INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIKSaobraajni fakultetPredavanjakolska 2013/2014.

LANCI Kalibrisani lanci - lanci izraeni na tanu mjeru, da bi tanije mogli prelaziti preko lananika. Nekalibrisani lanci - nisu tano izraeniKALIBRISANI LANCILanci su osjetljivi na udare i preoptereenja. Podmazivanje se obino vri mjeavinom masti i grafita. Obino se upotrebljavaju za vjeanje tereta na kuku.Rad sa lancima je buan posljedica: male brzine (do 0,1 m/s za nekalibrisane lance)Na mjestu kontakta - lanci lanca se troe - usljed toga i produuju. Nastaje problem u dosjedanju lanaca na lananikPodmazivanjem lanaka lanaca produava se vijek trajanja lanaca. Podmazivanje - mjeavinom masti i grafita.

Oblik i osnovne dimenzije lanca Lanci kod kojih je duina t 3d nazivaju se kratkolankastim lancima. Dugolankasti lanci: t 3d.lanci lanca se proraunavaju samo na istezanje iako su u radu optereeni i na savijanje. Lanci mogu biti: zavareni lanci i lamelasti (Galovi) lanci.

ZAVARENI LANCIOptereeni lanac Fmax - najvea sila koja djeluje na lanac,d prenik stranice beouga, doz dozvoljeni napon na istezanje materijala lanca; 0,4 - Za kalibrisane lance do 5d**2- za lance koji rade preko glatkih koturova mainski pogonStepen sigurnosti:runi pogon: mainski pogon:nekalibrisani lanci kalibrisani lanci

LAMELASTI (GALOVI) LANCIZa velike nosivosti: do 30 tBrzina: 0,2 0,3 m/s. Pri veim brzinama nosivost se smanjuje i do 8 putaSastavljeni: od epova i lamela Galovi lanci Sigurniji su od lanakastih jer nemaju zavarenih mjesta.Nedostatak: tei i skupljia)b)a) Lanci za manje sile, t

Naini vezanja lamela i lanaka - doputeno opetereenje Broj lanaka lanca:

KOTURINamjena: za promjenu pravca ueta ili lanca; smanjivanje momenta tereta Pokretni i nepokretniIzrauju se od livenog eljeza, elinog liva ili kao zavareni. Nepokretni koturi Na slici: 2 sluaja sile, Q- teretdjeluje u pravcu zemljine teeKod nepokretnih kotura put sile je jednak putu tereta.

Krutost ueta Uslov ravnotee kotura:sila u vunom kraku ueta: Koeficijent otpora kotura: - koeficijent korisnog dejstva kotura - karakteristika krutosti ueta

Pokretni koturi Kod pokretnih koturova put sile dva puta vei od puta tereta c = 2v s put sile, h put tereta,, v brzina tereta, c brzina kraka na kome djeluje silas = 2h

LANANICIPogonski elementi koji slue za pogon i voenje lanacaMogu biti sa zubima i bez zubaRazlikuju se slobodni i vodei lananici - u zavisnosti od mjesta pogona.Nazubljeni lananikNayubljeni lananici obino zamjenjuju doboe za lancePrednost u odnosu na doboe: mogue ih je izraditi sa malim brojem zuba; onemogueno pomjeranje tereta na stranuNedostatak: mali stepen korisnog dejstvabrzo i veliko troenje samog lanca i gnijezda oboda lananika.Prenik podeonog kruga lananika

LANANIK ZA LAMELASTE LANCELananikPrenik podeonog kruga Profil zuba je kruni luk koji omoguava neometan ulazak i izlazak osovinice lancaPodnoje zuba je polukrunog oblika neto veeg prenika od prenika osovine lancaStepen korisnog dejstva ovog lananika: = 0,95.

DOBOISa glatkom povrinom i sa ljebovimaNamjena glatkih: za vee visine dizanja (namotavaju se u vie redova) graevinske dizaliceUe je veoma optereeno - bre se haba ljebovi omoguavaju voenje ueta ili lanca i manju deformaciju istih Osnovna podjela doboa sa ljebovima: doboi za lance, doboi za uad, tarni doboi

DOBOI ZA LANCEIzrauju se od livenog eljeza. Na svojoj povrini imaju kanale u obliku zavojnice (za voenje lanca) Koeficijent korisnog dejstva: = 0,94 0,96 (uzimajui u obzir i trenje u leitima)Dobo za lance Korak zavojnice :[mm] b spoljna irina beouga lancaDebljina zida doboa irina kanala Broj navojaka doboa

DOBOI ZA UAD Dobo za uad Izrauju se od livenog eljeza,rjee od elinog liva ili elika zavarivanjem. Koeficijent korisnog dejstva je = 0,95 uzimajui u obzir trenje u leajevima. Razlikujemo glatke doboe (za kudeljnu uad) i doboe sa ljebovima (kod motornog pogona. Prenik doboa: zavisi od dimenzija ueta i reima rada dizalice; odreuje se pomou tabeleBroj zavojaka na dobou za jedan krak :i prenosni odnos koturae,H visina dizanja teretaDuina narezanog dijela:

Duina ueta, ako se ono navija na dobo u vie slojeva D1, D2, D3,, Dn prenici krugova koji ine ose uadi n broj slojeva ueta d prenik ueta,Empirijski debljina doboa Dobo se ispituje samo na naprezanje na pritisak. Uvijanje i pritisak nisu velikiUzima se poluprsten irine jednake koraku zavojnice (s) i debljine (h). Uticaj ostalog dijela prstena se zamjenjuje silama u uetu 2F.

Kontrolni poluprsten Prirast sile na elementarnu povrinu Suma projekcija elementarnih sila na vertikalnu ravan [kN/cm2] Napon na unutranjoj povrini cilindrinog suda Ako se uzme:Maksimalni napon je:

Dozvoljeni naponi: za liveno eljezo: doz = 10 [kN/cm2], za elini liv: doz = 16 [kN/cm2], za zavareni dobo: doz = 18 [kN/cm2]Moment torzije pri namotavanju jednog ueta:kod dvojne koturae F sila u uetu, Do prenik doboaSloeni napon od savijanja i uvijanja [N/mm2]

TARNI DOBOI Primjena: za velike duine uadi. Razlika izmeu obinih i tarnih doboa:kod tarnog doboa ue nakon nekoliko namotaja silazi sa doboa Prosti tarni dobo Prenos kretanja sa doboa na ue se vri zahvaljujui sili trenja. Broj zavojaka ueta na dobou Sila koja djeluje na dobo : - ugao obuhvatanja ueta oko doboa [rad]

Zatezanje kod dvodobonih tarnih mehanizama: Obimna sila oba doboa: Pritisak na osovinu doboa 1:Pritisak na osovinu doboa 2:Otpor u leitima:

Ukupni stepen korisnog dejstva za glatke doboe (o= 0,09 osnovna vrijednost): = oza doboe sa polukrunim ljebovima: za doboe sa klinastim ljebovima Privrenje ueta za doboe treba biti tako izvedeno da je ue lako izmjenjivo sa doboa. Spoj kojim se privruje ue za dobo se dodatno osigurava sa dva do tri dodatna namotaja Privrenje ueta za dobo

PROSTI PRENOSI SILE POMOU UETA I UNICA Nazivaju se jo koturaama Dijele se u dvije grupe: koturae kod kojih se smanjuje sila u svim mehanizmima i koturae kod kojih se dobija na brzini (rjei sluaj)Sile u koturai

Sila u kraku ueta koji silazi sa kotura, bez uticaja otpora Stvarna sila (sa otporom) [kN] - rezultirajui koeficijent korisnog dejstva - stepen otpora koturaeNakon sreivanja:

Poto je:za n = z je:vuna sila F iznosi Put sile za datu koturau brzina ueta je h put tereta,v brzina tereta

Sile u koturai Na slici: koturae kod kojih je broj krakova na koje se vjea teretIdealna sila stvarna sila sila u kraku koji silazi sa kotura poto je: F1 = F dobija se

Uz pretpostavku: n = z + 1 , dobija seKONSTRUKTIVNA RJEENJA (PRIMJERI)Da bi se izbjegli nedostaci kod prenosa sa jednim krakom, koriste se dvojne koturae sa vie krakova ueta. sa 4 kraka Q 250 [kN L = 2h C = 2 V = 0,94 i = 2 i prenosni odnos h visina dizanja L duina namotanog ueta sa 6 krakova i = 3 L = 3h c= 3v = 0,92 Q 500 [kN]

sa 10 krakova i = 5 L = 5h c = 5v = 0,87 Q 1000 [kN] Q 1000 [kN] sa 12 krakova

SREDSTVA ZA VJEANJE TERETA kuke,lanci za vezivanje,uad za vezivanjenosee grede traverzevjealice,teretne platforme,klijeta i hvataeelektromagneti za dizanjekofegrabilice Nosea greda - traverzaKlijeta za hvatanje tereta El.magnetska dizalica Grabilica

KONICE Kod raznih mehanizama konice slue razliitoj svrsi: kod mehanizma za okretanje dizalice- smanjuje vrijeme zaustavljanja kod mehanizma za dizanje tereta - da se teret zadri u odreenom poloaju kod mehanizma za kretanje - da se dijelovi koji se kreu zaustave na odreenoj udaljenosti, itd. Obino se postavljaju na vratilu koje prenosi najmanji obrtni moment. Podjela konicaPrema namjeni: konice za sputanje - reguliu brzinu sputanja tereta konice za kretanje - primaju na sebe kinetiku energiju dizalice ili nekih mehanizama konice za zaustavljanje - zaustavljaju teret koji visi

po nainu pretvaranja energije: mehanike - energija kretanja se pretvara u toplotnu energiju (preko trenja) elektrine - energija se pretvara u elektrinu (generator). Prema konstrukciji: eljusne konice pojasne konice diferencijalne konice sumarne konice. Osobine koje treba da posjeduje konica: u radu - ne smije se zagrijati preko odreene temperature, povrine koje se taru moraju imati visoki koeficijent trenja i veliku trajnost, konstrukcija treba da je jednostavna i lagana za nadgledanje, osnovni dijelovi treba da su lako izmjenjivi, rad treba da je takav da ne dolazi do proklizavanja u radu konice

KONICE SA PAPUAMAIzvode se sa unutranjim ili spoljnim papuama. Sa spoljnjim vie se koriste Konica sa jednom papuom K sila koenja, N sila trenja suprotstavlja se obrtanju doboaDa bi papua zaustavila dobo

da bi koenje bilo efikasno:Poluga na koju djeluje sila koenja K moe biti na tri naina zglobno vezana za oslonac (prethodna slika)Za prvi sluaj:Ako se promjeni smjer obrtanja:Ako je ili, ako je bc K 0Ako elimo kretanje u oba smjera, taku O postavljamo u tangentu Sila K moe se smanjiti poveanjem .

Povrinski pritisak u odnosu na trenje povrina

Materijal povrina trenjaPovrinski pritisak 10-2 [kN/cm2]Konica za zaustavljanjeKonica za sputanjeLG/LG2015/LG2015/42Azbestna traka po metalu63Valjana traka po metalu64

DVOELJUSNE KONICEKonica sa dvije papue Da bi dolo do koenja:(veliina pritiska)m stepen sigurnosti m = 1,5 za konice za vonju,m = 2 3 za konice za dizanje tereta u normalnom pogonu,m = 3 4 - kod tekih pogona

MomentI u odnosu na taku O K premjetamo na druge polugeSila el.magnetnog otkonog podizaa - stepen korisnog djelovanja mehanizma ( = 0,95-0,9) R rad el.mag.podiz.

Visina se rauna = 1 3 [mm]Teina tega Gm teina kotve magneta Pritisak na eljustima[kN/cm2] Dobijeni pritisak se uporeuje sa dozvoljenim vrijednostima pritiska pri zaustavljanju, odnosno sputanju:[kN/cm2] za zaustavljanje [kN/cm2] za sputanjeUmjesto tega mogu se ugraditi opruge

Konica sa oprugom

ZAGRIJAVANJE KONICAprema ErnstuQ0 odvedena toplota,Q1 isijavanje,Q2 prelazom usljed slobodnog strujanja zraka,Q3 - prelazom usljed prisilnog strujanja,

Qpr proizvedena koliina toplote[kJ/h]t1 [oC] najvea dozvoljena temperature konice s obzirom na obloge,t2 [oC] temperature okoline,A1 svijetlo polirana vanjska povrina vijenca kola konice,A2 obje kone povrine,C1 i C2 konstante isijavanja,C1 = 5,44 za svijetlo poliranu povrinu,C2 = 18 za eline oksidirane povrine

1 = 21 [kJ/m2 oC h] koeficijent prelaza toplote kod slobodnog strujanja zraka,A3 ukupna povrina kola konice koja nije pokrivena eljustima, - relativno trajanje ukljuenja, zavisi od pogona (odnos izmeu radnih vremena / odnos vremena rada + vremena pauze) = 0,15 pri lakom pogonu, = 0,25 pri normalnom reimu rada = 0,40 pri tekom reimu radausljed prisilnog strujanja zraka v4, v5, v6 srednje vrijednosti brzina,A4 vanjska i unutranja povrina konice koje nisu pokrivene,A5 bone povrine,A6 povrina slijedeeg prstena,A7, A8, - povrina sljedeih prstenova

Proizvedena koliina toploteG [kJ/h] srednja sila tee tereta koji se sputa,h [kJ/h] srednja visina sputanja tereta ,z broj sputanja tereta na sat, - koeficijent korisnog dejstva mehanizma za dizanje- kod sputanja [kJ/h]- kod zaustavnih konica[kJ/h]tv vrijeme koenja,z broj zaustavljanjag ubrzanje zemljine tee,Wv otpor kretanja