23

nce 50 y›l geriye gidelim. SadiBorak'›n 10 Kas›m 1964 günlü

Cumhuriyet gazetesinde yay›mlanan,"Çanakkale Olaylar› Aras›nda:Mustafa Kemal ve Birdwood" bafll›kl›yaz›s›n› okuyal›m:

Anzak (A.N.Z.A.C.) kolordusununKomutan› General Birdwood 1915 teAr›burnu'nda, ayn› y›l›n A¤ustos'undayine o bölge ile Conkbay›r›'ndaMustafa Kemal'e karfl› savaflm›fl ve

ma¤lûp olmufltur. Bu General, Müta-rekede Pera Palas Otelinde MustafaKemal ile dikkate de¤er bir konuflmayapm›flt›r. Doktor Râsim Ferit (Tala-y)'›n Hikmet Bayur'a anlatt›¤›nagöre olay flöyle geçmifltir: GeneralBirdwood, ‹stanbul ‹flgâl Komutan›1

olarak karargâhiyle Perapalas Otelineyerleflir. Çanakkale'den dönmüfl2

olan Mustafa Kemal de ayn› oteldedir.Bir gün, Birdwood'un refakat subay›

OtopsiCengiz Özak›nc›

Ö

Atatürk,Birdwood, Harington

ve Çanakkale 1915

YÜZ YILLIKYANLIfiLIK

"Yüzy›ll›k Yaln›zl›k" Marquez'in bir roman›; benimanlataca¤›m "yaln›zl›k" de¤il, "yanl›fll›k"; ancak bu

"yanl›fll›k" romanlara tafl ç›kartacak türden.

24

sporcu Sedat R›za Bey, Dr. RâsimFerit Bey'e müracaat ederek 'Bird-wood'un Mustafa Kemal'le görüflmekistedi¤ini, bu görüflmenin sa¤lanmas›için arac›l›k etmesini' rica eder. Dok-tor, General'in bu arzusunu MustafaKemal'e bildirir, o da: "Gelsin." der.

‹ngiliz Generali son derecesayg›l› davran›r ve birkaç nezaketsözünden sonra aralar›nda flöyle birkonuflma geçer:

"Ekselâns, bizi nas›l yendiniz?"Mustafa Kemal: "Sizin de, bizim

de tarih ceridelerimiz var: tarihyazar."

Birdwood: "Sizin a¤z›n›zdanö¤renmek Istiyorum."

Bunun üzerine MustafaKemal, Dr. Râsim FeritTalay'dan k⤛t ve kalemister. O da bir reçete k⤛d›ile alt›n kurflun kaleminiverir. Mustafa Kemal birkroki çizer ve onu gösterereksöyle der:"fiu tarihte karaya ç›kt›n›z;filânca saate kadar siz flu,

biz bu durumda idik. Her fley lehinizdeidi. Neden flu çizgide durdunuz,ilerlemediniz?"

"Askerlerimiz çok yorulmufltu." Bundan sonra Conkbay›r›'n›nkrokisini çizen Mustafa Kemal:

"Siz filân gün flu istikamettehareket ettiniz ve flu durumu ald›n›z.Niçin ilerlemediniz?"

Birdwood: "Biz ilerledikçearkadan su yetiflmedi. Askerimiz susuzkald› ve durdu."

"Görüyorsunuz ki ben bir fleyyapmad›m; önce yorgunluk, sonrasusuzluk ordunuzu durdurdu."

Aya¤a kalkan Birdwood:"Sizin gibi kahraman ve ulüvvu

cenap sahibi bir General tan›mad›m,"

BD EYLÜL 2015

Sadi Borak, 10.11.1964, Cumhuriyet.

General Birdwood

der. ‹ki General kalkar, kucaklafl›r vesonra otururlar. Giderken Birdwood:

"Müsaade ederseniz," der; "buk⤛tla bu kaleml hât›ra olaraksaklayay›m.'' Ve saklar.

* * *¤er bu konuflma gerçekse; demekki Çanakkale'de iflgalci ordular›

yenilgiye u¤ratan, Mehmetçiklerimizde¤ildi; dahas›, Atatürk de orada birkomutan olarak iflgalcileri yenilgiyeu¤ratacak bir fley yapmam›flt›;iflgalciler, yorgunluk ve susuzluksonucu yenilmifllerdi; üstelik de bunuAtatürk kendi a¤z›yla söylüyordu.

Sadi Borak, bu anlat›y›, YusufHikmet Bayur'un tam bir y›l önce 10

Kas›m 1963'te yay›mlanan "Atatürk- Hayat› ve Eseri" adl› kitab›ndanaktarm›flt›. Bayur, Atatürk dönemindeCumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreterli¤i,Büyük Elçilik, Bakanl›k, Milletvekilli-¤i gibi önemli görevlerde bulunmufl;Atatürk'ten sonra Menderes'in

Demokrat Partisi'nden milletvekiliolmufl; 27 May›s döneminde Yass›ada'da yarg›lan›p 4 y›l 2 ay hapis cezas›naçarpt›r›lm›flt›. "Tarih Profesörü"ydü;profesörlü¤ü s›radan bir profesörlükolmay›p "Profesörlerin Profesörü"anlam›na gelen "Ordinaryus Profe-sör"lüktü. Bu kitab› da 1963 aff›ylahapisten ç›kt›ktan sonra Atatürk'ünölüm y›ldönümüne denk getirilerek,10 Kas›m 1963 günü yay›nlanm›flt›.

Mustafa Kemal-Birdwood

anlat›s›, o günden bugüne, 50 y›lboyunca baflka yazarlar›n kitaplar›nda,makalelerinde, köfle yaz›lar›nda Bayurkaynak gösterilerek aktar›lacak veokullarda, tarih derslerinde ö¤retile-cekti. Sadi Borak bu anlat›y› çokbe¤enmifl olmal› ki, ilk yaz›s›ndan 16y›l sonra 25 Nisan 1980 günü, iflgalgüçlerinin Gelibolu'ya ç›kt›klar› gününy›ldönümüne denk getirerek,Cumhuriyet gazetesinde bir kez dahayay›mlad›. 1983'te "Ata ve ‹stanbul"

BD EYLÜL 2015

E

Yusuf Hitmet Bayur, "Atatürk Hayat› ve Eseri" (1963)(altta) Y.H. Bayur'un kitab›n›n, 10 Kas›m 1963 günlüCumhuriyet gazetesinde yay›nlanan duyurusu. (yanda)

Yusuf Hikmet Bayur

25

26

kitab›nda yine yay›m-lad›. Kurmaca "Mus-

tafa Kemal-Bird-

wood" görüflmesi,1983'te Türk Tarih

Kurumu'nca yay›m-lanan U. Kocatürk'ün"Atatürk ve TürkiyeCumhuriyeti TarihiKronolojisi" kitab›n-da "gerçek olgu" gibigösterildikten sonra;süreç içinde baflkakitaplara aktar›larakyay›lacakt›.3

Oysa, Birdwood ile Mustafa Kemal

hiç görüflmemifl-lerdi.

Bu gerçe¤i ilk kez Sn. Sermet

Atacanl›, ilk bas›m› 2006'da yap›lan"Atatürk ve Çanakkale'nin Komu-

tanlar›" adl› kitab›nda ortaya koydu.Kitab›n "‹stanbul'da Yap›ld›¤› Söyle-nen Atatürk-Birdwood Görüflmesi‹le ‹lgili Bir Düzeltme" bafll›kl›bölümünde: "Bu anlat›mda bir yanl›fl-l›k vard›r." diyordu Sn. Atacanl›;"Zira Birdwood o tarihte ‹stanbul'dade¤il, Bat› Cephesi'nde Almanlarakarfl› savaflan kuvvetlerin bafl›ndad›r.Bu hususu ayr›nt›l› bir biçimde kalemealm›fl oldu¤u otobiyografisinde degörmek mümkündür. ‹stanbul'a ilkgelifli ise, hem kendi an›lar›ndayaz›ld›¤› üzere, hem de ziyareti s›ra-s›nda Türk bas›n›nda yer alan vemetni ileride verilecek demeçtenanlafl›laca¤› gibi, çok sonra, 1935y›l›ndad›r. Bu görüflmeyle ilgili olarakya Hikmet Bayur'un, ya da Dr. RasimFerit'in Birdwood'u muhtemelen

Müttefik ‹flgal Kuvvetleri Komutan›‹ngiliz General Charles Haringtonile kar›flt›rm›fl olabilecekleri aklagelmektedir."

* * *eki, Bayur'un kitab›nda bu konufl-ma Birdwood ile de¤il de

Harington ile Atatürk aras›ndagösterilseydi; iflgal ordular› Çanakkale'de Mehmetçi¤e de¤il de susuzlu¤ave yorgunlu¤a yenildi diyen o sözlerAtatürk’e ait denebilecek midir?

Birdwood ile Harington'u kar›fl-t›rm›fl olabilecekleri düflünülen kiflile-rin, Atatürk'ün sözlerini de eksik yada yanl›fl aktarm›fl olabilecekleri, niçinakla gelmiyor? 1918'de Pera Palas'taAtatürk Harington Konuflmas› nas›lmuhtemel görülebiliyor?

Usumuzu kurcalayan bu sorular›n

BD EYLÜL 2015

Sermet Atacanl›, "Atatürk ve Çanakkale'ninKomutanlar›", ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›,2015. Resim / Sermet Atacanl›, "Ar›burnuMüdafaas›" ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›,2015.

P

yan›tlar› flöyle:Hasan ‹zzettin Dinamo, 1966'da

yay›mlanan "Kutsal ‹syan" adl› roma-n›nda, bir Mustafa Kemal - Haring-

ton Karfl›laflmas› uydurmufltur.Romana göre, Mustafa Kemal 1918'dePera Palas'ta kald›¤› günlerde, otelinlokantas›nda yeme¤ini yemifl, ileridekimasada oturan Harington, ona garson-la haber göndererek, kahve içmeküzere kendi masas›na ça¤›rm›fl; Mus-tafa Kemal garsona, ben ev sahibiyim,o konuk, o benim masama gelsin,diyerek Harington'un davetini reddet-mifl. Yay›mland›¤› 1966'dan bu yana"roman› gerçek sanan"(!) pek çokyazar, Mustafa Kemal'in 1918'de PeraPalas'ta ‹flgal Kuvvetleri Komutan›Harington'la karfl›laflt›¤›n› ve onu iflteböyle tersledi¤ini yazm›flt›r.5

Atatürk, Bayur'un kitab›ndaaktard›¤› konuflmay›, Sn. Atacanl›'n›nhiç karfl›laflmad›klar›n› saptad›¤›Birdwood'la yapm›fl olamaz; ancakmadem ki pek çok yazar, Atatürk'ünPera Palas'ta Harington ilekarfl›laflt›¤›n› yazmakta-d›r; öyleyse Atatürk'ün okonuflmay› Birdwood ilede¤il de Harington ileyapm›fl oldu¤u ileri sürü-

lebilecektir. Ancak, bunun iki güçlüengeli vard›r.

Birincisi: dergimizin GenelYay›n Yönetmeni Sn. Mete Akyol,24.05.1981- 06.06.1981 tarihleriaras›nda, Milliyet gazetesinde, Ata-türk'ün manevi o¤lu AbdurrahimTuncak'la yapt›¤› uzun söylefliyiyay›mlam›flt›r.

u söyleflide, Atatürk'ün 1918'dePera Palas'ta kald›¤› günlerde,

arada bir annesinin, k›zkardeflinin vekendisinin bulundu¤u eve de u¤rad›¤›-n› belirten Tuncak, Pera Palas'ta di¤ermasadaki ‹ngiliz subaylar›n Atatürk'ügarson arac›l›¤›yla kahve içmek üzeremasalar›na davet ettiklerini; bunakarfl›l›k, garsona; "onlar bu ülkedemisafir, ev sahibi benim, onlar gelsinbenim kahvemi içsinler" diyenAtatürk'ün, bafl›ndan geçen bu olay›evde gülerek anlatt›¤›n› söylemifltir.Atatürk'ün olay› anlat›rken, ‹flgalKuvvetleri Komutan› Harington'dansöz etmedi¤i gürülmektedir. Olaya

Harington ad›n›sokan, "Kutsal‹syan" yazar› H.‹.Dinamo'dur.‹kincisi: Ata-türk'ün 1918'de

Pera Palas'ta Ha-

rington ile karfl›-

laflm›fl olmas›

27

BD EYLÜL 2015

Hasan ‹zzettin Dina-mo ve Atatürk-Harington karfl›lafl-mas› kurgusunun ilkkez yer ald›¤› roman›"Kutsal ‹syan" (1966)

B

olanaks›zd›r. Harington'un 1940'ta‹ngiltere'de yay›mlanan otobiyografi-sini6 okudum ve yazd›klar›n›, ‹ngiliz"The Times" gazetesinin 1915-1923y›llar› aras›nda yay›mlad›¤› Haringtonhaberleriyle karfl›laflt›rd›m. Sonuç:Harington, Çanakkale Savafl›'ndayoktur. 2 Kas›m 1920'ye dek ‹ngilte-re'dedir.7

‹ngiltere'de iken ‹flgal GüçleriKomutan› olarak atanm›fl ve ‹stanbul'a,8 Kas›m 1920 günü ulaflm›flt›r.8 Dahaönceden ‹stanbul'da kendisi içinhaz›rlanm›fl olan Krupp Acentas›'naait Huber Köflkü'ne yerleflmifltir; yani

Pera Palas otelinde kalmam›flt›r.9

2 Ekim 1923 günü Londra'ya dön-mek üzere ‹stanbul'dan ayr›lm›flt›r.10

Atatürk, o gelmeden önce, 16May›s 1919 günü ‹stanbul'dan Anado-lu'ya geçmifl ve o ‹stanbul'dan ayr›l-d›ktan çok sonra ‹stanbul'a gelmifltir;ikisi hiç bir zaman ayn› tarihlerde

‹stanbul'da bulunmam›fllard›r.

T›pk› Sn. Atacanl›'n›n çok önemli vede¤erli kitaplar›nda, çok do¤ru olaraksaptad›¤› üzere, Atatürk ile Birdwoodhiç karfl›laflmad›klar› gibi; Atatürk ileHarington da -belgelerle saptad›¤›m›züzere- yaflamlar› boyunca hiç birzaman biraraya gelip karfl›l›kl› konufl-mam›fllard›r. Dolay›s›yla, ÇanakkaleSavafl›'nda iflgal ordusu "yorgunlu¤ave susuzlu¤a yenildi" gibi sözler,Atatürk taraf›ndan, Birdwood'a söy-

Dergimizin Genel Yay›n Yönetmeni MeteAkyol'un, Atatürk'ün manevi o¤lu A.Tuncak'la yapt›¤› söyleflinin, konumuzuilgilendiren 01.06.1981 günlü bölüm bafll›¤›.

BD EYLÜL 2015

28

lenmifl olamayaca¤› gibi; Harington'ada söylenmifl olamaz.

‹flgal ordusunun Çanakkale KaraSavafllar›'nda yenilgi sürecini bafllatanan; ilk gün -yani ç›kartma birlikleri-nin mataralar›, kendilerine iki günyetecek suyla dolu iken- onlar›nGelibolu Yar›madas›'ndaki su kay-naklar›na do¤ru h›zla ilerleyifllerinin,

Atatürk taraf›ndan süngü hücumuyladurduruldu¤u; ve ard›ndan ç›kt›klar›sahile geri püskürtülecekleri and›r.Atatürk bunu "kazand›¤›m›z an, buand›r" sözleriyle vurgulam›flt›r. E¤eriflgalci birlikler, Atatürk taraf›ndan,ilk gün ve tam o anda durdurulmuflolmasalard›, onlar daha ilk günden

su kaynaklar›n›n bulundu¤u yerleri

ellerine geçirmifl olacaklard›. ‹flgalordusu, evet su sorunu yaflad›; ancakbu, ç›kartman›n ilk gününde,karfl›lar›na onlar›n nereye ç›kartmayapacaklar›n› önceden kestiren ve sukaynaklar›na do¤ru ilerleyifllerinitam zaman›nda durduran bir askerin:Atatürk'ün ç›km›fl olmas› nedeniyle-dir. ‹flgalci devletlerin savafl rapor-lar›nda ve ‹ngiliz Savafl Bakan›Churchill'in kitab›nda, Atatürk'ü"Kaderin Adam›" olarak nitelemesi;bu nedenledir.

25 Nisan 1915 sabah› GeliboluYar›madas›'na ç›kan Anzak askerleri-

BD EYLÜL 2015

1920-1923 aras› ‹stanbul'da ‹flgal Kuvvetleri Komutan› olan General Sir CharlesHarington'un 1940'ta yay›mlanan özyaflam anlat›s›.(solda) The Times gazetesinin03.11.1920 günlü say›s›nda, Harington'un atama, yola ç›k›fl ve ‹stanbul'da Krupp'unHuber Köflkünde kalaca¤›na iliflkin haber. (sa¤da)

Atatürk ileBirdwood hiçkarfl›laflmad›klar›gibi; Atatürk ileHarington dayaflamlar› boyuncahiç bir zamanbiraraya gelipkarfl›l›kl› konufl-mam›fllard›r.

29

nin yenilgisine neden arayanlar›naz›msanmayacak bir bölümü, busonucu ‹ngiliz komutanlar›n becerik-sizli¤ine ba¤lamakta; kimi tarihçilerde Anzaklar› "efleklerin önderlik etti¤iarslanlar" sözleriyle övmektedir. Bubenzetide, ‹ngiliz komutanlar "eflek",Anzak askerleri "arslan" oluyor. OysaÇanakkale'de ne ‹ngiliz komutanlar"eflek", ne de Anzaklar "arslan"d›;yaln›zca karfl›lar›na "Kaderin Ada-

m›" (Atatürk) ve yurdunu kan›n›nson damlas›na dek savunan gö¤süiman dolu arslan Mehmetçikler

dikilmiflti; hepsi bu...

arihçi Yusuf Hikmet Bayur'un1963'te yay›nlad›¤› Mustafa

Kemal - Birdwood diyalo¤u,‹ngilizleri Anzaklar›n suçlamalar›ndanaklamaya ve Atatürk'ün ÇanakkaleSavafl›'ndaki baflar›s›n› -kendi a¤z›n-dan ç›km›fl gibi sunulan sözlerle- yoksayd›rmaya yönelik bir PsikolojikSavafl arac› olarak kullan›l›yor.

Tarihin bir Psikolojik Savafl arac›olarak kullan›lmas›; "dünyan›n eneski mesle¤i" denli eskidir. Tekavuntumuz, propaganda arac› olmak-tan sak›nan dürüst tarihçilerin -say›lar›

azalm›fl olsa da- varl›¤›d›r. •cengizozakinci@butundunya.com.tr

Kaynakça: 1.General Birdwood, hiç bir zaman ‹stanbul‹flgal Kuvvetleri Komutan› olmad›. 2.Mustafa Kemal, 1918y›l›nda ‹stanbul'a Çanakkale'den dönmüfl de¤il, Adana'dangelmifltir. 3.Birdwood-Mustafa Kemal görüflmesini "gerçek"olarak gösteren kitaplardan örnekler: Yusuf Hikmet Bayur,"Atatürk - Hayat› ve Eseri", 1963, s.230-231. / Die Welt desIslams, 1964, 9-10. ciltler, s.106. (Bayur'u kaynak göstererek.)/ Sadi Borak, 10.11.1964 Cumhuriyet gazetesi. / Sadi Borak,"Bilinmeyen Yönleriyle Atatürk", 1966, s.29. / Sadi Borak,25.04.1981, Cumhuriyet gazetesi. / Utkan Kocatürk, "Atatürkve Türkiye Cumhuriyeti Kronolojisi", 1983, s.8 [Kayna¤›: 16Kas›m 1918 : Atatürk’ün Pera Palas’ta Çanakkale savafllar›nakat›lm›fl olan ‹ngiliz Generali William Birdwood ile görüflmesi(Sadi Borak, "Ata ve ‹stanbul", 1983., s.88-89)] / Jak Deleon,"‹stanbul'un Yaflayan Tad›", 1989, s.19 / Alev Coflkun,"Samsundan Önce Bilinmeyen 6 Ay", 2008, s. 58 (Birdwoodolmayabilir, Harrington olabilir, ad›n› belirtmeyece¤iz,kayd›yla) / Erol Mütercimler, "Fikrimizin Rehberi", 2008, s.439, 440. - 2014, s.462. 4. Sermet Atacanl›, "Atatürk veÇanakkale'nin Komutanlar›", Türkiye ‹fl Bankas› KültürYay›nlar›, fiubat 2015, s.320. 5. Harington - Mustafa Kemalkarfl›laflmas›n› "gerçek" olarak gösteren kitaplardan örnekler:Hasan ‹zzettin Dinamo, "Kutsal ‹syan" Ocak 1966, c.1, s.206.[fiemsi Belli'nin "Makbule Atadan Anlat›yor: A¤abeyimMustafa Kemal" adl› kitab›nda (Selis Kitaplar y., 2005)Abdurrahim Tunçak'›n 2 Mart 1956 günlü Dün ve Bugündergisinde (say› 18, s.23-25) "Atatürk'ün de Makbule Han›m›nda Manevi Evlad›y›m" bafll›kl› bir söyleflisinin yay›mland›¤›belirtilmektedir. (a.g.e-s. 63, dn.20) / Celal Bayar, "Ben deYazd›m", 1972, c.8, s.2549-2550. / fievket Süreyya Aydemir,"Tek Adam", 1974, c.1, s.357. / Jak Deleon, "Eski ‹stanbul'unYaflayan Tad›", 1989, s. 18. / fierafettin Turan, "Mustafa KemalAtatürk: Kendine Özgü Bir Yaflam ve Kiflilik", 2004., s.171.("bir kayna¤a göre", kayd›yla.) / Erol Mütercimler, "Bu VatanBöyle Kurtuldu", 2005., s.173. / Erol Mütercimler, "FikrimizinRehberi", 2008, s. 439. (2014, s.461-462.) 6. General SirCharles Harington, "Tim Harington Looks Back", John Murrey,1940. (Bkz: Appendix 1, s.81., 83., 86., 100.,101.) The Times,03.11.1920. 7. The Times, 8. 10.11.1920. The Times,9. 03.11.1920. 10. The Times, 12.10.1923

T

”Ba¤›ms›zl›k ve hürriyetlerini her ne bahas›na ve her nekarfl›l›¤›nda olursa olsun zedeleme ve kay›tlamaya asla müsamahaetmemek; ba¤›ms›zl›k ve hürriyetlerini bütün mânasiyle koruyabilmekve bunun için gerekirse, son ferdinin, son damla kan›n› ak›tarak,insanl›k tarihini flanl› örnek ile süslemek; iflte ba¤›ms›zl›k ve hürriyetinhakiki mahiyetini, genifl mânas›n›, yüksek k›ymetini, vicdan›nda kavram›flmilletler için temel ve ölmez prensip... Ancak bu prensip u¤rundaher türlü fedakârl›¤›, her an yapmaya haz›r milletlerdir ki, devaml›olarak insanl›¤›n hürmet ve sayg›s›na lây›k bir topluluk olarakdüflünülebilirler.” M. Kemal Atatürk

30

BD EYLÜL 2015