Oromdolgiin Ajil Bie Daaalt

Агуулга

Оршил

1. Онолын хэсэг

1.1 Өрөмдлөгийн тухай ойлголт, онолын үндэс

1.2 Өрөмдлөгийн ажлын төсвийн тухай

1.3 Өрөмдлөгийн ажлын төсөвт тусгагддаг зардлын тухай

1.4 Өрөмдлөгийн ажлын зардлын задаргаа

2. Судалгааны хэсэг

2.1 Уул уурхай, геологи хайгуулын ажлын зардал татвар үнэ

бүрдэлтийн шинжилгээ

2.2 Өрөмдлөгийн ажлын төсвийн зардал өртгийн харьцаа

2.3 Өрөмдлөгийн үнэ

2.4 Өрөмдлөгийн ажлын орлого

2.5 Орлого зардлын тэнцэл буюу ашигтай ажиллагааны горим үүнийг

төсөвт суулгах

Дүгнэлт

Ашигласан ном, материал, мэдээллийн эх сурвалж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Оршил

Геологи-Хайгуулын өрөмдлөг ба уулын ажлын үндэс хичээлийн хүрээнд

миний бие Өрөмдлөгийн ажлын төсөв түүний орлого зардал бүтцийн талаар

судалгаа хийн бие даалтын ажил хийж гүйцэтгэлээ. Энэхүү ажлын хүрээнд

өрөмдлөгийн ажлын төсвийн онцлог бусад салбараас ялгарах онцлог болон

орлого буюу зардлын үнэ мөн зардлыг шинжилгээ хийж улмаар онолын болон

практик ач холбогдол бүхий мэдээллүүдийг багтаасан болно. Судалгааны хэсэгт

Уул уурхай, геологи хайгуулын ажлын зардал татвар үнэ бүрдэлтийн шинжилгээ

хийж улмаар өртөг, зардлын харилцан хамаарлыг үзүүлсэн болно.

1. Онолын хэсэг

1.1 Өрөмдлөгийн тухай ойлголт, онолын үндэс

Газрын хэвлийн геологийн тогтоцыг судлах, ашигт малтмалыг эрж хайх, нөөцийг

тогтоох, түүгээр ч барахгүй шингэн хийн болон зарим төрлийн хатуу ашигт

малмалыг цооногоор олборлоход өрөмдлөг зайлшгүй шаардлагатай байдаг.

Өрөмдлөг нь геологийн судалгаа ашигт малтмалын эрэл хайгуулын нэгэн чухал

арга, техник хэрэгсэл юм.

Өрөмдлөгийг хамгын өргөн хэрэглэх геологи хайгуулын, уул уурхайн, усны болон

газрын тосны салбаруудад өргөн хэрэглэгдэнэ. Газрын хэвлийд бий болох тэрхүү

орон зайг өрмийн цооног гэх уурхайн малталтын нэг төрөл болдог. Өрөмдлөг нь

судалгаа болон үйлдвэрлэлд чухал ач холбогдолтой байна. Үүнээс гадна

өрөмдлөг хатуу биетийг бутлан сийрэгжүүлэх, бутлагдсан материалыг үйрмэг

хэлбэрээр гадаргууд гаргах болон ханын бэхэлгээ хийх зэрэг цогцолбор үйл

ажиллагаа юм.

Өрмийн бүтэц бүрэлдэхүүн:


1. Өрмийн сум: тодорхой дэс дарааллаар угсрагдаж, ажлын байдалд бэлэн

болсон өрмийн багаж хэрэгсэлүүдийн цогцолборыг хэлнэ.

2. Өрмийн хушуу: чулуулгийг бутлах болон нэвтлэх зориуалттай хатуу

материалаар хийгдсэн байна. Чулуулгын төрлөөс хамааруулж янз бүр байна.

3. Өрмийн яндан зэрэг орно.

Өрөмдлөг нь тухайн талбайн геологийн тогтоц болон чулуулгын хатуулгаа хамаарч

хэрэглэх төрөл нь өөр өөр байна. Өрөмдлөгийг гүйцэтгэх хамгын чухал буюу

чулуулыгыг бутлах байдлаас нь хамааруулж:

1. Эргэлтэт өрөмдлөг

2. Цохилтот өрөмдлөг

3. Эргэлтэт-цохилтот өрөмдлөг гэж ангилан үзэж болно.

1.2 Өрөмдлөгийн ажлын төсвийн тухай

Аливаа ажлыг явуулахын тулд зайлшгүй зарцуулагдах хөрөнгө болон үйл

ажиллагааны төлөвлөгөөг гарган төсөв батлаж түүнийхээ дагуу үйл ажиллагаа

тасралтггүй явагддаг билээ. Өрөмдлөгийн ажилд ч гэсэн төсвийг баталж түүний

дагуу үйл явагддаг бөгөөд төсвийн нэгэн гол ойлголт буюу зардлыг хэрхэн

зохицуулах тухай асуудал юм. Тиймээс өрөмдлөгийн ажлын төсөвт тусгагддаг

зардлуудыг судлаж бүтцийг нарийн шинжлэн авч үзэх нь зүйтэй.

Үйлдвэрлэлийн нөөцийг худалдан авахад зориулж компаниас гаргаж байгаа

мөнгөн хэрэгслийг байгууллагын нийт зардал гэнэ.

нийт зардал=íèéò îðëîãî- àøèã

Аж ахуйн нэгж, байгууллага зардлаа аккруэл сууриар хөтөлнө. Аккруэл суурь

гэдэг нь зардлыг гарсан үед нь хүлээн зөвшөөрч бүртгэх аргыг хэлдэг.Аж ахуй нэгж

байгууллага зардлаа Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт төгрөг, мөнгөөр илэрхийлнэ.

Удирдлагын зардал нь ерөнхий удирдлага буюу захиргаа аж ахуйтай холбогдон

гарсан хөдөлмөрийн зардал, нийгмийн даатгалын шимтгэл, конторын тоног

төхөөрөмжийн элэгдэл, холбо оны зардал, ашиглалтын зардал гэх мэт зардлыг


хэлнэ.

Борлуулалтын зардал нь бэлэн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд хүргэх буюу

борлуулахтай холбогдон гарсан тээвэр, суртчилгааны зардал, борлуулалтын

ажилчдын цалин, бэлэн бутээгдэхүүний агуулахтай холбогдон гарсан зардлуудыг

хэлнэ.

Óðüä÷èëàæ ãàðñàí çàðäàë ãýäýã íü àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãûí ¿íäñýí ¿éë

àæèëëàãààíä áýëäýõ ÿâöàä ãàðñàí çàðäëóóäûã õýëíý.

Òîãòìîë çàðäàë íü áàéãóóëëàãûí îðëîãî ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý,öàã

õóãàöààíààñ õàìààðàõã¿éãýýð ãàðñàí çàðäëóóäûã õýëäýã.

Êàïèòàëûí çàðäàë íü áèåò õºðºíãº áàðàà ìàòåðèàëûã õóäàëäàæ àâàõ, ò¿¿íèéã

ýëýãäýõýä ¿¿ñäýã çàðäëóóä þì. Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëèéí äàãóó äàðààëñàí

òàâàí æèëèéí òóðø ýлэгдэл тооцно. ¯¿íèéã 20%-ð òîîöäîã. Ãýõäýý ýíý çààëò íü

ïðàêòèêò õýðýãæäýãã¿é áºãººä ¿¿íèé îðîíä Àæ àõóé íýãæèéí îðëîãûí àëáàí

òàòâàðûí òóõàé õóóëèéã õýðýãëýäýã.

1.3 Өрөмдлөгийн ажлын төсөвт тусгагддаг зардлын тухай

Àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ àæëûí òàëáàé áèé áîëãîõ çîðèëãîîð óóðõàéí

ºðºìäëºãèéí àæèë õèéäýã. Óóðõàéí ºðºìäëºã íü ãåîëîãèéí ºðºìäëºãòýé

õàðüöóóëàõàä íýã ìåòð öîîíîã ºðºìäºõºä ãàðàõ çàðäàë àäèë áîëîâ÷ åðºíõèé, íèéò

çàðäàë íü áàãà áàéäàã. Ó÷èð íü ºðºìäºõ ã¿í, öîîíîãèéí òîî õàðüöàíãóé áàãà

áàéäàã. Òèéì ó÷èð ýíý ¿éë ÿâö ãåîëîãèéí ºðºìäëºãòýé õàðüöóóëàõàä áàãà öàã

õóãàöààíä áîëæ ºíãºðºõ áºãººä ºðºìäëºã ÿâóóëàõ òàëáàé íü áàãà áàéäàã.

Óóë óóðõàéн ºðºìäëºãèéí çàðäàë

Өрөмдлөгийн çàðäàë тооцох.

Өрөмдлөгийн ажлын зардлыг нэг метр цооногт болон 1м3 чулуулагт ногдох

хэлбэрээр тус тус тооцоно.

Нэг метр цооногт ногдох өрөмдлөгийн ажлын Зө зардал, төг/м

Зө =𝑍өэ𝑄өэ

+𝑌өх𝐿өх


𝑍өэ − Өрмийн машины ээлжийн ажлын зардал, төг/ээлж

𝑄өэ − Өрмийн машины ээлжийн бүтээл, м/ээлж

𝑍өэ = 𝑍эх + 𝑍цх + 𝑍н + 𝑍м + 𝑍хш + 𝑍б

𝑍эх ,𝑍цх,𝑍н,𝑍м,𝑍хш,𝑍б -Өрмийн машины ээлжинд ногдох эрчим хүч, цалин хөлс,

нийгмийн даатгалын шимтгэл, матерал, элэгдэл хорогдлын шимтгэл болон бусад

зардал, төг/ээлж

𝑌өх − Өрмийн хошууны үнэ, төгрөг

𝐿өх − Өрмийн хушууны эдэлгээ, метр

Íýã øîî ìåòð ÷óëóóëàãò íîîãäîõ ºðºìäëºãèéí àæëûí çàðäàë.

Нэг шоо метр чулуулагт ногдох өрөмдлөгийн ажлын зардал,Зө,, төг/м3 ¯¿íèéã

òîîöîîëîõäîî íýã ìåòð öîîíîãò íîîãäîõ ºðºìäëºãèéí çàðäàëûã íýã ìåòð öîîíîãò

íîîãäîõ òýñëýãäñýí ÷óëóóëãèéí õýìæýýíä õàðüöóóëæ îëíî.

Зө,

=Зө

𝑔

g- 1метр цооногт ногдох тэслэгдсэн чулуулгийн хэмжээ, м3/м

Íýãæ ÷óëóóëàãò íîãäîõ ºðºìäëºã áà òýñýëãýýíû àæëûí íèéëáýð çàðäàë.

Нэг шоо метр чулуулагт ногдох өрөмдлөгийн ажлын зардал äýýð òýñýëãýýíèé

àæëûí çàðäàëûã íýìíý.

Зөт = Зө,

+ Зт, төг/м3

Òýñýëãýýíèé àæëûí çàðäàë

Тэсэлгээний ажлын Зт (төг/м3) зардлыг дараах томъѐоллоор тодорхойлно.

Зт = 𝑞т × 𝑌тб + 𝑛тх𝑗

𝑚

𝑗=1

× 𝑌тх𝑗 + Зта


𝑌тб − 1кг тэсрэх бодисын үнэ, төг/кг

𝑞т − тэсрэх бодисын тооцооны хувийн зарцуулалт, кг/м3

j- тэсэлгээний хэрэгслийн төрөл

j= 1,2..........m

𝑛тх𝑗 − j дэх тэсэлгээний хэрэгслийн 1м3 чулуулагт ногдох хэмжээ,

𝑌тх𝑗 − j дэх тэсэлгээний хэрэгслийн нэгжийн үнэ, төг

Зта − 1м3 чулуулагт ногдох тэсэлгээний ажлыг хэрэгжүүлэхэд гарах зардал, төг/м3

Тайлбар: Зта −зардалд тэсэлгээний ажилчдын цалин хөлс, тэсэлгээний

материалыг зөөх тээвэрлэх, цэнэглэх, түгжээс хийх төхөөрөмжийн зардал

шингэнэ.

Ãåîëîãè- õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí çàðäàë

Ãåîëîãèéí ºðºìäëºã íü ñàÿõàí áîëòîë ãåîëîãèéí òîãòîöûã òîäîðõîéëîõ, àøèãò

ìàëòìàëûí íººö òîãòîîõ çýðýã òàíèí ìýäýõ, ýðýõ õàéõ àæëûí íýã àðãà áîëæ áàéñàí

áîë îäîî ãàçðûí õýâëèéãýýñ õóðäàñ ÷óëóóëãèéí áèåò äýýæ àâ÷ áîäèñûí ñóäàëãàà

ÿâóóëàõ ºìíºõ ñóäàëãààíû ä¿íã øàëãàí áàòàëãààæóóëàõ àðãà õýðýãñýë áîëîîä

áàéíà.


Ãåîëîãèéí ºðºìäëºãèéí çàðäëûí òºðë¿¿ä.

Öàëèí: ºðìèéí áàãò àæèëëàæ áóé á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí öàëèíãèéí çàðäàë

Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë: Àæèë÷äûí íèéãìèéí äààòãàëä òºëºõ

òàòâàðûí õóðààìæ.

ÁÎÍÑ-í çàðäàë: Áàéãàëü îð÷èíä ó÷ðóóëñàí ñºðºã íºëººëèéã àðèëãàõ

çàðäàë. Ýíý çàðäëûã îðõèãäóóëàõ ÿâäàë áàéäàã.

Òîìèëîëò: ¯íäñýí àæèë÷èäàä ºãºõ òîìèëîëòûí ìºíãº.(ºðìèéí

ìàñòåð,ºðòèéí èíæåíåð,çºâëºõ) ãýõ ìýò.

Áè÷èã õýðýã: Àæëûí ÿâöàä àøèãëàõ áè÷èã õýðãèéí õýðýãñë¿¿ä á¿ãä îðíî.

Õîëáîî: àæèë÷èä òºâ îôèññ áîëîí àð ãýðë¿¿ãýý õîëáîî áàðèõ õîëáîîíû

õýðýãñë¿¿ä îðíî.(ãàð óòàñ,ñàíñàðûí õîëáîî) ãýõ ìýò.

Ò¿ëø øàòàõóóí: ªðìèéí ìàøèí áîëîí áóñàä á¿õ ò¿ëø õýðýãëýõ òîíîã

òºõººðºìæèéí ò¿ëø øàòàõóóíû çàðäàë.

Òýýâýð 1. Õ¿í òýýâýð:àæèë÷èí àëáàí õààã÷äûã òýýâýðëýõ

À÷àà òýýâýð: õîîë õ¿íñ ñýëáýã õýðýãñýë ãýõ çýðãèéã òýýâýðëýõ.

Çàñâàðûí çàðäàë: òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð ¿éë÷èëãýýíä çîðèóëñàí

çàðäàë.

¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäýë: ªðìèéí õîøóó, ºðìèéí ìàøèí çýðãèéí ýëýãäýëä

çàðöóóëàãäàõ çàðäàë.

Бусад


1.4 Өрөмдлөгийн ажлын зардлын задаргаа

Өрөмдлөгийн ажлын зардлын á¿òýö.

Өрөмдлөгийн зардалыг тогтмол болон хувьсах гэж бусад үйлдвэрлэл

үйлчилгээтэй адилаар хоѐр ангилан авч үздэг.

1. Тогтмол зардàëä ¿íäñýí çàðäëóóä îðíî.

1.1 Цалин (óðàìøóóëàë, ÍÄØ, äààòãàë) ãýõ ìýò.

1.2 Төхөөрөмжийн элэгдэл хорогдлын шимтгэл.


1.3 Засвар үйлчилгээний зардал

2. Хувьсах зардлуудад материалын зардлууд орно.

2.1 ¯éë÷èëãýý (òýýâýð,êåìïèíã, õîëáîî, øàòàõ òîñëîõ ìàòåðèàë, àæ àõóéí çàðäàë,

çàð ñóðòàë÷èëãàà) ãýõ ìýò çàðäëóóä îðíî.

2.2 Öîîíîãèéí ñóäàëãàà òîíîãëîëûí çàðäàë.

2.3 Áîëçîøã¿é çàðäàë

2.4 Òºëºâëºãººò àøèã

ªðºìäëºãèéí çàðäëûí çàäàðãàà

ªðºìäëºãèéí çàðäëûíçàäàðãààã òºðëººð íü àâ÷ ¿çâýë ãàçðûí òîñ,

áàéãàëèéí õèéí ºðºìäëºãò ìàòåðèàëûí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí çàðäëûí äèéëýíõèéã

öîîíîãèéí íýâòðýëò áîëîí áýõýëãýý, ø¿¿ð, ÿíäàí ñóóëãàõàä, õàðèí àøèãò

ìàëòìàëûí ¿íäñýí îðäûí õàéãóóëûí ºðºìäëºãò ºðìèéí õóøóó áîëîí íýâòðýëòýíä

çîíõèëîí çàðöóóëàãääàã áàéíà.

Ãåîëîãè õàéãóóëûí àæèëä ºðºìäëºãèéí çàðöóóëàõ çàðäàë:

Äîîðõ õ¿ñíýãòýíä çºâõºí ºðºìäëºãèéí àæëûí çàðäàëûã òóñãàæ, öîîíîã òîíîãëîë,

¿éë÷èëãýý, àøèãëàëòûí çàðäëûã àâ÷ ¿çýýã¿é áîëíî. ªðºìäëºãèéí ¿åä ãàð÷

áîëçîøã¿é íýìýëò çàðäàë òºëºâëºãººò àøãèéã ºðºìäëºãèéí á¿õ òºðºëä àäèëòãàí

àâñàí áîëíî. ªðºìäëºãèéí àæëûí çàðäëûí çàäàðãàà íü ìàíàé îðíû ºðºìäëºãèéí

îëîí æèëèéí ïðàêòèê, ãàäààäûí îðíóóäûí òóðøëàãà çýðãýýñ ¿íäýñëýí

áàðèìæààãààð õàðóóëñàí æèøýý áºãººä òîäîðõîé îðä, àøèãò òàëòìàë,

ºðºìäëºãèéí àðãà òåõíîëîãèéí ¿åä íàðèéâ÷ëàí òîäîòãîõ øààðäëàãàòàé áîëíî.


№

Ашигт

малтталын орд

өрөмдлөгий

н

хэмжээ,т.м


н зардалын

хэмжээ

мян/төг

1т.м


н үнэ

мян.төг

геологи

хайгуулын

зардалд


н зардлын

эзлэх хувь

%

1

Алтны үндсэн

орд

16149

2.002.476 129000 58

2

Алтны шороон

орд

44842,3

2.242.100 50000 52

3 Жоншны орд

10520

1.262.400 121000 58

4

Төмрийн

хүдрийн орд

13355.3

2.003.180 148000 64

5 Ураны орд

1512096.9

19.505.045 129000 69

6 Нүүрсний орд

132518 16299714 123000 54

7 Зэсийн орд

44695 6167910 138000 61

Нийт

59065.7 7068975 119714.2 59.4

Цооног өрөмдлөгийн үнийн жишиг задаргаа

Зардлын нэр Эзлэх хувь / өрөмдлөгийн төрлөөр /

Үндсэн

ордын

Шороон

ордын

Газрын

тос,

байгалын

хийн

Худаг

усны

Уурхайн

тэсэлгээни

й болон

техникийн


Цалин урамшуулал,

даатгал

40 40 40 40 40

Материалын зардал:

үүнээс:

Өрмийн хушуунд

Түлш эрчим

хүчинд

өрмийн яндан

хоолойд

угаах шингэн

бэхэлгээний зуурмагт

тээвэр

үйлчилгээнд

бусад

40

20

10

2

2

5

1

40

20

8.5

0.5

10

1

-

40

5

8

11

10

5

1

40

10

10

11

5

3

1

40

20

15

-

-

2

3

Цооногийн судалгаа 10 10 10 10 10

Болзогншүй зардал 4 4 4 4 4

Төлөвлөгөө ашиг 10 10 10 10 10

2. Судалгааны хэсэг

2.1 Уул уурхай, геологи хайгуулын ажлын зардал татвар үнэ бүрдэлтийн

шинжилгээ

Өрөмдлөгийн салбар нь бусад салбараас нилээд онцлогтой. Боловсруулах

үйлдвэрт товарны нэр төрөл, хэмжээ, олон учир үйлдвэрлэлийн бус ерөнхий

зардлын хувиарлалт нь нилээд түвэгтэй байдаг. Аилваа үйлдвэрийн газрын

бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэлтийн зардал, өртгийн мөн чанар, бүтэц хөдөлгөөн,


хувиарлалт, үүрэг бол эдийн засгийн ухааны цогц функциональ гол категори юм.

Практикт үйлдвэрлэлийн зардал, үйлдвэрлэлийн нийт зарлага үйлдвэрлэсэн

бүтээгдэхүүний өртөг зэргийг хооронд нь хутган ойлгох, нэг хэмжигдэхүүн

үзүүлэлтээр адилтган хэрэглэж байгаагаас биенесийн ашиг, орлогыг нэмэгдүүлэх,

зах зээлийн үнийн үндэслэлийг оновчлох, үйлдвэрийн газрын иноваци

инвестецийн стратегийг бодитой боловсруулахад бэхшээл тулгардаг давтамж

олонтаа ажиглагддаг. Зардал, зарцуулалт өртөг бол тус тусдаа өөр хоорондоо

зааглагдах ойлголтууд юм.

- Үйлдвэрлэлийн зардал

- Үйлдвэрийн зарлага

- Үйлдвэрийн өртөг гэсэн дарааллаар материал, техник, ажиллах хүч,

энерги, мөнгөний нөөцийн зарцуулалтыг зааглан ойлгодог.

Амьдрал дээр эдгээрийн зааг ялгаа нь зөвхөн нягтлан бодохын анхан шатны

бүртгэл, түүнд тулгуурлан калкуляциар тогтоогдоно гэсэн ойлголт байдаг.

Үйлдвэрлэлийн процессын нөөцийн хөдөлгөөн бол ТЭЗ-н шинжилгээний гол

обьект учир энд дурдаад байгаа нөөцийн зарцуулалтын мөн чанарт үндэслэсэн

зааг, ялгааг үйлдвэрийн шазрын бүх инженер мэргэжилтэний хамтарсан хүчээр

тодорхойлно. Нягтлан бодохын хууль үйлчилж, олон улсын стандарт байдаг ч

зардал зарцуулалт, өртөгт тухайн үйлдвэрийн онцлог байдгийг үгүйсгэх аргагүй

билээ.

2.2 Өрөмдлөгийн ажлын төсвийн зардал өртгийн харьцаа

Зардал гэдэг ойлголт, хэмжигдэхүүн нь товар үйлдвэрлэх процесст шууд орж

зарцуулагдаж байгаа бүх төрлийн нөөцийн хувиарлалт, хөдөлгөөн бөгөөд физик

хэмжигдэхүүнээр тэдгээрийн нэгжид ноогдох нормативын хэлбэлзэл, үр дүн нь

ихэвчлэн тодорхойлогдох боловч гол эцсийн үзүүлэлт нь мөнгөөр илэрхийлэгдэнэ.

Гэтэл тухайн үйлдвэрлэлийн зардлыг адил төстэй дотоод гадаадын

үйлдвэрлэлтэй харьцуулахад физик хэмжигдэхүүн л бодит байдлыг үнэн зөв

харуулдаг.


Зарцуулалт бол үйлдвэрийн газрын товар үйлдвэрлэх технологийн процессын бүх

дамжлагын дагуух материалын ба ажиллах хүчний нөөцийн хөдөлгөөн , зардлууд

ба үйлдвэрээс зах зээлд нийлүүлсэн бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэд хүргэх хүртлэх

бүх зарлагын мөнгөн илэрхийлэл юм. Өөрөөр хэлбэл өрөмдлын салбарт

хайгуулын ажил эхлэж өрөмдлөг явагдсанаас хойших бүх зарлагын мөнгөн

илэрхийлэл юм.

Үйлдвэрлэлийн өртөг: Тодорхой үйл ажиллагааны хугацаанд товар үйлдвэрлэх

болон түүнийг борлуулах бүх материал мөнгөн хөрөнгийн зарцуулалтыг эдийн

засгийн төрөл, ангилалаар нь бүлэглэн нэгтгэж, эрэмбэлэн төсөвлөх,

баримтжуулсан тооцооны үзүүлэлт юм. Өртгийн бүтцийн зардлуудыг төрлөөр нь

ангилан бүлэглэх, эрэмбэлэн норматив, стандартаар тооцоолох үйлдлийг

калкуляц гэж нэрлэдэг. Өртөг бол үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны үр ашгийн

түвшин, ашгийг тодорхойлох гол үзүүлэлт байдаг.

Эдгээрийг хооронд нь нарийн ялган ойлгоход үгийн этимологи, нэр томъѐо чухал.

- Зардал – çàòðàòû

-Çàðöóóëàëò – издержки

- ªðòºã – ñòîéìîстü

Ò¿¿íýýñ ãàäíà ¿éëäâýðèéí ãàçðûí ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ õàìààðàõ

îïåðöèîí, áîðëóóëàëòûí áóñ, îíöãîé áàéäëûí çàðäëóóä áàéíà.

- Îïåðöèîí

- Áîðëóóëàëт

- Онцгой байдлын зардлууд


2.3 Өрөмдлөгийн үнэ

Өрөмдлөгийн ажлаар төрөл бүрийн ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын ажилд

өргөн хэрэглэж байна. Манай оронд өрөмдлөгийн ажил үндсэндээ дэлхийн зах

зээлийн ханшаар хийгдэх болсон бөгөөд одоо 1 тууш метр өрөмдлөгийн гэрээний

үнэ ашигт малтмалын үндсэн ордод 120000-170000төг/м, шороон ордод 65000-

80000төг/м, уурхайн тэсэлгээний болон техникийн зорилготой бусад гүехэн

цооногийн өрөмдлөгийн үед 12000-30000төг/м байна 2010 оны байдлаар ийм

статистик байгаа юм.

Нийт зарцуулалт

¯íäñýí çàðäàä

Шууд зардал Дагалдах зардал

Нэмэгдэл зардал

Материаллаг

шууд зардал

Хºäºëìºðèéí

õºëñíèé

øóóä çàðäàë

¯éëäâýðëýëè

éí öîãö áà

áîðëóóëàëòû

í çàðäëûí

õýñýã

Çàðèðãàà, àæ àõóéí

çàðöóóëàëò,

¿éëäâýðýëýëèéí öîãö

áà áîðëóóëàëòûí

çàðäëûí õýñýã

Хувьсах зардал Жишмэл-тогтмол буюу үечлэн

оролцдог зардал

Бүрэн өөрийн өртөг


Нүүрсний хайгуулын өрөмдлөгийн үнэ:

Манай орны хувьд нүүрсний өрөмдлөгийн үнэ нь дунджаар 200$

-ийн үнэтэй байна. Энд өрмийн хушууны төрлөөс, геологийн тогтоц, хүндрэл

бэрхшээл зэргээс хамаарч үнэ нь нэмэгддэг.

Шивээ-Овоогийн ордын Шинэ-Усны хэсэг дээр явуулсан. Урьдчилсан

хайгуулын ажлын тор 500 х 500. Энэ ажлын гол зорилго нь хэсгийн үндсэн

онцлогийг судлах, нарийвчилсан хайгуулын талбайг сонгоход чиглэгдсэн.

Нарийвчилсан хайгуулын гор 250 х 125м -ээр 1,75 км2 талбайд хайгуулын долоон

шугамаар цооног өрөмдсөн.

Шинэ-Усны хэсэг дээр хайгуулын ажлын үед нийт 65 цооног 5452,1 т/м

өрөмдлөг хийгдсэн. 5452.1*200$=1090420$

5452.1*200*1200=1308504000төгрөгний зардал зөвхөн энэ хэсгийн хайгуулын

ажилд гарсан байна. Цооногийн дундаж гүн 60м..

Эрлийн ажлын 10-н шугамаар 81 цооног өрөмдсөн. Цооногийн гүн 100-495,2м,

баганат өрөмдлөгийн нийт хэмжээ 16221,5т/м. Эрлийн ажлын хайгуулын тор 2x4

км. Урьдчилсан хайгуулаар 35 км2 талбайд 800 цооног өрөмдсөн. Цооногийн гүн

100-ЗООм, баганат өрөмдлөгийн хэмжээ 15125.5т/м. 15125.5*200$=3025100$

15125.5*200*1200=3630120000төгрөг

Нарийвчилсан хайгуулд 5-н шугамаар 54 цооног өрөмдсөн, баганат

өрөмдлөгийн хэмжээ 9472 т/м. 9472*200$=1894400$

9472*200*1200=2273280000төгрөг. Цооногийн гүн 80-300м. Эрэл, урьдчилсан

хайгуул, нарийвчилсан хайгуулын нийт зардал нь 7211.9 сая төгрөг гарсан гэж

үзэж болох юм.

Газрын тосны хайгуулын өрөмдлөгийн үнэ

Дэлхийн практикт зүсэлтэнд тохиолдох хурдас чулуулгийн байршил, зузаан, гарч

болзошгүй геологийн хүндрэлүүд нь хайгуулын, нэн ялангуяа, эрлийн цооногийн

өрөмдлөгийн өртгийг өндөр байлгах тал ажиглагддаг. Газрын тосны өрөмдлөгийн

өөрийн өртөг дэлхийн дунджаар нэг тууш метр нь $1000 байгаа бөгөөд

өрөмдлөгийн гэрээнд тусгагдах гол заалт бол газрын тос, байгалийн хийг


илрүүлэх, нөөцийг тогтоох, улмаар бүрэн гүйцэд олборлох нөхцлийг хангах явдал

болдог. 2009 оны байдлаар 150000-250000м гүний хайгуул болон олборлолтын

өрөмдлөгийн ажил хийгдсэн байна.Үүнийг дээрх зах зээлийн үнээр бодож

тооцоолж үзвэл 150.000*1000$=150000000$ буюу

төгрөгөөр150.000*1000*1200=180.000.000.000төгрөгийн зардал зөвхөн гүний

хайгуул олборлолтын зардалд зарцуулагдсан гэж дүгнэж болох юм.

Манай орны газрын тосны салбарт өрөмдлөгийн ажил нь их төлөв

гадаадын компаниудаар гүйцэтгэгдэж ирсэн бөгөөд манай орны мэргэжилтнүүдийн

оролцоо бага байна.

Усны хайгуулын өрөмдлөгийн үнэ:

Худгийн өрөмдлөгийн ажлын 1 т/м-н үнэ нь цооногийн байршил, гүн, голч,

худагт тавигдах шаардлага зэргээс хамаарч $100-150 үнэлэгдэж

байна.Еранхийдөө манай оронд худаг усны цооногт 120000-150000төг/м байна.

2010 оны байдлаар усны аж ахуйд 80000-100000м хайгуулын ажил хийгджээ.

Энд усгүй цооног өрөмдөх эрсдлээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд

захиалагчаас геофизикийн болон бусад төрлийн хайгуул хийлгэж ус гарах гүнийг

урьдчилсан байдлаар тогтоосон байх шаардлагатай.

2.4 Өрөмдлөгийн ажлын орлого

3 1 т.м өрөмдлөгийн ажлын өртөг 100м хүртэл гүнд $100-120, 300м хүртэл гүнд

$120-140, 500м хүртэл гүнд $140-160, $ 1000м хүртэл гүнд $160-180 байгаа

бөгөөд энд өрөмдлөгийн гүн тухайн объектын геологийн тогтоц, чулуулгийн

өрөмдлөгт нөлөөлөх шинж чанарууд зэргээс шалтгаалж 1т.м өрөмдлөгийн

өртөг нь өөрчлөгдөж болно. Мөн жилдээ геологи хайгуулын албанд 120000-

1300000, усны аж ахуйд 80000-100000, газрын тосны салбарт 150000-250000м

гүний хайгуулын болон асар их хэмжээний тэсэлгээний мөн уул уурхайн албанд


уурхайн тэсэлгээний өрөмдлөг хийгдэж энэ нь цаашид хадгалагдах

хандлагатай байна.

4 Цохилтот өрөмдлөгийн төхөөрөмжийн иж бүрдэлд өрмийн суурь машин,

цамхаг, хөдөлгүүр, цүүц, цохилтын болон хайчин штанг, татлаганы цоож,

бүдүүн ган татлага зэргээс тогтох цохилтын ховоо яндан, цэвэрлэгээ-

дээжлэлтийн сум, дээж тосч авах тусгай хэрэгсэл зэрэг өрмийн багаж хэрэгсэл

орно.

5 Цохилтот өрөмдлөгийн аргыг том голчтой цооног, сул буюу өгөршилд орсон,

сийрэг чулуулагт, усгүй газар болон хүйтэн сэрүүний улиралд хэрэглэхэд

тохиромжтой бөгөөд ашигт малтмалын шороон орд эрж хайхад, худаг

өрөмдөхөд ихээхэн ашиглана. Оюу толгой ордод 2000 оны 6 сараас эхэлсэн

өрөмдлөгийн ажлаар (RC) 9-р сар гэхэд 8,828 уртааш метр 109 цооног

өрөмдсөн байна. 8828м-г одоогийн буюу дээрх үнээр бодон хэдий хэмжээний

зардал гарсныг тооцов. 8828*160$=1412480$ буюу төгрөгөөр тооцвол

8828*160*1200= 1694976000төгрөг

6 1998 оны 4 сараас эхлэн ВНР нийт 2000 уртааш метр нэмэлт 13 цооног

өрөмдсөний дөрвөөс нь нааштай vр дvн гарсан байдаг.2000*160$=320000$

буюу 2000*1200*160=384000000төгрөг. Гурав дахь шатны өрөмдлөг 1998 оны

8, 9-р сард хийгдэж 800 уртааш метр дөрвөн цооног өрөмдсөн байна.

800*160$=128000$ буюу 800*1200*160=153600000төгрөг.

Дүгнэлт

Геологи-Хайгуулын өрөмдлөг ба уулын ажлын үндэс хичээлийн хүрээнд миний бие

Өрөмдлөгийн ажлын төсөв түүний орлого зардал бүтцийн талаар судалгаа хийн

бие даалтын ажил хийлээ.

Геологи хайгуулын өрөмдлөг нь энэ үеийг хүртэл тухайн бүс нутаг

тухайлбал ашигт малтмалын ордын геологийн тогтоцыг тодорхойлох, нөөцийг

тогтоох, зэрэг танин мэдэх, эрж хайх, шинжлэн судлах ажлын нэг гол арга болж

байсан бол одоо газрын хэвлийн хурдас, чулуулгаас биет дээж аван түүнийгээ


шинжлэн судалж өмнөх судалгааны дүнг шалган баталгаажуулах арга хэрэгсэл

болоод зогсохгүй ашигт малтмалын шинэ орд нээн илрүүлэх шат дараалсан

ажлуудын нэн тэргүүний гол ажил юм.

Ýíý ñàëáàðûí áàñ íýã îíöëîã íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãòàé óóë óóðõàéí

òºñºë áèé áîëãîõûí òóëä ýðýë õàéãóóë õèéæ îëîõ íººö ò¿¿íèéã ãàðãàæ àâàõ òåõíèê

òåõíîëîãèéã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ýíý

áýðõøýýë òóëãàðäàãã¿é.

Цаашид энэхүү судалгааны ажлыг улам боловсронгуй болгож нэг ордын хайгуулын

өрөмдлөгийн ажлын хэмжээнд орлого зарлагыг нь тооцон төсөв боловсруулах

боломжтой гэж дүгнэн хэлэх байна.


Documents

Oromdolgiin Ajil Bie Daaalt