Opracowała: Monika Haligowska

Opracowała: Monika Haligowska

ASPEKTY PRZEMOCY

• INTENCJONALNA: zamierzone działanie człowieka, które ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.

• NIERÓWNOMIERNY ROZKŁAD SIŁ: jedna ze stron ma przewagę nad drugą, ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy.

• NARUSZA PRAWA I DOBRA OSOBISTE: sprawca wykorzystując przewagę sił narusza podstawowe prawa ofiary, np. do nietykalności fizycznej, godności, szacunku.

• POWODUJE CIERPIENIE I BÓL: sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

PRZEMOC

• Wykorzystywanie swojej przewagi (fizycznej, psychicznej, seksualnej) nad drugim człowiekiem .

• Jest długotrwała.

• Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) przez dłuższy czas jest poddawana negatywnym działaniom ze strony jakiejś osoby/ grupy osób silniejszych.

• Dochodzi do wyodrębnienia wyraźnych ról: SPRAWCY, OFIARY, ŚWIADKA przemocy. Zwykle pozostają one na stałe.

PRZEMOC

• W przebiegu przemocy następują fazy zaostrzenia i fazy względnego spokoju, kiedy to możemy mieć wrażenie, że problem uległ rozwiązaniu.

• Sama się nie kończy.

• Powoduje poważne psychologiczne konsekwencje. Jej wpływ może być bezpośredni (doświadczanie przemocy) bądź pośredni (bycie świadkiem przemocy).

• W myśl kodeksu karnego jest przestępstwem.

AGRESJA A PRZEMOC

AGRESJA: obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną; zaatakowana osoba potrafi bronić swoich praw.

Agresja jest często, ale nie zawsze, sposobem wyrażania złości. W szczególnych warunkach może przerodzić się w przemoc.

Jest to świadome, zamierzone działanie mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej szkody fizycznej lub psychicznej. Osoba atakowana ma zbliżone możliwości do atakującego, posiada zdolność skutecznej obrony.

Zachowania agresywne: jednorazowy akt, zachowanie chwilowe: ma swój początek i koniec. Formy: samoobrona, forma adaptacyjna – podtrzymanie gatunku, zabawowa - sporty, elementy walki. Zachowania asertywne mogą być utożsamiane z agresją, ale agresją nie są.

PRZEMOC A AGRESJA

PRZEMOC opiera się na agresji lub nawiązuje do niej, ale ją przekracza (cele przemocy wykraczają poza agresję; ma szeroki zakres pola działania).

Przemoc może się posługiwać agresją, ale i różnorodnymi środkami przymusu nie będącymi agresją.

AGRESJA PRZEMOC

pojęcie psychologiczne, podporządkowane psychologii jako nauce; obiektywność)

pojęcie społeczno – polityczne odwołujące się do demokracji, równości, praw człowieka;

kryterium definicyjne: intencja zranienia, uczynienia krzywdy ofierze, zaszkodzenia jej;

kryterium: kontekst działania i skutki społeczne; wywieranie presji, wpływu, kontrolowanie innych, pozbawianie ich praw i wolności;

koncentracja na przyczynach (dlaczego ktoś jest agresywny);

koncentracja na skutkach: indywidualne i społeczne;

spostrzeganie i ocena zachowania w kontekście osobowości, utrwalonych tendencji, właściwości systemu nerwowego;

spostrzeganie i ocena przemocy uwikłane w aspekt normatywny wzorów i norm społecznych:a) akceptowana i zasadna społecznie,b) niedopuszczalna, przestępcza i podlegająca karze; kontekst moralny: zasadna i akceptowana społecznie, legalna (stosowana przez policjantów wobec osób aresztowanych) ;

uwikłana w pogardę, nienawiść do innych ludzi oraz otoczenia społecznego; obecność społecznego lęku;

uwikłana w seksizm, pogardę do innych, uprzedmiotowienie ich, ubezwłasnowolnienie, lęk przed kobietami i relacjami intymnymi;

obejmuje w zasadzie wszystkich; realizowana najczęściej wobec osób bliskich lub pogrążających nasze interesy;

formy: ekspresyjne, instrumentalne formy: instrumentalne: zawsze czyniona dla jakiegoś celu;

RODZAJE PRZEMOCY

• fizyczna,

• emocjonalna,

• wykorzystanie seksualne (molestowanie, nadużycie),

• zaniedbanie,

• zaniedbanie prenatalne (matka pije alkohol, nie chodzi na badania kontrolne),

• wykorzystanie rytualne (np. obrzezanie),

• opóźnienia w rozwoju fizycznym bez uwarunkowań organicznych (dziecko nie jest upośledzone, ale poprzez praktyki wychowawcze doprowadza się do opóźnień).

KRZYWDZENIE DZIECI PRZEMOC FIZYCZNA: wszelkiego rodzaju działania wobec dziecka powodujące nieprzypadkowe urazy (stłuczenia, złamania, zasinienia).

WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE: każde zachowanie osoby dorosłej silniejszej i/lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka.

PRZEMOC EMOCJONALNA: rozmyślne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej zachowania dorosłych wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka (zaburzenia osobowości, niskie poczucie własnej wartości, stany nerwicowe).

ZANIEDBYWANIE: niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka fizycznych i psychicznych (właściwe odżywianie, ubieranie, ochrona zdrowia, edukacja, poczucie bezpieczeństwa, miłość rodzicielska, troska).

PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE WYJAŚNIAJĄCE ZJAWISKO PRZEMOCY I ZACHOWANIE OFIAR

1) SYNDROM WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI: poddanie się, zaprzestanie działania wynikające z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to miało żadnego znaczenia ponieważ zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych.

Wyuczona bezradność to najczęstszy objaw u osób, które doznają przemocy.

Bardzo często rozwija się na bazie doświadczeń życiowych. .


LISTA CZYNNIKÓW RYZYKA ROZWOJU WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI L. Walker – w oparciu o wyniki wieloletnich

badań:

a)doświadczenia z dzieciństwa: przemoc fizyczna, napaść seksualna, molestowanie, sytuacje traumatyczne (śmierć, rozwód rodziców, alkoholizm, choroba bliskich, itp.), kłopoty w nauce problemy zdrowotne; b)doświadczenia wyniesione ze związków w życiu dorosłym: przemoc (istotny jest czas trwania, rodzaj, częstość przemocy), patologiczna zazdrość, gwałt, przymuszanie do nieakceptowanych form współżycia, groźby pozbawienia życia.


2) ZJAWISKO „PRANIA MÓZGU”: szereg zabiegów stosowanych w celu zmiany osobowości (uczuć, potrzeb, postaw), aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami manipulatora.

Najbardziej typowe zachowania sprawców stosujących technikę „prania mózgu”:

- izolacja,- monopolizacja uwagi, - doprowadzenie do wyczerpania, - wywoływanie lęku i depresji, - naprzemienność kary i nagrody,- demonstrowanie wszechmocy i wszechwładzy, - wymuszanie drobnych przysług.

CZYNNIKI RYZYKA STWARZAJĄCE POTENCJALNY WYBÓR OFIARY

• związane z ciążą i porodem:

- bardzo młoda matka, - niechciana ciąża, nieprawidłowa ciąża, - zaniedbania w czasie ciąży (przyjmowanie narkotyków, alkoholu), - dwa lub więcej nieudanych związków małżeńskich, - brak kontaktu noworodka z matką, - krzywdzenie dziecka w historii poprzednich związków, - własne poważne problemy emocjonalne, - doświadczenie bycia ofiarą przemocy, - aktualny niesatysfakcjonujący związek z mężczyzną, - znaczna różnica wieku między matką a ojcem (8 lat), - nałogi;


• związane z dzieckiem:

- wcześniactwo, - zaburzony rozwój, - upośledzenie, - dziecko urodzone po śmierci poprzedniego, - zachowania dziecka: agresywne, nieposłuszne, moczenie nocne, trudności ze spaniem, z jedzeniem, - dziecko z pierwszego małżeństwa (nieakceptowane przez partnera), - rozczarowanie związane z płcią dziecka, - dzieci bliźniacze,


• związane z rodzicami i środowiskiem: - izolacja społeczna, brak wsparcia w otoczeniu, - bezrobocie, - oczekiwania społeczne: nadrzędne znaczenie ma utrzymanie rodziny „w całości”, - trudne warunki bytowe i ekonomiczne, - choroba psychiczna / przewlekła w rodzinie/ opóźnienia rozwoju rodzica/ ów, - alkoholizm, narkomania i inne nałogi, - tradycje rodzinne i społeczne, - doświadczenia przemocy przez rodziców w dzieciństwie, - wzorce społeczne, przekazy medialne, - zaburzone relacje w rodzinie, - samotne rodzicielstwo, - rodzina zrekonstruowana, posiadanie dzieci z różnych związków, - obojętni / nietolerancyjni / nadopiekuńczy rodzice,


• związane ze sprawcą:

- niskie kompetencje wychowawcze,

- uzależnienie od alkoholu lub innych używek,

- profil socjo – demograficzny: a) najczęstsi sprawcy przemocy fizycznej to rodzice dzieci; b) płeć sprawcy: zarówno mężczyźni, jak i kobiety; w przypadku stosowania kar fizycznych nieznacznie częściej wykonawcami kar są mężczyźni, zaś kobiety częściej wymierzają klapsy / wykonują lżejsze kary fizyczne;

- silny związek wykształcenia ze stosowaniem kar fizycznych: osoby z niższym wykształceniem przyznawali się do częstszego stosowania kar fizycznych wobec dzieci oraz do tego, że sami byli ofiarami takich praktyk;


• związane ze sprawcą:

- rola własnego doświadczania przemocy w dzieciństwie, dziedziczenie wzorców przemocy (teoria międzypokoleniowej transmisji przemocy);

Zakłada się, że fakt doświadczania w dzieciństwie przemocy ze strony rodziców lub obserwacja przemocy zachodzącej między rodzicami zwiększa prawdopodobieństwo stosowania przemocy wobec własnych dzieci.

Dzieje się tak, ponieważ dziecko poprzez obserwację uczy się wzorów społecznych zachowań, zwł. sposobów rozwiązywania konfliktów.

Wzorce przemocy ulegają generalizacji: doświadczanie konkretnej formy przemocy może skutkować używaniem innych form przemocy.


• związane ze sprawcą: NISKIE KOMPETENCJE WYCHOWAWCZE

Na stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej jako narzędzia „dyscyplinującego” dzieci może wpływać BEZSILNOŚĆ wynikająca

z niskich kompetencji wychowawczych. Tacy rodzice stosują przemoc, nie znając innych metod wychowawczych.

Przykłady trudnych sytuacji: przyjście na świat pierwszego dziecka – stres związany z wejściem w nową rolę.

Wyniki badań M. Sajkowskiej (2009): rodzice stosujący kary fizyczne nierzadko przeżywają dysonans, dochodzi do konfliktu ich wartości i przekonań: z jednej strony kochają dzieci i nie chcieliby ich skrzywdzić, a z drugiej – uważają, że czasem nie ma innego wyjścia niż zastosować wobec dziecka karę cielesną. Rodzice, którzy na poziomie deklaratywnym nie akceptują kar fizycznych i są przekonani o ich nieskuteczności, gdy czasem jednak uderzą dziecko, to wówczas przeżywają to jako „własną porażkę” – wyraz własnej bezsilności, frustracji, efekt działania stresu.

TEORIE WYJAŚNIAJĄCE FENOMEN PRZEMOCY WOBEC DZIECI

1)koncepcja psychopatologiczna zakłada, że tylko osoba zaburzona psychicznie może krzywdzić swoje dzieci; 2)koncepcja socjobiologiczna: na sposób traktowania dzieci mają wpływ normy i wzory kulturowe, postawy i struktura społeczna oraz ogólne zasady dotyczące relacji interpersonalnych; 3)koncepcja społeczno – sytuacyjna postrzega przemoc jako zaburzenie wzajemnych interakcji pomiędzy rodzicem a dzieckiem; 4)koncepcja interakcyjna: na pojawienie się zachowań przemocowych ma wpływ wiele czynników, m.in.:

- doświadczenie socjalizacyjne rodziców,- osobowość i pozycja społeczna rodziców,- stresy sytuacyjne doświadczane przez rodzinę,- normy i wartości obowiązujące w środowisku,- wszelkie czynniki uruchamiające silne negatywne emocje.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA TO, ŻE WZORCE PRZEMOCY SĄ KONTYNUOWANE

• Nie każde stosowanie przemocy wobec dzieci ma równie destrukcyjny wpływ na jego funkcjonowanie.

Ustalono, że ludzie, którzy byli karani fizycznie, ale jednocześnie rodzice odbywali z nimi rozmowy wychowawcze są mniej skłonni do dziedziczenia wzorów przemocy. Podobnie jest wtedy, gdy dziecko obok kar fizycznych doświadcza jednak miłości i wsparcia emocjonalnego ze strony rodziców. Fakty stosowania przemocy są wówczas często interpretowane jako negatywne wyjątki, nie zaś normalny sposób postępowania. Na prawdopodobieństwo dziedziczenia przemocy wpływa więc poznawcza ocena zachowań rodzica. Ludzie, którzy w okresie dorosłości pozytywnie oceniają brutalne metody wychowawcze swoich rodziców są bardziej skłonni iść w ich ślady niż ci, którzy je odrzucają.

CYKL PRZEMOCY DOT. PRZEMOCY DOMOWEJ

1)Faza tworzenia i budowania napięcia między sprawcą a ofiarą – może trwać kilka tygodni, miesięcy, lat.

Pojawia się coraz więcej sytuacji konfliktowych oraz wzrasta napięcie w związku. Partner staje się coraz bardziej drażliwy, każdy drobiazg wyprowadza go

z równowagi, jest stale spięty i poirytowany, swoje emocje wyładowuje

na partnerce: może ją poniżać, krytykować. Sprawia wrażenie, jakby nie panował nad swoim gniewem. Każdy szczegół jest

dobrym pretekstem do wszczęcia konfliktu i awantury.W tej fazie partner może więcej pić alkoholu, przyjmować narkotyki lub inne

substancje odurzające.

Partnerka reaguje najczęściej w taki sposób, żeby opanować sytuację. Zaczynaprzepraszać go za swoje zachowanie, uspokajać go, spełniać wszelkie jego

zachcianki, sumiennie wywiązywać się ze swoich obowiązków. Ciągle zastanawia się co jeszcze może zrobić, aby nie doszło do wybuchu agresji , skrzywdzenia jej i dzieci. Nerwowe zachowania partnera tłumaczy sobie czynnikami zewnętrznymi:

„miał generalnie zły dzień”, „to przez alkohol”, „miał ciężki dzień w pracy”.


1)Faza tworzenia i budowania napięcia między sprawcą a ofiarą – może trwać kilka tygodni, miesięcy, lat – cd.

U niektórych kobiet w tej fazie pojawiają się objawy psychosomatyczne: ból żołądka, głowy, bezsenność, zaburzenia w rytmie oddychania, ból w klatce piersiowej, utrata apetytu.

Inne stają się apatyczne, przygnębione lub odwrotnie bardzo nerwowe, spięte, niespokojne. Jest to wynik narastania napięcia ,

które po pewnym czasie staje się nie do zniesienia.

Czasem zdarza się, że w pewnym momencie kobiety same wywołują kłótnie po to , żeby "mieć to wszystko już za sobą".


WAŻNE !!!

Osoba doznająca przemocy w rodzinie nie ponosi odpowiedzialności za to, że partner / rodzic stosuje

przemoc.

Odpowiedzialność za swoje zachowanie ponosi wyłącznie osoba, która się go dopuszcza.

Często jest tak, że kobieta pomimo wielu różnych starań, nie jest w stanie zadowolić swojego partnera.

Kobieta która stara się za wszelką cenę odgadnąć myśli i zachcianki partnera traci wiele czasu i energii wewnętrznej , jej potrzeby przestają się liczyć.


2) Faza eksplozji i ostrych incydentów bicia i przemocy: od 2 do 24 godzin; sporadycznie dłużej niż 24 godziny.

Partner daje upust napięciu, które w nim dotąd narastało. Zachowanie jego staje się bardzo nieprzewidywalne, gwałtowne, często wpada w szał. Wybuchy gniewu mogą zostać wywołane przez drobiazgi, np. pozostawienie jakiejś rzeczy w danym

miejscu, opóźnienie posiłku.

Dochodzi do eksplozji zachowań agresywnych, które mogą objawiać się biciem pięściami, przedmiotami ( książka, garnek, kabel itp.), kopaniem, grożeniem bronią, duszeniem. Obserwuje się również silne natężenie agresji słownej.

Kobieta ponownie stara się zrobić wszystko, żeby uspokoić partnera i ochronić siebie. Jednak bez względu na to, co robi (przeprasza, stara się uspokoić partnera,

jest miła, uprzejma czy tez biernie się poddaje stosowanej przemocy), nie przynosi to oczekiwanego efektu. złość, frustracja narastają coraz bardziej.

Po zakończeniu wybuchu przemocy partnerka często jest w szoku. Odczuwa wstyd i przerażenie, jak również złość i bezradność, jest oszołomiona.

Skutki użytej przemocy mogą być różne, te fizyczne to m.in. podbite oko, siniaki i otarcia, wybity ząb, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poronienie, a nawet śmierć. Od strony psychologicznej następstwem doznawania przemocy może być apatia, depresja, a nawet samobójstwo.


2) Faza eksplozji i ostrych incydentów bicia i przemocy - cd.

Po zakończeniu wybuchu przemocy partnerka często jest w szoku. Odczuwa wstyd i przerażenie, złość i bezradność, jest oszołomiona.

Skutki użytej przemocy mogą być różne: fizyczne – m.in. podbite oko, siniaki i otarcia, wybity ząb, połamane kości, obrażenia

wewnętrzne, poronienie, a nawet śmierć. Od strony psychologicznej następstwem doznawania przemocy

może być apatia, depresja, a nawet samobójstwo.

Zakończenie tej fazy zależy od wyczerpania sprawcy i jego zapotrzebowania na przemoc, a nie od zachowania ofiary (nawet

jeśli jest uległa, bezwolna). Jeśli ofiara się przeciwstawi, to może dojść do przeciwwagi sił –

kat się wycofa.


3) Faza uspokojenia i miłości – miodowego miesiąca.

W momencie, gdy sprawca wyładował już swoje emocje i wie, że przekroczył różne granice, zmienia się w zupełnie inną osobę. Zaczyna przepraszać partnerkę za to co zrobił, szczerze żałuje

swojego zachowania, obiecuję że TO już nigdy się nie powtórzy, że nie wie zupełnie co się z nim stało. Stara się znaleźć zewnętrzne

wytłumaczenia dla swojego zachowania.

Sprawca zaczyna okazywać skruchę, ciepło i miłość. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się tak, jakby przemoc nigdy nie miała miejsca.

Dba o ofiarę, spędza z nią czas i utrzymuje satysfakcjonujące kontakty seksualne , itp.

Patrząc z zewnątrz na takie osoby można odnieść wrażenie, że są szczęśliwą, świeżo zakochaną parą.


3) Faza uspokojenia i miłości – miodowego miesiąca-cd.

Takie zachowanie partnera sprawia, iż kobieta zaczyna wierzyć, że jednak jej ukochany się zmienił i że niedawny akt przemocy był

tylko incydentem. Spełniają się jej marzenia o cudownej miłości, odczuwa bliskość

i zespolenie z partnerem. Życie we dwoje jest znowu piękne i pełne nadziei. Widzi go takiego, jakiego chce go widzieć, w końcu on jest nie tylko "agresorem”, lecz nieraz udowodnił, że potrafi być miły i

dobry.

Jeśli wcześniej kobieta weszła na drogę prawną (złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, sprawa rozwodowa

itp.) w tej fazie może się wycofać z tych działań, wierząc, że sytuacja wróciła do normy i przemoc już nie powróci.


3) Faza uspokojenia i miłości – miodowego miesiąca-cd.

Faza ta może trwać kilka lat; w tym czasie ofiara zapomina o aktach przemocy stosowanej wobec niej. Obietnice poprawy są

szczere (oprawca w danym momencie czuje się winny).

Sprawca robi wszystko, żeby doszło do zapomnienia o jego czynie. Dąży do utrzymania tajemnicy, do milczenia (zmowa milczenia), ma

zdolność do idealnego kamuflażu.

W razie odkrycia tajemnicy, sprawca uruchamia mechanizmy zaprzeczania, podważa wiarygodność ofiary, pokazuje ofiarę jako

osobę niewiarygodną, zarzuca jej kłamstwo. Łatwo przechodzi do porządku dziennego nad swoimi działaniami („co było, to było”).

Niektórzy są na tyle sprawni społecznie, że stwarzają sytuacje, w których ich zachowanie jest podziwiane.


3) Faza uspokojenia i miłości – miodowego miesiąca- cd.

WAŻNE !!!

Faza miodowego miesiąca jednak mija i niebawem zatacza się krąg - znowu pojawia się faza narastania napięcia.

Faza miodowego miesiąca ma niezwykle silny wpływ na pozostawanie osoby jej doznającej w krzywdzącym związku.

Ulega złudnym nadzieją, że sprawca zmieni się. Pod wpływem tego, co się dzieje w tej fazie, łatwo zapomina

o koszmarze pozostałych dwóch etapów.

Prawdziwym zagrożeniem jakie niesie ze sobą ta faza jest fakt, że przemoc w następnym cyklu jest jeszcze gwałtowniejsza.


Cykle przemocy mogą trwać przez wiele lat, przy czym zwykle skracają się fazy "miodowego miesiąca", wydłużają

i bardziej dramatycznie przebiegają fazy narastania napięcia i gwałtownej przemocy.

To co kiedyś było w fazie "miodowego miesiąca" przyjemnością przekształca się w unikanie przykrości ,

bólu i cierpienia.

Po pewnym czasie faza miodowego miesiąca zanika całkowicie

i pozostają tylko dwie pierwsze fazy.


Cykliczność przemocy sprawia, że ofiarom trudno jest podjąć działania mające na celu zatrzymanie przemocy.

Cykl przemocy prowadzi do syndromu wyuczonej bezradności i procesu wiktymizacji (ofiara utwierdza się w roli ofiary).

Ponad 50 % ofiar pozostaje przez 3 lata w związkach z mężczyznami stosującymi wobec nic przemoc,

12 % ponad 5 lat i więcej.

SYNDROM MUNCHAUSENA

• Zaliczany jest do szczególnych przypadków krzywdzenia dzieci.

• Jest schorzeniem wynikającej z nadopiekuńczej postawy rodzica. Nadopiekuńczość w tym przypadku ma na celu ograniczenie właściwego rozwoju psychofizycznego dziecka oraz doprowadzenie do różnych form okaleczenia fizycznego i psychicznego.

• Rodzic /e poddaje dziecko nieustannym badaniom medycznym, powołując się na patologiczne symptomy w sferze fizycznej, fikcyjne lub aktywnie, które w rzeczywistości sam wywołuje (m.in. fałszowanie próbek poddawanych analizie np. poprzez dodawanie cukru do moczu, podaje niezapisane leki, przedawkowuje leki, prowokuje wymioty, biegunki u dziecka, narzuca drastyczną, surową dietę).

SYNDROM MUNCHAUSENA

• Najczęściej dziecko przyprowadzane jest do lekarza przez tego z opiekunów, który doprowadził do powstania choroby. Gdy jednak rodzica nie ma w pobliżu, objawy choroby u dziecka zanikają.

• Rodzice deklarują całkowitą niewiedzę w zakresie przyczyn choroby dziecka.

• Jest niezwykle rzadko rozpoznawany z powodu trudności wynikających z braku jasnych kryteriów diagnostycznych, jak również dlatego, że pediatrzy często polegają na informacjach przekazywanych przez opiekuna.

SYNDROM MUNCHAUSENA• Istnieją jednak pewne objawy, których wystąpienie pozwala przypuszczać, że mamy do czynienia z ZESPOŁEM MUNCHAUSENA.

Są to:- trwałe, powracające objawy kliniczne,

- niezgodność między historią kliniczną a objawami,

- występowanie objawów klinicznych podczas kontaktu dziecka z rodzicem, a ich ustępowanie w sytuacji oddzielenia od rodzica,

- upośledzenie fizycznego rozwoju dziecka nie spowodowane czynnikami organicznymi,

- brak potwierdzenia wstępnej diagnozy przez wyniki dodatkowych badań,

- subiektywne poczucie lekarza, że styka się z rzadkim przypadkiem,

- jedynie pozorna chęć współpracy rodziców z personelem medycznym,

- rodzice indukujący symptomy fizyczne u dzieci są zazwyczaj związani zawodowo z służbą zdrowia (np. pielęgniarki, technicy radiologiczni); przeważnie są to osoby posiadające średnie lub wyższe wykształcenie.

SYNDROM MUNCHAUSENA• Najczęstsze rodzaje "chorób" kryjących się pod ZM: zatrzymanie oddechu związane z duszeniem się, zatrucia, napady drgawkowe, wyraźne krwotoki z naturalnych jam lub otworów ciała, wysypki i inne dolegliwości skórne, gorączka, nadciśnienie.

PRZYCZYNY CELOWEGO KRZYWDZENIA DZIECKA: a)Dziecko – narzędzie do nawiązywania kontaktu z lekarzem. Matka domaga się uwagi, troski poprzez dziecko. b)Matka zakochuje się w pediatrze (nieobecne w domu ciepło, partner nie poświęca jej należnego czasu, pobyt w szpitalu ma dowieźć, że w domu jest źle). c)Matka odczuwa nienawiść do samej siebie. Pośrednio przez dziecko zadaje ból samej siebie.d)W dzieciństwie matka była ofiarą przemocy lub przeżyła inny dramat, sama padła ofiarą pośredniego ZM. Potrafiła wyzbyć się części uczuć, szukała sposobu realizacji swoich potrzeb (sympatii, uwagi). Obsesyjnie powtarza swoje zachowania. Przymus nie słabnie nawet po odebraniu jej dziecka.

PRZEMOC MIĘDZY PARTNERAMI A PRZEMOC WOBEC DZIECI

WW. zjawiska mocno zazębiają się. Dla dziecko samo bycie świadkiem przemocy, która

rozgrywa się między jego rodzicami jest okolicznością traumatyzująca i może być uważana za KRZYWDZENIE.

W rodzinach, w których występuje przemoc ofiarami stają się zarówno partnerzy (najczęściej kobiety), jak i dzieci

(20 – 100%).

Wszystkie badania potwierdzają, że dziecko żyjące w rodzinie, w której rodzice stosują przemoc, jest dużo

bardziej niż przeciętnie narażone na przemoc.

PRZEMOC MIĘDZY PARTNERAMI A PRZEMOC WOBEC DZIECI

• K. Browne, L. Dixon (2003r.): badali związki pomiędzy przemocą małżeńską a krzywdzeniem dzieci.

Trzy wzorce krzywdzenia związane z przemocą małżeńską:

1)Przemoc wzajemna: oboje rodzice pozostają wobec siebie agresywni, oboje mogą stosować przemoc wobec dzieci. 2)Przemoc hierarchiczna: występuje swoisty łańcuch krzywdzenia: ojciec bije matkę, która z kolei wyładowuje swoją agresję na dziecku; w tej sytuacji matka jest zarówno sprawcą, jak i ofiarą. 3)Przemoc ojcowska: ojciec traktuje zarówno swoją żonę, jak i dzieci jako istoty podległe swojej władzy i stosuje wobec nich przemoc.

Zjawisko agresji skierowanej przez dzieci wobec matki, którą oskarżają o bezsilność i uważają za współwinną sytuacji.

PRZEMOC A ALKOHOLIZM I INNE UZALEŻNIENIA

• Badania Kelley (2002r.): rodzice nadużywający alkoholu i narkotyków częściej stosowali przemoc wobec swoich dzieci.

Zachowanie rodzica będącego w ciągu alkoholowym/ narkotykowym jest nieprzewidywalne. Często po zakończonym

ciągu cierpią na amnezję dot. wszystkiego, co się wydarzyło w czasie picia.

Związki między piciem alkoholu/ używaniem in. substancji psychoaktywnych a stosowaniem przemocy:

1)Alkohol obniża tolerancję na potencjalne frustracje spowodowane przez zachowania dziecka (np. krzyk, płacz).

2)Alkohol powoduje większą skłonność do reagowania na stan frustracji zachowaniami agresywnymi (bez zahamowań).

3)Alkohol i narkotyki powodują niestabilność emocjonalną i zaburzenia poznawcze, co w przypadku rodzica może prowadzić do nieadekwatnych reakcji na zachowania dzieci i błędne oceny zachowań.

INTERWENCJE NAUCZYCIELI W ODNIESIENIU PROBLEMU KRZYWDZENIA DZIECI

Spośród sytuacji, które nauczyciele uznają za krzywdzenie, jedynie część jest zgłaszana odpowiednim instytucjom (od 10 do 30 %).

Jest prawdopodobne, że w Polsce częściowo odpowiedzialnym za niezauważanie / bagatelizowanie przez nauczycieli problemu

krzywdzenia dzieci w domu jest poczucie osamotnienia nauczycieli / pedagogów w sytuacji ujawnienia przemocy przez dzieci i stanięcia

przed decyzją o zgłoszeniu tego faktu odpowiednim służbom / osobom. Powiadomienie służb może wiązać się z uczestniczeniem

w procesie sądowym.

Badania wskazują na to, że nauczyciele jako grupa zawodowa, mimo że są bardzo blisko dzieci i najczęściej są tymi, którzy mogą dostrzec

problem przemocy, reagują tylko w nielicznych przypadkach. Tylko ok. 16 % zgłoszeń, które trafiają do sądów / na policję,

pochodzi ze szkół (1998r.)


Powody nieodpowiedniego podejmowania działań:

- Niewłaściwe przeszkolenie kadry i personelu szkoły.

- Nieuzgodniona definicja krzywdzenia dziecka i nieznajomość poszczególnych jego form.

- Brak jednoznacznie określonego kryterium podejmowania działań.

- Strach przed reakcjami rodziców, przed niszczącą ingerencją w relacje nauczyciel – dziecko, rodzic – dziecko.

- Obawa, że interwencja pogorszy sytuację dziecka.

- Preferowanie działań nieformalnych nad formalnymi, w tym załatwiania sprawy osobiście.

- Poczucie, że dysponuje się niewystarczającą liczbą dowodów do przekazania sprawy odpowiednim służbom.


Część badanych pracowników szkół powiela pogląd, że zajmowanie się dziećmi krzywdzonymi nie powinno

należeć do ich obowiązków.

Postawa ta jest często wzmocniona przypuszczeniem, że szkolna administracja (dyrektor, pedagog, psycholog)

w razie konieczności nie zapewniłaby interwentom odpowiedniego wsparcia.

Działania prowadzone przez szkołę muszą być wspierane przez pozostałe służby społeczne odpowiedzialne za

ochronę dzieci: przez kuratorów sądowych, policjantów, pracowników socjalnych.

IDENTYFIKACJA PRZYPADKÓW KRZYWDZENIA DZIECI DOKONYWANA PRZEZ PRACOWNIKÓW SZKOŁY

Nauczyciele są często pierwszymi odbiorcami informacji o przemocy domowej wobec swoich uczniów.

Diagnoza dokonywana w szkole nie jest pełnym badaniem sytuacji, a wstępną oceną, która dokonywana jest

w oparciu o obserwację dziecka, niesformalizowany wywiad z nim i z rodziną, z innymi pracownikami szkoły

znającymi dziecko. Należy też porównać zachowanie dziecka z tym,

jak zachowywało się w przeszłości oraz z zachowaniami innych dzieci.


CEL DIAGNOZY:• podtrzymanie lub odrzucenie podejrzeń krzywdzenia dziecka, • ocena stopnia zagrożenia dziecka,• uzyskanie obrazu sytuacji przemocy w rodzinie, • ocena możliwości pomocy dziecku,• zebranie dowodów, które świadczą o przemocy, wątpliwości dot. jej występowania, • uzyskanie informacji, kto jest sprawcą, w jakiej relacji pozostaje on z dzieckiem, jak często i od jak dawna dziecko jest krzywdzone oraz informacji o relacjach, jakie dziecko ma z rodzicem niekrzywdzącym.

Wnioski z diagnozy w przypadku uzyskania danych uprawdopodabniających doświadczanie przez dziecko przemocy, powinny być przekazane dyrektorowi

szkoły i wyspecjalizowanym służbom.


PADAGOG SZKOLNY:

• jeśli dziecko ujawni mu, że doświadcza przemocy, ma obowiązek podjęcia interwencji w ramach procedury „Niebieskiej Karty” – wypełnia część A formularza;

• powinien podjąć czynności zmierzające do objęcia dziecka pomocą, która leży w kompetencjach jednostki oświaty (np. udzielenie pomocy psychologicznej, pedagogicznej);

• jeśli podejrzewa, że doszło do popełnienia przestępstwa na szkodę dziecka (np. z art. 207 kk), ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organów ścigania o tym podejrzeniu (art. 304 kpk, art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie);

ROZMOWA Z RODZICEM

w przypadku ujawnienia przez dziecko, że jest wykorzystywane seksualnie przez sprawcę, który nie jest rodzicem

Rodzice dziecka wykorzystywanego seksualnie potrzebują czasu, żeby uświadomić sobie, co się stało i poradzić sobie z poczuciem

winy wynikającym z tego, że niedostatecznie ochronili swoje dziecko.

W sytuacji, gdy obwiniają siebie lub siebie nawzajem, dobrze, aby otrzymali komunikat, że „w tej chwili lepiej skoncentrować się

na tym, komu pomóc, a nie kogo obwiniać”.

Ważne, aby skontaktować rodziców ze specjalistami: prawnikiem, psychologiem.

ROZMOWA Z RODZICEM

w przypadku ujawnienia przez dziecko, że jest wykorzystywane seksualnie przez sprawcę, który nie jest

rodzicem

Rodzicom należy przekazać informację, że powinni udzielić wsparcia dziecku oraz przekazali mu, że mu wierzą. Dziecko powinni również usłyszeć, że dobrze zrobiło

mówiąc o tym, co je spotkało.

Rodzice w rozmowie z dzieckiem muszą również podkreślić, że to co się stało, nie było winą dziecka, że nie spowodowało wykorzystywania ani w żaden sposób nie

zasłużyło na nie.

ROZMOWA Z RODZICEM

w przypadku ujawnienia przez dziecko, że jest wykorzystywane seksualnie przez sprawcę, który nie jest rodzicem

Wspieranie rodziców, poprzez kierowanie do nich następujących komunikatów:

• „Możecie teraz wiele zrobić jako rodzice, aby pomóc swojemu dziecku”.

• „To, że dziecko odważyło się powiedzieć o tym, co je spotkało, dobrze rokuje na przyszłość”.

• „To, że dziecko nie powiedziało wam o tym fakcie może świadczyć o tym, że chciało was chronić jako ważne dla siebie osoby”.

• „To, co się stało waszemu dziecku, nie musi mieć długotrwałego wpływu na nie i waszą rodzinę”.

ZALECENIA DLA RODZICÓW (nie sprawców):

• Rodzic nie powinien prowadzić szczegółowego śledztwa wobec dziecka oraz wypytywać go wielokrotnie o okoliczności i przyczyny wydarzenia.

• Nie wolno zmuszać dziecko do konfrontacji ze sprawcą.

• Nie należy ignorować / puszczać w niepamięć tego, co się stało.

• Rodzice powinni zapewnić dziecko, że zrobią wszystko, aby teraz było bezpieczne.

ZALECENIA DLA RODZICÓW (nie sprawców):

• Należy pozwolić dziecku na okazywanie zarówno negatywnych, jak i pozytywnych uczuć wobec sprawcy. Rodzicom czasem trudno zaakceptować, że dziecko może wciąż uważać sprawcę za osobę ważną dla siebie i troszczyć się o jego dalsze losy. Tego typu ambiwalentne reakcje są charakterystyczne dla dzieci wykorzystywanych seksualnie. • Rodzice nie powinni w drastyczny sposób zmieniać dotychczasowego trybu życia dziecka. Nadopiekuńczość rodziców nie służy dziecku.

ZAKOŃCZENIE SPOTKANIA Z RODZICAMI:- ustalenie dalszego postępowania dot. ujawnionego faktu wykorzystywania seksualnego; - konieczne jest złożenie zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa; - najkorzystniejsze dla dziecka i dalszej procedury prawnej jest złożenie ww. zawiadomienia przez rodziców dziecka; - rodzice powinni otrzymać adresy, telefony instytucji mogącej udzielić psychologiczną, prawną pomoc dla dziecka i całej rodziny.

GDY SPRAWCA NIE JEST JEDNYM Z RODZICÓW

• Rodzic – nie sprawca: musi zaakceptować fakt wykorzystania i załamania się dotychczasowej relacji z bliską osobą. W takiej sytuacji istnieje zagrożenie rozpadu rodziny, aresztowania współmałżonka, umieszczenie dziecka w palcówce opiekuńczej.

• Najczęstsze reakcje rodzica w takiej sytuacji: - niedowierzanie i racjonalizacja: nie wierzy w to, co powiedziało dziecko, próbuje usprawiedliwić sprawcę, może przypisywać złe intencje osobie interweniującej; - gniew, złość, odrzucenie dziecka: rodzic może uważać, że dziecko w jakiś sposób sprowokowało wykorzystanie seksualne lub godziło się na nie; - ambiwalencja: rodzic chce wspierać zarówno dziecko, jak i sprawcę; - troska o zabezpieczenie finansowe: rodzic może obawiać się, że chroniąc dziecko, pozbawi rodzinę środków do życia.

GDY SPRAWCA NIE JEST JEDNYM Z RODZICÓW

Ww. reakcje rodzica mogą powodować u osoby interweniującej brak akceptacji, niechęć, złość, zażenowanie, bezradność

w podejmowaniu dalszych działań.

W kontakcie z rodzicem – nie sprawcą należy wystrzegać się oceniania, krytykowania, obrażania się na niego, bowiem

powinniśmy pozyskać go do dalszej pracy nad ochroną dziecka.

Jeżeli jest szansa na podjęcie takiej współpracy, należy poinformować rodzica, jakie są dalsze procedury

postępowania w takich sytuacjach (pomoc psychologiczna i socjalna dla dziecka i rodziny, poinformowanie przez rodzica prokuratora, zwrócenie się o pomoc do sądu rodzinnego, ewentualnie pomoc

medyczna dla dziecka).

Jeśli rodzic odmawia współpracy i jesteśmy przekonani, że nie będzie chronił dziecka, interweniujący musi poinformować rodzica,

że podejmie interwencję dla dziecka.

IZOLACJA DZIECKA OD SPRAWCY WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO

Ochrona dziecka przed sprawcą jest konieczna, zwłaszcza jeśli zamieszkuje ze sprawcą pod jednym dachem.

Osoba podejrzewana może być zatrzymana przez policję, jeśli można przypuszczać, że popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa

ucieczki lub ukrycia się tej osoby, lub zatarcia śladów przestępstwa.

Zatrzymany zostaje zwolniony, jeśli w ciągu 48 godzin nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z prokuratorskim wnioskiem

o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Jeśli podejrzany zostanie zwolniony, niedopuszczalne jest ponowne zatrzymanie go na podstawie tych samych faktów i dowodów.

IZOLACJA DZIECKA OD SPRAWCY WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO

W sytuacji, gdy istnieje podejrzenie, że dziecko jest krzywdzone seksualnie w najbliższej rodzinie, nikt nie chroni go w odpowiedni

sposób, należy zawiadomić o tym sąd rodzinny.

Do sądu będzie należeć ocena sytuacji i podjęcie prawnych przyszłych decyzji zapewniających dziecku bezpieczeństwo.

W sytuacjach nagłych i drastycznych, gdy wiadomo, że zagrożenie dziecka jest realne lub odmawia ono powrotu do domu z obawy przed opiekunami, można umieścić je w pogotowiu opiekuńczym (bez zgody rodziców i bez postanowienia sądu) lub tymczasowo w rodzinnych pogotowiach i zawodowych rodzinach zastępczych (decyduje o tym PCPR w porozumieniu z sądem rodzinnym).

SKALA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE

Liczba ofiar przemocy domowej wg procedury „Niebieskiej Karty”

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Liczba ofiar – ogółem

156.788 157.854 130.682 139.747 132.796 134.866 113.546

W tym: kobiety

91.374 91.032 76.162 81.985 79.811 82.102 70.730

W tym: mężczyźni

10.387 10.313 8.556 10.664 11.728 12.651 10.718

Dzieci do 13 lat

37.227 38.223 31.001 31.699 27.502 26.802 21.394

13 – 18 - latkowie

17.800 18.276 14.963 15.399 13.755 73.311 10.704

ŹRŁÓDŁO: http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html

SKALA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIEDane policyjne za lata: 2012, 2013

2012 2013

Liczba ofiar – ogółem 76 993 86 797

W tym: kobiety 50 241 58 310

W tym: mężczyźni 7580 9233

Małoletni 19172 19254

Ogólna liczba osób podejrzanych o przemoc 51 531 61 450

W tym kobiety 3522 4440

W tym mężczyźni 47 728 56 755

W tym nieletni 281 255

Ogólna liczba podejrzanych sprawców będących pod wpływem alkoholu

31 387 37 650

W tym kobiety 1005 1289

W tym mężczyźni 30 333 36 327

W tym nieletni 49 34

Liczba dzieci umieszczonych w nie zagrażającym im miejscu (np. rodzinie zastępczej, dalszej rodzinie, placówce opiekuńczej).

527 426

STOSOWANIE PRZEMOCY WOBEC WŁASNYCH DZIECI

- Wyniki badań -

CBOS 1994 – 2009: powiększa się odsetek rodziców deklarujących, że nigdy nie zbili swojego dziecka (2009r.: 70 %). Spada odsetek rodziców przyznających się do bicia dzieci.

OBOP (2008r.): - 9% respondentów posiadających dzieci do 18 r.ż. deklarowało, że stosowało przemoc fizyczną wobec własnych dzieci. - 56 % z nich stosowała wobec swoich dzieci klapsy. Do stosowania wobec swoich dzieci poważniejszych form przemocy przyznało się: - 15 % - uderzenie przedmiotem, - 5 % - uderzenie pozostawiające ślady.

STOSOWANIE PRZEMOCY WOBEC WŁASNYCH DZIECI

-Wyniki badań -

FDN (Fundacja Dzieci Niczyje) (2009r.): - do stosowania kar fizycznych w jakiejkolwiek postaci przyznała się zdecydowana większość rodziców, - jedynie 27 % z nich nigdy nie uderzyło swojego dziecka, - 69 % stosowało klapsy, - 47 % biło z użyciem ręki, - 6 % rodziców przyznało się do takiego pobicia dziecka, że miało ono widoczne ślady (5,3 % w 2001r.) Podawane przez nich przyczyny takiego pobicia: a) nieposłuszeństwo swoich dzieci wobec powtarzających się upomnień, b) nieskuteczność innych metod dyscyplinowania.

DOŚWIADCZANIE PRZEMOCY W DZIECIŃSTWIE -Wyniki badań -

Dorośli pytani byli o to, czy doświadczyli przemocy jako dzieci. Sondaże, w których o doświadczenia takie pytane są bezpośrednio dzieci i młodzież.

Retrospektywne badania dot. doświadczania przemocy:

FDN (2001, 2009): większość dorosłych Polaków doświadczała w dzieciństwie przemocy w postaci kar fizycznych. - 2001r.: 8 % deklarowało, że dzieło się to „często”, 72 % - „czasami”, „rzadko”; - 2009r.: co 5 osoba zadeklarowała, że „dostawała w skórę” wiele razy; 41 % - „kilka razy” / „jeden raz”; 32 % - zadeklarowało, że nigdy w życiu nie doświadczyli kar fizycznych (w 2001r. – 20 %);

DOŚWIADCZANIE PRZEMOCY W DZIECIŃSTWIE

-Wyniki badań -

Doświadczenia dzieci i młodzieży - FDN (2007, 2010r.):

- wiek: 15 – 18 r.ż.: co 5 nastolatek przyznał się do tego, że w ostatnim roku padł ofiar przemocy fizycznej, wśród wychowanków domów dziecka odsetek ten był wyraźnie wyższy – 1/3 populacji;

Większość badań potwierdza, że osoby, które doświadczały przemocy w dzieciństwie częściej stosują ją w życiu dorosłym.

AKCEPTACJA STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH W SPOŁECZEŃSTWIE

-Wyniki badań dot. stosunku Polaków do kar fizycznych -wobec dzieci -

W społeczeństwie polskim niektóre przejawy przemocy wobec dzieci, zwł. dopuszczanie stosowania kar fizycznych, nie są

jednoznacznie odbierane jako naganne.

FDN: - 16 % Polaków akceptuje „zbicie dziecka” jako metodę wychowawczą. - 45 % - dopuszcza ją warunkowo „w sytuacjach usprawiedliwionych”. - 50 % respondentów popiera wprowadzenie prawnego zakazu kar fizycznych.

AKCEPTACJA STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH W SPOŁECZEŃSTWIE

CBOS (1994, 2008, 2012r.): - 49 % respondentów nie zgodziło się z twierdzeniem, że „nie można stosować kar fizycznych”. - Jedynie 40 % badanych poprało zakaz kar fizycznych.

Diagnoza Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2011r.):- Ok. 30 % Polaków jest skłonnych stosować kary cielesne, w sytuacji gdy „inne metody zawiodą” oraz uważają, że „ „zdarzają się takie sytuacje, w których konieczne jest wobec dzieci stosowanie kary fizycznej”. - Ok. 15 % Polaków przyznaje, że kiedy dziecko zostaje uderzone, to zazwyczaj samo jest sobie winne. - 12 % respondentów uważa, że ogólnie stosowanie kar fizycznych pomaga wychowywaniu dzieci.

ASPKETY PRAWNE DOT. ZJAWISKA PRZEMOCY

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA W polskim kodeksie karnym wymienione są następujące przestępstwa popełnione przy użyciu przemocy:

• art. 156 kk: spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; • art. 157 kk: naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia; • art. 207 kk § 1: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osoba nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”.


ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA • art. 207 kk § 2: „Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat”. § 3: „Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 2 lat do 12.

• art. 189 kk: pozbawianie kogoś wolności;

• art. 190 kk: groźby karalne;

• art. 197 kk: zgwałcenie;

• art. 197 – 203 kk: przemoc seksualna;

ASPKETY PRAWNE DOT. ZJAWISKA PRZEMOCYUSTAWA z dnia 10 czerwca 2010r. o zmianie ustawy

o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z dn. 13.07.2010r.)

1.Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: 1)poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego; 2)interwencji kryzysowej i wsparcia;3)ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;4)zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;5)badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie; 6)zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania.


• art. 96 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego:„Osobom wykonującym władzę rodzicielską

oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”.

OBOWIĄZEK POWIADAMIANIA

• art. 12.1 ustawy w przeciwdziałaniu przemocy: „Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora”.• art. 12.2: Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.”


REALIZACJA PROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY”

• art. 9 d. 1. Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.

2. Procedura „NK” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

3. Przedstawiciele podmiotów, o których mowa w ust.2, realizuję procedurę „NK” w przypadku powzięcia, w toku czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.

4. Wszczęcie procedury „NK” następuje poprzez wypełnienie formularza „NK” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny, lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.


REALIZACJA PROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY” PRZEZ PRZEDSTAWICIELI OŚWIATY

§ 15. W ramach procedury przedstawiciel oświaty:

1)podejmuje działania, o których mowa w § 11 pkt. 2 a i c oraz pkt. 3 i 5; 2)diagnozuje sytuację i potrzeby osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w tym w szczególności wobec dzieci; 3)udziela kompleksowych informacji rodzicowi, opiekunowi prawnemu, faktycznemu lub osobie najbliższej o możliwościach pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej oraz wsparcia rodzinie, w tym o formach pomocy dzieciom świadczonych przez instytucje i podmioty w zakresie specjalistycznej pomocy na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie.


REALIZACJA PROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY” PRZEZ PRACOWNIKA SOCJALNEGO

§ 11. W ramach procedury pracownik socjalny (w tym wypadku pracownik oświaty) jednostki organizacyjnej pomocy społecznej:2) udziela kompleksowych informacji o:a) możliwościach uzyskania pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących specjalistyczną pomoc na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie, c) możliwościach podjęcia dalszych działań mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie; 3) organizuje niezwłocznie dostęp do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie; 5) może prowadzi rozmowy z osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, na temat konsekwencji stosowania przemocy w rodzinie oraz informuje te osoby o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziale w programach oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie.


POWIADOMIENIE PROKURTURY

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa np. wykorzystania seksualnego należy złożyć w prokuraturze rejonowej w tej dzielnicy / miejscowości, w której popełniono przestępstwo lub w najbliższej komendzie policji w formie pisemnej

lub ustanej spisanej do protokołu przez funkcjonariusza policji.

Do zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wystarczy tzw. wiarygodna wiadomość, a nie pewność popełniania przestępstwa.

Zebraniem dowodów i ustaleniem, czy przestępstwo zaistniało zajmują się organy wymiaru sprawiedliwości.

Prokuratura, uznając zarzut naruszenia przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach chroniących dobro dziecka, powinna w myśl art. 23 kpk

zawiadomić SĄD RODZINNY.


PROKURTURA SĄD RODZINNY bada sytuację rodzinną, podejmuje decyzje dot.

władzy rodzicielskiej i opieki nad dzieckiem

UPRAWNIENIA , ZOBOWIĄZANIA OSÓB / INSTYTUCJI ZWIADAMIANEJ O PRZESTĘPSTWIE

PROKURATURA: w ciągu 6 tygodni ma obowiązek zawiadomić osobę lub instytucję składającą zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa o wszczęciu postępowania karnego / odmowie wszczęcia / umorzeniu postępowania karnego.

OSOBA PRYWATNA / INSTYTUCJA ZGŁASZAJACA: mają prawo złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w ciągu 7 dni od dnia

otrzymania postanowienia. W związku ze składaniem zażalenia są one uprawnione do przejrzenia akt sprawy w prokuraturze i zapoznania się z uzasadnieniem umorzenia dochodzenia przez prokuraturę (art. 305 i 306 kpk).

Osoba prywatna / instytucja składająca zawiadomienia może zostać powołana na świadka przez prokuraturę lub są i ma obowiązek stawić się na takie wezwanie.


ZAWIADAMIANIE O PODEJRZENIU POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Jeżeli nie jesteśmy pewni, czy rzeczywiście dochodzi do wykorzystywania seksualnego dziecka, można mu pomóc, składając do sądu rodzinnego

wniosek o wgląd w sytuację rodzinną dziecka.

Ten obowiązek spoczywa przede wszystkim na szkołach, ośrodkach pomocy społecznej, organizacjach, zakładach zajmujących się opieką

nad dziećmi.

Jeżeli sąd uzna, że dana sytuacja wymaga rozpatrzenia, zrobi to z urzędu – wówczas uruchamiamy procedury chroniące dziecko.

Złożenie zawiadomienia nie jest uwarunkowane zgodą rodziców lub opiekunów prawnych dziecka pokrzywdzonego. Poinformowanie ich

o takich działaniach zależy od woli instytucji składającej zawiadomienie.


ZAWIADAMIANIE O PODEJRZENIU POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

art. 304 § 1 kpk

KAŻDY DOWIEDZIAWSZY SIĘ O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ŚCIGANEGO Z URZĘDU MA SPOŁECZNY OBOWIĄZEK ZAWIADOMIĆ

O TYM PROKURATURA LUB POLICJĘ.

art. 572 § 1 kpc

KAŻDY KOMU ZNANE JEST ZDARZENIE UZASADNIAJĄCE WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA Z URZĘDU, ZOBOWIAZANY JEST ZAWIDAOMIĆ

O NIM SĄD OPIEKUŃCZY.


POWIADAMIENIE SĄDU RODZINNEGO

• Właściwa forma zgłoszenia nieprawidłowości w rodzinie: zwrócenie się do sądu o WGLĄD W SYTUACJĘ RODZINNĄ DZIECKA.• W ww. wniosku powinny się znaleźć: - dane personalne rodziny, - adres zamieszkania, - fakty, które nas niepokoją.

KURATOR SĄDOWY wyznaczony przez sąd rodzinny bada sytuację rodziny, przeprowadza wywiad w miejscu zamieszkania dziecka (z dzieckiem, rodzicami, sąsiadami, nauczycielami, wychowawcami w szkole / przedszkolu dziecka). Po zebraniu informacji sąd rodzinny przeprowadza rozmowę wyjaśniającą z rodzicami. Może też wezwać osobę, która składała wniosek do sądu z prośbą o szersze wyjaśnienia.


POWIADAMIENIE SĄDU RODZINNEGO

SĄD RODZINNY MOŻE:

• pouczyć rodziców na temat wykonywania władzy rodzicielskiej,• skierować rodziców i dziecko na terapię,• podjąć decyzję o ograniczeniu władzy rodzicielskiej przez umieszczenie dziecka w odpowiedniej placówce opiekuńczej, leczniczej, rodzinie zastępczej, • poddać rodzinę nadzorowi kuratora sądowego, • orzec zawieszenie / pozbawienie władzy rodzicielskiej, jeżeli uzna, że władza rodzicielska została wobec dziecka poważnie nadużyta lub istnieją trwałe przeszkody w jej pełnieniu; wówczas dziecko zostaje umieszczone w odpowiedniej placówce / rodzinie zastępczej.


PRZESŁUCHANIE DZIECKA

Zeznania dziecka są często najważniejszym materiałem dowodowym.

• Prowadzenie przesłuchania dziecka do lat 15 – ofiary przestępstw o charakterze seksualnym – XXV rozdz. kodeksu karnego. • art. 185 a kpk: ochrona dzieci przed wielokrotnym przesłuchiwaniem na kolejnych etapach postępowania karnego;

art. 185 a § 1 kpk: w sprawach o przestępstwa określone w rozdz. XXV i XXVI kk pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyszły na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania.



• art. 185 a § 2 kpk: Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu.

Dziecko nie może być przesłuchiwane lub pytane o zdarzenie przez policjanta lub prokuratora. Przesłuchuje je na specjalnym

posiedzeniu sędzia i biegły psycholog. Przesłuchanie dziecka musi być nagrywane. Powinno odbyć się w specjalnym pokoju

przesłuchań („niebieski pokój”). Jeżeli takiego nie ma w sądzie, można wnioskować o przesłuchanie dziecka w innym przyjaznym

miejscu (poradnia rodzinna, poradnia psychologiczno – pedagogiczna).



W Polsce obowiązuje zasada bezpośredniości: sąd karny musi osobiście zapoznać się z zeznaniami świadków.

Rodzice nie mogą nie wyrazić zgody na przesłuchanie dziecka przez sędziego.

Nie ma również dolnej granicy wieku, od której dziecko może być świadkiem.

Dziecko, które było ofiarą lub świadkiem przestępstwa dokonanego przez najbliższego członka rodziny, ma prawo odmówić składania

zeznań – zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem.


RODZAJE DOWODÓW

• ZEZNANIA ŚWIADKÓW:

każda osoba posiadająca wiedzę dot. kwestii, które mają być udowodnione, jeżeli zostanie powołana (zgłoszona) przez ofiarę przemocy organowi prowadzącemu postępowanie prawne w celu przesłuchania jako świadek, ma obowiązek stawić się na wezwanie tego organu i złożyć zeznania (art. 248 § 1 kpc, art. 177 § 1 kpk).

Z pytaniem o to, czy dana osoba zechce być świadkiem należy zwrócić się do takiej osoby, co do której jesteśmy pewni, że jest dla nas życzliwa.

Podstawowym świadkiem we własnej sprawie jest ofiara przemocy.


RODZAJE DOWODÓW

• ZEZNANIA ŚWIADKÓW:

Osobom „najbliższym” dla oskarżonego / sprawcy przemocy służy prawo do odmowy składania zeznań.

Ofiary przemocy często „wycofują się ze sprawy” najczęściej w dwóch przypadkach:

1)na skutek zagrożenia przez sprawcę,2)na skutek próśb sprawcy obiecującego poprawę i popierającego te prośby radykalną zmianą postępowania wobec ofiary.

Świadkiem może być osoba, która nie była naocznym świadkiem zdarzeń, ale słyszała o nich i zna ich przebieg od ofiary

(znajomi, przyjaciele). Świadkami mogą też być policjanci interweniujący w domu ofiary.


RODZAJE DOWODÓW

• WYJAŚNIENIA PODEJRZANEGO / OSKARŻONEGO: treść jego wyjaśnień będzie pod względem ich prawdziwości, weryfikowana "mocą dowodową" pozostałych dowodów zebranych w sprawie.

• DOWODY RZECZOWE: - „Niebieskie Karty” policji – kwestionariusze, - dokumentacja lekarska: gdy ofiara zostanie pobita, powinna udać się do lekarza nie po obdukcję, ale po to, aby się leczyć ze skutków pobicia; w stosownym czasie (po zainicjowaniu postępowania prawnego) prokuratorowi należy wskazać, gdzie znajduje się dokumentacja lekarska, i zawnioskować o jej uzyskanie przez podmiot prowadzący postępowanie. Dla sądu zupełnie czym innym jest lakoniczna treść obdukcji, a czym innym obszerna historia choroby- dokumentacja leczenia się ofiary po pobiciu.


RODZAJE DOWODÓW

• DOWODY RZECZOWE:

- nagrania magnetofonowe przebiegu awantur – warto przepisać treść taśmy,

- zdjęcia ilustrujące wygląd zdemolowanego przez sprawcę mieszkania, obrażenia ciała osoby pobitej (dobrze odczekanie kilka dni, aby było co fotografować), wygląd samego sprawcy, dla zrealizowania zasady zawartej w maksymie: „nikt nie może długo nosić maski" (np. śpiącego snem wzmocnionym spożytym uprzednio alkoholem), wyposażenia mieszkania, w przypadku wynoszenia go przez sprawcę w celu „upłynnienia”;

- podarte ubrania, ślady krwi na ubraniu, rozbity, zniszczony sprzęt, etc.

LITERATURA:

W. Badura – Madej, A. Dobrzyńska – Mesterhazy (2004). Wpływ traumy na funkcjonowanie dziecka – świadka. Dziecko krzywdzone vol. 3, nr 1, s. 115 – 126.

M. Beisert, A. Izdebska (2012). Wykorzystywanie seksualne dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 11 nr 2, s. 48-66.

D. Berent i wsp. (2012). Przeniesiony zespół Munchausena. Dziecko krzywdzone vol. 11, nr 2, s. 95-103.

K. Fenik (2003). Diagnoza maltretowania psychicznego dziecka. Dziecko krzywdzone vol. 2, nr 3, s. 105-109.

D. Glaser (2003). Podstawy teoretyczne i pojęciowe dotyczące krzywdzenia (znęcania się psychicznego i zaniedbywania emocjonalnego dzieci). Dziecko krzywdzone vol. 2, nr 3, s. 7-23.

K. Halemba, A. Izdebska (2009). Kary fizyczne w wychowaniu dzieci – uwarunkowania i konsekwencje. Dziecko krzywdzone vol. 8, nr 3, s. 6 – 31.

M. Horna (2014). Kurator reprezentujący małoletniego pokrzywdzonego w procesie karnym – wybrane zagadnienia proceduralne. Dziecko krzywdzone vol. 13, nr 1, s. 51-71.

LITERATURA:

D. Iwaniec (2012). Emocjonalne krzywdzenie dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 11, nr 2, s. 29 – 47.

A. Izdebska (2009). Konsekwencje przemocy seksualnej wobec dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 8, nr 4, s. 37-55.

A. Izdebska, K. Lewandowska (2012). Czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 11, nr 2, s. 116 – 132.

A. Izdebska, A. Ruchel (2011). Profilaktyka wykorzystywania seksualnego dziecka – systemowe oddziaływania w zakresie edukacji seksualnej. Dziecko krzywdzone vol. 10, nr 1, s. 54-67.

E. Jarosz (2003). Odpowiedzialność pedagogów za dziecko krzywdzone. Dziecko krzywdzone vol. 2, nr 4, s. 36-44.

E. Jarosz (2011). Profilaktyka krzywdzenia dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 10, nr 1, s. 7-26.

M. Kolankiewicz (2012). Zaniedbywanie dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 11, nr 2, s. 81-94.

P. Kozera (2009). Cierpiące dzieci Munchausena. Charaktery, lipiec.

LITERATURA:

V. Kwiatkowska – Darul (2004). Przesłuchanie dziecka w polskiej procedurze karnej – zagadnienia ogólne. Dziecko krzywdzone vol. 3, nr 1, s. 14-27.

K. Makaruk (2013). Postawy Polaków wobec kar fizycznych a ich stosowanie w praktyce rodzicielskiej. Dziecko krzywdzone vol. 12, nr 4, s. 40 – 53.

K. Oates i wsp. (2003). Konsekwencje wykorzystania seksualnego dzieci. Dziecko krzywdzone vol.2, nr 4, s. 95-97.

A. Piekarska (2003). Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 2, nr 2, s. 9-19.

J. Polanowski (2000). Dowody w sprawie o znęcanie. Niebieska Linia nr 2.

M. Sajkowska (2002). Wykorzystywanie seksualne dzieci. Ustalenia terminologiczne, skala zjawiska, oblicza problemu społecznego. Dziecko krzywdzone vol. 1, nr 1, s. 5 – 28.

M. Sajkowska (2009). Myślałam, że mi serce pęknie. Refleksje rodziców stosujących kary fizyczne wobec dziecka. Dziecko krzywdzone vol. 8, nr 3, s. 103 – 108.

LITERATURA:

M. Sajkowska, J. Zmarzlik (2009). Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków. Dziecko krzywdzone nr 3 (28).

Z. Sobolewska (2002). Interwencja, diagnoza, terapia dzieci – ofiar przemocy seksualnej z doświadczeń terapeutów Centrum Dziecka i Rodziny FDN.

W. Skrzypczyk (2003). Przemoc emocjonalna wobec dziecka w rodzinach z problemem alkoholowym. Dziecko krzywdzone vol.2, nr 3, s. 93-102.

M. Szymańska – Pytlińska, F. Szumski (2014). Rola rodziców w etiologii przestępczości seksualnej. Dziecko krzywdzone vol. 13, nr 1, s. 121 – 141.

O. Trocha (2013). Udział dziecka w postępowaniu karnym. Dziecko krzywdzone vol. 12, nr 4, s. 54-64.

Sz. Wójcik (2012). Przemoc fizyczna wobec dzieci. Dziecko krzywdzone vol. 11, nr 2, s. 7-28.

M. Zielona – Jenek (2009). Poradnictwo dla opiekunów jako forma wspierania terapii dziecka wykorzystywanego seksualnie. Dziecko krzywdzone vol. 8, nr 4, s. 96-110.

LITERATURA:

Artykuły dostępne w internecie:

Kwartalnik „Dziecko krzywdzone”: http://dzieckokrzywdzone.fdn.pl/numery-kwartalnika-0

Dziecko – świadek: http://fdn.pl/artykuly-7?cat1=1335&cat2=1275&cat3=

„Niebieska Linia”: http://www.niebieskalinia.pl/pismo

Documents

Opracowała: Monika Haligowska