Organizacija transportne sluzbe

Sadržaj

Uvod..................................................................................................................1

Zadaci transportne službe..................................................................................2

Organizacija transportne službe........................................................................3

Korišćenje sopstvenih transportnih sredstava...................................................4

Transport robe željeznicom...............................................................................6

Transport robe kamionima..............................................................................12

Transport robe rijekama..................................................................................14

Transport robe morem.....................................................................................17

Transport robe avionima.................................................................................18

Korišćenje usluga pošte...................................................................................19

Korišćenje usluga špeditera.............................................................................21

Osiguranje robe u transportu...........................................................................22

Zaključak.........................................................................................................24

Literatura.........................................................................................................25

Uvod

Transport obuhvata samo prenos ljudi i robe. Transportno poslovanje

privrednih organizacija odnosi se na transport robe. Transportno poslovanje

preduzeća podrazumijeva dopremu, unutrašnji transport i otpremu robe.

Doprema je transport nabavljene robe od mjesta preuzimanja od

dobavljača do skladišta preduzeća.

Unutrašnji transport obuhvata kretanje robe u okviru jednog privrednog

preduzeća.

U proizvodnim preduzećima se unutrašnji transport odnosi na: kretanje

materijala u samom skladištu od momenta njegovog unošenja i smještaja, pa

sve do iznošenja prilikom izdavanja iz skladišta, prenos materijala od

skladišta do prvog radnog mjesta, prenos između radnih mjesta i pogona,

prenos dovršene proizvodnje sa poslednjeg radnog mjesta u skladište gotovih

proizvoda, kretanje gotovih proizvoda — unošenje, smještaj i iznošenje iz

skladišta, prenos nedovršene proizvodnje i poluproizvoda na privremeno

lagerovanje u međufazna skladišta, kretanje ambalaže, mašina i drugih oruđa

za rad, otpadaka i dr. u granicama preduzeća.

U trgovinskim preduzećima unutrašnjim transportom nazivamo:

kretanje robe u okvirima skladišta, prodavnica i stovarišta, prenos robe iz

skladišta u prodajna stovarišta, priručna skladišta prodavnica i same

prodavnice.

Otprema predstavlja transport prodate robe od mjesta lagerovanja do

mjesta preuzimanja od strane kupca.

Doprema i otprema robe predstavljaju spoljni transport pošto se odvi-

jaju na relacijama preduzeće — spoljni svet, dok je unutrašnji transport po-

java internog karaktera u samom preduzeću.

1

Zadaci transportne službe

Preduzeće mora imati svoj zaseban organ koji se brine o transportu

robe. Kod malih preduzeća se ovaj posao povjerava jednom licu, a

transportom robe se bavi posebna organizaciona jedinica preduzeća koju

zovemo transportnom službom.

Zadaci transportne službe su1:

(1) Izrada godišnjeg plana transporta robe i operativnih planova za kraće

vremenske periode.

(2) Izbor puta i načina transportne robe.

(3)Saradnja sa skladišnom službom preduzeća,

(4) Izdavanje naloga za rad sopstvenom voznom parku.

(5)Angažovanje tuđih usluga u transportu. Ovdje spada sklapanje ugovora

o prevozu sa vozarima (železničkim transportnim preduzećima,

preduzećima drumskog transporta, preduzećima rečnog i pomorskog

saobraćaja, odnosno njihovim agencijama, vazduhoplovnim pre-

duzećima i kompanijama, i dr.), kao i predaja robe istima na transport.

(6)Osiguranje robe na putu, sklapanjem ugovora o osiguranju sa

odgovarajućim ustanovama.

(7)Zakupljivanje skladišnog prostora u javnim skladištima radi smještaja

robe na putu koja čeka dalji transport.

(8)Povjeravanje cjelokupne brige o transportu robe špediterskim

preduzećima putem sklapanja ugovora o angažovanju njihovih usluga,

(9)Sastavljanje transportnih dokumenata.

(10) Preuzimanje robe od drugih prevoznika.

(11) Izrada naknadnih kalkulacija troškova transporta.

(12) Vođenje evidencije o radu sopstvenog voznog parka.

(13) Evidentiranje podataka o korišcenju tuđih usluga.

(14) Kontrola transportnih dokumenata i obračuna vozarine od strane

transportnihpreduzeća.

(15) Nadzor nad radom sopstvene garaže i auto-radionice.

1 Aleksandar Jovanović: Komercijalno poslovanje, Savremena administracija

2

Organizacija transportne službe

Na spoljnu organizaciju transportne službe bitan uticaj imaju sledeći

faktori: privredna djelatnost preduzeća, značaj koji ima transportno

poslovanje u okviru ukupnog poslovanja preduzeća, i veličina preduzeća.

Najčešća organizaciona rešenja su:2

— transportna služba kao zasebna organizaciona jedinica u okviru

komercijalnog sektora preduzeća,

— transportna služba kao dio skladišne službe preduzeća, i

— transportna služba pripojena proizvodno-tehničkom sektoru

preduzeća.

U velikim privrednim preduzećima koristi se prvo rešenje, dok je u

manjim preduzećima transport robe u nadležnost skladišne službe preduzeća.

Za pripajanje transporta tehničkoj službi opravdanje se može naći

jedino kada se radi o proizvodnom preduzeću sa razvijenim unutrašnjim

transportom, pa se i doprema, odnosno otprema robe, ostavlja u nadležnosti

proizvodnog sektora. Ovo je naročito slučaj kada je organizacijom preduzeća

i nabavna služba pripojena proizvodno-tehničkom sektoru.

Unutrašnja organizacija transportne službe u prvom redu zavisi od toga

da li se preduzeće u transportu služi sopstvenim, ili tuđim transportnim sred-

stvima kao i obim transportnog poslovanja.

Ako preduzeće ima sopstveni vozni park, transportna služba se dijeli na

dva odsjeka — administrativni i tehnički.

Administrativni odsjek transportne službe ima zadatak da organizuje

transport, da njime rukovodi i da izvršava sve zadatke transportne službe, sem

tehničkog obezbjeđenja i izvršenja samog transporta,

Tehnički odsjek transportne službe sačinjava osoblje koje upravlja

transportnim sredstvima, njihovim održavanjem kao i osoblje koje obavlja

fizičke poslove oko utovara i istovara transportnih sredstava.


3

Korišćenje sopstvenih transportnih sredstava

Za obavljanje spoljnjeg transporta, privredna preduzeća mogu formirati

sopstveni vozni park a pri tome kao transportna koriste kamione. Pogodni su

stoga što se izrađuju u raznim varijantama, pa zadovoljavaju specifične

potrebe preduzeća (nosivost, specijalizovane funkcije), a pored toga

omogućavaju brži transport, udobnu vožnju za osjetljivu robu, kao i direktan

prevoz do odredišta bez usputnih pretovara robe.

Kod transporta robe sopstvenim vozilima vozač kamiona dobija za

svaku vožnju van mjesta poseban Putni nalog za teretno vozilo3. U ovaj

nalog se unose sledeći podaci (slika 1): naziv i bliže oznake vozila, ime

vozača, pomoćnika vozača, ili sprovodnika (pratioca) robe, naložena relacija

vožnje (od — do i dužina u kilometrima), podaci o teretu u odlasku i povratku

(vrsta robe, način pakovanja. broj koleta, težina i dr.), vrijeme polaska i

povratka, podaci o tome kome se roba predaje i od koga se prima teret za

vožnju u povratku, itd.

Vozač kamiona ili poseban sprovodnik robe nose prateća robna doku-

menta. To je obično skladišna Dostavnica ili Otpremnica u najmanje dva

primjerka. Jedan primjerak se predaje primaocu robe, da bi mogao kontrolisati

tačnost isporuke, a na drugom primalac ovjerava pijem isporuke, što vozaču

služi kao dokaz o izvršenom zadatku prevoza, odnosno pratiocu robe kao

dokaz o urednoj predaji robe.


4

Slika 1. Putni nalog za teretno vozilo4


5

Transport robe željeznicom

Željeznice je osnovni vid spoljnjeg transporta robe. Željeznički

transportje bitan kada se radi o prevozu kabaste robe manje vrijednosti,

odnosno kada je u pitanju duža distanca prevoza na koju preduzeća.

Nedostataka železnice u odnosu na kamionski prevoz robe je obavezno

kombinovanje željezničkog i drumskog transporta na relacijama skladište

otpreme robe — utovarna stanica i istovarna stanica — skladište prijema

robe.

Željezničke pošiljke

Željeznica prima na prevoz komadnu i vagonsku robu, pa se prema

tome i razlikuju komadne (denčane) i vagonske (kolske) željezničke pošiljke.

Kada je u pitanju roba čija težina prelazi 5.000 kilograma od željeznice

se mora zakupiti ceo vagon. Prema količini robe određuje se i vrsta vagona

kojim će ona biti otpremljena.

Komadna roba se prevozi u zajedničkom vagonu sa robom drugih

pošiljalaca. Njena težina se kreće od 25 do 5.000 kg. (slika 2.).

Za kolske pošiljke se privredna organizacija mora obratiti železnićkom

transportnom preduzeću sa zahtjevom za potrebnim transportnim prostorom,

najmanje dva dana ranije nego što će se vršiti utovar robe u vagon. Za ovu

svrhu postoji specijalni formular »Kolska narudžbina«, na čijem odresku

željeznica potvrđuje prihvatanje narudžbe (slika 3.).

Ovakvom praksom trebovanja vagona, željeznica blagovremeno

saznaje potrebe korisnika njenih usluga. U narudžbenici ona nalazi podatke o

postavnoj i uputnoj stanici, broju i vrstama potrebnih kola, vrsti i količini robe

koja treba prevesti i dr.

Da bi privredna organizacija obezbedila podmirenje svojih potreba že-

lezničkim vagonima, neophodno je da željeznicu upoznaje unaprijed za duže

periode o planiranom prevozu robe korišćenjem njenih usluga. Jedino u ovak-

vim slučajevima je železnica u mogućnosti da unaprijed osigura potrebne ko-

ličine i vrste vagona.

6

Kod ugovaranja prevoza željeznicom kao osnovica služi tzv.

željeznička tarifa. To je skup odredaba kojima su određene cijene i drugi

uslovi prevoza Željeznicom.

Slika 2. Naljepnice za denčane pošiljke5


7

Slika 3. Obrazac za trebovanje vagona6

Željeznički transport se odlikuje stalnošću svojih tarifa što je veoma

bitno za privredne organizacije koje teže da raspolažu sa što realnijim

elementima za planiranje troškova transporta. Zato se nastoji da se željezničke

tarife što rjeđe mijenjaju.

Cijena prevoza7 se sastoji iz: vozarine, sporednih pristojbi, i drugih

troškova nastalih u toku transporta robe.

Vozarina. — Elementi za izračunavanje vozarine su sledeći:

6 Aleksandar Jovanović: Komercijalno poslovanje, Savremena administracija7 A. Jovanović, Komercijalno poslovanje, Savremena administracija, Beograd, 1983., str. 252.

8

— težina robe ili površina zauzetog kolskog poda,

— dužina relacije prevoza, i

— tarifni, odnosno kolski razred u koji je razvrstana odnosna roba,

Vozarinski stavovi zavise od vrste pošiljke, brzine prevoza robe i

nosivosti korišćenog vagona.

Za komadne pošiljke su tarifni stavovi znatno povišeni u odnosu na

kompletne vagonske pošiljke kao i za sporovoznu, brzovoznu i ubrzanu

otpremu robe. Tarifni stavovi za vagonske pošiljke koje koriste vagone manje

nosivosti su nešto viši. Kao osnova za obračun služi tarifni stav za vagone od

15 tona nosivosti, koji se uvećava za desetotonske, odnosno petotonske

vagone. Postoji takođe više slučajeva kada se odstupa od osnovnih tarifnih

stavova, odnosno kada se vrši izvesna korekcija gore navedenih elemenata za

izračunavanje vozarine.

Tarifna politika željeznice teži da u prvi plan stavi prevoz robe na duže

relacije na taj način što primjenjuje sistem degresivnih tarifnih stavova u

odnosu na dužinu puta prevoza.

Primjenu nepovoljnih tarifa praktikuje željeznica u slučajevima kada

želi da iz bilo kojih razloga izbjegne prevoz određenih kategorija robe.

Sporedne pristojbe. — Željeznica može po svojoj tarifi da naplati i

naknadu za učinjene sporedne usluge u toku prevoza robe (mjerenje težine,

brojanje količine robe, utovar i istovar robe za koje nije ugovorom obavezna i

slično).

Ostali troškovi. — Željeznica zadržava i pravo naplate svojih

efektivnih troškova u vezi sa transportom robe na koje ona nije bila ugovorom

obavezna (troškovi oko sprečavanja gubitaka na robi, PTT troškovi, troškovi

u vezi sa carinjenjem robe i dr).

Ugovor o prevozu robe željeznicom se sklapa na propisanom obrascu

koji se naziva tovarni list. On ne reguliše sva prava i obaveze ugovornih

strana (željeznice i korisnika njenih usluga) već se isti podvrgavaju duhu

posebnih propisa. Prihvaćeni tovarni list od ugovornih strana automatski

znači i njihovu saglasnost za dejstvo propisa koji se odnose na njihova

međusobna prava i obaveze koja samim tekstom odredaba na tovarnom listu

nijesu regulisana (slika 4.).

9

Slika 4. Željeznički tovarni list8

Karakteristike tovarnog lista kao ugovora o prevozu sastoje se u sle-

dećem: tovarni list popunjavaju obje ugovorne strane, popunjavanje tovarnih

listova regulišu rigorozni propisi, postoje posebni obrasci za sporovozne i

brzovozne pošiljke robe, pored uloge pismenog dokumenta o sklopljenom 8 Aleksandar Jovanović: Komercijalno poslovanje, Savremena administracija

10

ugovoru o prevozu ima da je prateći robni dokument i da je tovarni list u isto

vrijeme i potvrda o uplaćenoj vozarini i drugim sporednim prevoznim troš-

kovima, pošto se plaćanje istih na njemu konstatuie i od strane primaoca

rvanično potvrđuje; za unutrašnji prevoz tovarni list se sastoji iz četiri dela.

To su u stvari, četiri istovjetna primjerka tovarnog lista koja se popunjavaju

kopirno, što onemogućava unošenja neistovetnih podataka. Prvi primjerak

nosi naziv »tovarni list« prati robu da bi bio predat primaocu. Drugi primjerak

nosi naziv »triplikat«, prati takođe robu, s tim što njega zadržava istovarna

stanica. Treći primjerak »kopija« ostaje utovarnoj stanici, dok se četvrti

primjerak po imenu »duplikat« predaje pošiljaocu robe, pošto na njemu

železnička stanica potvrdi prijem robe.

Tovarni list mora da sadrži: podatke o izdavanju, podatke o uputnoj

stanici, podatke o primaocu robe, podatke o robi i podatke o pošiljaocu.

Tovarni list sadrži i druge podatke koji se unose u odgovarajuće

rubrike: podaci o plaćanju troškova prevoza, prostor za saopštenje pošiljaoca

primaocu, mjesto za tzv. »propisane i dopuštene izjave« u koje Željeznica i

pošiljalac mogu da unesu svoje primjedbe, odnosno posebne zahteve.

Pravilo je da za svaki vagon treba popuniti poseban tovarni list.

Izuzetak čini isporuka robe koja se tovari na spojene vagone (TT stubovi,

konstrukcije i druga roba izuzetno velikih dimenzija).

Prijem robe za otpremu ovjerava skladištar železničke stanice, dok

podatke o uplati prevoza potvrđuje blagajnik stanice. Kada pošiljalac robe

plati prevozne troškove, blagajnik unosi klauzule plaćeno, ili franko, a kada

pošiljalac označava primaoca kao stranku na čiji teret padaju troškovi

prevoza, u istu rubriku se stavlja klauzula »plaća primalac«.

11

Transport robe kamionima

U prometu robe u unutrašnjem i međunarodnom robnom prometu

kamionski transport dobija sve veći značaj (slika 5.).

Slika 5. Interni nalog za prevoz kamionom9

Kamionski transport robe vrši se ili kao transport organizovan u

sopstvenoj režiji, ili u vidu korišćenja usluga transportnih preduzeća.

Ovdje imamo dvije vrste pošiljki — komadne i kolske.

Komadne pošiljke prima auto-transportno preduzeće za prevoz na

linijama koje održava kao stalne. Zavisno od učestalosti prevoza denčane robe

na pojedinim relacijama, autotransportna preduzeća ove linije mogu održavati

ili u vidu redovnog prevoza po fiksnom redu vožnje, ili u vidu uslovnog


12

prijema na prevoz s tim da se isti obavi kada bude prikupljeno toliko robe da

se kamionska vožnja isplati.

Što se tiče dovoza komadne robe do poslovnice vozara, praksa je da se

pošiljke manje težine dopremaju u režiji pošiljaoca, dok ostale preuzima vo-

zar sa skladišta komitenta.

U cilju sigurnog obezbjeđenja prevoza kolskih pošiljki korisnici se

obraćaju auto-transportnom preduzeću odmah pošto im potreba za njihovom

uslugom postane izvjesna. Najavom potreba ne mora da se izvrši i formalno

trebovanje kamiona već može korisnik da za sebe zadrži pravo da naknadno

izvrši fiksnu narudžbu. To se obično vrši tako što se u najavi obraća vozaru sa

upitom »do koga roka se najkasnije može obratiti sa narudžbom, a da mu se

garantuje izvršenje prevoza«.

Ugovor o prevozu treba da sadrži: podatke o korisniku usluga vozara,

podatke o robi, mjesto preuzimanja robe za otpremu, mjesto istovara robe,

podatke o adresatu pošiljke, klauzulu o cijeni prevoza i načinu plaćanja iste i

ostale podatke koji se unose u kupoprodajne ugovore.

Svako auto-transportno preduzeće ima svoju tarifu po kojoj ugovara i

naplaćuje usluge prevoza a obično se naplaćuju po tarifnim stavovima za

tona-kilometre gdje možemo naći i cijene zakupa vozila na sate i dane. Pored

vozarine, tarife predviđaju i cijene sporednih usluga u transportu.

Konačni obračun troškova prevoza vrši se po završenoj vožnji. Auto-

transportno preduzeće izdaje za svaku vožnju »Putni nalog« u koji se, pored

podataka o zadatku vozača kamiona (kada polazi na put, od koga i koju robu

prima, kome robu predaje, itd.) unose i podaci koji služe za ispostavljanje

fakture komitentu (težina tereta, pređena kilometraža, sporedne usluge u toku

prevoza i razni efektivni troškovi koje po ugovoru ne snosi vozar).

13

Transport robe rijekama

Robni saobraćaj na našim rekama obavljaju brodarska preduzeća. Nji-

hovo poslovanje se odvija preko brodarskih agencija, čija se sedišta nalaze u

većim rečnim pristaništima.

I ovdje razlikujemo komande pošiljke i pošiljke koje angažuju cijelo

transportno sredstvo — šlepovske pošiljke.

Za komadne pošiljke do 1.000 kilograma težine ne mora se vršiti pret-

hodna prijava. Dovoljno je samo da se na pristanište dopremi prije dolaska

broda. Međutim, čim je denčana pošiljka teža od 1.000 kilograma, obavezno

je da se najavi najmanje tri dana ranije. Šlepovske pošiljke se prijavljuju

najmanje 8 dana ranije. To su pošiljke jedne vrste robe u težini od 400 tona.

Pri prevozu kabaste robe težina može biti i manja ukoliko teret zauzima cio

skladišni prostor šlepa.

Kada se radi o prevozu velikih količina robe, korisnici svoje potrebe

prijavljuju brodarskim agencijama kvartalno ili godišnje kako bi se

blagovremeno za iste planirao brodski prostor.

Utovar komadnih pošiljki vrši brodarska agencija, a ukoliko ona ne

raspolaže pristanišnim skladištima, utovar, kao i kod šlepovskih pošiljki, vrši

sam pošiljalac.

Ugovor o prevozu se naziva »Zaključnica« i sklapa se pre nego što se

roba preda na prevoz. Zaključnica se piše u dva primjerka, po jedan za svaku

ugovornu stranu. Ona sadrži podatke o: robi, utovarnom i istovaraom

pristaništu, izvršiocu utovara, roku za utovar, vozarini, itd.

Kada se denčana roba preda za utovar odnosno šlepovska utovari, po-

punjava se tovarni list koji pored podataka iz zaključnice, sadrži i podatke o

primaocu robe, način pakovanja robe i iznos obračunate vozarine.

Tarife za dužinu puta određuju se za pojedine relacije (od mjesta do

mjesta).

Na slici 6. dat je obrazac tovarnog lista rečnog brodarstva.

14

Slika 6. Tovarni list rječnog brodarstva10


15

Uputstvo za popunjavanje tovarnog lista koje je štampano na njegovoj

poleđini glasi:

Prevoz robe se vrši na osnovu ugovora o prevozu za koji važe propisi

i tarife o prevozu robe brodovima na rekama i kanalima.

Po jednom tovarnom listu pošiljka se može slati na adresu samo jednog

pravnog ili fizičkog lica od strane samo jednog pravnog ili fizičkog lica kao

pošiljaoca.

U rubrici »znak i broj« moraju biti tačno ispisani oni znaci i brojevi

koii su obavezno označena na samim komadima robe.

U tovarnom listu u rubrici napomene moraju biti označene i uz tovarni

list priložene sve isprave koje su potrebne za izvršenje carinskih, sanitetskih i

drugih formalnosti kojima roba na dotičnoj liniji podleže. U tu rubriku se

upisuju i nalozi o daljem otpremanju drugim prevoznim sredstvima i slično.

16

Transport robe morem

Privredna organizacija koja želi da otpremi robu pomorskim brodom,

popunjava obrazac koji se naziva »Otpremni list«. U njega unosi podatke o

pošiljaocu i primaocu robe, podatke o robi (vrsta, količina, vrednost, broj

koleta i njihove oznake, odredbu o platiocu prevoznih troškova, kao i

klauzulu o prihvatanju svih uslova prevoza koji su navedeni u standardnom

formularu brodskog tovarnog lista.

Popunjeni otpremni list se predaje pomorskoj agenciji. Ona dalje pos-

tupa na sledeći način. Prvo u otpremni list unosi podatke o brodu kojim će

teret biti otpremljen i obračun troškova vozarine. Original otpremnog lista

zadržava pomorska agencija za sebe. Jednu kopiju, koja se naziva Nalog za

utovar, predaje kapetanu broda, a treći primjerak, po imenu Potvrda o

utovarenoj robi daje pošiljaocu. Na osnovu ovog primjerka pošiljalac

predaje robu na utovar i na njemu kapetan broda, pošto izvrši utovar robe,

potvrđuje njen prijem na prevoz.

Sa potvrdom o utovarenoj robi, ovjerenom od strane kapetana broda

pošiljalac se ponovo obraća pomorskoj agenciji koja mu izdaje tovarni list

koji se u pomorskom prevozu naziva teretnica ili konosman.

Teretnica sadrži pored podataka iz otpremnog lista standardne klauzule,

kojima se regulišu međusobna prava i obaveze pošiljaoca robe i brodarskog

preduzeća, kao i izvod iz tarife.

Pošiljalac prima dva primjerka teretnice. Original je namijenjen

primaocu robe. Bez njega se roba ne može preuzeti. Pošiljalac može original

poslati primaocu na način koji po svom nahođenju izabere, pošto teretnica, za

razliku od tovarnog lista na željeznici i rečnom brodarstvu ne prati obavezno

robu. Kopiju teretnice pošiljalac zadržava za sebe.

17

Transport robe avionima

Roba za prevoz avionom mora biti pakovana po posebnim propisima

koji regulišu dimenzije i težinu, a vozarina se plaća unapred.

Za prevoz robe se koriste putnički avioni na redovnim linijama koji do

određene količine primaju i teretne pošiljke a ako ima potrebe ustanovljavaju

se i stalne ili sezonske teretne linije koje isključivo prevoze robu. Kada je u

pitanju veća količina robe, mogu se uzeti u zakup i teretni avioni na isključivu

upotrebu jednog pošiljaoca robe. Tada se prevoz robe može vršiti i van

redovnih avionskih linija.

Ugovor o prevozu robe avionima se naziva vazduhoplovnim tovarnim

listom. Njega pošiljalac predaje popunjenog uz robu, u tri primjerka, od kojih

jedan zadržava pošiljalac kao potvrdu o predaji robe na prevoz, drugi ostaje

kod vozara, dok treći prati robu da bi bio predat njenom primaocu. I ovaj

tovarni list sadrži uobičajene podatke za robna prevozna dokumenta.

18

Korišćenje usluga poštePrivredne organizacije koriste usluge pošte kod otpreme pošiljki do 20

kilograma težine. To su obično pošiljke robe veće vrednosti koju u manjim količinama isporučuju proizvodna i trgovinska grosistička preduzeća svojim kupcima. Velike robne kuće koje prodaju robu potrošačima na osnovu kataloga, isporučuju je takođe preko pošte. Isto tako poštanke pošiljke se koriste za isporuku robnih uzoraka (slika 7.).

Tarifa usluga pošte — poštarina — kreće se zavisno od težine paketa, deklarisane vrijednosti i postojanja nekog posebnog zahtjeva pošiljaoca u vezi sa rukovanjem paketom.

Zahtjevi za naročitim rukovanjem povlače plaćanje posebne — dodatne — poštarine. Mogu se postaviti sledeći zahtjevi: izdvojeno rukovanje, rukovanje sa otkupninom, rukovanje sa povratnicom, hitno rukovanje i otprema avionom. Ako se paket preda sa naznakom hitno ili ekspres, onda je pošta dužna da isti otpremi prvom pošiljkom, a po prispjeću u označeno mjesto da ga odmah uruči adresatu.

Za otpremu robnih uzoraka putem pošte pošta primjenjuje vrlo niske tarifne stavove, ali postavlja i određene uslove. Da bi se koristila povoljna tarifa pošiljke robnih uzoraka treba da zadovolje sledeće uslove: da ne prelaze težinu od 500 grama, da je na njima jasno označeno »Robni uzorak«, da sem podataka o porijeklu i uslovima prodaje robe, čiji se uzorak šalje, i podataka o pošiljaocu uzorka, ne smije sadržati nikakvo drugo saopštenje, da dimenzije paketa ne prelaze dozvoljene dimenzije pisma (zbir visine, dužine i širine pisma ne smije da prelazi 90 santimetara, s tim da nijedna dimenzija sama ne prelazi 60 santimetara), i da je robni uzorak tako pakovan a da se pošta lako može uvjeriti u sadržaj omota.

Uz paket se obavezno predaje popunjen obrazac »Sprovodnica za paket«. Podaci u sprovodnici moraju se poklapati sa podacima na adresnoj strani paketa. Sprovodnica prati paket do njegovog uručenja primaocu, s tim što isti na njoj svojeručnim potpisom potvrđuje prijem.

U slučaju da se paket ne može uručiti na označenu adresu, pošiljalac je dužan da unaprijed odredi na koji način treba pošta da postupi. U tu svrhu na sprovodnici su odštampane ove odredbe: 1. da se paket odmah vrati; 2. da se paket uruči na drugu adresu; 3. da se paket proda na rizik pošiljaoca. Posebnom napomenom na sprovodnici pošiljalac se poziva da precrta odredbe

19

koje ne želi da koristi. Ako to ne učini, smatraće se da želi da koristi odredbu pod 1.

Slika 7. Otpremnica za robu upućenu poštom11


20

Korišćenje usluga špeditera

Pošiljalac robe se može koristiti drugim uslugama špediterskih preduzeća, kao što su, na primjer: utovar, istovar ili pretovar robe, pakovanje i prepakovanje robe, kvalitativan i kvantitativan prijem robe, skladištenje i carinjenje robe, osiguranje robe, isplata vozarine transportnim preduzećima, kao i svih drugih naknada za usluge u toku prevoza, realizacija oštetnih zahteva vlasnika robe, itd.

Karakteristike njihovih usluga su: sigurnost u dopremi robe i ekonomičnost dopreme.

Ugovorni odnos između špeditera i korisnika njegovih usluga uspostav-lja se najčešće na taj način što komitent izdaje Špediteru nalog (dispoziciju), a ovaj istu prihvata. U toku izvršenja povjerenog mu zadatka, špediter je dužan da se u svemu pridržava odredaba naloga komitenta. Jedino u hitnim slučajevima kada je odstupanje od naloga diktirano interesima samog komitenta špediter je slobodan da postupi po svom nahođenju.

Nalog špediteru treba da sadrži: podatke o robi (količina, vrsta, pako-vanje, vrijednost i dr.), podatke o mjestu isporuke i primaocu robe, rok isporuke, način isporuke, ukoliko je isti ugovorom fiksiran, ili pošiljalac želi da ga odredi, određivanje platioca za troškove prenosa robe, sporedne usluge koje se očekuju od špeditera, naročita uputstva i želje pošiljaoca, itd.

Uz nalog se praktikuje i dostavljanje kopije ugovora o kupoprodaji i drugih dokumenata koji mogu da Špediteru pomognu u perfektuiranju posla.

Primljeni nalog komitenta špediter pismeno potvrđuje. Tom prilikom on izvještava nalogodavca pod kojim će brojem ili znakom (pozicijom) voditi ovaj predmet do njegovog okončanja. Na taj način se, pozivom na odnosnu poziciju, pojednostavljuje dalje pismeno i usmeno opštenje špeditera i nje-govog komitenta.

Po završenom poslu Špeditersko preduzeće je dužno da podnese obračun svih troškova. Ovaj obračun obuhvata: iznose vozarine po računima vozara, troškove utovara, istovara, pretovara, troškove pakovanja, prepakivanja i signiranja koleta, troškove transportnog osiguranja po polisi DOZ-a, troškove drugih sporednih usluga u toku prevoza, naknadu efektivnih izdataka za: obrasce, PTT-usluge, iskup pprevoznih dokumenata, i dr., pripadajuću proviziju po ugovorenoj tarifi.

Uz obračun špediter dostavlja i sva dokumenta kojima pojedine stavke obračuna dokumentuje.

21

Osiguranje robe u transportu

Kod otpreme robe Željeznicom postoji obavezno osiguranje tereta, pri-

mjenom automatizma, tj. samom predajom robe na prevoz izvršeno je i

transportno osiguranje iste. Sklapanjem ugovora o prevozu automatski je

sklopljen i ugovor o osiguranju, jer je u iznosu ugovorene vozarine sadržana i

premija osiguranja. Kod drugih načina otpreme, međutim, potrebno je

sklapanje ugovora sa OZ-om. Isto tako se posebno osigurava i transport robe

u sopstvenoj režiji. Tada pored osiguranja robe (»kargo osiguranje«)

privredne organizacije vrše i osiguranje prevoznih sredstava (»kasko

osiguranje").

Sa osiguravajućim zavodom se mogu sklopiti dvije vrste ugovora o

transportnom osiguranju robe. To su specijalne i generalne polise osiguranja.

Specijalna polisa se upotrebljava za pojedinačna osiguranja transporta,

dok se generalnim polisama osiguravaju sve buduće pošiljke robe u

određenom vremenskom periodu. Obično se važnost generalnih polisa proteže

na jednu godinu.

Kod specijalnih polisa se osiguranje plaća unaprijed, dok se kod

generalnih plaćanja vrše prema mjesečnim obračunima.

Po pravilu, svi prevoznici od sebe otklanjaju naknadu štete nastale u

toku prevoza robe, koja nije bila uzrokovana njihovom krivicom. Međutim, ni

OZ ne prihvata osiguranje od svih vrsta mogućih rizika.

Pod transportnim rizikom podrazumijevamo mogućnost nastajanja

nekog ekonomski štetnog događaja u toku prevoza robe.

U polisi osiguranja kao dokumentu o sklopljenom ugovoru o osiguranju

robe u transportu, pored ostalih odredaba precizirana su tri osnovna elementa

osiguranja: rizik, premija i naknada. Osiguravajući zavod se izričito prihvata

odgovornosti za naknadu štete uzrokovane u polisi navedenim slučajevima

rizika.

Premijom u osiguranju nazivamo iznos koji osiguranik plaća kao cijenu

za korišćenje polisom predviđene naknade u slučaju nastajanja štete. Visina

premije zavisi od više faktora12:


22

(1) Što je mogućnost nastajanja nekog štetnog događaja veća, to je

veća i premija osiguranja od takvog rizika.

(2) Visina premije zavisi i od sume osiguranja, što je osigurana

suma

veća, veća je i premija.

(3) Trajanje osiguranja ima isti uticaj, što znači kada se

osiguravamo

od nastajanja nekog štetnog događaja u dužem vremenskom periodu, veća će

biti i premija.

(4) Visinu premije relativno smanjuje povećanje broja osiguranika od

istog rizika.

(5) Pošto ustanove koje se bave osiguranjem prikupljena sredstva

oročavaju kod banaka, ili investiraju u privredu, to i visina kamata na taj

način naplaćena djeluje na smanjenje visine kalkulisanih premija.

Iznos kojim osiguravajući zavod obeštećuje osiguranika koji je pretrpio

štetu na robi u toku transporta naziva se naknadom iz osiguranja.

Potpunu naknadu štete vrši OZ jedino u slučajevima kada je ona nastala

usled saobraćajnih nesreća, elementarnih nepogoda i nestanka pošiljke (krađa

ili drugi uzroci). U svim drugim slučajevima OZ daje naknadu vrijednosti

robe, srazmjerno procentu njenog oštećenja. Za oštećenja koja se kreću do 2%

od vrednosti robe, OZ ne daje nikakvu naknadu. Isto tako OZ izričito otklanja

sa sebe odgovornost za naknadu štete prouzrokovane: propustima vlasnika

pošiljke (loše pakovanje, nepravilno deklarisanje vrste robe), prirodnim

gubicima na robi (kvarenje, kaliranje i sl.). Ovu štetu OZ, međutim, priznaje

kada je ona nastala usled dužeg trajanja prevoza nego što je to propisima

predviđeno.

23

Zaključak

Transport obuhvata prenos ljudi i robe pri čemu se transportno

poslovanje privrednih organizacija odnosi na transport robe. Transportno

poslovanje preduzeća podrazumijeva dopremu, unutrašnji transport i otpremu

robe. Doprema je transport nabavljene robe od mjesta preuzimanja od

dobavljača do skladišta preduzeća. Unutrašnji transport obuhvata kretanje

robe u okviru jednog privrednog preduzeća.

Preduzeće mora imati svoj zaseban organ koji se brine o transportu

robe. Kod malih preduzeća se ovaj posao povjerava jednom licu, a

transportom robe se bavi posebna organizaciona jedinica preduzeća koju

zovemo transportnom službom.

Zadaci transportne službe su: izrada godišnjeg plana transporta robe i

operativnih planova za kraće vremenske periode, izbor puta i načina

transportne robe, saradnja sa skladišnom službom preduzeća, izdavanje

naloga za rad sopstvenom voznom parku, angažovanje tuđih usluga u

transportu, osiguranje robe na putu, zakupljivanje skladišnog prostora u

javnim skladištima radi smještaja robe na putu koja čeka dalji transport,

povjeravanje cjelokupne brige o transportu robe špediterskim preduzećima

putem sklapanja ugovora o angažovanju njihovih usluga, sastavljanje

transportnih dokumenata, preuzimanje robe od drugih prevoznika itd.

Najčešća organizaciona rešenja transportne službe su: transportna

služba kao zasebna organizaciona jedinica u okviru komercijalnog sektora

preduzeća, transportna služba kao dio skladišne službe preduzeća, i

transportna služba pripojena proizvodno-tehničkom sektoru preduzeća.

24

Literatura

1. Jovanović Aleksandar:

Komercijalno poslovanje,

Savremena administracija, Beograd, 1973. god.

2. Jovanović Aleksandar:

Komercijalno poslovanje,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992

25

Documents

Organizacija transportne sluzbe