmarł w miejscu uwięzienia. N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD..., s. 415.

PROTOKOŁY TRÓJEK

77

Nr 1

1937 sierpień 15, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Józefa Papisa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-2-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-15 VIII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr 9269 4 Oddziału UGB NKWD GSRS

dotycząca oskarżonego PAPISA (Józika) Józefa, s. Franciszka, ur. 1904 r[oku] w m[ieście] Tbilisi, bezpart[yjny], Polak, ob[ywatel] ZSRS, wykształ-cenie podstawowe, ostatnie miejsce pracy: Tbilisi – kartel „Tbiltrikotaż”, z zawodu szofer, zamiesz[kały] w Nawtługu przy ul. Rtwieładze nr 6.

Oskarżony o to, że został zwerbowany do kontrre-wolucyjnej terrorystycznej, szkodniczo-dywersyjnej organizacji, która przygotowywała akty terrory-styczne przeciwko przywódcom partii bolszewików: STALINOWI, WOROSZYŁOWOWI1, BERII2;

e PAPISA (Józika) Józefa, s. Franciszka, f d-rozstrzelać-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: O.f Odręcznie postawiono znak: –.1 Klimient Jefriemowicz Woroszyłow (4 II 1881 r. – 2 XII 1969 r.), działacz bolszewicki, marszałek Związku So-wieckiego. Od 1919 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych USRS; w połowie 1919 r. dowódca Frontu Ukraińskie-go; w latach 1919–1921 członek Rewolucyjnej Rady Wojennej 1. Armii Konnej; następnie dowódca Północnokau-kaskiego OW; od 1924 r. dowódca Moskiewskiego OW; w latach 1925–1934 ludowy komisarz spraw wojskowych i morskich ZSRS; w okresie 1934–1940 ludowy komisarz obrony ZSRS; w latach 1940–1946 zastępca przewodni-czącego RKL ZSRS, w okresie 1941–1944 członek GKO ZSRS; w latach 1945–1947 przewodniczący Sojuszniczej Komisji Kontroli na Węgrzech; od 1946 r. zastępca przewodniczącego Rady Ministrów ZSRS; w latach 1953–1960 przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS, następnie członek Prezydium Rady Najwyższej ZSRS. Gosu-darstwiennaja włast’ SSSR…, s. 258–259.2 Ławrentij Pawłowicz Beria (29 III 1899 r. – 23 XII 1953 r.). Od 1921 r. w WCzK-ОGPU; początkowo na kierowniczych stanowiskach w azerbejdżańskiej, a następnie gruzińskiej WCzK-GPU; od 2 XII 1926 r. do 3 XII 1931 r. przewodniczący GPU GSRS; od kwietnia 1927 r. do grudnia 1930 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych

78

uczestniczył w nielegalnych terrorystycznych i szkodniczo-dywersyjnych spotkaniach oraz pro-wadził k[ontr]r[ewolucyjną] d-agitację-d.

Referent: d-ŁAZARIEW-d3 (—)g

Przewodniczący Trójki: (—)h

Członkowie Trójki: (—)i

(—)jk

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37363, t. 1, s. 57, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/108, k. 2, pdf.

GSRS; od 17 IV do 3 XII 1931 r. naczelnik OO ОGPU Kaukaskiej Armii Czerwonego Sztandaru і PP ОGPU ZSRS w ZFSRS, następnie przewodniczący Zakaukaskiej GPU; od 31 X 1931 r. do 31 VIII 1938 r. na kierowniczych stano-wiskach w Gruzji; od 22 VIII do 25 XI 1938 r. I zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS; od 8 IX 1938 r. naczelnik 1 UNKWD ZSRS; od 29 IX 1938 r. do 17 XII 1938 r. naczelnik GUGB NKWD ZSRS; od 25 XI 1938 r. do 29 XII 1945 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS; od 3 II 1941 r. do 15 III 1946 r. zastepca przewodniczącego RKL ZSRS; od 30 VI 1941 r. do 4 IX 1945 r. członek GKO ZSRS; od 16 V 1944 r. do 4 IX 1945 r. zastępca przewodniczącego GKO ZSRS; od 20 VIII 1945 r. do 26 VI 1953 r. przewodniczący Komitetu Państwowe-go nr 1 przy RKL Rady Ministrów ZSRS; od 19 III 1946 r. do 15 III 1953 r. zastępca przewodniczącego Rady Mini-strów ZSRS; od 5 III 1953 r. do 26 VI 1953 r. I zastępca przewodniczącego Rady Ministrów ZSRS; od 5 III do 26 VI 1953 r. minister spraw wewnętrznych ZSRS. Aresztowany 26 VI 1953 r., skazany 23 XII 1953 r. przez SN ZSRS na karę śmierci, rozstrzelany tego samego dnia. N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD…, s. 106–107.g Podpis odręczny: RAPAWA.h Podpis odręczny: TAŁACHADZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: MOROZOW. Aleksandr Konstantinowicz Morozow (ur. 1887 r.). Od 1919 r. członek partii ko-munistycznej; od grudnia 1936 r. do grudnia 1947 r. naczelnik Oddziału „A” NKWD; w latach 1937–1938 sekretarz Specjalnej Trójki przy NKWD GSRS. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.k W prawym dolnym rogu nieczytelny odręczny podpis.3 Gieorgij Iwanowicz Łazariew (ur. 1909 r.), pomocnik naczelnika 1 Oddziału 4 Wydziału UGB NKWD ZSRS. Czło-nek partii komunistycznej od 1930 r., w WLKSM w latach 1927–1938. Był referentem w 19 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

79

Nr 2

1937 sierpień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 4 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Dymitra Głowy, Wasilija Nowikowa i Aleksandra Wagnera

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-4-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-15-d e-sierpnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa nr 9212-a dotycząca [oskarżonych]:1. GŁOWA Dymitra, s. Timofieja, ur. w 1891 r[oku]

we Lwowie (Polska)h, by[ły] jeniec wojenny z wojny 1914 r[oku], do 1919 r[oku] znajdował się w rosyjskich obozach dla jeńców wojennych, d-ob[ywate]l ZSRS-d.

Oskarż[ony] o to, że w celu szpiegowania zwerbował W[asilija] W[asiljewicza] NOWIKOWA, który na zlece-nie GŁOWY przejął teczkę z materiałami mob[ilizacyj- nymi] z Oddziału Spec[jalnego] Sam[ochodowego] Za-kładu Remontowego i przekazał GŁOWIE;

[oskarżony] z art[ykułu] 58–6 KKG;2. NOWIKOW Wasilij Wasiljewicz, ur. w 1921

r[oku] we wsi Miedwieżka, z pochodzenia rolnik średniak, do chwili aresztowania pracował jako kurier Oddziału Spec[jalnego] Sam[ochodowego] Zakładu Rem[ontowego].

Oskar[żony] o to, że na zlecenie GŁOWY przejął w celach szpiegowskich teczkę z mob[ilizacyjnymi] ma-teriałami z Oddziału Spec[jalnego] Sam[ochodowego] Zakładu Remontowego i przekazał ją GŁOWIE;

f GŁOWA Dymitra, s. Timofieja, g d-rozstrzelać-d i

i NOWIKOWA Wasilija Wasiljewiczad-skierować do ITŁ na dziesięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od 12 V [19]37 [roku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.i Odręcznie postawiono znak: V.

80

[oskarżony] z art[ykułu] 58–6 KKG;3. WAGNER Aleksander Karłowicz, ur. w 1887

r[oku] w m[ieście] Witebsk, Niemiec, ob[ywatel] ZSRS, do chwili aresztowania pracował jako nacz[elnik] Oddziału Spec[jalnego] Sam[ochodowego] Zakładu Remontowego.

Oskar[żony] o to, że nie zapewnił bezpieczeń-stwa materiałów mob[ilizacyjnych], nie powiado-mił organów NKWD o utracie teczki oraz o znale-zienie w jego mieszkaniu trockistowskiej literatury kontrrewoluc[yjnej];

[oskarżony] z art[ykułu] 17–58–6, 58–10 KKG.

i WAGNERA Aleksandra Karłowiczad-skierować do ITŁ na dziesięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od 23 VI [19]37 [roku]-d.

Referent: t[owarzysz] RUSSKOW1

b-Przewod[niczący] Trójki-b NKWD GSRS: b-st[arszy] major-b RAPAWA (—)b-Członkowie-b:

1. b-Nacz[elnik] URKM NKWD major b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b CERETELI (—)

2. d-Prokurator republiki TAŁACHADZE-d (—)b-Sekretarz Trójki NKWD: kapitan b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

MOROZOW (—)

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37364, t. 1, s. 106, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/154, k. 2, pdf.

1 Russkow, funkcjonariusz 3 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 62 sprawach śledczych. AMSW Gru-zji, Kartoteka Partyjna.

81

Nr 3

1937 wrzesień 3, [Tbilisi]. Protokół nr 7 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Bronisława Kirkli

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-4-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-3-d e-września-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz: MOROZOW

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr 1658-a

OUR URKM NKWD b-Gruz[ińskiej]-b SRS [dotycząca] KIRKLI Bronisława, s. Kazimierza,

ur. w 1891 r. w m[ieście] Tbilisi, g-Polak-g, żonaty, robotnik, stolarz [w] wytwórni UMZ1, wykształ-cenie podstawowe, b[ez]part[yjny], g-skazany-g za kradzież.

Oskar[żony] o antysowieckie wypowiedzi prze-ciwko decyzjom rządu i krytykę metod działania NKWD.

Oskar[żony] z artykułu 58–10 KK Gruz[ińskiej] SRS. Do zarzucanej mu winy nie przyznał się.

Przebywa w więzieniu w Tbilisi od 29 VII 1937 r[oku].

f KIRKLĘ Bronisława, s. Kazimierza, ur. w 1891 r[oku],[skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od 29 VII [19]37 [roku]-d.

Referent: b-Pełnom[ocnik]-b OUR SZTEJNBERG2

b-Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej]-b SRS: (—)h

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g- -g Podkreślono odręcznie.h Podpis odręczny: RAPAWA.1 UMZ (Uljanowskij motornyj zawod) – Uljanowska Fabryka Silników, ale także nazwa typu silnika. Tutaj mowa raczej o wytwórni silników typu UMZ.2 M.F. Sztejnberg, pełnomocnik OUR URKM NKWD GSRS. Był referentem w 1 sprawie śledczej. AMSW Gru-zji, Kartoteka Partyjna.

82

Członkowie: 1. (—)i

2. (—)j

b-Sekretarz Trójki NKWD Gruz[ińskiej SRS]-b: b-Kapitan-b b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] MOROZOW (—)

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37367, t. 1, s. 75, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/126, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.

83

Nr 4

1937 wrzesień 15, [Tbilisi]. Protokół nr 15 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Józefa Szpakowa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-15-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-15 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: e c-Postanowiono-c:Sprawa NKWD Abchazji nr e 20221 dotycząca osk[arżonego] SZPAKOWA Jó-

zefa, s. Gierasima, ur. w 1894 r[oku] we w[si] Staroje, r[ejo]n bieliński, obw[ód] mohylewski (BSRS)h, miesz[kaniec] m[iasta] St[are] Gagry, Polak, [pochodzenie] chłopskie, stolarz, wyklu-czony z WLKSM.

b-Oskarżony-b o to, że prowadził k[ontr]-r[ewolucyjną] agitację, krytykował działania partii i rządu oraz przejawiał nastroje terrory-styczne wobec wodza narodu i członków rządu.

W 1937 roku w hotelu robotniczym Domu Wypoczynkowego „Czaj-Gruzija” w Gagrach dyskredytował kołchozy i kołchoźników, wy-rażał niezadowolenie z polityki partii i rządu ZSRS, dopuścił się k[ontr]r[ewolucyjnej] wy-powiedzi pod adresem wodza narodów.

Przy okazji [komentowania] wydarzeń hi-szpańskich wziął w obronę faszystów.

f SZPAKOWA Józefa, s. Gierasima, g

d-rozstrzelać,jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.

84

Referent: PIETROSIAN1

b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37375, t. 1, s. 83, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/144, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: RAPAWA.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Siergiej Awakowicz Pietrosian (1904 r. – 28 XII 1937 r.), pomocnik naczelnika 4 Oddziału UGB NKWD Abcha-zji. W kwietniu 1937 r. wykluczony z kandydatów do WKP(b) jako „kontrrewolucjonista”; aresztowany i rozstrze-lany. Był referentem w 423 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

85

Nr 5

1937 wrzesień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 18 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Piotra Peszka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-18-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-23 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-b-Sprawa śled[cza] nr e 1431 11 Od[działu]-b-a.PESZEK Piotr, s. Michała, ur. w 1893 r.

w m[ieście] Odessa, Polak, ob[ywate]l ZSRS, żonaty, b[ez]p[artyjny], [pochodzi] z rodziny urzędniczej.

b-Oskarżony-b o to, że będąc usposobiony a[nty] s[owiecko], szkodził produkcji i źle wy-konywał remonty, psuł maszyny i in[ne] agregaty.

Aresztowany 2 VIII [19]37 r[oku].

e PESZEK Piotra, s. Michała, ur. w 1893 r., [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 2 VIII [19]37-d [roku].

Referent: Pełnom[ocnik] o[peracyjny] SIMONISZWILI1

b-Przewodniczący-b: (—)f

b-Członkowie-b: (—)g

b-Sekretarz-b: (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37378, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/59, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Podpis odręczny: RAPAWA.g Podpis odręczny: TAŁACHADZE.h Podpis odręczny: MOROZOW.1 Gieorgij Dawidowicz Simoniszwili, funkcjonariusz Wydziału Portowego 11 Oddziału UGB NKWD Suchumi, pełnomocnik operacyjny, następnie w 5 Oddziale UGB NKWD GSRS. Był referentem w 61 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

86

Nr 6

1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 20 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Michała Karalczuka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-20-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-26 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] Gagr[yjskiego] Oddziału NKWD

Abchaskiej ASRS nr e 24546 dotycząca oskarżonego KARALCZUKA Michała, s. Antoniego, ur. w 1894 [roku] w h-Polsce-hi, zamieszkałego na stałe we w[si] Pilenkowo, r[ej]on Gagr[y], h-syn był[ego] właścicie-la du[żych] młynów-h, obecnie urzędnika, piśmien-nego, żonatego, niekaranego.

Oskarżony o systematyczną i złośliwą k[ontr]-r[ewolucyjną] agitację. Wykorzystując każdą sposob-ność, lżył władzę sow[iecką] i komunistów. W roz-mowach z WOŁOSACZ I.M. w 1936 i [19]37 r[oku] wielokrotnie wyzywał kierownictwo partii i władze od bandytów i grabieżców, i że jakoby „pchają na-ród do zagłodzenia”. Wychwalał stary, carski ustrój, mówił: „Władza sow[iecka] pogrzebała wolność”. Dyskredytował nową konstytucję, rozgłaszając k[ontr] r[ewolucyjne] prowokacyjne pogłoski.

Według opinii lekarza jest zdrowy.Więziony w oddzielnej celi przy Gagr[yjskim]

Oddziale NKWD.

f KARALCZUKA Michała, s. Antoniego, gd-rozstrzelać,jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h- -h Podkreślono odręcznie.i Tak w tekście.

87

Referent: d-PARCCHAŁADZE-d1

d-Przewod[niczący] Trójki-d: (—)j

d-Członkowie-d: (—)k

d-Sekretarz-d: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37380, t. 1, s. 18, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/72, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: RAPAWA.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Nikołaj Konstatntinowicz Parcchaładze (ur. 1896), w latach 1921–1924 w milicji; od 1925 r. do 1937 r. w Woj-skach Pogranicznych; od lutego 1937 r. funkcjonariusz Gagryjskiego Oddziału NKWD Abchaskiej ASRS; w latach 1939–1948 i 1949–1952 naczelnik Oddziału NKWD–NKGB–MGB w Gagrach. Od 20 II 1948 r. do 29 VI 1949 r. lu-dowy komisarz bezpieczeństwa państwowego Adżarskiej ASRS. Był referentem w 151 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

88

Nr 7

1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Stanisława Czernobajewa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-21-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-26 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] Gagr[yjskiego] Oddziału NKWD Ab-

chaskiej ASRS nr e 22969 dotycząca oskarżonego CZER-NOBAJEWA Stanisława, s. Kazimierza, ur. w 1908 roku w m[iejscowości] Grodninskogof, r[ej]on Brześć n. Bu-giem (Polska)g, z pochodzenia rolnik średniak, zatrudnio-ny jako sztukator w sanatorium CŁK Ukrainy w St[arych] Gagrach, narodowości polskiej, ob[ywate]l ZSRS, s[łabo] wykształcony, b[ez]p[artyjny], skazany za chuligaństwo.

Oskarżony pracował w latach 1928–1933 dla niemie-ckiego firmy koncesyjnej „Druzag”, które zostało założo-ne, jako szpiegowska organizacja niemieckiego wywiadu.

Oskarżony o prowadzenie systematycznej agitacji a[nty]s[owieckiej] – wypowiadał się w ten sposób, że w ZSRS nie da się żyć i należy wyjechać za granicę. Będąc zatrudnionym w towarzystwie akcyjnym zwracał się do dyrektora DITŁOWA (ustalono, że to niemiecki wywiadowca) z prośbą o zorganizowanie mu wyjazdu za granicę.

Według opinii lekarza jest zdrowy.Przetrzymywany pod strażą w oddzielnej celi przy

Gagr[yjskim] Oddziale NKWD.

e CZERNOBAJEWA Stanisława, s. Kazimierza,[skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od 31 VIII [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.g Tak w tekście.

89

Referent: tow[arzysz] d-SWIRIDOW-d1

d-Przewod[niczący] Trójki-d: (—)h

d-Członkowie: 1. (—)i

2.-d (—)jk

d-Sekretarz-d:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37381, t. 1, s. 8, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/50, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: RAPAWA.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Z prawej strony, pośrodku pod wyrokiem odręczny zapis: Przewodn[iczący], Członkowie, Sek[retarz] MOROZOW.1 Swiridow, funkcjonariusz Gagryjskiego Oddziału NKWD Abchaskiej ASRS. Był referentem w 59 sprawach śled-czych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

90

Nr 8

1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Karpa Kachowicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-21-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-26 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRS e

Członkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] Gagr[yjskiego] Oddziału NKWD Abchaskiej

ASRS nr f 22966 dotycząca oskarżonego KACHOWICZA Kar-pa, s. Sidora, ur. w 1907 roku we w[si] Wiełuta, powiat piński (Polska)g, zamieszkały w rejonie gagryjskim, na 34 k[ilomet]rze Bzyb’uszczela, zatrudniony w „Ricdorstroj”, w 1929 roku usu-nięty z Komsomołu. W 1932 roku został usunięty z grona kandy-datów na członków WKP(b), s[łabo] wykształcony. Jesienią 1929 r[oku] aresztowany przez Starobiński Oddział Pogran[iczny] za przebywanie na granicy bez właściwego zezwolenia.

Oskarżony o to, że mieszkając do 1933 roku we wsi Listopa-dowicze Wielkie (BSRS) prowadził antykołchozową agitację i został usunięty z partii za odmowę wzięcia udziału w pracach kołchozowych.

W informacji Timkowskiego Oddziału Pogran[icznego] KA-CHOWICZ występuje, jako podejrzany o przynależność do POW.

W 1933 roku KACHOWICZ uciekł ze wsi Listopadowicze i miejscowe organy władzy przypuszczały, że zbiegł do Polski. Mieszkając w gagryjskim r[ejo]nie KACHOWICZ prowadził a[nty]s[owiecką] agitację. W sierpniu 1937 roku w pracowni stolarskiej gagr[yjskiego] „Kurupra”, kiedy stolarz – komunista PROSNIKOW prowadził z robotnikami dyskusję polit[yczną]

f KACHOWICZA Karpa, s. Sidora,[skierować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od 31 VIII [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: (1).f Odręcznie postawiono znak: V.g Tak w tekście.

91

na temat rozstrzelania zdrajców ojczyzny ZINOWJEWA1 i in-nych, KACHOWICZ wystąpił i wobec wszystkich robotników stwierdził:

(p[atrz] od[wrotna strona]): „A co ty masz do tego, zabili, czy też nie zabili (rzecz doty-

czyła zabójstwa towarzysza KIROWA2 przez wrogów ludu). Ty masz stać przy warsztacie i piłować. Piłowałeś i całe życie będziesz piłował. Czy tobie nie jest wszystko jedno, kogo tam zabili lub zamierzali zabić”.

Aresztowany 31 VIII 1937 r[oku] i jest trzymany pod strażą przy Gagryjskim Oddziale NKWD.

Zgodnie z orzeczeniem lekarskim – zdrowy.

Referent: tow[arzysz] SWIRIDOWd-Przewod[niczący]-d Trójki:d-Członkowie-d: 1. 2.

d-Przewod[niczący:]-d (—)h

d-Członkowie-d: (—)i

(—) j

d-Sek[retarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37381, t. 1, s. 9, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/51, k. 2–3, pdf.

h Podpis odręczny: RAPAWA.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Grigorij Jewsiejewicz Zinowjew właśc. Owsiej-Gerszen Aronowicz Radomyslskij, używający także nazwiska Hirsz Apfelbaum (29 X 1883 r. – 25 VIII 1936 r.). Od 1901 r. w SDPRR; od 1903 r. członek frakcji bolszewików; od 1907 r. zastępca członka KC SDPRR; w latach 1907–1917 najbliższy współpracownik Lenina; w latach 1912–1917 członek KC SDPRR; w okresie 1918–1927 członek KC RKP(b) i WKP(b); w latach 1919–1921 zastępca członka Biura Poli-tycznego KC RKP(b); w latach 1921–1926 członek Biura Politycznego KC WKP(b); w okresie 1920–1926 przewod-niczący Komitetu Wykonawczego Piotrogrodzkiej Gubernialnej Rady Delegatów; w latach 1919–1926 przewodniczą-cy Komitetu Wykonawczego Kominternu; w listopadzie 1927 r. wydalony z partii, później kilkakrotnie przyjmowany i wyrzucany. W styczniu 1935 r. aresztowany i skazany na 10 lat. W sierpniu 1936 r. sądzony w pokazowym procesie moskiewskim, oskarżony o kierowanie kontrrewolucyjną organizacją terrorystyczną, skazany 24 VIII 1936 r., roz-strzelany. G. Przebinda, J. Smaga, Leksykon. Kto jest kim w Rosji po 1917 roku, Kraków 2000, s. 326–327; Zinowjew Grigorij Jewsiejewicz, http://www.sakharov-center.ru/asfcd/martirolog/?t=page&id=19028 (dostęp 1 II 2016 r.).2 Siergiej Mironowicz Kirow właśc. Kostrikow (27 III 1886 r. – 1 XII 1934 r.), działacz partyjny. Od 1904 r. w SDPRR; podczas I wojny światowej na Kaukazie; w latach 1917–1920 uczestnik zbrojnej aneksji Zakaukazia (Armenii, Azer-bejdżanu i Gruzji); od maja do września 1920 r. przedstawiciel dyplomatyczny Moskwy w Gruzji; od 8 I 1926 r. do 20 X 1927 r. sekretarz odpowiedzialny Leningradzkiego Gubernialnego Komitetu WKP(b), jednocześnie (do listopada 1927 r.) I sekretarz Północno-Zachodniego Biura KC WKP(b); od 21 XI 1927 r. (do tragicznj śmierci) I sekretarz Lenin-gradzkiego Obwodowego Komitetu WKP(b); od 1930 r. członek Biura Politycznego KC WKP(b); od 1934 r. członek Biura Organizacyjnego KC WKP(b) i sekretarz KC WKP(b); zamordowany w gmachu Instytutu Smolnego w Lenin-gradzie. G. Przebinda, J. Smaga, Leksykon…, s. 137–138; Wełykyj teror w Ukrajini. „Kurkulśka operacija”…, s. 568.

92

Nr 9

1937 wrzesień 26, [Tbilisi]. Protokół nr 21 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Siergieja Jerszowa, Ignacego Polańskiego i Piotra Naworozniaka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-21-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-26 IX-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] Gagr[yjskiego] Oddziału NKWD

Abchaskiej ASRS nr e 26441 dotycząca oskarżonego JERSZOWA Siergieja Dorofiejewicza, ur. w 1908 r[oku] w m[ieście] Witebsk, zam[ieszkałego w mieście] N[owe] Gagry, z zawodu artysty malarza, pracującego o[bec]nie w Radzie Miej[skiej], [pochodzenia] mieszczańskiego, urzędnika, wykształcenie średnie, niekaranego. W 1918 roku służył w białej armii. e

a-POLAŃSKIEGO-a Ignacego, s. Pawła, ur. [w] 1890 [roku] w m[ieście] Lipawa (Łotwa)f, zamieszkałego w [mie-ście] N[owe] Gagry, Polaka, ob[ywat]ela sow[ieckiego], ogrodnika D[omu] W[ypoczynkowego] ZSNK Nr 2, [z pochodzenia] rolnika średniaka, robotnika z niższym wykształceniem, b[ez] p[artyjnego], niekaranego.

a-NAWOROZNIAKA-a Piotra Konstantinowicza, ur. w 1882 r[oku] we w[si] Komogorda, rejon pało-szpolski (USRS)g, [z pochodzenia] rolnik średniak, Ukraińca, ob[ywat]ela sow[ieckiego], zamieszk[ałego] w St[arych] Gagrach, pracującego jako stróż w D[omu] W[ypoczynkowym] ZSNK Nr 2, niepiśmiennego, b[ez]-p[artyjnego], niekaranego.

e JERSZOWA Siergieja Dorofieje-wicza, [skierować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 31 VIII [19]37 r[oku]-d.

e POLAŃSKIEGO Ignacego, s. Pa-wła, [skierować] d-do ITŁ na osiem lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 3 IX [19]37 r[oku]-d.

e NAWOROZNIAKA Piotra Kon-stantinowicza, [skierować] d-do ITŁ na osiem lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 12 IX [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.g Tak w tekście.

93

Oskarżeni o to, że będąc nastawieni a[nty]s[owiecko], prowadzili rozmowy o a[nty]s[owieckim] i k[ontr]-r[ewolucyjnym] charakterze, chwalili okres carski i dykta-turę faszystowską. JERSZOW rozpowszechniał k[ontr] r[e-wolucyjne] prowokacyjne pogłoski pod adresem organów NKWD.

POLAŃSKI będąc pod wpływem faszystowsko nasta-wionego NAWOROZNIAKAh i napełniony przez niego a[nty]s[owieckim] duchem, rozpowszechniał [go] wśród swoich bliskich znajomych. Prowadząc rozmowy o fa-szystowskiej dyktaturze, NAWOROZNIAKi uważał, że zwycięstwo Niemiec na Ukrainie byłoby niezłe dla narodu ukraińskiego.

Według opinii lekarza są zdrowi.Są przetrzymywani pod strażą w oddzielnej celi przy

Gagr[yjskim] Oddziale NKWD.

Referent: tow[arzysz] KALININd-Przewod[niczący] Trójki-d: (—)j

d-Członkowie: 1. (—)k

2.-d (—)l

d-Sekretarz-d: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37381, t. 1, s. 42, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/90, k. 2, pdf.

h Było: NABOROZNIAKA.i Było: NABOROZNIAK.j Podpis odręczny: RAPAWA.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

94

Nr 10

1937 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 31 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Marii Mielczarskiej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-31-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-11 X-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10135 4 Oddziału UGB NKWD GSRS

dotycząca oskarżonej MIELCZARSKIEJ Marii, c. Feliksa, ur. w 1882 roku w mie[ście] Radom (Polska)g, ob[ywatel]ka ZSRS, Polka, [pochodzenie] mieszczańskie, b[ez]p[artyjna], niepracująca, niekarana.

Oskarżona o to, że będąc wrogo nastawiona do aktualnego ustroju w ZSRS, w 1930 roku została zwerbowana w m[ieście] Tbilisi przez jednego z robotników – szpiega, wywiadow-cę zagranicznego konsulatu pewnego innego państwa, jako agentka wywiadu w celu gromadzenia informacji o charakterze szpiegowskim i do werbowania nowych agentów-szpiegów.

MIELCZARSKA Maria, aż do dnia swojego aresztowania, prowadziła aktywną k[ontr]r[ewolucyjną], szpiegowsko-wy-wiadowczą działalność, polegającą na gromadzeniu informacji i przekazywaniu ich konkretnemu zagranicz[nemu] wywia-dowcy oraz na werbowaniu nowych osób do obcego wywiadu.

Swoją k[ontr]r[ewolucyjną] działalność kierowała przeciwko wojskowym i ekonomicznym interesom Związku Sowieckiego. MIELCZARSKA M[aria] prowadziła systematycznie k[ontr]-r[ewolucyjną] i a[nty]s[owiecką] agitację. Chwaliła faszyzm. Prowadziła regularną k[ontr]r[ewolucyjną] korespondencję z d-zagranicą-d.

f MIELCZARSKĄ Marię,c. Feliksa, h d-rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście.h Odręcznie postawiono znak: –.

95

Referent: ODISZARIJA1

b-Przewodniczący Trójki-b: (—)i

b-c-Członkowiec-b: (—) j

(—)k

d-Sek[retarz:]-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37391, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/56, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: RAPAWA.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 W.W. Odiszarija, młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika 5 Wydziału 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 11 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

96

Nr 11

1937 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 31 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stefanii Fontan

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-31-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-11 X-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10140 4 Oddziału UGB

NKWD GSRS dotycząca oskarżonej FONTAN Stefanii, c. Stanisława, ur. w 1895 roku w mie[ście] Warszawa (Polska)g, ob[ywatel]ka ZSRS, b[ez]-p[artyjna], gospodyni domowa, wykształcenie średnie, żona aresztowanego obecnie rezydenta za-granicznych wywiadów LIPIŃSKIEGO Teodora.

Oskarżona o to, że w 1932 roku została urobio-na przez MIELCZARSKĄ M[arię, c.] F[eliksa] w k[ontr]r[ewolucyjnym] duchu i zwerbowana do k[ontr]r[ewolucyjnej] szpiegowskiej organizacji jed-nego zagr[anicznego] wywiadu w charakterze szpie-ga wywiadowcy i wypełniała zadania szpiegow-skie dla obcego wywiadu [skierowane] przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Pomagała systematycznie swojemu mężowi w działalności szpiegowskiej oraz w werbowaniu nowych d-osób-dh-agentów.

Podtrzymywała pisemny kontakt ze swoim pierwszym mężem – Włochem, i-który znajduje się w Iranie-i.

f FONTAN Stefanię, c. Stanisława,d-rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście.h Było: członków.i- -i Na tekście naniesiono odręcznie nieczytelne zmiany.

97

Referent: tow[arzysz] ODISZARIJAb-Przewodniczący Trójki-b: (—)j

b-Członkowie-b: (—)k

(—)l

d-Sek[retarz:]-d (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37391, t. 1, s. 12, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/63, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: RAPAWA.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

98

Nr 12

1937 październik 15, [Tbilisi]. Protokół nr 34 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Ewy Szot, Heleny Szot i Aleksandry Szot

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-34-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-15 X-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10070 dotycząca oskarżonych:a-1. SZOT Ewy Michajłownej-a, ur. [w] 1888 r[oku] w m[ieście]

Gori, b[ez]p[artyjna], ob[ywatel]ka ZSRS, Gruzinka, bez zawodu, gosp[odyni] domowa, mąż Konstanty przebywa od 1928 r[oku] na zesłaniu za kontrrewolucyjną trockistowską działalność,

[oskarżona] a-b-o to, że-b-a od 1927 r[oku] prowadziła kontrrewo-lucyjną agitację, od 1933 r[oku] prowadziła k[ontr]r[ewolucyjną] działalność podczas gościnnego pobytu u męża na zesłaniu, którą kontynuowała po powrocie do Tbilisi. Razem z córkami utwo-rzyła kontrrewolucyjną trockistowską grupę, do której wciągnęła znajomych. Była związana z wrogiem narodu MATIKASZWILI,

tzn. [odpowiada za] przestępstwa przewidziane art. 58–10 i 58–11 KK GSRS.

Oskarżona przyznała się do winy.a-2. e SZOT Helena, c. Konstantego-a, ur. [w] 1902 r[oku]

w m[ieście] Gori, Polka, ob[ywatel]ka ZSRS, b[ez]p[artyjna], wykształcenie średnie. W momencie aresztowania [pracowała jako] kasjerka, ojciec przebywa na zesłaniu za kontrrewolucyj-ną działalność. W 1927 r[oku] aresztowana przez organy GPU, jako podejrzana o przynależność do trockistowskiej organizacji,

[oskarżona] a-b-o to, że-b-a w 1927 r[oku] należała do kontrrewo-lucyjnej trockistowskiej organizacji i prowadziła kontrrewolu-

e a-SZOT Ewę Michajłowną-a

[skierować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 20 VIII [19]37 r[oku]-d.

a-2. e SZOT Helena, c. Kon-stantego-a, f d-rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skon fis-[ko wać]-d.d-Uchylono wyrokiem nr 40 z 23 X [19]37 [roku], z za-mianą na 10 lat ITŁ.23 X [19]37 [rok]-d

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f W tym miejscu odręczny, przekreślony zapis o treści: W ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od... Obok parafa i data: 15 X [19]37 [r.].

99

cyjną trockistowską działalność. Na przestrzeni 5 lat, przebywając gościnnie u ojca zesłańca, kontrrewolucjonisty trockisty, pro-wadziła kontrrewolucyjną działalność, a po powrocie do Tbilisi w 1937 r[oku] wstąpiła do k[ontr]r[ewolucyjnej] grupy i prowa-dziła kontrrewolucyjną działalność. Będąc członkiem kontrrewo-lucyjnej trockistowskiej grupy wiedziała o przygotowywaniu aktu ter[rorystycznego] na wodza WKP(b) i szkodniczej działalności wroga narodu ELIAWA G.

tzn. e [że odpowiada za] przestępstwa przewidziane art. 58–10 i 58–11 KK GSRS.

SZOT H[elena] przyznała się do winy tylko w kwestii znisz-czenia k[ontr]r[ewolucyjnego] archiwum.

Zdemaskowana zeznaniami SZOT Ewy, SZOT Aleksandry, KIASASZWILI Olgi i CHRISTOWSKIEJ.

a-3. e SZOT Aleksandra, c. Konstantego-a, ur. w 1914 r[oku] w m[ieście] Gori, b[ez]p[artyjna], wykształcenie średnie, Polka, ob[ywatel]ka ZSRS, w chwili aresztowania [pracowała na stano-wisku] prowadzącej sprawy sowchozu w 10 z[awodowej] szkole,

[oskarżona] a-b-o to, że-b-a przebywając przez szereg lat gościnnie u ojca zesłańca, k[ontrrewolucjonist]y trockisty, prowadziła razem z nim na zesłaniu kontrrewolucyjną działalność. Po powrocie do Tbilisi wstąpiła do k[ontr]r[ewolucyjnej] grupy, zniszczyła kontr-rewolucyjne archiwum swojego ojca. Zajmowała się werbunkiem,

tzn. [odpowiada za] przestępstwa przewidziane art. 58–10 i 58– –11 KK GSRS. SZOT Aleksandra przyznała się do winy częściowo.

Zdemaskowana zeznan[iami] SZOT Ewy, SZOT Aleksandry, KIASASZWILI i CHRISTOWSKIEJ.

[...]

e a-SZOT Aleksandra, c. Kon-stantego-a, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od [by-wa nie kary] li[czyć] od 23 IX [19]37 r[oku]-d.

(—)g

Ref[erent:] MIRZOJEW1

b-Przew[odniczący] Trójki-b: (—)h

b-Członkowie-b: (—)i

(—)j

d-Sek[retarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37394, t. 1, s. 20–22, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/77, k. 2–6, 8, pdf.

g Podpis odręczny: MOROZOW.h Podpis odręczny: RAPAWA.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Lewan Iosifowicz Mirzojew (ur. 1899 r.), funkcjonariusz 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1927 r. członek WKP(b). Był referentem w 165 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

100

Nr 13

1937 październik 15, [Tbilisi]. Protokół nr 35 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Leona Liberackiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-35-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z d-15-d e-października-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-b-Sprawa NKWD Adżarii-b-a nr f 23469dotycząca a-b-c-oskarżonego-c-b-a

LIBERACKIEGO Leona, s. Mancenag, ur. w 1891 r[oku] w m[ieście] Tirarachówh, by[ła] gub[ernia] warszawska, narodowość – Polak, ob[ywate]l ZSRS, urzędnik, by[ły] członek WKP(b), od 1919 r[oku] wykluczony z powodu aresztu, wcześniej niekarany, do chwili aresztowania in-spektor w Adżarskim Oddziale b-Gosbanku-b,

[oskarżony] a-b-c-o to, że-c-b-a od 1936 roku jest członkiem kontrrewolucyjnej trockistowskiej, terrorystycznej organiza-cji, do której został wciągnięty przez k[ontr]r[ewolucyjnego] trockistę Grigorija INCKIRWIELI i na polecenie tegoż ostat-niego wypełniał k[ontr]r[ewolucyjne] zadania w dziedzi-nie kredytowania organizacji gos[podarczych] w Adżarii w ramach funkcjonowania adżar[skiego] Gosbanku. Oprócz tego związał się także z k[ontr]r[ewolucyjnym] trockistą KAŁANDARIEISZWILI Kapitonem, na polecenie któ-rego prowadził werbunek nowych członków do k[ontr]-r[ewolucyjnej] trockistowskiej organizacji, tzn. popełnił przestępstwo, przewidziane w art. 58–7, 58–8 i 58–11 KK Gr[uzińskiej] SRS.

LIBERACKIEGO Leona, s. Man-cena, [skierować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 28 VIII [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Prawdopodobnie winno być: Marcela.h Tak w tekście.

101

b-Referent: Naczelnik IV Wydziału-b

b-mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

JEZIASZWILI1

b-Przewodniczący-b: (—)i

b-c-Członkowie-c-b: (—) j

(—)k

b-c-Sekretarz-c-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37395, t. 1, s. 91, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/143, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: RAPAWA.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Okropir Nikiforowicz Jeziaszwili (1904 r. – 14 IX 1937 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, na-czelnik 4 Oddziału UGB NKWD Adżarii. Aresztowany pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej, rozstrzelany. Był referentem w 464 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

102

Nr 14

1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 37 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Korolczyka

a-b-Ści[śle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-37-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych GSRSz d-17 X-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD GSRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-b-Rozpoznano-b-c: c-b-Postanowiono-b-c:Sprawa Borżomskiego RO NKWD Gruz[ińskiej]

SRS nr d-23811-d dotycząca oskarżonego KOROLCZY-KA Józefa, s. Władysława, ur. w 1877 r[oku], pocho-dzącego z m[iasta] Biendielg (Polska)h, i-Polaka-i, b[ez]-p[artyjnego], pracownika filtrów Wydziału Rozlewni [Wód] Gruzminwodu, piśmiennego, niekaranego.

b-Oskarżony o to, że-b

w 1925 r[oku] KOROLCZYK J[ózef, s.] W[ła-dysława], pracując w systemie Borżminwodu, został zwerbowany w skład k[ontr]r[ewolucyjnej] szkodni-czej organizacji przez agenta jednego z kapitalistycz-nych krajów, Hansa CEJMANA. W rezultacie KO-ROLCZYK, aż do dnia aresztowania systematycznie zajmował się produkcją borżomskiej wody złej jakości, psując filtry. W tymże 1925 r[oku] KOROLCZYK rozlał i odprawił do różnych miast ZSRS około 20 wa-gonów (200 000) butelek wody złej jakości. Taka sama ilość była rozlana i odprawiona w l[atach] 1930–1931. Woda ta, po dostarczeniu na miejsce, była w całości wycofywana [ze sprzedaży] i wylewana, a kosztami obciążano Gruzminwod.

e KOROLCZYKA Józefa, s. Władysława, fd-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: O.f Odręcznie postawiono znak: –.g Tak w tekście.h Tak w tekście.i- -i Podkreślono odręcznie.

103

Referent: t[owarzysz] d-MANDIENOW-d1

b-Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRS:Zas[tępca] lud[owego] kom[isarza]spraw wewn[ętrznych] Gruz[ińskiej] SRSst[arszy] major bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (c-RAPAWA-c)

b-Członkowie:Nacz[elnik]URKM NKWD Gruz[ińskiej] SRSmajor bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (CERETELI)

b-Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]-b:

b-Sekretarz:Nacz[elnik] 8 Oddz[iału] NKWD Gruz[ińskiej] SRSkapitan bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (MOROZOW)

d-Przew[odniczący:]-d (—)j

d-Członkowie-d: (—)k

(—)l

d-Sekr[etarz:]-d (—)łm

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37397, t. 2, b.p., oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/78, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: RAPAWA.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.m Zapis maszynowy u dołu dokumentu, zawiera zajmowane stanowiska i nazwiska członków Trójki, przekreślony odręcznie dwoma kreskami.1 Grigorij Michajłowicz Mandienow (ur. 1904 r. w rejonie duszeckim), starszy lejtnant bezpieczeństwa państwo-wego, służył w Borżomskim RO NKWD GSRS. Od 1924 r. członek partii komunistycznej; w 1937 r. delegat na X Zjazd Komunistycznej Partii Gruzji. Był referentem w 300 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

104

Nr 15

1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 37 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący jedenastu oskarżonych, w tym Stanisława Kozłowskiego

a-b-Ści[śle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-37-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych b-Gruz-b[ińskiej] SRS

z d-17 X-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD b-Gruz-b[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]Sekretarz

c-b-Rozpoznano-b-c: c-b-Postanowiono-b-c:Sprawa Borżomskiego RO NKWD Gruz[ińskiej]

SRS nr e-3786-e dotycząca oskarżonego:[...]

3. KOZŁOWSKIEGO Stanisława, s. Stani-sława, ur. w 1891 roku, z narodowości Polaka, urodz[onego] we w[si] Banduł (Polska)h, obywatela ZSRS, w momencie aresztowania mistrza dmucha-cza szkła.

b-Oskarżony o to, że-b

na początku 1936 r[oku], pod pretekstem wyjazdu do Finlandii, został zwerbowany przez PARKO-NIENA do dywersyjno-sabotażowej organizacji fińskiegoi wywiadu, na zlecenie której prowadził według ustalonej kolejności spotkania z członkami grupy dywersyjnej w celu aktywizacji dywersyjnej działalności. Sam KOZŁOWSKI w celu zniszczenia produkcji szkła, wrzuca do pieca wannowo-zmia-nowego odłamki żelaza, niszczy narzędzia itd. Za wykonane działania dywersyjne otrzymał 300 rubli.[...]

[...]

f KOZŁOWSKIEGO Stanisława, s. Sta-nisława, g d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.[...]

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Podkreślono odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: s. Stanisława postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście.i Wyraz: fińskiego poprawiono odręcznie na wyraz nieczytelny.

105

Ref[erent:] b-Nacz[elnik] Borż[omskiego]-b

RO NKWD Gr[uzińskiej] SRS(c-MANDIENOW-c)

b-Przewod[niczący] Trójki NKWD Gr[uzińskiej] SRS:st[arszy] major bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (c-RAPAWA-c)

b-Członkowie:Nacz[elnik] URKM NKWD Gruz[ińskiej] SRSmajor bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (CERETELI)

b-Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]-b:

b-Sekretarz: Nacz[elnik] 8 Oddz[iału] NKWD Gruz[ińskiej] SRS-b (MOROZOW)

d-Przew[odniczący:]-d (—)j

d-Członkowie-d: (—)k

(—)l

d-Sekr[etarz:]-d (—)łm

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37397, t. 1, s. 17, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/70, k. 2–3, 6, pdf.

j Podpis odręczny: RAPAWA.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.m Zapis maszynowy u dołu dokumentu, zawiera zajmowane stanowiska i nazwiska członków Trójki, przekreślony odręcznie dwoma kreskami.

106

Nr 16

1937 październik 17, [Tbilisi]. Protokół nr 38 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Łuczyńskiego

a-b-Ści[śle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-38-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruz[ińskiej] SRS

z d-17 X-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]Sekretarz

c-b-Rozpoznano-b-c: e c-b-Postanowiono-b-c:Sprawa Borżomskiego RO NKWD Gruz[ińskiej]

SRS nr 23916 dotycząca oskarżonegoa-ŁUCZYŃSKIEGOf-a Stanisława, s. Stanisława,

ur. w 1910 r[oku], z nar[odowości] Polaka, pocho-dzącego z osady Adamowka, rejon krywoozerski, ob-wód odeskig, zam[ieszkałego] w mieś[cie] Borżomi, niekaranego, w 1930 r[oku] rozkułaczonego, w chwili aresztowania pracującego jako ładowacz w „Diatomi-te”, stacja Borżomi.

a-b-Oskarżony o to, że-b-a gromadził wokół siebie był[ych] kułaków, rozkułaczonych i element nie-zadowolony z władzy sow[ieckiej], podjudzał ich przeciwko władzy sow[ieckiej], rozpuszczając kłam-liwe i prowokacyjne pogłoski, mówiąc: „Władza sow[iecka] długo rządzić nie będzie, że całe chłopstwo jest z władzy niezadowolone i szybko ją obali. Zabra-ny kułakom majątek zostanie im zwrócony i będą żyć jak dawniej”. Przeklinał kierownictwo partii i rząd, używając wulgarnych słów.

e

ŁUCZYŃSKIEGOf Stanisława, s. Stani-sława, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 28 VIII [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: ŁUCZYNSKIEGO.g Tak w tekście.

107

Referent: MANDIENOW

b-Przewodniczący Trójki NKWD GSRS:Zas[tępca] lud[owego] kom[isarza]spraw wewn[ętrznych] Gr[uzińskiej] SRSst[arszy] major b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b (c-RAPAWA-c)

b-Członkowie: Nacz[elnik] URKM NKWD Gr[uzińskiej] SRSmajor bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (CERETELI)

b-Prokurator do s[praw]/s[pecjalnych]-b:

b-Sekretarz: Nacz[elnik] 8 Oddz[iału] NKWD Gr[uzińskiej] SRSkapitan bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (MOROZOW)

d-Przew[odniczący:]-d (—)h

d-Członkowie-d: (—)i

(—)j

d-Sekr[etarz:]-d (—)kl

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37398, t. 1, s. 75, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/127, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: RAPAWA.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.l Zapis zajmowanych stanowisk i nazwisk członków Trójki w całości przekreślono odręcznie trzema kreskami.

108

Nr 17

1937 listopad 9, [Tbilisi]. Protokół nr 43 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Ignacego Rossika

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-43-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-9 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 10153 dotycząca oskarżone-

go ROSSIKA1 Ignacego, s. Karola, ur. w 1894 r[oku] w miast[eczku] Binding (Polska)h, Polak, obywatel sow[iecki], by[ły] czł[onek] WKP(b) od 1918 r[oku], usunięty za k[ontr]r[ewolucyjną] działalność. Do chwili aresztowania nacz[elnik] tbiliskiego pasażerskiego dworca autobusowego.

ROSSIK I[gnacy, s.] K[arola] był członkiem k[ontr]-r[ewolucyjnej] dywersyjno-terrorystycznej organizacji prawicowej, do której został zwerbowany w m[iesią]cu listopadzie 1936 r[oku] przez byłe[go] zarządcę bazy sa-mochodowej Gruzji, BAGRATIONIEGO D. Na polece-nie lidera k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji prawicowej, BAGRATIONIEGO D., prowadził działania szkodnicze, zmierzające do zniszczenia transportu samochodowego gruz[ińskiego] Awtotriestu. Przyznał się do winy.

e

f ROSSIKA Ignacego, s. Karola, d-rozstrzelać, jego osobisty mają-t[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: tow[arzysz] NASIDZE2

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście. Prawdopodobnie: Będzin.h Tak w tekście.1 Ignacy Rosik, rozstrzelany 10 XI 1937 r. Spis z 21 października 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Woroszyłow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Aleksandr Nikołajewicz Nasidze (ur. 1911 r.), funkcjonariusz 1 Oddziału UGB NKWD GSRS, potem w 5 Od-dziale UGB NKWD GSRS. Od 1939 r. członek partii komunistycznej. Był referentem w 29 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

109

b-Przew[odniczący] Trójki-b: d-Przew[odniczący:]-d (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

d-Sekr[etarz:]-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37403, t. 1, s. 61, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/113, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE. Siergiej Arsienjewicz Goglidze (1901 r. – 23 XII 1953 r.). Od 1919 r. w partii ko-munistycznej. Od 1919 r. w Armii Czerwonej; od czerwca 1921 r. do czerwca 1933 r. oficer polityczny w jednostkach WCzK i GPU PP OGPU ZSFRS; od 1 VI 1933 r. do 10 VII 1934 r. naczelnik UPO i wojsk GPU PP OGPU ZSFRS, zakaukaskiego GPU; od 13 VII 1934 r. do 11 XI 1934 r. naczelnik UPWO NKWD ZSFRS i UNKWD GSRS; od 11 XI 1934 r. do 1 I 1937 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSFRS; od 11 XI 1934 r. do 1 I 1937 r. naczel-nik UNKWD GSRS; od 1 I 1937 r. do 14 XI 1938 r. ludowy komisarz spraw wewnętrznych GSRS; od 14 XI 1938 r. do 26 II 1941 r. naczelnik UNKWD obwodu leningradzkiego; od kwietnia 1941 r. do 31 VII 1941 r. pełnomocnik RKL ZSRS w Mołdawskiej SRS; od 31 VII 1941 r. do 7 V 1943 r. naczelnik UNKWD Kraju Chabarowskiego; od sierpnia 1941 r. do 7 V 1943 r. pełnomocnik NKWD ZSRS na Dalekim Wschodzie; od 7 V 1943 r. do 3 I 1951 r. naczelnik UNKGB-UMGB Kraju Chabarowskiego; od 7 V 1943 r. do 3 I 1951 r. pełnomocnik NKGB-MGB ZSRS na Dalekim Wschodzie; od 31 XII 1950 r. do 10 XI 1951 r. członek kolegium MGB ZSRS; od 3 I 1951 r. do 13 XI 1951 r. naczelnik Głównego Zarządu Ochrony Kolei i Transportu Wodnego MGB; od 26 VIII 1951 r. do 10 XI 1951 r. I zastępca ministra bezpieczeństwa państwowego ZSRS; od 13 XI 1951 r. do 15 II 1952 r. minister bezpieczeństwa państwowego Uzbeckiej SRS; od 13 II 1952 r. do 20 XI 1952 r. zastępca ministra bezpieczeństwa państwowego ZSRS; od 13 II 1952 r. do 5 III 1953 r. członek kolegium MGB ZSRS; od 19 II 1952 r. do 5 III 1953 r. naczelnik 3 Zarządu Głównego MGB ZSRS; od 20 XI 1952 r. do 5 III 1953 r. I zastępca ministra bezpieczeństwa państwowego ZSRS; od 11 III 1953 r. do 29 VI 1953 r. członek kolegium MWD ZSRS; od 12 III 1953 r. do 29 VI 1953 r. naczelnik 3 Zarządu MWD ZSRS. Aresztowany 3 VII 1953 r., skazany 23 XII 1953 r. i w tym samym dniu rozstrzelany. N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD…, s. 148–149.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

110

Nr 18

1937 listopad 9, [Tbilisi]. Protokół nr 43 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Zachariasza Markowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-43-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-9-d e-listopada-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz: MOROZOW

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:d-S[prawa] nr 10868 – 11 Wydz[iał]-d.MARKOWSKI1 Zachariasz, s. Michała, ur. w 1890

r[oku] w Białymstoku (Polska)h, Polak, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], wykształcenie wyższe, w 1931 r[oku] został skazany przez b[yłe] Kol[egium] OGPU za szkodnictwo na 5 lat pozbawienia wolności, z wa-runkowym zawieszeniem kary.

Oskarżony o to, że w 1934 r[oku] wstąpił do k[ontr]-r[ewolucyjnej] organizacji prawicowej, na zalecenie której prowadził działania szkodnicze w strukturze trustu Kawstrojputi na nowym odcinku budowy kolei, a także zajmował się szpiegostwem na rzecz jednego z obcych państw.

Oprócz tego, zwerbował do k[ontr] r[ewolucyjnej] or-ganizacji 3 inżynierów. Był związany z trzema członka-mi k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji centralnej, z pra-cownikami b-C[entralnego] Z[arządu] Żełdorstroju-b.

f

g MARKOWSKIEGO Zachariasza, s. Michała, d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: Pełn[omocnik] operac[yjny]3 Wydziału Zak[aukaskiego] DTO

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Tak w tekście.1 Zachariasz Markowski (Markow), rozstrzelany 10 XI 1937 r. Spis z 21 października 1937 r., podpisali: Stalin, Moło-tow, Kaganowicz, Woroszyłow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

111

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] SZEJKOWSKIJ2

b-Przewodniczący-b:

b-Członkowie-b:

b-Sekretarz -b: Nacz[elnik] 8 Oddziału UGB NKWD GSRSkapitan bezpieczeństwa pań[stwowego] (—)i

d-Przew[odniczący]-d: (—)j

d-Członkowie-d: (—)k

(—)l

d-Sekr[etarz]-d: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37412, t. 1, s. 71, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/120, k. 2, pdf.

i Maszynowo zapisane nieczytelne nazwisko. Na nim odręczny podpis: MOROZOW.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.2 Aleksiej Gieorgijewicz Szejkowskij (ur. 1911 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik operacyjny 3 Wydziału DTO Zakaukaskiego GUGB. Od 1926 r. członek WLKSM, od 1938 r. kandydat na członka WKP(b). Był referentem w 52 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

112

Nr 19

1937 listopad 10, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Bronisława Świetlika

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-44-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-10 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa 3 Oddziału UGB NKWD GSRS nr 10085 oskarżonego ŚWIETLIKAf1 Bronisława, s. Grzegorza, ur. w 1881 r[oku] w m[ieście] Mińsk, pochodzenia chłopskiego, Polak, b[ez]p[artyjny], do chwili aresz-towania nacz[elni]k Wydziału [Produkcji] Marmolady Goryjskich Zakładów Konserw.

[Oskarżony] jest aktywnym członkiem szkodniczo--dywersyjnej organizacji w przemyśle konserwowym Gruzji. Zwerbowany w 1933 r[oku] przez agronoma technologa Gruzkonserwtriestu Euzebiusza BERITA-SZWILI.

Oskarżony z art. 58–7, 19–58–8 KK GSRS.

g ŚWIETLIKA Bronisława, s. Grze-gorza, h d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: PANIENKO2 h

b-Przewodniczący-b: d-Przew[odniczący:]-d (—)i

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: SWIETLIKA.g Odręcznie postawiono znak: O.h Odręcznie postawiono znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.1 Bronisław Świetlik, rozstrzelany 12 XI 1937 r. Spis z 21 października 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kagano-wicz, Woroszyłow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Wasilij Siergiejewicz Panienko (ur. 1903 r.), funkcjonariusz 3 Oddziału UGB NKWD. Był referentem w 12 spra-wach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

113

(—)k

d-Sekr[etarz:]-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37404, t. 1, s. 59, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/110, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

114

Nr 20

1937 listopad 10, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Józefa Rubczysa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-44-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-10 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa 4 Oddziału UGB NKWD GSRS nr 10446 oskarżonego RUBCZYSA1 Józefa, s. Dominika, ur. w 1903 r[oku] w m[ieście] Gali, Polak, b[ez]-p[artyjny], do chwili aresztowania zas[tępca] dyrek-tora Gruztorgu.

Oskarżony o to, że jest aktywnym członkiem k[ontr]-r[ewolucyjnej] terrorystycznej, szkodniczo-dywersyj-nej organizacji prawicowej.

Zwerbowany do k[ontr]r[ewolucyjnej] terrorystycz-nej organizacji prawicowej przez GIEORGADZE N.S., prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] szkodniczą działalność w strukturach Gruztorgu, tzn. o przestępstwa przewi-dziane w art. 58–8, 58–11 KK GSRS.

Osk[arżony] RUBCZYS J[ózef, s.] D[ominika,] przyznał się do winy.

f RUBCZYSA d-Józefa, s. Dominika-d, gd-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: t[owarzysz] DREJ2 g

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.1 Józef Rubczys, rozstrzelany 12 XI 1937 r. Spis z 21 października 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Woroszyłow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Karl Piotrowicz Drej (ur. 1901 r.), funkcjonariusz 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od kwietnia 1939 r. kandydat na członka WKP(b). AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

115

b-Przewodniczący Trójki-b: d-Przew[odniczący:]-d (—)h

b-Członkowie Trójki-b: d-Członkowie-d: (—)i

(—)j

d-Sekr[etarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37404, t. 1, s. 82, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/136, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

116

Nr 21

1937 listopad 14, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Dagmary Dziekońskiej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e Sprawa 3 Oddziału UGB NKWD GSRS nr 10603f

oskarżonej DZIEKOŃSKIEJg Dagmary, c. Wikto-ra, ur. w 1908 r[oku] w m[iejscowości] Kagzman w Turcji, córka był[ego] pułkownika carskiej armii, z narodowości Polka, wykształcenie średnie, rozwie-dziona, ob[ywatel]ka ZSRS, do chwili aresztowania kier[ująca] sprawami Wojenspecstroju.

Oskarżona o to, że zwerbowana do organizacji szpiegowskiej przez był[ego] inżyniera Kawtranspro-jektu BUCHGOLCA. Ww. prowadziła działalność wywiadowczą w dziedzinie wojskowości na rzecz wywiadu niemieckiego.

e

h d-DZIEKOŃSKĄi Dagmarę, c. Wiktora,rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skonfis-[ko wać]-d.

Referent: tow[arzysz] MATUIZO1

b-Przewodniczący-b: d-Przew[odniczący:]-d (—)j

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)k

(—)l

a- -b Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie poprawiono: 603. g Było: DZIEKONSKIEJ. h Odręcznie postawiono znak: O.i Było: DZIEKONSKĄ.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: CERETELI. 1 Iosif Iwanowicz Matuizo (ur. 1894 r.), funkcjonariusz 3 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1926 r. członek WKP(b). Podczas wojny polsko-bolszewickiej internowany w Niemczech do 1922 r. Był referentem w 28 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

117

d-Sekr[etarz:]-d (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37406, t. 1, s. 19, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/75, k. 2, pdf.

ł Podpis odręczny: MOROZOW.

118

Nr 22

1937 listopad 14, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Stefanii Zrażewskiej

a-b- Protokół-b-a c-46-c

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruz[ińskiej] SRS

z c-14-c listopada 1937 r[oku]

b-Rozpoznano-b: b-Postanowiono-b:Sprawa śled[cza] nr d 9851 5 Oddziału UGB NKWD

Gruz[ińskiej] SRS. Dotyczy oskarżonej o k[ontr]r[ewolucyjną] działalność

ZRAŻEWSKIEJ Stefanii, c. Romana, ur. w e-1904-e r[oku], b[ez]p[artyjna], pochodzi z [rodziny] urzędniczej, Polka, jej mąż RZECZYCKI skazany w 1932 r[oku] za szpiegostwo na 10 lat, brat usunięty z RKKA za sabotaż i podejrzenie o utrzy-mywanie kontaktów o charakterze szpiegowskim. Drugi brat, b[yły] biały oficer, przebywa w Polsce. Wcześniej niekarana.

[Oskarżona] o to, że prowadziła k[ontr]r[ewolucyjną] szkodniczą działalność w 20 Szkole Lot[nicz]ej, była kier[owniczką] stołówki dla kadry dow[ódczej].

Oskarżona z art. 58–6, 58–8, i 58–10 KK Gruz[ińskiej] SRS.

d ZRAŻEWSKĄ Stefanię, c. Ro-mana, f [skierować] c-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 3 VIII [19]37 r[oku]-c.

e-Referent: t[owarzysz]-e STIEŚKO1

a-Przewodniczący-a: (—)g

b-Członkowie-b: (—)h

(—)i

Sekr[etarz:] (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37406, t. 1, s. 58, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/109, k. 2, pdf.

a- -a Zapisano wersalikami.b- -b Zapisano pismem spacjowanym.c- -c Zapisano odręcznie.d Odręcznie postawiono znak: V.e- -e Podkreślono odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: –.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: TAŁACHADZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Aleksandr Miefodjewicz Stieśko (1894 r. – 14 VI 1938 r.), do chwili aresztowania zastępca naczelnika 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. W 1938 r. aresztowany pod zarzutem działalności „kontrrewolucyjnej”, rozstrzelany. Był re-ferentem w 11 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

119

Nr 23

1937 listopad 17, [Tbilisi]. Protokół nr 48 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Michała Karpiuka

a-b-Protokół-b nr-a c-46-c

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z c-14 XI-c 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

b-Rozpoznano-b: b-Postanowiono-b:d

e-Sprawa śledcza nr 20004 – DTO-e.KARPIUK Michał, s. Grzegorza, ur. w 1909 r[oku]

we w[si] Pantiuchif, powiat kobryński, gubernia gro-dzieńska (Polska)g, tymczasowo zamieszkały w ko-buleckim kamieniołomie. [Kiedy] w 1928 roku najął się do pracy w kobuleckim kamieniołomie, wstąpił do k[ontr]r[ewolucyjnej] kułackiej grupy i prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] agitację wśród robotników.

Aresztowany 30 IX 1937 r[oku], przebywa w wię-zieniu w Batumi.

d KARPIUKA Michała, s. Grzegorza, ur. w 1909 r[oku], [skierować] c-do ITŁ na osiem lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 5 IX [19]37 r[oku]-c.

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] ODTOGUGB NKWD Samtredialejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]t[owarzysz] KAMKAMIDZE1

a-Przewodniczący-a: c-Przewodniczący-c: (—)h

a-b-Członkowie-b-a: c-Członkowie-c: (—)i

(—)j

a- -a Zapisano wersalikami.b- -b Zapisano pismem spacjowanym.c- -c Zapisano odręcznie.d Odręcznie postawiono znak: V.e- -e Podkreślono maszynowo.f Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o wsi: Pańciuchy, gm. Pruszka, pow. kobryński.g Tak w tekście.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.1 J.J. Kamkamidze, lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika ODTD GUGB NKWD Samtredia. Był referentem w 197 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

120

a-Sekr[etarz:]-a (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37408, t. 1, s. 32, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/83, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: MOROZOW.

121

Nr 24

1937 listopad 20, [Tbilisi]. Protokół nr 50 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Stefana Pietrzakowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-Protokół nr-b c-50-c

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych GSRSz c-20 XI-c 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD GSRSCzłonkowie Sekretarz

Rozpoznano: Postanowiono:d

Sprawa śled[cza] nr 24581 UGB NKWD Abchazji.PIETRZAKOWSKIe Stefan, s. Stanisława, ur. w 1888 r., wieś

Bieljegig, gub[ernia] grodzieńska, z nar[odowości] Polak, ob[ywate]l ZSRS, z rodziny robotniczej, pracował jako stolarz, piśmienny, włada językiem niemieckim, tureckim, polskim i rosyjskim.

Wystarczająco zdemaskowany w tym, że systematycznie roz-powszechniał k[ontr]r[ewolucyjne], prowokatorskie anegdoty przeciwko władzy sow[ieckiej] i jej kierownictwu. W obecności robotników mówił w a[nty]s[owieckim] duchu o budownictwie kołchozowym i o sytuacji kołchoźników. Przyznał się do winy.

d

f PIETRZAKOWSKIe Ste-fan, s. Stanisława, c-rozstrze-lać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-c.

Referent: tow[arzysz] PIETROSIANPrzewodniczący: (—)h

Członkowie: (—)i

(—)j

a-Sekr[etarz:]-a (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37408, t. 1, s. 86, oryginał, maszynopis.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano odręcznie.d Odręcznie postawiono znak: V.e Było: PIETSZAKOWSKI Stiepan.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o wsi: Bielewo, gm. Indura, pow. grodzieński.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

122

Nr 25

1937 listopad 21, [Tbilisi]. Protokół nr 51 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Wiktora Rzepko-Łosskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-51-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

f Sprawa UNKWD P[ołudniowej] Osetii nr 22489 dotycząca oskarżonego RZEPKO-ŁOS- SKIEGOh Wiktora, s. Kazimierza, ur. w 1889 r[oku], Polaka.

Oskarżony o to, że przez długi czas mieszkał w strefie pogranicznej, wyjeżdżał za granicę, utrzymywał podejrzane kontakty z k[ontr]-r[ewolucyjnym] elementem skazanym za szpiegostwo, a w ostatnim czasie przyjechał do Staliniri1, mieszkał u swojego krewnego, także elementu k[ontr]r[ewolucyjnego], aresz-towanego przez UNKWD P[ołudniowej] Osetii.

f

g RZEPKO-ŁOSSKIEGOh Wiktora, s. Kazi-mierza, d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: tow[arzysz]d-Przew[odniczący:]-d (—)i

d-Członkowie-d: (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V, a następnie przekreślono.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Było: RŻEPKO-ŁOSSKIEGO.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Obecnie: Cchinwali.

123

(—)k

(—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37411, t. 1, s. 18, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/71, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.

124

Nr 26

1937 listopad 21, [Tbilisi]. Protokół nr 54 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący pięciu oskarżonych, w tym Iwana Jatkowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-54-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: e c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr 18294-a. e

e [...]JATKOWSKI Iwan, s. Adama, ur. w 1910 roku

w m[ieście] Konstantynówka (Donbas), zamieszkały we w[si] Awczały, Polak, obywatel sow[iecki], żonaty, wykształcenie podstawowe, b[yły] członek WKP(b). W 1936 r. sądzony i skazany za defraudację.

JATKOWSKI I[wan, s.] A[dama], kręcił się z prze-wodniczącym k[ontr]r[ewolucyjnej] trockistowskiej organizacji M.G. WARDANASZWILI[M] po aw-czalskim rejonie. Z zeznań tego ostatniego wynika, że JATKOWSKI był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji i wypełniał zadanie o charakterze szkod-niczym, miał psuć wytop szkła w awczalskiej hucie szkła – on dwa razy zespsuł wytwarzanie szkła. Brał udział w nielegalnych zebraniach. Jest członkiej gru-py terrorystycznej. Także zeznania SIEMUSZKINY potwierdzają, że JATKOWSKI jest członkiem k[ontr]-r[ewolucyjnej] terrorystycznej organizacji.

e

[...]

f e g [...]

d-JATKOWSKI[EGO] rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.g

[...]

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono duzy znak: Z.

125

b-Referent: Nacz[elnik] Tbil[iskiego] RO NKWD GSRSmł[odszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (SZEBOŁDAJEW1)

b-Przewodniczący Trójki NKWD GSRS-b:c-b-Członkowie-b-c: 1.

2.

b-Sekretarz: kapitan bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (MOROZOW)

d-Przew[odniczący:]-d (—)h

d-Członkowie-d: (—)i

(—)j

Sekr[etarz:] (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37411, t. 1, s. 181–182, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/169, k. 2–5, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Władimir Gieorgijewicz Szebołdajew (ur. 1899 r.), naczelnik Tbiliskiego RO NKWD GSRS, od 1935 r. w OO NKWD. Od 1926 r. członek WKP(b). Był referentem w 61 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

126

Nr 27

1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Borysa Kwicynskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-52-d

b-posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS-b

z d-22 XI-d 1937 roku

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr e 23629 oskarżonego KWICYN-

SKIEGO Borysa, s. Stanisława, ur. w 1885 r[oku], Polak, ob[ywate]l ZSRS, urodzony w Lenkoranie (Azerbejdżań-ska SRS)h, żonaty, wykształcenie średnie, b[ez]partyjny; aresztowany w 1930 r[oku] na podstawie oskarżenia z art. 58–10, w 1937 [roku] skazany na półtora roku pozbawienia wolności na podstawie oskarżenia z art. 116 par. 1, praco-wał jako technik budowlany, oficer carski w białej armii w stopniu b[yłego] generała.

Oskarżony o to, że w związku z działalnością kontrre-wolucyjną utrzymywał ścisłe kontakty z polskimi wywia-dowcami. Jest wrogo nastawiony do władzy sow[ieckiej].

Przestępst[wo] przewidz[iane] art. 19–58–1a KK GSRS. Oskarżony KWICYNSKI Borys, s. Stanisława, nie przy-

znał się do winy, zdemaskowany jako wróg władzy sowie-ckiej na podstawie materiałów znajdujących się w sprawie.

e

f KWICYNSKIEGO Borysa, s. Sta-nisława, g d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: tow[arzysz] JEZIASZWILIb-Przewodniczący-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Stanisława postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.

127

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

d-Sek[retarz:]-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37412, t. 1, s. 30, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/80, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.

128

Nr 28

1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Hipolita Żmigrodzkiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-52-d

b-posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS-b

z d-22 XI-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:NKWD b-Adżarii-b. e Sprawa śled[cza] nr 23694 oskarżo-

nego ŻMIGRODZKIEGOf Hipolita, s. Cyryla, ur. [w] 1871 r[oku], Polak, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], żonaty, urodzony w m[ieście] Kamieniec Podolski, pracował jako palacz w Bat[umskim] Oddziałe Gławniefti.

Oskarżony o to, że jest elementem nastrojonym anty-sowiecko. W maszynowni silników Diesla gazety „Nie-ftianik” zrobił kontrrewolucyjny prowokacyjny napis, podtrzymywał kontakty z polskim konsulem.

[Oskarżony] o przes[tępstwo] przew[idziane] w art. 58– –10 KK GSRS.

Oskar[żony] ŻMIGRODZKIg H[ipolit, s.] C[yryla], nie przyznał się do zarzuc[anych] mu w oskarżeniu czy-nów, ale został zdemaskowany na podstawie posiadanych w sprawie materiałów.

e ŻMIGRODZKIEGOf Hipolita, s. Cyryla, d-sprawa do kol[egium] spec[jalnego]-d.

Referent: tow[arzysz] JEZIASZWILIb-Przewodniczący-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)h

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: ZMIGRODSKIEGO.g Było: ZMIGRODSKIJ.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Gławnieft (Gławnoje uprawlenije nieftianoj promyszlennosti) – Główny Zarząd Przemysłu Naftowego, w latach 1933–1938 wchodził w skład Ludowego Komisariatu Przemysłu Ciężkiego ZSRS.

129

b-Sekretarz-b: (—)j

d-Sek[retarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37412, t. 1, s. 57, oryginał, maszynopis.

j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

130

Nr 29

1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Władysława Markowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-52-d

b-posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS-b

z d-22 XI-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-NKWD Adżarii-a. Sprawa śled[cza] nr e 28839 oskarżonego MARKOW-

SKIEGO Władysława, s. Zachariasza, ur. w 1874 roku, Po-lak, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], żonaty, urodz[ony] w m[iejscowości] Dieniel, pracował jako kasjer w Ogrodzie Botanicznym, mieszkał przy ul. Puszkinskoj nr 104, był[y] szlachcic, oficer artylerii. Areszt[owany] w 1930 r[oku] z art[ykułu] 58–10, w 1931 r[oku] z art[ykułu] 58–6, w 1933 r[oku] z art[ykułu] 58–11 KK GSRS.

Oskarżony o to, że prowadził kontrrewolucyjną agi-tację przeciwko władzy sow[ieckiej]. W czasie, kiedy w Batumi przebywała denikinowska biała armia, służył w przedstaw[icielstwie] białej armii i z twierdzy batumskiej zaopatrywał denikinowską armię w amunicję. Podejrzewany o działalność szpiegowską i związek z białymi oficerami, którzy uciekli za granicę. Pozostawał w ścisłym kontakcie z areszt[owanymi] przez NKWD Adżarii szpiegami: GEGE-ŁASZWILI, KEKEDŻANEM, KWICYNSKIM i inn[ymi.

Tzn. oskarżony] o przest[ępstwo] przew[idziane] w art. 58–1g–a.

Osk[arżony] MARKOWSKI W[ładysław, s.] Z[achariasza], nie przyznał się do zarzucanej mu w oskarżeniu winy.

e

f MARKOWSKIEGO Włady-sława, s. Zachariasza, d-roz-strzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Poprawiono odręcznie.

131

Referent: t[owarzysz] MININ1

b-Przewodniczący-b: d-Przew[odniczący:]-d (—)h

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)i

b-Sekretarz-b: (—)j

d-Sek[retarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37403, t. 1, s. 31, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/82, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Minin, starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 3 Wydziału NKWD Adżarii. Był referentem w 201 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

132

Nr 30

1937 listopad 22, [Tbilisi]. Protokół nr 52 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Iwana Peterzaka

a-b-Ści[śle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-52-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruz[ińskiej] SRS

z d-22 XI-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD b-Gruz-b[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]Sekretarz

b-c-Rozpoznano-c-b: b-c-Postanowiono-c-b:e

Sprawa Borżomskiego RO NKWD Gruz[ińskiej] SRS nr 23897 oskarżonego

c-PETERZAKA-c Iwana, s. Franciszka, ur. w 1883 roku, Polaka, ogrodnika, wykształcenie średnie, obywatel ZSRS, żonaty, niekarany.

b-Oskarżony o to, że-b od wielu już lat, pracując w D[omu] Wypoczynkowym CIK ZSRS,

utrzymywał bliskie stosunki z kierownikiem borżomskiej k[ontr]-r[ewolucyjnej] nielegalnej, trockistowsko-terrorystycznej organizacji Onisimem AREWADZE.

Będąc nastawiony a[nty]s[owiecko], PETERZAK podzielał z AREWADZE k[ontr] r[ewolucyjne] poglądy, jak na przykład:

[oskarżając] prowokacyjnie sowiecki rząd, mówił, że w ZSRS ja-koby nie ma chleba, eksportują do Chin, a robotnicy głodują; broniąc linii bandyty TROCKIEGO1, kierował różne prowokacyjne słowa pod adresem rządu sowieckiego.

f

g c-PETERZAKA-c Iwana, s. Franciszka, h d-rozstrzelać, jego oso-bisty mająt[ek] skon-fis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiona krótka pionowa kreska.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazem: Franciszka postawiono odręcznie znak: –.1 Trocki Lew Dawidowicz, właśc. Bronstein Lejba (26 X 1879 – 20 VIII 1940), działacz socjaldemokratyczny, a potem bol-szewicki, przywódca przewrotu bolszewickiego w Piotrogrodzie w 1917 r.; w 1918 ludowy komisarz spraw zagranicznych; od IX 1918 twórca Armii Czerwonej i ludowy komisarz spraw wojskowych i morskich; w 1927 wykluczony z WKP(b) na skutek konfliktu ze Stalinem; w 1929 deportowany do Turcji; osiedlił się w Meksyku; twórca koncepcji ideologiczno-po-litycznej zwanej trockizmem; zamordowany przez sowieckiego agenta. G. Przebinda, J. Smaga, Leksykon..., s. 298–302.

133

Ref[erent:] b-Pełn[omocnik] oper[acyjny]Borżomskiego RO NKWD GSRS-b (c-MANIJA-c)2

b-Przewodniczący Trójki NKWD GSRS:Lud[owy] kom[isarz] NKWD Gruz[ińskiej] SRS,komisarz 2 rangi bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (GOGLIDZE)

b-Członkowie: Nacz[elnik] URKM NKWDGruz[ińskiej] SRSmajor bezpieczeństwa pań[stwowego]-b (CERETELI)

d-Przewod[niczący:]-d (—)i

d-Członkowie-d: (—)j

(—)k

d-Sekretarz-d: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37412, t. 1, s. 71, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/122, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.2 S.N. Manija, pełnomocnik operacyjny Borżomskiego RO NKWD GSRS. Był referentem w 116 sprawach śled-czych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

134

Nr 31

1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Ludwika Biedy-Biediuka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-56-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-2 XII-d e 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:4 b-Oddział UGB NKWD GSRS-b. Sprawa śled[cza] nr f 10136 oskarżonego

BIEDA-BIEDIUKA Ludwika, s. Martyna, ur. w 1886 r[oku], urodzonego we w[si] Kydryncy, r[ej]on proskurowski, zam[ieszkałego] w Tbilisi przy ul. Gogolewskiej nr 13, Polak, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], do chwili aresztu kie-rownik w f[abry]ce jedwabiu.

Oskarżony o to, że od 1928 r[oku] należał do szpiegowsko-dywersyjnej organizacji i prowa-dził działalność szpiegowską.

f

g BIEDA-BIEDIUKA Ludwika, s. Martyna, h d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skon-fis[kować]-d.

b-Referent-b: GOŁOWANOW1

b-Przewodniczący Trójki-b:b-Członkowie-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)i

d-Członkowie-d: (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 29 XI, następnie poprawiono odręcznie na: 2 XII.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazem: Martyna postawiono odręcznie znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.1 Aleksandr Gieorgijewicz Gołowanow, funkcjonariusz 4 Oddziału UGB NKWD GSRS, do 11 IV 1937 r. naczel-nik Zarządu NKWD Południowoosetyjskiego Okręgu Autonomicznego. Był referentem w 13 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

135

(—)k

d-Sekr[etarz:]-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37416, t. 1, s. 12, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/61, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

136

Nr 32

1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Konstantyna Kielczewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-56-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-2 XII-de 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr f 12562 5 Oddziału UGB NKWD GSRS na KIEL-

CZEWSKIEGO Konstantyna, s. Konstantyna, ur. w 1898 r[oku], urodz[onego] w m[ieście] Karsa [!], b[yłego] białego oficera, po-chodzącego ze szlachty, Polaka, z zawodu szofera.

Oskarżony o to, że zataił [fakt] swojej służby oficerskiej w białej armii i obracając

się w kręgach k[ontr]r[ewolucyjnego] elementu, prowadził wrogą k[ontr]r[ewolucyjną] agitację.

f

g KIELCZEWSKIEGO Kon-stantyna, s. Konstan ty na, h d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: t[owarzysz] KOLESNIKOW1

b-Przewodniczący-b: (—)i

c-Członkowie-c: (—)j

(—)k

Sekr[etarz:] (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37416, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/57, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 29 listopada, następnie poprawiono odręcznie na: 2 XII.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Konstantyna, s. Konstantyna postawiono odręcznie znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Kolesnikow, funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 34 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

137

Nr 33

1937 grudzień 2, [Tbilisi]. Protokół nr 56 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Michała Suchodolskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-56-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-2 XII-de 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr f 12688 5 Oddziału UGB NKWD GSRS na SUCHODOLSKIEGO Michała, s. Wiaczesława, ur.

w 1891 r[oku], Polaka, pochodzącego ze szlachty, oficera carskiej i białej armii w stopniu porucznika.

Oskarżony o to, że w 1914 r[oku] brał udział w wieszaniu rew[olucyjnie] nastawionych żołnierzy i prowadził wrogą k[ontr]r[ewolucyjną], faszystowską agitację,

tzn. o przestępstwo przewidziane art. 58–10 KK GSRS.

f

g SUCHODOLSKIEGO Michała, s. Wiaczesława, h d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: t[owarzysz] KOLESNIKOWb-Przewodniczący-b: (—)i

c-Członkowie-c: (—)j

(—)k

Sekr[etarz:] (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37416, t. 1, s. 10, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/54, k. 2 pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 29 listopada, następnie poprawiono odręcznie na: 2 XII.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Michała, s. Wiaczesława postawiono odręcznie znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

138

Nr 34

1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Stefana Dudkiewicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-59-d e

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-4 XII-df 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr 12449. 5 Oddział UGB NKWD GSRS dotycząca oskarżonego DUDKIEWICZA1 Stefana,

s. Michała, ur. w 1897 r[oku] w Polscej, Polak, pocho-dzenia chłopskiego, urzędnik, b[ez]p[artyjny], b[yły] członek WKP(b) od 1919 roku, wykluczony w 1937 roku za k[ontr]r[ewolucyjny] trockizm, do aresztowania kom[isarz] wojsk[owy] 14. OMSB, stopień – st[arszy] politruk.

Oskarżony o to, że:1. Od jesieni 1936 roku był aktywnym członkiem

k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej, szkodniczej organizacji;2. Prowadził werbunek nowych członków k[ontr]-

r[ewolucyjnej] organizacji;3. Zajmował się szkodnictwem w systemie politycz-

nego wychowania żołnierzy służących w batalionie, tzn. [oskarżony] o przestępstwo przewidziane w art. 58–7, 58–8 i 58–11 KK Gr[uzińskiej] SRS.

g

h DUDKIEWICZA Stefana, s. Mi-chała, i d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skon fis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 57, następnie poprawiono odręcznie na: 59.f Było: listopada, następnie poprawiono odręcznie na: 2 XII, a poźniej na: 4 XII.g Odręcznie postawiono znak: O.h Odręcznie postawiono znak: V.i Pod wyrazem: Michała postawiono odręcznie znak: –.j Tak w tekście.1 Stefan Dudkiewicz, rozstrzelany 11 XII 1937 r. Spis z 22 listopada 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

139

a-Referent-a: DUDKIN2

b-Przewodniczący-b: (—)k

c-Członkowie-c: (—)l

(—)ł

Sekretarz: (—)m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37419, t. 1, s. 53, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/102, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.m Podpis odręczny: MOROZOW.2 Jakow Timofiejewicz Dudkin, funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS, potem OO NKWD Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. Był referentem w 64 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

140

Nr 35

1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Stanisława Olewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-59-d e

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-4f XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr 12581 11 Oddz[iału]-a.OLEWSKI1 Stanisław, s. Konstantyna, ur. w 1872

r[oku], urodz[ony] w m[ieście] Brzeziny, b[yła] gub[ernia] piotrkowska, (Polska)i, Polak, ob[ywa te]l ZSRS, pochodzenie mieszczańskie, żonaty, wykształ-cenie wyższe, b[ez]p[artyjny], niekarany, do chwili aresztowania pracownik naukowy DIS NKWD Gruz[ińskiej] SRS.

Oskarżony o to, że był członkiem k[ontr]-r[ewolucyjnej] szkodniczej grupy w USZOSDOR NKWD Gruz[ińskiej] SRS, prowadził k[ontr]-r[ewolucyjną] szkodniczą działalność.

Przyznał się do winy.Aresztowany 10 listopada 1937 roku.

g

h OLEWSKIEGO Stanisława, s. Kon-stantyna, urodzonego w 1872 r[oku], j d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

(Referent: SIMONISZWILI)b-Przewodniczący-b: (—)k

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 57, następnie poprawiono odręcznie na: 59.f Było: 2, następnie poprawiono odręcznie na: 4.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono znak: O.i Tak w tekście.j Pod wyrazem: Konstantyna postawiono odręcznie znak: –.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.1 Stanisław Olewski, rozstrzelany 14 XII 1937 r. Spis z 22 listopada 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

141

b-Członkowie-b: (—)l

(—)ł

Sekretarz: (—)m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37419, t. 1, s. 115, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/156, k. 2, pdf.

l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.m Podpis odręczny: MOROZOW.

142

Nr 36

1937 grudzień 4, [Tbilisi]. Protokół nr 59 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Iwana Rudowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-59-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-4 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr 12662 4 Oddz[iału] UGB NKWD GSRS

[dotycząca] oskarż[onego] RUDOWSKIEGO1 Iwana, s. Romana, ur. w 1902 r[oku], urodz[ony] w m[ieście] Achałcyche, ojciec Polak, matka Gruzinka, był[y] członek WKP(b) od 1926 r[oku], wykluczony z powodu areszto-wania. Do chwili aresztowania – instruktor przem[ysłowy] Oddziału Transport[owego] CK KP(b) Gruz[ji].

Oskarżony o to, że jest aktywnym członkiem k[ontr]-r[ewolucyjnej] organizacji prawicowej w Gruzji, która stawia sobie za cel prowadzenie dywersyjno-sabotażo-wych aktów w zakładach przemysłowych, wydobycia ropy naftowej oraz in[nych]. Prowadził działalność szkod-niczą, blokując rozwój [systemów] łączności, remontu węzłów łączności, rozbudowy radio-sieci itd. Był uczest-nikiem szkodniczej działalności prowadzonej podczas budowy portów w Batumi, Poti, Suchumi i in[nych]. Brał także udział w szkodniczej działalności podczas wydo-bywaniu ropy naftowej. Prowadził aktywną działalność werbunkową nowych członków do k[ontr]r[ewolucyjnej], sabotażowej, dywersyjnej organizacji prawicowej.

e

f RUDOWSKIEGO Iwana, s. Ro-mana, g d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Romana postawiono odręcznie znak: –.1 Iwan Rudowski, rozstrzelany 11 XII 1937 r. Spis z 22 listopada 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Sta-linowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

143

Referent: ŁAZARIEWb-Przew[odniczący] Trójki-b NKWD GSRS: d-Przewod[niczący:]-d (—)h

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)i

(—)j

d-Sekr[etarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37419, t. 1, s. 8, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/48, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.

144

Nr 37

1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 62 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Anny Pancyrnej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-62-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-10 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e d-13123-d 4 Oddziału UGB NKWD GSRS

[dotycząca] oskarż[onej] PANCYRNEJ1 Anny, c. Justyna, ur. w 1906 r[oku], Polka, obywatelka sow[iecka], wykształcenie podstawowe, zam[ieszkała] w Tbilisi przy ul. 1 Maja nr 12, b[yły] czł[onek] WKP(b) od 1927 r[oku], wykluczona w 1937 r[oku] za k[ontr]r[ewolucyjną] działalność, do chwili aresztowania instruktor T[biliskiego] K[omitetu] KP(b) Gruzji.

Oskarżona o to, że w 1937 r[oku] wstąpiła do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji prawicowej i prowadziła k[ontr]r[ewolucyjną] działalność.

e

f PANCYRNĄ Annę, c. Justyna, g d-rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

b-Referent-b: (GOŁOWANOW)b-Przewodniczący Trójki-b NKWD GSRS: d-Przewod[niczący:]-d (—)h

b-c-Członkowie-c-b: d-Członkowie-d: (—)i

d-Sek[retarz:]-d (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37421, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/60, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Justyna postawiono odręcznie znak: –.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Anna Pancyrna, rozstrzelana 12 XII 1937 r. Spis z 22 listopada 1937 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Sta-linowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

145

Nr 38

1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 63 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Edmunda Kawczyńskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-63-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-10 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10134 [dotycząca]

oskarż[onego] KAWCZYŃSKIEGOg Edmunda, s. Ignacego, ur. w 1874 r[oku], pracownik hot[elu] „Oriant”i, Polak, obywatel sow[iecki], mieszka w m[ieście] Tbilisi.

Oskarżony o to, że od 1927 r[oku] był szpiegiem polskiego wywiadu, był bezpośrednio związany z pra-cownikami polskiego konsulatu w m[ieście] Tbilisi i na zlecenie tych ostatnich organizował szpiegow-sko-dywersyjną siatkę w obiektach przemysłowych w m[ieście] Tbilisi i prowadził przez nich aktywną szpiegowsko-dywersyjną działalność na rzecz Polski.

Jednocześnie KAWCZYŃSKIj związany był z or-ganami UGB NKWD GSRS, w których okazał swoją dwulicowość.

Oskarżony w pełni przyznał się do winy, a także został zdemaskowany przez zeznania polskiego szpiega LIPIŃSKIEGO Fiedora (Teodora), s. Aleksandra.

e

f KAWCZYŃSKIEGOg Edmunda, s. Ig-nacego, h d-rozstrzelać, jego osobisty ma-jąt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Było: KAWCZINSKIEGO.h Pod wyrazami: KAWCZYŃSKIEGO Edmunda, s. Ignacego postawiono odręcznie znak: –.i Prawdopodobnie powinno być: „Orient”.j Było: KAWCZINSKIJ.1 Surien Grigorjewicz Wadjan, funkcjonariusz 4 Oddziału UGB NKWD GSRS, następnie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 18 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

146

b-Referent-b: d-WADJAN-d1

b-Przewodniczący Trójki-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)k

b-c-Członkowie-c-b: 1. d-Członkowie-d: (—)l

2. d-Sek[retarz:]-d (—)ł

ŁG/4m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37422, t. 1, s. 78, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/128, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.m Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

147

Nr 39

1937 grudzień 10, [Tbilisi]. Protokół nr 63 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Teodora Lipińskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-63-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-10 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr e 9613 [dotycząca] oskarż[onego] LIPIŃSKIEGOf Fiedora (Teodo-ra), s. Aleksandra, ur. w 1889 r[oku], pochodzą-cego z Leningradui. Stałe miejsce zamieszkania m[iasto] Tbilisi, Polak, obywatel sow[iecki], z zawodu tokarz w drzewie, wykształcenie śred-nie, b[ez]partyjny, żonaty. W 1919 r[oku] służył u białych; w 1921 r[oku] był w Armii Czerwonej w służbie nieliniowej. Za władzy sow[ieckiej] był dwukrotnie aresztowany. Do chwili aresztowania w 1937 r[oku] pracował jako tokarz w warsztacie technikum w m[ieście] Tbilisi.

Oskarżony o to, że prowadził wśród robotni-ków w miejscu pracy k[ontr]r[ewolucyjną] faszy-stowską agitację. Od 1927 r[oku] był szpiegiem włoskiego i polskiego wywiadu. W tej działalno-ści związany był z agentem włoskiego wywia-du – faszystą Luciano DE VLASI i rezydentem polskiego wywiadu Edmundem KAWCZYŃ-SKIM. Oskarżony LIPIŃSKI przez długie lata

g LIPIŃSKIEGOf Fiedora (Teodora), h s. Alek-sandra, d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: LIPINSKIEGO.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Fiedora (Teodora) postawiono odręcznie znak: –.i Tak w tekście.

148

prowadził aktywną k[ontr]r[ewolucyjną] szpie-gowską działalność na rzecz wyżej wymienio-nych obcych państw i na zlecenie tych ostatnich organizował szkodniczo-dywersyjne grupy na obiektach przemysłowych i spożywczych w m[ieście] Tbilisi i szkodził przemysłowi so-wieckiemu, w szczególności – przez jego ręce przechodziły zadania obcych wywiadów dotyczą-ce zatrucia wody w Natachtarstroju i podpalenie tartaku w Mccheta.

Oskarżony w pełni przyznał się do winy. Żona LIPIŃSKIEGO – Stefania FONTAN była także aresztowana za szpiegostwo.

Referent: d-WADJAN-d

b-Przewodniczący Trójki-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)j

b-c-Członkowie-c-b: d-Członkowie-d: (—)k

d-Sek[retarz:]-d (—)l

ŁG/4ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37422, t. 1, s. 59, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/111, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.ł Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

149

Nr 40

1937 grudzień 13, [Tbilisi]. Protokół nr 65 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Wiktora Gorodinskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-65-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-13-d e-grudnia-e 193e-7-ef r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr g 12683 5 Oddziału UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS. Na GORODINSKIEGO Wiktora, s. Władimira, ur. w 1887 r[oku],

Polaka, pochodzącego ze środowiska urzędniczego, b[yłego] biało-gwardzisty.

Oskarżonego o prowadzenie antysowieckiej agitacji i i-rozpo-wszechnianie-i k[ontr]r[ewolucyjnych], oszczerczych pogłosek na temat pracy NKWD w walce z wrogiem klasowym,

tzn. [oskarżony] o przestępstwo przewidziane w art. 58–10 KK GSRS.

g

GORODINSKIEGO Wik-tora, s. Władimira, h [skie-rować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 16 XI [19]37 r[oku]-d.

Referent: t[owarzysz] ANASZKIN1

b-Przewodniczący-b: (—)j

b-c-Członkowie-c-b: (—)k

c-Sekretarz-c: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37420, t. 1, s. 20, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/76, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Było: 8, następnie poprawiono maszynowo na: 7.g Odręcznie postawiono znak: V.h Przekreślono odręcznie wyraz: Sprawa.i- -i Nadpisano odręcznie.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Michaił Grigorjewicz Anaszkin (ur. 1906 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS, w latach 1935– –1939 pełnomocnik operacyjny OO NKWD. Od 11 II 1930 r. członek WKP(b). AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

150

Nr 41

1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Aleksego Ledowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-66-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 29241 e NKWD Abchazji [dotycząca] LEDOWSKIEGO Aleksego, s. Tichonowa,

ur. w 1904 r[oku], urodzony w obwodzie kurskim, Polak, ob[ywate]l ZSRS, w 1930 r[oku] skazany na 5 l[at] więzienia za przywłaszczenie mienia kołchozowego, z aresztu uciekł.

Oskarżony o to, że będąc wrogo nastawiony do władzy sowieckiej prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] agitację wśród robotników tkwarczelskiej kopalni, kierował oszczerstwa pod adresem rządu sowieckiego i partii.

e

f LEDOWSKIEGO Aleksego, s. Ti-chonowa, g d-rozstrzelać, jego osobi-sty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: KARWANOPUŁO1

Przewodniczący: (—)h

Członkowie: (—)i

Sekretarz: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 14, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/67, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: Aleksego, s. Tichonowa postawiono odręcznie znak: –.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Nikołaj Iljicz Karwanopuło (ur. 1917 r.), naczelnik 3 Oddziału UGB NKWD Abchazji, następnie funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1926 r. kandydat do partii komunistycznej. Był referentem w 246 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

151

Nr 42

1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Iwana Sadowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-66-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 29244 NKWD Abchazji [dotycząca] oskarżo-

nego SADOWSKIEGO Iwana, s. Michała, ur. w 1900 r[oku], Polak, ob[ywate]l ZSRS, z zawodu księgowy, w 1936 r[oku] sądzony za doprowadzenie do strat, pochodzi z zamożnych rolników.

Oskarżony o to, że systematycznie prowadził k[ontr] r[ewolucyjną] agitację wśród robotników tkwarczelskiej kopalni, kierował osz-czerstwa pod adresem rządu sow[ieckiego] i partii, przekonując, że rząd sowiecki doprowadził do ciężkich warunków, wychwalał życie w Polsce i zamierzał przekroczyć nielegalnie granicę.

W celu wywołania niezadowolenia robotników kopalni, pracując w wydziale rachunkowym, oszukiwał robotników, a niektórym robotnikom naliczał zarobki wyższe niż faktycznie zapracowali, przez co powodował straty materialne kopalni.

e d-SADOWSKIEGO Iwa-na, s. Michała, [skierować] do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 9 XI [19]37 r[oku]-d.

Referent: KARWANOPUŁOPrzewodniczący: d-Przewod[niczący:]-d (—)f

Członkowie: d-Członkowie-d: (—)g

Sekretarz: d-Sek[retarz:]-d (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 31, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/81, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Podpis odręczny: GOGLIDZE.g Podpis odręczny: TAŁACHADZE.h Podpis odręczny: MOROZOW.

152

Nr 43

1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Ignacego Samojednego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-66e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14f XIIg-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:h

Sprawa kut[aiskiego] miejs[kiego] NKWD GSRS nr 16741 [dotycząca] oskarżonego SAMOJEDNEGO Ignacego, s. Benedykta, ur. w 1899 r[oku] w Polscej, w m[ieście] Widieckl, zam[ieszkałego] w m[ieście] Kutaisi przy ul. Ninoszwili nr 1.

Oskarżony o to, że SAMOJEDNY I[gnacy, s.] B[e-nedykta], jest członkiem partii PPS; jako polski kapral polskiej ochrony pogranicza przekroczył w 1927 r[oku] nielegalnie granicę ZSRS; służył w wojsku francuskim, niemieckim i austro-węgierskim. Pracując w różnych miastach ZSRS, zawsze ukrywał swoje prawdziwe oblicze. Pracując w Zakładach Konserw jako majster na Wydziale Produkcji Marmolady, w celu dokonania szkody zezwalał na produkcję wyrobów o złej jakości. Podczas konserwowania marmolady wkładał do słoi-ków rozbite szkło, piasek itd.

h

i SAMOJEDNEGO Ignacego, s. Be-nedykta, k d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 56, następnie poprawiono odręcznie na: 66.f Było: 29, następnie poprawiono odręcznie na: 14.g Było: XI, następnie poprawiono odręcznie na: XII.h Odręcznie postawiono znak: V.i Odręcznie postawiono znak: O.j Tak w tekście.k Pod wyrazami: Ignacego, s. Benedykta postawiono odręcznie znak: –.l Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o: Widze, obw. witebski, rej. bracławski.

153

Referent: t[owarzysz] DIEMUROW1

b-Przewodniczący Trójki-b NKWD GSRS: (—)ł

b-Członkowie-b: 1. (—)m

2.b-Sekretarz Trójki-b NKWD GSRS: (—)n

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 191, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/170, k. 2, pdf.

ł Podpis odręczny: GOGLIDZE.m Podpis odręczny: TAŁACHADZE.n Podpis odręczny: MOROZOW.1 Michaił Iwanowicz Diemurow, funkcjonariusz kutaiskiego miejskiego NKWD GSRS, następnie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 439 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

154

Nr 44

1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Aleksandra Nikołajewicza Szelemietjewa i Pawła Butkowskiego

a-b-Ś[ciśle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-66-d

b-posiedzenia Trójki-b przy b-Komisariacie Spraw Wewnętrznych-d GSRSz d-14 XII-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSProkurator do spraw spec[jalnych]CzłonkowieSekretarz

b-c-Rozpoznano-c-b: b-c-Postanowiono-c-b:e

Sprawa śled[cza] nr d-33143-d b-Achałcychskiego-b RO NKWD GSRS:

1. SZELEMIETJEW b-Aleksandr Nikołajewicz-b, ur. w 1871 r[oku] w m[ieście] Nalczyk, b[ez]p[artyjny]. Ojciec, były ge-nerał armii carskiej. Do rewolucji – wychowawca w Korpusie Kadetów w randze pułkownika, po rewolucji – właściciel dóbr hziemskich, i-razem z księciem-i CYCIANOWEM ukończył Pawłowską Szkołę Wojskową, żonaty, bez konkretnego zajęcia, zamiesz[kały] w m[ieście] Achałcyche.

Jest oskarżony o szpiegostwo, posiada szerokie kontakty z był[ymi] kniaziami, był[ymi] urzędnikami carskiej i białej armii. Synowie: b-Konstantin-b – wyemigrował do Paryża razem z „wielkim” księciem b-Nikołajem Nikołajewiczem-b – był jego sekretarzem i do tej pory tam mieszka; drugi – b-Gieorgij-b, mieszka w K[raju] D[aleko]w[schodnim], stac[ja] Ugolnaja, nosi nazwisko żony: TROFIMOW. NKWD DWK rozpraco-wuje tego ostatniego. Dom SZELEMIETJEWYCH w Achał-cyche służy jako miejsce zebrań był[ym] znajomym i b[yłym] urzędnikom, do czego sam SZELEMIETJEW się przyznał.

e

f SZELEMIETJEWA b-Alek-sandra Nikołajewicza-b, g d-roz-strzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: Aleksandra Nikołajewicza postawiono odręcznie znak: –.h Odręcznie postawiono znak: #.i- -i Podkreślono odręcznie.

155

e 2. BUTKOWSKI b-Paweł, s. Mikołaja-b, ur. w 1875 r[oku] w m[ieście] Achałcyche, b[ez]p[artyjny],

pochodzi z rodziny urzędników poczt[owych], był[y] car-ski kapitan i pułkownik gwardii mienszewików, ukończył Szkołę Junkrów, Polak, obywatel sow[iecki], żon[aty], bez konkret[nego] zajęcia, zamieszkały w m[ieście] Achałcyche.

e

W 1935 r[oku] BUTKOWSKI P[aweł, s.] M[ikołaja,] po-zostawał w bliskim związku z SZELEMIETJEWEM b-Alek-sandrem Nikołajewiczem-b, został zwerbowany przez organa NKWD w celu rozpracowania tego ostatniego. Za cały okres współpracy z organami NKWD BUTKOWSKI zachowywał się dwulicowo, nie udzielał konkretnych informacji na temat k[ontr]r[ewolucyjnej] i szpiegowskiej działalności SZELE-MIETJEWA, a także na temat kontaktów wspomnianego ze swoimi synami.

BUTKOWSKI wyrażał swoje niezadowolenie wobec partyj-nych urzędników pełniących kierownicze stanowiska, poniżał sowiecki aparat, kierując oszczercze wypowiedzi pod adresem wodza partii.

e f BUTKOWSKIEGO b-Pa-wła, s. Mikołaja-b, j d-rozstrze-lać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

b-Referent-b: AMIRDŻANOW1

b-Przewodniczący Trójki-b: (—)k

b-Członkowie-b: (—)l

b-Sekretarz-b: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38454, t. 1, s. 183, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/171, k. 2–3, pdf.

j Pod wyrazem: Mikołaja postawiono odręcznie znak: –.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.1 Amirdżanow, funkcjonariusz Achałcychskiego RO NKWD GSRS, następnie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 63 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

156

Nr 45

1937 grudzień 14, [Tbilisi]. Protokół nr 66 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Edwarda Wolmana

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-66e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14f XIIg-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:h

Sprawa kut[aiskiego] miejs[kiego] NKWD GSRS nr 25725 [dotycząca] oskarżonego WOLMANA Edwarda, s. Rudolfa, ur. w 1891 r[oku] w m[ieście] Zduńska Wola, gubernia kaliska (zachodnia Polska)i, z pochodzenia Niemca, zam[ieszkałego] w m[ieście] Kutaisi przy ul. Cereteli nr 82.

Oskarżony o to, że WOLMAN E[dward, s.] R[udolfa], wy-jechał w 1914 r[oku] z Polski do Moskwy, gdzie mieszkał do 1916 r[oku]. W latach 1916–1918 pracował w m[ieście] Kars (Turcja). Od 1918 [roku] mieszkał w GSRS. W 1936 r[oku], współdziałając z k[ontr]r[ewolucyjnym] szkodnikiem MAN-DŻGAŁADZE, zatrudnił się do pracy, jako główny kontroler tech[niczny] w kutaiskiej fabryce jedwabiu, gdzie pozostawał w ścisłych kontaktach z aresztownymi obecnie czł[onkami] k[ontr]r[ewolucyjnej] szkod[niczej] org[anizacji] DŻISZKA-RIANIM i PIETUCHOWEM. W celach szkodniczych umyślnie zaniżał wskaźnik wad produkcyjnych, przez co naraził kombinat na ogromne straty; prowadził niezwykle podejrz[aną] korespon-dencję z krewnymi mieszkającymi w Polsce, a także aktywnie dopuszczał się k[ontr]r[ewolucyjnych] i a[nty]s[owieckich] wy-powiedzi wśród robotników kombinatu.

h WOLMANA Edwarda, s. Ru-dolfa, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 19 X [19]37 [roku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 56, następnie poprawiono odręcznie na: 66.f Było: 29, następnie poprawiono odręcznie na: 14.g Było: XI, następnie poprawiono odręcznie na: XII.h Odręcznie postawiono znak: V.i Tak w tekście.

157

Referent: t[owarzysz] DIEMUROWb-Przewodniczący Trójki-b NKWD GSRS: (—)j

1. (—)k

b-c-Członkowie-c-b: 2.b-Sekretarz Trójki-b NKWD GSRS: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 235, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/178, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

158

Nr 46

1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Zygmunta Wasilewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-68-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-16 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr e 236751 [dotycząca] oskarżone-

go WASILEWSKIEGO Zygmunta, s. Jana, ur. w 1902 r[oku] w mie[ście] Batumi, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie podstawowe, bezpartyjny. W 1931 r[oku] podejrzany o szpiegostwo i areszt[owany] przez GPU. Do chwili aresztowania pracował jako elektro-monter w Batum[skich] Zakładach Naft[owych].

Oskarżony o to, że [począwszy] od 1926 r[oku] aż do aresztowania 5 IX [19]37 roku był agentem obcych wywiadów. Na zlecenie obcego wywiadu prowadził w Batum[skich] Zakładach Naft[owych] działalność dywersyjno-szkodniczą, uszkadzał silniki elektrycz-ne. Zbierał i przekazywał wywiadowi niemieckiemu i łotewskiemu informacje o umocnieniach obronnych i jednostkach wojskowych w m[ieście] Batumi.

Za działalność szpiegowską i dywersyjną WASI-LEWSKI otrzymywał od wywiadu zagranicznego wynagrodzenie pieniężne.

WASILEWSKI Z[ygmunt] prowadził antysowiecką agitację.

e

f WASILEWSKIEGO Zygmunta, s. Jana, g d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: Zygmunta, s. Jana postawiono odręcznie znak: –.

159

Przest[ępstwo] jest przewidz[iane] w art. 58–1a, 58–9, 58–10 KK G[ruzji].

Do stawianych mu zarzutów WASILEWSKI się przyznał i uznał się za winnego.

(Referent: tow[arzysz] MININ)b-Przewodniczący-b: d-Przewodniczący-d: (—)h

b-c-Członkowie-c-b: d-Członkowie-d: (—)i b-Sekretarz-b: d-Sekretarz-d: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37426, t. 1, s. 42, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/91, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.

160

Nr 47

1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Anatola Minicza

a-Ściśle tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-68-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruz[ińskiej] SRSz d-16 XII-d 1937 r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz: MOROZOW

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śledcza nr e 31571-a [dotycząca] MINICZA Anatola, s. Juliana, ur. w 1890 roku

we wsi Osyno, gubernia witebska, powiat siebieskif, zamieszkałego wcześniej we wsi Agbułacheg, z na-rodowości Polaka, obywatelstwa ZSRS, pochodzą-cego z mieszczan, żonatego, wykształcenie wyższe nieukończone, b[ez]p[artyjnego], b[yłego] starszego [rangą] urzędnika d/s ustroju rolnego w agbułackim RIK, b[yłego] urzędnika przy Zarządzie Komisarza Okręgu Karakulińskiego na czas trwania wojny.

Ustalono, co następuje: MINICZ Anatol, s. Julia-na, w miesiącu czerwcu 1936 roku został zwerbowa-ny do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji prawicowej przez zdemaskownego obecnie wroga narodu GUL-BANIEGO w jego służbowym gabinecie (Lud[owy] Kom[isariat] Rol[nictwa] Gruzji), na zlecenie którego hamował prace nad ustrojem rolnym w kołchozach i w przydzielaniu kołchoźnikom przydomowych dzia-łek, a także stawiali sobie za cel obalenie władzy sowie-ckiej i restaurację kapitalizmu drogą stosowania terroru wobec przywódców WKP(b) i rządu sowieckiego.

e MINICZA Anatola, s. Juliana, [skiero-wać] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 22 XI [19]37 [roku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było błędnie: siebierieżenski.g Prawdopodobnie mowa o nieznanym przysiółku w rejonie agbułacko-mangliskim.

161

b-Referent-b: b-Nacz[elnik] Agbułacko-Mangliskiego-b d-Przewod[niczący:]-d (—)h

RO NKWD b-mł[odszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego]-b d-Członkowie-d: (—)i

AGASAROW1 (—) d-Sek[retarz:]-d (—)j

b-Sekretarz: kapitan bezpieczeństwa pań[stwowego]-b

(MOROZOW)

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37426, t. 1, s. 90, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/142, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Agasarow, młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik Agbułacko-Mangliskiego RO NKWD, następ-nie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 66 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

162

Nr 48

1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Stanisława Wakarca

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-68-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-16 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr e 32204 dotycząca oskarżonego WAKAR-

CA Stanisława, s. Franciszka, ur. w 1874 r[oku] w mie[ście] Lwów (Polska)g, Polak, ob[ywate]l ZSRS, mistrz baletu, wykszt[ałcenie] średnie, b[ez]p[artyjny], żonaty (żona także aresztowana), zam[ieszkały] przy ul. Szaumiana nr 10, niekarany.

Oskarżony o to, że od 1932 [roku] do 1937 r[oku] był szpie-giem niemieckim i w działalności szpiegowskiej współpracował z niemieckim wywiadowcą STEREM.

Przest[ępstwo] jest przewidz[iane] w art. 58–1a KK G[ruzji]. Oskar[żony] WAKAREC S[tanisław] przyznał się do winy

i w pełni uznał się za winnego stawianych mu zarzutów.

e

f WAKARCA Stanisława, s. Franciszka, d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skon-fiskować.

(Referent: t[owarzysz] MININ)b-Przewodniczący-b: d-Przewodniczący-d: (—)h

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)i b-Sekretarz-b: d-Sekretarz-d: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37426, t. 1, s. 35, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/86, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.

163

Nr 49

1937 grudzień 16, [Tbilisi]. Protokół nr 68 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Włodzimierza Wiszniewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-68-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-16 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr e 32292 dotycząca oskarżonego WISZ-

NIEWSKIEGO Włodzimierza, s. Aleksandra, ur. w 1896 roku w m[iejscowości] Warkowicz, gub[ernia] wołyńska (Pol ska)h, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykszt[ałcenie] podst[awowe], by[ły] mienszewik, czł[onek] WKP(b) od 1917 [roku] do 1919 r[oku], w 1932 r[oku] pociągnięty przez GPU Adżarii do odpowiedzialności z art[ykułu] 117 KKG, do chwili aresz-towania pracował w Batumskim Zakładzie Obróbki Drewna jako elektromechanik.

Oskarżony o to, że od marca 1936 r[oku] aż do dnia aresz-towania – 23 XI 1937 r[oku] był szpiegiem niemieckiego wy-wiadu. Z polecenia wywiadu niemieckiego WISZNIEWSKI prowadził działalność dywersyjną w Bat[umskich] Zakładach Raf[ineryjnych], uszkadzał silniki elektryczne i maszyny dynamo. WISZNIEWSKI zbierał i przekazywał wywia-dowi niemieckiemu informacje szpiegowskie dotyczące Bat[umskich] Zakładów Raf[ineryjnych].

Przest[ępstwo] przewidz[iane] w art[ykułach] 58–1–a oraz 58–9 KKG.

Oskarżony WISZNIEWSKI przyznał się do zarzucanych mu czynów i uznał siebie za winnego.

e

f WISZNIEWSKIEGO Włodzi-mierza, s. Aleksandra, g d-roz-strzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: WISZNIEWSKIEGO Włodzimierza, s. Aleksandra postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście.

164

(Referent: t[owarzysz] MININ)b-Przewodniczący-b: d-Przewodniczący-d: (—)i

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)j

b-Sekretarz-b: d-Sekretarz-d: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37426, t. 1, s. 16, oryginał, maszynopis.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.

165

Nr 50

1937 grudzień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Antoniego Głembockiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-19 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śledcza nr e 26302-a. 11 Oddział-a.GŁEMBOCKI Antoni, s. Rafała, ur. w 1905 r[oku]

we wsi Rakówkaf, r[ej]on iwankowski, obwód kijow-ski, Polak, ob[ywate]l ZSRS, był[y] kułak, wykształ-cenie podstawowe, b[ez]p[artyjny], kopacz Portostroju w Poti.

Oskarżony o to, że pochodzi z rodziny kułackiej; jest przywódcą k[ontr]r[ewolucyjnej] grupy kułaków zor-ganizowanej w 1936 r. na budowie portu w Poti w celu eksploatacji parobków; posiadał 3 konie i 3 parobków, z czego jednego konia zdążył sprzedać przed areszto-waniem; wielokrotnie bezlitośnie bił parobków, bojąc się zdemaskowania terroryzował ich; razem z kułakiem GARCMANEM przygotowywał zabójstwo parobka, który ich zdemaskował; prowadził agitację a[nty]-s[owiecką] i k[ontr]r[ewolucyjną] przeciwko działa-niom partii i rządu; dawał łapówki osobom zajmującym wysokie stanowiska na budowie, które ukrywały jego przewinienia. Przyznał się do winy.

Oskarżony z art. 58–10, 58–11 i 58–8 KK GSRS.

e GŁEMBOCKI Antoni, s. Rafała, ur. w 1905 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 17 listopada [19]37 roku.

b-Referent-b: d-ROMANOW-d1

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: Rakowskoje.1 Romanow, pełnomocnik operacyjny Potijskiego Wydziału 11 Oddziału UGB NKWD GSRS, następnie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 103 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

166

b-Przewodniczący-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)g

b-c-Członkowie-c-b: d-Członkowie-d: (—)h

b-Sekretarz-b: d-Sek[retarz:]-d (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 125, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/159, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: MOROZOW.

167

Nr 51

1937 grudzień 19, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Zofii Gzieliszwili-Biernackiej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-19-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śl[edcza] 3 Oddziału UGB NKWD GSRS

nr f 12168.Oskarż[ona] GZIELISZWILI-BIERNACKA Zofia,

c. Bronisława, ur. w 1901 r[oku] w m[ieście] Tbili-si, Polka, pochodząca z b[yłej] szlachty, ob[ywatel]-ka ZSRS, wykształcenie średnie, b[ez]p[artyjna], do chwili aresztowania bez określonego zatrudnienia, zeznaje, że nie była skazana.

a-[Oskarżona] o to, że-a

była nacjonal[istycznie] i szowinistycznie nasta-wiona; od 1920 roku zajmowała się działalnością wy-wiadowczą na rzecz Polski, będąc zwerbowana przez polskiego attaché wojskowego ROGUJSKIEGO1. Działalność wywiadowczą kontynuowała także po sowietyzacji, związawszy się z ELIAWĄ-WOL LE-WICKĄ, na zlecenie której pracowała.

Bedąc związana poufnymi kontaktami z NKWD, zdekonspirowała się wobec szeregu osób, w tym przed członkiem k[ontr]rewolucyjnej organizacji w Tbilisi.

f

g GZIELISZWILI-BIERNACKĄ Zofię, c. Bronisława, h d-rozstrzelać, jej osobi-sty mająt[ek] skonfis[kować]-d.h

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.1 Prawdopodobnie Doman Rogoyski, w latach 1927–1931 pracownik Konsulatu Generalnego RP w Stambule.

168

Tzn. [dopuściła się] przestęp[stwa] przewidzian[ego] w art. 58–1–a KK GSRS. Do winy przyznała się częś-ciowo.

Zdemaskowana zeznaniami ELIAWY-WOL LEWI-CKIEJ Amalii, c. Stanisława.

b-Referent-b: d-PODOLSKAJA-d2

b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/55, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.2 Podolskaja, funkcjonariuszka 3 Oddziału UGB NKWD GSRS, następnie 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Była referentem w 1 sprawie śledczej. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

169

Nr 52

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Jana Borisa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa rozpracowania śledczego nr 28208 Borczalskiego RO NKWD Gruzińskiej SRS.

Dotycząca osk[arżonego] BORISA b-Jana, s. Tomasza-b, o przestęp[stwo] przewidz[iane] w art. 58–10 KK Gruzińsk[iej] SRS.

BORIS b-Jan, s. Tomasza-b, ur. w 1899 roku w mieś[cie] Noworożniensk (Polska)f, zamieszk[ały] we w[si] Kizilajlo, rejon borczalski, pochodzenie chłopskie, piśmienny, b[ez]-partyjny, z zawodu felczer.

W 1932 roku został aresztowany przez by[ły] gruz[iński] GPU i zesłany za szpiegostwo, z zesłania wrócił w 1936 r[oku].

b-Oskarżony o to, że-b pełniąc obowiązki felczera we w[si] Kizilajlo, rejon borczalski, dokonywał nielegalnych aborcji, w rezultacie których dochodziło do przypadków śmierci wśród kobiet; domagał się od chłopów kołchoźników pieniędzy za okazaną pomoc medyczną; wykorzystując zaufanie chłopów prowadził wśród nich antykołchozową i antysowiecką agitację, pragnąc wywołać niezadowolenie wśród ludności.

e BORIS[A] b-Jan[a], s. Toma-sza-b, ur. w 1899 roku, [skiero-wać] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 25 września 1937 roku.

b-Referent-b:b-Prze[wodni]czący Trójki-b NKWD GR[UZJI:] (—)g

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.

170

b-c-Członkowie-c-b: 1. (—)h

2.b-Sekretarz Trójki-b NKWD GR[UZJI:] (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 266, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/181, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: MOROZOW.

171

Nr 53

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Nikołaja Bristawackiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr e 27622 Tkwibulskiego RO NKWD GSRS-a.BRISTAWACKI Nikołaj, s. Aleksandra, ur. w 1889

r[oku] we w[si] Tałowka, r[ej]on uznienski, cz[asowo] miesz[kaniec] m[iasta] Tkwibuli, i kułak, liszeniec1, Polak, prowadzi korespondencję z braćmi w Polsce, wo-zwraszczeniec2, w 1935 r[oku] skazany i zesłany na 5 lat za działalność k[ontr]r[ewolucyjną], po powrocie przy-był do Tkwibuli i w kopalniach węgla k[amiennego] podobnych do „Tkwibulugol” zajmował się wśród ro-botników a[nty]s[owiecką] agitacją, kierując często wulgarne słowa pod adresem przywódców partyjnych i rządu. Element niemożliwy do resocjalizacji.

e

f BRISTAWACKIEGOg Nikołaja, s. Aleksandra, ur. w 1889 r[oku], h d-rozstrzelać, jego osob[isty] majątek skonfiskować-d.

b-Przewodniczący Trójki NKWD:komisarz bezpieczeństwa pań[stwowego] 2 rangi-b

(GOGLIDZE)

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Było: BRISTAWICKIEGO.h Pod wyrazem: Aleksandra postawiono odręcznie znak: –.i Było: Rosjanin, następnie maszynowo przekreślono.1 Liszeniec (ros.) – termin potoczny określający obywatela RSFSR, a po 1922 r. obywatela ZSRS, pozbawionego w latach 1918–1936 praw wyborczych zgodnie z Konstytucją RSFSR z 1918 r. i 1925 r. za przynależność do „klas wyzyskujących”.2 Wozwraszczeniec (ros.) – słowo wieloznaczne: 1. repatriant; 2. ten, kto dobrowolnie wraca do ojczyzny z emigra-cji; 3. pojmany, zbiegły więzień; 4. ten, kto wraca z miasta na wieś, aby tam pracować.

172

b-Członkowie: d-Przewod[niczący:]-d (—)j

1. Prokurator: d-Członkowie-d: (—)k

2. Nacz[elnik]-b URKM NKWD GSRS d-Sekret[arz:]-d (—)l

b-major b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

(CERETELI)

3. b-Sekretarz-b:b-kapitan b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

(MOROZOW)

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 161, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/167, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.

173

Nr 54

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Adolfa Dekaprelewicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10934 DTO GUGB NKWD Zak[aukaskich]

D[róg] Ż[elaznych].DEKAPRELEWICZ Adolf, s. Aleksandra, księgowy Sł[użby]

Drog[owej] Z[a]k[a]u[kaskich] D[róg] Ż[elaznych], ur. w 1878 r[oku], b[ez]p[artyjny], Polak, urodz[ony] w m[ieście] Sighnaghi, ob[ywatel] ZSRS, pochodzenie z b[yłej] szlachty, wykształcenie podstawowe, w 1924 r[oku] pociągnięty do odpowiedzialności za naduż[ycia] przy [sprzedaży] biletów.

b-Oskarżony-b o to, że prowadził a[nty]s[owiecką] agitację, wychwa-lał faszystowskie Niemcy, drwił z pracy organizacji społecznych.

Aresztowany 9 X [19]37 r[oku], przetrzymywany w tbilisk[im] więzieniu.

e DEKAPRELEWICZ[A] Adolf[a], s. Aleksandra, ur. w 1878 r[oku], [skie-rować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 8 X [19]37 r[oku]-d.

b-Referent-b: Pom[ocnik] nacz[elnika] 5 Wy[działu] b-Przewodniczący: (—)f

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] b-Członkowie-b: (—)g

STRISZKO1 b-Sekretarz-b: (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 73, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/137, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Podpis odręczny: GOGLIDZE.g Podpis odręczny: CERETELI.h Podpis odręczny: MOROZOW.1 Adolf Josifowicz Striszko (ur. 1901 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika 5 Wydziału DTO Zakaukaskich Dróg Żelaznych. Od 1927 r. członek WKP(b). AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

174

Nr 55

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Stanisława Derengowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr f 30595-DTO-a.DERENGOWSKI Stanisław, s. Denisa, ur.

w 1893 r[oku] w Mazyrh, gub[ernia] mińska, z na-rodowości Polak, wykształcenie wyższe, od 1925 r[oku] czł[onek] WKP(b), niejednokrotnie obłożony karami administracyjnymi za jakościowo niski re-mont parowozów. Do chwili aresztowania majster brygady zespołowej PWRZ, żonaty, niekarany, zamieszk[ały] w m[ieście] Tbilisi, przy ul. Batum-skiej nr 20.

b-Oskarżony-b o to, że prowadził systematycznie a[nty]s[owiecką] agitację, rozprzestrzeniał prowoka-cyjne pogłoski i na zlecenie k[ontr]r[ewolucyjnych] szkodników TOPURIDZE, IWANCOWA prowadził w fabryce działalność wywrotową, otrzymując za to systematycznie wynagrodzenie pieniężne, do czego się przyznał.

Aresztowany 23 XI [19]37 r[oku], przetrzymy-wany w tbilisk[im] więzieniu.

g DERENGOWSKIEGO Stanisława, s. De-nisa, urodzonego w 1893 r[oku], i d-rozstrze-lać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.f

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono dwukrotnie znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Tak w tekście. Prawdopodobnie winno być: Mozyrz, rej. mozyrski, obw. homelski, gub. mińska.i W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.

175

Referent: Pełn[omocnik] o[peracyjny] DTO GUGB Przewodniczący: (—)j

mł[odszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] Członkowie: (—)k

(WOLFENZON1) Sekretarz: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 69, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/119, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Michaił Israelowicz Wolfenzon, młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik operacyjny 1 Wy-działu DTO GUGB NKWD GSRS. Był referentem w 45 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

176

Nr 56

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Kazimierza Jastrżembskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10884-DTO GUGB

NKWD Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych].JASTRŻEMBSKI Kazimierz, s. Serafima,

księgowy Dorsanotdiełu1 Z[a]k[a]u[kaskich] D[róg] Ż[elaznych], ur. w 1886 r[oku], Polak, urodz[ony] w mieś[cie] Tbilisi, b[ez]p[artyjny], wykształcenie średnie, [pochodzący] z b[yłej] szlachty, w 1922 r[oku] wykluczony z szeregów WKP(b) jako element niekomunistyczny. Nie-karany.

Oskarżony o to, że podczas rewizji u k[ontr]- r[ewolucyjnego] trockisty DIEMUROWA przyjął na przechowanie od żony tego ostatniego rewol-wer Nagan; do ostatnich chwil przechowywał w mieszkaniu k[ontr]r[ewolucyjną] trockistow-ską literaturę, żona JASTRŻEMBSKIEGO – STIEPANOWA została w 1936 r[oku] skazana za działalność k[ontr]r[ewolucyjną].

Przyznał się do winy, aresztowany 22 IX [19]37 r[oku].

e JASTRŻEMBSKI Kazimierz, s. Serafima, urodz[ony] w 1886 r[oku], f [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 22 IX [19]37 r[oku]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Zapisano odręcznie: 22, następnie odręcznie przekreślono.1 Dorsanotdieł (Dorożno-sanitarnyj otdieł) – Oddział Sanitarno-Drogowy.

177

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] 5 Wyd[ziału] Przewodniczący: (—)g

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] Członkowie: (—)h

STRISZKO Sekretarz: (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 72, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/135, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: MOROZOW.

178

Nr 57

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Juliana Jastrżembskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10885-DTO GUGB NKWD

Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych].JASTRŻEMBSKI Julian, s. Serafima, konsultant

Zarządu Z[a]k[a]u[kaskich] D[róg] Ż[elaznych], ur. w 1891 r[oku], Polak, pochodzący z b[yłej] szlachty, ob[ywatel] ZSRS, urodz[ony] w mieś[cie] Tbilisi, wy-kształcenie średnie.

b-Oskarżony-b o to, że systematycznie podtrzymywał kontakt z braćmi mieszkającymi w Polsce, od których otrzymywał listy wychwalające Polskę. W 1918 r[oku] był polskim obywatelem, co ukrywał.

Aresztowany 22 IX [19]37 r[oku], przetrzymywany w tbiliskim więzieniu.

e JASTRŻEMBSKIEGO Juliana, s. Se-rafima, urodz[onego] w 1891 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 22 IX [19]37 r[oku]-d.

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] 5 Wy[działu] Przewodniczący: (—)f

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] Członkowie: (—)g

STRISZKO Sekretarz: (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 94, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/145, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Podpis odręczny: GOGLIDZE.g Podpis odręczny: CERETELI.h Podpis odręczny: MOROZOW.

179

Nr 58

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Antoniego Kwintewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr f 10929-DTO-a.KWINTEWSKI Antoni, s. Edwarda, ur. w 1891

r[oku], z narod[owości] Polak, urodz[ony] w miejs[cowości] Żółkiewka, powiat krasnostaw-ski, gub[ernia] lubelska, (Polska)h, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], b[yły] pracownik pras Wydziału Formowania PWRZ, pochodzenie chłopskie, żonaty, wykształcenie podstawowe; aresztowany w 1932 r[oku] za rozpowszech-nianie a[nty]s[owieckich] ulotek w Z[akładzie] R[emontowym] „Tichorieckaja”, służył w starej armii.

b-Oskarżony-b o to, że pracując jako pracownik pras Wydziału Formowania PWRZ, prowadził a[nty]s[owiecką] agitację,

tj. o przestęp[stwo] przew[idziane] art. 58–10 KK Gruz[ińskiej] SRS.

Aresztowany 10 X [19]37 r[oku], przetrzymy-wany w tbiliskim więzieniu.

f KWINTEWSKIEGOg Antoniego, s. Edwar-da, ur. w 1891 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 9 X [19]37 r[oku]-d.

Referent: Nacz[elnik] 4 Wy[działu] DTO GUGB Przewodniczący: (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Było: KWITNIEWSKIEGO.h Tak w tekście.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.

180

(CAGURIJA1) Członkowie: (—)j

Sekretarz: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 77, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/141, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Wasilij Iosifowicz Cagurija (ur. 1902 r.), lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 4 Wydziału DTO GUGB NKWD Zakaukaskich Dróg Żelaznych. Od 1927 r. członek WKP(b); w 1957 r. oskarżony o fałszowanie spraw i sto-sowanie niedozwolonych metod śledczych wobec aresztowanych w 1937 r. i wykluczony z KPZS. Był referentem w 91 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

181

Nr 59

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Kazimierza Łyszyńskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:b-a-Sprawa śled[cza] nr-b e 12965 XI Odd[ziału]-a.ŁYSZYŃSKIf Kazimierz, s. Wacława, ur. w 1900

r[oku], urodz[ony] w mieś[cie] Chaszuri, Polak, ob[ywate]l ZSRS, był[y] członek WKP(b), wyklu-czony z szeregów w związku z aresztowaniem, odpo-wiedzialny za wdrażanie decyzji kadrowych i sekretarz kom[itetu] part[yjnego] w Zakładach Radiowych.

b-Oskarżony-b o to, że w 1937 roku został zwer-bowany do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji pra-wicowej przez wroga narodu, b[yłego] sekretarza ordżonikidzewskiego Rajkomu KP(b) Gruzji MIRC-CHUŁAWĘ, na polecenie którego został członkiem grupy terrorystycznej w celu realizacji aktów terrory-stycznych wobec kierownictwa partii i rządu. Prowa-dził wśród robotników Zakładów Radiowych werbu-nek do grupy terrorystycznej. W pełni przyznał się do stawianych mu zarzutów.

Aresztowany 6 listopada 1937 r[oku].

e

g ŁYSZYŃSKI[EGO] Kazimierz[a], s. Wacława, ur. w 1900 roku, h d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

(Referent: LITWINOW12)

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: ŁYSZYNSKI.g Odręcznie postawiono znak: O.h W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.1 Jakow Siergiejewicz Litwinow (ur. 1912 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik opera-cyjny. Był referentem w 11 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

182

b-Przewodniczący-b: d-Przewod[niczący:]-d (—)i

b-Członkowie-b: d-Członkowie-d: (—)j

b-Sekretarz-b: d-Sek[retarz:]-d (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 103, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/151, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

183

Nr 60

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Jadwigi Morgajewskiej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr f 30601-DTO-a.MORGAJEWSKA Jadwiga, c. Łukasza, gospodyni domowa, ur.

w 1899 r[oku], urodz[ona] w mieś[cie] Tbilisi, Polka, wykształ-cenie średnie, pochodzenie chłopskie, b[ez]part[yjna], niekarana.

b-Oskarżona-b o to, że w 1924 r[oku] będąc referentem Służby Mater[iałowej] Zakaukaskich D[róg] Ż[elaznych] została wciąg-nięta do szpiegowsko-sabotażowej organizacji [działającej] w dziedzinie transportu, przez agenta polskiego wywiadu JA-KUBOWSKIEGO. Prowadziła sabotaż i działalność szpiegowską w dziedzinie transportu do 1928 roku.

Aresztowana 27 XI [19]37 r[oku].

f

g MORGAJEWSKĄ Jadwi-gę, c. Łukasza, ur. w 1899 r[oku], h d-rozstrzelać, jej osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: Nacz[elnik] 5 Wyd[ziału] DTO GUGB Przewodniczący: (—)i

lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] Członkowie: (—)j

(AWIERIN1) Sekretarz: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427 t. 1, s. 66, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/117, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Awierin, lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 5 Wydziału DTO GUGB. Był referentem w 12 spra-wach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

184

Nr 61

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Jana Oliwy

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:W sprawie nr e 21839 DTO GUGB NKWD

Zak[aukaskiej] D[rogi] Ż[elaznej].OLIWA Jan, s. Jana, ur. w 1888 r[oku], uro-

dz[o ny] we w[si] Kawiensienf (Polska)g, Polak, ob[ywate]l ZSRS, żonaty, by[ły] kandydat do KP(b)G, wykluczony z partii w 1927 r[oku] za antysemityzm, do chwili aresztowania dozorca sanatorium k[olejowego] w Libani.

Oskarżony o to, że będąc wrogo nastawiony do władzy sowieckiej prowadził wśród robotników a[nty]sowiecką i k[ontr]r[ewolucyjną] agitację, dyskredytując wszystkie działania partii i władzy sow[ieckiej]. W nieprzyzwoitej formie wyrażał się o sowieckim prawodawstwie. Przebywając w areszcie namawiał aresztowanych, aby podczas przesłuchań nie przyznawali się do niczego.

Aresztowany 31 VIII [19]37 r[oku], jest prze-trzymywany w więzieniu w Gori.

e OLIWĘ Jan[a], s. Jana, ur. w 1888 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[by wa-nie kary] li[czyć] od 30 VIII [19]37 r[oku]-d.

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] 2 Wy[dzia]łu b-Przewodniczący-b: (—)h

lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] b-Członkowie-b: (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście. Prawdopodobnie: Kawęczyn.g Tak w tekście.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.

185

SZAWGULIDZE1 b-Sekretarz-b: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 86, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/140, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Michaił Iosiebowicz Szawgulidze (ur. 1903 r.), lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika 2 Wy-działu DTO NKWD GSRS. Od 1924 r. do 1932 r. w WLKSM, 27 XII 1957 r. wykluczony z partii komunistycznej. 29 V 1957 r. oskarżony o fałszowanie spraw śledczych i skazany na 10 lat pozbawienia wolności. Był referentem w 149 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

186

Nr 62

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Piotra Sobolewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr e 10922 DTO GUGB NKWD

Zak[aukaskiej] D[rogi] Ż[elaznej].SOBOLEWSKI Piotr, s. Iwana, ur. w 1883 r[oku],

urodz[ony] w mieś[cie] Tbilisi, Polak, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]part[yjny], wykształ[cenie] średnie techniczne, były nacz[elnik] Wydziału Prądów Teletechnicznych Służby Łączności Z[a]k[a]u[kaskich] D[róg] Ż[elaznych].

b-Oskarżony-b o to, że:1. Od 1924 roku do 1937 r[oku] był członkiem k[ontr]-

r[ewolucyjnej] szkodniczej organizacji w Służbie Łącz-ności Z[a]k[a]u[kaskich] D[róg] Ż[elaznych] i prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] szkodniczą działalność.

2. Od 1930 roku, współpracując z organami NKWD, był dwulicowy.

Aresztowany d-9 X-d 1937 r[oku] jest przetrzymywa-ny wh:

e

f SOBOLEWSKIEGO Piotra, s. Iwana, ur. w 1883 r[oku], g d-rozstrzelać, jego osobisty mająt[ek] skonfis[kować]-d.

Referent: Pełnom[ocnik] oper[acyjny] DTO b-Przewodniczący-b: (—)i

sierżant bezpieczeństwa pań[stwowego] b-Członkowie-b: (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.

187

MAGRADZE1 b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 76, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/130, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: MOROZOW.1 Andria Karamanowicz Magradze (ur. 1903 r.), sierżant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik operacyjny DTO GUGB NKWD Zakaukaskich Dróg Żelaznych; od 1949 r. zastępca naczelnika Oddziału Śledczego. W latach 1927–1938 członek WLKSM, od 11 VI 1938 r. kandydat na członka WKP(b). AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

188

Nr 63

1937 grudzień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 69 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Edwarda Urbanowicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-69-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:W sprawie śled[czej] nr e 15177 DTO GUGB NKWD

Zak[aukaskiej] D[rogi] Ż[elaznej].URBANOWICZ Edward, s. Józefa, ur. w 1891 r[oku]

w mieś[cie] Tbilisi, b[ez]p[artyjny], żonaty, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie podstawowe, w 1931 r[oku] sądzony z art. 58–10 KK Gr[uzińskiej] SRS, do chwili aresztowania wagowy na st[acji] Batumi.

Oskarżony o to, że jest osobą o bardzo wrogim nasta-wieniu a[nty]sow[ieckim]. Wśród robotników i urzędni-ków prowadził a[nty]sowiecką agitację, dyskredytując wszystkie działania partii i rządu.

Aresztowany 31 VIII [19]37 r[oku], jest przetrzymy-wany w kutaiskim więzieniu.

e URBANOWICZ[A] Edward[a], s. Józefa, ur. w 1891 r[oku], [skie-rować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć]-d od 31 sierpnia [19]37 roku.

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] 2 Wy[dzia]łu b-Przewodniczący-b: (—)f

lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] b-Członkowie-b: (—)g

SZAWGULIDZE b-Sekretarz-b: (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37427, t. 1, s. 78, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/132, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Podpis odręczny: GOGLIDZE.g Podpis odręczny: CERETELI.h Podpis odręczny: MOROZOW.

189

Nr 64

1937 grudzień 22, [Tbilisi]. Protokół nr 70 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Antoniego Grzelaka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-70-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-22 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 30687 DTO GUGB NKWD Zak[aukaskiej] D[rogi] Ż[elaznej].

GRZELAK Antoni, s. Jakuba, ur. w 1887 r[oku], w m[ieście] Lwów (Polska)h, pochodzenie robotnicze, ob[ywate]l ZSRS, do żadnych partii nie należał, niekarany. Do chwili aresztowania zdunh w aeroklubie st[acji] Adżykabuł.

b-Oskarżony-b o to, że był członkiem szpiegowsko-dywersyjnej organizacji, dostarczał agentom polskiego wywiadu materiały o charakterze szpiegowskim.

Osk[arżony] GRZELAK A[ntoni, s.] J[akuba], został aresztowany 20 XII [19]37 r[oku] i jest przetrzymywany w tbiliskim więzieniu.

e

f GRZELAK[A]g Antoni[ego], s. Ja-kuba, ur. w i 1887 r[oku], d-rozstrze-lać, jego osobisty mająt[ek] skon fis-[kować]-d.

Referent: Nacz[elnik] 5 Wyd[zia]łu DTO b-Przewodniczący-b: (—)j

lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] b-Członkowie-b: (—)k

(AWIERIN) b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37428, t. 1, s. 16, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/69, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Było: GRŻLAK.h Tak w tekście.i W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –, a wiersz podkreślono odręcznie.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

190

Nr 65

1937 grudzień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 71 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Wojciecha Lennika

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-71-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr f 13382. Oddział UGB NKWD GSRS, dotycząca oskarżonego LENNIKA Wojciecha,

s. Franciszka ur. w 1881 r[oku], Polaka, b[yłego] strażnika więziennego za caratu i mienszewików. d-Ob[ywate]l ZSRS-d.

Oskarżony o antysowiecką agitację i udzielanie po-mocy uwięzionym przy utrzymywaniu kontaktów ze swoimi rodzinami,

tzn. w przestępstwie przewidzianym w art. 58–10 KK GSRS.

f LENNIKA Wojciecha, s. Franciszka, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 3 grudnia [19]37 roku.

Referent: tow[arzysz] KOLESNIKOW b-Przewodniczący-b: (—)g

c-Członkowie-c: (—)h (—)i

Sekretarz: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37429, t. 1, s. 68, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/118, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.

191

Nr 66

1937 grudzień 23, [Tbilisi]. Protokół nr 71 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Wiery Pawłowskiej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-71-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr f 13395. Oddział UGB NKWD GSRS. Dotycząca PAWŁOWSKIEJ Wiery, c. Krzysztofa, ur.

w 1901 r[oku], Polki, ur[odzonej] w Polsceh, która służyła w k[ontr]r[ewolucyjnych] armiach Denikina1, Petlury2, Skoropadskiego3 i niemieckich, d-ob[ywatel]stwo ZSRS-d.

f

g PAWŁOWSKĄ Wierę, c. Krzyszto-fa, i d-rozstrzelać-d. Jej osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Tak w tekście.i W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.1 Anton Iwanowicz Denikin (16 XII 1872 r. – 8 VIII 1947 r.), gen. lejtn. armii rosyjskiej. Od 1914 r. kwatermistrz 8. Armii, następnie dowódca IV Brygady/Dywizji Strzelców (tzw. „Żelaznej”), od 1916 r. dowódca VIII Korpusu Ar-mijnego, od maja 1917 r. głównodowodzący wojskami rosyjskimi Frontu Zachodniego, od lipca 1917 r. głównodowo-dzący wojskami Frontu Południowo-Zachodniego; w sierpniu 1917 r. aresztowany z polecenia Rządu Tymczasowe-go za udział w spisku gen. Ławra Korniłowa; od stycznia 1918 r. kolejno dowódca 1. Dywizji Ochotniczej, zastępca dowódcy, dowódca Armii Ochotniczej i głównodowodzący Siłami Zbrojnymi Południa Rosji; w marcu 1920 r. wyje-chał do Wielkiej Brytanii, a następnie do Belgii i Francji; zmarł w USA. N. Rutycz, Biograficzeskij sprawocznik wy-sszych czinow Dobrowolczeskoj armii i Woorużennych Sił Juga Rossii. Matieriały k istorii Biełogo dwiżenija, Moskwa 1997, s. 82–85; Anton Iwanowicz Denikin, http://www.grwar.ru/persons/persons.html?id=388 (dostęp 15 IX 2016 r.).2 Symon Petlura (10 V 1879 r. – 25 V 1926 r.), ukraiński działacz polityczny i wojskowy. Od 1917 r. członek Ukra-ińskiej Centralnej Rady; od lutego 1919 r. przewodniczący dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej; organizator wojska republiki – naczelny ataman Armii URL; w latach 1919–1926 prezydent URL (na wychodźstwie); od koń-ca 1919 r. – z przerwami – do 1923 r. w Polsce, zwolennik sojuszu z Polską; zmuszony przez władze RP (pod naci-skiem sowieckim) do wyjazdu z Polski, zamieszkał w Paryżu; zamordowany w Paryżu przez Szlomę Szwarzbarda, prawdopodobnie inspirowanego przez sowieckie organy bezpieczeństwa. S. Stempien (Stępień), Petlura Symon Wa-sylowycz [w:] Encykłopedija istoriji Ukrajiny, Kyjiw 2011, t. VIII, s. 176–180.3 Pawło Skoropadśkyj (15 V 1873 r. – 26 IV 1945 r.), gen. lejtn. armii rosyjskiej; działacz polityczny i wojskowy; het-man państwa ukraińskiego; w latach 1911–1914 dowódca pułku konnego Lejbgwardii; w czasie I wojny światowej

192

Prowadziła działalność szpiegowską na rzecz Polski, tzn. przestępczą, przewidzianą w art. 58–B. Przyznała się do winy.

b-Przewodniczący-b: (—)j

Członkowie: (—)k

(—)l

Sekretarz: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37429, t. 1, s. 66, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/116, k. 2, pdf.

kolejno dowódca I Brygady Jazdy Gwardii (1914–1915), 5. Dywizji Kawalerii (1915–1916), 1. Dywizji Kawalerii Gwardii (1916–1917) i XXXIV Korpusu Armijnego (w 1917 r. przekształconego w ukraiński I Korpus); od 1917 r. ataman Ukraińskiego Kozactwa – po demobilizacji korpusu pozostawał w opozycji do Ukraińskiej Centralnej Rady; 24 IV 1918 r. dzięki wsparciu dowództwa armii niemieckiej na Ukrainie dokonał przewrotu i utworzył Hetmanat; jego polityka doprowadziła do konsolidacji opozycji i wybuchu antyhetmańskiego powstania w momencie wycofy-wania się oddziałów niemieckich; 14 XII 1918 r. zrzekł się władzy i wyjechał do Niemiec; zmarł w Metten w Bawa-rii. Encykłopedija ukrajinoznawstwa, Paris–New York 1976, t. VIII, s. 2869–2870; Pawieł Skoropadskij, http://www.grwar.ru/persons/persons.html?id=82 (dostęp 15 IX 2016 r.).j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

193

Nr 67

1937 grudzień 27, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Edwarda Mucharskiego

Ści[śle] tajne

a-Protokół-a nr 77posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z 27 grudnia 1937 roku

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

b-Rozpoznano-b: c Postanowiono:Sprawa UNKWD Południowej Osetii nr d-34585-d oskarżo-

nego MUCHARSKIEGO Edwarda, s. Walentego, ur. w 1893 roku, b[ez]p[artyjnego], wykształcenie średnie, fotografa, z na-rodowości Polak, urodzony w mieś[cie] Warszawa, ob[ywatel] ZSRS. Do chwili aresztowania fotograf-laborant Jugosfotu. Oskarżony o to, że utrzymywał ścisły kontakt z wrogami narodu: D. CHUGAJEWEM, I. DYIDŻOJEWEM i S. KU-ŁAJEWEM oraz prowadził k[ontr]r[ewolucyjną], szkodniczą, wywrotową działalność w Gosfocie Południowej Osetii. Od 1914 roku podtrzymuje pisemny kontakt z krewnymi (siostry i matka) w Polsce. Jest podejrzewany o szpiegostwo.

c

e MUCHARSKIEGO Edwarda, s. Walentego, f d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfi-skować.

Referent: CHUDŻYJEW Przewodniczący: (—)g

(—) Członkowie: (—)h

Sekretarz: (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37434, t. 1, s. 99, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/148, k. 2, pdf.

a- -a Zapisano wersalikami.b- -b Zapisano pismem spacjowanym.c Odręcznie postawiono znak: V.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: O.f W tym miejscu odręcznie postawiono znak: –.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: MOROZOW.

194

Nr 68

1937 grudzień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Nikołaja Goreckiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-77-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

W sprawie śled[czej] nr 28608f NKWD b-Adżarii-b.a-Oskarżonego-a GORECKIEGO Nikołaja, s. Anatola,

ur. w 1894 r[oku] we wsi Dżizanowiceg, powiat iłżecki, gub[ernia] radomska (Polska)h, syn podoficera wojskowe-go starej armii, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie podstawowe, wykluczony z WKP(b), do której należał od 1919 [roku] do 1937 r[oku], żonaty, niekarany, by[ły] nacz[elnik] transportu UNR-93, zamieszkały w Batumi, przy ul. Komsomolskiej nr 2.

Oskarżony o to, że prowadził wśród urzędników i ro-botników UNR-93 k[ontr]r[ewolucyjną], antysowiecką agitację skierowaną przeciwko przywódcom partii i rządu.

Będąc naczelnikiem transportu UNR, był w stosunku do pracowników ordynarny. Miały także miejsce 3 przypadki pobicia robotników.

Przestępstwo przewidziane w art. 58–10 KKG.

e GORECKIEGO Nikołaja, s. Anato-la, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć]-d od 5 listopada [19]37 roku.

(Referent: tow[arzysz] KONSTANTINIDI1) b-Przewodniczący-b:

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: 28068, następnie odręcznie poprawiono.g Prawdopodobnie winno być: Krzyżanowice, pow. iłżecki.h Tak w tekście.1 Neoklis Christoforowicz Konstantinidi (1901 r. – 28 IV 1938 r.), do chwili aresztownia naczelnik Wydziału UGB NKWD Adżarskiej ASRS. Od 1927 r. członek WKP(b), w 1938 r. oskarżony o „kontrrewolucyjną” działalność i wy-kluczony z partii; rozstrzelany. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

195

b-c-Członkowie-c-b:b-Sekretarz-b:

d-Przewodniczący-d: (—)i

d-Członkowie-d: (—)j

d-Sekretarz-d: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37434, t. 1, s. 9, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/51, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

196

Nr 69

1937 grudzień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 77 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Daniela Rodkiewicza

a-b-Ści[śle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-77-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych b-Gruz[ińskiej]-b SRSz d-28 XII-d 1937 r[oku]

b-Przewodniczący-b

b-Członek-b

Prokurator do s[praw] s[pecjalnych]b-Sekretarz-b

b-c-Rozpoznano-c-b: b-c-Postanowiono-c-b:e

Sprawa Borżomskiego RO NKWD b-Gru z[iń-skiej]-b SRS nr 23945 oskarżonego

a-c-RODKIEWICZ-c-a Daniel, s. Wiktora, ur. w 1896 r[oku], Polaka, pochodzi z miejs-c[owości] Brusiłowo, rejon brusiłowski, ob-wód kijowski, zam[ieszkałego] w mieś[cie] Borżomi, pracownika Oddziału Bud[owlanego] Zarządu Borżomskiego Kurortu, b[ez] p[ar tyj-nego], piśmien[nego], niekaranego.

b-Oskarżony o to, że-b będąc k[ontr]r[ewolucyjno] trockistowsko

nastawiony, podczas pracy Koła [powołane-go] w celu wyłonienia kandydatów na posłów do Rady Najwyższej, starał się zaprezentować swoje k[ontr]r[ewolucyjne] trockistowskie po-glądy, których celem było przekonanie obec-nych, jakoby zdecydowania większość [społe-czeństwa] SRS posiadała k[ontr]r[ewolucyjne] trockistowskie przekonania. Kierującemu Ko-łem zadał pytanie: „Nasz kraj jest zarażony trockizmem, byłoby interesujące znać, kogo jest więcej?”.

e RODKIEWICZ[A] Daniela, s. Wiktora, [skie-rować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć]-d od 4 grudnia [19]37 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.

197

b-Referent: Nacz[elnik] Borżomskiego RO NKWD Gruz[ińskiej] SRSsierżant bezpieczeństwa pań[stwowego]-b

(PIRALISZWILI1) b-Przewodniczący-b: (—)f

b-Członek-b: (—)g

b-Prokurator do s[praw] s[pecjalnych:]-b

b-Sekretarz-b: (—)h

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37434, t. 1, s. 74, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/138, k. 2, pdf.

f Podpis odręczny: GOGLIDZE.g Podpis odręczny: CERETELI.h Podpis odręczny: MOROZOW.1 Anton Zacharicz Piraliszwili (ur. 1904 r.), naczelnik Borżomskiego RO NKWD GSRS do 25 XII 1938 r. Od 1931 r. członek WKP(b). Był referentem w 18 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

198

Nr 70

1937 grudzień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 78 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Nikołaja Arsentjewa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-78e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29f XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr g 27634-a. a-Tkwibulski RO NKWD GSRS-a.ARSENTJEW Nikołaj, s. Wasyla, ur. w 1887

r[oku] we w[si] Kirza, Polak, cz[asowo] z[amieszkały] w Tkwibuli, żonaty, b[ez]- part[yjny], wykształcenie średnie, ob[ywate]l ZSRS, b[yły] oficer armii carskiej, b[yły] urzęd-nik, nieustannie wychwalał TROCKIEGO i współczuł rozstrzelanym wrogom ludu.

g ARSENTJEWA Nikołaja, s. Wasyla, ur. w 1887 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na dzie-sięć lat, od[bywanie kary] li[czyć]-d od 20 X [19]37 [roku].

b-Przew[odniczący] Trójki NKWD GSRS:komisarz b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 2 rangi-b

(GOGLIDZE) (—)h

b-Członkowie:1. Prokurator-b: (—)i

2. b-Nacz[elnik] URKM NKWD GSRSmajor b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

(CERETELI) (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 7, następnie odręcznie poprawiono.f Było: 8, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: V.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.

199

3. d-Sekretarz-d:b-kapitan b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b

(MOROZOW) (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37435, t. 1, s. 106, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/153, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: MOROZOW.

200

Nr 71

1937 grudzień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 78 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Bolesława Włudarskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-78-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29-d e-grudnia-e 193e-7-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa 3 Oddziału UGB NKWD GSRS nr

f 13273 dotycząca oskarż[onego] WŁUDARSKIEGO Bolesława, s. Ja[n]a, ur.

w 1898 r[oku] w Tbilisi, [P]olaka, ob[ywate]la ZSRS, żonatego, wykształcenie średnie, od [1]931 r[oku] członek WKP(b), usunięty [w] związku z aresztowaniem, do chwili aresztowania [zarz]ą- dzający sprawami Zarządu Związku Żełdorstroju i Metra.

Jest agentem polskiego wywiadu i na przestrze-ni 7 lat prowadził aktywną szpiegowsko-dywer-syjną działalność na korzyść wyżej wspomniane-go. Zwerbowany w 1930 r[oku] przez rezydenta polskiego wywiadu [K]OWALSKIEGO.

Oskarżony z art. 58–1–a KK GSRS.

f

g WŁUDARSKIEGO Bolesława, s. Jana, h d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skon-fiskować.

Referent: PANIENKO b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Bolesława, s. Jana postawiono znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

201

b-Sekretarz-b: (—)l

a-5–AN-ał

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37435, t. 1, s. 9, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/53, k. 2, pdf.

l Podpis odręczny: MOROZOW.ł Liczba wykonanych kopii oraz inicjały osoby sporządzającej protokół.

202

Nr 72

1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Andrzeja Goduna

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-79-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-31 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr 32158 dotycząca oskarżonego

GODUN Andrzeja, s. Pawła, ur. w 1884 r[oku] we w[si] Zieni, gub[ernia] siedleck[a] (Polska)f, Polak, ob[ywa te]l ZSRS, b[ezpartyjn]y, w przeszłości kierownik fabryki [imienia] Gaja, do chwili aresztowania pracował w Za-kładzie Obróbki Drzewa jako woźnica, wykszt[ałcenie] podst[awowe], żonaty; aresztowany wcześniej w 1922 r[oku] przez WCzK Adżarii za ukrywanie sprzętu woj-skowego, zam[ieszkały] przy ul. Engelsa nr 71.

Oskarżony o to, że do sowietyzacji Adżarii był kierow-nikiem fabryki g [imienia] Gaja, jest wrogo nastawiony do władzy sow[ieckiej], jest polskim nacjonalistą. Utrzy-mywał pisemny kontakt z rodziną pozostałą w Polsce. Rozpowszechniał wśród robotników Zakładu Obróbki Drzewa k[ontr]r[ewolucyjne], prowokacyjne pogłoski o szybkim upadku władzy sow[ieckiej]. Prowadził an-tysowiecką, faszystowską agitację. Utrzymywał bliski kontakt z japońskim szpiegiem CHACAGURA KANA-JAMA, któremu przekazywał szpiegowskie doniesienia.

Przest[ępstwo] przewidz[iane] w art. 58–1–a KKG d-i 58–10 KK GSRS.-d

e GODUN[A] Andrzeja, s. Pawła, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, licząc odbywanie kary od 25 listopada [19]37 roku.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.g Nadpisano odręcznie nieczytelny wyraz.

203

(Referent: t[owarzysz] MININ) b-Przewodniczący-b: (—)h

b-Członkowie-b: (—)i

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37436, t. 1, s. 289, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/180, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

204

Nr 73

1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Wiktora Linczewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-79-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-31 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

f-NKWD b-Adżarii-f-b. Sprawa śled[cza] nr 32150 dotycząca oskarżone-

go LINCZEWSKIEGO Wiktora, s. Władysława, ur. w 1891 r[oku] w mieś[cie] Tbilisi, Polak, ob[ywa-te]l ZSRS, ukończył carską Szkołę Podchorążych w Tbilisi, służył w armii carskiej w stopniu f-pod- porucznika-f; areszt[owany] dwukrotnie przez orga-na b[ezpieczeństwa] Ad[żarii] GPU w 1933 r[oku] i w 1935 r[oku] za k[ontr]r[ewolucyjną] działalność, zam[ieszkały] w Batumi przy ul. 9 Marcai nr 12.

Oskarżony o to, że był polskim szpiegiem, od 1919 roku do 1920 r[oku] związany był z agentem polskiego wywiadu JURKIEWICZEM i wypełniał jego szpie-gowskie zadania.

Przest[ępstwo] przew[idziane] w art. 58–6 i 58–13 KK GSRS.

Oskarż[ony] LINCZEWSKI W[iktor, s.] W[ła dy-sława], wobec przedstawionych mu zarzutów uznał się za winnego.

e

g LINCZEWSKIEGO Wiktora, s. Wła-dysława, h d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Podkreślono odręcznie.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Wiktora, s. Władysława postawiono znak: –.i Było: Marti.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.

205

(Referent: t[owarzysz] MININ) b-Przewodniczący-b: (—)j

b-Członkowie-b: (—)k

(—)l

b-Sekretarz-b: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37426, t. 1, s. 203, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/172, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

206

Nr 74

1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Mariana Sobka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-79-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-31 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e-NKWD b-Adżarii-e-b. Sprawa śled[cza] nr 32142 dotycząca oskarżonego SOBEK Ma-

riana, s. Jana, ur. w 1877 r[oku] w Polsceg, we w[si] Przystań, Polak, ob[ywate]l ZSRS, półanalfabeta, niekarany, do chwili aresztowania pra-cował w Bat[umskim] Odd[ziale] Gławnieftu na rozlewni, zam[ieszkały] w m[ieście] Batumi.

Oskarżony o to, że jest kontrrewolucyjno-faszystowskim indywiduum, uprawiał kontrrewolucyjną faszystowską agitację, utrzymywał ścisły kon-takt z obecnie aresztowanymi i skaz[anymi] za działalność kontrrewolu-cyjną, utrzymywał ścisły kontakt z agentami zagranicznych wywiadów: STEREM, KŁARFELDEM, LARSENEM.

Przest[ępstwo] przew[idziane] w art. 58–1–a KKG. Oskarż[ony] SOBEK M[arian] przyznał się do stawianych mu zarzutów.

f SOBEK Mariana, s. Jana. d-Sprawę skierować do spec-[jal nego] kolegium-d.

(Referent: t[owarzysz] MININ) b-Przewodniczący-b: (—)h

b-Członkowie-b: (—)i

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37436, t. 1, s. 293, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/182, k. 2, pdf.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Podkreślono odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: V.g Tak w tekście.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

207

Nr 75

1937 grudzień 31, [Tbilisi]. Protokół nr 79 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Wiktora Stankiewicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-79-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-31 XII-d 193d-7-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: e c-Postanowiono-c:f-NKWD b-Adżarii-f-b. Sprawa śled[cza] nr 23707 dotycząca oskarżonego

STANKIEWICZA Wiktora, s. Antoniego, ur[odzonego] w mieś[cie] Bobrujsk, obwód miński, Polak, ob[ywa te]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], przed rewolucją pracownik poli-cji, podoficer armii carskiej, był[y] ważny handlowiec do 1927 roku; w f-1931 r[oku] skazany na 3 lata za działal-ność kontr[rewolucyjną], zesłanie odbywał w Archangiel-sku-f, do chwili aresztowania pracował jako kier[ujący] gosp[odarstwem] w Domu Wypoczynkowym Związku Piekarzy w Machindżauri, mieszkał tamże.

Osk[arżony] o to, że uprawiał systematyczną kontrre-wolucyjną, faszystowską agitację i rozgłaszał kontrrewo-lucyjne, prowokacyjne pogłoski. Posiadając felukę niejed-nokrotnie pływał do Turcji, zajmował się kontrabandą. Jest elementem socjalnie niebezpiecznym i obcym.

Przest[ępstwo] przew[idziane] w art. 58–1–a i 58–27 KK GSRS.

Oskarż[ony] STANKIEWICZ W[iktor, s.] A[ntoniego], wobec przedstawionych mu zarzutów, uznał się za win-nego.

e

g STANKIEWICZA Wiktora, s. An-toniego, h d-rozstrzelać-d. Jego osobi-sty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Podkreślono odręcznie.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Wiktora, s. Antoniego postawiono odręcznie dwie poziome kreski.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.

208

(Referent: t[owarzysz] MININ) b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38470, t. 1, s. 288, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/174, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.

209

Nr 76

1938 styczeń 16, [Tbilisi]. Protokół nr 82 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Bolesława Miesojeda

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-82-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-16 I-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] e nr 10945 DTO GUGB NKWD

Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych].MIESOJED1 Bolesław, s. Wincentego, ur. w 1876

r[oku] w b[yłej] gub[erni] wileńskiej, z narodowości Polak, rodowodu szlacheckiego, żonaty, ob[ywatel] ZSRS, wykształcenie wyższe, do chwili aresztowa-nia pracował jako starszy inżynier Służby Drogo-wej Zakaukaskich D[róg] Ż[elaznych], zamieszkały w mieś[cie] Tbilisi przy ul. Klary Cetkin nr 73/31.

b-Osk[arżony] o to-b, że będąc k[ontr]r[ewolucyjnie] nastawiony, pod kierownictwem członka k[ontr]- r[ewolucyjnej], szkodniczej organizacji DAJDURO-WA, dopuszczał się szkodnictwa w Służbie Drogowej Zakaukaskich D[róg] Ż[elaznych] i uprawiał kontrre-wolucyjną agitację.

MIESOJED B[olesław, s.] W[incentego], został aresztowany 14 X [19]37 r[oku] i jest przetrzymywa-ny pod strażą przy więzieniu wewnętrznym NKWD Gr[uzińskiej] SRS.

e

f MIESOJED[A] Bolesław[a], s. Win-centego, g ur. w 1876 roku, d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Wincentego postawiono odręcznie znak: –.1 Bolesław Miesojed, rozstrzelany 17 I 1938 r. Spis z 3 stycznia 1938 r., podpisali: Żdanow, Mołotow, Kaganowicz, Woroszyłow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

210

b-Referent-b: Nacz[elnik] 3 Wydz[ia]łu b-Przewodniczący-b: (—)h

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] b-Członkowie-b: (—)i

KISIELEWSKIJ2 (—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38439, t. 1, s. 53, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/104, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.2 Aleksiej Michajłowicz Kisielewskij (ur. 1906 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 3 Wy-działu DTO GUGB NKWD GSRS; 27 VI 1939 r. zwolniony ze stanowiska starszego śledczego jednostki śledczej NKWD GSRS. Od 1932 r. w WKP(b). Był referentem w 26 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

211

Nr 77

1938 luty 16, [Tbilisi]. Protokół nr 90 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Cybinskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-Protokół nr-b c-90-c

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz c-16 II-c 193c-8-c r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

d-Rozpoznano-d: d-Postanowiono-d:Sprawa śled[cza] nr 29476 e Gagr[yjskiego] Od-

dz[iału] NKWD.CYBINSKI Iwan, s. Michała, ur. w 1887 r[oku]

we w[si] Dobuczeng, gmina dobuczyńska, gub[ernia] grodzieńska (Polska)i. Na podstawie relacji średnich chłopów [ustalono:] soc[jalne] położenie – pracownik umysłowy, pracował jako kasjer bagażowy w Gruza-wtotrieście, b[ez]p[artyjny], wcześniej niekarany, żo-naty, obywatel ZSRS.

Wywodząc się z Polski i będąc elementem nasta-wionym zdecydowanie k[ontr]r[ewolucyjnie] i a[nty]-s[owiecko], podczas rozmów w swoim mieszkaniu ze swoim sąsiadem JAGUPOWEM Nikołajem Fie-dorowiczem (skazanym obecnie przez Trójkę NKWD GSRS jako k[ontr]r[ewolucyjny] element), dopuszczał się a[nty]s[owieckich] i k[ontr]r[ewolucyjnych] wy-powiedzi mających na celu dyskredytację sowieckiej konstytucji. Jednocześnie w rozmowach z JAGUPO-WEM, CYBINSKI systematycznie wychwalał życie

e

f CYBINSKIEGO Iwana, s. Michała, h d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano odręcznie.d- -d Zapisano pismem spacjowanym.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście. Mowa o wsi: Dobuczyn, w 1926 r. włączonej do m. Prużana.h Pod wyrazami: Iwana, s. Michała postawiono odręcznie znak: –.i Tak w tekście.

212

w faszystowskiej Polsce i jego „wyższość” nad [życiem w] Związku Sowieckim.

Przy okazji wyborów do Rady Najwyższej ZSRS CYBINSKI uprawiał wśród robotników a[nty]- s[owiecką] agitację, której celem było doprowadzenie do niepowodzenia [akcji] wyborczej.

Będąc zwerbowanym 2 IV [19]37 r[oku] przez Gagr[yjski] Oddz[iał] NKWD na informatora, CY-BINSKI zachowywał się jawnie dwulicowo i nie tylko nie demaskował A[nty]S[owieckie]E[lementy], ale sam podporządkowywał swojemu k[ontr]r[ewolucyjnemu] wpływowi poszczególne osoby. W rezultacie a[nty]-s[owieckiej] agitacji CYBINSKIEGO k[ontr]-r[ewolucyjne] poglądy zaczął wyrażać skazany za to wcześniej JAGUPOW.

Według opinii lekarza – zdrowy.

b-Referent-b: KARWANOPUŁO c-Przewodniczący-c: (—)j

b-Przewodniczący Trójki-b: c-Członkowie-c: (—)k

b-d-Członkowie-d-b: c-Sekretarz-c: (—)l

1.2.

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38444, t. 1, s. 103, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/150, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.

213

Nr 78

1938 luty 22, [Tbilisi]. Protokół nr 92 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Szymona Gławackiego

a-b-Ś[ciśle] tajne-b-a

b-c-Protokół-c nr-b d-92-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wew[nętrznych] GSRSz d-22 lutego-c 1938 r[oku]

Przewodniczący Trójki przy NKWD GSRSCzłonkowieProkurator do spraw spec[jalnych]b-Sekretarz-b

b-c-Rozpoznano-c-b: b-c-Postanowiono-c-b:Sprawa ś[ledcza] nr 38408 a-b-Achałcychskiego-b-a RO NKWD GSRS.GŁAWACKI1 b-Szymon, s. Tomasza-b, e

ur. w 1886 r[oku] w Polsce, b[yła] guber[nia] lu-belska, we w[si] Zawalewoh, b[yły] rejonowy lekarz wet[erynarii], by[ły] członek WKP(b) od [19]24i r[oku]. W [19]33 r[oku] aresztowany przez organa GPU za wydawanie fikcyjnych zaświadczeń chłopom, w celu [uzyskania] zwolnienia od [obowiązkowych] dostaw olejuj, po 17 dniach aresztu zwolniony.

Na podstawie zeznań był[ego] kier[ownika] Rej[o-nowego] O[ddziału] Z[agospodarowania] achałcych-skiego R[ejonowego] K[omitetu] W[ykonawczego] b-Kirmana-b CHALIŁOWA, GŁAWACKI był członkiem a[nty]s[owieckiej] organizacji, na zlecenie której do-puszczał się aktów szkodnictwa w dziedzinie hodowli.

e

f GŁAWACKIEGO b-Szymona, s. To-masza-b, g d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: Siemiona, s. Tomasza postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o wsi: Zawałów (rzadziej: Zawalów), pow. hrubieszowski, gub. lubelska.i Nazwa WKP(b) funkcjonowała dopiero od XIV Zjazdu partii w 1925 r., ale tak w tekście.j Było błędnie: masdo. Można także tłumaczyć, że mowa o dostawach masła.1 Szymon Gławacki, brak daty aresztowania i rozstrzelania. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Moło-tow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

214

GŁAWACKI przyznał się do winy i zeznał, że k[ontr]-r[ewolucyjne] rozmowy o istnieniu szkodnicz[ych] or-ganizacji w hodowli prowadził z nim był[y] nacz[elnik] Zarządu Wet[erynaryjnego] Lud[owego] Kom[isariatu] Rol[nictwa] Gruzji – KUTUBIDZE (KUTUBIDZE to figurant procesu dotyczącego hodowli, decyzją sądu rozstrzelany).

[Przestępstwo przewidziane] w art. 58–7 i 58–11 KK GSRS.

Referent: t[owarzysz] d-Przewod[niczący]-d: (—)k

b-Przewodniczący Trójki-b: d-Członkowie-d: (—)l

b-Członkowie-b: (—)ł

b-Sekretarz-b: d-Sekr[etarz]-d: (—)m

MSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 167, maszynopis.AIPN, 2907/168, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: CERETELI.m Podpis odręczny: MOROZOW.

215

Nr 79

1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Henryka Griniewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-95e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-3 IIIf-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:g

a-Sprawa śled[cza] nr 30682 DTO Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych]-a.

GRINIEWSKI1 Henryk, s. Teodora, ur. w 1869 r[oku] w mieś[cie] Kutaisi, [pochodzący] z by-łej szlachty, Polak, ob[ywate]l ZSRS, do żadnej partii nie należał, niekarany, do chwili aresztowa-nia profesor Akademii Artystycznej w m[ieście] Tbilisi.

Osk[arżony] o to, że był rezydentem trzech ob[cych] wywiadów i na przestrzeni 20 lat pro-wadził działalność wywiadowczo-szpiegowską na rzecz ob[cych] państw. Dostarczał obcym wywiadom materiały o charakterze szpiegow-skim, a w celu prowadzenia swojego rozpoznania werbował agenturę.

Został aresztowany 15 XII [19]37 r[oku] i jest przetrzymywany w tbiliskim więzieniu.

g

h GRINIEWSKIEGO Henryka, s. Teodora, i ur. w 1869 r[oku], d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 4, następnie odręcznie poprawiono.f Było: II, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono znak: O.i Pod wyrazem: Teodora postawiono odręcznie znak: –.1 Henryk Griniewski, rozstrzelany 4 III 1938 r. Spis z 14 lutego 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Sta-linowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

216

Referent: Nacz[elnik] 5 Wydziału DTO Przewodniczący: (—)j

Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych] Członkowie: (—)k

AWIERIN (—)l

Sekretarz: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38449, t. 1, s. 244, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/179, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

217

Nr 80

1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Henryka Klepackiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-95e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-3 IIIf-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:g

a-Spr[awa] śled[cza] nr 13 DTO Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych]-a.

KLEPACKI1 Henryk, s. Andrzeja, ur. w 1895 r[oku] w mieś[cie] Warszawa, i-Polak-i, b[ez]-part[yjny], ob[ywate]l ZSRS; w 1931 r[oku] skazany za działalność antysowiecką na 3 lata obozu konc[entracyjnego]. Do chwili areszto-wania wytwórca nakryć głowy.

Osk[arżony] o to, że był rezydentem ob[cego] wywiadu i dostarczał mu materiały o charakterze szpiegowskim. W 1931 r[oku] zataił w śledztwie swoją szpiegowską działalność.

Został aresztowany 13 I [19]38 r[oku] i jest przetrzymywany w tbiliskim więzieniu.

g

h KLEPACKI[EGO] Henryk[a], s. Andrzeja, j ur. w 1895 r[oku], d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

Referent: Nacz[elnik] 5 Wydziału DTO GUGB Przewodniczący: (—)k

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 4, następnie odręcznie poprawiono.f Było: II, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono znak: O.i- -i Podkreślono odręcznie.j Pod wyrazem: Andrzeja postawiono odręcznie znak: –.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.1 Henryk Klepacki, brak daty rozstrzelania. Spis z 14 lutego 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinow-skie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

218

NKWD Zak[aukaskich] D[róg] Ż[elaznych] Członkowie: (—)l

lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] (—)ł

AWIERIN (—)m

Sekretarz:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38449, t. 1, s. 231, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/177, k. 2, pdf.

l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: CERETELI.m Podpis odręczny: MOROZOW.

219

Nr 81

1938 marzec 3, [Tbilisi]. Protokół nr 95 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Władimira Pietkiewicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-95-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-3 IIIe-d 193f-8-f r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:g

Spr[awa] śled[cza] nr 123475 Oddziału UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS. Dotycząca oskarżonego PIETKIEWICZ[A]1

Władimira, s. Józefa, ur. w 1913 r[oku] w mieś[cie] Leningradj, robotnik, Polak, wykszt[ałcenie] śred-nie, stanu wolnego, od 1936 r[oku] był czł[onkiem] WLKSM, w październiku 1937 r[oku] wyklu-czony za szkodnictwo. Do chwili aresztowania pirotechnik Magazynu Wojsk[owego Nr] 58 Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] w stop-niu technika wojsk[owego] 2 rangi.

Osk[arżony] o to, że od m[iesią]ca marca 1937 r[oku] był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej, szkodniczej organizacji i prowadził szkodniczą działalność w Magazynie Wojskowym [Nr] 58 Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego].

g

h PIETKIEWICZ[A] Władimira, s. Józefa, i d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skon-fiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: lutego, następnie odręcznie poprawiono.f- -f Zapisano maszynowo.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono znak: O.i Pod wyrazem: Józefa postawiono odręcznie znak: ––.j Tak w tekście.1 Władimir Pietkiewicz, aresztowany 4 XI 1937 r., rozstrzelany 4 III 1938 r. Spis z 14 lutego 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

220

PIETKIEWICZ w całości przyznał się do winy. Tzn. [przyznał się] do przestęp[stwa] przewi-

dz[ia nego] w art. 58–7, 58–8 i 58–11 KK Gr[u-ziń skiej] SRS.

Referent: DUDKIN b-Przewodniczący-b: (—)k

b-Członkowie-b: (—)l

(—)ł

b-Sekretarz-b: (—)m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38449, t. 1, s. 223, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/176, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: CERETELI.m Podpis odręczny: MOROZOW.

221

Nr 82

1938 marzec 8, [Tbilisi]. Protokół nr 98 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Waleriana i Rozalii Bojnowskich

a-Ści[śle] tajne-a

b-Protokół nr-b c-98-c

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z c-8 III-c 193c-8-c r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

d-Rozpoznano-d:e

d-Postanowiono-d:

Sprawa ś[ledcza] nr 35215 Gagryjskiego Oddziału NKWD Abchaskiej ASRS dotycząca oskarżonego:

a-BOJNOWSKIEGO-a Waleriana, s. Al[eksan]dra, ur. w f-1901-f r[oku] w mieś[cie] Kijów (USRS)g, [pochodzącego] z mieszczan, syna urzędni-ka, zatrudnionego w charakterze gł[ównego] księgowego w W[ydziale] D[rogowym] NKWD ZSRS Pilenkowo, żonatego, b[ez]p[artyjnego], z na-rodowości Polaka, ob[ywate]la ZSRS, który ukończył 8 kl[as] polskiego gimnazjum, skazanego w 1934 r[oku] przez sąd lud[owy] na 6 m[iesię] cy robót przym[usowych] za lekceważący stosunek do obowiązków służ-bowych.

a-f-BOJNOWSKA-f-a (WOŁOSIEWICZ) Rozalia, c. Michała, ur. w f-1901-f r[oku] w Polsceh, m[iasto] Białystok, pochodzenie robotnicze, gospodyni domowa, zamężna, b[ez]part[yjna], ob[ywatel]ka ZSRS, z narodowości Polka, ukończyła 5 kl[as] gimnazjum, wcześniej niekarana.

b-BOJNOWSKI-b W[alerian], s. Al[eksandra], był dwukrotnie zwalniany ze służby, jako szkodnik: w m[ieście] Uljanowsk w Zakładach Nr 3, pracu-jąc jako księgowy, w marcu [19]33 r[oku] został zwolniony z pracy za prze-jawy złośliwego lekceważenia obowiązków służbowych, za co został odda-ny pod sąd. Sąd lud[owy] skazał go na 6 m[iesię]cy robót przym[usowych].

e

B O J N O W S K I E -GO Waleriana, s. Al[ek san]dra, [skie rować] c-do ITŁ na dziesięć lat, od[by wanie kary] li[czyć] od-c 25 lute-go 1938 roku.e BOJNOWSKĄ Rozalię, c. Micha-ła, [skierować] c-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-c 2 marca 1938 roku.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano odręcznie.d- -d Zapisano pismem spacjowanym.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Podkreślono odręcznie.g Tak w tekście.h Tak w tekście.

222

Pracując jako księgowy w Zarządzie Portu Soczi, 22 XI [19]37 r[oku] został zwolniony z pracy za dopuszczenie się nadużyć w służbie oraz para-liż finansów i zaopatrzenia. W 1936 r[oku] Mytiszczański RO NKWD ode-brał BOJNOWSKIEMU broń palną typu Browning, którą przechowywał, nie posiadając właściwego zezwolenia. Będąc tajnym współpracownikiem organów NKWD od 1931 r[oku] aż do dnia aresztowania zachowywał się dwulicowo, nie informując organów NKWD o tym, że jego żona posiada krewnych mieszkających w Polsce, z których dwaj bracia służą w Wojsku Polskim, co skrzętnie ukrywał podczas wypełniania ankiety. Nie zawia-domił organów NKWD, że jego żona jest a[nty]s[owieckim] elementem. Pracując w wojskowym Zakładzie Nr 8 w Mytiszczi pod Moskwą, or-ganizował grupowe spotkania kolegów z pracy, na których prowadzono a[nty]s[owieckie] rozmowy, co także ukrywał przed e organami NKWD.

BOJNOWSKA R[ozalia, c.] M[ichała], przybyła z Polski do był[ej] Rosji carskiej w 1915 roku razem ze swoimi braćmi WOŁOSIEWICZEM Izydorem i Władysławem, jako uciekinierka. Podczas ewakuacji uciekinie-rów w 1921 r[oku] brat WOŁOSIEWICZ Izydor emigrował z powrotem do Polski, a brat WOŁOSIEWICZ Władysław emigrował do Polski z Armii Cz[erwonej] później; posiada także dwóch braci, którzy służą w Wojsku Polskim, jako piloci wojskowii. W 1927 roku jej brat Władysław ustalił przez polski konsulat miejsce jej zamieszkania i BOJNOWSKA Rozalia odnowiła korespondencję ze swoimi braćmi przebywającymi w Polsce. Bę-dąc patriotką swojej ojczyzny – Polski, BOJNOWSKA R[ozalia, c.] M[i-chała], nienawidzi Związku Sowieckiego, dopuszcza się systematycznych a[nty]s[owieckich] wypowiedzi pod adresem władzy sow[ieckiej]. Wyraża współczucie wobec „byłych” osób, które zostały poddane represjom ze strony władzy sow[ieckiej], wyraża niezadowolenie z sowieckich filmów kinowych, jako posiadających zabarwienie rewolucyjne. Słucha tylko za-granicznych audycji radiowych, a przede wszystkim z Polski i polską mszę. Mieszkając w mieś[cie] Moskwie żarliwie odwiedzała polski kościół.

Według orzeczenia lekarza – [obydwoje] zdrowi.

Referent: d-Przewod[niczący]-d: (—)j

b-Przewodniczący Trójki-b: d-Członkowie-d: (—)k

b-d-Członkowie-d-b: 1) (—)l

2) d-Sekr[etarz]-d: (—)ł

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38450, t. 1, s. 207–207a, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/173, k. 2–3, pdf.

i Tak w tekście. j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.

223

Nr 83

1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Piotra Dambkowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-100-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-13-d e-marca-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Spr[awa] nr 14782. 5 Oddział UGB NKWD GSRS.Oskarżonego DAMBKOWSKIEGO Piotra, s. Teofila, ur. w 1895

r[oku] w Kutaisi, b[ez]p[artyjny], stan wolny, Polak, wykształcenie średnie wojskowe, księgowy, był[y] oficer carskiej armii. Rodzona siostra DAMBKOWSKIEGO – Anna, c. Teofila, od 1921 [roku] do 1923 r[oku] służyła w polskim konsulacie w m[ieście] Tbilisi.

Od 1919 [roku] do 1920 r[oku] służył dobrowolnie w oddziale pogr[anicznym] angielskich wojsk interwencyjnych w Batumi.

Do chwili aresztowania księgowy Mkierowgasagiebu.Osk[arżony] o to, że zajmował się działalnością szpiegowską na

rzecz Polski. W 1927 r[oku] zwerbował w celu działalności szpiegowskiej

na rzecz Polski LENKOWSKIEGO, otrzymywał od niego syste-matyczne informacje o stanie składu NKO Nr 205 i jednostkach garnizonu tbiliskiego,

tzn. [oskarżony] o przestępstwo przewidziane w art. 58–1, p. „a” KK Gr[uzińskiej] SRS.

Do przedstawionych mu zarzutów DAMBKOWSKI się nie przyznał, jednakże został zdemaskowany przez zeznania świad[ka] i konfrontację z LENKOWSKIM.

f

g DAMBKOWSKIEGO Piotra, s. Teofila, h d-roz-strzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazami: Piotra, s. Teofila postawiono odręcznie znak: –.

224

a-Referent-a: ISASZWILI1 b-Przewodniczący-b: (—)i

c-Członkowie-c: (—)j

(—)k

Sekretarz: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38452, t. 1, s. 33, maszynopisAIPN, 2907/84, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Leonid Gierorgijewicz Isaszwili (ur. 1911 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1939 r. członek WKP(b). Był referentem w 15 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

225

Nr 84

1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Iwana Jaworskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-100-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-13 III-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

W sprawie śled[czej] nr d-35072-df NKWD Abchaskiej SRS dotyczącej oskarżenia z art. 58–7 KK SRS Gruzji.

JAWORSKIEGO Iwana, s. Stefana, ur. we w[si] Zarutiej-cyh, rejon mostowieckii, obwód kijowski, Polak, ob[ywate]l ZSRS, pochodzenie robotnicze, b[ez]partyjny, wykształ-cenie podstawowe, wcześniej niekarany, do chwili aresz-towania pracował jako mechanik w tkwarczelskiej kopalni węgla kamiennegoj.

Należał do k[ontr]r[ewolucyjnej] trockistowsko-szpie-gowskiej, dywersyjno-powstańczej organizacji, której celem było usunięcie władzy sowieckiej i odbudowanie ustroju kapitalistycznego drogą zbrojnego powstania, szpiegostwa, szkodnictwa i terroru wobec członków rządu i partii. Został zwerbowany do k[ontr]r[ewolucyjnej] szkodniczej działal-ności przez jednego z przywódców k[ontr]r[ewolucyjnej] szkodniczej organizacji, skazanego wcześniej, inżyniera SWIRAWA I.T., na zlecenie której prowadził na terenie kopalni szkodniczą działalność, dokonując awarii aparatury i sprzętu, przez co naraził państwo na duże straty materialne.

e

g JAWORSKIEGO Iwana, s. Stefa-na, d-ur. w 1896 [roku], rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfisko-wać.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: 29253, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: O.h Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o wsi: Zarudziei Tak w tekście. Prawdopodobnie mowa o rejonie: Mostyszcze.j Przekreślony maszynowo, nieczytelny wyraz.

226

(Referent: KARWANOPUŁO) b-Przewod[niczący] Trójki-b: (—)k

b-Członkowie Trójki-b: (—)l

(—)ł

b-Sekretarz Trójki-b: (—)m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38452, t. 1, s. 60, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/112, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.m Podpis odręczny: MOROZOW.

227

Nr 85

1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Nikołaja Kotiełowicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-100-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-13-d e-marca-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 14151 5 Oddziału UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS.Oskarż[onego] KOTIEŁOWICZA Nikołaja, s. Iwana, ur.

w 1895 r[oku], Polak, b[ez]p[artyjny], pochodzenie szlache-ckie, syn był[ego] pułkownika carskiej armii, urzędnik, do chwili aresztowania farmaceuta apteki centralnej kliniki;

osk[arżony] o to, że będąc nastawiony szowinistycznie oraz wywodząc się z wrogiego nam środowiska zajmował się a[nty]s[owiecką] agitacją i tendencyjnym wypytywaniem o życie i warunki bytowe cz[erwonoarmis]tów w jednost-kach oraz sposoby korespondencji z rodzinami,

tzn. [oskarżony o] znamiona przestępstwa przewidzianego w art. 58–1–a i 58–10 KK Gruz[ińskiej] SRS.

KOTIEŁOWICZ nie przyznał się w pełni do przedsta-wionych mu zarzutów.

f KOTIEŁOWICZA Nikołaja, s. Iwana, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 10 stycznia 1938 roku.

Referent: JENUKIDZE1 b-Przewodniczący-b: (—)g

b-Członkowie-b: (—)h

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: CERETELI.1 Andriej Gieorgijewicz Jenukidze (ur. 1906 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1926 r. członek WLKSM Gruzji, od 11 VI 1938 r. kandydat na członka WKP(b). Był referentem w 31 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

228

(—)i

b-Sekretarz-b: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38452, t. 1, s. 44, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/92, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.

229

Nr 86

1938 marzec 13, [Tbilisi]. Protokół nr 100 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Jerzego Łabuca

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-100-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-13 III-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

W sprawie śled[czej] nr d-35058-df NKWD Abchazji dotyczącej osk[arżenia] z art. 58–7 i 58–10 KK SRS Gruzji

ŁABUC[A] Jerzego, s. Adolfa, ur. w 1910 roku w m[ieście] Batumi, Polak, ob[ywate]l ZSRS, pochodzący z rodziny urzędni-czej, wykształcenie średnie, b[ez]partyjny, z zawodu kamieniarz i majster budowlany, do chwili aresztowania pracował jako majster w Oddziale Budownictwa Ogólnego tkwarczelskiej kopalni węgla kamiennego, wcześniej niekarany.

Był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] dywersyjno-szkodniczej organizacji, na zlecenie której prowadził działalność szkodniczą przy budowie fabryki wzbogacania węgla tkwarczelskiej kopalni węgla kamiennego oraz przy budowie domów mieszkalnych prze-znaczonych dla robotników, przez co naraził kopalnię na duże stra-ty materialne. Oprócz tego prowadził działalność szkodniczą przy remoncie stołówki tkwarczelskiego Wydziału AbchazObpitu1.

Będąc wrogo nastawiony do aktualnego ustroju prowadził sy-stematycznie k[ontr]r[ewolucyjną] agitację, rzucał oszczerstwa na sow[iecki] rząd i partię.

e

g ŁABUC[A] Jerzego, s. Adolfa, d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skon-fiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Było: 29253, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: O.1 AbchazObpit (Abchazskoje obszczestwiennoje pitanije) – Abchaska Kuchnia Komunalna, przedsiębiorstwo zaj-mujące się zbiorowym żywieniem.

230

(Referent: KARWANOPUŁO) b-Przewod[niczący] Trójki-b: (—)h

b-Członkowie Trójki-b: (—)i

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38452, t. 1, s. 97, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/147, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.

231

Nr 87

1938 marzec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 101 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Marii Cej

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-101-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 III-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr 36492 dotycząca oskarżonej

CEJ Marii, c. Józefa, ur. w 1906 r[oku] w mieś[cie] Warszawa (Polska)f, Polka, ob[ywatel]ka ZSRS, w latach 1928–1933 poddana Niemiec, zamęż-na, wykszt[ałcenie] podstawowe (6 klas), bez określ[onego] miejsca zatr[udnienia]. Mieszkała we w[si] Ferija, r[ej]on batumski, niekarana.

Oskarżona o to, że jest żoną aresztowanego szpie-ga niemieckiego, aresztowanego w sierpniu 1937 r[oku], u niej także zostali aresztowani ojciec i brat w 1937 r[oku] za działalność k[ontr]r[ewolucyjną].

Oskarż[ona] CEJ M[aria, c.] J[ózefa], utrzymy-wała także kontakty z tur[eckim] konsulatem. 10 III [19]38 r[oku] odwiedziła konsulat tur[ecki] i pro-wadziła rozmowy z konsulem.

Oskarż[ona] CEJ przyznała się do odwiedzenia konsulatu i rozmowy z konsulem, odrzuca [zarzut] działalności szpiegowskiej.

Przest[ępstwo] przewidz[iane] w art. 58–6 KK GSRS.

e CEJ Marię, c. Józefa,[skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat,od[bywanie kary] li[czyć] od-d 11 marca [19]38 roku.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.

232

(Referent: t[owarzysz] SANA[KO]JEW1) b-Przewodniczący-b: (—)g

b-Członkowie-b: (—)h

b-Sekretarz-b: (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38453, t. 1, s. 76, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/129, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: TAŁACHADZE.i Podpis odręczny: MOROZOW.1 Aleksiej Jasonowicz Sanakojew (ur. 1909 r.), funkcjonariusz NKWD Adżarskiej ASRS. Od 1923 r. członek WLKSM Gruzji. Od kwietnia 1938 r. kandydat na członka WKP(b). Był referentem w 28 sprawach śledczych. AMSW Gru-zji, Kartoteka Partyjna.

233

Nr 88

1938 marzec 19, [Tbilisi]. Protokół nr 103 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Witolda Mielczarskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-103-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-19-d e-marca-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] 4 Oddziału UGB NKWD GSRS nr 14455 dotycząca oskarżonego MIELCZARSKIEGO Witolda, s. Broni-sława, ur. w 1910 r[oku] w mieś[cie] Tbilisi, Polaka, ob[ywate]la ZSRS, b[ez]p[artyjnego], wykształcenie wyższe, inżyniera elek-tryka, niekaranego, syna represjonowanych polskich szpiegów, MIELCZARSKICH. W chwili aresztowania [w wojsku] nie służył.

b-Oskarżony-b o to, że jest aktywnym członkiem kontrrewolu-cyjnej antysowieckiej grupy, do której wprowadził go BOBROW Władimir i na przestrzeni szeregu lat prowadził aktywną kontr-rewolucyjną działalność. Wśród swoich znajomych prowadził systematycznie k[ontr]r[ewolucyjną] i a[nty]s[owiecką] agitację, szczególnie wtedy, kiedy organa NKWD represjonowały jego krewnych i siostrę, Galinę BOŁKWADZE.

W pełni przyznał się do winy.

f g MIELCZARSKIEGO Wi-tolda, s. Bronisława, [skiero-wać] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 3 lutego 1938 roku.

(Referent: tow[arzysz] ODISZARIJA) b-Przewodniczący Trójki-b: (—)h

b-c-Członkowie-c-b: (—)i

(—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono ukośną kreskę.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

234

b-Sekretarz-b: (—)k

4/PKl

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38454, t. 1, s. 86, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/139, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: MOROZOW.l Liczba wykonanych kopii oraz inicjały osoby sporządzającej protokół.

235

Nr 89

1938 marzec 19, [Tbilisi]. Protokół nr 103 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Grzegorza Butkowskiego i innych

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-103-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-19-d e-marca-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] Borżomskiego RO NKWD GSRS nr 23957 dotycząca oskarżonych:

[...]f

3. BUTKOWSKIEGO Grzegorza, s. Dominika, ur. w 1908 r[oku] w mieś[cie] Tbilisi, zam[ieszkałego] w m[ieście] Borżomi, Polak, ob[ywate]l ZSRS, pochodzą-cy ze [środowiska] urzędniczego, do chwili aresztowania mechanik Zakładów Metalowych1, był[y] członek WKP(b), wykluczony [z partii] w związku z aresztowaniem.

[Oskarżony] b-c-o to, że-c-b był członkiem szkodniczo-dy-wersyjnej organizacji, zwerbowany do niej przez k[ontr]-r[ewolucjonistę] TABATADZE Nikołaja i na zlecenie wy-mienionego uprawiał szkodnictwo w procesie produkcji.

[...]

[...]

f g 3. BUTKOWSKIEGO Grzego-rza, s. Dominika, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 25 lutego 1938 r[oku].

[...]

(Referent: tow[arzysz] LEŻAWA2) b-Przewodniczący Trójki-b: (—)h

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono ukośną kreskę.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.1 Dokładnie: Kliepocznyj zawod – zakłady, gdzie wytwarzano nity i spajano nimi części urządzeń.2 Aleksandr Maksimowicz Leżawa (ur. 1903 r.), funkcjonariusz Borżomskiego RO NKWD GSRS. Od 28 VII 1931 r. członek WKP(b). Był referentem w 26 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

236

b-c-Członkowie-c-b: (—)i

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

4/PKl

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37424, t. 1, s. 122, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/157, k. 2–3, pdf.

i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.l Liczba wykonanych kopii oraz inicjały osoby sporządzającej protokół.

237

Nr 90

1938 kwiecień 20, [Tbilisi]. Protokół nr 107 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Dudzika

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-107-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-20 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 37531 Sygnachskiego RO NKWD GSRS dotycząca oskarżonego DUDZIKA Stanisława, s. Szymona, ur. w 1869 roku, żona-tego, z narodowości Polaka, poddanego ZSRS, obywatelstwo sow[ieckie] przyjął po rewolucji, b[ez]p[artyjny], ochroniarz kantoru Zarządu Ko-palni Gruznieftu.

DUDZIK S[tanisław, s.] S[zymona], jest oskarżony o to, że w lecie 1937 r[oku] podczas rozmowy ze swoją córką wychwalał k[ontr]- r[ewolucyjność] TROCKIEGO i wyrażał nadzie-ję, że dojdzie on do władzy.

[Oskarżony] przyznał się do postawionych mu zarzutów, f-a także-f został zdemaskowany przez zeznania BARNOWEJ.

e DUDZIKA Stanisława, s. Szymona, e d-uwolnić-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Nadpisano odręcznie.g Podpis odręczny: GOGLIDZE.h Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

238

Referent: Nacz[elnik] Sygnachskiego RO NKWD b-Przewodniczący Trójki-b: (—)g

lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] b-Członkowie-b: (—)h

d-(KWICARIDZE)-d1 b-Sekretarz-b: (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38457, t. 1, s. 148, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/164, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: MOROZOW.1 Iwan Nikiforowicz Kwicaridze (ur. 1904 r.), lejtnant bezpieczeństwa państwowego, od 2 XII 1937 r. naczelnik Sygnachskiego RO NKWD GSRS. Od 1928 r. członek WKP(b). Był referentem w 33 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

239

Nr 91

1938 kwiecień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 108 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Antoniego Chmielewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-108-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] e nr 34208 f-Onyjskiego-f

RO NKWD Gr[uzińskiej] SRS.1. CHMIELEWSKI Antoni, s. Stefana, ur.

w 1909 r[oku] we w[si] Toporyszcze, rejon wołodarski, zamieszkały w m[ieście] Oni, ro-botnik, z narodowości Polak, obywatel ZSRS, pochodzący z rodziny rozkułaczonych [chło-pów], wykształcenie podstawowe, b[ez] do-kumentów, b[ez]part[yjny], żonaty, wcześniej niekarany.

Oskarżony o to, że w 1929 roku dopuszczał się próby nielegalnego przekroczenia granicy sow[ieckiej], został skazany i zesłany na 3 lata, nie odsiedział wyroku tylko zbiegł. Pochodząc z rodziny rozkułaczonych [chłopów] przeja-wiał z tego powodu a[nty]sow[ieckie] posta-wy; w k[ontr]r[ewolucyjny], oszczerczy sposób wyrażając przekonanie w nieuchronny upadek tegoż [systemu], wychwalał stary system, tzn. [jest oskarżony] o przestępstwo przewidziane w art. 58–10 KK Gr[uzińskiej] SRS. Do sta-wianych mu zarzutów przyznał się częściowo.

e

g CHMIELEWSKIEGO Antoniego, s. Stefana, d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfi-skować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Podkreślono odręcznie.g Odręcznie postawiono znak: O.

240

(Referent: b-Nacz[elnik]-b RO d -Przewod[niczący]-d: (—)h

b-sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b d-Członkowie-d: (—)i

MAGRADZE1) d-Sekr[etarz]-d: (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38458, t. 1, s. 34, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/85, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Podpis odręczny: MOROZOW.1 Szałwa Noszriewanowicz Magradze, sierżant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik Onijskiego RO NKWD GSRS. Od 1950 r. zastępca ministra MWD Adżarskiej ASRS. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

241

Nr 92

1938 kwiecień 21, [Tbilisi]. Protokół nr 108 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Konstantego Chmielewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-108e-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21f IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] g nr 157h DTO GUGB NKWD

Z[a]kau[kaskich] D[róg] Ż[elaznych].CHMIELEWSKI Konstanty, s. Iwana, ur.

w 1888 r[oku] w m[ieście] Chaszuri, z narodo-wości Polak, ob[ywatel] ZSRS, b[ez]p[artyjny], żonaty, w 1925 r[oku] skazany na 1 rok za de-fraudację, w 1933 r[oku] podejrzany o szpie-gostwo i aresztowany, do chwili aresztowania st[arszy] ekonomista Oddziału Dyspozytorni Sł[użby] Ruchu Zarządu Z[a]kau[kaskich] D[róg] Ż[elaznych].

b-Oskarżony-b o to, że będąc wrogo nastawiony do władzy sow[ieckiej] systematycznie powadził a[nty]s[owiecką] agitację i wywoływał niezado-wolenie wśród robotników wydziału, poprzez gmatwanie ewidencji pracy w parku wagonów.

Aresztowany 16 IV [19]38 r[oku] i przetrzy-mywany w tbiliskim więzieniu.

g

i CHMIELEWSKIEGO Konstantego, s. Iwa-na, ur. w 1888 r[oku], d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Było: 107, następnie odręcznie poprawiono.f Było: 20, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono na cyfrze: 5, nierozpoznany znak.i Odręcznie postawiono znak: O.

242

Referent: Pełn[omocnik] oper[acyjny] 1 Wyd[ziału] b-Przewodniczący-b: (—)j

mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] b-Członkowie-b: (—)k

WOLFENZON b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38458, t. 1, s. 12, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/62, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

243

Nr 93

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 109 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Haliny Wostok

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-109-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28-d e-kwietnia-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 36850. 11 Oddział UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS.f

WOSTOK Halina, c. Grzegorza, ur. w 1912 r[oku] w Ry-dze (Łotwa)g, z narodowości – jak utrzymuje – Polka, wy-kształcenie podstawowe, b[ez]p[artyjna], bez konkretnego zatrudnienia, zamieszkała we w[si] Fierija, r[ej]on batumski.

Oskarżona o to, że powróciwszy z zesłania – nawiązała kontakt z kontrabandzistami: KOSTEM OGŁĄ CHASANEM i KOLENKO Marią. Nawiązawszy kontakt z zagranicznymi marynarzami – włoskich, niemieckich, angielskich, norwe-skich i in[nych] okrętów, otrzymywała od nich towary z kon-trabandy i rozprowadzała je wśród ludności.

Dopuszczała się prowokacyjnych rozmów z cudzoziemcami dotyczących warunków życia w ZSRS.

Miała zamiar wyjechać za granicę, wykorzystując pośredni-ctwo inżyniera belgijskiego s[tatku] p[arowego] „Spidolejn” i 4. mechanika statku „Polinajpier”.

W celu ukrycia swojej przemytniczej działalności WO-STOK H[alina, c.] G[rzegorza], rozpowszechniała wśród ludności pogłoski o tym, że jest tajnym współpracownikiem organów NKWD.

f WOSTOK Halinę, c. Grzego-rza, ur. w 1912 r[oku], [skiero-wać] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 25 II [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Tak w tekście.

244

Do winy przyznała się częściowo. Jest oskarżona o przestępstwo przewidziane w art. 58– h6,

58–24 KK GSRS.

b-Referent-b: t[owarzysz] ROMANOW b-Przewodniczący-b: (—)i

c-Członkowie-c: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38459, t. 1, s. 143, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/162, k. 2, pdf.

h Nadpisano odręcznie cyfrę: 10.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

245

Nr 94

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Bronisława Bruchala

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28-d e-kwietnia-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr 14330-a. 5 b-Oddział-b UGB NKWD GSRS a-b-dotycząca oskarżonego-b-a f BRUCHAL[A]1 Bronisława, s. Józefa, ur. w 1907 r[oku]

w m[ieście] Jampol, obwód winnicki (USRS)h, Polak, ob[ywate]l ZSRS, od 1919 [roku] do 1917 r[oku] mieszkał w Besarabii, od 1932 r[oku] w wojskach NKWD. Zarówno ze swojej strony, jak i ze strony żony posiada krewnych za grani-cą. Do chwili aresztowania pom[ocnik] nacz[elnika] placówki Suchumskiego Oddziału Straży G[ranicznej];

oskarżony o to, że w latach 1931–1932 spotykał się z wy-wiadem jednego z obcych państw, został przez niego zwer-bowany do działalności szpiegowskiej i otrzymywał zadania o charakterze szpiegowskim.

8 I b[ieżącego] r[oku] uciekł ze strażnicy razem ze swoją żoną i symulował próbę samobójstwa.

Do winy się przyznał, ale potem się z tego wycofał.

f

g BRUCHAL[A] Bronisława, s. Józefa, i d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfisko-wać.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Tak w tekście.i Pod wyrazem: Józefa postawiono odręcznie znak: –.1 Bronisław Bruchal, brak daty aresztowania, rozstrzelany 30 IV 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

246

Zdemaskowany na podstawie zeznań świadka BASZIŁA-SZWILI, [który widział] jak [oskarżony] odbiera przekaz ra-diowy innego państwa i wychwala ustrój państwowy innego państwa,

tzn. [oskarżony] o przestępstwo przewidziane w art. 58–1–w KK GSRS.

Referent: CHOŁOPOW2 b-Przewodniczący-b: (—)j

b-Członkowie-b: (—)k

(—)l

b-Sekretarz-b: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 78, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/134, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Podpis odręczny: MOROZOW.2 Aleksiej Aleksiejewicz Chołopow (ur. 1902 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1919 r. czło-nek WKP(b). Był referentem w 51 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

247

Nr 95

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Konstantego Jankowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:5 Oddział UGB NKWD GSRS. e Sprawa śled[cza] nr 14937 dotycząca osk[arżonego]

JANKOWSKIEGO1 Konstantego, s. Bronisława, ur. w 1899 r[oku] w gub[erni] wileńskiej, powiat lidzki, w[ieś] Zikiewiczih (Polska)i, pochodzenie chłopskie, członek WKP(b) od 1920j r[oku], wykluczony z par-tii w związku z niniejszą sprawą, ob[ywate]l ZSRS, Polak, wykształcenie średnie. Do chwili aresztowa-nia nacz[elnik] 1. Wydziału Sztabu 17. K[aukaskiej] D[ywizji] K[awalerii] w randze majora.

Oskarżony o to, że:1. Jest członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej,

trockistowskiej, dywersyjnej, szkodniczej organizacji, która 1 XII [19]34 r[oku] dokonała skrytobójczego za-bójstwa t[owarzysza] S[iergieja] M[ironowicza] KIRO-WA, a następnie przygotowywała akty ter[rorystyczne] wobec przywódców WKP(b) i władzy sow[ieckiej];

e

f JANKOWSKIEGO Konstantego, s. Bronisława, g d-rozstrzelać. Jego oso-b[isty] maj[ątek] skonf[iskować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Bronisława postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście. Prawdopodobnie mogą to być: Zinowicze, gm. Lebioda Wielka, pow. lidzki.i Tak w tekście.j Nazwa WKP(b) funkcjonowała dopiero od XIV Zjazdu partii w 1925 r., ale tak w tekście.1 Konstanty Jankowski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 30 IV 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

248

2. Od 1935 r[oku] aż do dnia aresztowania był ak-tywnym członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej organizacji, która przygotowywała zbrojny przewrót skierowany przeciwko władzy sow[ieckiej];

3. Prowadził aktywną działalność szkodniczą ukie-runkowaną na podważenie bojowej gotowości jedno-stek 17. K[aukaskiej] D[ywizji] K[awalerii];

4. Zajmował się działalnością szpiegowską, w tym celu angażował do uczestnictwa w niej inne osoby, przekazywał sow[ieckie] tajne materiały współuczest-nikom k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji,

tzn. [oskarżony] o przestęp[stwo] przewidz[iane] w art. 58–1–b, 58–6 i 58–8 KK GSRS.

Referent: LIFSZYC2 Przewodniczący: (—)k

Członkowie: (—)l

(—)ł

Sekretarz: (—)m

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 146, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/163, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.m Podpis odręczny: MOROZOW.2 Ruwim Abramowicz Lifszyc (1895 r. – 9 X 1938 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS; od 1924 r. aż do chwili aresztowania w organach WCzK-GPU-NKWD. Od 1919 r. członek WKP(b), po aresztowaniu w 1938 r. wykluczony z partii; rozstrzelany. Był referentem w 54 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

249

Nr 96

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Łabunskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 33415. e 5 Oddział UGB NKWD GSRS dotycząca przest[ępstwa] z art. 58–10 i 58–11 KK Gru z[ińskiej]

SRS.ŁABUNSKI1 Wiktor, s. Walentego, ur. w 1904 r[oku]

w m[ieście] Erewań (Armeńska SRS)g, b[ez]p[artyjny], pochodze-nie szlacheckie, z narodowości Polak, ob[ywate]l ZSRS, posiada represjonowanych krewnych (siostra Olimpiada ŁABUNSKA została aresztowana w związku z podejrzeniem o szpiegostwo).

Do chwili aresztowania dowódca baterii 27. k[awa leryjskiego] p[ułku] s[trzelców] 9. Kau[kaskiej] Dywizji Strz[elców] Gór-sk[ich] w stopniu kapitana.

Oskarżony o to, że należał do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji i prowadził aktywną działalność przeciwko władzy sowieckiej.

e

f ŁABUNSKIEGO Wiktora, s. Walentego, h d-rozstrzelać. Jego osobisty majątek skon-fiskować-d.

Referent: NORKO2 b-Przewodniczący-b: (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Tak w tekście.h Pod wyrazem: Walentego postawiono odręcznie znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.1 Wiktor Łabunski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 6 V 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mo-łotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Wiktor Osipowicz Norko (1897 r. – 9 X 1938 r.). Od 1923 r. w WCzK-GPU-NKWD; funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS; od 1935 r. w OO NKWD Gruzji. Od 1920 r. członek WKP(b). W 1938 r. zaliczony do „wro-gów narodu” i po aresztowaniu wykluczony z partii; rozstrzelany. Był referentem w 45 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

250

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 95, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/146, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

251

Nr 97

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Witolda Rolkego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 14317 4 Oddziału UGB NKWD GSRS dotycząca osk[arżonego] ROLKE1 Witolda, s. Ar-tura, ur. w 1908 r[oku], b[ez]p[artyjny], żonaty, ob[ywate]l ZSRS, urzędnik, wykształcenie wyższe, Polak, do chwili aresztowania inżynier Zakładu Konstrukcji Metalowych.

b-Oskarżony-b o to, że był członkiem k[ontr] r[e wo-lucyjnej] szpiegowskiej, terrorystycznej, dywersyjno--szkodniczej organizacji, prowadził działalność szpiegow-ską i szkodniczą w Zakładzie Konstrukcji Metalowych, [co podlega przestępstwu] z art. 58–1–a, 58–7, 58–8 i 58–11 KK GSRS.

Przyznał się do winy. Zdemaskowany zeznaniami NU-ROWA Ł.G. i KAWCZINSKIEGO E[dmunda, s.] I[g-na cego].

e

f ROLKE Witolda, s. Artura, g

d-rozstrzelać. Jego osobisty majątek skonfiskować-d.

(referent: KOWALCZUK2) b-Przewodniczący-b: (—)h

b-Członkowie-b: (—)i

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Artura postawiono odręcznie znak: –.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Witold Rolke, rozstrzelany 30 IV 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Żda-now, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Nikołaj Kuźmicz Kowalczuk (ur. 1902 r.), funkcjonariusz 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 30 II 1929 r. czło-nek WKP(b). Był referentem w 54 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

252

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

EŻ/4l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 63, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/115, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.l Inicjały imienia i nazwiska osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

253

Nr 98

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Feliksa Sliwinskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28 IV-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr 14282 e 5 Oddziału UGB NKWD Gr[uzińskiej] SRS dotycząca oskarżonego SLIWINSKIEGO1 Feliksa, s. Józefa, ur.

w 1894 r[oku], b[ez]p[artyjny], pochodzi [ze środowiska] urzęd-niczego, urzędnik, Polak, służył w armii carskiej w charakterze młodszego podoficera na prawach ochotnika2, do chwili aresztowa-nia nacz[elnik] 1 Wydziału 3 Oddziału Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego], w stopniu intendenta 2 rangi.

Oskarżony o to, że:1. Od 1933 r[oku] był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej

organizacji, która stawiała sobie za cel obalenie władzy sowieckiej;2. Prowadził działalność szkodniczą w systemie WOSO3

Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] w dziedzinie przewo-zów mob[ilizacyjnych];

3. Od 1933 r[oku] zajmował się działalnością szpiegowską na rzecz Niemiec,

e

f SLIWINSKIEGO Felik-sa, s. Józefa, g d-rozstrzelać. Jego osobisty majątek skon-fiskować-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Feliksa postawiono odręcznie znak: –.1 Feliks Sliwinski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 30 IV 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mo-łotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.2 Wolnoopriedielajuszczijsa (ros.) – podoficer w carskiej armii i flocie, który wstąpił na służbę dobrowolnie, dzię-ki czemu korzystał z określonych ulg.3 WOSO (Wojennyje soobszczenija) – Służba Transportu Wojskowego, przedstawicielstwo Ministerstwa Obrony w transporcie kolejowym, morskim, rzecznym i powietrznym. Jego zadaniem była organizacja przewozów wojsko-wych oraz przygotowanie dróg transportu zgodnie z potrzebami sił zbrojnych.

254

tzn. [oskarżony] o przestęp[stwo] przewidz[iane] w art. 58–6, 58–7 i 58–11 KK Gr[uzińskiej] SRS.

b-W pełni przyznał się do winy-b.

Referent: DUDKIN b-Przewodniczący-b: (—)h

b-Członkowie-b: (—)i

(—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 124, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/158, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.

255

Nr 99

1938 kwiecień 28, [Tbilisi]. Protokół nr 110 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Mariana Turskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-110-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-28-d e-kwietnia-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:a-Sprawa śled[cza] nr 14283-a

5 b-Oddziału-b UGB NKWD GSRS b-dotycząca oskarżonego-b f TURSKIEGO1 Mariana, s. Józefa, ur. w 1902 r[oku]

w m[ieście] Warszawa, pochodzący [ze środowiska] urzęd-niczego, Polak, b[ez]p[artyjny], od 1918 r[oku] w RKKA. Do chwili aresztowania dowódca pociągu pancernego 7. dy-w[izjo]nu pociągów pancernych Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] w randze kapitana.

[Oskarżony] o to, że:1. Od 1935 r[oku] był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej]

wojskowej szkodniczej organizacji, która stawiała sobie za cel obalenie władzy sowieckiej i przywrócenie kapitalizmu;

2. Podejmował destrukcyjnie działania w procesie przygoto-wania bojowego i zaopatrzenia materiałowego 7. dyw[izjo]nu pociągów pancernych Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego];

3. Uprawiał agitację wobec osób, które miał zamiar wciąg-nąć do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji;

4. Od 1924 r[oku] prowadził działalność szpiegowską na rzecz Polski,

f

g TURSKIEGO Mariana, s. Józe-fa, h d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazem: Józefa postawiono odręcznie znak: –.1 Marian Turski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 30 IV 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mo-łotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

256

tzn. [oskarżony] o przestępstwa przewidziane w art. 58–6, 58–7, 58–8 i 58–11 KK GSRS.

W pełni przyznał się do winy.

Referent: DUDKIN b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38460, t. 1, s. 134, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/161, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

257

Nr 100

1938 kwiecień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 112 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksandra Brodowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-Protokół nr-b c-112-c

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z c-28 IV-c 193c-8-c r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

d- Rozpoznano-d: d-Postanowiono-d:e

Gagryjski Oddział NKWD Abchaskiej SRS. Sprawa śled[cza] nr c-35289-c dotycząca oskarżonego a-BRODOWSKIEGO-a Aleksandra, s. Andrzeja (Kazimierza, s. Andrzeja), ur[odzonego] w 1912 r[oku] w mieś[cie] Mohylew, twierdzącego, że pochodzi ze [środowiska] robotniczego, z narodowości Polaka, wykształcenie podstawowe, stanu wolnego, ob[ywate]la ZSRS, b[ez]p[artyjnego], pracującego do dnia aresztowania w O[ddziale] D[rogowym] NKWD ZSRS Pilenkowo i zamieszkałego tamże.

BRODOWSKI, pracujący w O[ddziale] D[rogowym] NKWD ZSRS Pilenkowo jako zwykły robotnik był złośliwym A[nty]-S[owieckim]E[lementem]. Podczas wyrabiania paszportu ukrył swoją narodowość – Polak, i swoje prawdziwe imię – Kazimierz, posługując się dokumentami na imię Aleksandra i podając się za Białorusina. BRODOWSKI wychowywał się od dziecka u polskiego kułaka POŁTORACKIEGO, którego synowie służyli w Wojsku Polskim i razem z wojskami okupacyjnymi brali udział w zagarnię-ciu Białorusi (po klęsce okupantów emigrowali do Polski). Ojciec BRODOWSKIEGO – Andrzej, i jego córka Helena, emigrowali do USA, gdzie znajdują się także teraz. Będąc z przekonania przeciwni-kiem władzy sow[ieckiej] i będąc w swojej istocie zdeklasowanym elementem oraz [człowiekiem, który nie umie nigdzie] zagrzać

e

f g a-BRODOWSKIEGO-a Aleksandra, s. Andrzeja (Kazimierza, s. Andrze-ja), c-rozstrzelać-c. b-Jego osob[isty] majątek skonfi-skować-b.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano odręcznie.d- -d Zapisano pismem spacjowanym.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.

258

miejsca, BRODOWSKI w styczniu 1938 r[oku] wkręcił się do pracy w O[ddziale] D[rogowym] NKWD ZSRS, gdzie systematycznie prowadził złośliwą, a[nty]s[owiecką] agitację, zaszczepiając robot-nikom k[ontr]r[ewolucyjne] defetystyczne nastroje. BRODOWSKI w różnych okresach mówił do robotników: „W ZSRS zostały tylko dwie klasy – robotnicy i chłopi, którzy prowadzą między sobą nie-przerwaną walkę... Dla robotnika w ZSRS to nie życie, tylko prze-kleństwo... Lepiej zdechnąć, niż tak żyć... Robotnicy żyli przedtem lepiej, a teraz lepiej zdychać. Niechby się coś wreszcie stało, zmieni-ło, bo nie da się tego więcej wytrzymać”. W celu przerwania priory-tetowej budowy domu wypoczynkowego BRODOWSKI namawiał robotników, by pod pretekstem „groszowych zarobków” porzucili pracę. Podczas śledztwa oskarżony przyznał się, że h-przygotowywał się do ucieczki za granicę-h i w tym celu miał zamiar zatrudnić się na statku, który pływa za granicę i po zawinięciu statku do jednego z zagranicznych portów nie wrócić do ZSRS. h-Do ucieczki za gra-nicę BRODOWSKI namawiał strażaka O[ddziału] D[rogowego] NKWD Pilenkowo, MANUKIANA-h. Przyznał się do winy.

Zgodnie z orzeczeniem lekarskim – b-zdrowy-b.

b-Referent-b: c-Przewod[niczący]-c: (—)i

b-Przewodniczący Trójki-b: c-Członkowie-c: (—)j

b-d-Członkowie-d-b: 1. c-Sekr[etarz]-c: (—)k

2.

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38461, t. 1, s. 100–100a, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/149, k. 2–3, pdf.

h- -h Podkreślono odręcznie.i Podpis odręczny: KOBUŁOW. Bogdan Zacharowicz Kobułow (1 III 1904 r. – 23 XII 1953 r.), komisarz bezpie-czeństwa państwowego 2 rangi (1943), generał-pułkownik bezpieczeństwa państwowego (1945). Od maja 1922 r. w CzK Gruzji; od maja 1923 r. funkcjonariusz CzK powiatu achałcychskiego; od stycznia 1924 r. funkcjonariusz informacyjnego punktu CzK Gruzji w Borżomi, następnie w Achałkałaki oraz Manglisi; od lutego 1926 r. funkcjo-nariusz Zakaukaskiego GPU i GPU GSRS, później starszy pełnomocnik SO Zakaukaskiego GPU; od marca 1931 r. naczelnik 1 Wydziału SPO GPU GSRS; od stycznia 1932 r. pomocnik naczelnika SPO GPU GSRS; od lipca 1934 r. funkcjonariusz UGB NKWD ZSFSR i UNKWD GSRS, następnie oddelegowany do Persji; od 1935 r. zastępca na-czelnika SPO UGB NKWD ZSFSR; od lutego 1936 r. naczelnik EKO UGB NKWD ZSFSR i UNKWD GSRS; od marca 1937 r. zastępca naczelnika 4 Oddziału UGB NKWD GSRS; od kwietnia 1937 r. naczelnik 4 Oddziału UGB NKWD GSRS, jednocześnie od grudnia 1937 r. p.o. zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych GSRS; od lutego 1938 r. zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych GSRS; we wrześniu 1938 r. naczelnik 4 Oddziału 1 Zarządu NKWD ZSRS; od września 1938 r. naczelnik 2 Oddziału GUGB NKWD ZSRS, jednocześnie od grudnia 1938 r. zastępca naczelnika GUGB NKWD ZSRS i naczelnik pionu śledczego NKWD ZSRS; od września 1939 r. naczelnik GEU NKWD ZSRS; od lutego 1941 r. zastępca ludowego komisarza bezpieczeństwa państwowego ZSRS; od lipca 1941 r. zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS; od kwietnia 1943 r. I zastępca ludowego komisarza bezpieczeństwa państwowego ZSRS; od 1946 r. zastępca naczelnika GUSIMZ (na Niemcy) przy Minister-stwie Handlu Zagranicznego ZSRS; od kwietnia 1947 r. zastępca naczelnika GUSIMZ przy Radzie Ministrów ZSRS; od października 1951 r. I zastępca naczelnika GUSIMZ przy Radzie Ministrów ZSRS; od marca 1953 r. I zastęp-ca ministra spraw wewnętrznych ZSRS. Aresztowany 27 VI 1953 r., skazany 23 XII 1953 r. i tego samego dnia roz-strzelany. Zob. Kobułow Bogdan Zacharowicz, http://www.memo.ru/history/NKVD/kto/biogr/(dostęp 24 III 2016 r.).j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.

259

Nr 101

B.d., [Tbilisi]. Protokół nr 112 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Mi-chała Golenieckiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-112-d

posiedzenia Trójki przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRS

z ... 193... r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 35297 Gagryjskiego Oddziału NKWD Abchaskiej ASRS dotycząca oskarżonego GO-LENIECKIEGO Michała, s. Sawina.

Ur[odzonego] w 1880 r[oku] we w[si] Baronikino, r[ej]on timeński, obwód uralski, zamieszkałego w Ga-grach D[olnych], Polaka, z zawodu elektromontera, który pracował wcześniej, jako kontroler w elektrowni, urzędnika, piśmiennego.

GOLENIECKI Michał od 1903 [roku] do 1916 r[oku] pracował w charakterze strażnika w resorcie pocztowo-telegraficznym, gdzie za wyniki perfek-cyjnego wykonania powszechnej mobilizacji w 1914 r[oku] został odznaczony pozłacanym medalem. Jego żona – Wiera JAKUBOWSKA, została w 1931 r[oku] aresztowana w m[ieście] Tuapse przez organa NKWD za działalność k[ontr]r[ewolucyjną] i odsiedziała 2 miesiące.

GOLENIECKI, będąc wrogo ustosunkowany do władzy sow[ieckiej] i obracając się wśród polit[ycznie] nieprawomyślnych elementów systematycznie upra-

e f GOLENIECKIEGO Michała, s. Sa-wina, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 22 IV [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.

260

wiał a[nty]s[owiecką] agitację, dyskredytował orga-nizacje sowieckie, ze wszech miar wychwalał carską policję z jej organami karnymi oraz żandarmerię.

GOLENIECKI w rozmowie między swoimi znajo-mymi, z okazji wyborów do Rady Najwyższej ZSRS, dopuszczał się k[ontr]r[ewolucyjnych] wypowiedzi, mówiąc, że to komedia. Nawiązując do zbliżających się wyborów do Rady Najwyższej Abchaskiej i Gruziń-skiej SRS, GOLENIECKI zajmował się dyskredytacją zbliżających się wyborów.

GOLENIECKI, w związku z przeprowadzonymi aresztowaniami k[ontr]r[ewolucyjnej] trockistowskiej bandy, mówił: „Władza sowiecka i organy NKWD dzia-łają nieprawidłowo, kiedy dokonują aresztowań takiej dużej liczby ludzi, zarówno obywateli sow[ieckich], jak i cudzoziemców. Kto mówi prawdę – tego od razu aresztują. Przedtem żyło się lepiej”.

Według zeznań dwóch świadków GOLENIECKI służył w przeszłości jako żandarm w m[ieście] Odessie.

Zgodnie z orzeczeniem lekarza jest zdrowy.

Referent: d-Przewod[niczący]-d: (—)g

d-Członkowie-d: (—)h

Przewodniczący Trójki: d-Sekr[etarz]-d: (—)i

Członkowie: 1) 2) Sekretarz:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38461, t. 1, s. 127–127a, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/160, k. 2–3, pdf.

g Podpis odręczny: KOBUŁOW.h Podpis odręczny: CERETELI.i Podpis odręczny: MOROZOW.

261

Nr 102

1938 maj 5, [Tbilisi]. Protokół nr 113 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Adama Korusza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-113-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-5 V-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-Sprawa nr 1669 – DTO-a.KORUSZ Adam, s. Ignacego, ur. w 1898 r[oku],

ur[odzony] w gub[erni] [rad]omskiejh, w[ieś] Ziele-niec (Polska)i, pochodzi z chłopstwa, z narodowości Polak, ob[ywate]l ZSRS, słabo wykształcony, w 1936 r[oku] skazany za kradzieże z magazynu, do chwili aresztowania księgowy 10. odcinka drogowego.

Oskarżony o to, że był członkiem k[ontr]r[e wo-lucyjnej] szkodniczej grupy i prowadził działalność wywrotową w dziedzinie destrukcji [systemu] komu-nikacji – niszczył samoczynną blokadę łączy poprzez włamywanie się do szaf samoczynnych blokad i kra-dzież z nich akumulatorów, co zagrażało bezpieczeń-stwu jazdy pociągów,

tzn. [oskarżony] o przestępstwa przewidziane w art. 58–9 i 58–11 KK Gr[uzińskiej] SRS.

KORUSZ przyznał się do przedstawionych mu zarzutów.

KORUSZ został aresztowany 8 IV [19]38 r[oku] i przebywa w tbil[iskim] więzieniu.

e

f g KORUSZ[A] b-Adama-b, s. Ignacego, ur. w 1898 r[oku], d-rozstrzelać. Jego osob[isty] majątek skonfiskować-d.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h Było: omskiej.i Tak w tekście.

262

Referent: Pom[ocnik] nacz[elnika] ODTO Tbilisi b-Przewodniczący-b: (—)j

lejtnant bezpieczeń[stwa] pań[stwowego] b-Członkowie-b: (—)k

ZACHAROW1 (—)l

b-Sekretarz-b: (—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38462, t. 1, s. 18, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/74, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: KOBUŁOW.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: CERETELI.ł Podpis odręczny: MOROZOW.1 Michaił Aleksandrowicz Zacharow (ur. 1899 r.), lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika ODTO Tbilisi. Od 1919 r. członek RKP(b). Aresztowany 1 VIII 1939 r. i oskarżony o kontrrewolucyjną, trockistowską dzia-łalność oraz wykluczony z partii; rozstrzelany na podstawie postanowienia Trójki przy NKWD GSRS z 25 IX 1939 r. Był referentem w 128 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

263

Nr 103

1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczą-cy Jana Majewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-114-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 V-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-b-Sprawa śled[cza]-b nr 14154-a 3 Oddziału UGB NKWD GSRS.Oskar[żony] MAJEWSKI Jan, s. Michała, ur. w 1884

r[oku] w mieś[cie] Warszawa (Polska)h, Polak, ob[ywa-te]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], żonaty, piśmienny, z zawodu kamieniarz,

a-b-o to, że:-b-a do 1908 r[oku] mieszkał w mieś[cie] War-szawie, gdzie wielokrotnie podczas całego okresu zamiesz-kiwania w Warszawie był represjonowany za ukrywanie swojego prawdziwego nazwiska, nosił różne nazwiska, jak: BLUMSFAD Jan; MAJEWSKI Jan, s. Michała; SZMITIEL-SKI Czesław, s. Szymona i FLAG Jan, s. Iwana. W 1908 r[oku] został aresztowany i skazany przez sąd wojskowy na dożywotnie zesłanie na Sybir. Dwa lata później, w 1910 r[oku], uciekł z Syberii na Daleki Wschód, gdzie mieszkał do 1933 roku pod różnymi nazwiskami (JAGODKIN Iwan Iwanowicz, SAKOWICZ Stanisław Adamowicz, ZAKKO-WICZ Stanisław Adamowicz i SZWIKIEL-SAKKOWICZ Stanisław Adamowicz).

Mieszkając na Dalekim Wschodzie, utrzymywał pisemną korespondencję z Japonią, gdzie mieszkał syn jego drugiej

e

f g MAJEWSKIEGO Jana, s. Micha-ła, ur. w 1884 r[oku], d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfisko-wać.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.

264

żony o nazwisku ZUJEW. Na polecenie ZUJEWA Ja-pończycy, którzy przyjeżdżali z Charbina [leżącego] na Dalekim Wschodzie, spotykali się z MAJEWSKIM. Oskar[żony] MAJEWSKI utrzymywał kontakty z Pol-ską; na Dalekim Wschodzie podtrzymywał przyjazne kontakty z handlarzami SZENGIELIJEM A.D. oraz ASANIDZE Mikołajem i in[nymi], którzy obecnie są represjonowani przez org[any] NKWD jako japońscy szpiedzy. Na zlecenie SZENGIELIJA i ASANIDZE, MAJEWSKI przyjechał do Tbilisi i w dalszym ciągu utrzymywał kontakt ze wskazanymi osobami, tzn. [jest oskarżony o] przestępstwo przewidziane w art. 58–1a KK GSRS.

b-Referent-b: BAŁASANOW d-Przewod[niczący]-d: (—)i

b-Przewodniczący-b: d-Członkowie-d: (—)j

b-Członkowie-b: d-Sekr[etarz]-d: (—)k

b-Sekretarz-b:

JEK/6l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 14–15, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/66, k. 2–3, pdf.

i Podpis odręczny: KOBUŁOW.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.l Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

265

Nr 104

1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczą-cy Józefiny Radkiewicz

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-114-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-maja-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 12507 3 Oddziału UGB

NKWD GSRS f a-dotycząca oskarż[onej]-a RADKIEWICZ Józefiny, c. Aleksandra, ur.

w 1879 r[oku] w m[ieście] Lwowie (Polska)h, Polki, ob[ywatel]ki ZSRS, b[ez]p[artyjnej], [po-chodzącej] z mieszczaństwa, z wyższym wy-kształceniem, z zawodu nauczycielki, do chwili aresztowania gospodyni domowej na utrzymaniu córki,

a-b-o to, że-b-a w 1920 r[oku] poprzez polskie towarzystwo

dobroczynne nawiązała kontakt z polskim kon-sulatem.

Wielokrotnie składała w konsulacie wniosek o [zgodę] na swój wyjazd do Polski.

W 1920 r[oku] przygotowała poprzez konsulat wszystkie dokumenty potrzebne do wyjazdu do Polski, ale zrezygnowała ze swoich zamiarów i pozostała w ZSRS.

f g RADKIEWICZ Józefinę, c. Aleksan-dra, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od-d 5 listopada 1937 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. W lewym górnym rogu odręczna adnotacja o treści: Trójka. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.

266

Systematycznie odwiedzała polski kościół, gdzie spotykała się z Polakami. Utrzymywa-ła pisemny kontakt z bratem, który przebywał w Polsce.

W 1937 r[oku] znowu odwiedziła polski kon-sulat,

tzn. [oskarżona] o przest[ępstwo] przewi-dz[iane] w art. 58–1–a KK GSRS.

Referent: OWANIESIAN1 b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

b-Sekretarz-b: (—)k

5–ANl.–

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38463, t. 1, s. 27, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/79, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: KOBUŁOW.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: MOROZOW.l Liczba wykonanych kopii oraz inicjały osoby sporządzającej protokół.1 Giework Akopowicz Owaniesian (ur. 1913 r.), sierżant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik operacyjny 1 Wydziału 3 Oddziału UGB NKWD. Od 1931 r. członek WLKSM, od 30 XII 1938 r. kandydat na członka WKP(b). Był referentem w 6 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

267

Nr 105

1938 maj 23, [Tbilisi]. Protokół nr 114 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczą-cy Jakuba Woronowicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-114-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-maja-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] nr 15527 3 Wydziału 4 Oddziału UGB NKWD GSRS dotycząca oskarżonego WORONOWICZA Jakuba, s. Eusta-chiusza, ur. w 1898 r[oku], Polaka, ob[ywate]la ZSRS. W Polsce ma dwie siostry i matkę, a w Ameryce ojca – utrzymuje z nimi kontakt; podczas sowietyzacji Gruzji służył w Urzędzie Celnym na granicy irańskiej i utrzymywał kontakt z zagranicznymi handlow-cami, urzędnik, główny księgowy achałcychskiego Gorsowietu, wykształcenie średnie, sądzony trzykrotnie: w 1922 [roku], 1927 [roku] i [19]37 r[oku] za działalność k[ontr]r[ewolucyjną] i prze-stępstwa kryminalne, zamieszk[ały] w m[ieście] Achałcyche.

Oskarżony o to, że w 1922 r[oku] przerzucił nielegalnie za granicę (do Polski) matkę i dwie swoje siostry, sam został w ZSRS, ukrył swoje pochodzenie narodowe i prowadził złośliwą a[nty]s[owiecką] i k[ontr]r[ewolucyjną] agitację przeciwko przedsięwzięciom wła-dzy sow[ieckiej], rozpowszechniał prowokacyjne pogłoski oraz dyskredytował przywódców partii i rządu, sowiecką prasę, szkołę i konstytucję. Wychwala k[ontr]r[ewolucyjnych] trockistów, carski i burżuazyjny ustrój, przywódców burżuazyjnych państw, pochwala podstępne zabójstwo tow[arzysza] KIROWA, wychwala hiszpań-skich buntowników i interwentów, miał zamiar uciekać za granicę.

g f

h i WORONOWICZA Jaku-ba, s. Eustachiusza, d-roz-strzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: V, następnie przekreślono.h Odręcznie postawiono znak: –.i Odręcznie postawiono znak: O.

268

Referent: t[owarzysz] URUSZADZE1 I. b-Przewodniczący Trójki-b: (—)j

b-c-Członkowie-c-b: (—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38463, t. 1, s. 41, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/89, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: KOBUŁOW.k Podpis odręczny: CERETELI.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Ilja Gieorgijewicz Uruszadze (ur. 1914 r.), starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego. Od 1937 r. w NKWD, pomocnik naczelnika 3 Wydziału 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. W latach 1949–1950 minister bezpieczeństwa państwowego Adżarskiej ASRS. Od 1940 r. członek WKP(b). Był referentem w 45 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

269

Nr 106

1938 czerwiec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 115 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Płuchowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-115-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 VI-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 20606 3 Oddziału UGB NKWD GSRS dotycząca oskarżonego PŁUCHOW-SKIEGO1 Michała, s. Tadeusza, ur. w mieś[cie] Leningradzieh, z narodowości Polaka, ob[ywate]la ZSRS, b[ez]p[artyjnego], z wyższym wykształce-niem, z zawodu inżyniera. Do chwili aresztowania nacz[elnik] budowy CGRP „Sojuzmysz’jak”.

[Oskarżony] a-b-co to, że-c-b-a:1. Był aktywnym członkiem kontrrewolucyjnej

trockistowsko-prawicowej, dywersyjno-szkodniczej organizacji w CGRP;

2. Prowadził wywrotową działalność na budowach CGRP „Sojuzmysz’jak”,

tzn. [oskarżony] o przestępstwa przewidziane w art. 58–7, 58–11 KK b-Gruz[ińskiej]-b SRS.

Do winy przyznał się tylko częściowo. Zdemaskowany zeznaniami oskarż[ających]: BIE-

ŻANISZWILI N.M. i IASZWILI F.N.

e

f PŁUCHOWSKIEGO Michała, s. Tade-usza, g urodzonego w 1899 roku, d-roz-strzelać-d. Jego osob[isty] majątek skon-fiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo. W lewym górnym rogu odręczna adnotacja o treści: Wk 10.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Tadeusza postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście.1 Michał Pluchowski (Płuchowski), brak daty aresztownia, rozstrzelany 15 VI 1938 r. Spis z 19 kwietnia 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Kaganowicz, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

270

a-b-Referent-b: KOZACZENKO-a2 b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Sekretarz-b: (—)j

b-Członkowie-b: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38465, t. 1, s. 5, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/49, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: KOBUŁOW.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.2 Borys Grigorjewicz Kozaczenko (ur. 1905 r.), funkcjonariusz 3 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1930 r. członek WKP(b). Był referentem w 23 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

271

Nr 107

1938 czerwiec 14, [Tbilisi]. Protokół nr 116 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Siergieja Nadolskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-116-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-14 VI-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 15640 dotycząca [oskar-żonego] NADOLSKIEGO Siergieja, s. Andro-nika, ur. w 1892 r[oku], Polak, był[y] członek partii eserów, urzędnik, pedagog szkoły rolniczej, zamiesz[kały] w agbułacko-mangliskimh rejonie.

NADOLSKI S[iergiej, s.] A[ndronika], od 1912 r[oku] należał do partii eserów, był zwią-zany ze znanymi eserowcami: FIGNER, SPIRI-DONOWĄ, BIEŁOGOŁOWKINĄ i in[nymi]; posiada za granicą rodzonego brata i krewnych żony, w 1926 r[oku] spotykał się nielegalnie z mienszewickim emisariuszem Siergiejem CE-RETELI, a w 1925 r[oku] i później z pracowni-kiem konsulatu niemieckiego von NEUMANEM i jego żoną.

Będąc wrogo nastawiony do ustroju sowiec-kiego, otoczył się szkodniczymi elementami i prowadził ostrą k[ontr]r[ewolucyjną] agitację przeciwko przedsięwzięciom partii i rządu.

e

f g NADOLSKIEGO Siergieja, s. Andronika, d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skon-fiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo. W lewym górnym rogu nieczytelna adnotacja z odręcznym podpisem MOROZOWA. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Odręcznie postawiono znak: –.h Było: agbułach-manglisskim. W latach 1937–1940 (rosyjskie źródła podają, że aż do 1944 r.) pobliskie miasto Te-tri-Ckaro (Tertri Tsqaro) nosiło nazwę Arbułachi (ros. Agbułach, tur. Ag-Bułag), wcześniej także: Biełyje Rodniki. W okresie Wielkiego Terroru razem z Manglisi stanowiło rejon agbułacko-mangliski.

272

Referent: tow[arzysz] i d-CHIECZUTOW-d b-Przewod[niczący] Trójki-b: (—)j

b-c-Członkowie-c-b: (—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

4/ANł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38464, t. 1, s. 11, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/57, k. 2, pdf.

i Nazwisko zamazano odręcznie.j Podpis odręczny: KOBUŁOW.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.ł Liczba wykonanych kopii oraz inicjały osoby sporządzającej protokół.

273

Nr 108

1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Lwa Grimma

a-Ści[śle] tajne-a

a-b-Protokół nr-b c-117-c-a

posiedzenia Trójki przy Ludow[ym] Komisar[iacie] Spraw Wewnęt[rznych] GSRSz c-21 VI-c 1938 r[oku]

Przewodniczący Trójki przy NKWD GSRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

d-Rozpoznano-d: d-Postanowiono-d:a-NKWD b-Adżarii-b-a. Sprawa śled[cza] nr 33472 oskarżonego

GRIMM[A] Lwa, s. Juliana, ur. w 1895 r[oku] w Polsceh, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykształ-cenie wyż[sze], posiada krewnych w Polsce i prowadzi z nimi korespondencję, do chwili aresztowania pracował jako kier[ownik] biura konstrukcyjnego batumskiego Zakładu Budowy Maszyn, mieszkał w mieś[cie] Batumi.

Przyznał się, że kiedy Niemiec SZENING F., rozpoznany jako agent japońskiego wywiadu, zwerbował go do organizacji dywersyjnej, zajmo-wał się działalnością szkodniczą [ukierunkowaną na niszczenie] maszyn do obróbki herbaty, skut-kiem czego doszło do strat o wartości 1 000 000 rub[li], a także doszło do zerwania państwowego planu gospodarczego [dotyczącego] produkcji herbaty. GRIMM przyznał się do działalności antysowieckiej skierowanej przeciwko sowie-ckiej władzy.

e

f GRIMM[A] Lwa, s. Juliana, g c-rozstrzelać-c. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano odręcznie.d- -d Zapisano pismem spacjowanym.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazem: Juliana postawiono odręcznie znak: –.h Tak w tekście.

274

Referent: t[owarzysz] KURBATOW1 b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38465, t. 1, s. 152, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/165, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.1 Jakow Dmitrijewicz Kurbatow, funkcjonariusz NKWD Adżarskiej ASRS; od 1940 r. naczelnik Wydziału Ekono-micznego NKWD Adżarskiej ASRS. Był referentem w 5 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

275

Nr 109

1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władimira Kozłowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-117-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21-d e-czerwca-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa nr 15090 f 5 Odziału UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS. Dotycząca oskarżonego KOZŁOWSKIEGO1

Władimira, s. Stanisława, ur. w 1912 r[oku] w mieś[cie] Min[eralne] Wody, Polak, pocho-dzenie robotnicze, urzędnik, ob[ywate]l ZSRS, żonaty, w 1931 roku wykluczony z WKP(b) za odmówienie wyjazdu do pracy na wieś. Do chwi-li aresztowania kancelista 27. S[amodzielnego] B[atalionu] Z[motoryzowanego] S[trzelców].

Oskarżony o to, że jest agentem polskiego wywiadu, do którego został wciągnięty przez swojego ojca, wroga narodu, agenta polskiego wywiadu KOZŁOWSKIEGO S[tanisława, s.] K., na zlecenie którego gromadził tajne informa-cje o stanie 27. S[amodzielnego] B[atalionu] Z[motoryzowanego] S[trzelców],

tzn. [oskarżony] o przestęp[stwo] przewidz[iane] w art. 58–1–b KK Gruz[ińskiej] SRS.

f

g KOZŁOWSKIEGO Władimira, s. Stanisła-wa, h d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Pod wyrazem: Stanisława postawiono odręcznie znak: –.1 Władimir Kozłowski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 22 VI 1938 r. Spis z 10 czerwca 1938 r., podpisali: Sta-lin, Mołotow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

276

Wobec przedstawionych mu zarzutów KO-ZŁOWSKI w pełni przyznał się do winy.

Referent: FIŁATOW2. b-Przewodniczący-b: (—)i

b-Członkowie-b: (—)j

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38465, t. 1, s. 112, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/155, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.2 K.A. Fiłatow, funkcjonariusz 5 Wydziału NKWD GSRS; od 27 VI 1939 r. śledczy OO NKWD Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. Był referentem w 24 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

277

Nr 110

1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Gleba Wilkinsa

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-117-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-21 VI-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-Sprawa śled[cza] nr 14877 3 Oddziału UGB NKWD GSRS-a.Dotycząca oskarżonego WILKINSA Gleba, s. Piotra, ur.

w 1899 roku w m[ieście] Londyn (Anglia), [pochodzącego] ze szlachty, w 1920 r[oku] przybył nielegalnie z Polski na te-rytorium sowieckie, żonatego, b[ez]p[artyjnego], ob[ywate]la ZSRS, z nieukończonym wyższym wykształceniem, technik budowlaniec, uczył się w Warszawie (Polska), do chwili aresz-towania pracował w Komitecie Sztuk Gruzji,

a-b-c-o to, że-c-b-a jest aktywnym członkiem kontrrewolucyjnej terrorystycznej, dywersyjno-szkodniczej i szpiegowskiej or-ganizacji prawicowejh, na zlecenie której prowadził aktywną działalność wywrotową w przemyśle Gruzji,

tzn. [oskarżony] o przestępstwa przewidziane w art. 58–7, 58–11 KK GSRS.

Do winy się nie przyznał, został zdemaskowany przez zezna-nia KAŁANDADZE N.I.

e

f WILKINSA Gleba, s. Piotra, g ur. w 1899 r[oku], d-rozstrze-lać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

Referent: (RUSSKOW) b-Przewodniczący-b: (—)i

b-c-Członkowie-c-b: (—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: O.g Pod wyrazami: Gleba, s. Piotra odręcznie postawiono znak: –.h Pod wyrazem: prawicowej odręcznie postawiono znak: –.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: CERETELI.

278

(—)k

b-Sekretarz-b: (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38465, t. 1, s. 44, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/93, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Podpis odręczny: MOROZOW.

279

Nr 111

1938 czerwiec 21, [Tbilisi]. Protokół nr 117 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wincentego Wolanskiego

a-b-Protokół-b-a c-117-c

a-posiedzenia Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego Związku SRS-a1

[z] c-21 VI-c 1938 r[oku]

Przewodniczący Kolegium Wojskowego S[ądu] N[ajwyższego] Związku SRSCzłonkowie ProkuratorSekretarz

a-b-Rozpoznano-b-a: a-Postanowiono-a:Sprawa śled[cza] nr 35344 UGB NKWD Abchazji.Dotycząca oskarżonego WOLANSKIEGO Win-

centego, s. Ludwika, ur. w 1882 r[oku] w m[ieście] Jarańsk, by[ła] gubernia wiacka, [pochodzi] z był[ej] polskiej szlachty, w połowie Polak – w połowie Ro-sjanin, ob[ywate]l ZSRS, b[ez]partyjny, wykształcenie wyższe, żonaty, do chwili aresztowania inżynier gor-kowskiego Awtozawodu, w 1930 r[oku] aresztowany przez GPU Zaporoża z oskarżenia o szkodnictwo.

g Oskarżony o to, że od 1923 [roku] do 1930 r[oku] był aktywnym członkiem kontrrewolucyjnych orga-nizacji, a od 1935 [roku] do 1937 r[oku] prowadził na ich zlecenie systematyczną, dywersyjno-szkodniczą działalność w sektorze budowy dróg.

Od 1909 [roku] do 1937 r[oku], z przerwami, zaj-mował się szpiegostwem na rzecz jednego z obcych państw, werbując do tego celu także inne osoby.

Do winy przyznał się w całości.

d

e WOLANSKIEGO Wincentego, f s. Lu-dwika, c-rozstrzelać-c. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Zapisano wersalikami.b- -b Zapisano pismem spacjowanym.c- -c Zapisano odręcznie.d Odręcznie postawiono znak: V.e Odręcznie postawiono znak: O.f Pod wyrazem: Wincentego odręcznie postawiono znak: –.g Maszynowo postawiono znak: ?1 Pomimo, iż nagłówek dokumentu wskazuje, że wyrok zapadł na posiedzeniu Kolegium Wojskowego Sądu Najwyż-szego Związku SRS, mamy do czynienia z protokołem Trójki. Wskazują na to zarówno te same podpisy członków składu sędziowskiego występującego w kolejnych sprawach, jak i numer, data dzienna oraz lokalizacja protokołu w teczce zawierającej przechowywane dokumenty Trójek. W tym przypadku posłużono się formularzem z posiedzeń Kolegium Wojskowego i nie zmieniono treści nagłówka. Stosowanie innych, niewypełnionych formularzy było czę-stą praktyką NKWD z powodu niedoboru papieru.

280

Referent: t[owarzysz] a-Przewodniczący-a: (—)h

a-Członkowie-a: (—)i

(—)j

a-Sekretarz-a: (—)k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38465, t. 1, s. 158, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/166, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CERETELI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Podpis odręczny: MOROZOW.

281

Nr 112

1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Wiktora Krapiwianskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-2-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-25-d e-września-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruz[ińskiej] SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 36854. f Batumski Wydział Port[owy] 11 Oddziału

UGB NKWD Gruz[ińskiej] SRS. Dotycząca oskarżonego KRAPIWIAN-

SKIEGO Wiktora, s. Iwana, ur. w 1898 roku w m[ieście] Ryga (Łotwa)h, [wywodzącego się] z cieszących się poważaniem ob[ywatel]i, Po-lak. Do 1923 roku ob[ywate]l Łotwy. Obecnie ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie średnie, żonaty, bezpartyjny, został aresztowany i skazany na 3,5 roku zsyłki za ekonomiczną kontrrewolucję. Pra-cował w Zarządzie Portu Batumskiego.

Oskarżony o to, że począwszy od 1929 r[oku] zajmował się k[ontr]r[ewolucyjną] szpiegowską działalnością i był związany ze swoim bratem, skazanym za szpiegostwo. Pracując w porcie opracowywał szkodnicze plany i prowadził zło-śliwą a[nty]s[owiecką] agitację.

Przyznał się do winy.Aresztowany 9 IV 1938 r[oku]. Więziony przy

Batumskim Wydziale Port[owym] 11 Odd[ziału].

f

g KRAPIWIANSKIEGO Wiktora, s. Iwana, ur. w 1898 roku, d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo. W prawym górnym rogu odręczna adnotacja o treści: [sprawa] polsk[a]. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: –.h Tak w tekście.

282

a-b-Referent-b-a: Pełnomocnik op[eracyjny] b-c-Trójka-c-b: d-1.-d (—)i

Batumskiego Wydziału Port[owego] d-2.-d (—)j

11 Oddziału UGB NKWD GSRS d-3.-d (—)k

GAMBAROW1

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38467, t. 1, s. 72, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/124, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: CZARKWIANI. Kandid Niestorowicz Czarkwiani (1907–1994), działacz komunistyczny. Do maja 1937 r. kierownik w Wydziale Szkół i Nauki KC KP(b) Gruzji; od września 1937 r. I sekretarz Związku Pisa-rzy Sowieckich GSRS; od 21 V 1937 r. III sekretarz, a od 31 VIII 1938 r. do 2 IV 1952 r. I sekretarz KC KP(b) Gru-zji i zarazem szef struktur miejskich partii w Tbilisi; od 21 III 1939 r. do 5 X 1952 r. zastępca członka KC WKP(b); w latach 1952–1953 w KC WKP(b)/KPZS; w latach 1953–1958 kierownik trustu budowlanego w Taszkiencie, póź-niej pracował w Instytucie Ekonomii i Prawa Akademii Nauk GSRS; w latach 1981–1988 dyrektor Naukowo-Ba-dawczego Instytutu Ekonomiki i Planowania Gospodarki Narodowej GSRS; deputowany do Rady Najwyższej ZSRS od 1 do 3 kadencji. Zob. Czarkwiani Kandid Niestorowicz, http://www.knowbysight.info/ChCC/04134.asp (dostęp 15 II 2016 r.).j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Grigorij Nikołajewicz Gambarow, pełnomocnik operacyjny Batumskiego Wydziału Portowego 11 Oddziału UGB NKWD GSRS. Był referentem w 2 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

283

Nr 113

1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Piotra Kukuriaka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-2-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-25 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa b-śled[cza]-b nr 14717 Potijskiego GO RO

NKWD Gr[uzji]. Dotycząca oskar[żonego] KUKURIAKA Piotra,

s. Marka, ur. w 1907 r[oku]. Urodz[ony] we wsi b-Gorajówkaf-b, r[ej]on no-

wouszyckig, obw[ód] win[nicki], z nar[odowości] Polakh, ob[ywatel] ZSRS, słabo piśmienny, żonaty, b[ez]p[artyjny], wcześniej karany, do chwili areszto-wania pracował jako pracownik [handlu] bakaliami w m[ieście] Poti.

Oskarżony o to, że w 1934 r[oku], będąc zesłany z r[ejo]nu nowouszyckiegoi, obw[ód] win[nicki], za kradzież kołchozowej pszenicy, uciekł z zesłania i przyjął się do pracy w m[ieście] Poti, zajmował się a[nty]s[owiecką] agitacją skierowaną przeciwko wła-dzy sow[ieckiej], wychwalając ustrój kapital[istyczny]. Przyznał się do winy.

Aresztowany 26 III [19]38 r[oku]. Więziony przy Potijskim GO RO NKWD Gr[uzji].

e KUKURIAKA Piotra, s. Marka, d-sprawę skierować do sądu według właściwości-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzysło-wie, o treści: „k[ontr]r[ewolucyjny] element”. W prawym górnym rogu odręczna adnotacja o treści: Polak. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: –.f Było: Goriaczenko.g Było: nowo-ujciński.h Pod wyrazem: Polak odręcznie postawiono znak: –.i Było: ujcińskiego.

284

b-Referent-b: Peł[nomocnik] op[eracyjny] Przewodniczący:b-Potijskiego-b GO RO NKWD Gr[uzji] Członkowie:b-mł[odszy] lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b Sekretarz:c-CZCHETIJA-c1 d-Trójka-d: d-1.-d (—)j

d-2.-d (—)k

d-3.-d (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38467, t. 1, s. 77, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/131, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CZARKWIANI.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Rażdien Rozanowicz Czchetija (ur. 1907 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik opera-cyjny Potijskiego GO NKWD Gruzji. Od 1922 r. członek WLKSM, od października 1937 r. kandydat do WKP(b). Był referentem w 116 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

285

Nr 114

1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Heleny Walkiewicz

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-2-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-25 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e Sprawa śled[cza] nr 1223 NKWD GSRS. Dotycząca oskar[żonej] WALKIEWICZ Heleny,

c. Stanisława, ur. w m[ieście] Dębag (Polska), Polki, ob[ywatel]ki ZSRS, b[ez]p[artyjnej], z nieukończonym wykształceniem średnim, panny, niekaranej, do chwili aresztowania bez określonego zatrudnienia.

Oskarżona o to, że od 1936 roku utrzymywała ścisły kontakt z pracownikami polskiego konsulatu i próbo-wała nielegalnie przekroczyć granicę do Polski.

Przyznała się do winy.Aresztowana 30 VIII [19]38h r[oku]. Przetrzymywana pod strażą w więzieniu wewnętrz-

nym NKWD GSRS.

f WALKIEWICZ Helenę, c. Stanisława, urodzoną w 1921 roku, d-skierować do ITŁ na dziesięć lat-d, od[bywanie] kary [liczyć] od 30 VIII [19]38 r[oku].

Referent: P[omocnik] nacz[elnika] b-Trójka-b: 1. (—)i

1 Wydz[iału] 3 Oddz[iału] UGB NKWD 2. (—)j

b-sierżant-b b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 3. (—)k

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Było: Diemba.h Odręcznie napisano na cyfrze: 8 cyfrę: 7.i Podpis odręczny: CZARKWIANI.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

286

(DŻWARISZEJSZWILI1)

NW/5l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38467, t. 1, s. 73, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/125, k. 2, pdf.

l Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii. W dolnym lewym rogu dwa nieczytelne podpisy.1 Akakij Okropirowicz Dżwariszejszwili (ur. 1906 r.), sierżant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelni-ka 1 Wydziału 3 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 17 VI 1930 r. członek WKP(b). Był referentem w 32 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

287

Nr 115

1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 2 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Piotra Wierzby

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-2-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-25 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 14643 NKWD GSRS.Dotycząca oskarżonego WIERZBYf Piotra, s. Pio-

tra, ur. w 1869 r[oku] w [miejscowości] Dagiewnikig (Polska)h, Polak, ob[ywate]l ZSRS, słabo piśmienny, żonaty, b[ez]p[artyjny], niekarany, do chwili areszto-wania woźny teatru „Rustaweli”.

Oskarżony o to, że został zwerbowany przez polski wywiad i [był] związany z rezydentami polskich orga-nów wywiadowczych: KOWALSKIM, IZDEBSKIM i WIŚNIEWSKIM.

Do winy się nie przyznał. Zdemaskowany zeznaniami KAWCZINSKIEGO

E[dmunda, s.] I[gnacego].Aresztowany 4 II [19]38 r[oku]. Przetrzymywany w tbiliskim więzieniu.

e WIERZBĘf Piotra, s. Piotra, urodzone-go w 1869 r[oku], d-sprawę [skierować] do dokładniejszego rozpatrzenia-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku, adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: –.f Było: Wierżba.g Prawdopodobnie: Łagiewniki.h Tak w tekście.

288

Referent: Pełnom[ocnik] o[peracyjny] b-Trójka-b: 1. (—)i

1 Wydz[iału] 3 Oddz[iału] UGB NKWD 2. (—)j

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 3. (—)k

(OWANIESIAN)

NW/5l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38467, t. 1, s. 78, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/133, k. 2, pdf.

i Podpis odręczny: CZARKWIANI.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Podpis odręczny: TAŁACHADZE.l Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

289

Nr 116

1938 wrzesień 25, [Tbilisi]. Protokół nr 9 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS doty-czący Władysława Giedroycia

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-9-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-25 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie: d-t[owarzysze] CZARKWIANI, Prokurator do spraw spec[jalnych]GOGLIDZE, TAŁACHADZE-d

Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e Sprawa śled[cza] nr 14901 4 Oddziału UGB

NKWD GSRS.Dotycząca oskar[żonego] GIEDROYC[IA]

Władysława, s. Iwana (Jana), ur. w 1913 r[oku]. Urodz[ony] w mieś[cie] Wiedeń (Austria), Po-

lak, ob[ywate]l ZSRS, piśmienny, kawaler, b[ez]-part[yjny], niekar[any], do chwili aresztowania strugacz Z[akładów] R[emontowych] im. Stalina.

Oskarżony o to, że począwszy od 1928 r[oku] aż do chwili aresztowania prowadził działalność szpiegowską na rzecz Anglii, będąc związany z angielskim kontrwywiadowcą, lekarzem KOL-MER Henrykiem, a poczynając od 1931 r[oku] – będąc bezpośrednio związany z sekretarzem polskiego konsulatu w Tbilisi – prowadził jedno-cześnie działalność szpiegowską na rzecz Polski.

Do winy się przyznał.Aresztowany 5 III [19]38 r[oku]. Przetrzymywany w tbiliskimg więzieniu.

e

f GIEDROYC[IA] Władysława, s. Iwana (Jana), ur. w 1913 r[oku], d-rozstrzelać. Jego osobisty maj[ątek] skonf[is ko wać]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku odręczna adnotacja o treści: Dotyczy [sprawy] angielskiej i polskiej.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Pod wyrazem: tbiliskim odręcznie postawiono znak: –.

290

Referent: Pełn[omocnik] o[peracyjny] d-Trójka-d: d-1.-d

3 Wydz[ia]łu 4 Oddziału UGB NKWD GSRS d-2.-d (—)h

mł[odszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] d-3.-d (—)i

UCZANIEISZWILI1

EŻ/5j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38467, t. 1, s. 104, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/152, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: GOGLIDZE. i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.j Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.1 Dmitrij Konstantinowicz Uczanieiszwili (ur. 1900 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, pełnomoc-nik operacjny 3 Wydziału 4 Oddziału UGB NKWD GSRS; od 15 VI 1937 r. do 1 XI 1937 r. naczelnik Tkwibulskie-go RO NKWD GSRS. Od 1929 r. członek WKP(b). Był referentem w 33 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kar-toteka Partyjna.

291

Nr 117

1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Tomasza Jagiełły

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-16-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 38629 NKWD b-Abchazji-b.Dotycząca oskar[żonego] JAGIEŁŁO Toma-

sza, s. Teodora, ur. w 1893 r[oku] w Polsce, Polak, ob[ywate]l ZSRS, do 1925 r[oku] polski poddany, b[ez]p[artyjny], wykształcenie podstawoweg, żonaty, w chwili aresztowania szofer-prywaciarz. Mieszkał m[ieście] w Suchumi.

b-Oskarżony-b JAGIEŁŁO został aresztowany jako Polak, podejrzewany o prowadzenie w przeszłości działalności szpiegowskiej. W 1920 r[oku], w okre-sie władzy mienszewików w m[ieście] Batumi, służył u mienszewików jako szofer. W śledztwie ustalono, że w 1919 r[oku], kiedy m[iasto] Batumi było okupowane przez Anglików, JAGIEŁŁO zgłosił się na ochotnika do ich armii na szofera. W 1920 r[oku], w okresie władzy mienszewików, służył u mienszewików w m[ieście] Batumi jako szofer. Od 1922 r[oku] do 1925 r[oku] włącznie, JAGIEŁŁO pracował w charakterze szofe-ra przy kantorze Kwarcchanskiego Zakładu Wytopu Miedzi, który należał do cudzoziemca F. SIMENCA,

f JAGIEŁŁO Tomasza, s. Teodora, ur. w 1893 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na pięć lat, od[bywanie kary] li[czyć] od 17 IV [19]38-d [roku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Było: wyższe, następnie odręcznie poprawiono.

292

zlokalizowanego w m[ieście] Batumi, i często bywał za granicą, w Turcji. W 1931 r[oku] JAGIEŁŁO był aresztowany w Batumi i został pociągnięty do odpo-wiedzialności za [przestępstwa przewidziane w] art. 58–6 i 58–27 KK GSRS, tzn. za szpiegostwo i związek z monarchistyczną zagraniczną organizacją i zgodnie z postanowieniem Posiedzenia Spec[jalnego] przy Kolegium OGPU skazany na zamknięcie w obozie konc[entracyjnym] na 3 lata. Wyrok odsiedział i przy-był do m[iasta] Suchumi. Z uwagi na swoje kontakty i sposób bycia podejrzewany o szpiegostwo.

Do szpiegowania nie przyznał się.Aresztowany 17 IV [19]38 roku. Przetrzymywany w więzieniu w Drandzie.

b-Referent: Nacz[elnik]h 1. (—)i

3 Wydz[iału] UGB NKWD Abchazji b-Trójka-b: 2. (—)j

d-lej[tna]nt-dk b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b 3. (—)l

GIERASIMOWł1

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38468, t. 1, s. 52, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/100, k. 2, pdf.

h Było: Pom[ocnik], następnie odręcznie przekreślono.i Podpis odręczny: CZARKWIANI.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Było: Sierżant, następnie odręcznie poprawiono.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.ł Było: KARWANOPUŁO, następnie odręcznie poprawiono.1 Gierasimow, lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 3 Wydziału OTD UGB NKWD Abchaskiej ASRS. Był referentem w 42 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

293

Nr 118

1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Zygmunta Kowalewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-16-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 35325 NKWD Abchazji.Dotycząca oskar[żonego] KOWALEWSKIEGO Zyg-

munta, s. Teodora, ur. w 1884 r[oku]. Ur[odzonego] w Równem (Polska)g, Polaka, ob[ywate]-

la sow[ieckiego], do 1935 r[oku] pozostawał w polskim poddaństwie, żonaty, b[ez]p[artyjny], z wykształceniem podstawowymh, w chwili aresztowania pracował jako mechanik w Zakładach Fermentac[ji] w Oczamczyrze.

b-Oskarżony-b o to, że począwszy od 1931 r[oku] do chwili aresztowania prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] dywersyjno-szkodniczą działalność, będąc członkiem k[ontr] r[ewolucyjnej] dywersyjnej szkodniczej organiza-cji w systemie Gławzołotu; i-k[ontr]r[ewolucyjna] grupa, w której się znajdował-i od 1931 [roku] do 1935 r[oku], oprócz aktów szkodniczych, przeprowadziła dwa akty dywersyjne, których ofiarami było 13 os[ób].

Do winy się przyznałj.

e

f KOWALEWSKIEGO Zygmunta, s. Teodora, ur. w 1884 r[oku], d-roz-strzelać. Jego osobisty maj[ątek] skonf[iskować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Tak w tekście.h Było: wyższym, następnie odręcznie poprawiono.i- -i Dopisano pomiędzy wierszami mniejszą czcionką.j Pod wyrazem: przyznał odręcznie postawiono znak: –.

294

Aresztowany 16 II [19]38 r[oku]. Przetrzymywany w więzieniu drandyjskim.

Referent: b-Nacz[elnik]k 1. (—)l

3 Wydz[iału] UGB NKWD Abchazjii b-Trójka-b: 2. (—)ł

d-lej[tna]nt-dm b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b 3. (—)n

GIERASIMOWo

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38468, t. 1, s. 51, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/99, k. 2, pdf.

k Było: Pom[ocnik], następnie odręcznie przekreślono.l Podpis odręczny: CZARKWIANI.ł Podpis odręczny: GOGLIDZE.m Było: Sierżant, następnie odręcznie poprawiono.n Podpis odręczny: TAŁACHADZE.o Było: KARWANOPUŁO, następnie odręcznie poprawiono.

295

Nr 119

1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Eugeniusza Russo

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-16-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 29237 NKWD Abchazji. Dotycząca oskar[żonego] RUSSO Eugeniusza, s. Ja-

kuba, ur. w 1881 r[oku].Urodz[ony] w Tbilisi, z narodowości Polak, ob[ywate]l

ZSRS, żonaty, piśmienny, do chwili aresztowania dy-rektor polikliniki w m[ieście] Suchumi.

b-Oskarżony-b o to, że został zwerbowany do kontr-wywiadowczych organów Polski przez przedstawiciela polskiego konsulatu ORŁOWSKIEGO.

Od [pierwszego] dnia sowietyzacji Abchazji aż do dnia swojego aresztowania, będąc ściśle związany przez ORŁOWSKIEGO i JAMPOLSKIEGO z polskim wy-wiadem, prowadził na jego zlecenie aktywną k[ontr]- r[ewolucyjną] nacjonalistyczną działalność wśród Po-laków oraz zajmował się działalnością szpiegowską w ZSRS na rzecz Polski. Oprócz tego, od 1919 [roku] do 1923 r[oku] pełnił obowiązki wicekonsula Polski w Ab-chazji i prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] nacjonalistyczną działalność wśród Polaków mieszkających w Abchazji.

Do winy się przyznał, oprócz tego został zdemasko-wany przez zeznania polskiego szpiega USASA oraz informacje agenturalne.

e RUSSO Eugeniusz, s. Jakuba, urodz[ony] w 1881 r[oku], d-sprawę skierować do Wojsk[owego] Kolegium Sądu Najw[yższego] ZSRS-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: –.

296

Aresztowany 1 XII 1937 r[oku]. Więziony w izolato-rze NKWD Abchazji.

Referent: Nacz[elnik]f 1. (—)g

3 Wydz[iału] UGB NKWD Abchas[kiej] ASRS b-Trójka-b: 2. (—)h

d-lej[tna]nt-di b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 3. (—)j

GIERASIMOWk

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37409, t. 1, s. 53, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/103, k. 2, pdf.

f Było: Pom[ocnik], następnie odręcznie przekreślono.g Podpis odręczny: CZARKWIANI.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Było: Sierżant, następnie odręcznie poprawiono.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE. k Było: KARWANOPUŁO, następnie odręcznie poprawiono.

297

Nr 120

1938 wrzesień 29, [Tbilisi]. Protokół nr 16 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS do-tyczący Piotra Tanana

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-16-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-29 IX-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 41067 NKWD Abchazji.Dotycząca oskarżonego TANAN[A] Piotra, s. Kon-

stantego, ur. w 1897 r[oku].Urodzony w m[ieście] Wilno (Polska)g, Polak, ob[y-

wate]l sow[iecki], by[ły] podoficer armii carskiej, żo-naty, wykształcenie średnie, był[y] członek WKP(b) wykluczany dwa razy, był[y] spec[jalny] rachmistrz NKWD. Do chwili aresztowania zast[ępca] kierownika abchaskiego kantoru Gosbanku w Suchumi.

b-Oskarżony-b o to, że będąc [zatrudniony] do pracy operacyjnej w organach GPU wstąpił w 1925 r[oku] do polskiego wywiadu. TANAN, będąc związany bez-pośrednio z rezydentami polskiego wywiadu – BUT-KIEWICZEM, OGRODOWCZIKIEM i NARUCKIM, wykorzystując swoje stanowisko służbowe w orga-nach GPU, prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] działalność szpiegowską na rzecz wywiadu polskiego, przekazując mu wszystkie tajne informacje i materiały, które posia-dał jako funkcjonariusz GPU. W celu realizacji szpie-gowskich zadań polskiego wywiadu TANAN wykorzy-stywał tajny aparat GPU. Oprócz k[ontr]r[ewolucyjnej]

e

f TANAN[A] Piotra, s. Konstantego, ur. w 1897 r[oku], d-rozstrzelać. Jego osobi-sty maj[ątek] skonf[iskować]-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, wersalikami, w cudzy-słowie o treści: „Dotyczy Polaków”. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Tak w tekście.

298

działalności szpiegowskiej TANAN od 1932 r[oku] aż do chwili aresztowania prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] szkodniczą działalność w sferze kredytowania or-ganizacji handlowych. Będąc czł[onkiem] k[ontr]-r[ewolucyjnej] szkodniczej organizacji w systemie Gosbanku, stawiał sobie za cel naniesienie szkód ma-terialnych zarówno Gosbankowi, jak i organizacjom handlowym, poprzez dezorganizację ich pracy.

Do winy się przyznał.Aresztowany 26 VII [19]38 r[oku]. Więziony

w wew[nętrznym] izolatorze NKWD Abch[azji].

Referent: Nacz[elnik]h 1. (—)i

3 Wydz[iału] UGB NKWD Abchazji b-Trójka-b: 2. (—)j

d-GIERASIMOW-dk 3. (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38468, t. 1, s. 50, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/96, k. 2, pdf.

h Było: Pom[ocnik], następnie odręcznie przekreślono.i Podpis odręczny: CZARKWIANI.j Podpis odręczny: GOGLIDZE.k Było: KARWANOPUŁO, następnie odręcznie poprawiono.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

299

Nr 121

1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 30 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Teodora Ławnikowicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-30-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-1 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 39645 NKWD b-Adżarii-b.Dotycząca:oskarżonego ŁAWNIKOWICZ[A] Teodora, s. Ma-

teusza, ur. w 1883 r[oku] w mieś[cie] Wilno (Litwa)f. Polak, ob[ywate]l ZSRS, syn zarządcy majątku księż-nej w m[ieście] Wilno, żonaty, pracował jako ślusarz w BNZ, zamieszkały tamże.

Oskarżony o to, że prowadził wywrotową, szkodni-czą działalność w Zakładach Rafinerii Ropy Naftowej w Batumi, uszkadzając turbiny i in[ne] oprzyrządowanie BNZ, a także zdemaskowany przez zeznania świadków w tym, że prowadził złośliwą, a[nty]s[owiecką], faszy-stowską agitację wśród robotników BNZ.

Oskarż[ony] ŁAWNIKOWICZ miesz[kał] do rewolu-cji w m[ieście] Wilnie i pracował w niemieckiej firmie układającej kable elektryczne. Posiada tam (w Wilnie) ojca, braci i siostry.

Do przedstawionych mu zarzutów przyznał się. Zde-maskowany został także przez zeznania świadków ILI-NA i KOŁOKOŁOWA.

Przetrzymywany w g-tbiliskim-g więzieniu. Areszto-wany 26 IV [19]38 r[oku].

ŁAWNIKOWICZ[A] Teodora, s. Ma-teusza, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat-d, odbywanie kary liczyć od 26 IV 1938 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku odręczna adnotacja o treści: [sprawa] polsk[a]. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Zapisano błędnie, powinno być: Polska, ale tak w tekście.g- -g Pod wyrazem: tbiliskim odręcznie postawiono znak: –.

300

Referent: b-Pom[ocnik] nacz[elnika] 1. (—)h

3 Wydziału NKWD Adżarii b-Trójka-b: 2. (—)i

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b 3. (—)j

(DICHAMIDZE1)b-Sekretarz-bk:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38470, t. 1, s. 15, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/68, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: CZARKWIANI.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Wyraz: Sekretarz odręcznie przekreślono.1 Aleksiej Iwanowicz Dichamidze (ur. 1904 r.), sierżant bezpieczeństwa państwowego, pomocnik naczelnika 3 Wy-działu NKWD Adżarskiej ASRS. Od 28 IV 1932 r. członek WKP(b). Był referentem w 53 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

301

Nr 122

1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 30 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Aleksandra Pieniaka

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-30-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-1 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie: d-t[owarzysze] CZARKWIANI, Prokurator do spraw spec[jalnych]GOGLIDZE, TAŁACHADZE-d

Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 36500 NKWD b-Adżarii-b. Dotycząca oskarżonego: PIENIAK[A] Aleksandra, s. Stefana, ur. w 1881

r[oku] we wsi Warynka, rejon latyczowski, Polak, po-daje się za Rosjanina, ob[ywate]l ZSRS, by[ły] f-kułak-f, liszeniec, w 1933 r[oku] aresztowany za załamanie planu kampanii siewnej. Mieszkał w sowchozie kwi-rikskim, rejon kobulecki.

Oskarżony o to, że przechodził często na stronę bia-łopolaków oraz o kontakty z kadrą oficerską Wojska Polskiego, której przekazywał zebrane materiały o cha-rakterze szpiegowskim.

Brał aktywny udział z bronią w ręku [w działaniach] przeciwko władzy sowieckiej.

Do przedstawionych mu zarzutów nie przyznaje się, ale został zdemaskowany przez zeznania swojego brata, któremu udowodniono [szpiegostwo] i który do szpiegostwa się przyznał – PIENIAK[A] Antoniego.

e

PIENIAK[A] Aleksandra, s. Stefana, d-rozstrzelać-d. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku odręczna adnotacja o treści: [sprawa] polsk[a]. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f- -f Pod wyrazem: kułak odręcznie postawiono znak: –.g Podpis odręczny: CZARKWIANI.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

302

Przetrzymywany w tbiliskim więzieniu. d-Aresztowany 23 IV 1938 r[oku]-d.

Referent: b-Pom[ocnik] nacz[elnika] 1. (—)g

3 Wydziału NKWD Adżarii b-Trójka-b: 2. (—)h

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b 3. (—)i

(DICHAMIDZE)b-Sekretarz-bj:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38470, t. 1, s. 14, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/65, k. 2, pdf.

j Wyraz: Sekretarz odręcznie przekreślono.

303

Nr 123

1938 październik 1, [Tbilisi]. Protokół nr 33 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Jana Stankiewicza

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-33-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-1 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie: d-t[owarzysze] CZARKWIANI, Prokurator do spraw spec[jalnych]GOGLIDZE, TAŁACHADZE-d

Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 36584 NKWD b-Adżarii-b.Dotycząca oskarżonego:STANKIEWICZ[A] Jana, s. Mateusza, ur.

w 1900 r[oku] w mieś[cie] Dźwińsk1 (Łotwa)f, Polak, ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie średnie, bez zatrudnienia, do chwili aresztowania w Batumi bez miejsca stałego zamieszkania.

Oskarżony o to, że mając wykształcenie średnie, zaj-mował się żebractwem, jeżdżąc po różnych miastach ZSRS, [za co] był wielokrotnie aresztowany zarówno przez rostowski UGRO, jak i in[ne].

Materiały zebrane w śledztwie dowodzą, że w 1922 r[oku] przybył [on] nielegalnie z Polski i został na gra-nicy aresztowany, ale uciekł straży. Zdemaskowany w tym, że prowadził k[ontr]r[ewolucyjną] szowini-styczną agitację i utrzymywał ścisłe kontakty z k[ontr]- r[ewolucyjnymi] elementami.

Do stawianych mu zarzutów d-nieg-d przyznał się.

STANKIEWICZA Jana, s. Mateu-sza, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat-d, odbywanie kary liczyć od 10 IV [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku odręczna adnotacja o treści: Łotysz.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.g Dopisano odręcznie.1 Dyneburg.

304

Przetrzymywany w tbiliskim więzieniu. d-Areszto-wany 10 IV 1938 r[oku]-d.

Referent: b-Pom[ocnik] nacz[elnika] 1. (—)h

3 Wydziału NKWD Adżarii b-Trójka-b: 2. (—)i

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego]-b 3. (—)j

(DICHAMIDZE)b-Sekretarz-bk:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 37436, t. 1, s. 18, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/73, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: CZARKWIANI.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.k Wyraz: Sekretarz odręcznie przekreślono.

305

Nr 124

1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 38 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Stanisława Junakowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-38-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-9 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

a-Sprawa śled[cza] nr 169 DTO GUGB NKWD ZKWŻD-a.Dotycząca oskarżonego JUNAKOWSKIEGO Stanisła-

wa, s. Stanisława, ur. w 1893 r[oku], z narodowości Polak, ur[odzony] w m[ieście] Biełag (Polska)h, ob[ywatel] ZSRS, b[ez]p[artyjny], żonaty, przybył z Polski w 1935 r[oku], do chwili aresztowania pracował jako kowal Wydziału Młotow-ni PWRZ Tbilisi. Aresztowany przez organa NKWD w 1931 r[oku], oskarż[ony] o szpiegostwo.

a-Oskarżony o to-a, że prowadził a[nty]s[owiecką] agitację skierowaną przeciwko

władzy sow[ieckiej]. Pozostawał w kontakcie z kurierem polskiego konsulatu SAŁ-

TYSZEM, przez którego utrzymywał pisemny kontakt z krew-nymi mieszkającymi w Polsce.

Pozostawał także w bliskich stosunkach z rezydentem polskie-go wywiadu księdzem BARDIDZE, a także z szeregiem Pola-ków: GORALSKIM, GRAFOM i RUDKOWSKIM (wszyscy represjonowani, jako k[ontr]r[ewolucyjne] szpiegowskie ele-menty).

f JUNAKOWSKI[EGO] Stanisław[a], s. Stanisława, ur. w 1893 r[oku], [skierować] d-do ITŁ na pięć lat-d, odb[ywanie kary] licz[yć] od 14 V [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, pośrodku adnotacja wykonana pismem maszynowym, o treści: Dotyczy Polaków.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Prawdopodobnie: Biała.h Tak w tekście.

306

W [zakładzie pracy], na produkcji, JUNAKOWSKI dał się poznać jako dezorganizator.

Do stawianych mu zarzutów JUNAKOWSKI się nie przyznał, ale został dostatecznie zdemaskowany przez zeznania świadków: RYBAKA, KOSTIUKOWA, KOBAIDZE i DOROWSKIEGO.

JUNAKOWSKIi S[tanisław, s.] S[tanisława], został areszto-wany 14 IV [19]38 r[oku] i jest przetrzym[ywany] w tbilis[kim]j więzieniu.

Referent: Tym[czasowy] nacz[elnik] 1. (—)k

2 Wydz[iału] DTO b-Trójka-b: 2. (—)l

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 3. (—)ł

MAGRADZE [Andria]

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38470, t. 1, s. 72, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/123, k. 2, pdf.

i Było: UNAKOWSKI.j Pod wyrazem: tbilis[kim] odręcznie postawiono znak: –.k Podpis odręczny: CZARKWIANI.l Podpis odręczny: GOGLIDZE.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

307

Nr 125

1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Gruszeckiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-120-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz e-9 październikaf-e 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:g

Sprawa śled[cza] nr 35873 5 Oddziału UGB NKWD GSRS dotycząca oskarżonego

GRUSZECKIEGO1 Wiktora, s. Antoniego, ur. w 1910 r[oku] we w[si] Budziłówka, r[ej]on potyjow-ski, ob[wód] żytomierski (USRS)j, Polak, ob[ywate]l ZSRS, [wywodzący się] z chłopstwa, urzędnik, b[ez]-p[artyjny], żonaty, wcześniej niekarany, od 1932 r[oku] w [Wojskach] Ochrony Pogran[icza], od 1935 r[oku] w wojskach NKWD. Do chwili aresztowania nacz[elnik] służby inż[ynieryjnej] Kutaiskiego Pułku Kaw[alerii] NKWD, lejtnant,

[oskarżony] b-o to, c-że-c-b:a) będąc w 1930 roku zwerbowany do k[ontr]-

r[ewolucyjnej] trockistowskiej organizacji, która działała w żytomierskim Technikum Samochodowo--Drogowym, aż do chwili aresztowania kontynuował

g

h i GRUSZECKIEGO Wiktora, s. Antonie-go, e-rozstrzelać-e. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f Było: sierpnia, następnie odręcznie poprawiono.g Odręcznie postawiono znak: V.h Odręcznie postawiono znak: –.i Odręcznie postawiono znak: O.j Tak w tekście.1 Wiktor Gruszecki, brak daty aresztownia, brak daty rozstrzelania. Spis z 12 października 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

308

prowadzenie tajnej k[ontr]r[ewolucyjnej], trocki-stowskiej wywrotowej działalności;

b) od 1933 r[oku] był szpiegiem wywiadu jednego z obcych państw, przekazywał informacje o charak-terze wojskowym i prowadził werbunek osób do [działalności] szpiegowskiej,

tzn. [oskarżony] o przestępstwa przewidziane w art. 58–6, 58–10 i 58–11 KK GSRS.

W całości przyznał się do winy. W k[ontr]-r[ewolucyjnej] trockistowskiej działalności zdema-skowany przez zeznania świadków MUNICZKINA i SAMUSIEWA.

(Referent: tow[arzysz] CHOŁOPOW) b-Przewodniczący-b: (—)k

b-c-Członkowie-c-b: (—)l

(—)ł

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 13, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/64, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CZARKWIANI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

309

Nr 126

1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Michała Morozowa (Moroza)

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-120-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz e-9-e d-października-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] nr 15890 Oddziału Spe-cjalnego NKWD Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] dotycząca oskarżonego:

MOROZOWA1 (MOROZ[A]) Michała, s. Filipa, ur. w 1896 r[oku] we w[si] Koźlako-wiczei (Polska)j, Białorusin, ob[ywate]l ZSRS, wykształcenie podstawowe, żonaty, robotnik, od 1919 r[oku] czł[onek] WKP(b), w 1938 r[oku] wykluczony w związku z aresztowaniem. W Ar-mii [Cz]erwonej od 1918 r[oku].

Do chwili aresztowania sekretarz Komi-sji Part[yjnej] Oddziału Polit[ycznego] 20. K[aukaskiej] D[ywizji] S[trzelców] G[órskich] w stopniu komisarza batalionu.

[Oskarżony] b-o to, c-że-c-b

f

g h MOROZOWA (MOROZ[A]) Michała, s. Filipa,e-rozstrzelać-e. Jego osobisty mają-tek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: –.h Odręcznie postawiono znak: O.i Było: Kazlikiewicz.j Tak w tekście.1 Michał Morozow (Moroz), brak daty aresztowania, brak daty rozstrzelania. Spis z 12 września 1938 r., podpisa-li: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

310

był aktywnym czł[onkiem] k[ontr] r[e wo lu-cyjnej] trockistowskiej organizacji, która 1 XII [19]34 r[oku] dokonała skrytobójczego za-bójstwa S[iergieja] M[ironowicza] KIROWA, a w ostatnich latach przygotowywała akty terro-rystyczne przeciwko przywódcom partii i rządu sow[ieckiego];

od 1935 r[oku] należał do k[ontr]r[ewolucyjnej] wojskowej spiskowej organizacji prawicowej, która stawiała sobie za cel obalenie władzy sow[ieckiej] i przywrócenie kapitalizmu;

prowadził aktywną k[ontr]r[ewolucyjną] dzia-łalność szkodniczą wymierzoną przeciwko osła-bieniu siły bojowej Armii Cz[erwonej] i werbo-wał nowych członków do k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji;

od 1937 r[oku] był agentem polskiego wywiadu i prowadził na rzecz tego ostatniego działalność szpiegowską, przekazując mu szereg materiałów szpiegowskich dotyczących dywizji

i tym samym dopuścił się przestępstwa przewidz[ianego] w art. 58–1–b, 58–7, 58–8 i 58–11 KK GSRS.

Do popełnionych przestępstw przyznał się.

Referent: tow[arzysz] SIERIKOW2 b-Przewodniczący-b: (—)k

b-c-Członkowie-c-b: (—)l

(—)ł

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 51, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/97, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CZARKWIANI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.2 J.D. Sierikow, funkcjonariusz 5 Oddziału UGB NKWD GSRS, potem w OO NKWD Zakaukaskiego Okręgu Woj-skowego. Był referentem w 34 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

311

Nr 127

1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Władimira Paczkowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-120-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz e-9-e d-października-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRS Członkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] nr 15831 Oddziału Specjalnego NKWD Zak[aukaskiego] O[kręgu]

W[ojskowego].Dotycząca oskarżonego PACZKOWSKIEGO1 Władimi-

ra, s. Mikołaja, ur. w 1897 r[oku] we w[si] Uchańka, b[yła] gub[ernia] chełmskai (Polska)j, Polak, wykształcenie śred-nie nieuk[ończone], ukończył wojskową szkołę polityczną, ob[ywate]l ZSRS, od 1920 r[oku] czł[onek] WKP(b), wyklu-czony w związku z aresztowaniem, w Armii Czerwonej od 1918 r[oku].

Do chwili aresztowania kom[isarz] wojsk[owy] szkoły pod-oficerskiej Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] w stopniu komisarza batalionu.

[Oskarżony] b-o to, c-że-c-b:1. Był aktywnym czł[onkiem] k[ontr]r[ewolucyjnej] trocki-

stowskiej organizacji, która 1 XII [19]34 r[oku] dokonała skry-

f

g h PACZKOWSKIEGO Władi-mira, s. Mikołaja, e-rozstrzelać-e. Jego osobisty mają[tek] skonfi-skować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: –.h Odręcznie postawiono znak: O.i Było: chomska.j Tak w tekście.1 Władimir Paczkowski, brak daty aresztowania, rozstrzelany 10 X 1938 r. Spis z 12 września 1938 r., podpisali: Stalin, Mołotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

312

tobójczego zabójstwa t[owarzysza] S[iergieja] M[ironowicza] KIROWA, a w latach następnych przygotowywała akty terro-rystyczne przeciwko przywódcom partii i rządu sow[ieckiego];

2. Od 1936 r[oku] należał do k[ontr]r[ewolucyjnej] woj-skowej, prawicowo-trockistowskiej organizacji, która stawia-ła sobie za cel obalenie władzy sow[ieckiej] i przywrócenie w ZSRS kapitalizmu;

3. Stał na czele k[ontr]r[ewolucyjnej] organizacji w szko-le podoficerskiej kom[isarzy] i prowadził aktywną k[ontr]-r[ewolucyjną] szkodniczą działalność;

4. Od 1937 r[oku] był agentem polskiego wywiadu i prowa-dził na jego rzecz działalność szpiegowską, przekazując mu szereg materiałów szpiegowskich,

tzn. [dopuścił się] przestęp[stwa] przewidz[ianego] w art. 58–7, 58–8 i 58–11 oraz 58–1–b KK GSRS.

e-Przyznał się-e.

Referent: SIERIKOW b-Przewodniczący-b: (—)k

b-c-Członkowie-c-b: (—)l

(—)ł

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 63, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/114, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CZARKWIANI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

313

Nr 128

1938 październik 9, [Tbilisi]. Protokół nr 120 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Józefa Surwiłły

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-120-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz e-9-e d-października-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

a-Sprawa śled[cza] nr 15844-a

Oddziału Specjalnego NKWD Zak[aukaskiego] O[kręgu] W[ojskowego] dotycząca oskarżonego

SURWIŁŁO1 Józefa, s. Antoniego, ur. w 1897 r[oku] w m[ieście] Wilno (Polska)i, Polak, ob[ywate]l ZSRS, w przeszłości chorąży armii carskiej, b[yły] czł[onek] WKP(b), w 1920 r[oku] wykluczony z WKP(b)j, a na-stępnie przywrócony, w 1920 r[oku] został skazany na 2 lata.

Do chwili aresztowania dowódca 26. P[ułku] S[trzelców] G[órskich] 9. D[ywizji] S[trzelców] w stopniu majora.

[Oskarżony] a-b-o to, c-że-c-b-a

był członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] trockistowskiej, szpiegowsko-terrorystycznej, szkodniczej organizacji, która 1 XII [19]34 r[oku] dokonała skrytobójczego

f

g h SURWIŁŁO Józefa, s. Antoniego, e-rozstrzelać-e. Jego osobisty majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: –.h Odręcznie postawiono znak: O.i Tak w tekście.j Taka nazwa partii komunistycznej dopiero od 1925 r., ale tak w tekście.1 Józef Surwiłło, brak daty aresztowania, rozstrzelany 10 X 1938 r. Spis z 12 września 1938 r., podpisali: Stalin, Mo-łotow, Żdanow, „Stalinowskie spisy Gruzji”, CD-ROM, Heinrich Boll Stiftung, South Caucasus, 2013.

314

zabójstwa S[iergieja] M[ironowicza] KIROWA oraz przygotowywała szereg aktów terrorystycznych prze-ciwko przywódcom partii i rządu;

będąc aktywnym członkiem k[ontr]r[ewolucyjnej] spiskowej organizacji, prowadził szkodniczą dzia-łalność wymierzoną przeciwko osłabieniu siły bojo-wej Armii Cz[erwonej] z zamiarem obalenia władzy sow[ieckiej];

werbował nowych członków do k[ontr]r[ewolucyjnej] spiskowej organizacji,

tzn. [dopuścił się] przestęp[stwa] przewidz[ianego] w art. 58–7, 58–8 i 58–11 KK GSRS.

Do popełnionych przestępstw przyznał się. Zdema-skowany zeznaniami LEWINA A.J. i SIEŃKOWA M.S.

(Referent: tow[arzysz] MANUKOW2) b-Przewodniczący-b: (—)k

b-c-Członkowie-c-b: (—)l

(—)ł

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 71, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/121, k. 2, pdf.

k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: CZARKWIANI.ł Podpis odręczny: TAŁACHADZE.2 Abgar Akopowicz Manukow (ur. 1905 r.), funkcjonariusz 5 Oddziału NKWD GSRS. Od 1941 r. członek WKP(b). Był referentem w 5 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

315

Nr 129

1938 październik 11, [Tbilisi]. Protokół nr 122 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Eleonory Tubały

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-122-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz e-11 X-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] nr e-16306-e dotycząca oskar[żonej] TUBAŁA Eleonory, c. Ignacego, ur. w 1902 r[oku], b[ez]p[artyjna], Polka, ob[ywate]lka ZSRS, do chwili aresztowania gospodyni domowa, wcześniej pracownik Zak[aukaskiego] GPU.

b-Oskarżona-b o to, że wiedziała o istnieniu kontrrewo-lucyjnego spisku w NKWD i przygotowywanym przez przywódców spisku aktu terrorystycznego przeciwko przywódcom WKP(b) i rządu sow[ieckiego], oraz była żoną jednego z członków – przywódców kontrrewolucyj-nego spisku TUBAŁA Jogana Fridrichowicza.

Przyznała się do winy.

f

g TUBAŁA Eleonorę, c. Ignacego, e-rozstrzelać-e. Jej osobisty majątek skonfiskować.

(Referent: t[owarzysz] NARAMONOW1) b-Przewodniczący Trójki-b: (—)h

b-c-Członkowie-c-b: (—)i

(—)j

a- -a Podkreślono maszynowo.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f Odręcznie postawiono znak: V.g Odręcznie postawiono znak: O.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: CZARKWIANI.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Giorgij Iowicz Naramonow (ur. 1907 r.), młodszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego, naczelnik 8 Wydzia-łu 4 Oddziału UGB NKWD GSRS. Od 1924 r. członek WLKSM, od 17 I 1938 r. kandydat WKP(b). Był referentem w 73 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

316

b-Sekretarz-b:

EŻ/5k

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38446, t. 1, s. 213, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/175, k. 2, pdf.

k Inicjały osoby sporządzającej protokół oraz liczba wykonanych kopii.

317

Nr 130

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 44 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Wiktora Lisowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-44-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-dr[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 39806 NKWD Adżarii dotycząca oskar-żonego

LISOWSKIEGO Wiktora, s. Iwana, ur. w 1903 r[oku] w mieś[cie] Kutaisi, Polak, ob[ywate]l ZSRS, urzędnik, wykształcenie średnie, żonaty, niepracujący, zamieszkały w mieś[cie] Batumi przy ul. Kirowa nr 18.

Osk[arżony] LISOWSKI W[iktor, s.] I[wana], przyznał się do tego, że utrzymywał kontakt z kapitanami statków pod ob-cymi banderami, przekazywał im szpiegowskie informacje do-tyczące sytuacji ekonomicznej ludności w Związku Sowieckim i otrzymywał od nich różne prezenty.

Osk[arżony] LISOWSKI przyznał się także do tego, że utrzymywał kontakty ze STEREM, wiedząc, że jest nie-mieckim agentem, a także z zagranicznymi przedstawiciela-mi – LARSENEM, WINNIKE – co do których ustalono, że są agentami i podczas rozmowy przekazywał im informacje o sprawach, które ich interesowały; otrzymywał od nich za-graniczną literaturę, którą przekazywał [osobom] skazanym za k[ontr]r[ewolucyjną] działalność szpiegowską.

f LISOWSKIEGO Wiktora, s. Iwana, [skierować] d-do ITŁ na pięć lat-d, odb[ywanie kary] licz[yć] od 29 VII [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu odręczny zapis o treści: [sprawa] niemieck[a].b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.

318

Osk[arżony] LISOWSKI, w l[atach] 1922–[19]28 praco-wał jako zaufany sekretarz zagranicznych [organizacji] kon-cesyjnych „Amierkom” i „Gruzmarganiec” oraz pozostawał w bliskich stosunkach z dyrektorami koncesjuszami – Samu-elem NEWMANEM, ŁABERGIEM i in[nymi] obywatelami amerykańskimi.

Przestępstwo przewidziane w art. 58–6 KKG.Przetrzymywany przyg bat[umskim] więzieniu od 29 VII

[19]38 r[oku].

(Referent: tow[arzysz] AWAKOW1) b-Trójka-b: 1. (—)h

2. (—)i

3. (—)j

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 36, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/88, k. 2, pdf.

g Tak w tekście.h Podpis odręczny: CZARKWIANI.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.1 Aram Wartanowicz Awakow, sierżant bezpieczeństwa państwowego, pełnomocnik operacyjny 3 Wydziału NKWD Adżarskiej ASRS; od 4 IX 1942 r. do 20 II 1943 r. naczelnik 4 Wydziału NKWD Abchaskiej ASRS. Był referentem w 90 sprawach śledczych. AMSW Gruzji, Kartoteka Partyjna.

319

Nr 131

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 45 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iwana Kierżeniewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-45-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 39838 NKWD b-Adżarii-b.Dotycząca oskarżonego KIERŻENIEWSKIEGO Iwana, s. Adama, ur.

w 1904 r[oku] w mieś[cie] Batumi, Polak, ob[ywa-te]l ZSRS, b[ez]p[artyjny], wykształcenie podsta-wowe, w 1932 r[oku] skazany za niedbalstwo, które doprowadziło do śmierci pracownika podczas pra-cy. Pracował w Bat[umskiej] Rafinerii Nafty jako brygadzista na Wydziale Destylacji Ropy. Mieszkał w m[ieście] Batumi.

Oskarżony o to, że posiadał kontakty z sekreta-rzem irańskiego konsulatu w Batumi Ragim[em] AGA, który jak ustalono był agentem irańskiego wywiadu. Utrzymywał kontakt z aresztowanym i skazanym polskim szpiegiem Stanisławem ŁO-SIEM, który do szpiegostwa się przyznał.

Ojciec KIERŻENIEWSKIEGO Iwana, KIERŻE-NIEWSKI Adam został aresztowany i skazany jako polski szpieg, który werbował ludzi do działalności szpiegowskiej i dywersyjnej.

f KIERŻENIEWSKIEGO Iwana, s. Ada-ma, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat-d, odb[ywanie kary] licz[yć] od 29 VII [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu odręczny, nieczytelny zapis.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.

320

KIERŻENIEWSKI Iwan nie przyznał się do [za-rzutu] szpiegostwa.

Przetrzymywany przyg bat[umskim] więzieniu od 29 lipca 1938 r[oku].

Referent: b-Trójka-b: 1. (—)h

2. (—)i

3. (—)j

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 48, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/94, k. 2, pdf.

g Tak w tekście.h Podpis odręczny: CZARKWIANI.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

321

Nr 132

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Nikołaja Czeczotki

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-dr[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 41154 NKWD Abchazji.Dotycząca oskarż[onego] CZECZOTKI Nikołaja,

s. Adama, ur. w 1899 r[oku] we w[si] Łagiszyn, powiat piński (Polska)g, Polak, ob[ywate]l sow[iecki], był[y] polski poddany, był[y] żołnierz Wojska Polskiego. Trzykrotnie był pociągany do odpowiedzialności przez org[ana] GPU za szpiegostwo. Ostatni raz był areszto-wany w 1929 r[oku] i zesłany do obozu k[arnego] na 3 lata. Nigdzie niezatrudniony i bez stałego miejsca zamieszkania.

b-Oskarżony-b o to, że:od 1921 r[oku] do maja 1938 r[oku] był agentem

polskiego wywiadu. Od 1923 r[oku], kiedy został nielegalnie przerzucony przez granicę z Polski do ZSRS, zajmował się zbieraniem informacji szpiegow-skich o charakterze wojskowym i ekonomicznym. Od 1924 [roku] do 1929 r[oku] w związku z k[ontr]-r[ewolucyjną] działalnością szpiegowską utrzymywał kontakt z polskim konsulatem w Charkowie przez re-zydenta wywiadu WESOŁOWSKIEGO.

Do winy się przyznał.

e

f CZECZOTKĘ Nikołaja, s. Adama, ur. w 1899 r[oku], d-rozstrzelać-d. Jego osob[isty] majątek skonfiskować.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu maszynowy zapis wersalikami o treści: Dotyczy Polaków. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.g Tak w tekście.

322

Aresztowany 26 V [19]38 r[oku] w m[ieście] Oczam-czyra.

Przetrzymywany pod strażą w więzieniu drandyj-skim.

Referent: 1. (—)h

d-Trójka-d: 2. (—)i

3. (—)j

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 50, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/95, k. 2, pdf.

h Podpis odręczny: CZARKWIANI.i Podpis odręczny: GOGLIDZE.j Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

323

Nr 133

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Marcina Falkowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-października-e 193e-8-er[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

Sprawa śled[cza] nr 40d-570-dg b-Oddziału Spec[jalnego]-b NKWD b-Zak[aukaskiego]

Okręgu Wojsk[owego]-b a-dotycząca oskarżonego-a

FALKOWSKIEGO Marcina, s. Sebastiana, ur. w 1916 r[oku] w chut[orze] Fontanka, r[ej]on Woło-darsk Wołyński (USRS)i, Polak, pochodzący ze średnio zamożnych chłopów, bezp[artyjny], od 1923 [roku] do 1934 r[oku] był członkiem WLKSM, wykluczony z po-wodu zgubienia komsomolskiej legitymacji, do chwili aresztowania elew szkoły podoficerskiej J[ednostki] W[ojskowej Nr] 7731, bez stopnia;

[oskarżonego] o to, że prowadził wśród wojsko-wych agitację antysowiecką. W swoich wystąpie-niach zaszczepiał wojskowym defetystyczne nastroje i wychwalał ustrój polityczny carskiej Rosji i obecnej Polski,

h FALKOWSKIEGO Marcina, s. Seba-stiania, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat-d, odb[ywanie kary] licz[yć] od 5 VII [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu odręczny zapis o treści: [sprawa] polsk[a].b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Było: 70, następnie odręcznie poprawiono.h Odręcznie postawiono znak: –.i Tak w tekście.

324

tzn. [dopuścił się] przestępstwa przewidzianego w art. 58–10 KK GSRS. Na początku przyznał się do przedstawionych mu zarzutów, a następnie odwołał swoje zeznania.

Winę udowodniono mu na podstawie zeznań i kon-frontacji z naocznym świadkiem, żołnierzem SITKO.

Referent – DUDKIN 1. (—)j

b-Trójka-b: 2. (—)k

3. (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 52, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/101, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CZARKWIANI.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

325

Nr 134

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Hieronima Giensickiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23-d e-października-e 193e-8-e r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:f

a-Sprawa nr 40574-a

Oddziału Spec[jalnego] NKWD b-Zak[aukaskiego] Okręgu Wojsk[owego]-b

a-b-dotycząca oskarżonego-b-a

GIENSICKIEGOg Hieronima, s. Denisa, ur. w 1916 r[oku] we w[si] Michały, rejon koziatyński (USRS)i, Polak, ob[ywate]l ZSRS, pochodzący z chałupników, kołchoźnik, bezpart[yjny], od 1937 [roku] w RKKA, do chwili aresztowania kr[asnoarmieje]c Jednostki Wojsk[owej Nr] 7731, miał dwóch braci, jeden z nich w 1928 r[oku], a drugi w 1933 r[oku] został rozstrze-lany za bandytyzm;

[oskarżonego] o to, że będąc wrogo nastawiony do władzy sowieckiej roz-

bijał dyscyplinę wojskową w Armii Czerwonej po-przez brak poszanowania uzbrojenia [znajdującego się] w jednostce i [brak troski] o konie, oraz zajmował się a[nty]s[owiecką] agitacją,

h GIENSICKIEGO Hieronima, s. De-nisa, [skierować] d-do ITŁ na dziesięć lat-d, odb[ywanie kary] licz[yć] od 7 VII [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu odręczny zapis o treści: [sprawa] polsk[a].b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e- -e Zapisano maszynowo.f Odręcznie postawiono znak: V.g Prawdopodobnie: GĘSICKIEGO.h Odręcznie postawiono znak: –.i Tak w tekście.

326

tzn. [dopuścił się] przestępstwa przewidzianego w art. 58–7 i [art.] 58–10 KK Gr[uzińskiej] SRS.

Do winy się przyznał.

Referent – DUDKIN 1. (—)j

b-c-Trójka-c-b: 2. (—)k

3. (—)l

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 55, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/106, k. 2, pdf.

j Podpis odręczny: CZARKWIANI.k Podpis odręczny: GOGLIDZE.l Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

327

Nr 135

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Iny Lech-Usas-Kopaszewidze

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:Sprawa śled[cza] nr 38791 NKWD Abchazji.Dotycząca oskarżonej LECH-USAS-KOPASZEWIDZE Iny,

c. Bolesława, ur. w 1915 r[oku] w m[ieście] Leningradf, Polka, ob[ywatel]ka ZSRS, [pochodząca] ze [środowiska] urzędnicze-go, zamężna, wykształcenie średnie, do chwili aresztowania pracowała jako kontroler obecności w sowchozie „Psyrccha”, żona represjonowanego za działalność k[ontr]r[ewolucyjną] KOPASZEWIDZE Władimira Konstantinowicza, zamieszkała w N[owym] Afonie, r[ej]on Gudauta, Abchaska ASRS.

b-Oskarżona-b o to, że:na przestrzeni szeregu lat żyła ze swoimi rodzicami: oj-

cem – USAS Bolesławem, s. Mateusza, represjonowanym przez organa NKWD jako rezydent polskiego wywiadu [oraz] matką – MINAJEWĄ Marią Josifowną, aresztowaną przez organa NKWD za działaność k[ontr]r[ewolucyjną] i mężem – KOPASZEWIDZE Władimirem Konstantinowiczem, re-presjonowanym przez organa NKWD jako członek k[ontr]-r[ewolucyjnej] organizacji i wiedząc o prowadzonej przez nich k[ontr]r[ewolucyjnej] działalności, ukrywała przed or-ganami znaną jej k[ontr]r[ewolucyjną] działalność i k[ontr]-r[ewolucyjne] kontakty męża, ojca i matki.

e LECH-USAS-KOPASZE-WIDZE Inę, c. Bolesława, ur. w 1915 r[oku]. d-Sprawę skiero-wać na posiedzenie specjalne-d.

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu maszynowy zapis wersalikami o treści: Dotyczy Po-laków. W prawym dolnym rogu odręczny zapis o treści: Sprawę śled[czą] dołącz[ono] 25 X [19]38 [r. do] sprawy nr 2-38791, sygnowany parafą prawdopodobnie MOROZOWA.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: –.f Tak w tekście.

328

Do winy się nie przyznała.Aresztowana 27 VIII [19]38 r[oku]. Przetrzymywana w więzieniu Drandy.

Referent: t[owarzysz] d-1.-d (—)g

d-Trójka-d: d-2. -d (—)h

d-3.-d (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 56, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/107, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: CZARKWIANI.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

329

Nr 136

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Tymoteusza Majewskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 38661 NKWD Abchazji. Dotycząca oskarż[onego] MAJEWSKIEGO Tymoteusza,

s. Mateusza, ur. w 1877 r[oku] w Polscef, Polak, ob[ywate]l sow[iecki], żonaty, wykształcenie podstawowe, z zawodu ku-charz, w chwili aresztowania kucharz Sanatorium Nr 6 kurortu w N[owym] Afonie, zamieszkały w N[owym] Afonie, r[ej]on Gudauta, Abchaska ASRS.

Oskarżony o to, że należał do k[ontr]r[ewolucyjnej] szkod-niczej organizacji, do której został zwerbowany przez członka k[ontr]r[ewolucyjnej] powstańczej, szkodniczej organizacji istniejącej w Abchazji i kierowanej przez wroga narodu – N. Łakoba-Apba KARAMANA, byłego dyrektora n[owo]- afońskiego kurortu, na zlecenie którego prowadził działal-ność k[ontr]r[ewolucyjną]. MAJEWSKI, jako członek k[ontr]-r[ewolucyjnej] organizacji, będąc niezadowolony z władzy sow[ieckiej], wyrażał niezadowolenie z panującego ustroju i prowadził k[ontr]r[ewolucyjne] rozmowy o charakterze na-cjonalistycznym, wychwalając faszystowski ustrój Polski.

Do winy się nie przyznał, ale został zdemaskowany zezna-niami KLIMIENKI, NIKOLSKIEGO i SZARAPANIA.

Aresztowany 16 IV [19]38 r[oku]. Przetrzymywany w więzieniu Drandy.

MAJEWSKIEGO Tymoteusza, s. Mateusza, ur. w 1877 r[oku], d-skierować do ITŁ na dziesięć lat-d, od[bywanie kary] liczyć od 17 IV [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu maszynowy zapis wersalikami o treści: Dotyczy Polaków.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Tak w tekście.

330

Referent: Nacz[elnik]3 Wyd[ziału] UGB NKWD Abchazji d-1.-d (—)g

lejtnant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] d-Trójka-d: d-2.-d (—)h

GIERASIMOW d-3.-d (—)i

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38463, t. 1, s. 54, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/105, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: CZARKWIANI.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

331

Nr 137

1938 październik 23, [Tbilisi]. Protokół nr 46 posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Henryka Rieszanowskiego

a-Ści[śle] tajne-a

b-c-Protokół-c nr-b d-46-d

posiedzenia Trójki przy Komisariacie Spraw Wewnętrznych Gruzińskiej SRSz d-23 X-d 193d-8-d r[oku]

Przewodniczący Trójki NKWD Gruzińskiej SRSCzłonkowie Prokurator do spraw spec[jalnych]Sekretarz

c-Rozpoznano-c: c-Postanowiono-c:e

Sprawa śled[cza] nr 33759 NKWD Adżarii dotycząca [oskarżonego]

RIESZANOWSKIEGO Henryka, s. Nikołaja, ur. w 1910 r[oku] w mieś[cie] Odessa, Polak, ob[ywate]l ZSRS, bezpartyjny, skazany wcześ-niej na 7 lat pozbawienia wolności za zabójstwo, pracował na zasadzie wolnego najmu, zamiesz-kały w Batumi, [ul.] Adżarska nr 6.

Oskarżony RIESZANOWSKI H[enryk, s.] N[i kołaja], po powrocie z zesłania zaczął wyrażać niezadowolenie wobec poszczególnych działań partii kom[unistycznej] i sow[ieckiego] rządu. Jednocześnie, w obecności robotników, nieprzyzwoicie wyrażał się o proletariackim święcie 1 Maja.

Do stawianych mu zarzutów RIESZANOW-SKI H[enryk, s.] N[ikołaja], się nie przyznał, ale został zdemaskowany zeznaniami świadków.

RIESZANOWSKI H[enryk, s.] N[ikołaja], od 29 VII [19]38 r[oku] jest przetrzymywany w ba-tumskim więzieniu.

f RIESZANOWSKIEGO Henryka, s. Ni-kołaja, d-skierować do ITŁ na dziesięć lat-d, od[bywanie kary] liczyć od 31 VII [19]38 r[oku].

a- -a Podkreślono maszynowo. U góry, na środku dokumentu maszynowy zapis wersalikami o treści: [sprawa] polsk[a].b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Zapisano pismem spacjowanym.d- -d Zapisano odręcznie.e Odręcznie postawiono znak: V.f Odręcznie postawiono znak: –.

332

Referent: Pełnom[ocnik] oper[acyjny]3 Wydziału UGB NKWD Adżarii b-Trójka-b: 1. (—)g

sierżant b[ezpieczeństwa] p[aństwowego] 2. (—)h

AWAKOW 3. (—)i

b-Sekretarz-b:

AMSW Gruzji, f. 8, d. 38471, t. 1, s. 51, oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/98, k. 2, pdf.

g Podpis odręczny: CZARKWIANI.h Podpis odręczny: GOGLIDZE.i Podpis odręczny: TAŁACHADZE.

PROTOKOŁY DWÓJEK

335

Nr 1

1938 styczeń 6, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączonym proto-kołem nr 696 z 3 stycznia 1938 r.

WJE.a-b-Związek Sowieckich Socjalistycznych

Republikd-Ludowy Komisariat

Spraw Wewnętrznych-d-b-a b-e-f-GUGB-f-e-b

e-8 Oddział-e

g-16-g e-stycznia-e a-193-a e-8-e a-r[ok]-a

a-nr-a g-450136-g

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

b-c-Ści[śle] tajne. W trybie przyspieszonym-c-b

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z ... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

b-c-Do rąk własnych-c-b

c-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRSkomisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi-c

c-tow[arzysza] f-GOGLIDZE-f-c

c-m[iasto] Tbilisi-c

Przesyłam kopię protokołu nr 696 z 3 I 1938 r[oku] zawierającego decyzje ludo-wego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS doty-czące dwóch wykazów z [nazwiskami] 17 os[ób], który przekazaliście nam [pismem] nr 284189 z 4 XII 1937 r[oku], zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

Wyroki śmierci przez rozstrzelanie, które wydano na 16 os[ób], wykonać natych-miast. Akta ich spraw, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, przesłać do Moskwy.

a- -a Druk formularza. Z lewej strony karty, na środku odręczna adnotacja o treści: Do rąk własnych t[owarzysza] MO-ROZOWA. Wyrok wykonać 11 I [19]38 r. Skontaktujcie się z t[owarzyszem] WINEREM i zlećcie, aby natychmiast skompletował sprawy i przekazał wam w celu przesłania do Moskwy. GOGLIDZE z podpisem i datą: 10 I [19]38 [r.]. U dołu ostatniej karty okrągła pieczęć z godłem ZSRS w środku i napisem wokół godła o treści: Ludowy Komisa-riat Spraw Wewnętrznych ZSRS. U dołu dokumentu podłużny stempel o treści: Za zgodność z oryginałem: Funk-cjonariusz do zadań specjalnych 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS st[arszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] (KRIEMNIEW) sygnowany własnoręcznym podpisem.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Podkreślono maszynowo.d- -d Druk pogrubiony.e- -e Zapisano maszynowo.f- -f Zapisano pismem spacjowanym.g- -g Zapisano odręcznie.

336

W stosunku do RUBY I.A., skazanego na zamknięcie w isprawtrudłagier1, zostanie wam wysłany wyciąg z postanowienia Kolegium Specjalnego przy NKWD. h-Jego spra-wę prześlijcie w trybie przyspieszonym do Moskwy-h.

Potwierdźcie otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

b-c-Załącznik-c-b: wspomniany [protokół].

b-Naczelnik 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państwowego-b

(CESARSKIJ2) (—)

h- -h Podkreślono odręcznie. 1 Isprawtrudłagier – używana potocznie skrócona nazwa ITŁ.2 Władimir Jefimowicz Cesarskij (VIII 1895 r. – 22 I 1940 r.), starszy major bezpieczeństwa państwowego, działacz partyjny. W latach 1917–1918 w Armii Czerwonej, następnie agent bolszewickiego wywiadu na Ukrainie; w latach 1926–1936 zajmował różne stanowiska w WKP(b); jesienią 1936 r. specjalny pełnomocnik przy ludowym komisarzu spraw wewnętrznych ZSRS, następnie naczelnik URO GUGB NKWD ZSRS; od grudnia 1936 r. do marca 1938 r. naczelnik 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS (Ewidencyjno-Statystycznego), potem kolejno: naczelnik 4 Oddziału 1 Zarządu NKWD ZSRS, naczelnik UNKWD obwodu moskiewskiego i naczelnik Zarządu Uchto-Iżemskiego ITŁ NKWD. Aresztowany 9 XII 1938 r., skazany 21 I 1940 r. przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS na karę śmierci, na-stępnego dnia rozstrzelany. N.W. Pietrow, K.W Skorkin, Kto rukowodił NKWD..., s. 432–433.

337

3b-c-f-Protokół-f nr 696-c-b

c-z 3 stycznia 1938 roku-c

b-c-Obecni-c-b: 1. Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRS generalny komisarz bezpieczeń[stwa] pań[stwowego] – tow[arzysz] JEŻOW

2. Prokurator Związku SRS – tow[arzysz] WYSZYNSKIJ4

i

b-c-f-Rozpoznano-f-c-b

Materiały dotyczące oskarżonych przedstawione przez NKWD Gruzińskiej SRS zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

b-c-f-Postanowiono-f-c-b

j 1. BIENIEDIKTOWICZ[A] Piotra, s. Juliana, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1885 r[oku] na Litwie.j 2. BYSTRŻINSKIEGO Bruna, s. Mieczysława, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1876 r[oku] w m[ieście] Leningradzie.j 3. DUDWAL[A] Wacława, s. Tadeusza, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1883 r[oku] w Polsce.j 4. LENCKIEGO Kazimierza, s. Franciszka, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1894 r[oku] w Polsce.j 5. MASTICKIEGO Andrzeja, s. Tomasza, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1887 r[oku] w m[ieście] Tbilisi.j 6. MIELCZARSKIEGO Bronisława, s. Szymona, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1876 r[oku] w Polsce.j 7. MŁAKOSIEWICZ[A] Władimira, s. Ludwika, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1898 r[oku] w m[ieście] Łagodechi.j 8. NIEGRIEBIECKIEGO Edwarda, s. Franciszka, c-rozstrzelać-c ł j

ur. w 1868 r[oku] w Polsce.j 9. RAMSZEWICZ[A] Władimira, s. Nikifora, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1915 r[oku] w Polsce.

i Oddzielono grubą, poziomą kreską maszynową.j Odręcznie postawiono znak: –.k Nad wierszem zawierającym nazwisko, imię i imię ojca odręcznie postawiono znak: V.l Nad wyrazem: rozstrzelać nadpisano odręcznie: Wyk[onano] 14 I [19]38 r.ł Nad wyrazem: rozstrzelać nadpisano odręcznie: Zmarł 17 XII [19]37 [r.].3 Pominięto kartę tytułową protokołu.4 Andriej Januariewicz Wyszynskij (10 XII 1883 r. – 22 XI 1954 r.), działacz komunistyczny, prokurator, dyploma-ta. Od 1903 r. członek SDPRR, mienszewik; od 1920 r. członek RKP(b); w latach 1925–1928 rektor Państwowego Uniwersytetu Moskiewskiego; od 1931 r. prokurator RFSRS, od 1935 r. prokurator ZSRS, oskarżyciel w głównych procesach politycznych, w 1937 r. organizator czystki w Prokuraturze Generalnej ZSRS; w okresie 1939–1944 za-stępca przewodniczącego RKL ZSRS, a jednocześnie w latach 1940–1949 zastępca ministra spraw zagranicznych ZSRS; w okresie 1949–1953 minister spraw zagranicznych ZSRS; w latach 1953–1954 I zastępca ministra spraw zagranicznych ZSRS i zarazem stały przedstawiciel tego kraju w ONZ. Gosudarstwiennaja włast’ SSSR..., s. 260.

338

j 10. ROLKE Artura, s. Stanisława, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1876 r[oku] w Polsce.j 11. RUTKOWSKIEGO Andrzeja, s. Stanisława, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1886 r[oku] w Polsce.j 12. SAWRAS[A] Iwana, s. Ustinowa, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1910 r[oku] w Polsce.j 13. SOŁOGUBOWA-SKOBIELIEWA Juliana, s. Marka, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1901 r[oku] w m[iejscowości] Poczajówm, Polska.j 14. TARNOWSKIEGO Zygmunta, s. Michała, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1873 r[oku] w Polsce.j 15. SZEFLER[A] Jana, s. Franciszka, k c-rozstrzelać-c n j

ur. w 1909 r[oku] w Polsce.j 16. JAKUBOWSKIEGO Grzegorza, s. Józefa, k c-rozstrzelać-c l j

ur. w 1882 r[oku] w m[ieście] Tbilisi.j 17. RUBA Józefa, s. Antoniego, c-zamknąćur. w 1888 r[oku] w Polsce. w isprawtrudłagier

na dziesięć lat-c

c-Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRSgeneralny komisarz bezpieczeństwa państwowego-c

f-(JEŻOW)-f

c-Prokurator Związku SRS-c

(WYSZYNSKIJ)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), pismo przewodnie oryginał, protokół kopia, maszynopis.AIPN, 2907/201, k. 3–6, pdf.Fotokopia dokumentu była publikowana w: T. Sommer, Operacja antypolska..., s. 265–267.

m Było: Paczajew.n Nad wyrazem: rozstrzelać nadpisano odręcznie: Wykonano 14 I [19]38 r.

339

Nr 2

1938 styczeń 18, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starsze-go majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komi-sarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączo-nym protokołem nr 782 z 14 stycznia 1938 r.

a-Związek Sowieckich SocjalistycznychRepublik

b-Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych-b-a

c-8 Od[dział] GUGB-c

c-18 stycznia-c a-193 c-8-c r[ok]-a

a-nr-a c-450397-c

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

d-e-Ści[śle] tajne.W trybie przyspieszonym-e-d

d-e-f-Do rąk własnych-f-e-d

d-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS

komisarza bezpieczeństwa państwow[ego] 2 rangi-d

e-tow[arzysza] GOGLIDZE-e

e-m[iasto] Tbilisi-e

Przesyłam kopię protokołu nr 782 z 14 stycznia 1938 r[oku] zawierającego decyzje ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS, dotyczące trzech os[ób] występujących w wykazie, który przekazaliście nam z Adżar-skiej ASRS [pismem] nr 284213 z 9 grudnia 1937 r[oku], zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r[oku].

a- -a Druk formularza. U góry karty podłużny stempel o treści: Sekretariat NKWD Gruzińskiej SRS. Wpł[ynęło], nr 1888, 24 I 1938 r. Z lewej strony, u dołu odręczna adnotacja o prawdopodobnej treści: 3 osoby umieścić na li-ście... 25 I z parafą, prawdopodobnie MOROZOWA. U dołu odręczna adnotacja o treści: Wydać Adżarii polecenie wykonania wyroków, nakazać skompletowanie ich spraw śled[czych], a [następnie] przesłać je – do nas. 25 I z pa-rafą, prawdopodobnie MOROZOWA. U dołu ostatniej karty okrągła pieczęć z godłem ZSRS w środku i napisem wo-kół godła o treści: Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRS. U dołu dokumentu podłużny stempel o treści: Za zgodność z oryginałem: Funkcjonariusz do zadań specjalnych 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS st[arszy] lejt-nant bezpieczeństwa pań[stwowego] (KRIEMNIEW) sygnowany własnoręcznym podpisem.b- -b Druk pogrubiony.c- -c Zapisano odręcznie.d- -d Zapisano wersalikami.e- -e Podkreślono maszynowo.f- -f Zapisano pismem spacjowanym.

Natychmiast wykonać wyroki śmierci przez rozstrzelanie, które wydano na wszyst-kie trzy os[oby]. Ich sprawy, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, przesłać do Moskwy.

Potwierdzić otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

d-e-Załącznik-e-d: wspomniany [protokół].

d-Naczelnik 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państw[owego]-d

(CESARSKIJ) (—)

341

1d-e-f-Protokół-f nr 782-e-d

e-z 14 stycznia 1938 r[oku]-e

d-e-Obecni-e-d: 1. Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRS generalny komisarz bezpieczeństwa państ[wowego] – tow[arzysz] JEŻOW

2. Prokurator Związku f-SRS-f – tow[arzysz] WYSZYNSKIJg

d-e-f-Rozpoznano-f-e-d

Materiały dotyczące oskarżonych przedstawione przez NKWD Gruzińskiej SRS (z Adżarskiej ASRS) zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

d-e-f-Postanowiono-f-e-d

1. KOZAK Iwana, s. Romana, d-rozstrzelać-d h

ur. w 1886 r[oku], w Polsce, we w[si] Łozówka.2. KOPCZEWSKIEGO Kazimierza, s. Karola, d-rozstrzelać-d h

ur. w 1890 r[oku], w m[ieście] Warszawie.3. DELARŻ Stanisława, s. Aleksandra, d-rozstrzelać-d h

ur. w 1896 r[oku], w m[ieście] Władysławowie (Litwa).

c-Ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRSgeneralny komisarz bezpieczeństwa państwowego-c

f-(JEŻOW)-f

d-f-Prokurator-f-d Związku d-f-SRS-f-d

(WYSZYNSKIJ)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), pismo przewodnie oryginał, protokół kopia, maszynopis.AIPN, 2907/202, k. 1–3, pdf.

g Oddzielono grubą, poziomą, maszynową kreską.h Odręczna adnotacja o treści: 29 I [19]38 [r.].1 Pominięto kartę tytułową protokołu.

342

Nr 3

1938 luty 2, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków śmierci zgodnie z załączonym proto-kołem nr 842 z 24 stycznia 1938 r.

a-Związek Sowieckich Socjalistycznych Republik

d-Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych-d-a

e-f-GUGB-e 8 Oddział-f

g-2-g f-stycznia-fh a-193-a f-8-f a-r[ok]-a

a-nr-a g-452835-g

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

b-c-Ści[śle] tajne. W trybie przyspieszonym-c-b

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

b-c-e-Do rąk własnych-e-c-b

c-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRSkomisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi-c

b-tow[arzysza] e-GOGLIDZE-e-b

b-m[iasto] Tbilisi-b

Przesyłam kopię protokołu nr 842 z 24 stycznia 1938 r[oku] zawierającego decyzje ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS, dotyczące dwóch os[ób] występujących w wykazie, który przekazaliście nam z Abcha-skiej ASRS [pismem] nr 284343 z 19 grudnia 1937 roku, zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

a- -a Druk formularza. Po lewej stronie pierwszej karty, poniżej nadruku formularza podłużny stempel o treści: Se-kretariat NKWD Gruzińskiej SRS. Wpł[ynęło], nr 3394, 7 II 1938 r. Na środku odręczna adnotacja o treści: Do t[owarzysza] MARIKOWA. Wydajcie zlecenie wykonania wyroków. 6 II [19]38 [r.]. GOGLIDZE. U dołu ostat-niej karty okrągła pieczęć z godłem ZSRS w środku i napisem wokół godła o treści: Ludowy Komisariat Spraw We-wnętrznych ZSRS. U dołu dokumentu podłużny stempel o treści: Za zgodność z oryginałem: Funkcjonariusz do za-dań specjalnych 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS st[arszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] (KRIEMNIEW) sygnowany własnoręcznym podpisem.b- -b Podkreślono maszynowo.c- -c Zapisano wersalikami.d- -d Druk pogrubiony.e- -e Zapisano pismem spacjowanym.f- -f Zapisano maszynowo.g- -g Zapisano odręcznie.h Prawdopodobnie pomyłka maszynistki. Powinno być: lutego.

Wyroki śmierci przez rozstrzelanie, które wydano na obydwu aresztowanych, wy-konać natychmiast. Ich sprawy, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, przesłać do Moskwy.

Potwierdzić otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

b-c-Załącznik-c-b: wspomniany [protokół].c-Naczelnik 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państwowego-c

(CESARSKIJ) (—)

344

1b-c-e-Protokół-e nr 842-c-b

b-z 24 stycznia 1938 roku-b

b-c-Obecni-c-b: 1. Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRS generalny komisarz bez[pieczeństwa] pań[stwowego] – tow[arzysz] JEŻOW

2. Prokurator Związku SRS – tow[arzysz] WYSZYNSKIJi

b-c-e-Rozpoznano-e-c-b

Materiały dotyczące oskarżonych przedstawione przez NKWD Gruzińskiej SRS (z Abchaskiej SRS) zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

b-c-e-Postanowiono-e-c-b

j k 1. USAS Bolesława, s. Mateusza, c-rozstrzelać-c

ur. w 1886 r[oku], w mieś[cie] Leningrad.j k 2. DOMBROWSKIEGO Aleksandra, s. Michała, c-rozstrzelać-c

ur. w 1893 r[oku], w mieś[cie] Mirgorod.

c-Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRSgeneralny komisarz bezpieczeństwa państwowego-c

e-(JEŻOW)-e

c-Prokurator Związku SRS-c

(WYSZYNSKIJ)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), pismo przewodnie oryginał, protokół kopia, maszynopis.AIPN, 2907/203, k. 1–3, pdf.

i Oddzielono grubą, poziomą kreską maszynową.j Odręcznie postawiono znak: –.k Odręczna adnotacja o treści: [sprawa] polsk[a].1 Pominięto kartę tytułową protokołu.

345

Nr 4

1938 luty 22, Moskwa. Pismo naczelnika 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Władimira Cesarskiego do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków zgodnie z załączonym protokołem nr 962 z 17 lutego 1938 r.

WJE.a-Związek Sowieckich Socjalistycznych

Republikd-Ludowy Komisariat

Spraw Wewnętrznych-d-a

e-f-GUGB-e 8 Oddział-f

g-22-g f-luty-f a-193-a f-8-f a-r[ok]-a

a-nr-a g-455236-g

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

b-c-Ści[śle] tajne. W trybie przyspieszonym-c-b

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z ... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

b-c-e-Do rąk własnych-e-c-b

c-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRSkomisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi-c

b-tow[arzysza] e-GOGLIDZE-e-b

b-m[iasto] Tbilisi-b

Przesyłam kopię protokołu nr 962 z 17 lutego 1938 r[oku] zawierającego decyzje ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS dotyczące 7 os[ób] występujących w 2 wykazach, które przekazaliście nam [pismem] nr 30062 z 5 stycznia [19]37 roku, zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierp-nia 1937 roku.

Proszę zarządzić natychmiastowe wykonania wyroku wobec 4 os[ób] skazanych na roz-strzelanie. Ich sprawy, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, prześlijcie do Moskwy.

a- -a Druk formularza. Po lewej stronie karty, poniżej nadruku formularza podłużny stempel o treści: Sekretariat NKWD Gruzińskiej SRS. Wpł[ynęło], nr 6145, 26 II 1938 r. U góry, na środku, odręczna adnotacja o treści: Do t[owarzysza] MOROZOWA. Wydajcie polecenie t[owarzyszowi] NADARAJA. Pozostałe formalności załatwić. 26 II [19]38 [r.]. GOGLIDZE. Z lewej strony, poniżej stempla odręczna adnotacja o treści: Wpł[ynęło] 26 II [19]38 r. o g[odz.] 23.55 z parafą, prawdopodobnie MOROZOWA. U dołu ostatniej karty okrągła pieczęć z godłem ZSRS w środku i napisem wokół godła o treści: Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRS. U dołu dokumentu podłużny stempel o treści: Za zgodność z oryginałem: Funkcjonariusz do zadań specjalnych 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS st[arszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] (KRIEMNIEW) sygnowany własnoręcznym podpisem.b- -b Podkreślono maszynowo.c- -c Zapisano wersalikami.d- -d Druk pogrubiony.e- -e Zapisano pismem spacjowanym.f- -f Zapisano maszynowo.g- -g Zapisano odręcznie.

W stosunku do pozostałych 3 os[ób] skazanych na zamknięcie w isprawtrudłagier, zostaną wam wysłane odpisy z postanowienia Kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRS. Ich sprawy prześlijcie do Moskwy.

Potwierdźcie otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

b-c-Załącznik-c-b: wspomniany [protokół].

c-Naczelnik 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państwowego-c

(CESARSKIJ) (—)

347

1b-c-e-Protokół-e nr 962-c-b

b-z 17 lutego 1938 roku-b

b-c-Obecni-c-b: 1. Zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS c-komkor-c – tow[arzysz] FRINOWSKIJ

2. Prokurator Związku SRS – tow[arzysz] WYSZYNSKIJh

b-c-e-Rozpoznano-e-c-b

Materiały dotyczące oskarżonych przedstawione przez NKWD Gruzińskiej SRS zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

b-c-e-Postanowiono-e-c-b

i j 1. GÓRSKIEGO Pawła, s. Fiodora, k c-rozstrzelać-c l

ur. w 1895 r[oku], w Polsce.i j 2. KARWOWSKIEGO Konstantyna, s. Romana, k c-rozstrzelać-c l

ur. w 1893 r[oku], w mieś[cie] Mirgorod.i j 3. SELIWANOWSKIEGO Sergieja, s. Aleksandra, k c-rozstrzelać-c l

ur. w 1873 r[oku], w mieś[cie] Moskwie.i j 4. ZAKRŻEWSKIEGO Wiktora, s. Iwana, k c-rozstrzelać-c l

ur. w 1895 r[oku], w Polsce.5. IGNATIUKA Wasilija, s. Nikołaja, ł c-skierować dour. w 1902 r[oku], w s[iole] Bieriezow, isprawtrudłagru i na 10 lat-c

r[ej]on srednio-pieczeniskim (Polska).i 6. KAPILEWICZ[A] Łazarza, s. Lwa, n c-skierować dour. w 1902 r[oku], w m[ieście] Wilno. isprawtrudłagru i na 10 lat-c

i 7. CHWICZIJA-RACZEŃSKĄ Wandę, c. Józefa, o c-skierować dour. w 1882 r[oku], w Polsce. isprawtrudłagru i na 10 lat-c

h Oddzielono grubą, poziomą, maszynową kreską.i Odręcznie postawiono znak: –.j Odręcznie postawiono znak: V.k Nad wierszem z nazwiskiem, imieniem i imieniem ojca odręcznie postawiono znak: V.l Nad wyrazem: rozstrzelać nadpisano odręcznie: Wyk[onano] 15 III [19]38 r.ł Nad wierszem odręczna adnotacja o treści: S[prawa] śl[edcza] nr 13818 – 3 Oddz[iał].m Tak w tekście. Prawdopodobnie gdzieś w okolicach Lwowa.n Nad wierszem odręczna adnotacja o treści: S[prawa] śl[edcza] nr 13657 – 3 Oddz[iał].o Nad wierszem odręczna adnotacja o treści: S[prawa] śl[edcza] nr 22224 – [...] R[ejonowy] O[ddział].1 Pominięto kartę tytułową protokołu.

348

c-Zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRSe-komkor-e-c

(FRINOWSKIJ)

c-Prokurator Związku SRS-c

(WYSZYNSKIJ)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), pismo przewodnie oryginał, protokół kopia, maszynopis.AIPN, 2907/204, k. 1–4, pdf.

349

Nr 5

1938 lipiec 16, Moskwa. Pismo naczelnika 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Izaaka Szapiro do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków zgodnie z załączonym protokołem nr 1201 z 15 lipca 1938 r.

TBa-Związek Sowieckich Socjalistycznych

Republikc-Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych-c-a

d-1 Oddział Specjalny-d

e-16-e d-lipca-d a-193-a d-8-d a-r[ok]-a

a-nr-a e-469436-e

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

b-Ści[śle] tajne. W trybie przyspieszonym-b

b-Do rąk własnych-b

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z ... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

b-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRSkomisarza bezpieczeństwa pań[stwowego] 2 rangi-b

f-tow[arzysza] GOGLIDZE-f

f-m[iasto] Tbilisi-f

Przesyłam kopię protokołu nr 1201 z 15 lipca 1938 r[oku] zawierającego decyzje ludowego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS, dotyczące 44 os[ób] aresztowanych przez was, zgodnie z Rozkazem NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

Proszę zarządzić wykonanie wyroku wobec 12 os[ób] skazanych na rozstrzelanie. Ich sprawy, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, prześlijcie do Moskwy.

W stosunku do 26 os[ób], skazanych na zamknięcie w isprawtrudłagier, zostaną wam wysłane odpisy z postanowienia Kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRS. Ich sprawy prześlijcie do Moskwy.

a- -a Druk formularza. W prawym górnym rogu karty, poniżej nadruku formularza odręczna adnotacja o treści: 207 84/[...], 19 VII. U dołu ostatniej karty okrągła pieczęć z godłem ZSRS w środku i napisem wokół godła o treści: Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRS. U dołu dokumentu podłużny stempel o treści: Za zgodność z ory-ginałem: Funkcjonariusz do zadań specjalnych 8 Oddziału GUGB NKWD ZSRS st[arszy] lejtnant bezpieczeństwa pań[stwowego] (KRIEMNIEW) sygnowany własnoręcznym podpisem.b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Druk pogrubiony.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f- -f Podkreślono maszynowo.

350

Pozostałe 6 spraw, dotyczących oskarżonych: 1. WALKIEWICZA J.S., 2. WIERŻ-BY P.P, 3. GIWORGIZOWA A.S., 4. KOSMALI A.F., 5. ICKOWICZA I.F. i 6. UMAN-SKIEGO S.P. – należy koniecznie uzupełnić.

Proszę potwierdzić otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

b-f-Załącznik-f-b: wspomniany [protokół].

b-Naczelnik 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państwowego-b

(SZAPIRO1) (—)

1 Izaak Iljicz Szapiro (XI 1895 r. – 5 II 1940 r.). W latach 1918–1922 w Armii Czerwonej; w latach 1922–1929 w Lu-dowym Komisariacie Finansów RFSRS; od 1930 r. do 1937 r. zajmował różne stanowiska w WKP(b), m.in. był re-ferentem-sprawozdawcą; od stycznia 1937 r. zastępca naczelnika, a od lipca 1937 r. do października 1938 r. naczel-nik Sekretariatu NKWD ZSRS; następnie naczelnik 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRS (ewidencja operacyjna, rejestracja). Aresztowany 13 XI 1938 r., skazany 4 II 1940 r. przez Kolegium Wojskowe SN ZSRS na karę śmierci, następnego dnia rozstrzelany N.W. Pietrow, K.W. Skorkin, Kto rukowodił NKWD..., s. 441.

351

1ŁBb-f-g-Protokół-g nr 1201-f-b

f-z h-15-h lipca 1938 roku-f

b-f-Obecni-f-b: 1. Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRS komisarz generalny bezpieczeń[stwa] państ[wowego] – tow[arzysz] JEŻOW

2. Prokurator Związku SRS – tow[arzysz] WYSZYNSKIJi

b-f-g-Rozpoznano-g-f-b

Materiały dotyczące oskarżonych przedstawione przez NKWD Gruzińskiej SRS zgodnie z treścią Rozkazu NKWD nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku.

b-f-g-Postanowiono-g-f-b

j k l 1. ł AKOŃSKIEGO Adolfa, s. Tomasza, m b-rozstrzelać-b j

ur. w 1898 r[oku], w m[ieście] Miestouczn – Polska,ob[ywatela] ZSRS.j k l 2. ł BEGIDŻANOWA Józefa, s. Grzegorza, m b-rozstrzelać-b j

ur. w 1911 r[oku], w m[ieście] Tbilisi, ob[ywatela] ZSRS.j k l 3. WOJTENKO Grzegorza, s. Kacpra, o b-rozstrzelać-b j

ur. w 1903 r[oku], w mieś[cie] Poti, ob[ywatela] ZSRS.j k l 4. ł GIEDROYC[IA] Władysława, s. Jana, m b-rozstrzelać-b ł

ur. w 1913 r[oku], w mieś[cie] Wiedeń, Austria,ob[ywatela] ZSRS.j k l 5. KIERŻNIEWSKIEGO Adama, s. Iwana, l p b-rozstrzelać-b j

ur. w 1875 r[oku], we w[si] Bżuzar, Polska,ob[ywatela] ZSRS.j k l 6. KOSTIUKIEWICZ[A] Stanisława, s. Józefa, s b-rozstrzelać-b j

ur. w 1884 r[oku], w m[ieście] Wilno, ob[ywatela] ZSRS.

g- -g Zapisano pismem spacjowanym.h- -h Zapisano odręcznie.i Oddzielono grubą, poziomą, maszynową kreską.j Odręcznie postawiono znak: –.k Odręczna adnotacja o treści: [sprawa] polsk[a].l Odręcznie postawiono znak: V.ł Odręcznie postawiono znak: +.m Odręczna adnotacja o treści: Tbilisi.n Tak w tekście, ale prawdopodobnie powinno być: miasto Łódź.o Odręczna adnotacja o treści: Poti mias[to].p Odręczna adnotacja o treści: Batumi.r Tak w tekście, ale prawdopodobnie powinno być: Brzoza.s Odręczna adnotacja o treści: Luksemburg.1 Pominięto kartę tytułową protokołu.

352

j k l 7. KRYSZOWSKIEGO Iwana, s. Tymoteusza, l o b-rozstrzelać-b j

ur. w 1894 r[oku], w Sł[obodce] Głuszkowieckiej,r[ej]on sołobkowiecki, okr[ęg] Kam[ieniec] Pod[olski],ob[ywatela] ZSRS.j k l 8. ŁOS[IA] Jerzego, s. Jerzego, l o b-rozstrzelać-b j

ur. w 1912 r[oku], w m[ieście] Batumi, ob[ywatela] ZSRS. j k l 9. MOSIETICZ Jakima, s. Andrzeja, t b-rozstrzelać-b j u

ur. w 1885 r[oku], w o[sadzie] Sierniczki, gub[ernia] mińska, Polska, ob[ywatela] ZSRS. j k l 10. SABCZUK[A] Walentyna, s. Aleksego, t b-rozstrzelać-b j u

ur. w 1883 r[oku], w o[sadzie] Wirów, gub[ernia] lubelska, Polska.j k l 11. CHACIJA Tomasza, s. Pawła, l o b-rozstrzelać-b j ur. w 1905 r[oku], we w[si] Brzeziczki, b[yły] p[owiat]lubelski, tej samej gub[erni], ob[ywatela] ZSRS, Polska. j k l 12. w JURASZCZYK[A] Józefa, s. Antoniego t b-rozstrzelać-b j u

ur. w 1890 r[oku], we w[si] Wysoka Lipa, b[yła] gub[ernia] mińska, Polska.j k 13. BANKOWSKĄ Adelę, c. Franciszka, b-zesłać do ITŁur. w 1900 r[oku], w m[ieście] Ryga, Łotwa, na dziesięć lat-b j

ob[ywatelkę] ZSRS.j k 14. BACHNOWSKIEGO Józefa, s. Władysława, b-zesłać do ITŁur. w 1888 r[oku], w m[iejscowości] Dierieżnia, obw[ód] na dziesięć lat-b j

j k 15. BITASZCZYK[A] Józefa, s. Franciszka, b-zesłać do ITŁur. w 1881 r[oku], w o[sadzie] Bożewiczno, Polska, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 16. ł GIEGIECZKORI Zofię, c. Michała, m b-zesłać do ITŁur. w 1900 r[oku], w m[ieście] Warszawie, na dziesięć lat-b j

ob[ywatelkę] ZSRS.j k 17. DOBRZYCKIEGO Szymona, s. Franciszka, b-zesłać do ITŁur. w 1890 r[oku], w m[ieście] Batumi, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 18. IWIANSKIEGO Alfreda, s. Leona, b-zesłać do ITŁur. w 1894 r[oku], w m[ieście] Kutaisi, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 19. ł KOZAK Zofię, c. Dmitra, m b-zesłać do ITŁur. w 1909 r[oku], w m[ieście] Lwowie, na dziesięć lat-b j

ob[ywatelkę] ZSRS.j k 20. KRIEMNICKĄ Irenę, c. Józefa, b-zesłać do ITŁur. w 1907 r[oku], w o[sadzie] Boruszkowce, gub[ernia] na dziesięć lat-b j

wołyńska, Polska, ob[ywatelkę] ZSRS.

t Odręczna adnotacja o treści: Admar.u Nad wyrazem: rozstrzelać nadpisano odręcznie: Wyk[onano] 2 VIII [19]38 r.w Odręczna adnotacja o treści: Turecki, następnie odręcznie przekreślona.

353

j k 21. KRYSZEWSKIEGO Iwana, s. Filipa, b-zesłać do ITŁur. w 1918 r[oku], w Słobodce Głuszkowieckiej, na dziesięć lat-b j

r[ej]on sołobkowiecki, obw[ód] Kam[ieniec] Pod[olski],ob[ywatela] ZSRS.j k 22. ł ŁAGUNOWICZ[A] Iwana, s. Iwana, m b-zesłać do ITŁur. w 1907 r[oku], w Polsce, ob[ywatela] ZSRS. na dziesięć lat-b j

j k 23. LINKIEWICZ[A] Borysa, s. Aleksandra, b-zesłać do ITŁur. w 1896 r[oku], w Leningradzie, ob[ywatela] ZSRS. na dziesięć lat-b j

j k 24. ŁOS[IA] Stanisława, s. Jerzego, b-zesłać do ITŁur. w 1910 r[oku], ob[ywatela] ZSRS. na dziesięć lat-b j

j k 25. MACIJEWSKIEGO Józefa, s. Józefa, b-zesłać do ITŁur. w 1891 r[oku], w m[iejscowości] Luturow, Polska, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 26. MOSIETICZ Marię, c. Mikołaja, b-zesłać do ITŁur. w 1887 r[oku], w o[sadzie] Łosicz, gub[ernia] mińska, na dziesięć lat-b j

Polska, ob[ywatelkę] ZSRS.j k 27. ł PAROL Władimira, s. Jana, b-zesłać do ITŁur. w 1917 r[oku], w m[ieście] Żydkino, na dziesięć lat-b j

USRS, ob[ywatela] ZSRS.j k 28. PLANTOWSKIEGO Józefa, s. Antoniego, b-zesłać do ITŁur. w 1883 r[oku], w m[ieście] Kijowie, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 29. SOBEK Mariana, s. Iwana, b-zesłać do ITŁur. w 1877 r[oku], w Polsce, st[acja] Przystań, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 30. ł TRUSIEWICZ[A] Władysława, s. Mateusza, b-zesłać do ITŁur. w 1880 r[oku], w m[ieście] Leningradzie, na dziesięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 31. SZULGOWSKĄ Marię, c. Kacpra, b-zesłać do ITŁur. w 1902 r[oku], w m[ieście] Stara Russa, na dziesięć lat-b j

ob[ywatelkę] ZSRS. x

j k 32. ŻEBROWSKĄ Marię, c. Arseniewa, b-zesłać do ITŁur. w 1904 r[oku], w Brześciu Litewskim. na osiem lat-b j

j k 33. ZMIGRODZKIEGO Hipolita, s. Cyryla, b-zesłać do ITŁur. w 1871 r[oku], w m[ieście] Kamieniec Podolski, na osiem lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 34. SUSŁOWA Szymona, s. Damiana, b-zesłać do ITŁur. w 1890 r[oku], w o[sadzie] Nowomalin, p[owiat] na osiem lat-b j

ostrogski, Polska, ob[ywatela] ZSRS. x

j k 35. GUTOWSKIEGO Kosmę, s. Piotra, b-zesłać do ITŁur. w 1884 r[oku], w o[sadzie] Jekaterinopol, w tym samym na pięć lat-b j

r[ejo]nie, ob[wód] kijowski, ob[ywatela] ZSRS.

x Pod orzeczeniem postawiono odręcznie znak: –.

354354

j k 36. ł ŻOS[IA] Franciszka, s. Józefa, m b-zesłać do ITŁur. w 1886 r[oku], w gub[erni] kaliskiejy, Polska, na pięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 37. ł KIENCZIASZWILI Mikołaja, s. Grzegorza, m b-zesłać do ITŁur. w 1900 r[oku], w o[sadzie] Digomi, GSRS, na pięć lat-b j

ob[ywatela] ZSRS.j k 38. ł SZYPINSKIEGO Wawrzyńca, s. Adama, m b-zesłać do ITŁur. w 1868 r[oku], w o[sadzie] Łazowice, b[yła] gub[ernia] na pięć lat-b j

mohylewska, ob[ywatela] ZSRS. x

j k 39. WALKIEWICZ Helenę, c. Stanisława, l b-sprawę uzupełnić-b ł

ur. w 1921 r[oku], w m[iasteczku] Diembin, Polska,ob[ywatelkę] ZSRS.j k 40. WIERŻBĘ Piotra, s. Piotra, l b-sprawę uzupełnić-b ł

ur. w 1869 r[oku], w o[sadzie] Łagiewniki, Polska,ob[ywatela] ZSRS.j k 41. GIWORGIZOWA Abrama, s. Szymona, l b-sprawę uzupełnić-b j

ur. w 1896 r[oku], w o[sadzie] Urmija-Iran,ob[ywatela] ZSRS.j k 42. KOSMALĘ Andrzeja, s. Filipa, l b-sprawę uzupełnić-b j

ur. w 1890 r[oku], w o[sadzie] Stary Koniecpol,ob[ywatela] ZSRS.j k 43. ICKOWICZ[A] Eliasza, s. Teodora, l b-sprawę uzupełnić-b j

ur. w 1904 r[oku], w m[ieście] Noworosyjsk,ob[ywatela] ZSRS.j k 44. UMANSKIEGO Szymona, s. Piotra, l b-sprawę uzupełnić-b j

ur. w 1891 r[oku], w m[ieście] Pawłograd, obw[ód] x

dniepropietrowski, ob[ywatela] ZSRS.

b-Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Związku SRSkomisarz generalny bezpieczeństwa państwowego-b

g-(JEŻOW)-g

b-Prokurator Związku SRS-b

(WYSZYNSKIJ)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), pismo przewodnie oryginał, protokół kopia, maszynopis.AIPN, 2907/205, k. 1–7, pdf.

y Było: kamiszskoj.

ANEKS

357

1938 lipiec 16, Moskwa. Pismo naczelnika 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRS starszego majora bezpieczeństwa państwowego Izaaka Szapiro do ludowego komisarza spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS komisarza bezpieczeństwa państwowego 2 rangi Siergieja Goglidze w sprawie wykonania wyroków

TBa-Związek Sowieckich Socjalistycznych

Republikc-Ludowy Komisariat

Spraw Wewnętrznych-c-a d-1 Oddział Specjalny-d

e-16-e d-lipca-d a-193-a d-8-d a-r[ok]-a

a-nr-a e-469437-e

a-Moskwa, plac Dzierżyńskiego 2Telefon: centrala NKWD

Krótkie streszczenie-a:

b-Ści[śle] tajne. W trybie przyspieszonym-b

b-Do rąk własnych-b

a-Spr[awa obiektowa] „...”Wp[łynęło] nr ... na nr ... z ... 193... r.

W korespondencjipowoływać się na nr, datę i Oddział-a

b-Do lud[owego] kom[isarza] spraw wewnętrznych Gruzińskiej SRS

komisarza bezpieczeństwa pań[stwowego] 2 rangi-c

f-tow[arzysza] GOGLIDZE-f

f-mias[to] Tbilisi-f

Przesyłam kopię protokołu nr 188 z 5 lipca [19]38 roku1 zawierającego decyzje ludo-wego komisarza spraw wewnętrznych Związku SRS i prokuratora Związku SRS dotyczące 71 os[ób] oskarżonych o działalność szpiegowską i dywersyjną na korzyść państw obcych.

Proszę zarządzić wykonanie wyroku wobec 22 os[ób] skazanych na rozstrzelanie. Ich sprawy, wraz z informacją o wykonaniu wyroków, prześlijcie do Moskwy.

W stosunku do 47 os[ób], skazanych na zamknięcie w isprawtrudłagier oraz w sto-sunku do CZOCZOJANA S.N., skazanego na ekstradycję poza granice Związku SRS, zostaną wam wysłane odpisy z postanowienia Kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRS. Ich sprawy prześlijcie do Moskwy. O porządku ekstradycji poza granice Związku SRS zostaniecie powiadomieni.

Akta sprawy oskarżonej ALIMORDANOWEJ SEWIL ALI ZADE należy koniecznie uzupełnić.

W sprawach o numerach: 30834 z 27 II; 30907 z 5 III; 30906 z 7 III; 31165 z 10 III; 31166 z 19 III; 31193 z 22 III; 31405 z 2 IV; 31907 z 4 IV; 31430 z 5 I; 31443 z 7 IV; 96913 z 11 IV; 96914 z 11 I; 31533 z 15 IV; 31721 z 2 IV; 96975, 96976, 96977 z 23 IV;

a- -a Druk formularza. b- -b Zapisano wersalikami.c- -c Druk pogrubiony.d- -d Zapisano maszynowo.e- -e Zapisano odręcznie.f- -f Podkreślono maszynowo.1 W AMSW Gruzji wymienionego protokołu dotychczas nie odnaleziono.

96978 z 23 IV; 97187 z 20 V; 32493 i 32494 z 5 VI [19]38 r[oku] przesłaliście informa-cje dotyczące 173 os[ób].

Decyzje podjęte wobec 169 os[ób] zostały zawarte w następujących protokołach:a) dotyczące 71 os[ób] – Łotyszy, Bułgarów i in[nych] – w protokole nr 188 (mie-

szany);b) dotyczące 73 os[ób] – w protokole nr 1201 z operacji polskiej ic) dotyczące 25 os[ób] – w protokole nr 390 z operacji niemieckiej.Wobec 4 osób nie podjęto decyzji: POZOW Władimir Gieorgijewicz i EREN-

TRAUT Aleksandr Filippowicz – podlegają osądzeniu przez Wojskowe Kolegium Sądu Najw[yższego] i – zgodnie z ustalonym porządkiem – zostali włączeni do wykazu osób podlegających osądzeniu przez K[olegium] W[ojskowe]. Po zatwierdzeniu wykaz ten zostanie wam przesłany.

W sprawach GORNIESKO Konstantina Wasiljewicza i KIEMIEŃ Adalberta Jakow-lewicza – wyroki zostaną ogłoszone w terminie późniejszym.

Proszę potwierdzić otrzymanie i wykonanie załączonego protokołu.

b-f-Załącznik-f-b: wspomniany [protokół].

b-Naczelnik 1 Oddziału Specjalnego NKWD ZSRSstarszy major bezpieczeństwa państwowego-b

(SZAPIRO) (—)

AMSW Gruzji, 1 otd., f. 12, arch. nr 92 (1937–1938), oryginał, maszynopis.AIPN, 2907/201, k. 1–2, pdf.

359

WYKAZ SKRÓTÓW

AbchazObpit – Abchaska Kuchnia Komunalna (Abchazskoje obszczestwiennoje pitanije)

AIPN – Archiwum Instytutu Pamięci NarodowejAMSW – Archiwum Ministerstwa Spraw WewnętrznychAOU – Zarząd Administracyjno-Organizacyjny (Administratiwno-

organizacyonnoje uprawlenije)ark. – karta, arkuszASRS – Autonomiczna Socjalistyczna Republika SowieckaAwtotriest – trust samochodowy (awtomobilnyj triest)Awtozawod – fabryka samochodów (awtomobilnyj zawod)BNZ – Batumski Zakład Rafinerii Ropy (Batumskij nieftiepieriegonnyj

zawod)Borżminwod – Borżomskie Wody Mineralne (Borżomskije mineralnyje wody)BSRS – Białoruska Socjalistyczna Republika Sowieckac.c. – lataCAW – Centralne Archiwum WojskoweCD-ROM – płyta kompaktowa z danymi wyłącznie do odczytu (Compact

Disc Read Only Memory)CGRP – Centralny Punkt Rozdziału Gazu (Centralnyj

gazoraspriedielitielnyj punkt)CIK – Centralny Komitet Wykonawczy (Centralnyj ispołnitielnyj

komitiet)CK – Centralny KomitetCŁK – (skrót nieznany)CzK – Komisja Nadzwyczajna (Czriezwyczajnaja komissija)d. – sprawa (dieło)DIS – (skrót nieznany)Dorsanotdieł – Oddział Sanitarno-Drogowy (Sanitarnyj otdieł dorożno-

stroitielnogo uprawlenija)DS – Dywizja StrzelcówDTO – Oddział Drogowo-Transportowy (Dorożno-transportnyj otdieł)DWK – Kraj Dalekowschodni (Dalniewostocznyj kraj)ed. – wydanie, wydawca (edition)EKO – Oddział Ekonomiczny (Ekonomiczeskij otdieł)f. – zespół archiwalny (fond)

360

GCzK – Gubernialna Komisja Nadzwyczajna (Gubiernskaja czriezwyczajnaja komissija po borbie s kontrriewolucyjej i sabotażem)

g. – rok (god)gg – lata (gody)GKO – Państwowy Komitet Obrony (Gosudarstwiennyj komitiet

oborony)Gławnieft – Główny Zarząd Przemysłu Naftowego (Gławnoje uprawlenije

nieftianoj promyszlennosti)Gławzołoto – Główny Zarząd Wydobycia Metali Szlachetnych (Gławnoje

uprawlenije zołoto-płatinowoj promyszlennosti)gm. – gminaGO – Oddział Miejski (Gorodskoj otdieł)Gorsowiet – Rada Miejska (Gorodskoj sowiet)Gosbank – Bank Państwowy (Gosudarstwiennyj bank)Gosfoto – Państwowy Zakład Fotografii (Gosudarstwiennoje fotoatelje)GPU – Państwowy Zarząd Polityczny (Gosudarstwiennoje politiczeskoje

uprawlenije)Gruzawtotriest – Gruziński Trust Samochodowy (Gruzinskij awtomobilnyj triest)Gruzkonserwtriest – Gruziński Trust Konserwowy (Gruzinskij triest konsierwnoj

promyszlennosti)Gruzminwod – Gruziński Trust Wód Mineralnych (Triest gruzinskich

mineralnych wod)Gruztorg – Gruziński Handel (Gruzinskaja torgowla)GSRS – Gruzińska Socjalistyczna Republika Sowieckagub. – guberniaGUGB – Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego (Gławnoje

uprawlenije gosudarstwiennoj biezopasnosti)GUŁag, Gułag – Główny Zarząd Obozów (Gławnoje uprawlenije łagieriej)GUPO – Główny Zarząd Ochrony Pogranicznej (Gławnoje uprawlenije

pogranicznoj ochrany)GUPWO – Główny Zarząd Ochrony Pogranicznej i Wewnętrznej (Gławnoje

uprawlenije pogranicznoj i wnutrienniej ochrany)GUPWW – Główny Zarząd Wojsk Pogranicznych i Wewnętrznych

(Gławnoje uprawlenije pogranicznych i wnutriennich wojsk)HDA – Wydzielone Archiwum Państwowe (Hałuzewyj Derżawnyj

archiw)INO – Odział do spraw Obcokrajowców (Inostrannyj otdieł)IPN – Instytut Pamięci Narodowejisprawtrudłagier – poprawczy obóz pracy (isprawitielno-trudowoj łagier’)ITŁ – poprawczy obóz pracy (Isprawitielno-trudowoj łagier’)Jugosfoto – Południowoosetyjski Państwowy Zakład Fotografii

(Jużnoosetinskoje gosudarstwiennoje fotoatelje)Kawstrojputi – Kaukaskie Przedsiębiorstwo Budowy Dróg (Kawkazskije

stroitielnyje puti)

361

Kawtransprojekt – Biuro Dokumentacji Projektowej i Kosztorysowej Budowy Kolei Zakaukaskich (Projektno-izyskatielskaja kontora uprawlenija zakawkazskoj żeleznoj dorogi)

KC – Komitet CentralnyKGB – Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (Komitiet

gosudarstwiennoj biezopasnosti)KGSD – Kaukaska Dywizja Strzelców Górskich (Kawkazskaja gorno-

striełkowaja diwizija)KK – Kodeks karnyKKG – Kodeks karny Gruzjikołchoz – spółdzielcze gospodarstwo rolne (kołlektiwnoje choziajstwo)KO – Komitet Okręgowykomandarm – dowódca armii (komandujuszczij armijej)kombrig – dowódca brygady (komandir brigady)Komintern – Międzynarodówka Komunistyczna (Kommunisticzeskij

Intiernacyonał)komkor – dowódca korpusu (komandir korpusa)Komsomoł – Wszechzwiązkowy Leninowski Komunistyczny Związek Młodzieży

(Wsiesojuznyj leninskij kommunisticzeskij sojuz mołodioży)KP(b) – Komunistyczna Partia (bolszewików) (Kommunisticzeskaja

partija /bolszewikow/)KP(b)G – Komunistyczna Partia (bolszewików) Gruzji

(Kommunisticzeskaja partija /bolszewikow/ Gruzii)KPZS – Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego

(Kommunisticzeskaja partija Sowietskogo Sojuza)KW – Kolegium WojskoweMA – MassachusettsMGB – Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (Ministierstwo

gosudarstwiennoj biezopasnosti)Mkierowgasagieb – (skrót nieznany)MRL – Mongolska Republika LudowaMSW – Ministerstwo Spraw WewnętrznychMSZ – Ministerstwo Spraw ZagranicznychMWD – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Ministierstwo wnutriennich

dieł)NARA – Archiwum Narodowe Dokumentów Państwowych (National

Archives and Records Administration)Narkom – Ludowy Komisariat (Narodnyj komissariat)narkom – ludowy komisarz (narodnyj komissar)Narkomindieł – Ludowy Komisariat Spraw Zagranicznych (Narodnyj komissariat

inostrannych dieł)Narkomwnudieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (Narodnyj komissariat

wnutriennich dieł)Narkomziem – Ludowy Komisariat Rolnictwa (Narodnyj komissariat

ziemledielija)

362

NDAP – Naczelna Dyrekcja Archiwów PaństwowychNKGB – Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego (Narodnyj

komissariat gosudarstwiennoj biezopasnosti)NKO – Ludowy Komisariat Obrony (Narodnyj komissariat oborony)NKVD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (People’s

Commissariat for Internal Affairs)NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (Narodnyj komissariat

wnutriennich dieł)NKWS – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (Narodnyj komisariat

wnutrisznich spraw)obw. – obwódODTO – Wydział Oddziału Drogowo-Transportowego (Otdielenije

dorożno-transportnogo otdieła)OGPU – Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (Objedinionnoje

gosudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije)OMSB – Samodzielny Batalion Zmotoryzowany Strzelców (Otdielnyj

motostriełkowyj batalon)ONZ – Organizacja Narodów ZjednoczonychOO – Oddział Specjalny (Osobyj otdieł)op. – spis, inwentarz (inwentarnyj оpys)otd. – wydział (otdielenije)OUR – Oddział Kryminalny, Oddział Śledczy (Otdieł ugołownogo

rozyska)OW – Okręg WojskowyPNF – Narodowa Partia Faszystowska (Partito Nazionale Fascista)Politbiuro – Biuro Polityczne (Politiczeskoje biuro)Portostroj – Biuro Budownictwa Portowego (Kontora stroitielstwa porta)POW – Polska Organizacja Wojskowapow. – powiatPP – Pełnomocne Przedstawicielstwo (Połnomocznoje

priedstawitielstwo)PPS – Polska Partia SocjalistycznaPWN – Państwowe Wydawnictwo NaukowePWRZ – Zakład Remontowy Parowozów i Wagonów (Parowozo-

wagonoriemontnyj zawod)Rajkom – Rejonowy Komitet Partii (Rajonnyj komitiet)RFN – Republika Federalna NiemiecRFSRS – Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika SowieckaRGANI – Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Najnowszej (Rossijskij

gosudarstwiennyj archiw nowiejszej istorii)RGASPI – Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Społeczno-Politycznej

(Rossijskij gosudarstwiennyj archiw socyalno-politiczeskoj istorii)

RIK – Rejonowy Komitet Wykonawczy (Rajonnyj ispołnitielnyj komitiet)

363

RKKA – Robotniczo-Chłopska Czerwona Armia (Rabocze-kriestjanskaja krasnaja armija)

RKL – Rada Komisarzy LudowychRKM – Robotniczo-Chłopska Milicja (Rabocze-kriestjanskaja milicyja)RKP(b) – Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) (Rossijskaja

kommunisticzeskaja partija /bolszewikow/)RO – Oddział Rejonowy (Rajonnyj otdieł)RP – Rzeczypospolita PolskaRSFSR – Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna Sowiecka RepublikaRSR – Radziecka Socjalistyczna Republika (Radianśka Socialistyczna

Respublika)SBU – Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (Służba bezpeky Ukrajiny)SDPRR – Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza RosjiSFSR – Socjalistyczna Federacyjna Sowiecka RepublikaSN – Sąd NajwyższySO – Oddział Budowlany (Stroitielnyj otdieł)sowchoz – państwowe gospodarstwo rolne (sowietskoje choziajstwo)SPO – Tajny Oddział Polityczny (Siekrietno-politiczeskij otdieł)spr. – sprawaSRS – Socjalistyczna Republika SowieckaSRSR – Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (Sojuz

Radianśkych Socialistycznych Respublik)SSR – Socjalistyczna Republika Sowiecka (Soviet Socialist Republic)SSSR – Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (Sojuz

Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik)st. – wiek, stulecie (stolittia)TASSR – Tatarska Autonomiczna Socjalistyczna Republika SowieckaTO – Oddział Transportu (Transportnyj otdieł)UGB – Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego (Uprawlenije

gosudarstwiennoj biezopasnosti)UGRO – milicja kryminalna (Ugołownyj rozysk)UMGB – Zarząd Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (Uprawlenije

ministierstwa gosudarstwiennoj biezopasnosti)UMZ – Uljanowska Fabryka Silników (Uljanowskij motornyj zawod)UNKGB – Zarząd Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego

(Uprawlenije narodnogo komissariata gosudarstwiennoj bie-zopasnosti)

UNKWD – Zarząd Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (Uprawlenije narodnogo komissariata wnutriennich dieł)

UNR – Zarząd Naczelnika Robót (Uprawlenije naczalnika rabot)UPO – Zarząd Ochrony Przeciwpożarowej (Uprawlenije pożarnoj ochrany)UPWO – Zarząd Ochrony Pogranicznej i Wewnętrznej (Uprawlenije

pogranicznoj i wnutrienniej ochrany)URKM – Zarząd Robotniczo-Chłopskiej Milicji (Uprawlenije rabocze-

kriestjanskoj milicyi)

URO – Oddział Rachunkowości i Rejestracji (Uczotno-riegistracyonnyj otdieł)

URSR – Ukraińska Radziecka Socjalistyczna RepublikaUS – Stany Zjednoczone (United States)USA – Stany Zjednoczone Ameryki (United States of America)USRS – Ukraińska Socjalistyczna Republika SowieckaUSSR – Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka (Ukrainian Soviet

Socialist Republic)USSR – Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (Union of Soviet

Socialist Republics)Uszosdor – Zarząd Dróg (Uprawlenije szossiejnych dorog)WCzK – Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna (Wsierossijskaja

czriezwyczajnaja komissija)WKP(b) – Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)

(Wsiesojuznaja kommunisticzeskaja partija /bolszewikow/)WLKSM – Wszechzwiązkowy Leninowski Komunistyczny Związek

Młodzieży (Wsiesojuznyj leninskij kommunisticzeskij sojuz mołodioży)

Wojenspecstroj – Wojskowe Budownictwo Specjalne (Wojennoje spiecyalnoje stroitielstwo)

WO – Okręg Wojskowy (Wojennyj okrug)WOSO – Służba Transportu Wojskowego (Wojennyje soobszczenija)WUCzK – Wszechukraińska Komisja Nadzwyczajna (Wseukrajinśka

nadzwyczajna komisija)ZFSRS – Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika SowieckaZKWŻD – Zakaukaska Droga Żelazna (Zakawkazskaja żeleznaja doroga)ZSNK – (skrót nieznany)ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik RadzieckichZSRS – Związek Socjalistycznych Republik SowieckichZSSR – Związek Socjalistycznych Sowieckich RepublikŻełdorstroj – Budowa Dróg Żelaznych (Żeleznodorożnoje stroitielstwo)

365

Abalajew 68Adamowicz 69Adibiekow Grant M. 59Aga Ragim 319Agasarow 161Akoński Adolf 351Akoński Tomasz 351Akulinuszkin Paweł Dmitrijewicz 32Alimasow 67Alimordanowa Sewil Ali Zade 357Amendola Giovanii 29Amirdżanow 155Anaszkin Michaił Grigorjewicz 149Andriejew 68Anfimow 67Anisimow 67Antonow 66Antonow Nikola 41, 66Apfelbaum Hirsz zob. Zinowjew Grigorij

JewsiejewiczArendt Hannah 29Arendt Hannah 27, 28, 30 Arewadze Onisim 132Aron Raymond 28Arsentjew Nikołaj 198Arsentjew Wasyl 198Asanidze Mikołaj 264Aszurow 66Avaliszwili Levan 22Avaliszwili Levan 22Awakow Aram Wartanowicz 318, 332Awierin 183, 189, 216, 218

Baberowski Joerg 16Baberowski Joerg 16

INDEKS NAZWISK

Babkiewicz 66Bachnowski Józef 252Bachnowski Władysław 252Baer Georg W. 47Bagrationi D. 108Bajdakow 68Bajkow 66Bak 66, 68Balcerak Wiesław 19Bałasanow 264Bałtabajew 66Bankowska Adela 352Barber Benjamin R. 30Bardidze 305Barkow 67Barnowa 237Barysznikow 67Basziłaszwili 245Bażan Ołech H. 17, 22Beck Józef 41Bednarek Jerzy 20Begidżanow Grzegorz 351Begidżanow Józef 351Bekiszwili Nino 22Bieniediktowicz Julian 337Bieniediktowicz Piotr 337Beria Ławrentij Pawłowicz 22, 31, 33, 35,

77Beridze Marine 22Beridze Marine 22Beritaszwili Euzebiusz 112Berman 65Berson Jan Otmar 40Berson Jan Otmar 40, 43Besso Lelio 29

366

Bieda-Biediuk Ludwik 134Bieda-Biediuk Martyn 134Biediuk Bieda Ludwik zob. Bieda-Bie-

diuk LudwikBiediuk Bieda Martyn zob. Bieda-Biediuk

MartynBiełogołowkina 271Biernacka Gzieliszwili Zofia zob. Gzieli-

szwili-Biernacka ZofiaBieżaniszwili N.M. 269Bilinskij 67Biłokiń Serhij 16Biłokiń Serhij 16Binner Rolf 17Binner Rolf 13, 38Bitaszczyk Franciszek 353Bitaszczyk Józef 354Bloch Sidney 28Blumsfad Jan zob. Majewski JanBobbio Norberto 29Bobbio Norberto 29Bobkow 67Bohunow Siergiej 21Bojnowska Rozalia (Wołosiewicz) 221,

222Bojnowski Aleksander 221Bojnowski Walerian 221, 222Bołkwadze Galina 233Bonnie Richard 28Bonwecz Bernd zob. Bonwetsch BerndBonwetsch Bernd 23, 38Bonwetsch (Bonwecz) Bernd 23, 38Bordiugow Giennadij 14, 17Boris Jan 169Boris Tomasz 169Bosetti Giancarlo 29Breżniew Leonid 28Bristawacki Aleksander 171Bristawacki Nikołaj 171Briuchanow Boris B. 16Briuchanow Boris B. 16Brodowska Helena 257Brodowski Aleksander zob. Brodowski

Kazimierz Brodowski Andrzej 257

Brodowski Kazimierz (Aleksander) 257, 258

Bronisław NN 167Bruchal Bronisław 245Bruchal Józef 245Brzezinski Zbigniew Kazimierz zob. Brze-

ziński Zbigniew KazimierzBrzeziński Zbigniew Kazimierz 30Brzeziński (Brzezinski) Zbigniew Kazi-

mierz 28–30Bucharin Nikołaj Iwanowicz 47Bucharin Nikołaj Iwanowicz 28Buchgolc W.W. 116Bukovsky Vladimir Konstantinovich 29Bułach 67Bułatow 68Butkiewicz 297Butkowski Dominik 235Butkowski Grzegorz 235Butkowski Mikołaj 155Butkowski Paweł 154, 155Bystriakow 66Bystrżinski Bruno 337Bystrżinski Mieczysław 337

Cagurija Wasilij Iosifowicz 180Calleja Eduardo González 27, 30Cej Maria 231Cejman Hans 102Cereteli Siergiej 271Cereteli Szałwa Otarowicz 24, 33, 66, 78,

80, 82, 84, 89, 91, 93, 95, 97, 99, 101, 103, 105, 107, 109, 111, 112, 115, 116, 118, 119, 121, 123, 125, 127, 129, 131, 133, 134, 136, 137, 139, 141, 143, 166, 168, 170, 172, 173, 175, 177, 178, 180, 182–184, 186, 188, 190, 192, 193, 195, 197, 198, 200, 203, 205, 206, 208, 210, 212, 214, 216, 218, 220, 222, 224, 225, 227, 230, 233, 236, 244, 246, 248, 250, 252, 254, 256, 258, 260, 262, 264, 266, 268, 274, 276, 277, 280

Cesarskij Władimir Jefimowicz 335, 336, 339, 342, 342, 345, 346

Chacagura Kanajama 202

367

Chacij Paweł 352Chacij Tomasz 352Chagurow 66Chaliłow Kirman 213Chamberlain William 28Chasimow Jusup 67Chaustow Władimir Nikołajewicz 16Chaustow Władimir Nikołajewicz 16, 34, 39Chieczutow 272Chinske Pavel 16Chinske Pavel 16Chlewniuk Oleg Witaljewicz 16Chlewniuk Oleg Witaljewicz (Khlevniuk

Oleg Vitalyevich) 16Chmielewski Antoni 239Chmielewski Iwan 241Chmielewski Konstanty 241Chmielewski Stefan 239Chołopow Aleksiej Aleksiejewicz 246, 308Chonchoszew 66Christowska 99Chruszczow Nikita Siergiejewicz (Khru-

schchev Nikita Sergeyevich) 14, 15, 28Chudżyjew 193Chugajew D. 193Chvadagiani Irakli 22Chwiczija-Raczeńska Wanda 347Ciesielski Stanisław 19Ciesielski Stanisław 19Cocchaliszwili Magda 22Cohen Stephen Frand 15Conquest Robert 15, 27Conquest Robert 15, 27, 55Coulondre Robert 41Cristani Antonella 17Cudahy John 40Curtis Michael 29Curtis Michael 30Cwik 68Cybinski Iwan 211, 212Cybinski Michał 211Cycianow 154Cypniatow 66Czarkwiani Kandid Niestorowicz 24, 25,

282, 284, 285, 287, 289, 292, 294, 296,

298, 300, 301, 303, 304, 306, 308, 310, 312, 314, 315, 318, 320, 322, 324, 326, 328, 330, 332

Czchetija Rażdien Rozanowicz 284Czeczotka Adam 321Czeczotka Nikołaj 321Czencow Wiktor Wasiljewicz 18Czerniawskij 68Czernobajew Kazimierz 88Czernobajew Stanisław 88Czeruszow Nikołaj Siemionowicz 17Czetwertakow 66Czirkow 68Czistow 68Czoczojan S.N. 357Czuchin Iwan Iwanowicz 21

Dajdurow 209Dalinger 67Dambkowska Anna 223Dambkowski Piotr 223Dambkowski Teofil 223Daniłow Wiktor P. 33, 59Danyluk Jurij Zinowijowicz 22Danyłenko Wiktor 15Danyłenko Wiktor 15Dauszwili Aleksander 22Dawtjan Jakow 40De Vlasi Luciano 147Dekaprelewicz Adolf 173Dekaprelewicz Aleksander 173Delarż Aleksander 341Delarż Stanisław 341Dementjew 341Demidow 69Denikin Anton Iwanowicz 191Derengowski Denis 174Derengowski Stanisław 174Deutsch Karl W. 29Deutsch Karl W. 29Deutscher Izaak 15Deutscher Izaak 15Dichamidze Aleksiej Iwanowicz 300,

302, 304Diemurow 176

368

Diemurow Michaił Iwanowicz 153, 157Ditłow 88Dmitrijew 68Dobrzycki Franciszek 352Dobrzycki Szymon 352Dombrowskij 67Dombrowski Aleksander 344Dombrowski Michał 344Dorowski 306Dorżyjew 66Dosow 68Dowbnia Olga A. 60Drej Karl Piotrowicz 114Duchowicz 69Dudkiewicz Michał 138Dudkiewicz Stefan 138Dudkin Jakow Timofiejewicz 139, 220,

254, 256, 324, 326Dudwal Tadeusz 337Dudwal Wacław 337Dudzik Stanisław 237Dudzik Szymon 237Dyidżojew I. 193Dziekonska Dagmara zob. Dziekońska

DagmaraDziekońska (Dziekonska) Dagmara 116Dzierżyński Feliks Edmundowicz 30Dzwonkowski Roman 17, 19Dżachua Ivane 49Dżangir Achund Zade 65Dżijenbajew 66Dżiszkariani 156Dżwariszejszwili Akakij Okropirowicz 286

Ejche 67Eliaw G. 99Eliawy-Wol Lewicka Amalia 107Erentraut Aleksandr Filippowicz 358

Falkowski Marcin 323Falkowski Sebastian 323Fiedin 67Figner 271Filina Maria 23, 42, 46Fiłatow K.A. 276

Finzi Vita Paolo Vita-Finzi Paolo 43Fiodorow 68Fiorillo Massimiliano 29Fiorillo Massimiliano 29Fisichella Domenico 29Fisichella Domenico 29Fitzpatrick Sheila 28Flag Iwan 263Flag Jan zob. Majewski JanFontan Stefania 86Ford Guy Stanton 28Freeze Gregory 58Friedrich Carl Joachim 29, 30Frinowskij Michaił Piotrowicz 25, 33, 70,

73, 347, 348Furier Andrzej 23, 43Furier Andrzej 23, 42, 43Fürst Juliane 28

Gambarow Grigorij Nikołajewicz 282Gamsachurdia Zwiad Konstantinowicz

29, 49Gamsachurdia Zwiad Konstantinowicz 29Garcman 165Gatzke Hans Wilhelm 40Gazow 67Gegełaszwili 130Gentile Giovanni 29Gentile Giovanni 29Getty John Archibald 16Getty John Archibald 16Geyer Michael 28Gęsicki Hieronim zob. Giensicki Hie-

ronimGiedroyc Iwan zob. Giedroyc Jan Giedroyc Jan (Iwan) 289, 351Giedroyc Władysław 289, 351Giegieczkori Zofia 352Giensicki Denis 325Giensicki (Gęsicki) Hieronim 325Gieorgadze N.S. 114Gierasimow 292, 294, 296, 298, 330Gikało 68Gildi Leonid Andriejewicz 18Ginzburg 68

369

Giworgizow Abram S. 350, 354Giworgizow Szymon 354Gławacki Szymon 213Gławacki Tomasz 213Głembocki Antoni 165Głembocki Rafał 165Głowa Dymitr 79Głowa Timofiej 79Godun Andrzej 202Godun Paweł 202Goglidze Siergiej Arsienjewicz 12, 24,

25, 31, 109, 111, 112, 115, 116, 118, 119, 121, 122, 125, 126, 128, 131, 133, 134, 136, 137, 139, 140, 143, 144, 146, 148–151, 151, 153, 155, 157, 159, 161, 162, 164, 166, 168, 169, 171–173, 175, 177–179, 182–184, 186, 188–190, 192, 193, 195, 197, 198, 200, 203, 204, 206, 207, 210, 212, 214, 216, 217, 220, 222, 224, 226, 227, 230, 232, 233, 235, 237, 240, 242, 244, 246, 248, 249, 251, 254, 256, 274, 276, 277, 280, 282, 284, 285, 288, 289, 290, 292, 294, 296, 298, 300, 301, 303, 304, 306, 308, 310, 312, 314, 315, 318, 320, 322, 324, 326, 328, 330, 332, 335, 339, 342, 345, 349, 357

Goleniecki Michał 259, 360Goleniecki Sawin 259Gołowanow Aleksandr Gieorgijewicz

134, 144Goralski 305Gorbacz 67Gorbaczow Michaił Siergiejewicz 15Gorczajew 67Gorecki Anatol 194Gorecki Nikołaj 194Gorniesko Konstantin Wasiljewicz 358Gorodinski Wiktor 149Gorodinski Władimir 149Górski Fiodor 347Górski Paweł 347Graczow 68Graf 305Gregory Paul Roderick 28Griaznow 67

Griechow Wiaczesław Nikołajewicz 17Grimm Julian 273Grimm Lew 273Griniewski Henryk 215Griniewski Teodor 215Griszyn 68Gross 66Gruszecki Antoni 307Gruszecki Wiktor 307Grzelak (Grżlak) Antoni 50, 189Grzelak (Grżlak) Jakub 50, 189Grżlak Antoni zob. Grzelak AntoniGrżlak Jakub zob. Grzelak JakubGucujew 66Gulbani 160Gurjanow Aleksandr 18Gurjanow Aleksandr 18Guruli Vakhtang 23Gutowski Kosma 353Gutowski Piotr 353Gzieliszwili-Biernacka Zofia 167

Haniewicz Wasyl 19Haniewicz Wasyl 19, 21Henderson Loy Wesley 47Hildermeier Manfred 58Hitler Adolf 16, 39–41Howe Irving 27

Iaszwili F.N. 269Ickowicz Eliasz (Ickowicz I.F.) 350, 354Ickowicz I.F. zob. Ickowicz Eliasz Ickowicz Teodor 354Ignatiuk Nikołaj 347Ignatiuk Wasilij 347Ikramow 66Ilin 299Inckirwieli Grigorij 100Isanczurin 66Isaszwili Leonid Gierorgijewicz 224Iwancow 174Iwanow Nikita Iwanowicz 67Iwanow 67Iwanow Mikołaj (Nikołaj) 18, 20Iwanow Mikołaj (Nikołaj) 18, 25

370

Iwanow Nikołaj zob. Iwanow Mikołaj Iwanow Nikołaj zob. Iwanow Mikołaj Iwanow W.A. 21Iwianski Alfred 352Iwianski Leon 352Iwnickij Nikołaj Aleksiejewicz 32, 60Izdebski 287

Jackowski Jan Maria 20Jagiełło Teodor 291Jagiełło Tomasz 291Jagoda Gienrich Grigorjewicz 31, 32Jagodkin Iwan Iwanowicz zob. Majewski

JanJagupow Nikołaj Fiedorowicz 211, 212Jakowlew Aleksandr Nikołajewicz 15Jakowlew Aleksandr Nikołajewicz 15, 28Jakubowska Wiera 259Jakubowski 183Jakubowski Grzegorz 338Jakubowski Józef 338Jampolski 295Jankowski Bronisław 247Jankowski Konstanty 247Jansen Mark 16 Jansen Mark 16Jaroszewskij 68Jarygin 67Jasieński Bruno 19Jasiewicz Krzysztof 18, 40Jastrżembski Julian 178Jastrżembski Kazimierz 176Jastrżembski Serafim 176, 178Jatkowski Adam 124Jatkowski Iwan 124Jaworski Iwan 225Jaworski Krzysztof 19Jaworski Stefan 225Jeffers Thomas L. 29Jegorow 67Jelifanow 67Jenukidze Andriej Gieorgijewicz 227Jerszow 68Jerszow Siergiej Dorofiejewicz 92, 93Jewdokimow 67

Jewstigniejew 68Jewtuszenko 68Jeziaszwili Okropir Nikiforowicz 101,

126, 128Jeżow Nikołaj Iwanowicz 16, 24, 25, 31–

–35, 41, 45, 49, 55, 57, 58, 70, 71, 73, 337, 338, 341, 344, 351, 354

Junakowski Stanisław 305Junakowski (Unakowski) Stanisław 305,

306Junge Mark 17, 23Junge Mark 13, 17, 23, 33, 38, 56Juraszczyk Antoni 352Juraszczyk Józef 352Jurczuk 68Jurkiewicz 204Jusupow 68Jünger Ernst 29Jünger Ernst 28

Kachowicz Karp 90, 91Kachowicz Sidor 90Kagan 67Kaganowicz Łazar Moisiejewicz 28, 108,

110, 112, 114, 209, 213, 245, 247, 249, 252, 253, 255, 269

Kalinin 93Kalugin Oleg Danilovich 29Kałaczow 68Kałandadze N.I. 277Kałandarieiszwili Kapiton 100Kałmykow 66Kamenetsky Ihor 14Kamkamidze J.J. 119Kapilewicz Lew 347Kapilewicz Łazarz 347Karaczarow 66Karalczuk Antoni 86Karalczuk Michał 86Karaman N. Łakob-Apba 329Karasik 67Karbarz-Wilińska Joanna 20Karpiuk Grzegorz 119Karpiuk Michał 119Karuckij 67

371

Karwanopuło Nikołaj Iljicz 150, 151, 212, 226, 230, 292, 294, 296, 298

Karwowski Konstantyn 347Karwowski Roman 347Kasjanow Georgij 15Kasjanow (Kaśjanow) Gieorgij 15Kasjanow Gieorgij zob. Kasjanow GieorgijKatza Zev 28Kawczinskij Edmund zob. Kawczyński

EdmundKawczyński (Kawczinskij) Edmund 145Kawczyński Ignacy 145, 147Kazimzade Abbasgulu 34Kekedżan 130Kereselidze Lia 23Kershaw Ian 27Khaustow Vladimir 16Khlevniuk Oleg Vitalyevich zob. Chlew-

niuk Oleg WitaljewiczKhruschchev Nikita Sergeyevich zob.

Chruszczow Nikita Siergiejewicz Kiasaszwili Olga 99Kielczewski Konstantyn ojciec 136Kielczewski Konstantyn syn 136Kiemień Adalbert Jakowlewicz 258Kiencziaszwili Grzegorz 354Kiencziaszwili Mikołaj 354Kierżeniewski Adam 319Kierżeniewski Iwan 319, 320Kierżniewski Adam 351Kierżniewski Iwan 351Kiladze Dawid Siemionowicz 31Kiłganow 66Kipshidze Nino 23Kiriłłow Viktor Michajłowicz 21Kirkla Bronisław 81Kirkla Kazimierz 81Kirkpatrick Jeane 29Kirkpatrick Jeane 29Kirow Siergiej Mironowicz (Kostrikow

Siergiej Mironowicz) 91, 247, 267, 310, 312, 314

Kisielewskij Aleksiej Michajłowicz 210Kizny Tomasz 19, 26Kizny Tomasz 13, 19, 26

Klepacki Andrzej 217Klepacki Henryk 217Klimienko 329Klujew 67Kłarfeld 206Kłopotowski Jerzy 43Kobaidze 306Kobułow Bogdan Zacharowicz 24, 258,

260, 262, 264, 266, 268, 270, 272Kohn Hans 28Kokin Serhij 17, 20, 33, 56Kokow 67Kolenko Maria 243Kolesnikow 136, 137, 190Kolmer Henryk 289Kołodij 68Kołokołow 299Komaromi Ann 28Kondraćkyj Adolf A. 18Kondraćkyj Adolf A. 18Konstantinidi Neoklis Christoforowicz 194Kopaszewidze Ina zob. Lech-Usas-Kopa-

szewidze InaKopaszewidze Władimir Konstantinowicz

327Kopczewski Karol 341Kopczewski Kazimierz 341Korkin 67Korkuć Maciej 19Kornat Marek 40, 44Korniew 68Korniłow Ławr Gieorgijewicz 191Korolczyk Józef 102Korolczyk Władysław 102Korotczenko 67Korusz Adam 261Korusz Ignacy 261Korżyn 68Kosmala A.F. zob. Kosmala AndrzejKosmala Andrzej (Kosmala A.F.) 250, 354Kosmala Filip 354Kost Ogła Chasan 243Kostiuk Hryhory 14Kostiukiewicz Józef 351Kostiukiewicz Stanisław 351

372

Kostiukow 306Kostrikow Siergiej Mironowicz zob. Ki-

row Siergiej MironowiczKościuk Michaił 19Kościuk Michaił 19Kotiełowicz Iwan 227Kotiełowicz Nikołaj 227Kowalczuk Nikołaj Kuźmicz 251Kowalewski Teodor 293Kowalewski Zygmunt 293Kowalow 66Kowalski 287Kowtun H. 22Kozaczenko Borys Grigorjewicz 270Kozak Iwan 341Kozak Roman 341Kozak Zofia 351Kozłowski K. 275Kozłowski Stanisław, ojciec 104Kozłowski Stanisław 275Kozłowski Stanisław, syn 104Kozłowski Władimir 275, 276Kozyrska Antonina 19Kozyrska Antonina 19Krapiwianski Iwan 281Krapiwianski Wiktor 281Krasilnikow Siergiej A. 59Krasin Wiktor Aleksandrowicz 28Kravchenko Victor 14Kriemnicka Irena 352Kriemniew 335, 339, 342, 345, 349Kristol Irving 29Kristol Irving 29Kriwiec 68Kryszewski Filip 353Kryszewski Iwan 353Kryszowski Iwan 352Kryszowski Tymoteusz 352Kuczyński Antoni 19Kudriawcew 68Kukuriak Marek 283Kukuriak Piotr 283Kulczycki Stanisław W. zob. Kulczyćkyj

Stanisław W.Kulczyćkyj (Kulczycki) Stanisław W. 21

Kulczyćkyj Stanisław W. 15, 21Kułajew S. 193Kumaniow Wiktor Aleksandrowicz 17Kupczak Janusz 19

Kupczak Janusz 19Kurbatow Jakow Dmitrijewicz 274Kuromiya Hiroaki 16, 38Kuromiya Hiroaki 41, 46Kuśnierz Robert 19, 56Kuśnierz Robert 19Kutubidze 214Kuzniecow 68Kużanow 69Kwicaridze Iwan Nikiforowicz 238Kwicynski 130Kwicynski Borys 126Kwicynski Stanisław 126Kwintewski (Kwitniewski) Antoni 179Kwintewski Edward 179Kwitaszwili 40Kwitniewski Antoni zob. Kwintewski An-

toni

Laghidze Irma 23Lang David M. 22Lang David M. 22Larsen 206, 317Lech-Usas-Kopaszewidze Ina 327Ledowski Aleksy 150Ledowski Tichonow 150 Lencki Franciszek 337Lencki Kazimierz 337Lenin Włodzimierz 27, 91Lenkowski 223Lennik Franciszek 190Lennik Wojciech 190Leoniuk 67Leonow 68Leopold-Rojtman Daniel Samojłowicz 71Lepa Alfred Karłowicz 33, 67Lerner Daniel 29Lerner Daniel 29Lewandowski Arkadiusz 19Lewicka Amalia zob. Eliawy-Wol Lewi-

cka Amalia

373

Lewin A.J. 314 Lewin Moshe 27Leżawa Aleksandr Maksimowicz 235Ležava Nino 22Libera Paweł 44Liberacki Leon 100Liberacki Mancen 100Lifszyc Ruwim Abramowicz 248 Linczewski Wiktor 204Linczewski Władysław 204Linkiewicz Aleksander 353Linkiewicz Borys 353Lipinskij Teodor zob. Lipiński Teodor Lipiński Aleksander 147Lipiński (Lipinskij) Teodor 96, 145, 147,

148Lisowski Iwan 317Lisowski Wiktor 317, 318Litin 66Litwinow Jakow Siergiejewicz 181Lizak Wojciech 18Lizak Wojciech 18Lortkipanidze Tite Ilarionis 31Losson Katarzyna 27, 38Luarsabiszwili Vladimer 27Luarsabiszwili Vladimer (Łuarsabiszwili

Władimer) 49 Ludendorf Urik 29Luft 67Luszkow 67

Łaberg 318Łabuc Adolf 229Łabuc Jerzy 229Łabunska Olimpiada 249Łabunski Walenty 249Łabunski Wiktor 249Łagunowicz Iwan, ojciec 353Łagunowicz Iwan, syn 353Łaszkiewicz Józef 43Ławnikowicz Mateusz 299Ławnikowicz Teodor 299Ławruszyn 67Łazariew Gieorgij Iwanowicz 78, 142Łomonosow 66

Łosski Rzepko Kazimierz zob. Rzepko-Łosski Kazimierz

Łosski Rzepko Wiktor zob. Rzepko-Łosski Wiktor

Łosski Rżepko Kazimierz zob. Rzepko-Łosski Kazimierz

Łosski Rżepko Wiktor zob. Rzepko-Łosski Wiktor

Łoszyćkyj Oleksandr 22Łoś Jerzy, ojciec 352, 353Łoś Jerzy, syn 352Łoś Stanisław 319, 353Łoziński Mieczysław 19Łoziński Mieczysław 19Łuarsabiszwili Władimer zob. Luarsabi-

szwili VladimerŁuczinskij Stanisław zob. Łuczyński

StanisławŁuczyński (Łuczinskij) Stanisław, syn

106Łuczyński Stanisław, ojciec 106Łućkyj J. 18Łupiekin 67Łutaj Maja 18Łutaj Maja 18Łychołobowa Zoja 22Łyszynski Kazimierz zob. Łyszyński

KazimierzŁyszyński (Łyszynski) Kazimierz 181Łyszyński Wacław 181

Macijewski Józef, ojciec 353Macijewski Józef, syn 353MacLean Fitzroy 44Magradze Andria Karamanowicz 187,

306Magradze Szałwa Noszriewanowicz 240Maier Hans 30Majewski Jan (Blumsfad Jan, Flag Jan,

Jagodkin Iwan Iwanowicz, Sakowicz Stanisław Adamowicz, Szmitielski Czesław, Szwikiel-Sakkowicz Sta-nisław Adamowicz, Zakkowicz Sta-nisław Adamowicz) 263, 264

Majewski Marcin 20, 26

374

Majewski Mateusz 329Majewski Michał 263Majewski Tymoteusz 329Małyszew 68Mamuljia Gieorgij 22Mamuljia Gieorgij 22, 45Mandelstam Nadezhda Yakovlevna 29Mandienow Grigorij Michajłowicz 103,

105, 107Mandsley Evan 27Mandżgaładze 156Manija S.N. 133Manning Roberta 33Manukian 258Manukow Abgar Akopowicz 314Margolin 68Margvelaszwili Magda 22Marikow 342Markitan 68Markow Zachariasz zob. Markowski Za-

chariaszMarkowski (Markow) Zachariasz 110Markowski Michał 110Markowski Władysław 130Markowski Zachariasz 130Marshall Alex 22Marshall Alex 22Martin Terry 13Masłow 67Masticki Andrzej 337Masticki Tomasz 337Materski Wojciech 19, 23Materski Wojciech 19, 23, 42–44Matikaszwili 98Matuizo Iosif Iwanowicz 116Matuizo Iosif Iwanowicz 116Mazniashvili Giorgi 23Mądzik M. 43, 46Mgalobliszwili M. 22Mgeładze Akakij Iwanowicz 17Michajłow 66Michajłowa Wiera 17Michajłowicz 66Michalska Małgorzata 19Michniuk Władimir (Uładzimir) 19

Michniuk Władimir (Uładzimir) 19Miedwiediew Roj 15Miedwiediew Roj 15Mielczarscy 233Mielczarska Maria 94, 96Mielczarski Bronisław 233Mielczarski Bronisław 337Mielczarski Szymon 337Mielczarski Witold 233Miesojed Bolesław 209Miesojed Wincenty 209 Mikaelian Kristapor 34Mikojan Anastas Iwanowicz 28Mikwelian 65Milbach Władimir Spartakowicz 17Minajewa Maria Josifowna 327Minicz Anatol 160Minicz Julian 160Minin 131, 159, 164, 203, 205–206, 208Mircchuława 181Mironienko Sergej Vladimirovič 28Mironow 67Mirzojew Lewan Iosifowicz 99Mitrofanow 68Młakosiewicz Ludwik 337Młakosiewicz Władimir 337Mołotow Wiaczesław Michajłowicz 32,

108, 110, 112, 114, 138, 140, 142, 144, 209, 213, 215, 217, 219, 245, 247, 249, 251, 253, 255, 269, 275, 307, 309, 311, 313

Monakow 66Montefiore Sebag Simon zob. Sebag-

-Montefiore SimonMorgajewska Jadwiga 183Moroz Michał zob. Morozow MichałMorozow Aleksandr Konstantinowicz 24,

36, 78, 80–82, 84, 85, 87, 89, 91, 93, 95, 97, 99, 103, 105, 107, 109–111, 113, 115, 117, 118, 120, 121, 123, 125, 127, 129, 131, 133, 135–137, 139, 141, 143, 144, 146, 148–151, 153, 155, 157, 159–162, 164, 166, 168, 170, 172, 173, 175, 177, 178, 180, 182, 183, 185, 187–190, 192, 193, 195, 197,

375

199, 201, 203, 205, 206, 208, 210, 212, 214, 216, 218, 220, 222, 224, 226, 228, 230, 232, 234, 236, 238, 240, 242, 244, 246, 248, 250, 252, 254, 256, 258, 260, 262, 264, 266, 268, 270–272, 274, 276, 278, 280, 327, 335, 339, 345

Morozow Filip 309Morozow (Moroz) Michał 309 Morris James 18Morris James 18 Mosieticz Andrzej 352Mosieticz Jakim 352Mosieticz Maria 353Moszkowski Waldemar 74Mozochin Oleg Borisowicz 39Muchamedow Anna 66Muchamedzanow 67Mucharski Edward 193Mucharski Walenty 193Muchin 67Mugdusi 65 Muraveva Nadezhda 16Musial B. zob. Musiał BogdanMusiał Bogdan 18Musiał (Musial) Bogdan 18Musin 69Mussolini Benito 29Müller-Luckner Elizabeth 58

Naborozniak Piotr Konstantinowicz zob. Naworozniak Piotr Konstantinowicz

Nadaraja 345Nadolski Andronik 271Nadolski Siergiej 271Nagioglu Tagli 34Naimark Norman 16Naimark Norman 16Nałęcz Tomasz 46Naramonow Giorgij Iowicz 315Narbut 68Narucki 297Nasidze Aleksandr Nikołajewicz 108Natmieładze Makwali 22Natmieładze Makwali 22Naumov Oleg W. zob. Naumow Oleg W.

Naumow 67Naumow Leonid 45Naumow Oleg W. 16Naumow Oleg W. (Naumov Oleg W.) 16Naumow Władimir Pawłowicz 16, 34, 39Naworozniak (Naborozniak) Piotr Kon-

stantinowicz 92, 93Nelke 67Neuman 271Newman Samuel 318Niegriebiecki Edward 337Niegriebiecki Franciszek 337Nikitin 67Nikolski 329Nikolskij 66Nikolskij Władimir Nikołajewicz zob. Ni-

kolśkyj Wołodymyr Nikolśkyj Wołodymyr 17, 19Nikolśkyj Wołodymyr (Nikolskij Władimir

Nikołajewicz) 17, 18, 21, 22Nodiew 66Norko Wiktor Osipowicz 249 Nosow 67Nowikow Wasilij Wasiljewicz 79Nurow Ł.G. 251

Ochotin Nikita 18, 33, 70Odiszarija W.W. 95, 97, 233Ogrodowczik 297Ogurcow 67Olewski Konstantyn 140Olewski Stanisław 140Oliwa Jan, ojciec 184Oliwa Jan, syn 184Orłowski 295Owaniesian Giework Akopowicz 266Ozerkin 66

Paczkowski Andrzej 19Paczkowski Andrzej 19, 38Paczkowski Mikołaj 311Paczkowski Władimir 311Pancyrna Anna 144Panczenko Pietro Pantelejmonowicz 18Panienko Wasilij Siergiejewicz 112, 200

376

Panow 68Papis Józef (Józik) 50, 77Papis Franciszek 77Parcchaładze Nikołaj Konstatntinowicz 87Parkonien 104Parol Jan 353Parol Władimir 353Pawlukow Aleksiej 16Pawlukow Aleksiej 16 Pawłow Karł Aleksandrowicz 66Pawłow Nikołaj Aleksandrowicz 68Pawłowska Wiera 191Pepłoński Andrzej 43Peszek Michał 85Peszek Piotr 85Peterzak Franciszek 132Peterzak Iwan 132Petlura Symon Wasylowycz 191Petrov Nikita zob. Pietrow Nikita Wasilje-

wiczPieniak Aleksander 301Pieniak Antoni 301Pieniak Stefan 301Pietkiewicz Józef 219 Pietkiewicz Władimir 219Pietrosian Siergiej Awakowicz 84, 121Pietrow 67Pietrow Nikita Wasiljewicz 16, 18, 25, 31Pietrow Nikita Wasiljewicz (Petrov Nikita)

18, 25, 31, 38, 42, 46, 47, 55, 66, 70, 74, 78, 109, 336, 350

Pietrzakowski Stanisław 121Pietrzakowski Stefan (Pietszakowski Stie-

pan) 121Pietszakowski Stiepan zob. Pietrzakowski

StefanPietuchow 156Piłsudski Józef 40, 41, 44Pinchasik 69Pintel 68Pipes Richard 29Pipes Richard 28, 29Piraliszwili Anton Zacharicz 197Piskariew 67Plantowski Antoni 353

Plantowski Józef 353Pluchowski Michał zob. Płuchowski MichałPluszcz Leonid Iwanowicz 28Płotnikowa N.S. 16, 34, 39Płuchowski (Pluchowski) Michał 269Płuchowski Tadeusz 269Podhoretz Norman 29Podhoretz Norman 29Podkur Roman 20, 22Podolskaja 168Pohl Jonathan Otto 17Pohl Jonathan Otto 17Polakow 66Polanskij Aleksiej I. 16Polanskij Aleksiej I. 16Polański Edward 50Polański Ignacy 92Polański Paweł 92Polubinskaya Svetlana 28Połtoracki 257Połumordwinow 68Popaszenko 67Popowycz Myrosław 21Popowycz Myrosław 21Popper Karl 29Popper Karl 29Porayski-Pomsta Józef 42, 46Potapienko 65Potiomkin Władimir 40, 41Pozern 67Pozow Władimir Gieorgijewicz 358Pramnek 68Preti Luigi 28Prosnikow 90Prystajko Wołodymyr 71, 74Przebinda Grzegorz 91Pszennikow Ołeksandr 17Ptucha 67Putin Władimir Władimirowicz (Putin

Vladimer) 28

Rabinowicz 67Rabow 67Raczeńska Chwiczija Wanda zob. Chwi-

czija-Raczeńska Wanda

377

Radek Karol 47Radkiewicz Józefina 265Radomski Grzegorz 19Radomyslski Owsiej-Gerszen zob. Zi-

nowjew GrigorijRadziwiłowskij 67Radziwinowicz Wacław 20Radzywiłł O. Jelena 21Rafalśka Tatiana 21Rajca Czesław 55Rajew 68Ramszewicz Nikifor 337Ramszewicz Władimir 337Rapawa Awksientij Narikijewicz 24, 31,

33, 65, 78, 80, 81, 84, 85, 87, 89, 91, 93, 95, 97, 99, 101, 103, 105, 107

Raskolnikow Fiodor Fiodorowicz 28Rasulzade Mamed Amin 34Reddaway Peter 28Redens Stanisław Francewicz 67Repryncew Wołodymyr 18Repryncew Wołodymyr 18Riabow 68Riekstiņš J. 18Rieszanowski Henryk 331Rieszanowski Nikołaj 331Rodkiewicz Daniel 196Rodkiewicz Wiktor 196Rogal 68Roginskij Arsenij B. 18, 42Roginskij Arsenij B. 18, 25, 38, 42, 46, 70Roginskij Grigorij 25Rogovin Vadim Zakharovich 14Rogujski zob. Rogoyski DomanRogoyski Doman 167Rojtman Leopold Daniel Samojłowicz zob.

Leopold-Rojtman Daniel SamojłowiczRolke Artur 251Rolke Artur 338Rolke Stanisław 338Rolke Witold 251Romanow 165, 244Romanow Nikołaj Nikołajewicz 154Romejko 68Rosik Ignacy zob. Rossik Ignacy

Rossik (Rosik) Ignacy 108Rossik Karol 108Roynette Dominique 13, 19Rozanow 67Rozit 67Ruba Antoni 338Ruba Józef 336, 338Rubczys Dominik 114Rubczys Józef 114Rublow Ołeksandr 18Rublow Ołeksandr 18, 20Rudenko 68Rudkowski 305Rudowski Iwan 142Rudowski Roman 142Rumiancew 68Russkow 80, 277Russo Eugeniusz 295Russo Jakub 295Rutkowski Andrzej 338Rutkowski Stanisław 338Rutycz N. 191Rybak 306Ryndin 68Rzeczycki 118Rzepko-Łosski (Rżepko-Łosski) Kazi-

mierz 122Rzepko-Łosski (Rżepko-Łosski) Wiktor

122Rżepko-Łosski Kazimierz zob. Rzepko-

-Łosski Kazimierz Rżepko-Łosski Wiktor zob. Rzepko-Łos-

ski Wiktor

Sabczuk Aleksy 352Sabczuk Walentyn 352Sacharow Andriej Dmitrijewicz (Sakharov

Andrei Dmitrievich) 28, 29Sadowski Iwan 151Sadowski Michał 151Sadwakasow 69Sakharov Andrei Dmitrievich zob. Sacha-

row Andriej DmitrijewiczSakkowicz Szwikiel Stanisław Adamo-

wicz zob. Majewski Jan

378

Sałtysz 305Samojedny Benedykt 152Samojedny Ignacy 152Samosudow Wieniamin Michajłowicz 21Samuelson Leonard 16Samuelson Leonard 16Samurskij 66Sanakojew Aleksiej Jasonowicz 232Satarbekow 68Sawin Andriej I. 58Sawrasa Iwan 338Sawrasa Ustinow 338Schäfer Michael 29Schäfer Michael 29Schapiro Leonard 30Schapiro Leonard 28, 30Schmidt Carl 29Sebag-Montefiore Simon 16Sebag-Montefiore Simon 16Sedov Lew Lwowitsch 27Segizbajew 68Seliwanowski Aleksander 347Seliwanowski Sergiej 347Seliwerstow 65Semiczew 66Shearer David 16Shearer David 16Shlapentokh Vladimir 28Siemionow 68Siemuszkina 124Sieńkow M.S. 314Siergiejew 67Sierikow J.D. 310, 312Sierow Iwan Aleksandrowicz 47Simanowskij 67Simenc F., 291Simoniszwili Gieorgij Dawidowicz 85, 140Sirotskij 68Sitko 324Sklarskij 68Skobielew 40Skobieliew Sołogubow Julian zob. Soło-

gubow-Skobieliew JulianSkobieliew Sołogubow Marek Sołogu-

bow-Skobieliew Marek

Skorkin Konstantin Władisławowicz 31Skorkin Konstantin Władisławowicz 31,

55, 66, 70, 74, 78, 109, 336, 350Skoropadśkyj Pawło 191, 192Skóra Wojciech 43Sliwinski Feliks 253Sliwinski Józef 253Sławko Tatiana I. 59Słuczak 68Smaga Józef 91Smolij Walerij 17Smorodin 67Snyder Timothy 16Snyder Timothy 16Sobek Iwan zob. Sobek Jan Sobek Jan (Iwan) 206, 353Sobek Marian 45, 206, 353Sobolewski Iwan 186Sobolewski Piotr 186Sokolinskij 68Solzhenitsyn Alexander zob. Sołżenicyn

AleksanderSołogubow-Skobieliew Julian 338Sołogubow-Skobieliew Marek 338Sołżenicyn Aleksander 15Sołżenicyn Aleksander (Solzhenitsyn Alex-

ander) 15Sommer Tomasz 19, 20, 39, 42Sommer Tomasz 19, 20, 25, 39, 42Songhulaszwili Awtandil 22Songhulaszwili Awtandil 17, 22Spiridonowa 271Spirow 68Stalin Józef 13–17, 27, 28, 31, 32, 34, 35,

38, 39, 40, 41, 44, 45, 47, 48, 56, 58, 60, 77, 108, 110, 112, 114, 138, 140, 142, 144, 213, 215, 217, 219, 245, 247, 249, 251, 253, 255, 269, 275, 307, 309, 311, 313

Stalin Józef 27, 59Stankiewicz Antoni 207Stankiewicz Jan 307Stankiewicz Mateusz 307Stankiewicz Wiktor 207Starostin Siergiej Igoriewicz 20

379

Stecura 69Stempien zob. Stępień StanisławSter 162, 206, 317Stępień (Stempien) Stanisław 191Stiepanow 68Stiepanow Aleksiej Fiodorowicz 20, 34Stiepanowa 176Stieśko Aleksandr Miefodjewicz 118Stojczew Walerij Michajłowicz 17Striszko Adolf Josifowicz 173, 177, 178Stromin 68Stroński Henryk 18Stroński Henryk 18, 40Suchodolski Michał 137Suchodolski Wiaczesław 137Sumbatow 65Surwiłło Antoni 313Surwiłło Józef 313Susłow Damian 353 Susłow Szymon 353Suszko Oksana 18Suszko Oksana 18Suwienirow Oleg Fiedotowicz 17Swierdłow 68Swietlik (Świetlik) Bronisław 112Swietlik (Świetlik) Grzegorz 112Swirawa I.T. 225Swiridow 89 91Szabanbekow 69Szaiszmelaszwili Giorgi 22Szapiro Izaak Iljicz 349, 350, 357, 358Szapował Jurij 15, 21, 74Szapował Jurij 15, 20, 21, 71Szarapani 329Szarek Jarosław 19Szarow 68Szawgulidze Michaił Iosiebowicz 185,

188Szebołdajew Władimir Gieorgijewicz 125Szefler Franciszek 338Szefler Jan 338Szejkowskij Aleksiej Gieorgijewicz 111Szelemietjew Aleksandr Nikołajewicz 50,

154, 155Szelemietjew Konstantin 154

Szengielij A.D. 264Szening F. 273Szewielkow 67Szlenow 67Szmitielski Czesław zob. Majewski JanSzmitielski Szymon 263Szoszkow Jewgienij N. 16Szoszkow Jewgienij N. 16Szot Aleksandra 98, 99Szot Ewa 98, 99Szot Helena 98, 99Szot Konstanty 98, 99Szpakow Gierasim 83Szpakow Józef 83Sztalina Jewgienija P. 59 Sztejnberg M.F. 81Szubarczyk Piotr 19Szulgowska Maria 353Szumskij 68Szwarzbard Szlomo 191Szwernik 32Szwikiel-Sakkowicz Stanisław Adamo-

wicz zob. Majewski JanSzypierow 66Szypinski Adam 354Szypinski Wawrzyniec 354Szytiuk Mykoła 21Szytiuk Mykoła 21, 22

Świetlik Bronisław zob. Swietlik Bronisław

Świetlik Grzegorz zob. Swietlik Grzegorz

Tabatadze Nikołaj 235Tałachadze Iłłarion Iłłarionowicz 24, 25,

33, 66, 78, 80, 82, 84, 85, 87, 89, 91, 93, 95, 97, 99, 101, 103, 105, 107, 109, 111, 113, 115, 116, 118, 119, 121, 122, 125, 127, 128, 131, 133, 135, 136, 137, 139, 141, 143, 144, 146, 148, 149, 150, 151, 153, 155, 157, 159, 161, 162, 164, 189, 190, 192, 198, 200, 203, 205, 206, 208, 210, 214, 216, 218, 220, 222, 224, 226, 228, 230, 232, 233, 236, 237, 240, 242, 244, 246, 248, 250, 251, 254, 256,

380

262, 270, 272, 274, 276, 278, 280, 282, 284, 285, 288, 289, 290, 292, 294, 296, 298, 300, 301, 303, 304, 306, 308, 310, 312, 314, 315, 318, 320, 322, 324, 326, 328, 330, 332

Tanan Konstanty 297Tanan Piotr 297, 298Tarasiuk 66Tarnowski Michał 338Tarnowski Zygmunt 338Taszli Anna Muradow 66Taubman William 28Tejmurkulijew 65Tenison 66Ternakałow 65Tinczenko Jarosław 60Todres 68Togojew 67Tołczyk Dariusz 13Tołczyk Dariusz 13Tomaszewski Jerzy 41Topuridze 174Torczynawa Sofia 24Trienin Boris Pawłowicz 21Trocki Lew Dawidowicz 14, 132, 198,

237Trofimow Gieorgij 154Trupczu 66Trusiewicz Mateusz 353Trusiewicz Władysław 353Tubała Eleonora 315Tubała Jogan Fridrichowicz 315Tuchaczewski Michaił Nikołajewicz 17Tucker Robert Charles 15Tucker Robert Charles 15Turchin Valentin Fyodorovich 28Turski Józef 255Turski Marian 255Tuszuraszwili Omar 23, 27Tuszuraszwili Omar 49

Uborewicz Ijeronim 40Uczanieiszwili Dmitrij Konstantinowicz

290Ulam Adam 15

Ulam Adam 15Ulmer Woldiemar 74Umanski Piotr 354Umanski Szymon 350, 354Unakowski Stanisław zob. Junakowski

StanisławUrbanowicz Edward 188Urbanowicz Józef 188Uruszadze Ilja Gieorgijewicz 268Usas Bolesław 295, 327, 344Usas Lech Ina zob. Lech-Usas-Kopasze-

widze InaUsas Lech Kopaszewidze Ina zob. Lech-

-Usas-Kopaszewidze InaUsas Mateusz 327, 344Uspienskij Aleksandr Iwanowicz 68Ustiużaninow 67Uwarkina Mirosława 19Uwarkina Mirosława 19

Van Voren Robert 28Viola Lynne 58, 60Vita-Finzi Paolo 43Vita-Finzi Paolo 43

Wachajew 67Wadjan Surien Grigorjewicz 145, 146, 148Wagner Aleksander Karłowicz 79, 80Wakarec Franciszek 162Wakarec Stanisław 162Walicki Andrzej 42Walkiewicz Helena 285, 350, 354Walkiewicz J.S. zob. Walkiewicz HelenaWard Chris 27Wardanaszwili M.G. 124Wasilewski Jan 158Wasilewski Zygmunt 158, 159Wasiljew Walerij zob. Wasyljew WalerijWasyljew Walerij 21Wasyljew Walerij (Wasiljew Walerij) 21Watlin Aleksandr Juriewicz 21Wejzager 66Werth Nicolas 13, 14, 16, 25Werth Nicolas 13, 14, 16, 24, 25Wesołowski 321

Wieczorkiewicz Paweł Piotr 14, 17Wieliczka-Szarek Joanna 19Wierzba (Wierżba) Piotr, ojciec 287, 350,

354Wierzba (Wierżba) Piotr, syn 287, 354Wierżba Piotr zob. Wierzba Piotr, ojciecWierżba Piotr zob. Wierzba Piotr, synWilkins Gleb 277Wilkins Piotr 277Winnicki Zdzisław Julian 19, 20Winnicki Zdzisław Julian 19Winnike 317Wiszniewski Aleksander 163Wiszniewski Włodzimierz 163Wiśniewski 287Włudarski Bolesław 200Włudarski Jan 200Wojdyło Witold 19Wojnałowycz Wołodymyr 22Wojtenko Grzegorz 351Wojtenko Kacper 351Wol Eliawy Lewicka Amalia zob. Eliawy-

-Wol Lewicka AmaliaWolanski Ludwik 279Wolanski Wincenty 279Wolfenzon Michaił Israelowicz 175Wolman Edward 156Wolman Rudolf 156Wołkogonow Dmitrij 15Wołkogonow Dmitrij 15Wołkow 67Wołosacz I.M. 86Wołosiewicz Izydor 222Wołosiewicz Michał 221Wołosiewicz Władysław 222Wołosiewicz Rozalia zob. Bojnowska Ro-

zaliaWoronowicz Eustacjusz 267Woronowicz Jakub 267Woroszyłow Klimient Jefriemowicz 77,

108, 110, 112, 114, 209Wostok Halina 243

Woźniak Andrzej 23Wrońska Tamara 17Wrublewskij 66Wyszynskij Andriej Januariewicz 25, 337,

338, 341, 344, 347, 348, 351, 354

Zacharow Michaił Aleksandrowicz 262Zagwozdin 66Zakkowicz Stanisław Adamowicz zob.

Majewski Jan Zakowskij 67Zakrżewski Iwan 347Zakrżewski Wiktor 347Zawarian Simon 34Ziemskow Wiktor Nikołajewicz 32, 59, 60Zinowjew Grigorij Jewsiejewicz (Rado-

myslski Owsiej-Gerszen Aronowicz, Apfelbaum Hirsz) 91

Zlepko Dmytro 40Zmigrodski Cyryl zob. Żmigrodzki CyrylZmigrodski Hipolit zob. Żmigrodzki Hi-

politZołotariow Wadim 21, 71, 74Zołotow Jurij Michajłowicz 34, 70Zorian Stepan 34Zrażewska Stefania 118Zubok Vladislav 28Zujew 264Zychowicz Piotr 20

Żdanow Andriej Aleksandrowicz 28, 138, 140, 142, 144, 209, 213, 215, 217, 219, 245, 247, 249, 251, 253, 255, 269, 307, 309, 311, 313

Żdanowa G. 20Żebrowska Maria 353Żezićkyj Wołodymyr 22Żmigrodzki (Zmigrodski) Cyryl 128, 353Żmigrodzki (Zmigrodski) Hipolit 128,

353Żoś Franciszek 354Żoś Józef 354

383

INDEKS GEOGRAFICZNY*

* W indeksie pominięto hasła: Demokratyczna Republika Gruzji, Gruzja, Gruzińska Socjalistyczna Republika So-wiecka, Rosja Sowiecka, Tbilisi (Tyflis), Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, Związek Radziecki, Zwią-zek Sowiecki.

Abchaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Sowiecka 295, 327, 329, 342, 344

Abchazja zob. Abchaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Sowiecka

Achałcyche 142, 154, 155, 267achałcychski powiat 258 Achałkałaki 258Adamowka 106Admar 352Adżaria zob. Adżarska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika Sowiecka Adżarska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 50, 65, 87, 100, 194, 202, 232, 240, 268, 274, 300, 318, 339, 341

Adżykabuł 189Ag-Bułag zob. Tetri-CkaroAgbułach zob. Tetri-CkaroAgbułache 160agbułach-manglisski rejon zob. agbuła-

cko-mangliski rejon agbułacko-mangliski (agbułach-manglis-

ski) rejon 160, 271aktiubiński obwód 63, 69Alżir (Alžiris) 22Alžiris zob. Alżirałmacki obwód 63, 69Ałtajski Kraj 20Ameryka zob. Stany Zjednoczone Ame-

ryki

Amsterdam 28Anglia zob. Wielka BrytaniaArbułachi zob. Tetri-CkaroArchangielsk 62, 207archangielski obwód 62Armenia zob. Armeńska Socjalistyczna

Republika SowieckaArmeńska Socjalistyczna Republika So-

wiecka 34, 58, 61, 65, 91, 249Austria 42, 289, 351awczalski rejon 124Awczały 124Azerbejdżan zob. Azerbejdżańska Socjali-

styczna Republika SowieckaAzerbejdżańska Socjalistyczna Republi-

ka Sowiecka 44, 58, 59, 61, 65, 91, 126

Azja Północna 51Azja Środkowa 51Azowsko-Czarnomorski Kraj 62, 67Baku 34, 44, 59, 63Banduł 104Barcelona 28Barnauł 20Baronikino 259Baszkirska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 61, 66Batumi 44, 46, 119, 130, 142, 158, 188,

194, 204, 206, 223, 229, 273, 291, 292, 299, 303, 317, 319, 331, 351, 352

batumski rejon 231, 243

384

Bawaria 192Belgia 191Berezów (Bieriezow) 347Berlin 14, 23, 28, 38, 39Besarabia 245 Będzin (Bindin) 108Biała (Bieła) 305Białe Morze 32Białoruska Socjalistyczna Republika So-

wiecka 13, 18, 19, 39, 40, 44, 46, 61, 65, 257

Białoruś zob. Białoruska Socjalistyczna Republika Sowiecka

Białystok 20, 221Białystok, Syberia 19Bielewo (Bieljegi) 121bieliński rejon 83Bieljegi zob. BielewoBieła zob. BiałaBiełyje Rodniki zob. Tetri-CkaroBiendiel 102Bindin zob. BędzinBobrujsk 207Bochum 23borczalski rejon 169Boruszkowce 352Borżomi 106, 196, 235, 258Borżomi, stacja 106Boston 23Bożewiczno 352bracławski rejon 152Brusiłowo 196brusiłowski rejon 196Brześć n. Bugiem (Brześć Litewski) 88,

353Brześć n. Bugiem, rejon 88Brześć Litewski zob. Brześć n. BugiemBrzeziczki 352Brzeziny 140Budziłówka 307Bug, rzeka 88Bułgaria 41Buriacko-Mongolska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika Sowiecka 62, 66

Bzyb’uszczele 90Bżuza 351

Cambridge 16, 27Cambridge, Massachusetts 29, 42Cchinwali (Staliniri) 122Chabarowski Kraj 109Charbin 264charkowski obwód 63, 68, 71Charków 22, 44, 71, 321Chaszuri 181, 241chełmska gubernia 311Chiny 39, 132Chmielnicczyzna 21Chmielnicki 21chmielnicki obwód 21chomska gubernia zob. chełmska guberniaCzarne Morze 46Czechosłowacja 29Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika Sowiecka 62, 67

czelabiński obwód 62, 68czernichowski obwód 63, 68Czuwaska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 62, 67

Dagestańska Autonomiczna Socjalistycz-na Republika Sowiecka 62, 66

Dagiewniki zob. ŁagiewnikiDaleka Północ 31Daleki Wschód 109, 263, 264Dalekowschodni Kraj 59, 62, 64, 67Demokratyczna Republika Azerbejdża-

nu, zob. zob. Azerbejdżańska Socjali-styczna Republika Sowiecka

Dęba (Diemba) 285Diemba zob. DębaDiembin 354Dieniel 130Dierieżnia 352Digomi 354Dniepropietrowski obwód 63, 68, 354Dobuczen zob. DobuczynDobuczyn (Dobuczen) 211

385

Dobuczyn, gmina 211Dolny Śląsk 18Don, rzeka 63Donbas 16, 124Doniecczyzna 22Donieck 22doniecki obwód 22, 63, 68, 71doniecki region 22Dranda 292, 328, 329duszecki rejon 103Dźwińsk (Dyneburg) 303Dyneburg zob. DźwińskDżizanowice zob. Krzyżanowice

Erewań 249Europa 16, 18, 19, 23, 28, 40Europa Środkowa 41, 23Europa Wschodnia 19, 23, 44

Federacyjny Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich Zakaukazia zob. Zakaukaska Federacyjna Socjalistycz-na Republika Sowiecka

Ferija 231Finlandia 29, 46, 104Fontanka 323Francja 191

Gagry 63, 83Gagry, rejon zob. gagryjski rejonGagry Dolne 259Gagry Nowe 92Gagry Stare 83gagryjski rejon 90Gali 114Gorajówka (Goriaczenko) 283Gori 98, 99, 184Goriaczenko zob. Gorajówkagorkowski obwód 62, 67Grodninskogo 88grodzieńska gubernia 119, 121, 211grodzieński powiat 121Gudauta, rejon 327, 329

homelski obwód 174

hrubieszowski powiat 213

iłżecki powiat 194Indura, gmina 121Iran (Persja) 42, 46, 96, 258, 354Irtysz, rzeka 21iwankowski rejon 165iwanowski obwód 62, 67

Jampol 245Japonia 39, 41, 46, 263Jarańsk 279jarosławski obwód 63, 68Jekaterinopol 353Jekaterinopol, rejon 353

Kabardo-Bałkarska Autonomiczna Socja-listyczna Republika Sowiecka 62, 66

Kagzman 116kaliniński obwód 20, 62, 67kaliska gubernia (kamiszska gubernia)

156, 354Kałmucka Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 62, 66Kama, rzeka 20Kamieniec Podolski 71, 128, 353kamiszska gubernia zob. kaliska gubernia karagandyjski obwód 63, 69Karelia zob. Karelska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika SowieckaKarelska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 62, 66Kars 136, 156 Karsa, zob. KarsKatyń 42, 44Kaukaz 13, 23, 40, 43, 44, 46, 91Kawęczyn (Kawiensien) 184Kawiensien zob. KawęczynKazachska Socjalistyczna Republika So-

wiecka 19, 22, 63, 68Kazachstan zob. Kazachska Socjalistycz-

na Republika SowieckaKazań 34Kazlikiewicz zob. KoźlakowiczeKielce 19

386

kijowski obwód 22, 63, 68, 165, 196, 225, 353

Kijowszczyzna 22Kijów 14–18, 20–22, 33, 40, 55, 56, 59,

63, 71, 191, 221, 353Kirgiska Socjalistyczna Republika Sowie-

cka 34, 59, 61, 64, 66Kirgistan zob. Kirgiska Socjalistyczna Re-

publika Sowieckakirowski obwód 62, 67Kirza 198Kizilajlo 169Kłodawa 19kobryński powiat 119kobulecki rejon 119, 301kojdanowsko-polski region 19 Komi Autonomiczna Socjalistyczna Re-

publika Sowiecka 62, 66Komogorda 92Konstantynówka 124koziatyński rejon 325Koźlakowicze (Kazlikiewicz) 309Kraków 15, 16, 18, 19, 40, 91 Krasnojarsk 32, 34Krasnojarski Kraj 59, 62, 64, 67krasnostawski powiat 179Krym zob. Krymska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika SowieckaKrymska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 33, 40, 62, 66krywoozerski rejon 106Krzyżanowice (Dżizanowice) 194kujbyszewski obwód 62, 67kuncewski rejon 21kurski obwód 62, 67, 150kustanajski obwód 63, 68Kutaisi 152, 156, 215, 223, 317, 352Kydrynca 134

latyczowski rejon 301Lebioda Wielka 247Leningrad (Sankt Petersburg) 16–19, 20,

21, 63, 91, 147, 219, 269, 327, 337, 344, 353

leningradzki obwód 62, 67, 109

Lenkoran 126lidzki powiat 247Lipawa 92Listopadowicze Wielkie 90Litwa 18, 39, 40, 299, 337, 341Londyn 15, 16, 21, 27, 28, 29, 30, 277lubelska gubernia 179, 213, 352lubelski powiat 352Lublin 17, 19, 46, 56Luksemburg 351Luturow 353Lwów 79, 162, 189, 265, 347, 352

Łagiewniki (Dagiewniki) 287, 354Łagiszyn 321Łagodechi 337Łazowice 354Łosicz 353Łotwa 18, 40, 92, 243, 281, 303, 352Łozówka 341

Machindżauri 207Madryt 27, 30Manchester 27Manglisi 258, 271 Maryjska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 62, 66Massachusetts, stan 28Mazyr zob. Mozyrz Mccheta 148Meschetii 22Metten 192Michały 325Miedwieżka 79Miestoucz 351mikołajewski obwód 22Milton Park 22Mineralne Wody 275Minneapolis 28Mińsk 112mińska gubernia 174, 352, 353miński obwód 207Mirgorod 344, 347Mohylew 257mohylewska gubernia 354

387

mohylewski obwód 83Mohylów Podolski 71Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 63, 68, 109Mołdawska Socjalistyczna Republika So-

wiecka zob. Mołdawska Autonomicz-na Socjalistyczna Republika Sowiecka

Monachium 41, 58Mongolia zob. Mongolska Republika Lu-

dowa Mongolska Republika Ludowa 41Mordowska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 62, 66moskiewski obwód 21, 62, 67, 336Moskwa 14–18, 20, 21, 25, 27, 28, 29,

32–34, 38–47, 55, 57–60, 63, 71, 91, 156, 191, 222, 335, 336, 339, 340, 342, 343, 346, 347, 349, 357

mostowiecki rejon 225Mostyszcze, rejon zob. mostowiecki rejonmozyrski rejon 174Mozyrz (Mazyr) 174Mikołajewszczyzna 22Mytiszczi 222Myto, gmina 247

Nalczyk 154Nawtług 77Neapol 17 New Haven 16Nowy Jork 14–16, 21, 22, 27–30, 44, 55,

192Niemców Powołża Autonomiczna Socja-

listyczna Republika Sowiecka 62, 67Niemcy 23, 39–41, 46, 116, 173, 258niżnotagilski region 21Niżny Tagił 21 Nowa Uszyca 71Nowe Gagry 63, 92nowo-ujciński rejon zob. nowouszycki re-

jon Nowomalin 353Noworosyjsk 354Noworożniensk 169Nowosybirsk 58, 59

nowouszycki rejon 283Nowy Afon 327, 329

Oak Park 14Oczamczyra 293, 322odeski obwód 22, 63, 68, 106Odessa 85, 260, 331Odeszczyzna 22Omsk 21omska gubernia 261omski obwód 62, 67Omskie Przyirtysze 21Oni 239Ordżonikidzewski Kraj zob. Stawropolski

Krajorenburski obwód 62, 68orłowski obwód 62Osmańskie Imperium 34ostrogski powiat 353Osyno 160Oxford 27, 29, 58

Paczajew zob. PoczajówPaderborn 29pałoszpolski rejon 92Pantiuchi zob. Pańciuchy Pańciuchy (Pantiuchi) 119Paryż 16, 27, 38, 41, 43, 44, 58, 74, 154,

191, 192Pawłograd 354Pelplin 19Perm 20Persja zob. IranPietrozawodsk 21Pilenkowo 86piński powiat 90, 321piotrkowska gubernia 140Poczajów (Paczajew) 338Podole 18Polska 13, 19, 20, 25, 29, 38–44, 40, 46,

47, 50, 55, 72, 73, 79, 88, 90, 94, 96, 102, 104, 108, 110, 118, 119, 138, 140, 145, 151, 152, 156, 162, 167, 169, 171, 178, 179, 184, 189, 191–194, 202, 206, 211–213, 221–223, 231, 247, 255, 257,

388

261, 263–267, 273, 277, 285, 287, 289, 291, 293, 295, 297, 299, 303, 305, 309, 311, 313, 321, 323, 329, 337, 338, 341, 347, 351–354

Połtawa 22połtawski obwód 22Połtawszczyzna 22Południowa Osetia 122, 193południowokazachstański obwód 63, 68Południowoosetyjski Autonomiczny

Okręg 134Poti 142, 165, 283, 351potyjowski rejon 307Poznań 43Północnokaukaski Kraj 70północnokazachstański obwód 63, 68Północnoosetyjska Autonomiczna Socjali-

styczna Republika Sowiecka 62, 67Północnoosetyńska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika Sowiecka zob. Północnoosetyjska Autonomiczna So-cjalistyczna Republika Sowiecka

północny obwód 62, 68Princeton 16proskurowski rejon 134Prusy 42Pruszka 119Prużana 211Przemyśl 19, 20Przyirtysze 21Przykamie 20Przystań 206, 353

Radom 94radomska gubernia 194Rakowskoje zob. RakówkaRakówka (Rakowskoje) 165Rapallo 39Republika Federalna Niemiec 23Republika Weimarska zob. NiemcyRosyjska Federacyjna Socjalistyczna Re-

publika Sowiecka 20, 21, 43Rosja 19, 27–29Rosyjskie Imperium zob. RosjaRostów 63

Równe 293Ryga 281, 352Rzeczpospolita Polska zob. Polska Rzym 29

Salerno 29Samtredia 119Sankt Petersburg zob. Leningradsaratowski obwód 62, 68siebierieżenskij powiat zob. siebieski po-

wiatsiebieski powiat 160siedlecka gubernia 202Sierniczki 352Słobodka Głuszkowiecka 353Słupsk 19Smoleńsk 62smoleński obwód 62Soczi 63, 222sołobkowiecki rejon 352, 353Sołowiecki Archipelag zob. Sołowieckie

WyspySołowieckie Wyspy (Sołowiecki Archipe-

lag) 32

Sonnenbühl 40stalingradzki obwód 62, 68Staliniri zob. CchinwaliStanford 16, 29, 47Stany Zjednoczone Ameryki 14, 15, 46,

191, 257, 267Stara Russa 353Stare Gagry 83, 88, 92Staroje 83Stary Koniecpol 354Stawropolski (Ordżonikidzewski) Kraj

62, 67Suchumi 63, 142, 291, 292, 295, 297swierdłowski obwód 20, 62, 68Syberia 13, 19, 21, 31, 58, 263Syberia Wschodnia 34Syberia Zachodnia 59, 72Szczecin 18

średnio-pieczeniski rejon 347

389

Tadżycka Socjalistyczna Republika So-wiecka 34, 59, 61, 64, 66

Tadżykistan zob. Tadżycka Socjalistyczna Republika Sowiecka

Taganrog 63Tałowka 50, 171Tarnopol 19Taszkient 282Tatarska Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 20, 33, 62, 67Tatarstan zob. Tatarska Autonomiczna So-

cjalistyczna Republika Sowiecka Tetri-Ckaro (Tertri Tsqaro, Arbułachi,

Agbułach, Ag-Bułag, Biełyje Rodniki) 271

Tertri Tsqaro zob. Tetri-Ckarotimeński rejon 259Tirarachów 100Tkwibuli 50, 171, 198Tomsk 21tomski obwód 21Toporyszcze 239Toronto 14Toruń 19, 43, 56Trzecia Rzesza zob. NiemcyTurcja 46, 116, 156, 207, 292Turkiestan Chiński zob. Xinjiang Turkiestan Wschodni zob. XinjiangTurkmenistan zob. Turkmeńska Socjali-

styczna Republika Sowiecka Turkmeńska Socjalistyczna Republika So-

wiecka 34, 59, 61, 64, 66

Uchańka 311Udmurcka Autonomiczna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 33, 62, 67Ugolnaja, stacja 154Ukraina 20Ukraina Prawobrzeżna 70Ukraińska Socjalistyczna Republika So-

wiecka 13, 14, 15, 17–22, 33, 39, 40, 44–46, 55–60, 63, 70, 71, 91, 93, 191, 192, 336

Uljanowsk 34, 70, 221uljanowski obwód 70

Ural 21, 59uralski obwód 259Urmija-Iran 354Uzbecka Socjalistyczna Republika Sowie-

cka 21, 34, 59, 61, 64, 66, 109Uzbekistan zob. Uzbecka Socjalistyczna

Republika Sowiecka uznienski rejon 50, 171

Warkowicz 163Warszawa 13–21, 23, 23, 27, 38–40, 39,

40, 42–44, 42–44, 44, 44, 46, 47, 50, 51, 55, 96, 193, 217, 231, 255, 263, 277, 341, 352

warszawska gubernia 100Warynka 301Westport 17Węgry 29, 77wiacka gubernia 279Widieck zob. WidzeWidze (Widieck) 152Wiedeń 289, 351Wielka Brytania (Anglia) 46, 191, 277,

289Wiełuta 90wileńska gubernia 209, 247Wilno 297, 299, 313, 347, 351Winnica 14, 14, 18, 60winnicki obwód 19, 63, 68, 245Wirów 352Witebsk 80, 92witebska gubernia 160witebski obwód 152Władysławów 341Władywostok 60Włochy 46Wołga, rzeka 40Wołodarsk Wołyński, rejon zob. wołodar-

ski rejon wołodarski rejon 239Wołogda 20, 62wołogodski obwód 20, 62wołyńska gubernia 163, 352woroneski obwód 62, 67Wrocław 18, 19, 46

wschodniokazachstański obwód 63, 68Wschodniosyberyjski Kraj 62wschodniosyberyjski obwód 59, 64, 67Wysoka Lipa 352

Xinjiang (Turkiestan Wschodni, Turkie-stan Chiński) 41

Yale 14

zachodni obwód 62zachodniokazachstański obwód 63, 68Zachodniosyberyjski Kraj 62Zakaukaska Federacyjna Republika De-

mokratyczna zob. ZakaukazieZakaukaska Federacyjna Socjalistyczna

Republika Sowiecka 31, 43, 58, 364Zakaukaski Kraj 43

Zakaukazie 22, 46, 51, 58, 66, 91zaporoski obwód 17Zaporoże 279 Zarudzie (Zarutiejcy) 225Zarutiejcy zob. ZarudzieZawalewo zob. ZawałówZawalów zob. ZawałówZawałów (Zawalów, Zawalewo) 213Zduńska Wola 156Zieleniec 261Zieni 202Zikiewiczi zob. ZinowiczeZinowicze (Zikiewiczi) 247

Żółkiewka 179Żydkino 353żytomierski obwód 21, 22, 307Żytomierszczyzna 19

ILUSTRACJE

Kandid Czarkwiani, I sekretarz KC KP(b) Gruzji, członek Trójki. (AMSW Gruzji)

Ławrentij Beria, I zastępca ludowego komi-sarza spraw wewnętrznych ZSRS. (AMSW Gruzji)

Awksientij Rapawa, zastępca ludowego komi-sarza spraw wewnętrznych GSRS, przewodni-czący Trójki. (AMSW Gruzji)

Siergiej Goglidze, ludowy komisarz spraw we-wnętrznych GSRS, przewodniczący Trójki. (AMSW Gruzji)

Aleksandr Morozow, naczelnik 8 Oddziału NKWD Gruzińskiej SRS, sekretarz Trójki. (AMSW Gruzji)

Iłłarion Tałachadze, prokurator GSRS, członek Trójki. (AMSW Gruzji)

Bogdan Kobułow, zastępca ludowego komi-sarza spraw wewnętrznych GSRS, przewod-niczący Trójki. (AMSW Gruzji)

Szałwa Cereteli, naczelnik milicji NKWD Gru-zińskiej SRS, członek Trójki. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący wykonania rozkazu nr 00447. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący wykonania rozkazu nr 00447. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący wykonania rozkazu nr 00447. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący wykonania rozkazu nr 00447. (AMSW Gruzji)

Pismo przewodnie przesyłajace protokół Dwójki. (AMSW Gruzji)

Protokół Dwójki, 15 VII 1938 r. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Operacji Polskiej. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Operacji Polskiej. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Operacji Polskiej. (AMSW Gruzji)

Protokół posiedzenia Trójki przy NKWD GSRS dotyczący Operacji Polskiej. (AMSW Gruzji)