Bankaclar Dergisi, Say 50, 2004

84

Operasyonel Risk D Veri TabanOperasyonel Risk alma Grubu*

Bu alma, Trkiye Bankalar Birlii bnyesinde almalarn srdren Risk Ynetim Sistemleri Uygu-lama Esaslar Deerlendirme alma Grubu - Operasyonel Risk Alt alma Grubu yelerinin katlmylahazrlanmtr.

1. Giri

Bilindii zere 26 Haziran 2004de yaymlanan Basel II Metninde (InternationalConvergence of Capital Measurement and Capital Standards - A Revised Framework) bankala-ra ve dzenleyici kurullara, kredi ve operasyonel riskleri iin bankaclk operasyonlarna ve ye-rel finansal piyasalarnn durumuna gre, sermaye hesaplamasnda kullanacaklar en uygunyaklamlar tercih etme olana tannmtr. Metne gre sermaye hesaplamasnda benimsene-cek temel yaklamlarda uygulamaya gei iin en son tarih 2006 yl sonu, gelimi lmyaklamlar iin ise 2007 yl sonu olarak ngrlmektedir.

Uluslararas bankaclk sektrndeki bu gelimeler nda lkemizde bankalarn,operasyonel risk iin sermaye gereksinimi hesaplamasnda Gelimi lm Yaklamlarn(AMA) tercih etmeleri, zellikle de bu yaklamlar arasnda riske en duyarl yntem olarak ka-bul gren Kayp Dalm Yaklamn (LDA) benimsemeleri, beklenen ve beklenmeyenoperasyonel kayp tutarlarn azaltmalarna da hizmet edecektir. Bu yaklam, temel veri olarakkayp tutarn esas aldndan bankalarn ncelikle operasyonel risk i veri tabanlarn olu-turmu olmalar gerekmektedir. Ancak i kayp verisi tm potansiyel operasyonel risk olaylar-n kapsamadndan, beklenmeyen kayplarla ilgili olarak maruz kalnan risk konusunda de-erlendirme yapmaya tek bana yeterli olmamaktadr. Bu nedenle, gvenilir bir d veri taba-nnn oluturulmas, i ve d kayp verilerinin birletirilerek kullanlmas, sermaye hesaplama-s ve operasyonel riskin ynetilmesi bakmndan salkl sonular elde edilebilmesi iin nemarz etmektedir.

Trk bankaclk sektrnde, operasyonel risk ynetimi konusundaki almalara katkdabulunmak amacyla gerekletirilen bu almada, Basel II Metni dikkate alnarak operasyonelrisklerin saysallatrlarak llmesi ve ynetilmesine esas olmak zere, salkl d kayp ve-rilerinin toplanarak tek bir havuzda biriktirilmesi, kullanc bankalara uygun eriim imkansalanarak kurumsal yapya en uygun ekilde kullanlmasna ynelik olarak operasyonel riskd veri taban oluturulmas konusu eitli ynleriyle deerlendirilmitir. Bunun yan srabankaclk sektrnde uluslararas uygulamalar esas alnarak veri taban tiplerine, i ve d veritabanlarndan salanan verilerin birlikte kullanmna ilikin unsurlar detayl olarak irdelenmi-tir. alma uluslararas bankaclk alanndaki gelimelere paralel olarak Trk bankaclk sis-teminde de srekli geliim gsteren operasyonel risk konusunda yol gsterici bir kaynak olaraksunulmutur.

* Katlmclar: Ahmet Hakan Tankut-Oyak Bank A.., Arzu Hoer -T. Bankas A.., Aye Nur Aytemiz-T.C. Ziraat Bankas A.., Belma zoban-Tekstil Bankas A.., Elif Akpnar-Trk Ekonomi Bankas A.., Figenavdarolu-T.Halk Bankas A.., Glsen Uysal-Tekstil Bankas A.., Ouzhan ner-Yap ve Kredi Bankas A..,zlem Ernart-T.Garanti Bankas A.., Uur Yilmazer-Kobank A.., Ulviye Cokuner-T. Vakflar BankasT.A.O., Yasemin Altuntop-Yap ve Kredi Bankas A..

Bankaclar Dergisi

85

D VeriFaaliyet evresi ve

Kontrol Faktrleri Senaryo Analizleri

2. Operasyonel Risk D Kayp Verisi-Genel Kapsam

A. D Veri Kullanm Alan

Risk Ynetim Sistemleri Uygulama Esaslar Deerlendirme alma Grubu -Operasyonel Risk Alt alma Grubu tarafndan, Nisan 2004 itibaryla yaymlanm olanOperasyonel Risk Veri Taban konulu raporda detaylar verildii zere, operasyonel risk y-netimine ilikin temel konulardan biri, operasyonel risk kayp veri tabannn oluturulmas vebu verilerin analiz edilmesidir. 26 Haziran 2004de yaymlanan Basel II Metninde(International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards - A RevisedFramework) de belirtildii gibi tm bankalarn, kendi operasyonel risk ve kayp veri tanmla-malarna uygun olarak, kendi i veri tabanlarn oluturmalar tavsiye edilmektedir.

Bankalar, operasyonel risklerin lm srecinde temelde i veri kullanmaktadr. veri,operasyonel risklerin lmnde kullanlan en uygun ve bankann kendi bnyesinden salan-mas nedeniyle en gvenilir kaynaktr. Ancak, yksek iddet ve dk sklk tayan kayp ve-rilerini yeterli olarak iermemesi nedeniyle, genel olarak operasyonel riskin lm ve deer-lendirme srecinde yeterli olmamaktadr. verinin yeterli olmad durumlarda, istatistikiyntemlerle birletirilmi d veri kullanlabilmektedir. Bu nedenle, i verinin bankalararaspaylama sunularak ortak bir havuzda toplanmas, ya da kamuya ak verilerin bir araya geti-rilmesi yolu ile d kayp verisinin de ulalabilir hale getirilmesi gerekir.

Operasyonel riskin lm ile ilgili olarak yaanan problemlerin bir ounun kayna-nda, yeterli verinin olmamas, mevcut verinin kullanma uygun olmamas gibi sorunlar yat-maktadr. D verinin de en az i veri kadar toplanyor ve analiz ediliyor olmas ve her iki veri-nin en etkin ekilde uyumlatrlabiliyor olmas, operasyonel risk lmnn gelimi yn-temlerle gerekletirilmesi iin gerekli artlar arasnda yer almaktadr.

.

ekil 1: Operasyonel risk sermayesinin hesaplanmasna ilikin girdiler ve faktrler

B. D Veri Kullanm Amalar

a. Operasyonel Riskin llmesi Amacyla Kullanm

Artan bir risk duyarll iinde, operasyonel risk iin sermaye gereksinimi hesaplamayntemlerinin her birinin bankalarca tecrbe edilmesinin gz ard edilemeyecek faydalar bu-lunmaktadr. Bununla birlikte bankalarn, kendi i yaplarn ve risk dinamiklerini belirleye-bilmeleri asndan zellikle Gelimi lm Yaklamlarn (AMA) benimsemeleri yararl o-lacaktr.

Operasyonel Risk Sermaye Hesaplamas

Veri

Operasyonel Risk alma Grubu

86

Bu yaklamlar nda, operasyonel riski lebilmek iin ihtiya duyulan en nemliunsur, kurumlarn kendi i kayp veri tabanlarn oluturmu olmalardr. Ancak, bu yaklam-larn bankaya uyarlanmas erevesinde, bankalarn bir i kayp veri taban olsa dahi, sadece iveri taban kullanmann aada yer verilen baz sakncalar bulunmaktadr:

veri tabannda yer alan kayp kategorilerine ilikin kayp olaylarndan bazlar, ku-rum iin gereklememi olabilir. Bu durum, bankann kayba konu alanda faaliyetininolmamasndan ya da kendi risk ynetim sistemleri ve kontrol becerisinin gelimi ol-masndan kaynaklanyor olabilir. Banka kendi yaamam olsa veya yetersiz kayp ola-yna sahip olsa dahi, mutlaka o kayp kategorisinde oluabilecek beklenen kayp tutarnhesaplamak durumundadr.

veri tabannda yer alan kayp kategorilerine ilikin kayp olaylarndan bazlar, ku-rum iin gereklemi olsa bile bu olayla ilgili gemie ait veya kaliteli veri elde edil-mesi mmkn olmayabilir.

Bankann bir kayp kategorisinde yeterli veri kayd mevcut olsa bile, bu verilerin yk-sek sklk ve dk iddetli olmas halinde, dalmn u ksmlarn oluturan dksklk ve yksek iddetli kayp verileri hakknda, bankann bir bilgiye sahip olmasmmkn olmayabilir.

Yukarda belirtilen nedenlerle, operasyonel risk lmnn gereki ve gvenilir ola-bilmesi iin i kayp verileri genellikle tek bana yeterli olmamaktadr. Bu sakncalarn gide-rilebilmesi iin, i veri kadar d verinin de hazrlanm ve eriilebilir olmas gerekmektedir.Bu noktada, d kayp veri taban kullanm ve senaryo analizi devreye alnarak salkl bir l-mlemenin yaplmas salanabilir.

ekil 2:Eik ve risk sermayesi arasndaki iliki

Dier taraftan, Basel Komitesi tarafndan yaymlanan son Basel II Metni (InternationalConvergence of Capital Measurement and Capital Standards - A Revised Framework 26.06.2004) ile, belirli kriterleri karlayan bankalara, Gelimi lm Yaklamlarn kullan-ma imkan verilmitir. Bu yaklamlar iinde Kayp Dalm Yaklam (LDA) en gelimiyntem olarak karmza kmaktadr. veriyi dikkate alan bu yntem, ayn zamanda riske enduyarl yntem olarak kabul grmektedir. Kayp Dalm Yaklam, beklenen ve beklenme-yen kayplara ilikin objektif tahminlere ulaabilmek iin bankann operasyonel kayplarnnsklk (frequency) ve iddet (severity) tahminleri araclyla ve standart aktaryel tekniklerkullanlarak modellenmesidir. Bu yaklam, temel veri olarak kayp tutarn esas almaktadr.

Bankaclar Dergisi

87

Bunun nedeni, kayp tutarnn en objektif risk gstergesi olmas ve her bankann kendine zgrisk profilini yanstmasdr. Kayp Dalm Yaklamnn matematiksel ifadesi aadaki gibi-dir:

Sermaye htiyac= i j [fi j (sklk&iddet dalmlar)] i: i kolu; j: olay tipi

Bu yaklamn aamalarndan biri, tm i kollarndaki anahtar risk alanlar itibaryla ay-r ayr sklk ve iddet dzeylerinin tanmlanmasdr. Sz edilen sklk ve iddet bilgilerininise d veri ile desteklenmesi salkl bir lmlemeye temel tekil edecektir. Bu bilgilerin, -zellikle kuyrukta, i veri ile yeterince karlanmas mmkn grnmemektedir.

ekil 3: Sermaye ykmllnn istatistiksel ifadesi

b. Operasyonel Riskin Ynetilmesi Amacyla Kullanm

D veri tabannn kullanm, sadece operasyonel riskin llmesi deil, ayn zamandaoperasyonel riskin ynetilmesi ve genel anlamda banka stratejisi iin de olduka nem ta-maktadr. Bu kapsamda;

Bankalar, kendi bnyelerinde yaanmam ancak sektrde yaanan operasyonel riskler-den haberdar olabilecekler ve d veriye bakarak kendi i verilerinin yeterliliini de-erlendirme ve sektr deneyimini anlama frsatn bulacaklardr.

Bankalar d veri sayesinde yaamadklar bir kayp olay hakknda bir ngrye sahipolacaklar, kayp olma olasl ve kayp olmas halinde oluacak kayp tutar konusundabilgi sahibi olup, risk ynetim sistemlerini bu dorultuda gelitirme, sigorta ihtiyalar-n gereki olarak belirleme, faaliyette bulunmadklar bir alanda ise karlalabilecekriskleri ve kayp olaylarn grerek, o alana yaplmas olas yatrmlarn deerlendirmefrsat bulacaklardr.

Yerel otoriteler, d veri tabanna eriimlerinin olmas durumunda, d veri tabann in-celeyerek ya da gzlemleyerek, sektrde sklkla maruz kalnan operasyonel risk konu-larndan haberdar olabilecek, gerekli grecekleri tedbirleri alabileceklerdir.

C. D Veri Taban Tipleri

Basel Komitesinin operasyonel risk iin sermaye ayrlmas gereklilii ile il