Upload
others
View
37
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a
Br. 23 Cena: 50 den. juli 2011 god.IS
SN
: 18
57-
671
0
Катализатор за модернизација на натоКонцеPтот на нато-силите за одговор – нрФ и учеството на рм во КолеКтивната самоодбрана на нато
АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции
оsnovna alatka za regionalno integrirawe
5-та КонФеренција на началници на генералШтабови на армиите од балКансКите земји
Pотврда за Квалитетот
2-1
2 ј
ул
и 2
011
, п
еп
ел
иШ
Те
и А
п к
Ри
ВО
лА
к МЕЃУНАРОДЕН ПРОЕКТ „ЛЕТЕН КАМПУС 2011“
ешкиот костен“ дојде и помина. И, што е најважно од сè, не нè изгоре. Република Македонија
успеа да ја следи „кривата на искуство-то“ и повторно да им покаже на сво-ите пријатели и поддржувачи, на ор-ганизациите чиј составен дел се стре-ми да стане дека жештината и остри-ната на дваесеттината дена кои прет-ходат на секој изборен циклус само го отсликуваат нашиот менталитет, на-шата жестокост кога со желба сакаме да пренесеме нешто во јавноста. Кон-тинуитетот кој го создадоа последова-телните изборни циклуси дефинира-ни како апсолутно мирни и демократ-ски, избори на кои во целост се пока-жа волјата на народот, треба да биде доказ сам за себе дека законот е пред сè и над сè и дека тоа сите македон-ски граѓани, без исклучоци, го знаат и го применуваат. Токму однесувањето на денот на изборите испрати една јасна и недвосмислена порака дека почитувањето на правната држа-ва, пишаните правила и нормите на однесување не е случајност, туку вос-поставено правило. Ниту активностите на еден од носечки-те столбови на државноста, Армијата на Република Македонија не отста-пуваат од констатацијата дека јуни беше еден успешен месец во кој на те-рен можеа да се утврдат сите вешти-ни и способности кои нејзините при-падници можат да ги понудат. По сите критериуми успешно организи-раната петта по ред конференција на началниците на генералштабови-те на балканските армии и даде уште еден поттик на оваа екстремно важ-на балканска иницијатива која има за цел да ги приближи нашите народи и да ја унапреди меѓусебната соработ-ка во поглед на зацврстувањето и развивањето на регионалната, европ-ската и глобалната безбедност и ста-билност. Домаќинскиот дочек во „ма-кедонскиот град на светлината“ овоз-можи книгата исполнета со потре-бата од вкрстување на напорите за достигнување на заедничките безбед-носни императиви да продолжи да се испишува во еден пријателски тон, тон кој им доликува на докажани и искрени пријатели и соработници. Успехот не изостана ниту кога станува збор за комплексната военомедицин-ска вежба која се одржа на АП „Кри-волак“ и ЦО „Пепелиште“, „MEDCEUR 11“. Напротив, тимовите на АРМ, на Армијата на САД и на армиите на останатите земји од регионот пока-жаа дека во целост можат да се спра-ват со секоја природна катастрофа. Потврдувањето и унапредувањето на високата интероперабилност, како и на организираноста на домашните ка-пацитети за одговор на сето она што природата може да ни го „припреми“ беа целите кои, впрочем, во целост беа исполнети. Согледувајќи го развојниот пат на АРМ и на Република Македонија, неминов-но се забележува дека основната кон-станта лежи во тоа дека постојаната и непрекината работа носи постојани резултати. Сепак, „успехот е контину-ирано патување, не само една един-ствена дестинација“.
Здравко Ризовски
Едноставни, но Ефикасни
ПОДЦЕВНИ ГРАНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ
интервју СО ПОтПОЛКОвниК ДрАГАн неДеЛКОСКи, КОМАнДир нА БОрБен ХеЛиКОПетрСКи СКвАДрОн вО винГ-От нА АрМ
ИДНИНАТА ДЕНЕС
СИГУРНОСТ НА РАЗВОЈНИОТ ПАТ НА „ЕГЗОСКЕЛЕТОТ“
НОВО ИСКУСТВО
ПОКАЗНА ТАКТИЧКА ВЕЖБА ЗА ЗАШТИТА И СПАСУВАЊЕ ОД УРНАТИНИ
РАЗУЗНАВАЊЕ СПРОВЕДЕНО ОД ЛУЃЕ (ХЈУМИНТ)
ПРИБИРАЊЕ НА ИНФОРМАЦИИ ОД РАЗНИ МЕТОДИ – I
Брсјачката Буна од 1881 година
Реакција на донесените одлуки на големите евРопски сили за вРеме на БеРлинскиот конгРес од 1878 година
ПБО
ЦИВИЛНО-ВОЕНАТА СОРАБОТКА ЗА ВРЕМЕ НА ВИЕТНАМСКАТА ВОЈНА – I
„ПОСЛЕДНИОТ ШКОТСКИ КРАЛ“
ИСТОРИСКА ДРАМА ЗА АПСОЛУТНАТА МОЌ
14
8
20
30 11
35
46 22
48
56
Страница
страница
Страница
Страницастраница
Страница
Страница
страница
Страница
Страница страница
ШТИТ - Година III, број 23, јули 2011 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски
ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник
РЕДАКЦИЈАВасил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии)
КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан Смиљаноски
Печати: „СТЕДА ГРАФИКА“ – Скопје
АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб 1000 СкопјеТелефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 www.morm.gov.mk; E-mail: [email protected]
Содржина:
3
ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ
жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095
24
со Ладни гЛаВи Во ЖЕШкиот МЕсЕЦ
Ката
лиза
тор
за
мод
ерни
заци
ја
на Н
АТО
о постигнувањето на полноправно членство на Република Македонија во НАТО, АРМ ќе учествува во колективната самоодбрана на те
ри торијата на земјитечленки поради одржување на безбедноста во Северноатлантската област. За таа цел Република Македонија во континуитет спроведува сеопфатни национални реформи според барањата на Акциониот план за членство на НАТО и во тој процес целосно ги подготвува своите институции за целосно преземање на одговорностите кои ќе произлезат од членството во Алијансата.По 2000 година НАТО и ЕУ ја поттикнаа иницијативата на создавање на силите за брза реакција. Како резултат на оваа иницијатива во 2002 година НАТО ги формираше своите сили за одговор (NATO Response Force, NRF), а две години подоцна истото го направи и ЕУ со Концептот за борбените групи (EU Battle groups, EUBG). Формирањето на овие сили беше логична реакција на зголемениот интензитет на веќе познатите закани и ризици во светски рамки кои имаа свое влијание и врз безбедноста на Европа. Развојот на овие сили не е новина затоа што во периодот на Студената војна двете суперсили развивале сили со слична намена. Примарната цел на тие сили била реакција во случај на судир помеѓу суперсилите во подрачјето на Блискиот Исток или во Индискиот Океан, како и во земјите на „третиот свет“ поради
дина е покрената иницијатива за развој на нови воени способности на НАТО (Defense Capabilities Initiative), која треба-ло да ги отстрани клучните недостатоци помеѓу силите на европските членки на Алијансата, и тоа во поглед на:– зголемување на мобилноста и на спо-
собноста за распоредување на сили надвор од територијата на НАТО;
– создавање на способности за под-дршка на силите во долготрајни опе-рации во или надвор од територијата на НАТО;
– способност за ангажирање на силите во сите видови операции од судир со низок интензитет до класична конвен-ционална војна;
– постигнување на висок степен на преживување на силите;
4
Концептот на НАТО-силите за одговор – НРФ и учеството на РМ во колективната самоодбрана на НАТО
изведување на операции со ограничен интензитет. силите за брза реакција постоеја пртетходно и во нато, но нивната улога била само како сили за поддршка (за зајакнување) на критичните делови на бојното поле. овие сили, кои биле формирани за време на студената војна, биле наменети исклучиво само за водење на воени операции. иницијативата за формирање на нРФ претставува катализатор за модернизација на нато, а воедно трe бало да овозможи и постепено намалување на разликите во воените способности помеѓу сад и европските членки на нато.искуството од натооперациите водени на Балканот покажало дека насле дената структура и способности од времето на студената војна, кои биле наменети за водење конвенционална војна, не се применливи за дејствување во операциите за управување со кризи. исто така брзо бил забележан и недостаток од капацитети и способности за стратегиски транспорт, недостаток од прецизни вооружени сили и од прибирање и анализа на информациите кај вооружените сили на европските членки на нато. од друга страна, сè поголемото заостанување на европските земји на полето на развојот на модерната воена технологија почнало да ја доведува во прашање можноста за заедничко изведување на операции со силите на сад.на самитот во вашингтон во 1999 го
та од помали, пофлексибилни и брзораспоредливи сили кои повеќе ќе одговараат на новите мисии на нато. со новата ревидирана командна структура, нато се приспособи подобро да одговори на различните безбедносни закани, како во сопствени рамки така и пошироко од евроатлантската област. во таа насока бројот на командите беше радикално намален од 20 на 11 и нивните обврски беа редефинирани.сега сите оперативни штабови потпаѓаат под сојузничката команда за операции при врховниот штаб на сојузничките сили во европа (SHAPE) со седиште во монс, Белгија. таа е поддржана од две команди на здружените сили способни да генерираат штаб на комбинираните здружени сили за посебна намена (Combat Joint Task Force CJTF), и од робусни, но поограничени постојани здружени штабови од коишто ќе може да се формира поморски штаб на CJTF. CJTF имаат флексибилни командни структури кои им дозволуваат на воените команданти да поставуваат служби од различни земји со цел да одговорат на конкретните барања на одредена воена операција.улогата на лидер во напорите за континуирана трансформација на капацитетите на нато беше доделена на стратегиската команда базирана во сад – сојузничката команда за
трансформација (аст) стационирана во норфлок, вирџинија. јасните насоки за трансформација i дадоа овластување на врховната команда на сојузничките сили во европа (SHAPE) да ја промовира интероперативноста на своите сили и да ги обликува нРФсилите во вистинска трансформациска сила која на алијансата дава нови, значајни и зајакнати воени способности. аст ќе одигра клучна улога во приспособувањето на капацитетите и во развивањето на доктрината за нФРсилите. од 2008 година во нато има посебен процес на внатрешна командна организација и поранешните г1 – г9 се
групираат во посебни сродни групи по функционални области. носител на оваа трансформација е асокомандата на нато лоцирана во Брунсум, Холандија. со оваа трансформација се овозможува командните структури да се разместат заедно со единиците онаму каде што е потребно.
состаВ, ЦЕЛи, наМЕна и оБука на нрФ-сиЛитЕ за одгоВорако подетаљно се погледне концептот за натосилите за одговор (NATO Response Force нРФ), може да се види дека нРФ се креирани како брзоприспособливи сили во согласност со барањата на поединечната мисија, самоодржливи и способни да се распоредат на големо растојание, каде и да реши да ги испрати северноатлантскиот совет NAC (North Atlantic Council). врз основа на јадрото кое може по потреба да биде и дополнето, може да се заклучи дека станува збор за мултинационални високомобилни и технолошки напредни, флексибилни и интероперативни сили способни за брз оперативен и борбен развој. денес, нРФсилите, во потполна борбена готовност се состојат од:– копнена компонента со големина на
бригада, оспособена за иницијален влез и вклучување во борбени дејства;
– поморски наменски сили составени од борбена група на носачи на авиони;
– поморскодесантна група и група за дејство врз цели на копно;
– воздухопловна компонента, способна да изведува 200 борбени летови дневно, како и компонента на специјални сили.
на самитот на нато во истанбул (2004 г.) беа определени целта, задачите и намената на натосилите за одговор (нРФ). примарна карактеристика на нРФ е високиот степен на подготвеност и способноста за брза реакција за широк спектар на операции, вклучувајќи ги и различните видови кризни ситуации низ целиот свет како евакуација, управување и отстранување на последиците од катастрофи, борба против тероризмот и друго. овие сили во основа имаат улога на претходница сили за иницијален влез (initial entry force) и создаваат услови за стационирање на поголеми сили кои доаѓаат после нРФ, а како составен дел на поголемите сили можат да учествуваат во целиот спектар на воени операции. главна одлика на нРФ е нивната мобилност затоа што тие се мали сили и бројат околу 25 000 персонал и можат да почнат да се распоредуваат во рок од 5 дена по одлуката на NAC и истите можат автономно да се одржат во оперативна состојба 30 дена без снабдување или подолго (ако е потребно) со дополнително снабдување со потребните средства.нато континуирано ја ревидира структурата на нФР со цел да се постигне поголема ефикасност на силите. новата ревидирана структура е заснована на оперативна команда и контрола која вклучува: распоредлив здружен штабен персонал (a Deployable Joint Staff Element DJSE), сили за брз одговор (The Immediate Respond Forces IRF) со претходно одре
5
– интероперативност на силите, особено во командувањето.
меѓутоа оваа иницијатива не ги постигна очекуваните резултати и истата е заменета со Prague Capability Commitment и развојот на нРФсилите. со оваа иницијатива се направи еден чекор напред во решавањето на еден од од главните проблеми на нато, а тоа е недостаток од постојани вооружени сили. повеќето сили со коишто располага нато и понатаму се под целосна национална команда и контрола, сè додека се распоредени од страна на земјите членки за вршење задачи, почнувајќи од колективна одбрана до нови мисии како што се оние за одржување на мирот. накратко, нато е форум кој ги обединува земјите кои се подготвени да ги интегрираат своите сили и да се впуштат во мултинационални активности во одреден период. иницијативата за развојот на натосилите за одговор беше иницирана од страна на министерот за одбрана на сад, доналд Рамсфелд, на состанокот на министрите за одбрана на земјитечленки на нато во 2002 година. прилагодувајќи се на безбедноснотo опкружување по студената војна, на самитот во прага во 2002 г. земјитечленки на нато ги идентификуваа специфичните области за подобрување, ги созда
доа натосилите за одговор (нРФ) и ја реформираа воената командна структура, во насока да биде способна да поддржи помали, пофлексибилни и помобилни сили.
трансФорМаЦија на коМандната структура на натосојузничките лидери во прага го прифатија нацртот на една помала, поефективна и распоредлива воена командна структура под две стратегиски команди: едната оперативна, а другата функционална. деталите на новата командна структура беа финализирани во јуни 2003 година. таа ја отсликува потреба
6
дени сили и базен на сили за брз одго-вор (the Response Forces Pool - RFP) кои ја комплетираат основата.Принципот на пополување на НРФ-силите е врз начелото на ротација и еден циклус на НРФ трае 18 месеци. Процесот за секоја НРФ започнува со одржување на конференција на која се врши генерирање на сили од страна на земјите-членки на НАТО и партнерите. Од овие декларирани сили во првите 6 месеци се врши селекцијата на единици-те кои ќе бидат ангажирани во соодвет-ната НРФ по соодветни компоненти и на-мена и овие декларирани сили се става-ат на располагање за потребите на НРФ. Следна фаза е обуката која се спроведу-ва според шестмесечна програма за об-ука во која селектираните сили изведу-ваат најсложени вежбовни активности. Тие го обучуваат персоналот да функци-онира во крајно сложено опкружување, користејќи ги новите технологии во мул-тинационален контекст. Овој квалитет на обука, всушност е искуството што се бара од секој од учесниците, формирајќи катализатор за промена во рамките на националните сили, како и во рамките на мултинационалните формации. Третата фаза ги опфаќа силите кои се определе-ни во согласност со најстрогите критериу-ми, посебно во доменот на способности-те и интероперативноста, и истите се „де-журни“ во наредните 6 месеци. Овој пе-риод на „дежурство“ се планира во бли-ска иднина да се зголеми и на 12 месеци. Oвие сили можат да се распоредат на те-
рен во секое време на барање на Север-ноатлантскиот совет. Кога државите ги ангажираат силите во рамките на одре-дена ротација на НРФ, тие од таму можат да ги повлечат единствено во исклучи-телни случаи. Во НРФ главно се вклуче-ни сите НАТО-членки, а во последно вре-ме „вратата е отворена“ за сите партнер-ски земји коишто процениле дека имаат капацитети и способности да учествува-ат во овие сили. Генерално гледано, својата почетна опе-ративна готовност НРФ-силите ја постиг-наа во октомври 2004 година, а својата целосна оперативна готовност ја до-стигнаа во октомври 2006 година. Во суштина за секоја НРФ-ротација постои достигнување на иницијална борбена
оперативна готовност која се постигнува во првите 6 месеци и целосна оперативна готовност која е во последните 6 месеци од ротацијата.досега нРФсилите се употребени во четири случаи:– за обезбедување на олимписките иг ри
во атина;– при изборите за претседател на авга
нистан;– во санирањето на последиците од ура
ганот „катрин“ во сад;– во санирањето на последиците од зем
јотресот во пакистан.при анализата на концептот за нРФсилите за одговор можеме да идентификуваме три проблеми. првиот проблем е поврзан со процесот на развој на
НРФ кој подразбира нешто повеќе од из-бор на единици и нивно вклучување во НАТО-формацијата. Развојот на структу-рата на НРФ бара и промена на процесот на планирање и развој на силите на наци-онално ниво. Следниот проблем е што организацијата на НРФ-силите ќе побарува подготовка, обука и тренинг на два до трипати пого-леми сили за да може да се изврши не-пречена ротација на силите во рамките на НРФ.Третиот проблем е поврзан со: раз-во јот на способностите и капаците-тите за C4I, стратегискиот транспорт, надополнување со гориво на авионите во воздух, способноста за борбена под-дршка на копнените сили и натамошна
интеграција на постојните поморски ка-пацитети.Меѓутоа, важен аспект на природата на НРФ-силите за одговор е фактот дека овие сили се постојани сили, за разлика од другите сили на НАТО кои се создаваа „ад хок“ за конкретните задачи.
Учеството на РМ во колективната саМоодбРана на нато и во нРФ-силите за одговоРСоработката со колективните системи за безбедност и одбрана во кои при-стапила Република Македонија е еден од столбовите кои го сочинуваат систе-мот за одбрана. Тоа подразбира дека Република Македонија може да ги кори-сти механизмите на овие системи во со-гласност со воспоставените конвенции, меѓународни договори, правила и про-цедури. Покренувањето и користењето на механизмите на колективните систе-ми за безбедност и одбрана зависи од поединечните процедури на активирање на самиот колективен систем, но основен услов е да се биде полноправен член на истите. Долгорочна стратегиска определба на Република Македонија е континуирани-от придонес во меѓународните опера-ции предводени од ООН, од НАТО и од ЕУ, како начин за промоција на мирот и заштита на нејзините безбедносни ин-тереси. Политичките и воените одлуки за активно учество во операциите пред-водени од ООН, од НАТО, од ЕУ или од други коалициски партнери ќе се доне-
7
блика Македонија не е полноправна членка на НАТО, тоа значи дека не може полноправно да учествува и во проце-сот на донесувањето одлуки во НАТО. Меѓутоа полноправното членство не е пречка за Република Македонија актив-но да учествува во операциите предво-дени од НАТО, но и активно да се вклу-чи во генерирањето на НАТО – НРФ си-лите за брз одговор. За таа намена Ре-публика Македонија долгорочно има де-кларирано свои капацитети со персо-нал од 120 лица со свои штабни елемен-ти за потребите на НФР-силите. Тоа под-разбира дека членството на Република Македонија во НАТО и интеграцијата на АРМ во воените структури на НАТО по-влекува работа на голем број персонал
во мултинационална средина и вклуче-ност во меѓународни иницијативи. Пер-соналот кој ќе биде вклучен во НРФ мора да биде оспособен, обучен, опремен и интероперабилен во согласност со стан-дардите кои се воспоставени за НРФ.За тоа што поконкретно ја очекува Ре-публика Македонија со учеството во НРФ можеме да се види од концептот за НРФ. Важноста на учеството во овие сили добива на тежина затоа што на со-станокот на министрите за одбрана на Алијансата одржан во Берлин во сеп-тември 2005 година, НРФ беа презенти-рани како „симбол на трансформацијата на Алијансата“.
м-р Игор Ѓорески
суваат од случај до случај. Навремено-то и соодветното вклучување на Репу-блика Македонија во политичкиот и во воениот процес за донесување одлу-ки за конкретната операција е важно за планирање на идното учество на нашите единици во меѓународните сили.Досега Република Македонија има своја постојана мисија при НАТО на амбаса-дорско ниво која вклучува елементи од политичката и од одбранбено-воената сфера.Во рамките на Партнерската ќелија за соработка со НАТО (Military Cooperation Division – MCD) во SHAPE Република Македонија има распоредено двајца национални претставници чии главни задолженија се координација со главна-
та команда во процесите на генерирање на сили, креирање на пакетот „Партнер-ски цели“ и креирање на процесот на евалуација на единиците. Во рамки на регионалните команди на НАТО, во зависност од потребите и сло-бодните места, постои можност Репу-блика Македонија да распореди т.н. пар-тнерски штабни елементи. Во моментов Република Македонија има распоредено 7 свои претставници, од коишто двајца се задолжени за имплементација на кон-цептот за оперативни способности, еден претставник е задолжен за процесирање на научените лекции и четворица прет-ставници се задолжени за општи штабни должности и процедури во НАТО.Земајќи го предвид фактот дека Репу-
Господине потполковник, неодамна пред македонската јавност беше прет-ставен еден од базичните проекти за развој на идните македонски пилоти, Центарот за обука на пилоти. Ве моли-ме споделете ја со нас Вашата генерал-на оцена за тоа колкаво е значењето на еден ваков проект за ВИНГ-от, за АРМ и за Република Македонија во целост.– За која било структура на АРМ, а осо-бено за воздухопловната, која денес функционира како ВИНГ, особено зна-чаен фактор е обученоста на кадарот. Ако немате добро обучен кадар вие, всушност, имате лимитирани оператив-ни капацитети, без разлика на техника-та со која располагате. Но не само тоа, туку позначајно е да се нагласи дека при извршување на задачите ги загрозувате посадите и скапата воздухопловна тех-ника. По осамостојувањето на Републи-ка Македонија, со формирањето на АРМ едновремено е формирана и првата воз-духопловна структура (Воено воздухо-пловство и противвоздушна одбрана). Од тогаш до денес едукацијата на нови пи-лоти се одвиваше во АРМ, односно во единицата за селекција и основна обу-ка, како и во еден од оперативните сква-дрони. Неспорни беа квалитетите на на-шите инструктори чии ученици се опера-тивни пилоти денес. Добар дел од нив ги потврдија своите летачки вештини на повеќе меѓународни вежби и други актив-ности во и надвор од државата. Сепак, нашите реални капацитети не ги за-доволуваа потребите за квалитетно, без-бедно и економично школување, односно
пополнувањето на летачките единици со пилоти, гледано на среднорочен и долго-рочен план, одеше во надолна линија. Во текот на процесот на реформирање на АРМ, дел од искусните кадри, кои беа де-фицитарни, заминаа во пензија и од то-гаш разликата помеѓу потребата за пило-ти и можностите за нивно обезбедување стана евидентна. Ургентноста беше на-гласена со набавката на четири нови хе-ликоптери за потребите на МВР. Такви-те состојби ги поттикнаа авторитетите на МО и на МВР да почнат сериозно да размислуваат за заедничко долгорочно и квалитетно решение, а резултатот денес е веќе познат, тоа е Центарот за обука на пилоти (ЦОП).
Детерминирајќи ја општата цел на Центарот како „активност за развој на кадар со траен квалитет“, кои се еле-ментите кои подетаљно ја опишуваат мисијата на ЦОП?– Не може да се зборува за сериозни воз-духопловни капацитети ако постои не-достаток на пилоти. Секогаш мора да се размислува за времето на издржливост во вонредни или во воени услови. Со востановувањето на Центарот за обука на пилоти конечно ќе се овозможи конти-нуирано школување на пилоти и ќе се по-дигне квалитетот на обуката на оператив-ните пилоти со вклучување на симулато-ри за двата оперативни типови хеликоп-тери. Најдобра потврда дека се работи за развој на кадар со траен квалитет се токму содржините на Центарот, односно елементите на кои ќе се базира, а тоа се
8
врвен летачки и воздухопловно-технички персонал, вклучување на наменски возду-хоплови, современи симулатори со висок степен на веродостојност и техничка под-дршка за воздухопловната техника и сите други составни делови на Центарот. Сето тоа ќе биде надополнето со добро осмис-лена теоретска програма, компјутерска техника и оптимално опремени училници за кадетите. Но, покрај сето ова, сакам да нагласам дека особено значајен е транс-ферот на знаење и искуство од страна на искусни израелски воени пилоти. Всуш-ност, ЦОП е проектиран во согласност по-ставената цел, а тоа е произведување на пилоти-борци. Затоа, потенцијалните ка-дети прво ќе се соочат со подолг процес на претселекција, оние кои ќе ја поминат ќе бидат селектирани во воздух на авио-ните „Злин-242Л“ и дури потоа ќе се до-бие група кадети која ќе биде подготвена за следење на стручно-специјалистичката програма која ќе трае 18 месеци. Во тој контекст партнер на АРМ во овој значаен проект е етаблирана компанија која долги години покажу-ва високи перформанси и одлични ре-зултати на полето на военото воздухо-пловство, израелската „Елбит Систе-ми“. Кои, според Вас, се основните при-добивки за ЦОП кои произлегуваат од оваа соработка?– Ние одиме на сигурно. Со пот пи шу ва-њето на Договорот веруваме дека дру-гата страна која треба да ја даде услуга-та, односно да го востанови ЦОП има ка-пацитети, а најдобра потврда за тоа се
СО ПОТПОЛКОВНИК ДРАГАН НЕДЕЛКОСКИ, КОМАНДИР НА БОРБЕН ХЕЛИКОПЕТРСКИ СКВАДРОН ВО ВИНГ-ОТ НА АРМ
интервју ПИЛО
ТОТ-
БОРЕ
Ц
Е НА
ШАТ
А ЦЕЛ
9
„Ми-8/17“ и „Ми-171“ ќе се заштедат од 6.000 до 8.000 часови летање или 20-25 милиони евра и тоа со вклучена цена на чинење на симулаторите и нивната тех-ничка поддршка. На пример, симулато-рот за хеликоптерот „Ми-24Александар“ ќе овозможи и тренинг со новата опрема и вооружувањето, со што се добива до-полнителна заштеда на финансиски сред-ства. Не смее да се заборави комплет-ната техничка опременост со цел ефи-касна логистичка поддршка на сите воз-духоплови, вклучувајќи ги и симулатори-те. Всушност, Центарот ќе има сопствен логистичко-технички капацитет и хангар за реализација на активностите и зашти-та на сите воздухоплови од климатските влијанија.
нашите позитивни искуства со „елбит“, кој изврши модернизација на дел од хеликоптерите на аРм, а благодарејќи на неа пилотите во вингот денес, при извршувањето на своите летачки задачи, имаат можност да користат високософистицирана технологија што е привилегија на не така голем број воени пилоти. сепак, најзначајно за овој проект е тоа што „елбит системи“ има акумулирано и големо искуство во школувањето на пилоти и производството на опрема за синтетички тренинг, односно во реални симулатори. нашиот партнер е една од водечките компании, во светски рамки, во производството на воена технологија и тоа за потребите не само за воздухопловството, туку и за копнените сили и морнарицата. Флексибилноста на компанијата „елбит системи“ во нудењето на солуциите и нивната посветеност за квалитетна и навремена реализација на истите беше еден од пресудните фактори за продолжување на соработката и затоа веруваме и очекуваме дека и во идните 8 години ќе биде така и како краен резултат ќе добиеме нови млади пилоти кои ќе бидат „скроени“ според нашите интерни потреби, но истовремено и подготвени да извршуваат сложени борбени мисии со нашите партнери од натоалијансата.
дел од она што можеше да се забе-лежи на промоцијата на овој цен-тар е дека пристапот кон процесот на обучување во голема мера ќе се разликува од она што го имаме де-нес. Во што се состојат основните по-
доб рувања во целосниот теоретско-практичен процес на обука?–точно, прво особено внимание ќе се посвети на изборот на потенцијалните пилоти; второ, кадетите ќе имаат оптимални услови за едукација и теоретска и практична; трето, времето на школување ќе биде максимално скратено, така што за 18 месеци кадетите официјално ќе ги добијат своите „крила“. потоа, во следните 6 месеци новопроизведените пилоти треба да завршат преобука на еден од оперативните воздухоплови, а тој процес ќе биде поддржан со симулаторите на цоп. да подвлечам, најзначајни фактори кои ќе обезбедат нов квалитет се изборот на кадарот, искуството на инструкторите вклучени во организацијата
и изведувањето на летачката обука и континуираната логистичка подршка. сето ова е предвидено со проектот и затоа не се очекува процесот на школување на идните пилоти да биде нарушен, односно да дојде до отстапување од зацртаната програма.центарот како институција ќе се занимава исклучиво со произведување на пилоти, како и надградба на оперативните пилоти со помош на еден од двата симулатора, додека сквадроните ќе се занимаваат пред сè со подобрување на квалитетот на борбената обука, во согласност со мисиите на единиците, како и извршување на летачките задачи кои ќе ги добиваат од претпоставените команди.
ако се земе предвид споменатиот нов подобрен концепт на обука, како и но-вата најсовремена опрема за обука на пилоти која е достапна во светски рам-ки, што е она што Центарот од технички аспект ќе може да им го понуди на сво-ите кандидати?– во новата зграда на центарот се предвидени современи кабинети, брифингсали и училници за реализација на теоретскиот дел од програмата за обука. за селекцијата во воздух, како и за трите фази на обука на идните пилоти ќе им бидат на располагање пет авиони „злин 242л“ и четири хеликоптери „Бел206“. овие летала ќе се опремат со уреди за следење на обуката и реализација на тактички тренинг дење и ноќе, со цел младите пилоти полесно и побрзо да ги совладаат комплексните платформи во сквадроните. претходно кажав дека центарот ќе располага и со два современи симулатори. се работи за подвижни симулатори со висок степен на веродостојност во однос на хеликоптерите „ми24александар“ и „ми8/17/171“. од аспект на техничката опременост токму овие два симулатора го прават центарот посебен и интересен и во интернационални рамки. пилотите од вингот сами ќе можат да изготват програма за обука и според истата да летаат на симулаторите во текот на целата година. ваква можност во моментов нема ниту едно воздухопловство во европа и пошироко, кога станува збор за споменатите типови хеликоптери. симулаторите во голема мера ќе придонесат да се подигне безбедноста на летањето и да се заштедат скапите ресурси. со актуелниот договор, за период од шест години, на хеликоптерите „ми24“,
Господине потполковник, АРМ и МО го „кршат ледот“ во регионот кога ста-нува збор за развој на еден ваков со-фистициран Центар за обука на пило-ти. Од тој аспект неговото значење ги надминува границите на Република Македонија и добива една поширока, регионална димензија. Какво значење ќе има Центарот за нас, како регионал-ни лидери во областа, а какво значење ќе има за армиите на кои овој капаци-тет ќе им биде достапен во иднина?– Центарот е димензиониран да ги задо-воли нашите национални потреби, но воз-можно е брзо прилагодување во случај на пројавување на интерес од страна на вое-ните воздухопловствата од нашето сосед-ство, па и на оние од подалечните држа-ви. Очекувам голем интерес за симулато-рите од соседните армии, бидејќи сите во соседството се соочени со недостаток на финансиски средства, со што драстично се намалени вежбовните активности, а со тоа се намалува и подготвеноста на нив-ните пилоти за реализирање на мисиите и се загрозува безбедноста на летањето. Нашите симулатори би можеле да по-могнат во делумно решавање на нивни-те проблеми. Ние пред шест до седум го-дини бевме лидери во регионот кога го вградивме системот за ноќно летање на дел од нашите хеликоптери, а денес со овој нов проект продолжуваме во исти-от дух, односно уште еднаш се наметну-ваме како лидери во една комплексна об-ласт и убеден сум дека со повеќе добро осмислени проекти можеме да изградиме имиџ на држава која има мала, но софи-стицирана армија со која секој ќе сака да соработува. Се разбира, тоа е секундар-ната цел, основна цел треба да ни биде мисијата на АРМ, а тоа е одбрана на суве-ренитетот и територијалниот интегритет на нашата држава.
Комплексноста на целокупниот проект, неговата подготовка и реализација е евидентна. Според Ваши процени, како тече моменталната фаза и кога се очекува Центарот да биде целосно опе-ративен?– Во тек се интензивни подготовки во кои се вклучени повеќе служби и структури на МО и на АРМ. Оваа таканаречена „при-времена“ фаза е најкомплексна, бидејќи паралелно се работи на создавање усло-ви за навремено отпочнување со про-цесот на селекција и обука на прва-та генерација на кадети во времените објекти и изградба на инфраструктура на Центарот за обука на пилоти од траен ка-рактер. Центарот ќе биде целосно опера-тивен најдоцна за 18 месеци.
Господине потполковник, минатиот ме-сец беше одбележан Денот на ВИНГ-от на АРМ. Ве молиме за една сев-купна оцена за местото и значењето на воздухопловната компонента во процесот на „одбрана и заштита на територијалниот интегритет на Репу-блика Македонија“, но и за нејзиното учество во мировните и хуманитарни операции?– Денот на военото воздухопловство (ВИНГ-от) е од особено значење за нас и за АРМ, бидејќи го симболизира по-четок на развојот на македонската во-
10
ена авијација. овој ден е прилика за нас воздухоповците да ги одбележиме достигнувањата. воздухопловната компонента е критичен и интегрален дел на секој безбедносен систем, така мора да биде и кај нас. Без можност за воздухопловен маневар, прецизна огнена поддршка на копнените сили и можност за самостојно ефикасно извршување на борбени задачи, не можеме да зборуваме за сериозна и ефективна армија. ако е така, тогаш местото и улогата на авијацијата во рамките на аРм се наметнува само по себе. во рамките на аРм структурата на воената авијација е дефинирана со стратегискиот одбранбен преглед т.е. се состои од еден борбен сквадрон опремен со осум хеликоптери и еден транспортен сквадрон со шест до осум хеликоптери. се разбира ова не смее да биде наша крајна цел, но сепак претставува добра основа за нејзин понатамошен растеж. во овој контекст сакам да ја споменам и идната воздухопловна бригада која е веќе дел од новата структура на силите и се надевам истата, според предвидената динамика, успешно ќе се востанови. сакам да нагласам дека во областа на авијацијата има уште неколку значајни проекти, како што е контролата на нашето небо и противвоздушната одбрана, кои ќе мора во блиска иднина да се реализираат, со цел креирање дополнителни и неопходни военовоздухопловни капацитети, како дел од севкупниот безбедносен систем, кој треба да го гарантира суверенитетот и територијалниот интегритет на Република македонија. дел од мисијата на воздухопловната единица на аРм е учество во хуманитарни и спасувачки мисии, како и учество во мировни мисии. нашето воено воздухопловство во изминатите две децении се стекна со сериозни искуства и во овој тип на мисии и се надевам дека и во иднина ќе продолжи таа практика, со надеж дека нема да има потреба од некои посериозни хуманитарни и спасувачки мисии на нашата територија.
Здравко Ризовски/Иван Петрушевски
со сиМуЛаторот, ВсуШност, го зго-ЛЕМуВаМЕ капаЦитЕтот на Еди-ниЦата за 30%, односно како да иМаМЕ три допоЛнитЕЛни хЕЛи-коптЕри. рЕаЛно,на сиМуЛаторот сЕкој пиЛот ќЕ изВЕдуВа раБоти Што нЕ МоЖат да сЕ ВЕЖБаат на хЕЛикоптЕрот, односно ВонрЕд-ни сЛучки и ЛЕтањЕ Во сЕкакВи усЛоВи.
инфо„ЛЕГИЈА НА ЗАСЛУГИ“ ЗА НГШ НА АРМ
11
а 22 јуни во концертната сала на домот на аРм во скопје се одржа церемонија за доделување на орденот „легија на заслуги“ кој на началникот на гШ на аРм генерал
потполковник мирослав стојановски му е доделен од страна на министерството за одбрана на сад, а му го додели амбасадорот на сад во Република македонија, Филип Рикер.на церемонијата покрај aмбасадорот Филип Рикер, присуствуваа: министерот за одбрана зоран коњановски, нгШ на аРм генералпотполковник мирослав стојановски, високи претставници од министерството за одбрана, началниците на секции од гШ на аРм, воените аташеи акредитирани во Република македонија, командантите на првопотчинетите команди и единици и главните подофицери и други гости.министерот за одбрана на Рм зоран коњановски во својот говор истакна дека „овој настан е момент кога уште еднаш се потврдува високиот степен на подготвеност со кој располага Република македонија. момент кој значи валоризирање на макотрпната работа и почитување на реално достигнатото. момент кој значи потврдување на одличните односи помеѓу Република македонија и сад. тоа е принципиелно партнерство но слободно можам да кажам и пријателство“. тој му честиташе на генералот стојановски за признанието што како началник на аРм го добива од сад, признание кое само по себе поттикнува гордост и чест.
истакна дека орденот „Легија на за-слуги“, како едно од највисоките одликувања кое го доделува Мини-стерството за одбрана на САД, прет-ставува исклучително признание, кое на залезот од неговата кариера на офицер и генерал на АРМ, го прави особено горд. Тој, исполнет со емоции и позитивна енергија, искажа огром-на благодарност на укажаната чест од страна на САД. „За ова признание се заслужни и сите припадници на АРМ, со чија напорна работа и посветеност во изминативе 17 години зацртаните планови за билатерална соработка со Вооружените сили на САД, во целост се исполнети“ – додаде Стојановски. Тој е уверен дека со доделувањето на орденот „Легија на заслуги“ се от-вора нова страница во историјата на двете армии, која за него значи уште една силна афирмација на македон-скиот војник и неговите вредности, но и исполнување на стремежот на ге-нерации Македонци, да бидат еднак-ви меѓу слободарските и демократски народи. На крајот, генералот му се за-благодари и на семејството, без чија несебична поддршка и разбирање, во изминатите години ќе беше невозмож-но во потполност да се постигнат сите успеси и достигнувања.Орденот „Легија на заслуги“ е највисокото признание кое САД го до-делува на високи странски претставни-ци, а за унапредување на билатерал-ните односи на полето на одбраната, како и за покажани извонредни резул-тати и достигнувања во службата.
исто така му честиташе и на неговото семејство и на сите припадници на аРм.амбасадорот Рикер кажа дека „во изминатите шест години генералот стојановски ја водеше армијата низ брз процес на трансформација кој подобро ја подготви македонија за членство во нато. со негова поддршка и насоки, аРм застана рамо до рамо со сад и другите коалициони сили во ирак и во авганистан“. тој му посака успех во новите предизвици кои го очекуваат, по што во име на секретарот гејтс и на американскиот народ, амбасадорот Рикер му се заблагодари на генералот стојановски за придонесот во силното американскомакедонско партнерство.началникот на гШ на аРм, генералпотполковник мирослав стојановски
ва е моќно решение – софтвер кој во иднина ни
дава за право да кажеме дека ќе бидеме поефикасни, потранс парентни и побрзи во из вршувањето на нашите секој дневни активности. Добивме една моќна алатка, едно јадро кое понатаму се обврзуваме како Министерство за одбрана и Армија на Република Македонија да го надоградуваме и на него да прилагодуваме уште повеќе линкови. Со ова софтверско решение кое како министерство за прв пат го инсталираме во Република Македонија, слободно можам да кажам дека благодарение на партнерството со САД ние отидовме уште еден голем чекор напред“. Токму така министерот за одбрана Зоран Коњановски го дефинираше проектот „Логистички информациски систем (ЛИС) и Глобален комуникациски информатички систем (ГКИС)“ при заедничката посета со амбасадорот на САД во Република Македонија, Филип Рикер, на Регионалниот тренингцентар за комуникации во касарната Гоце Делчев во Скопје реали
зирана на 17 јуни. Министерот Коњановски истакна дека ста-нува збор за проект кој е во неговата завршна фаза, одно-сно она што следи е уште об-уката на околу 1000 корисни-ци на овој систем, вработени во МО и во АРМ, проект кој ќе „ни овозможи заштеда од око-лу пет милиони евра на годиш-но ниво“. Пред присутните, меѓу кои и за-меникот министер за одбра-на, Емил Димитриев, се обра-ти и амбасадорот Рикер кој до-даде дека овој заеднички про-ект е поддржан со донација од
Лис и гкис Во посЛЕдна Фаза
о периодот од 14 до 16 јуни во дводневна официјална
посета на ЗОК претстојуваше четворочлена делегација од Вооружените сили на Босна и Херцеговина предводена од командантот на Оперативната команда на ВС на БиХ, генерал мајор Анто Јелеч, чиј домаќин беше командантот на ЗОК на АРМ, бригадниот генерал Го-ранчо Котески. За време на престојот делегацијата ја посе-ти Здружено оперативната ко-манда во Куманово, Коман-дата на 1.мпбр во Штип, како и АП „Криволак“, каде таа мо-жеше да се запознае со капа-
цитетите и можностите на по-лигонот. На состаноците со Штабот на ЗОК и на 1.мпбр делегацијата најголем интерес пројави за командувањето и контролата со единиците кои се во мировната мисија „ИСАФ“ во Авганистан, како и за до-сегашните искуства во однос на самооценување и НАТО-оценувањето на единиците на ЗОК. На крајот од посетата го-стите искажаа пофални зборо-ви за нивото на обученост на нашите единици и интеропера-билноста со членките на НАТО-алијансата.
Тони Јаневски
континуиран придонЕс кон исаФ
оФиЦијаЛна посЕта од Бих
вроатлантските интеграции на Република Македонија, безбед-носната ситуација во регионот на Западен Балкан и регионал-
ната и билатералната соработка во областа на одбраната беа те-мите на кои во периодот од 15 до 17 јуни 2011 година во Кралство-то Норвешка разговараа државниот секретар во Министерство-то за одбрана на Република Македонија Петар Есмеров и негови-от домаќин, државниот секретар на Министерството за одбрана на Кралството Норвешка, Роџер Ингебригтсен. Посетата на делегацијата која е резултат на високото ниво на сора-ботка меѓу двете земји во областа на одбраната, беше искористена и за реализирање на средби со претставници на Министерството за надворешни работи на Крал ството Норвешка, ка ко и со норвешки-от Инсти тут за меѓународни работи.
потВрда за успЕШна сораБотка
12
скоро шест милиони долари од надворешновоениот финансиски фонд со цел да се помогнат напорите за трансформација и модернизација на мо и на аРм. проектот кој треба да почне да се применува од август годинава вклучи инсталација на хардвер и надградувања (фибероптика, сервери, рутери и свичери) на 17 воени локации и објекти низ македонија, на вкупно 252 компјутери и лаптопи кои ќе обезбедуваат врска помеѓу 915 луѓе во канцелариите за логистика во мо и во аРм.
арламентарните избори го покажаа демократскиот капа
цитет на државата, а владата на Република македонија ќе остане силно посветена на партнерството и на мисијата исаФ“, потенцираше министерот за одбрана зоран коњановски во обраќањето на состанокот на министри за одбрана на земјитечленки на нато и на државите кои партиципираат во мисијата исаФ во авганистан, одржан во Брисел на 9 јуни.она што е познато по завршу ва њето на состанокот, чија глав на тема беа „напорите за обезбедување на владеење на правото како и иднината на миси јата исаФ по очекуваниот крај на транзицијата во 2014 година“, е дека од наредниот месец 25 проценти од населението во авганистан ќе живее под авганистанска јурисдикција што, всушност, значи дека државните институции во оваа земја започнале да функционираат. истовремено министерот коњановски најави дека владата се подготвува да донесе одлука за испраќање на уште десет нови припадници на аРм во мисијата исаФ кои ќе бидат дел од заедничката школа за обука на воена полиција во која ќе учествуваат и словенија, црна гора и БиХ.
„карпаЛак“ пуЛсира Во приЛЕпа 28 мај 2011 г. во центарот на прилеп беше откриен споменикот „карпалак“ кој
со своите 18 m и десет краци и црвена топка на врвот која пулсира како срце ги симболизира десетте прерано згаснати животи на македонските бранители кои ги загубија своите животи на 8 август 2001 година кај месноста карпалак. со својата грандиозност, споменикот лоциран на местото од каде што помина конвојот во 2001 година, секогаш ќе нè потсетува да ги чуваме од заборав бранителите кои своите животи ги положија на браникот на слободата и независноста на Република македонија.
отворањето на грандиозниот споменик беше во присуство на висока воена делегација од аРм предводена од генералмајорот зоран димов.
Тони Масевски
тивностите во CIOR и за други значајни прашања. военото аташе Филип осмент го нагласи интересот на нивните резервни офицери и подофицери за планинарството и другите спортскорекреативни активности во природни услови. во контекст на ова, тој изрази надеж дека во идниот период, групи нивни активисти може да престојуваат во Република македонија и притоа да ги користат објектите кои веќе се доделени на користење
на оРоРм (тренингцентарот во с. Растојца во демирхисарско, Боровска Брезница во непосредна близина на шумскиот резерват „јасен“, како и во објектите во с. каврак и с. емирица во кратовско). покрај ова, тој оцени дека доколку во идниот период армискиот полигон „криволак“ се користи и за потребите за обучување на припадници на Британската армија, резервните офицери и подофицери, членови на оРоРм, ќе може да се запознаат и со дел од оружјето и воената опрема со која располага армијата на велика Британија.
ноВа асоЦијаЦија на ЕВропскитЕ рЕзЕрВни оФиЦЕри
окрај меѓусојузничката конфедерација на резервните офицери (CIOR) при
нато, како евроатлантска организација, во која од 2005 година придружна членка е и оРоРм, наскоро се очекува формирање на асоцијација на европските резервни офицери. Раководството на резервистите на Република унгарија покрена иницијатива и достави нацртстатут за формирање на новата „асоцијација на европските резервни офицери“.врз основа на остварените консултации на оРоРм со министерството за одбрана на Република македонија, дадена е согласност за приклучување на оРоРм во оваа асоцијација. во контекст на ова, претседателот на оРоРм проф. др Ѓорѓи малковски, веќе оствари контакт со раководството на асоцијацијата на резервистите од унгарија и ги информира за прифаќањето на нивната иницијатива од наша страна.
Живко Трајановски
Младите резервни офице-ри и подофицери-учесници на овој натпревар кои ќе пока-жат одлични резултати, ќе има-ат можност да учествуваат на меѓународни натпревари, кои во текот на 2011 година ќе ги ор ганизира Меѓусојузничката конфедерација на резервни-те офицери (CIOR) при НАТО-алијансата. Оваа еднодневна планска активност и дружење, ќе заврши со заеднички ручек – традиционалното војничко гравче во касарната во Велес.
МЕЃУНАРОДНА СОРАБОТКА
о Програмата за работа на Извршниот одбор на ОРОРМ и на Комисијата за
меѓународна соработка во 2011 година, планирани се непосред-ни контакти и разговори со во-ените аташеи акредитирани во Република Македонија, со цел, размена на искуства во работа-та на асоцијациите на резервни-те офицери во нивните држави и искуствата на ОРОРМ во до-сегашното нејзино ангажирање
како субјект на одбранбени-от систем на национално и на меѓународно ниво.Во рамките на ваквите про-грамски определби, неодам-на, претседателот на ОРОРМ проф. д-р Ѓорѓи Малковски, со своите стручни соработници Тони Мицевски и Јован Букрев-ски оствари работна средба со военото аташе на амбасадата на Велика Британија, потпол-ковникот Филип Осмент.Во оваа пригода, претседате-лот Ѓорѓи Малковски, меѓу дру-гото, го информира господи-нот Филип Осмент за искуства-та, за улогата и за функцијата на ОРОРМ во одбранбениот систем, потоа за приоритетни-те програмски активности во 2011 година, за успешната со-работка со МО и ГШ на АРМ, за решавањето на статусот во Законот за одбрана, за ак-
13
од активностите на орорМ
ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР
о Програмата за обука на Организацијата на резервните офицери на Републи
ка Македонија, содржините од практичниот дел, за кои постои нагласен интерес кај членството, се во фокусот на вниманието во 2011 година. Во контекст на ваквите програмски определби, на 25 јуни, во касарната „Алекса Демниевски – Бауман“ во Велес, во поширокиот регион на езерото „Младост“ и на стрелиштето „Долно Оризари“, ќе се одржи Државен натпревар во движење по азимут и во гаѓање со пиштол 7,62 mm. Свечениот дел и пос тро ју ва њето на учесниците, ќе биде во касарната „Алекса ДемниевскиБауман“, при што претседателот на ОРОРМ проф. др Ѓорѓи Малковски ќе има пригодно поздравно обраќање.Целта на организирањето на натпреварот во движење по азимут е обновување на во ените знаења и вешти ни, кондиционирање, за поз на ва ње на топографските карак теристики на просторот, развивање на способностите за тимска работа и други вештини кои треба да ги поседуваат младите резервни офицери и подофицери. Натпреварот во гаѓање со пиштол 7,62 mm што ќе се изведе според Упатството за гаѓање со пешадиско вооружување, има за цел учесниците да се запознаат со тактичкотехничките карактеристики на оружјето и да ги усовршат воените вештини за што поуспешно ракување со него.На оваа значајна програмска активност, што ќе се организира во соработка со МО и со ГШ на АРМ, односно со непосредна логистичка поддршка на Командата за логистичка поддршка (КЛП) и Командата за обука (КзО), ќе учествуваат 30 општински организациони единици (ООЕ) на ОРОРМ со по две екипи од три натпреварувачи или вкупно 189 учесници. Покрај машките екипи, во гаѓањето со пиштол ќе учествуваат три екипи од секциите на резервните офицерижени од Скопје, од Кратово и од Велес. На најдобрите екипи во двете содржини ќе им бидат доделени пехари, а на најдобрите поединци во гаѓањето со пиштол, ќе им бидат доделени медали за освоено прво, второ и трето место.
редводник во иноватив-ните и високотехнолошки дизајнирани воздухопло-
ви, рускиот „Sukhoi“, во април го тестираше својот втор про-тотип на ловец од типот т-50.новиот воздухоплов од петта-та генерација има повеќе ино-вации – тој може да извршу-ва мисии и како ловец и како летало за напад врз цели на земјата. основната опрема која го издигнува т-50 над сво-ите ривали е поседувањето иновативни технологии како, на пример, функцијата наре-чена „electronic pilot“, потоа не-говите stealth-карактеристики, радарот со фазна антена, употребата на композитни материјали, висока аероди-намичност и сл. практично, не постојат граници за негова употреба – тој може да лета на секакви временски услови, и дење и ноќе, а има способ-ност да учествува во операции против сите видови цели, и на земјата и во воздухот.
13
т-50 граБи напрЕд
он крајот на март оваа годи-на, на југот на израел, како дел од „одбранбениот си-
стем со краток дострел наре-чен „железна купола“, била по-ставена првата батерија чија цел е заштита на израелското население од ракетите истре-лани од појасот газа. овој уни-катен систем кој е развиен од израелската компанија „Rafael Advanced Defence Systems“ и финансиски поддржан од сад е составен од радар за детекција и следење, софтвер за контрола на истрелувањето од најнова генерација и три лансери, секој со по 20 пресрет-нувачки ракети. според до-стапните спецификации систе-мот има способност да пресрет-нува ракети на оддалеченост од 4 до 70 km.
под закриЛа на „ЖЕЛЕзната купоЛа“
от авион од новата флота транспор-тни авиони од типот MC-130J „Combat Shadow II“.„Борбената сенка“ е производ на свет-ски познатата компанија, воедно и еден од лидерите во развојот на вое-ната технологија, „Lockheed Martin“, компанија која според договорот со Военото воздухопловство на сад е об-врзана да конструира вкупно 15 транс-портни авиони кои ќе ја заменат досе-гашната флота. Во однос на техничките детали, стану-ва збор за воздухоплов кој вклучува го-лем број напредни системи како авио-ника од најновата генерација, можност за дополнување на гориво во лет, на-преден радар, систем за управување со товар, моќни електрични генератори и електрооптички инфрацрвен сензор. трупот на моделот MC-130J „Combat Shadow II“ е базиран на воздушниот танкер KC-130J.
14
воевремено АРМ поседуваше пуш-ки Г-3 пушки кои беа опремени со подцевни гранатофрлачки во кали-бар 40 mm. Гранатофрлачките но-
сеа ознака Т-40. Познато е дека пушки-те Г-3 се од германско потекло („Хеклер и Кох“), но по лиценца се изработуваат и во Република Турција каде, покрај пушки-те, се изработуваат и подцевните грана-тофрлчки Т-40. Иако се слични на амери-канските М203, сепак се разликуваат по тоа што немаат класичен чкрапец како М203: чкрапањето се врши на лост сме-стен покрај цевката.Со приемот на автоматската пушка М21 во калибар 5.56 mm во арсеналот на АРМ, на сцена се појавува подцевната
ПОДЦЕВНИ ГР АНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ
вој воздухоплов е еден од нај сес-траните тактички воздушни транс-портери во светот. неговите ка-
пацитети за извршување на голем дијапазон мисии во голема мера ќе ги зголемат борбените перформанси на силите за специјални операции “, било истакнато на промоцијата на први-
акарните жици кои се преплетуваат на трупот на авионот поврзувајќи ги сите систе-ми меѓу себе, во блиска иднина можат да станат дел од минатото. имено, DARPA (агенција за напредни одбранбени истражувачки проекти), во соработка со NAVAIR
креираше проект чија основна цел е развој на лесна фибер-оптичка мрежа во која се-кое оптичко влакно ќе има способност да пренесува поголем број дигитални и аналог-ни сигнали. како дел од проектот NEW-HIP, односно „Network Enabled by Wavelength division multiplexing Highly Integrated Photonics“, ќе бидат развиени фотонски трансмитери и рисиве-ри кои во полето на електронското војување, радар-ските и комуникациските системи, поврзувањето на компонентите во леталото и системите за навигација ќе ги заменат досегашните бакарни жици кои се под-ложни на уништување поради непријатните услови во леталото, дури и при нормален лет. специфика-циите на споменатите трансмитери и рисивери во од-нос на нивниот габарит и електрични побарувања се дизајнирани на начин што тие би можеле да ги заме-нат досегашните системи без поголема адаптација на постоечката авионика.
ноВата „БорБЕна сЕнка“
ФиБЕр-оптички прЕнос на податоЦи
ноВ хоЛограФски систЕМорбеното планирање никогаш по-веќе нема да биде тоа што беше.
американската DARPA по петгодишно
истражување во областа на холограф-ската технологија успеа да создаде 3D реално-временска холографска слика во боја. имајќи предвид дека конфлик-тите од новата ера најчесто како борбе-но поле го „избираат“ урбаното место, оваа технологија во голема мера ќе им помогне на воените планери и страте-зи во нивните напори за изнаоѓање најефективен начин за потиснување на непријателот. истовремено, според првичните тестирања, таа покажала одлични способности за рекреирање на планинските и пустински региони на авганистан, сериозно кратејќи го по-требното време за разгледување на со-браните податоци од терен со конвен-ционални методи. новата технологија дозволува слика-та во 3D да биде гледана од најмногу 20 луѓе без употреба на познатите 3D-очила, а воедно таа може да се ро-тира и да се приближува.холографската табла наречена Ur ban Photonic Sandtable Display (UPSD) е дел од едно поголемо истра жу вање на DARPA во областа на 3D-тех но ло-гијата.
15
ќе се овозможи полесно и побезбедно отстранување на неиспукана-заглавена граната во цевката. Подцевните гранатофрлачки најчесто не се наменети да дејствуваат независ-но туку како дел поставен на носачот од-носно на пушката на кој е монтиран. Ав-томатската пушка на која е монтирана подцевна гранатофрлачка во рацете на стрелецот има солидна тежина, најчесто за околу 1.3 - 1.5 kg плус, (просечната мо-дерна пушка е со тежина од околу 3-3.5 kg со полна рамка). Поради тоа пушката со монтирана подцевна гранатофрлач-ка не е погодна за борба на пократки растојанија каде маневарот со оружјето е брз и бара често подигање на пушката во
ПОДЦЕВНИ ГР АНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ Зоран Крстевски
гранатофрлачка од руско потекло, Бгп40 изработена во заводот „црвена застава“. Руската оригинална гранатофрлачка носи ознака гп25 и претставува одличен концепт на едноцевни рачно полнети гранатофрлачки, едни од најкористените во светски рамки. гранатофрлачката носи ознака гп25 и е настаната во поранешниот советски сојуз, а борбената употребливост ја презентира од руската кампања во авганистан до денешно време. моделот од „црвена застава“ е идентичен со рускиот модел и се монтира со таква леснотија како што се монтира и бајонетот наменет за пушката ак47 или м70 аБ2. имено, довол
но е да се навлече на брадавицата (носачот) за бајонет, а притоа не се потребни никакви претходни подготовки на пушката. кај западните конкуренти, на пример (како директен конкурент би го навел американскиот м203), мора да се извади некој дел (на пример, долниот дел од предната облога) и да се забрави за да се фиксира на цевката. сето тоа одзема време што на боиштето може да биде пресудно, посебно кога треба брзо да се реагира. Рускиот концепт кој го применила и „црвена застава“ може да се расклопи на два дела, да се одвои цевката од телото на гранатофрлачката, така што
Едноставни, но ефикасни
позиција за дејство, на рамо. Отту-ка, слободно може да се каже дека рускиот тип има предност заради поедноставниот и побрз начин на монтирање и демонтирање.Сепак, ова не значи дека војникот опремен со „калашников“ има предност кога се работи за борба во урбана средина, затоа што не-кои пушки, на пример М-4, се во предност кога се работи за пре-цизност во такво опкружување. Гранатата која се користи кај ру-скиот тип е без чаура ( АПу М-21, во АРМ) и се исфрла цела како мина од минофрлачка, додека стандардната НАТО 40х46 грана-та, на пример за М203 или Т-40 (кои ги има во АРМ, за пушките М-203 и Г-3), оставаат чаура во цевката која мора да се извади по испукувањето.
16
МодЕЛи Во арМ и ниВни карактЕристикиподцевните гранатофрлачки се наменети за онеспособување на непријателска жива сила на отворено, во засолниште, во бункери или во објекти, потоа онеспособување и уништување на леснооклопни моторни возила и неоклопни возила и технички средства на непријателот.се употребуваат како додаток на основното вооружување за зголемување на огнената моќ на стрелецот, за исфрлање на гранати на поголеми растојанија и за попрецизен погодок отколку оној што стрелецот би можел да го направи со рачна граната. одредени модели можат да дејствуваат независно од пушката (кога не се монтирани на пушката), при што се додава и потпоркундак.
Модел М203моделот м203 е дизајниран од „AAI corp“, сад, а го произведува „колт“. овој модел го заменува дотогашнио модел м79 кој бил со едноставна конструкција, односно едноцевната гранатофрлачка опременена со кундак којашто функционирала како ловечка, сачмарска пушка со рачно полнење, со прекршување на цевката за да се наполни или да се исфрли чаурата.м203 се појавува во 196768 година, но во употреба е од
карактЕристики на М 203
пРинцип на РаБотарачно вметнување во цевката, (како кај сачмарските пушки попознати како „пумпарици”)
кРаен достРел 400 метри
кРаен еФикасен достРел 150 метри за поединечни цели 350 метри за групни цели
минимално БезБедносно Растојание до целта
165 метра во мирновременски услови 31 метар во борбени услови
минимално Растојание на „аРмиРање“ на гРанатата 14 метри
БРзина на гРанатата 76 m/sуниШувачки Радиус 5 метри
БРзина на гаЃање 5 до 7 гранати во минута
тежина на гРанатоФРлачката 1.36 kg
вкупна должина 380 mmдолжина на цевката 305 mm
карактЕристики на Бгп 40
кРаен достРел 400 метри
БРзина на гРанатата 77 m/s
Ранувачко дејство 20 метри радиус
БРзина на гаЃање 4 до 6 гранати во минута
тежина на гРанатоФРлачката 1.5 kg
вкупна должина 323 mm
должина на цевката 120 mm
со чекоР на навој на 1000 mm
насЛоВна ФотограФија: М203 од ВооруЖу-ВањЕто на арМ
1. истрЕ-ЛуВањЕ граната од М-4 караБин
2. М203 постаВЕн на М-4
3. МодЕЛот М203 го произВЕдуВа „коЛт“
4. М203 со граната
5. М203 користи гранати40х46 ММ
6. гранати за подЦЕВна гранато-ФрЛчка Бгп-40, 40 MM
7. руски тип на гранато-ФрЛачка
8. МодЕЛот т-40 раБоти на истиот принЦип како и М203
ридобивките од софтверот кој може да симулира борбено поле или, пак, да се користи како начин
на извежбување на поморски манев-ри се огромни – од поголема заштита за персоналот вклучен во извежбувањето, па сè до намалување на трошоците за симулирање на „вистинска“ борбе-на ситуација. добро познатата DARPA, оваа година на јавноста го претста-ви својот најнов софтвер кој ги тести-ра маневрабилноста и способноста за следење на непријателска подморни-ца. конфигурацијата наречена „Anti-submarine warfare Continuous Trail Unmanned Vessel“, е базичната нова алат-ка која ги симулира сите реални времен-ски елементи при навигацијата на отво-рено море, додека истовремено на капе-танот на непријателската подморница, која е ваша цел му става на располагање доволно трикови со кои тој лесно може да се загуби од вашиот радар.
17
1969 година. Работи на принцип на рач-но полнење од задниот дел на цевка-та со тоа што по ставањето на граната-та во лежиштето истата се турка напред до забравување. Овој модел има регула-тор на оган кој овозможува блокада на чкрапецот-положба „закочено“ или „оган“. Се фиксира на самата цевка на пушката М-4 од долната страна. Може да користи гранати 40х46 mm со различно дејство на цел. Најчесто се ко-ристат ХЕ & ХЕДП (високоексплозивни и високоексплозивни со двојна намена, од-носно моментни и кумулативни), но може да се испукуваат и гранати за зачадување на бојното поле, осветлувачки, наполне-ти со ЦС-гас ( солзавец) и други. Кога се дејствува со моментни високоексплозивни гранати (ХЕ), треба да се внимава на без-бедносното растојание од стрелецот до целта кое изнесува 130 метри во мирнов-ременски услови. Гранатата се армира на околу 14 до 27 метри по излезот од цевка-та и има унишувачки радиус од 5 метри. Високоексплозивната граната со двојна намена (ХЕДП) има пробивна моќ од 2 инчи или 50.8 mm челик.Местењето (приспособувањето) на ни-шанската направа се врши на одбрана цел на далечина од 200 метри. Се смета дека местењето е успешно ако гранатата погоди во круг помал од 5 метри во ради-ус околу целта. М203 користи нишан ква-дрант и механички нишан на преклоп.
Модел БГП 40 ( М21)Подцевната гранатофрлачка за пушката БГП 40 (М21) е произведена во Заводот „Црвена застава“ –Крагуевац. Овој модел е копија на рускиот ГП наменет за пушки од фамилијата на „Калашников”, а во АРМ се користи на АПу М21 5.56 mm. Принцип на работа: Рачно полнење од предниот крај на цевката, забравува на тој
начин што гранатата се притиска од горниот крај за да се постави во лежиштето . гранатата нема чаура и се исфрла цела.овој модел е опремен со механички нишан кој има поделоци за посредно и непосредно гаѓање.од Бгп40 се истрелуваат разорни, запаливи, кумулативни, димни и вежбовни гранатитежината на моментна 40милиметарска граната од типот на „вог 25“ е 250 грама.гранатата по истрелувањето е опремена со самоликвидатор. во случај гранатата да не детонира при удар во целта, таа за кратко време се активира и експлодира, обезбедува сигурен ефект на целта, што е особено корисно при десјтво на објекти или бункери. за полесно вадење на гранатата, Бгп има метална прачка за потиснување на забравената граната која може да ја исфрли од лежиштето низ устата на цевката. кога гранатата е вметната во цевката нема опасност да излезе низ цевката кога ќе се навали оружјето со цевката надолу. гранатофрлачката не се користи кога е извадена од пушката за да не дојде до случајно истрелување на заглавена граната. нишанската направа овозможува и дејство на цели кои не се гледаат, на пример позади објекти или препреки.
Модел т-40моделот т40 работи на истиот принцип како и м203. ги користи истите гранати и има исти карактеристики. се разликува од м203 по чкрапецот кој е сместен отстрана и прилега на копчето за ослободување на цевката, но е обележан со црвена боја. користи механички нишан на преклоп со ознаки до 400 метри. се монтира на предниот дел под цевката и, за разлика од м203, се утврдува со чивија од долната страна.
„соФтВЕрско“ сЛЕдЕњЕ на ЦЕЛта
исокоенергетските оружја на 6 април оваа година добија нова шанса. имено, канцеларијата за поморско
истражување изврши тестирање на но-вото ласерско оружје наречено „Maritime Laser Demonstrator – MLD“ со кој всуш-ност успешно било онеспособено помор-ско пловило со помали димензии. она што е значајно е тоа што овој тест се сме-та за првиот успешен тест на ласер на во-дена површина, динамична околина која оневозможувала сите досегашни ласери успешно да функционираат.според прикажаното видео, ласерот функционира на малку поинаков начин, не предизвикува спектакуларни експло-зии, туку со бавно горење создава дуп-ка во моторот на непријателското плови-ло. токму поради неговите карактеристи-ки, тој не е наменет да ги замени досегаш-ните одбранбени оружја на американски-те воени бродови, туку да претставува до-полнителен начин за онеспособување на непријателот. проектот за развој на MLD се одвивал во соработка со познатата компанија „Northrop Grumman“,а чинел 98 милиони долари.
поМорски ЛасЕр
1618
ога војниците во Ирак и во Авга-нистан секогаш би знаеле што се наоѓа пред нив, тогаш тоа би може-ло да го подобри успехот на нив-
ната мисија. Но како еден војник може да знае што се наоѓа внатре, во одреде-на просторија во некоја куќа или поза-ди некој ѕид, без притоа физички да се движи во тие средини или, пак, да вле-зе внатре, а сето тоа да го направи без голем ризик. Дали има непријателски војници внатре или позади? Дали има поставено импровизирана експлозив-на направа? Дали има цивили и колку? Како може секој војник да ги добие овие битни информации во кои било времен-
„Recon Scout XT“- извидувачки мобилен уред во служба на војниците
Поглед зад ѕидот
ски услови, дење или ноќе.еден од најновите решенија на овој проблем е „Recon Scout XT“ од „Recon Robotics“ кој претставува извиднички мобилен уред што им овозможува на војниците да добијат моментален видеозапис од затворени објекти или од отворени средини во секакви услови. меѓу корисниците на овој робот се американските „маринци“, различни специјални тимови и неколку федерални агенции, вклучувајќи ги ФБи и деа.една од најважните карактеристики на „Recon Scout XT“ е тоа што уредот може да биде употребен за само 5 секунди и што не бара специјална обука.
местен на една од трите фреквенции за трансмисија, овозможувајќи му на војникот да работи со три роботи во иста средина во исто време. Ова им овозможува на патролите брзо да ре-агираат во секоја ситуација и да има-ат целосна контрола врз ситуацијата и опкружувањето.„ReconRobotics“ исто така го произведу-ваат и „Recon Scout IR“ кој ги има истите способности и дострел на трансмисија како и ХТ, но е дизајниран за употре-ба за помалку предизвикувачки тере-ни.Исто така, компанијата на пазарот го нуди и „Recon Scout Throwbot“ кој има ист дизајн како и ХТ, со исклучок на ин-фрацрвените способности. Сите три ро-боти можат да бидат управувани од иста рачна контролна единица.Корпорацијата „ReconRobotics“ е формирана во 2006 година со цел да се комерцијализира докажаната технологија на роботи развиена во Ми-несота. Нивната почетна истражувачка работа траела повеќе од пет години и била финансирана главно од Агенцијата за истражувачки проекти во одбраната (DARPA). Нивните роботи сега се дис-трибуираат во триесет и пет земји.
Александар Стојчевски
19
едноставно се повлекува активирачката игла и се фрла низ прозорец или низ врата, преку ѕид или во бункер. откако војникот еднаш ќе го распореди уредот, тој може да се движи низ просторот паралелно, пренесувајќи видео во реално време со уред кој војникот го носи во рака. трансмисијата може да биде до 30 метри, низ прозорци, врати и ѕидови, и до 100 метри на отворено. „Recon Scout XT“, исто така може да биде фрлен и во длабочина, во пештери и слично, а потоа да биде изваден со помош на јаже. „Recon Scout XT„ е најмалиот исфрлувачки мобилен робот воведен во употреба кај американската војска. Роботот е долг само дваесетина сантиметри и тежок помалку од 600 грамови. „Recon Scout XT“ е исклучително лесен за носење на елек или во ранец. со рачната контролна единица, наговата вкупна тежина е само 1,3 килограми. малиот „Recon Scout XT“ работи исклучително тивко, овозможувајќи им на војниците да го користат уредот без притоа да ги откријат своите позиции. Роботот, исто така, може да биде позициониран во одредено подрачје и да набљудува одредена средина или одреден објект. оптичкиот систем на „Recon Scout XT“ има 60 степени видно поле во двете
хоризонтални и вертикални оски и е дизајниран да обезбеди јасно видео во кое било ниво на темнина. кога амбиенталната светлина паѓа под 0,0003 лукса, приближното ниво на светлина на ѕвездена ноќ, инфрацрвениот оптички систем автоматски се врти околу, давајќи им на војниците јасен поглед, па дури и во целосна темнина.климата и релјефот на ирак и на авганистан бараат уреди кои ќе бидат способни да работат во различни средини, а „ Recon Scout XT“ е така дизајниран да
преживее хоризонтално фрлање до 30 метри и вертикално до 10 метри. опремен е со моќен мотор така што уредот може да премине терен од песок и лесно да се искачи преку облека, килими, врати, прагови и други пречки. може да пребара место и да му даде на војникот слика од 360 степени за просторијата за помалку од пет секунди. водоотпорноста е исто така карактеристика на „ Recon Scout XT“ и таа му овозможува да се движи низ плитки вирчиња без да предизвика оштетување на електрониката или на оптичкиот систем.друга уникатна карактеристика на „Recon Scout XT“ која е особено корисна во урбаните воени операции е тоа што секој робот може да биде на
тЕхнички карактЕристики
опсег на затвоРено 30 m
опсег на отвоРено 91 m
БРзина 0.46 mps
отпоРност пРи пад 9.1 m
отпоРност пРи ФРлање 31.4 m
должина 20.3 cm
ШиРина 18.5 cm
должина 11.4 cm
тежина 524 g
сензоР за сликата цРноБел
IRосветлување 7.62 m
поле на видливост 60 степени
висина (со антени) на Рачната контРола 52.7 cm
ШиРина на Рачната контРола 8.9 cm
тежина на Рачната контРола 790 g
големина на екРанот на Рачната контРола 8,9 cm
најМаЛ исФрЛуВачки МоБиЛЕн роБот„Recon Scout XT„ е најмалиот исфрлувачки мо-билен робот што е воведен во употреба кај американската војска. роботот е долг само дваесетина сантиметри и е тежок помалку од 600 грамови. „Recon Scout XT“ е исклучително лесен за носење на елек или во ранец. со рач-ната контролна единица вкупната тежина е само 1,3 килограми. Малиот „Recon Scout XT“ работи исклучително тивко, овозможувајќи им на војницте да го користат уредот без при-тоа да ги откријат своите позиции. исто така, роботот може да биде позициониран во одре-дено подрачје и да набљудува одредена сре-дина или одреден објект.
20
со движењето поради неисполнување на поставените норми, или, пак, поради зголемената тежина на стандардната опрема, поголем број компании и истражувачки центри како американската DARPA, повторно на маса го поставуваат проектот наречен „машина која се облекува“ или „wearable machine“.
прЕдности на конЦЕптотможностите што ги нуди концептот на вештач ка, машинска помош при из вр шува ње на секојдневните активности, особено во борбените активности, се големи. ос новната цел на телеоперацијата и на зго ле мувањето на силата кои ги воделе науч ниците во почетокот од ис тра жувањата во областа денес се дополнети со
ојното поле станува сè пософисти-цирано. Нашите очи и уши добива-ат свежи информации од високо-технолошките направи – пластичен пример за тоа се беспилотните ле-
тала чија големина варира од еквивалент на автомобил, па сè до димензии кои им се својствени на најмалите инсекти. Исто-времено компјутерските системи, односно развојот на софтверот и хардверот се дви-жат со брзина на светлината, а секојдневно се изнаоѓаат сè поцврсти и поиздржливи материјали подготвени невозможното да го претворат во возможно.Во насока на елиминирање на грижите кои ги наметнуваат статистичките податоци од последните години според кои војниците на бојното поле имаат сè поголеми проблеми
теле ма нипулација, истражувања во полето на невромоторната контрола, како и унапредување на квалитетот на живот на лицата кои имаат проблеми со движењето.Концентрирајќи се на придобивките на бојното поле, мора да се напомене дека уморот, тешкотиите на движење, рел јефните карактеристики, пречките на патот и тежината на опремата ќе станат елементи чии карактеристики ќе ја изгубат сво јата важност. Всушност, патот со должина од 50 km ќе се поминува десетина пати полесно од потребната сила, додека подигнувањето и пренесувањето товар од 100 kg ќе се врши со десет пати помал напор.Во контекст на тоа, како основни предности кои се очекуваат од еден т.н. „егзоскелетизиран војник“ можеме да ги наброиме:– зголемената сила;– зголемената брзина (фактите говорат
дека брзината на движење на еден обичен човек која се движи од шест до девет km/h, брзина која кај војникот со цел тој да биде ефективен против денешниот непријател кој за разлика од него е опремен само со лесно оружје, мора да се зголеми на 25 km/h до 30 km/h);
– зголемена способноста за скокање (вертикално и хоризонтално).
Почетоците во истражувањето на овој систем, денес наречен „егзоскелет“ започнале во далечните шеесетти години на минатиот век со развојот на познатиот „Hardiman“ на компанијата „General Electric“. Во 1963 година во Лабораторијата за екстерна балистика на американската армија биле разгледувани одредени пневматски направи кои наликувале на „седла на кои се прикачени пар специјално дизајнирани об
СИГУРНОСТ НА РАЗВОЈНИОТ ПАТ НА „ЕГЗОСКЕЛЕТОТ“
ИДНИНАТА ДЕНЕС
„роБотот кој сЕ носи“ иЛи „WEARAbLE RoboT“ Е МЕхатронички систЕМ кој Е дизајниран да ги сЛЕди ЛиниитЕ и оБЛикот на чоВЕкоВото тЕЛо, со сЕгМЕнти и згЛоБоВи кои корЕспондираат со ониЕ на чоВЕкот, систЕМ кој Е конструиран со ЦЕЛ да ги унапрЕди БиоЛоШкитЕ капаЦитЕти и да ги урнЕ природнитЕ ЛиМитирања на чоВЕкот.
ДЕНЕШНИ ЕГЗОСКЕЛЕТИПравецот на конструирање на денешни-те скелети мошне се разликува од првич-ните прототипи. Имено, новиот век ни до-несе прототипови како егзоскелетот на-речен „BLEEX“ (Berkeley Lower Extremity Exoskeleton) , кој всушност е само долниот дел од човековото тело, односно долните екстремитети кои овозможуваат операто-рот да трча со неверојатна брзина од ре-чиси 50 km/h. Од друга страна можеби ли-дерот во развојот на овој концепт, амери-канската компанија „Raytheon“, неодамна го претстави својот најнов комплетен ег-зоскелет наречен XOS-2. Карактеристики-те на овој егзоскелет се импресивни – од-носот на подигнувањето се движи во рам-ките на 17:1, односно подигнувањето то-вар со тежина од 17 kg ќе побарува сила од управувачот за подигнување на само 1 kg. Конструкцијата на XOS-2 се темели на хи-драулика и комбинација од структурна ком-понента, сензори, придвижувачи и контро-ли, споени заедно во две варијации – бор-бена и логистичка. Борбената варијација ги вклучува само долните екстремитети кои овозможуваат полесно издржување на го-лемата тежина на опремата на модерниот војник, додека логистичката верзија е це-лосен егзоскелет, со комбинирани раце и нозе. Максималната тежина која може да ја подигне е 90 kg, тежина која без посебен напор може континуирано да биде спуш-тана и подигнувана неколку стотини пати. Овој модел на „Raytheon“ работи на надво-решен извор на струја.Од останатите прототипови вредни за споменување се и „HULC“ на компанијата
„Lockheed Martin“ во соработка со универ-зитетот од Калифорнија, „Баркли“ (долни екстремитети со тежина од 24 kg и подизна моќ од 90 kg), потоа HAL-5 на „Cyberdyne“, со однос на подигнување 10:1, егзоскелет-ните долни екстремитети на „Honda“ со те-жина од 6,5 kg и сл.Во новиот милениум со брзиот развој на технологијата стана јасно дека патот по кој започна да се движи овој концепт е сè по-чист. Големиот број придобивки, првенстве-но на борбеното поле, вршат притисок врз компаниите за концентрирање на сопстве-ните ресурси кон решавање на проблемите и дизајнирање на совршен егзоскелет чие оперативно поставување во воени усло-ви во голема мера ќе ја унапреди моќта и значењето на живата сила.
Иван Петрушевски
увки“. Резултатот од оваа „несмасна“ направа бил неверојатен – оној кој го носел „механичкиот скелет“ бил во можност да пешачи на големи далечини без притоа да почувствува умор. сепак, поголемиот број неуспеси во тој период го означиле и почетокот на падот на интересот кај научните кругови за овој тип проекти. оттука се поставува прашањето зошто денес, скоро половина век по напуштањето на проектот како технички непогоден, се раѓа една своевидна револуција од идеи кои полека но сигурно ги покажуваат во практика сите оние елементи кои теоретски претставуваат предност на овој концепт.станува збор за развој на технологијата која е незамисливо да ја споредиме со онаа која била достапна пред педесетина години. имајќи предвид дека поголем број егзоскелетни прототипови како основна движечка сила имаат мотор на внатрешно согорување, батерии или, пак, т.н. горивни ќелии, ни станува јасно дека димензиите на овие извори на енергија во тоа време едноставно не ги исполнувале потребите на еден дизајн кој треба да биде релативно лесен, едноставен и габаритен токму колку што е и човекот. имено, со цел да не се прави замена на термини, токму овие карактеристики ја покажуваат основната разлика помеѓу терминот „егзоскелет“ и терминот „меха“ кој всушност означува систем случен на споменатиот, кој наместо да функционира околу човекот, во него е инкорпорирана посебна кабина во која е сместен операторот.
точки на прЕпирањЕосновните проблеми на развојот на егзоскелетот во денешен контекст може да се поделат во неколку главни категории и тоа:– извор на енергија: и покрај развојот на
ќелиите и унапредувањето на издржливоста и капацитетот на батериите, денес постојат само неколку типови батерии кои се доволно моќни да го напојуваат комплетниот егзоскелет во период од неколку минути. денешните концепти користат и систем кој дозволува екгзоскелетот да е поврзан со одделен извор на енергија преку кабли за струен пренос;
– цврстина и мала тежина: материјалот што се користи за конструирање на егзоскелетот е директно поврзан со неговата тежина, а со тоа и со севкупната ефективност. најчесто првичните дизајни се изработени од челик кој е цврст, но тежок метал или, пак, алуминиум, кој е лесен материјал, но нема голема цврстина. новите оперативни прототипови најчесто се конструирани од скапиот титаниум;
– цврстина на придвижувачи: постојат две основни опции кои во моментот се користат во најголем број прототипови – хидрауличните цилиндри кои се ефективни но тешки, и гасните, односно пневматски цилиндри кои се лесни, но имаат проблеми со контролата на придвижувањето. како решение за овој проблем се нудат електронските сервомотори кои користат ефикасни магнети;
– флексибилност на движење: екстерното поврзување на екзгоскелетот создава проблеми во однос на флексибилноста на движењата, т.е. дел од нормалните движења на човековото тело поради начинот на конструирање на егзоскелетот нема да бидат достапни;
21
– контрола на движење, детекција и ану-лирање на небезбедните движења: контролирањето и анулирањето на несаканите потези и движења е уште еден сериозен проблем кога станува збор за машина со ниво на комплексност како егзоскелетот. впрочем детекцијата на небезбедните движења е од основна важност бидејќи тоа може да доведе до сериозни последици, односно до повреди на мускулите и на лигаментите на човековото тело;
– превенција од повреди нанесени на „носачот“: имајќи предвид дека егзоскелетот е конструиран од цврсти ма теријали, мора да се преземат сите потребни мерки тие да не влијаат на оној кој управува со него. токму поради тоа, во досегашните тестирања, управувачите секогаш биле заштитени со помош на посебно одело.
целите кои индустријата и истражувачите во оваа област ги имаат поставено одат токму во насока на анулирање, т.е. решавање на овие посочени проблеми. имено, развојот на композитни материјали и употребата на микрофиберни влакна може да биде едноставна солуција на проблемот со цврстината и тежината на егзоскелетот. иако до денес решенијата за останатите проблеми не се реално конструирани, се цели кон тоа да се произведат интегрирани батерии кои би овозможиле 24часовна континуирана оперативност, контроли и биомеханика кои ќе овозможат лесно, едноставно и природно движење, како и придвижувачи кои на ефикасен начин ќе ја пренесуваат моќта од батеријата во егзоскелетната структура.
прВиот конЦЕпт – „HARDIMAN“сè започна со концептот кој првпат се појави во далечните 1960-ти години. Егзоскелетот тежок 681 kg, поврзан во една целина со 30 масивни зглобови, беше првиот „киборг“ претставен од гигантот „General Electric“ за конструирање на машина која може повеќепати да ја мултиплицира силата, агилноста и брзината на човекот. сепак, и покрај способноста да подигне над 340 kg, сериозните проблеми во однос на севкупната тежина на егзоскелетот, опасноста за операторот и прикажаното насилно и неконтролирано движење, не дозволија овој концепт да ја види „светлината на денот“.
22
на ВС на Словенија контраадмирал Ре-нато Петрич и заменикот на НГШ на ВС на Хрватска контраадмирал Зденко Симичиќ.Конференцијата ја отвори претседате-лот на Република Македонија Ѓорге Ива-нов, кој ги поздрави учесниците и им по-сака добредојде во Охрид. Тој рече дека два моменти упатуваат на вистинското значење на овој форум. Прво, се рабо-ти за автохтона, автентична балканска иницијатива која се роди од новиот дух на соработка меѓу земјите во регионот. Второ, фактот дека ова е петти по ред состанок кој ја потврдува континуирана-та посветеност на нашите земји кон со-работката значајна за регионалната, ев-ропската, но и глобалната безбедност и стабилност. Претседателот Иванов во своето об ра ќање пред учесниците изрази уверување дека соработката во обла-ста на безбедноста се темели врз спо-делени вредности, интереси и приорите-ти и дека континуирано и посветено се надградува преку заедничките обврски, задачи и одговорности.„Пред две децении, со прифаќањето на вредностите како што се слобода-та, демократијата, човековите права, владеењето на правото и слободниот пазар, се прошири зоната на мирот, без-бедноста и стабилноста во Централна и Источна Европа. Пред една деценија и на Балканот се роди нов дух на со-работка. Напредувајќи кон интеграци-ите, Балканот престана да биде хрони-
д 7 до 9 јуни во Охрид се од-ржа Петтата конференција на НГШ на армиите од балканските земји. Оваа Конференција прет-
ставува највисок форум на НГШ на балканските земји на кој се распра-ва за иницијативите и заложбите за зајакнување на меѓуармиската сора-ботка во регионот, чија основна цел е зајакнување на мирот и стабилноста на Балканот и пошироко.Во фокусот на Петтата конференција на НГШ на армиите од балканските земји беше зајакнувањето на соработката на полето на обуката и вежбите, јакнењето на добрите меѓусоседски односи, како и продолжувањето на започнатите про-цеси за заемно справување со совреме-ните безбедносни предизвици, иницира-ни на претходните конференции.Инаку, Првата конференција на НГШ на армиите од балканските земји се одржа во април 2007 година во Солун, Репу-блика Грција, Втората во Анталија, Ре-публика Турција, Третата во Белград, Ре-публика Србија, а Четвртата во Брашов, Република Романија. На Конференцијата, покрај НГШ на АРМ генерал-потполковник Мирослав Стојановски, како домаќин, учеству-ваа и НГШ на вооружените сили (ВС) на Албанија, бригадниот генерал Максим Малај, НГШ на ВС на Босна и Херцего-вина генерал-потполковник Миладин Милојчиќ, НГШ на ВС на Бугарија гене-ралот Симеон Симеонов, заменикот на НГШ на Грција генерал-потполковник Ге-
5-ТА КОНФЕРЕНЦИЈА НА НАЧАЛНИЦИ НА ГЕНЕРАЛШТАБОВИ НА АРМИИТЕ ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ
ОСНОВНА АЛАТКА ЗА РЕГИОНАЛНО ИНТЕГРИРАЊЕ
оргиос накопулос, заменикот на нгШ на вс на Романија генералпотполковник дан гикаРаду, нгШ на вс на србија генерал милоје милетиќ, командантот на третата турска армија генерал јалчин атаман и нгШ на вс на црна гора вицеадмирал драган самарџиќ. покрај началниците на гШ на армиите од балканските земји во улога на гости на собирот присуствуваа заменикпретседавачот на воениот комитет на нато генералпотполковник валтер гаскин, командантот на здружената команда на нато во неапол адмирал самуел локлиер, заменикот на директорот за планирање на командата на силите на сад во европа мајкл Рајан, заменикот на нгШ
23
смисла. Тоа ќе ни овозможи да ги дефи-нираме нашите заеднички идни насоки“ – додаде генералот Стојановски.Во изјавата за медиумите началникот на ГШ на АРМ на РМ, ге нерал-пот пол-ковникот Стојановски нагласи дека „во изминатата година повеќе групи рабо-теа на изготвување на заклучоци повр-зани со активностите во наредниот пе-риод така да на овој состанок беа усво-ени заклучоците на координативната група и на подгрупите за симетрични закани и за обука и едукација во рам-ките на овој форум. Секако дека со сво-ите заложби и во наредниот период ќе направиме сè што е потребно за да ја промовираме и подобриме соработка-та во регионот помеѓу припадниците на вооружените сили, мислам дека на тој начин испраќаме и најдобра пора-ка за тоа каква е атмосферата во ре-гионот кога се работи за остварување на заедничките цели. А заедничките цели за нас во овој момент и она што е најинтересно за нас во овој момент е што е можно побрзо приклучување кон НАТО и ЕУ“.Претставниците на вооружените сили на Балканот на највисокиот собир на генералштабовите од регионот на кои присуствуваа и високи претставници од НАТО оценија дека генерално, безбед-носта и стабилноста во регионот се на високо ниво.
Кристина Илиевска
како што истакна тој, собирот во охрид се вреднува како исклучителна алатка за регионално интегрирање на националните способности и капацитети и зголемена поддршка кон заемната кооперативна безбедност.„континуитетот во соработката, но и проширувањето на истата во нови домени претставува суштинска потреба и неминовност или ако сакате современо настојување на здруженост и сеопфатност кое единствено ќе може да одговори на модерните безбедносни предизвици и асиметрични закани“ – рече стојановски.тој нагласи дека координацијата, посто јаното надградување, дополнување на постојните регулативи за кон ферен цијата на началниците на генералштабови на балканските земји, уна предувањето на меѓуармиските комуника циски можности и спро ведувањето на заедничките обуки, образование и веж би, несомнено ќе придонесат за унапредување на безбедноста на регионот и јужното крило на нато и еу, рече тој, оценувајќи дека заедничките напори ќе го подобрат степенот на одбранбена подготвеност и ќе ги унапредат способностите и капацитетите за одговор на вонредни околности и кризи.„конечно, она што нашите национални контингенти и сите ние заедно го имаме научено како искуствени лекции треба да го имплементираме во кооперативна
чен извозник на нестабилност и наместо тоа, градејќи ја својата безбедност, стабилност и градејќи го сопствениот мир, се трансформира во активен придонесувач кон регионалната и пошироката безбедност и стабилност...мотивирани од заедничката европска агенда, со намера на своите граѓани да им обезбедат слободен, безбеден и квалитетен живот, балканските лидери во изминатите десет години свртија нова страница од заедничката историја. верувам дека прифаќајќи ја идејата за обединета европа, ние најдобро се бориме за европските вредности и идеали, за слободата, демократијата и владеењето на правото. убеден сум дека само така југоисточна европа ќе го најде своето вистинско место во системите на колективната безбедност и одбрана, а само така европа ќе биде вистински стабилна“ – рече меѓу другото претседателот иванов. тој додаде дека „токму тие вредности беа цел на терористичките напади кои пред една деценија, на 11 септември 2001 година го потресоа светот, со што симболично го означија почетокот на 21от век, век во кој, поради интензивната глобализација на можностите, предизвиците и ризиците, е зголемено влијанието на недржавните актери. век во кој безбедноста треба да биде сеопфатна и да ја гарантира добробитта и на поединецот и на општеството. и на државата, но и на меѓународната заедница“.претседателот иванов силно ја поддржува оваа регионална иницијатива која претставува добра практика на соработка и координација меѓу највисоките и најкомпетентните лица од армиите во регионот. затоа, ги охрабри учесниците да ја продолжат координацијата на заедничките активности, од обуките и вежбите па сè до заедничкото учество во мировните мисии во кризните жаришта ширум светот. „затоа ве поттикнувам да изнаоѓате нови начини на соработка кои ќе придонесат кон унапредување на мирот, безбедноста и стабилноста во нашиот регион и чување на слободата на нашите деца. нашата генерација едноставно не смее да заборави дека и денес, слободата има свои непријатели и противници. дека, продуцирајќи непоредок и негирајќи го различното мислење, тероризмот и фундаментализмот денес се главните ривали на слободата“ – истакна иванов.началникот на генералштабот на аРм, генералпотполковник мирослав стојановски, во своето обраќање искажа голема чест и задоволство што е домаќин на ваков голем и значаен настан, 5та конференција за воена соработка на началници на генералштабови на балканските земји. тој од своја страна истакна дека форумот во охрид претставува одраз на заедничките напори за зајакнато партнерство според стратегискиот нато концепт, но и остварување и промоција на одржливата регионална безбедност и стабилност. токму затоа,
24
високостручниот и професионален пи-лотски кадар, АРМ од Воздухопловни-от сојуз на Македонија изнајми еден ави-он од типот „Утва-66“ и четири авиони од типот „Утва-75А21“. Првиот лет е реали-зиран на 10 јуни 1992 година и тој ден се одбележува како Ден на Военото возду-хопловство.„На 10 јуни се навршуваат деветнаесет години од првиот лет на првиот воз-духоплов во рамките на поранешното ВВ и ПВО. Почетоците беа тешки, по-некогаш и разочарувачки. Проблеми-те на формирањето на АРМ го следеа и формирањето на ВВ и ПВО: недо-стиг на техника, слаба логистичка под-дршка, лоша инфраструктура. Наша
а воениот дел од аеродромот ,,Александар Велики” во касарна-та ,,Страшо Пинџур” во Петровец припадниците на вВИНГ со свече-
но постројување го одбележаа Денот на единицата. На свеченоста, покрај други-те, присуствуваа заменикот на министе-рот за одбрана, Емил Димитриев, совет-никот на НГШ на АРМ, генерал-мајор Зо-ран Димов и командантот на Здружена-та оперативна команда на АРМ, бригад-ниот генерал Горанчо Котески.„Со новата структура на силите на АРМ којашто наскоро треба да почне да функционира, Баталјонот на противвоз-душната одбрана (ПВО) и Баталјонот на
Одбележан Денот на воздухопловниот ВИНГ и на ПвО на АРМ
Нови времиња и нови предизвици
асок се враќаат во структурата на идната воздухопловна бригада каде што и природно припаѓаа”, истакна на свеченоста по повод одбележувањето на денот на воздухопловниот винг на аРм, 10 јуни, застапникот на командантот на ввинг, потполковник драги анакиевски. воздухопловниот винг е формиран со одлука на претседателот на Република македонија донесена на 10 април 1992 година, кога е формирана и командата на военото воздухопловство и противвоздушната одбрана (вв и пво) на аРм во чиј состав влезе воздухоплопловната бригада со авијациски, транспортен и борбен хелокоптерски сквадрон. со цел да го одржи во кондиција
25
ците на АРМ, на стопанските субјекти, бројните мисии при хуманитарни ката-строфи, пожарите, спасувањето човеч-ки животи, нагласи потполковникот Ана-киевски, е потврда за успешноста и под-готвеноста на нашите единици за идни-те интеграции на нашата држава“.Но, за да се продолжи со исто темпо, за да се исполнат сите предвидени плано-ви, потребно е подобрување на воздухо-пловната и на општата логистичка под-дршка која во моментов не е на задово-лително ниво.Како значајни моменти во развојот на Во-еното воздухопловство и Противвоздуш-ната одбрана на АРМ на свеченоста беа истакнати изградбата и реконструрањето на аеродромот во Петровец, при што дојде и до изградба на комплетно нови објекти и за воздухопловниот ВИНГ, како и формирањето на Центарот за обука на пилоти којшто наскоро ќе почне со рабо-та. „Сега располагаме, рече Анакиевски, со најдобро опремени работни простории во рамките на АРМ“.На одбележувањето на Денот на ВИНГ-от им беше оддадено и признание, бла-годарност и почит на сите припадници на воздухопловниот ВИНГ што ги дадоа своите животи извршувајќи ја својата должност. „Секој од нив, рече Анакиев-
те единици на аРм, негова мисија е да учествува во мировни и мисии од хуманитарен карактер предводени од нато, од еу и од он, учество во справување со конфликти од регионален карактер, како и поддршка на институциите во Република македонија при справување со природни непогоди и други несреќи.со текот на годините проблемот со инфраструктурата и со техниката континуирано се решаваше така што денес, според потполковникот анакиевски, ввинг располага со високомодернизирана техника којашто ги исполнува сите стандарди и барања за компатибилност со нато. „секојдневните ангажирања на воздухопловите за потребите на едини
најголема предност беше постоењето на соодветно образуван воздухопловен кадар којшто во времето што претстоеше беше одлична база за надградба и усовршување на генерациите што доаѓаат”, истакна на свеченоста застапникот на командантот на ввинг, потполковник драги анакиевски. на 28 јуни 1994 година, тогашната команда на вв и пво на аРм во својот состав ги доби првите транспортни хеликоптери ми17 така што оваа команда почна позабележително да се развива. во 2001 година аРм ја опреми оваа единица со борбени хеликоптери ми24, уХ1Х и со борбени авиони сухој су25. со планот за трансформација на аРм од 10 јуни 2005 година, воздухопловната бригада се трансформира во воздухопловен винг како помала, помобилна, но и покомпактна единица, приспособена на новата мисија и предизвиците на аРм.новите времиња донесоа и нови предизвици. партнерските цели и исполнувањето на натостандардите станаа нивна секојдневна активност. со учеството на вингот на меѓународни вежби во практика се проверија партнерските цели и модернизацијата на хеликоптерите. секојдневните ангажирања на воздухопловите за потребите на единиците на аРм, стопанските субјекти во Република македонија и бројните мисии при хуманитарни катастрофи и спасување човечки животи само ја потврдија подготвеноста на вингот за учество во меѓународни мисии заедно со наточленките и членките на медитеранскиот дијалог. покрај другото, од 2006 до 2008 година, со еден хеликоптерски детачмент ввинг учествуваше во мисијата ,,алтеа” во рамките на силите на еуФоР во Босна и Херцеговина. ангажирањето на оваа единица на аРм беше високо оценето. „во текот на своето постоење, нагласи анакиевски, военото воздухопловство искуси многу нешта, и добри и лоши. се радувавме на успешните мисии, на успешните летови, се радувавме на прецизните погодоци на нашите проектили на полигоните, на првите летови на младите пилоти, но и на спортските достигнувања. интеграцијата во евроатлантските институции и исполнувањето на партнерските цели стана континуиран од. подготвеноста практично се проверуваше преку реализацијата на модернизацијата и со учеството на мултинационалните вежби во земјата и во странство (,Cooperative Key’, ,Eagle Sar’, ,Logical decision’...). една од поголемите вежби на која учествуваше нашето воздухопловство во минатиот период беше вежбата во унгарија ‘Logical decision’. ние сме горди на признанијата што ги добивме од странските набљудувачи и од домаќините“.денес, покрај основната мисија на ввинг за остварување на блиска воздушна огнена поддршка на маневарски
ски, остави печат во постоењето на нашите единици, а празнината којашто остана зад нив никогаш нема да биде пополнета”. на свеченоста беа прочитани и телеграмите со честитки по повод денот на единицата, меѓу кои беа и честитките од началникот на гШ на аРм, генералпотполковник мирослав стојановски, а беа доделени и признанија и стимулативни мерки на истакнати поединци од воздухопловниот винг. многубројните гости и вљубеници на военото воздухопловство можеа да го проследат и тактичкотехничкиот збор на дел од вооружувањето и опремата на вв и пво.
В. Д.
26
емонстрација на заедничкото де лување на вооружените сили со останатите субјекти во услови на кризна состојба предизвикана од природна катастрофа, заедно со практич
ното тестирање на националниот концепт за справување со кризни состојби и на интероперативноста и координацијата на поддршката на меѓународна заедница во една таква состојба беа основните цели на мултинационалната медицинска жива вежба „MEDCEUR 11“ која во периодот од 6 до 17 јуни оваа година се одржа на просторот на армискиот полигон „Криволак“ и центарот за обука „Пепелиште“. Еден од носителите на оваа жива медицинска вежба која на учесниците им овозможи корисна размена на медицински информации, техники, принципи и процеду
падници на армиите на норвешка, на Босна и Херцеговина, на србија, на словенија, на црна гора, на австрија и, секако, домашните институции со ингеренции во областа, центарот за управување со кризи, дирекцијата за заштита и спасување, министерствата за одбрана, за здравство и за внатрешни работи и црвениот крст на Република македонија. вежбата беше предводена од двајцата кодиректори, полковникот андреја наумовски, командант на военомедицинскиот центар и полковникот чарлс тедер од USEUCOM, кои активно учествуваа со 40 припадници на аРм, над 100 припадници на армијата на сад и вкупно околу 150 припадници на останатите земјиучеснички и цивилните структури од Република македонија.
„MEDCEUR 11“– УНАПРЕДУВАЊЕ НА СПОСОБНОСТА И НА ИНТЕРОП ЕРАТИВНОСТА ВО СЛУЧАЈ НА КАТАСТРОФА
ПОТВРДА ЗА КВАЛИТЕТОТ
ри беше домаќинот, армијата на Република македонија, односно командата за логистичка поддршка како главен планер на активностите, реализирани и од првиот и третиот логистички баталјон, вингот на аРм и чаБХо, но и од военомедицинскиот центар, чиј делокруг на активности директно се поврзува и со неговата основна мисија–да обезбедува зачувување и унапредување на здравјето на припадниците на аРм, а со тоа и на високата борбена готовност на единиците, на командите и на установите на аРм. вториот носител на вежбата беше армијата на сад, претставена од нејзината команда на силите во европа, односно USEUCOM.свој значаен придонес кон достигнувањето на поставените цели на оваа комплексна вежба дадоа и останатите учесници, при
Успехот што го покажаа сите учесници се темелеше на исцрпниот планирачки про-цес изведен во согласност со стандарди-те на НАТО-алијансата и во согласност со Директивата за планирање 75-3 Bi-Sc, и тоа преку неколку претходно изведе-ни конференции и тоа, Конференцијата за развивање на концептот на вежбата, Иницијалната планирачка конференција, Конференцијата за подготовка на сцена-риото, Главната и, секако, Финалната пла-нирачка конференција. Интересна новина во вежбата чиј работен јазик беше англискиот е тоа што беше из-вршено тестирање на системот на НАТО за следење на пациенти, почнувајќи од времето на здобивањето на повредата.Почетниот ден од вежбата беше посве-тен на церемонијата во Центарот за об-
27
„MEDCEUR 11“– УНАПРЕДУВАЊЕ НА СПОСОБНОСТА И НА ИНТЕРОП ЕРАТИВНОСТА ВО СЛУЧАЈ НА КАТАСТРОФАука „пепелиште“ по повод нејзиното свечено отворање на кое пред присутните високи гости од генералштабот на аРм, заменикот на началникот на гШ, генералмајорот насер сејдини, укажа на тоа дека интероперабилноста на аРм, цивилните институции на Република македонија и останатите интернационални фактори се од приоритетно значење за нашето оспособување, за ефикасен и брз одговор при кризни состојби. укажувајќи на уште еден важен аспект кој ќе ì биде од голема помош на армијата на Република македонија во достигнувањето на зацртаните цели, генералмајорот сејдини подвлече дека „на ова вежба ì придаваме големо значење бидејќи заедничката работа со полската болница на армијата на сад и на армијата на Република србија, како
Иван Петрушевски
28
ви благодариме на можноста да дојдеме тука и да тренираме во вашата прекрасна земја“, рече тој по повод отворањето на „MEDCEUR 11“.
МЕНАЏИРАЊЕ НА КАТАСТРОФАЕдинствено и уникатно. Такво беше сце-нариото на „MEDCEUR 11“ според кое се одвиваа сите планирани активности во те-кот на изведувањето на вежбата. Според него, по настанувањето на земјотрес со јачина од седум до осум степени по Рих-теровата скала во околината на Неготи-но, односно во епицентралното подрачје, биле евидентирани голем број повреде-ни лица кои биле насочувани кон болни-ците во Неготино и во Кавадарци, доде-ка истовремено во посочената област биле утврдени и големи инфраструктур-ни оштетувања. Одговорот на цивилните институции на Република Македонија во вакви состојби започнал со формирање на кризен штаб од страна на Центарот за управување со кризи и неговиот Реги-онален центар во Неготино. Во следни-те активности, според сценариото, Цента-рот за управување со кризи преку дипло-матските претставници и ООН ги инфор-мирал земјите за состојбата во Републи-ка Македонија и воедно побарал од Вла-дата на Република Македонија да прогла-си кризна состојба и да побара асистенција од поширокиот регион. На барањето на Владата, позитивно одговориле САД, Норвешка, Босна и Херцеговина, Србија, Словенија, Црна Гора и Австрија – САД и Србија упатиле армиска НИВО-2 болница, додека останатите земји учествувале со свој стручен персонал. Согледувајќи ја маг-нитудата на настаните, претседателот на Република Македонија, како врховен ко-мандант, дал наредба за вклучување на Армијата на Република Македонија во ак-тивностите за отстранување на последи-ците во погодениот регион. Од останатите елементи на комплексното сценарио треба да се споменат појавата на заразни болести, потоа оштетувањето на хемиската фабрика во Велес и појавата на хемиски агенси во воздухот. Според сценариото следи и втор зем јо-трес со јачина од шест до седум степени според Рихтеровата скала во околината на селото Мушинци на Криволак, по што поради уништување на железниот мост на реката Вардар кај Криволак се врши евакуација на повредените со помош на хеликоптер.
ЕСЕНЦИЈАЛНА ПОДГОТОВКАВежбата „MEDCEUR 11“ беше реализира-на во две засебни фази кои го заокружу-ваат процесот на едуцирање на учесници-те. Имено, првата фаза во времетраење од пет дена се состоеше од базичниот про-цес на теоретска подготовка, изведувајќи настава во два посебни курсеви, Курс за планирање на катастрофи и Лидер-ска програма за менаџирање со јавното здравство при катастрофи, курсеви на кои предавачи беа припадници од Одбранбе-ниот институт за медицински операции од САД.Имено, Курсот за планирање на ката-строфи се состоел од дидактички лекции и практични вежби за подготовка на план за одговор при катастрофи и план за итни операции. Дизајниран да ги едуцира вое-ните и цивилните агенции за изработка на план за катастрофи, лекциите од курсот се однесувале на фазите при менаџирање на итни случаи, воведот во план за катастро-фи, прегледот на функциите за поддршка при итни случаи, улогата на волонтерски-те и на невладините организации, човеко-вите права, потоа нуклеарните, хемиски-те и биолошките закани, психолошкиот аспект на одговорот при катастрофи, во-ената поддршка на цивилните агенции, те-роризмот, потребата од брза процена на ситуацијата и бројните вежби за изработ-ка на план за катастрофи од почеток до крај. Практичните вежби кои ја нагласија потребата од подготовка на целосен план и систем за справување при итни случаи опфатија 30% од овој курс.Лидерската програма за менаџирање со јавното здравство при катастрофи како курс од типот „обучи го обучувачот“ опфа-тила дидактички лекции ориентирани кон процената на оспособеноста на јавното здравство и медицинската професија и практични лабораториски вежби. Кур-сот се занимавал и со разработување на прашања од областа на превенција од бо-лести, техники при различни интервенции, аспектите на воено-цивилната соработка и одговорот при катастрофи. Целта на овој курс била „да се демонстрира можноста за зајакнување на националните, на реги-оналните и на интернационалните капаци-тети за одговор при катастрофи, со акцент на важност на координацијата“.По завршувањето на теоретскиот дел од вежбата „MEDCEUR 11“ на 10 јуни, слуша-телите се здобија со соодветни сертифи-кати.
и помошта од кралството норвешка, ќе ни овозможат поефикасна подготовка и оспособување на нашата полска болница од ниво 2“, истовремено додавајќи дека курсевите кои беа во агендата на сите учесници во текот на изведувањето на вежбата ќе бидат основа за успешна подготовка и извршување на поставените задачи во случаи на катастрофи од големи размери.токму помошта во напорите за градење на македонска ROL2 полска болница која ја добивме од претставниците на армијата на сад и од српската армија беше истакната и од полковникот андреја наумовски, кој изнесувајќи ги целите на вежбата укажа и на потребите од градењето на една долготрајна соработка во полето на медицината, на пријателството и на безбедноста во регионот. во своето обраќање кон присутните, кодиректорот, полковник чарлс тедер, се заблагодари за можноста да се учествува на посочената вежба. „вежбата MEDCEUR 11 на која учествуваат околу 300 учесници и соработници од шест нации е комбинација на повеќе од едногодишно планирање и подготовка. оваа вежба на сите нас ни овозможува да изградиме партнерства и пријателства и ќе ни помогне да се сочиме со секакви проблеми, без разлика дали се предизвикани од човекот или од природата и развој на интероперабилноста со нашите партнери. таа интероперабилност ја зголемува нашата способност и подготвеност да работиме заедно на регионално ниво како одговор на секоја можна криза. во името на учесниците од сад,
Во текот на втората фаза на вежбата „MEDCEUR 11“ – LIVEX, на 13 јуни во Цен-тарот за обука „пепелиште“ беше орга-низиран денот за високи гости на кој беа прикажани неколку засебни елементи – составен дел од планираното сцена-рио. имено, во присуство на заменик-министерот за одбрана Емил димитри-ев и други високи гости, меѓу кои и прет-ставници на земјите-учеснички, беше симулиран пожар на зграда, хемиски инцидент, аеромедицинска евакуација на пациент и обиколка на медицински-те капацитети поставени во Центарот. „природните катастрофи и несреќи се најнепредвидливите закани на човешт-
д Е н з а В и с о к и г о с т и н а „ M E D C E U R 1 1 “вото и добро е да се има предвид што сè може да се случи и во колкава мера на-шите институции се подготвени тоа да го превенираат. она што ние го видов-ме јасно ни покажа дека постои макси-мална координација и синхронизација на сите институции кои во дадена прилика би требало да одговорат на овие катастрофи“, истакна заменикот-министер димитриев, додавајќи дека република Македонија на овој начин го одржува степенот на високо ниво на подготвеност да се справи со овој тип кризи.кодирекоторот на вежбата, пол-ковникот наумовски, пак, истакна дека во текот на вежбата биле комплетира-
29
рЕагирањЕ Во практикапреведувањето на теоретската подготовка и знаење во практика започна само еден ден подоцна, со влегувањето на вежбата „MEDCEUR 11“ во нејзината втора фаза – LIVEX. координацијата и раководството беа концентрирани во здружен оперативен центар составен од персонал од националните цивилни и воени структури и од пријателските земјиучеснички на „MEDCEUR 11“.во текот на оваа фаза беше прикажана реакцијата на цивилните и на воените структури на Република македонија и на пријателските земји при земјотрес во околината на неготино заедно со елементите кои ја следат секоја катастрофа од овој тип–пожари, лизгање на земјиштето,
оштетување на инфраструктурата, поја ва на заразни болести и евакуација и згрижување на повредените и заболените на соодветно ниво на медицинска заштита. активностите на практичната работа се одвиваа на две засебни локации, во селото мушанци (ап „криволак“) и во центарот за обука „пепелиште“. на првата локација во с. мушанци беа реализирани три инциденти – лизгање на земјиштето, рушење на зграда и експлозија пропратена со пожар. на овие инциденти на кои имаше вкупно 24 настрадани лица интервенираше армијата на Република македонија, министерствата за внатрешни работи и за здравство, центарот за управување со кризи,
дирекцијата за заштита и спасување и црвениот крст на Република македонија. настаните од сценариото во селото мушанци им овозможија на сите учесници да ги извежбаат вештините во откривањето и собирањето на жртвите, во давањето помош, во вршењето на тријажа и во процесот на нивна евакуација до соодветното ниво на потребна здравствена заштита.во кругот на центарот за обука „пепелиште“ беа развиени неколку медицински капацитети, и тоа една амбуланта на Република македонија од ниво1, потоа полската болница на Република србија од ниво2 и сегмент од болницата на ниво2 на Република македонија, како и полската болница на сад од ниво2. овие капацитети беа во служба на прифаќање на евакуираните пациенти од местата на инциденти – според сценариото, примарна стабилизација односно примарно здравствено згрижување беше вршено во амбулантата на ниво1, додека во болниците од ниво2 беа вршени помали хируршки интервенции на повреди опасни по живот, сè со цел, доколку е потребно, подготовка и евакуација на повредените до наредното повисоко ниво на здравствена заштита.
успЕхот –краЕн рЕзуЛтат„силен придонес кон регионалната соработка на полето на одбраната, како и размена на искуства на земјитеучеснички за брзо делување во услови на природни непогоди“ – така беше дефинирано одржувањето на една ваква комплексна жива вежба. на свеченото затворање на вежбата, замениккомандантот на здружената оперативна команда на аРм, бригадниот генерал киро галазовски, укажа на успехот што е постигнат со оваа вежба, од аспект на унапредување на интероперативноста помеѓу засегнатите цивилни и воени институции на национално ниво, но и меѓу армиите на земјитеучеснички. „во изминатите денови на подрачјето на општина неготино вие работевте на извежбување на постапките и на процедурите кои се спроведуваат на терен при појава на природни катастрофи од големи размери. јас верувам дека вештините, знаењата, искуствата и пријателството што учесниците ќе ги понесат со себе ќе бидат искористени во иднина и ќе придонесат за унапредување на меѓусебната соработка“, истакна бригадниот генерал галазовски на затворањето на „MEDCEUR 11“.
ни 75 часа обука во училниците за 189 учесници од шест различни земји, по-тоа 20 часа теренска и практична обу-ка за повеќе од 200 студенти обучува-ни од 33 инструктори, поддржувани од над 240 лица придружен персонал. тој воедно додаде дека во текот на об-уката, која е составена од двата курсе-ви, успешно биле усовршени и обучени 80 мултинационални студенти, истовре-мено споменувајќи ја и EMEDS-обуката за над 300 учесници од сад, обуката за „подготовка на мртви“ и системот за следење на пациенти.полковникот чарлс тедер се осврна на севкупното значење на единаесетта-
та вежба под името „MEDCEUR“, која како последна вежба под тоа име прет-ставува преод од една практично насо-чена военомедицинска вежба во еден целосно интегриран интерагенциски систем за одговор на кризи кој треба да биде поставен на дневен ред во те-кот на следната вежба која ќе се одржи во Босна и херцеговина но под друго име. Во однос на прикажаните вешти-ни, справувајќи се со поставените криз-ни ситуации, полковникот тедер истак-на дека демонстрацијата јасно покажа-ла дека македонските цивилни агенции се целосно подготвени да одговорат на евентуалните кризни состојби.
учЕсниЦи на ВЕЖБата– командата за логистичка поддршка;– Военомедицинскиот центар;– првиот логистички баталјон;– третиот логистички баталјон;– Министерството за здравство, Мини-
стерството за одбрана и Министер-ството за внатрешни работи;
– Центарот за управување со кризи;– дирекцијата за заштита и
спасување;– Црвениот крст на република
Македонија;– армијата на сад – USEUCoM;– армијата на кралството норвешка;– армијата на Босна и херцеговина;– армијата на република србија;– армијата на република словенија;– армијата на република Црна гора;– армијата на република австрија.
заМЕник-МинистЕрот ЕМиЛ диМитриЕВ:„со военомедицинската вежба „MEDCEUR 11“ ја проверуваме под-готвеноста на системите на републи-ка Македонија за одговор при ката-строфи од големи размери предизви-кани од природни фактори, но исто така ја проверуваме и интеропера-билноста меѓу армијата на републи-ка Македонија, на сад и на останати-те земји од регионот. Би сакал да на-гласам дека република Македонија оваа вежба ја смета за многу важна поради заедничката работа со персо-налот во полските болници на сад, на република србија и на останатите земји-учеснички, секако со голема по-мош од кралството норвешка, со цел ефикасен тренинг за подготовка на нашата воена полска болница. актив-ностите на нашите армии и институ-ции уште еднаш го потврдија партнер-ството и пријателство кое и понатаму треба да го развиваме. “
30
еодамна Втората механизирана пе-шадиска бригада „леопарди“ изве-де вежба на командно место во која беа обработени втората и четврта-
та мисија на Бригадата, односно мисијата за асиситенција на цивилните структури во справување со елементарни и со други техничко-технолошки несреќи. Во рамките на практичниот дел од веж-бовните активности, кон крајот на мај во просториите на нашиот домаќин, Централ-ното основно училиште „Санде Штерјоски“ од Кичево, имавме можност да ја просле-диме показната тактичка вежба за зашти-та и спасување од урнатини во училиш-ни објекти чиј иницијатор беше АРМ, а вежбата заеднички беше подготвена од Регионалниот центар за управување со кризи од Кичево (РЦУК), подрачното од-деление на Дирекцијата за заштита и спасување од Кичево (ДЗС), „леопардите“ од ВП 2940 Кичево „леопарди“, тимовите на Општинската организација на Црвени-от крст од Кичево, Територијалната про-фесионална противпожарна единица од Кичево (ТППЕ), ЈЗУ „Здравствен дом Ки-чево“–итна медицинска помош и, секако, сите ученици, наставници, административ-ниот и технички персонал од училиштето.„Со оваа вежба сакаме практично да ја провериме и да ја прикажеме оспособе-носта на надлежните субјекти вклучени во системот за заштита и спасување од ре-гионот Кичево и помошта на АРМ на ци-вилните структури во справување со ката-строфи и последиците од нив“, нагласи на свеченото отворање пред присутните ра-ководителот на Регионалниот центар за управување со кризи од Кичево и коорди-
натор на активностите на вежбата, Сузана Тасевска.Вежбата се одвиваше во две фази. Прва-та фаза започна со симулација на рушење на објектот на училиштето како последица од обилните врнежи од дожд со појава на високо ниво на подземни води и давање сигнал за општа опасност. Откако со краток звук на сирената се озна-чи почетокот на вежбата со кој се симу-лираше послаб потрес, учениците кои се на час, под непосредно раководство на наставниците се засолнуваат под клупи-те и покрај внатрешните ѕидови на про-сториите, свртени со грбот кон прозор-ците… Во првите три минути од потре-сот наставниците практикуваат мето-ди за разбивање на стравот и паниката, притоа не дозволувајќи неконтролирано однесување и дејствување на учениците. Започнува прозивање на учениците и пот-врда на присуството, броење на глас до 60 од страна на наставниците и ученици-те... Една минута по симулираниот потрес се дава сигнал за општа опасност за по-требите на вежбата со сирена.Следуваше евакуација на учениците, на наставниците и на другиот персонал од училишната зграда. Притоа одговорното лице во ЦОУ „Сан-де Штерјоски“ Кичево се јавува во РЦУК – Охрид на бројот 195 и известува за на-станатото рушење со можни поголеми оштетувања на училишниот објект. После три минути од истекот на сигналот се ор-ганизира напуштање на училишната згра-да во согласност со Планот за евакуација на училиштето по училници, катови и кри-
ПОКАЗНА ТАКТИЧКА ВЕЖБА ЗА ЗАШТИТА И СПАСУВАЊЕ ОД УРНАТИНИ
НОВО ИСКУСТВО
31
ла на објектот преку два излезни правци. потоа на двата евакуациски излези излегуваат над 700 ученици, нивните наставници и техничкиот персонал. во согласност со планот за евакуација тие се собираат на собирните места што подалеку од училишната зграда. во третата сцена беше прикажано организирање на собирните места, односно на местата за евакуација од страна на професорите, на стручната служба на училиштето и на службата за барање на општинската организација на црвениот крст од кичево. учениците и професорите се организираат по класови на предвидените евуакациски собиралишта (места за собирање) во кругот на училиштето. се врши прозивање на присутните и се изготвува список на присутните. подоцна општинската организација на црвениот крст од кичево преку својата служба за барање организира пункт за следење на состојбата со евакуираните, повредените, исчезнатите и загинатите лица во урнатините, давање навремени информации до надлежните органи и до јавноста за состојбата со згрижените лица и сл. притоа кругот на евукациските собиралишта не смее да се напушта сè до издавање соодветна наредба. евакуациските собиралишта го обезбедуваа полициски службеници од полициската станица за општа надлежност од кичево.втората фаза започна со демонстрација на избувнување пожар во горните катови на училишната зграда. во петтата училница на првиот кат и во шестата училницата на вториот кат како последица на рушењето при прекин на електричната инсталација од краток спој се појавил пожар. одговорното лице во ц.о.у. „санде Штерјоски“ од кичево се јавува на бројот 195 и известува за настанатата ситуација, како и за повредените и за исчезнатите лица. откако оперативниот работник во Регионалниот центар за управување со кризи го известува раководителот на центарот, продолжува со известувањето на надлежните субјекти по следниот редослед: ја известува територијалната професионална проитивпожарна единица од кичево за пожарот во горните катови од училиштето, за повредените и исчезнатите лица на бројот 193 или преку системот за врски; ја известува итната медицинска помош при јзу „зравствен дом од кичево“ за повредените лица на бројот 194 или преку системот за врски; ја известува полициската станица во кичево за ситуацијата во објектите на училиштето, за пожарот и за повредените и исчезнатите лица и бара сообраќајно и физичко обезбедување на училиштето на бројот 192 или преку системот за врски; го известува раководителот на подрачното одделение на дирекцијата за заштита и спасување од кичево; го известува главниот Регионален центар во охрид и оперативниот центар во центарот за управување со кризи во скопје за преземените активности.
координирана и тЕчна динаМика први на местото пристигнаа припадниците на полициската станица од кичево и веднаш започнаа со регулирање на сообраќајот на коловозите на улиците пред училиштето, ги отстранија паркираните возила пред влезот и во негова
та непосредна близина и извршија физичко обезбедување на самиот објект. За краток временски период од јавувањето преку најкратката релација дојде да интервенира Територијалната противпожарна единица од Кичево. На местото пристигна и итната медицинска помош од Здравствениот дом од Кичево, а заедно со нив пристигна и екипа на Црвениот крст на Кичево. Следни кои пристигнаа беа силите на Дирекцијата за заштита и спасуавање.По напуштањето на објектот од страна на учениците и вработените, одговорното лице во училиштето го извести командирот на противпожарната единица дека има загрозени лица во внатрешноста на објектот и заедно се упатија во внатрешноста на објектот преку споредниот влез, следени од претставници на единицата за заштита и спасување и на итната медицинска помош за да ја согледаат вистинската ситуација со загрозените и со повредени лица во зградата научилиштето.Откако се констатираше сериозноста на ситуацијата, се донесе одлука Регионалниот штаб на ЦУК од Кичево да достави барање за дополнителна помош од Воената пошта 2940 од Кичево.Следната, петта сцена, симболизираше упад на група пожарникари за спасување на повредените лица преку споредниот влез на зградата. Пожарникарите, користејќи соодветна заштитна опрема, со носила или на раце изнесоа дел од повредените. Надвор од зградата повредените се преземаа од страна на силите на Дирекцијата за заштита и спасување и се носеа до контролниот пункт на екипите за
прва помош на црвениот крст и на итната медицинска помош кои вршеа првична тријажа. потоа, според претходно изградена процена, се изврши транспорт на тешко повредените до општата болница во кичево, а според потребите потешко повредените се упатуваа до најблиските болнички центри во охрид и во Битола. транспортот се вршеше со возила на итната медицинска помош на јзу „здравствен дом” од кичево.упадот на пожарникарите со помош на скалите преку прозорците од училишната зграда ја симболизираше шестата сцена. притоа на повикот за дополнителна помош на местото на несреќата пристигнаа екипите за спасување од урнатини и екипите на првата медицинска помош на аРм од вп 2940 од кичево и веднаш заедно со
другите структури се вклучија во акцијата за спасување на загрозените ученици, наставници и на другите лица кои беа затекнати во објектот на училиштето.службата за барање на црвениот крст според изготвените списоци вршеше проверка и евиденција на лицата кои не се достапни во моментот на вежбата. актуелната состојба со повредените, со исчезнатите и со згрижените лица од елементарната непогода се објавуваат на информативни табли за запознавање на јавноста со актуелната состојба на теренот...тешко повредените лица по укажаната првична медицинска помош преку хелиодромот во касарната во кичево со хеликоптер на ввинг на аРм беа транспортирани до клиничкиот центар во скопје.
З. Ризовски
32
CSAR – COMBAT SEARCH AND RESCUEткривање, локација, идентификација и спасување на паднат воздухо-пловен персонал во непријателска територија во кризна ситуација или војна – така може да се дефи-
нира мисијата наречена Combat Search and Rescue или „борбено барање и спасување“. Овој тип на мисија е насо-чен и кон спасување на воен персонал во ситуација на опасност, со напомена дека персоналот треба да е опремен и посебно обучен да прими т.н. CSAR-поддршка во ме-стото на дејствување. Идејата за формирање на тим за спа-сување потекнува од далечната 1922 годи-на, и тоа за задоволување на потребата за спасување персонал на оддалечни места. Причините за постоење на една мисија од овој тип се разновидни и многубројни. Дел од нив се однесуваат на т.н. „должност да се грижат“, која се однесува на владите на државите и нивните армии, секако со цел да се намали ризикот од губење човечки жи-воти на нивните преживеани, потоа имајќи ја предвид краткотрајноста на идните опе-рации со висок интензитет во содејство со обуката на персоналот за операции, осо-бено се мисли на тренираниот екипаж и на опременоста со потребните средства (за-ради комплетно извршување на мисијата за спасување), а мисијата има и големо влијание врз подобрување на моралот кај заштитената единица. Дополнително, како причина за постоењето на CSAR тре-ба да се разгледа и можноста во случај на заробување на персоналот од страна на непријателот на нивна територија, бидејќи
тој под закана би послужил како извор за откривање на разни информации и за ширење непријателска пропаганда од спро-тивната страна.
CSAR VS. SARПомеѓу т.н. CSAR (Combat Search and Rescue) и SAR (Search and Rescue) мисии има голе-ма разлика. Обично SAR се дефинира како „ангажирање на воздухоплов, возило или поморски средства, како и специјализиран тим и опрема со цел барање и спасување на персонал во опасност или итност на коп-но или водена површина“. SAR обично е ло-циран, односно се извршува на дозволена територија, при што се бара сосема мала или никаква акција преземена од страна на преживеаниот. Оваа мисија е национална обврска и обично мисијата е лимитирана во т.н. „Search and Rescue“ регион. За разлика од мисиите од тој тип, т.н. CSAR-мисии се изведуваат во околина под зака-на, односно во подрачје на изведување разни операции како од пријателските така и од непријателските сили. Целта на CSAR е ефективно ангажирање на цело-купниот персонал и ресурси со тренира-на и подготвена специјална екипа за оваа намена. Всушност, Combat Search and Rescue- мисијата го покрива дејствувањето на SAR-тимот – таа е проширена во однос на своето делување, па покрај примарна-та улога, CSAR-силите можат да делуваат и во случај на потреба од итна воздушна евакуација, спасување при разни катастро-фи и укажување меѓународна помош.Сублимирано, надлежноста и опсегот на
33
ВО З
ОНАТ
А НА
НЕ
ПРИЈ
АТЕЛ
ОТ
CSAR можат мошне да варираат. Имено, во процесот на CSAR спаѓа и вршење на детаљна процена и анализа на разузна-вачките податоци, внимателно планирање и координација, а од особена важност се и заштитените средства за комуникација и воспоставувањето успешна комуникација. Мисијата може да се спроведе во сите временски услови, односно и преку ден и ноќе, над копно или над вода, како и во непријателска територија. Тренираниот персонал мора да биде подготвен на сè, од распоредување, преку прераспредел-ба и позиционирање, до ставање во при-правност при висок степен на готовност. Персоналот, којшто е цел на борбеното спасување, треба да биде добро истрени-ран за употреба на опремата, по можност да дава „изолирани“ лични извештаи и да има подготвен план за бегство во секој мо-мент.
НИВО НА ЗАКАНА ВО CSAR-ОКОЛИНАТАГлавно загриженоста при планирањето на мисијата е околу степенот на опасност и изложеност на ризик за персоналот кој ќе врши спасување, и воедно околу ризи-кот за спасуваниот персонал. Разузнавач-ките податоци играат критична улога во одредувањето на нивото на закана – во случај податоците да бидат недоволни за одредување на интензитетот на заканата, мисијата не треба воопшто да започне, сè додека не се обезбедат дополнителни ин-формации. Воедно, командирите треба да се грижат за подготвеноста на CSAR-силите и за достапноста на ресурсите со кои рас-полага единицата подготвена за овој тип на сложена мисија.Нивото на закана, согласно интензитетот, е поделено на три степени:1. Ниско – лесно концентрирани не при ја-телски сили и средства во реонот на евен-туалното извршување на мисијата. Си-стемот за вооружување главно се состои од лесно вооружување, противвоздуш-но вооружување со максимален калибар од 14,5 mm, а понекогаш и неводени ра-кети „земја-воздух“. Тактиката и техниката за изведување на CSAR не бара дополни-телен ангажман при планирањето, а пасив-ната заштита на воздухопловите е довол-на сама по себе како заштита во ваква сре-дина.2. Средно – постојат значајни закани, а кон-центрацијата и видовите вооружување во-обичаено бараат пасивни и активни мерки со цел избегнување или намалување на по-стоечките закани, како и заштита на силите. На ова ниво CSAR-силите треба да очекува-ат извршување на проширени планирања, вонредни противмерки во лет, користење на одбранбени техники, техники за бегство и заштита на воздухопловот во лет.3. Високо – распореденоста на непри ја-телските сили опфаќа голем простор, гу-ста концентрација и можност за бр зо прераспределување и мобилност. Воору-жувањето на непријателот опфаќа напред-ни противвоздушни системи, модер ни ра-дари, предупредувачки системи и елек-тронски средства за следење и откривање. Изведувањето на мисија во овие усло-ви бара посебна проширена подготовка и
планирање со цел избегнување на опасноста и на евентуални загуби при извршување на мисијата.
принЦипи на CSAR во продолжение ви ги претставуваме петте принципи на CSAR.1. навременост во делувањето – се смета за критичен принцип за успех на мисијата – потребно е доследно и брзо дејствување на единиците во согласност со степенот на ризик и расположивите средства кои стојат на располагање.2. Безбедност на операцијата. доколку не бидат преземени навремени мерки за заштита на информациите, мисијата може да стане особено ранлива, и тоа од аспект на заштита на процедурите и средствата за комуникација, потоа изработка и имплементирање на сoодветен план за бегство, како и подготовка и заштита на извештаите.3. Мобилност и тренинг – подготвеност во секое време да се реагира брзо, во сите временски услови, и преку ден и преку ноќ. според овој принцип посебен акцент се става на физичката мобилност на силите. персоналот односно лицата во непријателската територија треба да бидат ментално и физички подготвени да преживеат и да избегнат контакт на неопределено време. при активирање на силите треба да се запази приоритетот на командирот за CSAR, политичките насоки, бројот и видот на соодветните CSARсредства, ставот на населението во тоа подрачје, временските услови, раз
узнавачките податоци како важен сегмент за процена на опасноста и заканите, бројот на преживеаните и опремата со којашто тие располагаат во моментот, лоцирање и препознавање на преживеаните со помош на кодни ознаки и правила за употреба на оружјето.Без соодветен претходен тренинг и опременост на единицата за CSAR, мисијата ќе биде доведена во прашање.4. Флексибилност и единственост – се дава можност CSARплановите да бидат флексибилни со цел ангажирање на сите ресурси и сили на најсоодветен начин. плановите треба да бидат јасно дефинирани, лесни за разбирање и едноставни за извршување за да се постигне успех во мисијата, додека командирот на единица
Драган Павловски
34
та треба да обезбеди соодветни услови за обединување на напорите на сите припад-ници и на расположивите средства.5. Итност на операцијата. Откако персона-лот во опасност ќе биде лоциран и препо-знаен, итноста може да биде од прв степен (кога е неопходно итно делување на сили-те и средствата со кои се располага, а по потреба се бараат и дополнителни сили и опрема заради итна, навремена и ефикас-на акција. Минимални барања за да се из-врши CSAR се локацијата, препознавањето и процена на заканата), и од втор степен, кога се дозволува кратко одлагање на операцијата со цел прибирање дополни-телни информации заради понатамошно планирање.
RCC – RESCUE COORDINATION CENTERОдговорен орган за координација на сите активности при извршување на CSAR-мисијата е т.н. RCC – RESCUE COORDINATION CENTER. Дел од активно-стите на Центарот се изработка на плано-ви и на оперативни наредби, иницирање CSAR-мисии, изработка и спроведување на знаците за распознавање, коор ди ни рање на разузнавачките податоци, детектирање на заканите и нивна процена, координација на мисијата и ангажирање и координација на сите сили кои се наоѓаат во тоа опкружување и во тој момент, посебно на единиците за длабинско извидување (Long-range surveillance units).Планирањете и егзекуцијата на мисијата
започнува веднаш по приемот на сигна-лот „Mayday“, невраќање на екипажот (воз-духопловот) во базата, прием на извештај преку електронски уреди, јавување на ли-цата во опасност и сл.
CSAR-ВЕЖБА ВО МАКЕДОНИЈАПред извесен период, по повод Денот на военото воздухопловство – 10 Јуни, беше одржана голема вежба наменета за демонстрирање на расположивата опре-ма и на способностите при извршување на комплексни борбени мисии во областите под контрола на „непријателот“, како и при ангажирање во рамките на мултинационал-ните мисии. Ова навистина беше една од поважните проверки за македонските воз-
духопловни сили во комбинација со борбе-ни и транспортни возила и специјални сили. Вежбата беше комбинација на мисиите CSAR и MEDEVAC.Според сценариото постоеше контингент составен од воздухопловна формација од пет хеликоптери, два хеликоптери од ти-пот Ми-8/17, два од типот Ми-24 и еден УХ-1Х-хеликоптер, како и возила со припадни-ци на специјалните сили лоцирани на аеро-дромот. Хеликоптерите Ми-24 со ниско и брзо влегување во борбената зона, започ-наа идентификација на пријателските и на непријателските сили на теренот. Откако непријателските сили беа идентификувани, хеликоптерите Ми-24 директно применија сила врз непријателските позиции. По ан-гажманот, еден од хеликоптерите оста-на на сцена, обезбедувајќи им заштита на пријателските сили, додека другиот обезбе-дуваше придружба во воздух на транспор-тниот хеликоптер Ми-8/17 кој, пак, изврши транспорт на специјалните сили и на меди-цинските лица кои се приклучија на едини-ците на теренот како нивна поддршка. Ме-дицинските лица започнаа со третманот на повредените и со подготвката за нивната евакуација. Откако сè беше подготвено за евакуација, хеликоптерот УХ-1Х слета на те-ренот, ги зеде повредените војници и ме-дицинските лица и ги однесе во најблиската болница. По излегувањето на хеликопте-рот УХ-1Х надвор од борбената зона, Ми-8/17 повторно влезе во борбената зона, ги зеде преостанатите војници и продолжи кон базата, заштитен од двата хеликопте-ри Ми-24.
35
јуминт“, едноставно кажано е „ра зузнавање кое го спроведуваат луѓе“. овој тип на разузнавање е релативно евтина фаза од прибирањето
на информации, но сепак претставува важен и најстар комплементарен елемент. за неговото спроведување потребна е вештина, слична на новинарската со цел негување и одржување на изворите на информации, како и нивно убедување да проговорат. Разликата на овој тип разузнување со т.н. mainstreamдипломатија е тоа што, иако дипломатијата има свои доверливи извори компатибилни со дипломатскиот статус и практика, хјуминтагенциите има ат цел да ги приберат информациите од лицата кои дипломатите не можат да ги сретнат.при спроведувањето на своите активности, „хјуминт“ почива на т.н. „пирамида на извори“, со релативно нечувствителни и рутински слоеви на нејзиното дно, како и многу чувствителни слоеви кон нејзиниот врв. имено, на нејзиното дно се наоѓа организираното прибирање на информации од патници, од експерти или од случајни информатори кои поседуваат извесни информации за странски цели (како пример може да се наведат испитувањата на кои биле подложени британските капетани на трговските бродови во 18 век за да го опишат она што го виделе во француските и во шпанските пристаништа). во контекст на тоа, „хјуминт“ прибира информации на сличен, непосреден начин
од бегалци и од емигранти. Сè поголе-мото „отворање“ на светот ја намалува, но не ја брише сосема потребата од вак-виот начин на прибирање информации. Впрочем не може да сè види се преку са-телити, а особено не работите кои се чу-ваат скриени.Хјуминт-разузнавањето спроведено во мирновременски услови не е спектаку-ларно, но сепак е неопходно и понеко-гаш дава извонредни резултати. Кажа-но со примери, во 50-тите години на 20 век бегалците од СССР донеле вредни информации за советската ракетна про-грама. Постои и посебна категорија на т.н. воен хјуминт – воените сили при вна-трешните безбедносни операции и ми-
ровниците на оон низ разговори со локалното население прибираат мноштво корисни информации, воените дезертери доброволно информираат за редот и за моралот на војската на противникот, а воените затвореници често кажуваат и повеќе, и покрај претходните предупредувања да не откриваат ништо повеќе од името, чинот и бројот. изворите на „хјуминт“ кои потекнуваат непосредно од борбените линии повеќе се сметаат за дел од „военото разузнавање од боиштето“ отколку за дел од мирновременската хјуминтпирамида.
пираМидата на „хјуМинт“пасивното откривање на она што го знаат обичните луѓе се интегрира во едно проактивно прибирање на информации. всушност, и од случајните контакти може да се побара одредена информација, односно ако во случај на граѓанска војна во некоја странска земја се појави потреба за евакуација на сонародниците преку некоја плажа, некој претходно треба да открие дали возилата пропаѓаат во песокот на таа плажа, што е информација која не може да се најде во локалните печатени водичи. треба да се спомене дека при најголемото британско поморско истоварување на малајскиот полуостров во 1945 година, само 4.500 од планираните 9.000 војници ги преминале плажите, најмногу поради лошите разузнавачки информации за квалитетот на
ПРИБИРАЊЕ НА ИНФОРМАЦИИ ОД РАЗНИ МЕТОДИ – I
РАЗУЗНАВАЊЕ СПРОВЕДЕНО ОД ЛУЃЕ
(ХЈУМИНТ)
36
песокот на крајбрежјето. (истоварување кое еден месец по капитулацијата на Јапонија требало да помине непречено).Ad hoc-контактите од овој вид мо-жат да прераснат во постојани врски и да се искачат кон горната полови-на на хјуминт-пирамидата (како што е случај со внатрешните поткажувачи во меѓународната трговија со оружје). Ин-тересни да се напоменат се и „несвес-ните“ извори, односно луѓето кои мис-лат дека даваат информации за но-винари или за комерцијална употре-ба. Имено, постојат поединци кои ја користат својата работна позиција за доставување на информации до својата влада, како што е примерот со еден бри-тански бизнисмен од случајот „Матрикс-Черчил“ кој обезбедил детални инфор-мации за ирачкото производство наме-нето за одбрана. Би ја споменал и т.н. „патриотска“ шпионажа од овој вид која е присутна кај обесправените малцин-ства и кај окупираните народи. Примери за вакво разузнавање се активностите на „Отпорот на Европа“ (окупирана од Хитлер), како и нивните претходници од окупираната Франција кои известувале за минувањето на германските трупи по железничките пруги за време на Првата светска војна.Уште повисоко во пирамидата се типич-ните шпиони. Во Студената војна имало советски „илегалци“ или обучени офице-ри- разузнавачи со измислен идентитет кои раководеле и континуирано регру-тирале нови агенти во западните земји. Воедно постоеле и дезертери од висо-ки позиции кои биле охрабрувани и по-магани при „преминувањето“ заради ин-формациите кои можеле да ги дознаат и да ги пренесат. На самиот врв од пира-мидата се наоѓаат „назначените“ агенти кои свесно ја шпионираат својата земја и инфилтрираните информатори кои обезбедуваат информации за терори-стички или за други тајни организации.
МОТИВИ ЗА ШПИОНИРАЊЕМотивите за впуштање во шпионажа се разновидни. Имено, комунизмот по 1917 година ја вовел идеолошката шпионажа, засилувајќи ја до ниво кое не било виде-но уште од реформацијата, а Студената војна уште повеќе ја заострила шпиона-жата на обете страни. Кон крајот на Сту-дената војна, паралелно со пропаѓањето на илузиите за комунистичкиот режим, СССР станал најголемиот губитник. Арапско-израелскиот конфликт, пак, произвел сличен ефект, само што наци-онализмот, пасизмот и религиите ја оди-грале улогата која во Студената војна ја играла идеологијата. Од друга стра-на, најголем број од Американците кои биле фатени како ја шпионираат својата земја биле мотивирани со пари, па за-тоа може да се заклучи дека мотивот е некаде помеѓу парите и идеологијата, односно барањето странска политичка поддршка за смена на режимот или об-ратно, личните фрустрации и неуспеси, поласканоста од тоа да се биде „некој“, сексуалната привлечност и др. Инте-ресно е што во некои делови на светот продавањето на информации на стран-
ски влади може да биде дел од прифа-тените обичаи.
ПРОФИЛ НА ШПИОНОТКон крајот на деветнаесеттиот век запад-ните држави ја сметале непријателската шпионажа како најсериозен вид на пре-давство, иако поврзувањето со предав-ство, односно „придружувањето кон непријателите на кралот“ датира уште од порано. Понекогаш шпионот личи на емо-тивна жртва – во описот кој британската Комисија за безбедност го дала за Џефри Прајм, осуден на 35 години затвор во 1982 година поради шпионажа, стои дека се работи за „мошне несреќен и нереали-зиран човек, со сексуални и социјални не-достатоци кои кај него предизвикале чув-ство на инфериорност и несигурност“.
Без оглед на мотивите, повеќето мо-дерни шпиони се необични и несреќни луѓе, иако ваквата генерализација не е сосема оправдана. Еден пензиони-ран американски хјуминт-офицер заклу-чил дека има толку потенцијални шпи-они колку и потенцијални алкохолича-ри. Хјуминт-агенциите од дваесетти-от век дале на шпионажата нови сили и карактер, со што и таа, како и други-те активности за прибирање информа-ции, станала организирана и професи-онална активност со свои експертизи и „вештини“. Највредното хјуминт-орудие се всушност долгорочно ангажираните агенти кои без големи драми копираат документи, а за тоа добиваат редовен дополнителен приход за својот навидум
вообичаен живот. Шпионот може да биде маж или жена, идеалист, патриот или обете, а нивните мотиви можат да бидат случајни или да доведат до друг вид престапи.За идентификација и за регрутирање на потенцијалните агенти е потребно дол-го време – комуникациите со нивните контролори се најранливиот дел и мора да бидат ограничени. Токму затоа нив-ното известување е бавно и во најголем број случаи ненавремено. Во однос на слабостите на „хјуминт“ би можеле да се споменат обичните чо-вечки способности и слабости (опсерва-циите и помнењето на агентите), под-ложноста на „застранувања“ и немож-носта да се смета на нивната апсолут-на постојаност и веродостојност. Име-но, контролорот никогаш не може да биде сосема сигурен дека извештаи-те не се фабрикувани и искривени или, пак, дека агентот не игра двојна уло-га обезбедувајќи лажен материјал со цел да го пробие разузнавањето на службата за која се обврзал да рабо-ти. Затоа хјуминт-агенциите секогаш се растргнати меѓу потребата од за-штита на изворот и неговото делумно разоткривање со цел да се осигура не-говата веродостојност.Наспроти тоа во овој тип разузнување, најопасни шпиони за време на Студе-ната војна биле секретарите на Запад-на Германија, кои им доставувале тајни документи на разузнавачките служби на Источна Германија, а најопасното оружје на агентите е непречениот пристап до машините за копирање и скенирање. Документите се посеопфатни дури и од сателитските фотографии и од дешиф-рираните телеграми, а високорангира-ните агенти можат да дадат и дополни-телни вербални објаснувања и подато-ци. Дополнително, хјуминт-агенциите можат да се обидат да регрутираат агенти во изолирани држави каде што разузнавањето нема алтернативен пристап. Информаторите се единстве-ното средство за пробивање на нед-ржавниот тероризам, а безбедносното разузнавање секогаш има потреба од информатори за субверзивните актив-ности и за другите внатрешни закани.Шпионажата може да им помогне и на другите активности за прибирање – човечките извори понекогаш се по-требни и за поставување на уреди за
37
прислушување, а пробивањето на шифри честопати било потпомогнато со обезбедување на копии од кодовите и од шифрите преку човечки извори. за хјуминтагенциите може да се каже дека се флексибилни ресурси, применливи за сите цели, во мир и во војна. тие се одликуваат со храбар дух во смисла на „можеме сè”, факт што всушност ги прави соодветни за тајни задачи во странство, задачи кои никој друг не може да ги исполни. Хјуминтактивностите на циа се појавиле на почетокот на студената војна преку директоратот за наука и технологија и преку неговите важни активности во креирањето на новите форми на прибирање информации, од програмата за авионите U2 и првите сателити за сликовно разузнавање (сигинт), до обидите за извлекување на потонатата советска подморница или боевите глави за проектилите од советските ракетни проби во пацификот. за време на втората светска војна, мрежата на полските агенти била задолжена и со тривијална работа – обезбедување на временските/метеоролошките извештаи. кога сето ова ќе се додаде кон останатите делови на шпионската пирамида, подемот на хјуминтагенциите во дваесеттиот век не е никакво изненадување. советската шпионажа и шпионажата на варшавскиот пакт му го отвориле прозорецот на советскиот сојуз кон аспектите на западната политика, иако сè
уште не е јасно колку таквите информации биле успешно употребени. иако одговорот на западните земји во најголем дел се состоел од техничко прибирање, и тие доживеале свои големи т.н. хјуминтуспеси – израелскиот „хјуминт“ бил клучен елемент во борбата против тероризмот, а истото важи и за антитерористичките активности на другите влади. дури и канада, која никогаш не спроведувала шпионажа во странство, има информатори за цели поврзани со внатрешната безбедност и организира мошне отворено интервјуирање на имигранти и на патници со корисни сознанија.
Фатон Круези
1. ЛЕон панЕта (во служба од 2009 година) е роден на 28 јуни 1938 година во Монтереј, ка лифорнија. Тој е син на ита ли јански имигранти од сидерно. Во 1956 година панета се запишал на универзитетот во санта клара, а во 1960 дипломирал и се стекнал со диплома по политички науки. Во 1964 година тој се приклучил на американската армија и се здобил со чин потпоручник. панета започнал да се занимава со политика во 1966 година, како законски асистент на републиканскиот сенатор Томас Kучeл, а во 1969 година станал помошник на Роберт Х. Финч, секретар во Министерството за здравство, образование и социјална заштита на сАД во рамките на администрацијата на Никсон, а бргу потоа тој бил назначен и за директор на канцеларијата за граѓански права.
2. МајкЛ хајдЕн (во служба од 2006 до 2009 година) е роден на 17 март 1945 година во питсбург, пенсилванија, сАД. Тој е пензиониран генерал на американското Воено воздухопловство, поранешен директор на Националната агенција за безбедност и директор на централната разузнавачка агенција. Во периодот од 21 април 2005 година до 26 мај 2006 година тој бил главен заменик-директор на националното разузнавање, позиција која значи дека тој бил највисокиот офицер на военото разузнавање во вооружените сили. На 8 мај 2006 година Хејден бил предложен за директор на циА, позиција за која бил инаугуриран во фоајето на циА на 30 мај 2006 година.
3. портЕр гос (во служба од 2004 до 2005година) е роден на 26 ноември 1938 година во Ватербури, конектикат, сАД. Во 1956 година дипломирал на факултетот „Хочкис“ во лејквил, конектикат . гос бил регрутиран од страна на циА уште додека студирал на универзитетот „јеил“, а од 1960 до 1971 година работел во Дирекцијата за разузнавање. гос е американски политичар кој се смета за последниот директор на централната разузнавачка служба (DCI) и прв директор на централната разузнавачка агенција (циА), по усвојувањето на програмата во 2004 го дина за разузнавање, реформи и спречување на терористички акти, со која се укинала позицијата во DCI. 4. ЏорЏ тЕнЕт (во служба од 1997 до 2004 година) е роден на 5 јануари 1953 година во Флушинг, квинс, њујорк, во грчко семејство од јужна Албанија. Тенет поседува диплома од Школата за надворешни работи „едмунд А. Волш“ на универзитетот „Џорџтаун“ и магистратура од Факултетот за меѓународни односи и за односи со јавноста од универзитетот „колумбија“. Тенет бил директор на централната разузнавачка служба и на централната разузнавачка агенција, а воедно е и истакнат професор по практика на дипломатија на универзитетот „Џорџтаун“. Тенет е на позиција во DCI од јули 1997 до јули 2004 година, што значи дека е директор во Агенцијата со втор најдолг стаж.
дирЕктори на Циа
38
а се ориентираш значи да ја одре-диш својата местоположба и праве-цот на движење во однос на стра-ните на светот, на објектите на земјата и во однос на распоредот на
непријателските и на своите сили. Под поимот ориентација се подразбира сознание за местоположбата на која се наоѓаме во одреден момент во просто-рот, односно, поинаку речено, ориентација на земјиштето значи да се одреди својата положба (стојната точка или правецот на движење) во однос на страните на све-тот, на релјефните облици и на земјишните објекти како статични појави ако станува збор за спортски, за воени или за друг вид активности.Ориентацијата за воените активности како единствен и комплексен процес претставу-
ва важна топогравско-тактичка работа и претставува услов за успешно извршување на добиената задача. Препорачливо е да се забележи една појава кај луѓето кога при слаба видливост (ноќе, магла, невреме, шума и сл.) луѓето ќе се најдат на непознато или на непреглед-но земјиште, без средства за ориентација, тогаш тие обично не се во состојба да го одржуваат саканиот правец на движење, свртуваат лево или десно и после извесно време почнуваат да се вртат во круг. Спо-менатата појава се објаснува со нееднак-вата развиеност на мускулатурата на дес-ната и на левата страна на човековото тело. Со поразвиената страна на телото во движење човекот прави посилни, поостри и подолги движења. Движејќи ја десната нога нешто посилно и подолго од левата,
човекот неизбежно почнува да врти налево, што постепено доведува до движење во круг кога правецот на движење не може да се контролира со поглед. Истиот случај е и при движење на чамецот, ако веслачот со едното весло прави посилни и подолги движења отколку со другото весло, тогаш чамецот почнува да се движи кружно.Од гореспоменатите причини ориен та цијата мора да се врши непрекинато (постојано) затоа што само така може на секое место и во секој момент да се знае положбата во однос на почетната и на крајната точка на движењето и во однос на објектот на дејство.
ВИДОВИ ОРИЕНТАЦИЈА Ориентацијата преставува единствена комплексна целина. Меѓутоа, заради полесно и посоодветно разбирање на проблемот, ориентацијата може да биде:– географска;– топографска;– тактичка.
Географска ориентацијаСуштината на географската ориентација се состои во одредување и во покажување на страните на светот на земјиштето, односно се состои во пронаоѓање на страните на светот. Обично се пронаоѓа само една страна, а тоа најчесто е страната Се-вер. Притоа, заради природните својства на земјата со нејзините магнетни полиња, како почетен најчесто се зема правецот Север. Кога се знае една од страните на светот, останатите три е лесно да се одредат. Ако сме свртени со лицето кон страната Се-вер, десно од нас е Исток, лево е Запад, а
ОРИЕНТАЦИЈА НА ЗЕМЈИШТЕТО-1
КЛУЧ ЗА УСПЕШНА ЗАДАЧА
39
зад нас е југ. соодветно на нив по потреба може да се одредуваат и споредните страни на светот.
одрЕдуВањЕ на странитЕ на сВЕтотчетирите страни на светот се север, исток, запад и југ. север и југ се свртени кон своите соодветни полови на земјата. Ротацијата на земјата, пак, ја дефинира положбата на исток и на запад.овие четири страни соодветствуваат со четирите степени на компасот: север: 0° (= 360°), исток: 90°, југ: 180° и запад: 270°.север е правец во географијата и една од четирите страни на светот. се наоѓа на спротивната страна од југ и на 90 степени од исток и од запад. во навигацијата со компас север е означен со агол од однос 0° или 360°.географски север е во дирекцијата кон северниот крај на оската околу која се врти земјината топка завршувајќи со северниот пол. магнетниот север е во дирекција на северната магнетска точка која варира и е обично далеку од северниот географски пол.југ е правец во географијата и една од четирите страни на светот. се наоѓа на спротивната страна од север и на 90 степени од исток и од запад. во навигацијата со компас, југ е означен со агол од однос 180°. географски југ е во дирекцијата кон јужниот крај на оската околу која се
врти Земјината топка завршувајќи со Јужниот пол. Магнетен југ е во дирекција на јужната магнетска точка која е обично далеку од јужниот географски пол.Запад е правец во географијата и една од четирите страни на светот. Се наоѓа на спротивната страна од Исток и на 90 степени од Север и од Југ. Запад е спротивниот правец во кој Земјината топка се врти околу нејзината оска и генералната насока во која очигледно заоѓа сонцето. Во навигацијата со компас, Запад е означен со агол од однос 270°Исток е правец во географијата и една од четирите страни на светот. Се наоѓа на спротивната страна од Запад и на 90 степени од Север и од Југ. Исток е правецот во кој Земјината топка се врти околу нејзината оска и насоката од која очигледно изгрева сонцето. Во навигацијата со компас, Исток е означен со агол од однос 90°.Меѓу страните на светот се четирите споредни правци (страни) кои се наоѓаат меѓу четирите основни страни: Североисток, Југоисток, Југозапад и Северозапад.Страните на светот односно, правецот Север, се одредува со помош на:
– магнетни инструменти;– предмети и појави во природата;– карта (најчесто крупноразмерна).
Страните на светот можат и приближно да се одредат со помош на: Сонцето, часовникот, Месечи
ната, ѕвездата северница, карактеристични објекти и знаци на земјиштето.
топографска ориентацијатопографската ориентација најчес то следува по завршувањето на географската ориентација. се состои од одредување на стојната точка и запознавање на околното земјиште. таа подразбира и поблиско запознавање на околните топографски и на другите објекти и детали на земјиштето. најчесто се спроведува со споредување на содржината на топографската карта со соодветните географски елементи на земјиштето, а во отсуство на топографска карта, топографската ориентација се врши со одредување на правците на карактеристичните објекти на земјиштето во однос на страните на светот и со одредување на растојанието до тие објекти кои потоа се користат како ориентири за различни потреби. запознавањето на околните топографски и други објекти и детали на земјиштето се изведува по следната методологија:– се определуваат поголемите ге
ографски склопови и целини, посочувајќи ги нивните називи, почнувајќи од север кон исток и затворајќи го кругот;
– по истиот редослед се дефинираат деталните топографскотактич ки објекти;
– се дефинираат населените места и нивните називи според споменатиот редослед;
– на крај се завршува со запоз на вање со комуникациите (патни, железнички, птт итн.).
во методологијата мора да се запази редоследот – од поблиску кон подалеку во напад и од подалеку кон поблиску во одбрана.
тактичка ориентацијакога станува збор за воени активности, по географската и топографската ориентација се врши и т.н. тактичка ориентација. таа е особено карактеристична за активностите на воените единици, и тоа на копно, на вода и во воздух. овој вид ориентација се состои во процена на сопствената положба во однос на распоредот на дејствата и на задачите на сопствените и на непријателските единици. за разлика од географската и топографската ориентација кои се состојат во од редување и во покажување на страните на светот на земјиштето и одредување на стојната точка и запознавање на околното земјиште, во тактичката ориентација со помош на ориентири се покажува она што се знае за непријателските единици, распоредот и задачите на сопствените и на соседните единици, и на крај се соопштува тактиката за намерата и за постапките на сопствените единици.
Кемо Ѓозо/Никола Клетников
насЛоВна ФотограФија: гЕограФска ориЕнтаЦија
1. тактичка ориЕнтаЦија
2. и 3. топо-граФска ориЕнтаЦија
40
ДАЛИ НАЈДОБРИОТ СОЈУЗНИК МОЖЕ ДА СТАНЕ ПОТЕНЦИЈАЛЕН НЕПРИЈАТЕЛ – II
нилатералниот пристап на сад во разрешувањето на проблемите во меѓународните односи е една од причините за загриженост кај по
литичките лидери на еу кои во таквиот начин на водење надворешна политика, без политички консултации со со јузниците, ја препознаваат намерата на сад за нивно наметнување, однос но преземање на доминантна улога во меѓународните односи. во една таква консталација на меѓусебните односи, лидерите на земјите од еу почувствуваа дека им се стеснува политичкиот простор за дефинирање, но и за реализирање на нивните интереси на меѓународната политичка сцена. ова чувство е посебно изразено во периодот после студената војна кога тежиштето на американските стратегиски интереси се поместува на исток кон азискиот континент и земјите од Блискиот исток.една интересна анализа на Бернард Шазел во неговата статија „AntiAmericanism: A Clinical Study“ или „антиамериканизам: клиничка студија“, co цел да се поткрепи европската анксиозност во врска со американската доминација, вели дека „...сo 725 бази надвор од теритиријата на сад и воено присуство од 70 проценти од бројот на државите во светот, военото влијание на сад е доволно големо за американците во очите на милиони други народи во светот да бидат перцепирани како луѓе во униформа.“анализирајќи ги активностите на адми
нис трацијата на Џорџ Буш, Вилијам Пфаф дава осврт и на еден друг сег-мент од американската надворешна по-литика кој е непосредно поврзан со во-ените активности на американската во-ена машинерија надвор од територијата на САД, а тоа е почитувањето на нор-мите на меѓународното право. Во таа смисла тој вели дека „администрацијата на САД сака да ја осигура постојаната глобална воена доминација во светот, а тоа, меѓу другото, би подразбирало и дека САД треба да бидат изземени од владеењето на меѓународното пра-во во одредени сегменти и дека улога-та на постоечките меѓународни инсти-туции мора да биде рестриктивна во по-глед на ограничувањето на слободата на дејствување на САД.“Американскиот политичар Брус Џексон во својот говор во Европскиот парламент во февруари 2010 година, правдајќи ја одлуката на американскиот претседател Барак Обама да не учествува на наред-ниот ЕУ-САД самит во Мадрид, нагласил дека неговиот претседател во повеќе е фокусиран на внатрешните проблеми на САД, како економијата и невработено-ста, отколку на односите со европските партнери.За европските лидери тоа бил јасен сиг-нал дека администрацијата на Обама е помалку фокусирана на Европа отколку што тие очекувале.Ваквиот однос кон европските партне-ри и нормите на меѓународното право
УНИЛАТЕРАЛНОСТА – ГЕНЕРАТОР НА ПРОБЛЕМИ
согЛЕдуВајќи ја тЕсната поВрзаност на сад со зЕМјитЕ од ЕВропскиот континЕнт, осоБЕно ониЕ од западот, допоЛнЕто со ЦВрститЕ изрази на поддрШка на ЕВропското интЕгрирањЕ, закЛучокот за тоа какВо трЕБа да БидЕ ЕВропското јаВно МисЛЕњЕ за соЕдинЕтитЕ аМЕрикански дрЖаВи Би трЕБаЛо драстично да сЕ разЛикуВа од она Што го покаЖуВаат оФиЦијаЛнитЕ анкЕти. Во оВој дЕЛ сЕ задрЖаВМЕ на ЕдЕн ЕЛЕМЕнт кој МоЖЕБи ја прЕтстаВуВа срЖта на тоа зоШто сЕ јаВуВа тој т.н. антиаМЕриканизаМ Во ЕВропа. праШањЕто Е даЛи униЛатЕраЛноста доВЕдуВа до проБЛЕМи Во односитЕ поМЕѓу МоќнитЕ сојузниЦи?
41
во 2003 година која секоја година се од-ржува во чест на Колумбо, а веќе наред-ната година ги добил изборите. И, конечно, војната во Ирак која Аме-риканците ја започнаа без очекуваната воено-политичка поддршка од западно-европските сојузници во НАТО и во Со-ветот за безбедност на ООН , беше врв на несогласувањата на стратегиските партнери. Тоа всушност беше војна која на земјата чиј идеал е ширењето на за-падната демократија во светот, нане-се силен удар на нејзината меѓународна репутација, делумно и како резултат на тоа што западноевропските држави не сакаа преку соодветна резолуција во СБ на ООН да дадат легитимитет на таква-та воена операција.
СЛИЧНОСТИ И РАЗЛИКИ ВО ГЛЕДИШТАТАИнтересно е да се напомене дека и покрај одредени несогласувања околу спомена-тите прашања, стратегиите на САД и на ЕУ во нивното дефинирање на главните закани за Западот, за Америка и Европа, се неверојатно слични. Двете стратегии ги дефинираат главните глобални зака-ни за меѓународната безбедност и сигур-ност во тероризмот, пролиферацијата на оружјето за масовно уништување и државите со нефункционални институ-ции во комбинација со организираниот криминал. И покрај тоа што имаат речи-си идентични цели за кои треба да сора-ботуваат, САД и ЕУ имаат дијаметрално спротивни пристапи во методите за бор-бата со тие нови глобални безбеднос-ни предизвици. Наспроти американски-от унилатерализам, земјите од ЕУ пре-ферираат акција базирана на ефективен мултилатерализам со Повелбата на ООН како фундаментална paмкa.Како две големи сили на светската сце-на тие имаат многу повеќе заеднички интереси (демократското владеење, чо-вековите права и пазарната економија) кои се од витално значење за нивниот просперитет и меѓународен углед, от-колку проблеми кои ја продлабочува-ат меѓусебната недоверба. Се очекува дека и двете страни ќе ги зајакнуваат заедничките именители на нивната над-ворешна политика и дека и понатаму ќе останат најсилниот воено-политичи сојуз во светот. Европејците очекуваат „САД да ги почитува интересите на ЕУ и да ја прифати таа заедница како голема економска сила со нејзините политичко-еконимски и други интереси.“ Од друга страна САД очекуваат ЕУ да најде начин за дефинирање на нејзината заедничка надворешна политика која ќе биде кон-зистентна и со реално дефинирани цели, но и да се изнајде соодветен начин на практикување на таквата надворешна политика преку нејзините заедничките институции. Колку ваквата политика ќе биде ефикасна зависи и од внатрешна-та кохезија на нивните членки и од нив-ната подготвеност да делегираат голем дел од својот суверенитет на заеднички-те институции во ЕУ.
м-р Стојан Андоновски
беа причина во некои европски држави да биде искажана силна реакција против американската надворешна политика. ова беше посебно изразено во случајот со војната во ирак. имено, во голем број европски метрополи со одржаа големи антивоени демонстрации со учество на стотици илјади демонстранти.
одгоВорноста на „другата страна“токму споменатите антивоени демонстрации довеле до нарушување на довербата помеѓу партнерите. но како што европските теоретичари понудиле факти за причината за појава на антиамериканизам во западноевропските држави така некои европски и американски теоретичари понудиле факти кои укажуваат на тоа дека дел од одговорноста за нарушената доверба треба да се бара и на европската страна.имено, марцин заборовски во својата книга „Friends again“ или „повторно пријатели“ потврдно одговара на ова прашање нагласувајќи ги себичните интереси на државите на еу. тој објаснува дека во „време на студената војна европејците гледале кон сад како на воена сила која би можела да ги заштити од опасноста од исток. кога заканата од сссР исчезнала тие повеќе немале потреба од американска заштита...“меѓусебната доверба помеѓу сад и некои од водечките држави од еу била длабоко разнишана во 1998 година кога велика Британија и Франција ја потпишале декларацијата во сент мало со која двете страни се согласиле да имаат заеднички војнички пристап кон некои прашања коишто би влијаеле врз нивните заеднички интереси. двете држави, исто така, се согласиле дека треба да работат на создавање на свои заеднички воени единици. таа декларација се сметала за вистинска провокација насочена не само против сад туку и против останатите европски држави. се чинело дека тоа претставува обид од двете држави за отстранување или во најмала рака за минимизирање на американското влијание врз военополитичките процеси во европа. но тоа исто така претставувало и обид за редефинирање на улогата на нато.споменатите случувања предизвикале силни реакции од авторитетите во сад кои не останале рамнодушни на она што нивните стратегиски партнери се обидуваат да го направат, особено остар одговор дошол од страна на медлин олбрајт, тогашен државен секретар на сад, којашто во нејзиниот говор на 8 декември предупредила на можното раскинување на врските помеѓу сад и еу во областа на одбраната, истовремено нагласувајќи дека тоа би претставувало дуплирање на работата во нато и во еу. во нејзиниот говор било нагласено дека создавањето на нови воени сојузи би претставувало акт на дискриминација кон државите кои не се членки на еу. појавата на силен антиамериканизам во западноевропските држави кои, иако беа предизвикани од едностраната во
ена интервенција на сад во ирак, предизвика и непријатни чувства кај самите американските граѓани. интересно е дека вo CP германија, германскиот канцелар ги доби изборите во 2002 година играјќи на картата на антиамериканизмот. дополнително, во мај 2002 година, Романо проди, поранешен премиер на италија кој во тоа време во функција на претседател на извршната комисија на еу „отпатувал во оксфорд за да го критикува британскиот премиер тони Блер поради неговата блиска соработка со сад во глобалната војна против тероризмот.“ Bo Шпанија, пак, премиерот Хозе запатеро одбил да го подигне американското знаме на парадата во мадрид
сад кон Еу Еу кон сад
извоз на стоки 159 204
извоз на услуги 127 119
инвестиции 50 121
* суми во милијарди евра** податоците се преземени од ек за 2009 година
42
РАЗВОЈ НА НАСТАНИТЕ ВО БИХ ОД ’91 ДО ’98 ГОДИНА – I
атеријата која ја обработивме во минатите броеви се однесуваше на улогата на светските актери еу и нато во конфликтите на територијата на
поранешна југославија, улога која беше дос та комплицирана. ова, пред сè, се однесуваше на значителен број фактори, меѓу кои како најважни би ги издвоил падот на Берлинскиот ѕид, можноста за градење независна одбранбена политика на еу (во однос на намалувањето на зависноста на европските земји од сад, конкретно за одбрана од нуклеарен напад или, пак, агресија од сссР), потребата за промовирање на нато и на еу како светски актери по што нато би го задржал приматот на победник во студената војна и главен безбедносен актер, а еу, освен како економска суперсила, би се промовирала и на безбедносна сцена како актер кој би прераснал во значен светски безбедносен фактор.тргувајќи од овие ставови, и двете организации конфликтите на територијата на поранешна југославија, а конкретно во текстов конфликтот во Босна и Херцеговина, го сметаа за поле каде во голема мера можат да ги остварат своите зацртани планови.
Еу Во конФЛиктот Во Бих до аМстЕрдаМскиот догоВорза разлика од претходните кризни ситуации во Хрватска и во словенија, каде еу немаше капацитет и стратегија за ефикасно и ефективно решавање на кризата, во овој период беа применети одредени механизми – здружени акции, кои и покрај
се даде правна основа за гарантирањето на примената на ефикасен кризен менаџмент. Земено во целина, целта на овој договор беше да се постигне што е можно поефи-касна заедничка надворешна и безбеднос-на политика (ЗНБП), подготвена да одгово-ри на сите предизвици. Друга здружена акција која ги отсликува не-достатоците на ЗНБП е онаа кај Мостар, од-носно местото каде се соединуваа сите три заедници, секоја од нив со тврдење дека има неотуѓиво право врз градот. Во 1994 го-дина, по склучувањето на договорот помеѓу босанските муслимани и Хрватите, се огласи администрацијата на ЕУ чијашто цел беше да се обнови основната инфраструктура, како и да се воспостави политичка и опште-ствена ре-унификација. Она што е значајно тука е тоа што за првпат во здружена акција беа интегрирани земјите од Запад-на Европа (тие требаа да ја организираат и да ја набљудуваат заедничката босанско-хрватска полициска сила). Сепак борбите не можеа да се сопрат бидејќи на ЕУ ì недости-гаше моќ да го оконча насилството. Уште позначајно беше тоа што командната струк-тура меѓу западните земји на ЕУ и самата ЕУ не беше организирана навреме, состојба чијашто последица беше непочитувањето на авторитетот на ЕУ од страна на локална-та полиција. Основниот проблем може да се лоцира во грешките во правната структура, потоа фактот дека здружената акција беше усвоена без теренска евалуација на само-то место на случувањата и недостатокот на воена сила која игра значајна улога во воспоставувањето на кредибилитетот. Име-
ИСПИТ ЗА ЕУ И ЗА НАТО
невоениот карактер претставуваа влезни точки преку кои се тестираше и се развиваше ефективноста и ефикасноста на безбедносната и одбранбена политика на еу, односно ефикасното справување со кризи. набргу на терен се увиде дека инсти ту ционалната правна структура што се однесува на донесувањето на одлуки и механизмите на нивна имплементација треба да претрпи измени. системот на донесување на одлуки со консензус (договорот од мастрихт) се покажа како крајно некомпатибилен со ситуациите кога требаше да се донесат брзи одлуки. како пример би ја споменал здружената акција за снабдување со хуманитарна помош во Босна и Херцеговина од 1993 година кога европскиот совет експресно ја изгласа одлуката за снабдување на дел од жителите на БиХ со хуманитарна помош, но проблемот се јави при донесувањето на одлуката за хуманитарната помош од страна на советот на еу, поточно во процесот на договарање на финансиските детали околу оваа операција. за донесувањето на одлуката за оваа операција на советот на еу му беа потребни четири месеци (на крајот беше договорено трошокот за помошта да се подели на земјитечленки). помошта беше доставена кога заврши зимата, а ефектот од ваквата задоцнета помош беше минимален. и покрај тоа што беше потребно повеќе време, оваа пречка беше отстранета – на самитот на европскиот совет во амстердам значително се зголеми бројот на одлуки кои може да се донесат со квалификувано мнозинство, со што
43
операција започна во 1992 година, а беше одобрена на Здружената сесија на Северноатлантскиот совет на ЗЕУ на 8 јуни 1993 година. Целта на оваа операција била зајакнување на економските санкции против Србија и Црна Гора и на ембаргото за оружје. За период од две години (јануари ’93 година до декември ’94 година) во операцијата „Одлучна одбрана“ биле ангажирани 17 бродови дневно (12.500 бродски денови) и 3.800 летови на поморските патролни воздухоплови, односно по пет летови на ден. Во текот на операцијата биле пресретнати 31.400 бродови, биле преконтролирани вкупно 2.575 бродови, биле пречекани на море речиси 6.000 бродови, додека 643 бродови биле пренасочени кон италијанските пристаништа за дополнителна инспекција.Операцијата „Одлучна одбрана“ била под држана од носачи на авиони, од борбената авијација на земја и од противдесантските сили на НАТО за рано пре дупредување (осум Е3Ас и два Е3Дс). По потпишувањето на Дејтонскиот мировен договор во ноември 1995 година од страна на ОН биле зајакнати економските санкции, додека ембаргото за оружје постепено беше намалувано. Опе рацијата беше прекината на 18 јуни 1996 година.
ПРОДОЛЖУВА...м-р Дарко Стерјовски
но, употребата на сила е еден инструмент за наметнување „закана“ кон конфликтните страни. недостатокот на заедничка безбедносна структура во рамките на ез/еу, како и слабостите во институционалната и правната структура и фактот што надворешната безбедносна и одбранбена политика беше во сенката на нато се елементите кои претставуваа слабост за ефективно справување со конфликтот, поради што еу не може да користи коерзивна дипломатија ниту воено да интервенира на Балканот. според александар Џорџ, идејата на коерзивната дипломатија не е да се потисне одредено барање од страна на еден ентитет наспроти заканата од казна за неисполнување на барањата, туку преку моќта на убедувањето опонентот да се потчини на барањето. самото неединство на еу во однос на навремените реагирања и пропустите кои беа направени можат да се посочат уште од моментот на признавањето на Хрватска и влијанието на таквите одлуки врз случувањата во БиХ. имено, признавањето на Хрватска од страна на германија, и покрај тоа што таа не ги исполнуваше условите на Бадентеровата комисија, индиректно предизвика народот во Босна и Херцеговина да излезе на референдум и со значителен број да побара независност, со што, пак, се разгореа националистичките аспирации. ова преставуваше негативен пристап бидејќи некои сметаат дека ова признавање всушност ја предизвика војната во Босна и Херцеговина.една поуспешна здружена акција со поширок фокус се однесуваше на стабилноста на регионот во целост, а не поединечно на државите кои се дел од него. оваа акција имаше намера да ги решава тешкотиите и несогласувањата околу границите и малцинските прашања помеѓу земјите на централна и источна европа. успешната соработка помеѓу овие земји придонесе кон нивно приближување и влез во еу, а уште позначајно е тоа што националните интереси на земјитечленки се приближија, со што заедничкото донесување одлуки беше олеснето.постигнувањето консензус врз основа на „комплементарноста на интересите“ на земјитечленки се наѕираше и стануваше реалност која ја добиваше формата на „здружени акции“. велам наѕираше бидејќи иако знБп се оддели во вториот столб на еу како индикатор дека земјитечленки го насочуваат својот фокус кон безбедноста и одбраната на европа, сепак постоеше натпревар меѓу националните интереси поради можноста за вето и недостатокот од соодветно тело за мониторинг на имплементацијата на активностите на одлучување и на одлуките под капата на знБп. како резултат на горенаведеното може да констатираме дека улогата на еу со ескалирање на конфликтот сè повеќе се намалуваше, a причина за тоа беше, како што посочив, недостигот на инструменти и капацитети. Резултат на тоа беше нужната соработка на еу со други организации како нато и он со цел да се оствари целта, односно разрешување на кризата.
нато Во конФЛиктот Во Бихкога станува збор за активностите што ги преземаше алијансата, Босна и Херцеговина беше прва во многу работи, а одлуките коишто беа носени како одговор на настаните во оваа земја помогнаа во обликувањето и во еволуцијата на алијансата, како и во развојот на сопствените капацитети за чување и за поддршка на мирот. во периодот од 1992 до 1995 година алијансата донесе неколку клучни мерки коишто доведоа до операциите на мониторинг и последователно спроведување на ембаргото, санкциите на он на јадранско Mope, како и набљудувањето, а потоа и наметнување на зона на забрането летање над Босна и Херцеговина. алијансата, исто така, обезбеди воздухопловна заштита за силите за заштита на OH (UNPROFOR) и одобри воздушни напади за да ја ослаби опсадата на сараево и другите загрозени области означени како „сигурни области“.
операција „одлучна одбрана“операцијата „одлучна одбрана“ беше формирана со здружување на првата операција на нато водена на територијата на поранешна југославија, односно операцијата „морска одбрана“ во која учествуваа бродови од постојаните поморски сили во медитеранот помогнати од поморски патролни воздухоплови на нато и операцијата на зеу која исто така се однесуваше на мониторинг на бродовите во јадранот. оваа
44
емилосрден како млад, поблаг во неговите подоцнежни години. Така може да се карактеризира првиот римски император, познат под пого-лем број сопствени имиња зависно од
периодот на неговиот живот – роден како Гај Октавиј Туриниј, во периодот од 44 до 27 година п.н.е. познат како Гај Јулиј Цезар и од 27 година п.н.е. до неговата смрт во 14 годи-на н.е. познат како Гај Јулиј Цезар Август.
РАНИ ГОДИНИРоден е во градот Рим во 63 година п.н.е. Август потекнувал од фамилија, која со повеќе генерации учествува во високи-те римски кругови. Имено, неговиот дедо бил дел од одредени политички кругови, неговиот татко служел како гувернер на Македонија, додека неговата мајка била внука на големиот Јулиј Цезар. Карактер-ните црти на младиот Август биле евидент-ни уште од самиот почеток – тој бил толе-рантен кон искажувањето критики, имал од-лична смисла за хумор, но во неговите рани години бил запаметен како немилосрден и брутален лидер. Август со своите 18 годи-ни веќе учествувал во неколку битки пред-водени од Цезар, меѓу кои и во шпанската експедиција во 46 година п.н.е.Моментот кој бил пресуден за неговиот по-натамошен живот бил атентатот и консек-вентната смрт на Цезар и откривањето на фактот дека тој во неговиот тестамент го навел токму Август како негов посвоен син.
РИМСКИТЕ НАСТАНИЖелбата за одмазда кон убијците на него-виот „татко“ била една од најсилните причи-ни за враќањето на Август од Епир (место-
то каде тој ги комплетирал своите академски и воени студии) во Рим, каде бил дочекан од марк антониј и лепидиј, како носители на власта по смртта на цезар. веднаш по враќањето во Рим, август и покрај својата младост се здобил со сенаторски статус. по неколку превирања, тројцата носители на власта во моќната империја, август, антониј и лепидиј се согласиле да го создадат триумвиратот, факт со кој сенатот бил целосно лишен од моќта. сепак, губењето на позицијата од страна на лепидиј довело до поделба на Римската империја на неколку дела, двата основни, од кои антониј го преземал источниот дел, август западниот, додека на послабиот лепидиј му припаднале поседите во африка. сепак, конфликтот на лепидиј со секстус помпеј овозможил тој целосно да биде маргинализран и севкупната територија на Римската империја да им припадне на август и антониј. по распадот на триумвиратот и разводот на антониј од сестрата на август, октавија, имиџот на антониј како вистински Римјанин бил нарушен – август на повеќе наврати јавно укажувал на желбата на антониј да биде погребан во египет, како и на големите поседи кои антониј во својот тестамент им ги доделил на децата на клеопатра. според историските податоци сето тоа завршило со победата на август над антониј во битката на западниот брег на грција во 31 година п.н.е., по што и антониј и клеопатра си ги одзеле животите. од тој момент август бил единствениот носител на тронот на Римската империја.
доаѓањЕто на ВЛастсо интенција да не го снајде судбината на цезар, август го креирал новиот устав, од
ВОЕНОТО ЛИДЕРСТВО НИЗ ИСТОРИЈАТА – IIносно „Првиот договор“ според кој тој само формално ги предал сите свои ингеренции на римскиот Сенат, што, всушност, се сме-та за еден симболичен гест на враќање на Републиката. Сепак, Август под своја лич-на контрола ги оставил провинциите кои биле од есенцијално значење – Египет, Ки-пар, Шпанија, Галија и Сирија. Континуирано-то избирање на Август за конзул во пери-одот од 31 до 23 година п.н.е. само го пот-врдува фактот дека тој бил сосема успешен во задржувањето на сопствената моќ, ис-товремено препуштајќи им ги политичките дискусии на сенаторите. Настаните во пери-одот до 23 година п.н.е., кога Август бил убе-ден дека умира, довеле до креирањето на т.н. „Втор договор“, според кој тој ја предал титулата конзул и за возврат од Сенатот се здобил со доживотни „трибуницијални“ моќи кои му овозможувале да го повикува Сенатот според свое видување, како и да предлага закони или да поставува вето на одредени одлуки.Иако историчарите не го запишале Август како голем војсководец, тој бил истакнат ли-дер – начинот на кој владеел со тогашна-та суперсила овозможил таа да се проши-ри на големи пространства (вклучително да го заземе и Египет), потоа вовел големи ре-форматорски зафати, градел голем број ко-лосални зданија, а темелно ја реструктури-рал и римската војска со што се зголемила нејзината моќ и ефикасност. Август умрел на 76-годишна возраст, во 14 година од нашата ера, оставајќи го Тибериј, синот на неговата жена од претходни-от брак и воедно мажот на неговата ќерка Јулија (од претходниот брак) како негов на-следник на тронот на Римската Империја.
45
ВОЕНОТО ЛИДЕРСТВО НИЗ ИСТОРИЈАТА – II
ВОЈСКОВОДЦИ И РЕФОРМАТОРИ
естрашен војсководец, голем дипло-мат и првиот римски император кој ја примил христијанската вера. Така ед-ноставно може да се опише Констан-тин Велики или Константин Први
кој бил на тронот од 306 до 337 година. Она што е познато од оскудните историски записи е дека тој бил еден од најпознатите генерали на своето време, победувајќи во граѓанската војна и заземајќи го тронот во Рим. Она по што Константин Први е по-знат е и фактот дека тој бил првиот рим-ски император кој ја примил христијанската вера, како и по трансформирањето на колонијата Бизантум во нова империјална резиденција наречена Константинопол, град кој ќе биде главен во Источната Рим-ска Империја над 1000 години.
ПАТОТ ДО СЛАВАТАРоден во воениот град Наисус во Моезија (денешен Ниш, Србија) Константин бил син на Флавиј Константиј, офицер во римска-та армија кој, воден од своите напредни политички и воени способности дошол на позицијата гувернер на Далмација (во вре-мето на императорот Диоклецијан) и Хеле-на, за која не постојат скоро никакви пода-тоци. Развојот на Римската Империја и про-мените во внатрешното уредување (по-делбата на територијата на источна, во-дена од Диоклецијан и западна, водена од Максимијан и подоцнежната дополни-телна поделба на уште два дела, со што се вовеле два типа на императори – авгу-сти, како постари императори и два потчи-нети, но, сепак, неприкосновени во својата власт на одредената територија помла-ди императори наречени цезари), дове-
бил поставен Лициниј, додека Константин бил повторно вратен на позицијата цезар, позиција која тој не ја прифатил и продол-жил да се однесува како август. По смртта на Галериј во 311 година, тетрархијата била доведена во целосен хаос.
ЕДИНСТВЕН НА ТРОНОТГраѓанските војни, одбележани од победа-та на Константин над Максентиј во битка-та северно од Рим во 312 година, како и од финалните победи против Лициниј во 324 година овозможиле Константин да стане единствениот император на Рим-ската Империја. Неговото владеење де-нес е познато по прокламацијата на рели-гиозна толеранција, како и по тоа што во-вел екстензивни административни рефор-ми, но и промени во монетарната полити-ка, промени кои довеле до дополнително одвојување на двете класи – богати и сиро-машни. Гледано од воен аспект, тој водел неколку кампањи, против Готите, а потоа и против неговите дотогашни сојузници, Сарматиан-ците, победувајќи ги и поставувајќи ги под контрола на Рим. Планираните кампањи против Персија никогаш не биле ниту за-почнати бидејќи уште во периодот на нив-но планирање, Константин сериозно се разболел и набргу потоа, на 22 мај 337 го-дина починал. Тој во аналите на историјата е запаметен како голем војсководец, кој освен тоа што ја унифицирал императорската круна, успе-ал да врати голем дел од претходно изгу-бените територии повторно под раковод-ство на Рим.
Иван Петрушевски
ле до поставување на константиј за еден од двајцата цезари во империјата, која сè уште се сметала за една неодвоива целина. во тој период младиот константин бил дел од судот на диоклецијан и бил образуван како иден наследник на позицијата на неговиот татко. како еден од примарните членови на судот, константин ги докажал своите војнички капацитети во голем број кампањи против варварите на реката дунав и против персијците во сирија.во текот на скоро истовременото по вле кување на диоклецијан и максимијан од своите позиции, иако се верувало дека константин и максентиј, синот на максимијан ќе бидат нивни наследници, константиј и галериј станале августи, додека на позицијата цезар дошле севериј и максимин. војувањето во Британија придонело константиј да се разболи и да умре, по што константин бил прифатен во галија и Британија (но, не и во иберија која била под контрола на неговиот татко) како август. сепак, вториот август, галериј го поставил константин на позицијата цезар, додека како август го прокламирал севериј. владеењето на константин во Британија, галија и Шпанија било одбележано со масивна реконструкција на голем број воени бази и патишта и многубројни успешни кампањи против Франките. поради потребата од стабилизација на западниот дел од империјата, галериј во 308та година го повикал „ генералниот совет“ во еден воен град во австрија, каде во присуство на диоклецијан, галериј и максимијан биле донесени одлуки кои не им се допаѓале ниту на константин, ниту на максимијан. имено, на местото август на западниот дел
46
рсјачката буна претставува заго-вор кој индиректно се рефлекти-ра како востаничко ослободител-но движење во југозападниот дел на Ма ке донија кон крајот на Источна-
та криза во Македонија од 1875-1881 годи-на. Во историографијата најчесто се срет-нува името Брсјачка буна затоа што се јавува во југозападниот дел од територијата на Македонија, место во кое во древни-те времиња живеело познатото македон-ско племе Брсјаци (ВИЗ, Војни лексикон, Београд, 1981,стр. 816). Друг синоним под којшто пошироката историографија ја пре-познава оваа буна од почетокот на осумде-сеттите години на XIX век е името Демирхи-сарска буна, затоа што раскошните планин-ски предели на Демирхисарскиот крај пре-ставувале главно упориште односно центра-
289). Во Охридскиот крај активно дејствувал Илија Делија, во Кичевскиот крај дејствувал војводата Ангел Атанасов, во пределот на Копачка дејствувал Насте Ластовецот, Мицко Крстев и други војводи. Овие војводи чиј број бил околу 65, биле активни војводи и учесни-ци најпрвин во Српско-турската војна 1876/77 година, а веднаш потоа и во Руско-турската војна од 1877 година. Македонските војводи, враќајќи се од Руско-турската војна во своите родни места, наи-шле на тотална анархична положба. Имено, честите османлиски разбојнички банди се од-дале на чести грабежи, масовни убиства и без-милосно малтретирање на македонскиот на-род, така што секојдневниот живот на маке-донскиот народ бил вистинско измачување, бил крајно неизвесен и несигурен. Од друга страна османлиската власт речиси воопшто не ги користела своите државни механизми за одржување пристоен живот на потчине-тиот македонски народ туку напротив, власта се покажала крајно неефикасна да ја подобри состојбата со македонското население.Ваквата анархична состојба активно ги ини-цирала локалните македонски жители во југозападниот дел на Македонија на лична одбрана и заштита од неподносливите тор-тури на османлиските разбојнички банди и од османлиската власт. Сето ова на крај ре-зултирало со основање на месни чети за са-моодбрана и заштита со цел да го исчис-тат југозападниот дел на Македонија од разбојници, насилници и узурпатори над ло-калното македонско население. Македонско-то население почнало редовно да ги собира државните даноци и да ги предава на осман-лиските власти со цел да го скрие сомнежот кај нив и да ја затскрие востаничката орга-
лен дел на буната (југословенски лексикографски завод, енциклопедија на југославија, загреб,1985,стр.549550).напоредно со македонското кресненско востание од 17 октомври 1878 година кое избувнало во североисточниот дел од ма ке донија и чија основна цел било стихијно да се прошири на целата територија на македонија, во западниот и во јужниот дел од македонија или поточно во пределот на лерин, костур, воден, меглен, мариово, прилеп и велес дошло до забележително движење на повеќе македонски револуционерни чети предводени од следниве војводи: диме чакре кој дејствувал во прилепскиот крај заедно со неговиот брат мијајле, потоа Ѓорѓи лажот, мицко мариовчето, тоде Бочварчето и други војводи (александар трајановски, „историја на македонскиот народ“, скопје,2005, стр.288
Реакција на донесените одлуки на големите европски сили за време на Берлинскиот конгрес од 1878 година
Брсј
ачка
та б
уна
од 1
881
год
ина
47
низираност кај македонските револуционери и војводи. Сите овие илегални форми и облици на дејствување на македонските војводи оформиле заговор кој сам по себе ги надминал природните граници на обична самозаштита на македонското население и индиректно добил бунтовнички размери, што преставувало континуиран процес на солидно организирана ослободителна востаничка дејност и движење. Заговорничките кружоци кои деј ствувале во повеќето југозападни предели на Македонија, а особено во околината на Прилеп, Охрид, Битола, Ресен, Кичево, Македонски Брод и Демир Хисар постепено се централизирале и се поврзале во своите бунтовнички планови и активности. Матични или подобро елаборирани централни делови на бунтовничките активности биле планинските предели на градот Демир Хисар така што, како што погоре напоменавме, неретко оваа буна во историографијата се именува и како Демирхисарска буна или заговор (МАНУ, „Македонија во Источната криза 18751881“,Скопје,1978, стр.31).Во Брсјачката буна биле инволвирани повеќе градски и селски авторитативни личности. Бунтовниците делумно ги поддржувал и ги симпатизирал и рускиот конзул во Битола, Њага (Александар Трајановски, „Историја на ма кедонскиот народ“, Скопје, 2005, стр. 289).Заговорниците на бунтовничкото движење за кратко време со континуирани воени активности успеале да формираат тактички единици на ниво на чети со кои се спроведувала воена обука за офанзивни и деванзивни борбени дејства на ниво на чета. Откако ќе се спроведела воената обука, следниот чекор кој се спроведувал бил единиците, кои потајно биле испраќани во планина, да бидат и добро логистички потковани но, пред сè, добро вооружени.Сето ова резултирало во текот на 1880 г. и почетокот на 1881 г. активни те македонски војводи со своите единици постапно и етапно да го исчис тат теренот од насилничките и раз бојнички османлиски банди кои го тероризирале и малтретирале локалното македонско население. На тој начин мошне се поткренал и духот на македонското
тола, Ресен, Охрид, Кичево, Македонски Брод и Крушево. Успешните акции резултирале со тоа што османлиската власт за кратко време успеала да притвори преку 700 заговорници (ИНИ, Македонски исто-риски речник, Скопје,2000, стр. 91). Дел од храбрите македонски војводи храбро загинале во борбите со осман-лиската власт, како што е случајот со браќата Чакревци од Прилеп. Коста Лимончев, Зафир Белчев и Златан Бојкикев, битолскиот суд ги осудил на 101 година затвор и воедно со на-редба на битолскиот кадија се преф-рлени во Подрум Кале во Мала Азија (М.В.Веселиновиќ, Брсјачка буна, Бе-оград, 1905, стр. 34-37), а останатите учесници во овој бунт биле затворени во битолскиот затвор од каде што по неколку години се ослободени. Меѓу лицата кои биле затворени во битол-скиот затвор бил и војводата Мицко од Порече кој во битолскиот затвор поминал 20 години. Она што како главна порака и рези-ме со себе го носи овој бунт кој во пе-риодот после завршувањето на ма-кедонското Кресненско востание во Македонија од 1878 г. па до негово-то задушување кон крајот на месец јуни 1881 г. е дека македонското насе-ление било крајно разочарано од од-луките на Берлинскиот конгрес (1878 г.) на кој македонскиот народ барал права кои биле предвидени во соглас-ност со Органскиот статут во Крит од 1868 г. Имено, македонскиот пре-ставник Димитар Робев јасно им сиг-нализирал на османлиските власти и на останатите европски големи сили дека Македонија согласно членот 23 и одредбата 62 треба да стане независ-на држава или во крајна линија да до-бие автономија во рамките на Осман-лиската Империја.Ако поткрепа на Разловечкото вос-тание во Македонија од 20 мај 1876 г. било силното напредување на европ-ските сили во периодот на Источна-та криза во рамките на европската и светската констелација од 1875-1878 г., тогаш Кресненското востание, Брсјач-ката буна и Илинденското востание го рефлектираат крајното незадовол-ство од донесените одлуки на големи-те европски сили за време на Берлин-скиот конгрес од 1878 г.
д-р Андреј Илиев
насЛоВна ФотограФија: дЕЛ од храБритЕ МакЕдонски ВојВоди БитоЛскиот суд ги осудиЛ на 101 година затВор Во подруМ каЛЕ Во МаЛа азија
1. БЕрЛински конгрЕс од 13.06-13.07.1878 година
2. диМитар роБЕВ јасно иМ сигнаЛизи-раЛ на осМанЛис-китЕ ВЛасти и на останатитЕ ЕВропски гоЛЕМи сиЛи дЕка МакЕдонија трЕБа да станЕ нЕзаВисна дрЖаВа иЛи Во крајна Линија да доБиЕ аВтоноМија Во раМки-тЕ на осМанЛис-ката иМпЕрија
3. ВојВодата МиЦко БиЛ ЕдЕн од гЛаВнитЕ загоВорниЦи на Брсјачката Буна
4. јанЕ сандански, диМо хаЏи диМоВ и тодор паниЦа со МЛадотурски оФиЦЕри
насе ление кое почнало да ја поддр жува оваа бунтовничко револуционер на организација на македонскиот народ, да ги поддржува нејзините воени активности и воедно активно да се приклучува во нејзините борбени редови и борбени акции. активностите претежно се манифестирале со повремени таканаречени герилски акции со кои на османлиската власт јасно i се давало до знаење дека поро бениот и угнетениот македонски на род сепак, кога му е најтешко, има свој личен заштитник на кого може сигурно да се потпре. така, војводите стефан и кузман петревски мошне ак тивно дејствувале во поречието, а во нивните бунтовнички активности биле вклучени дури 36 села од околината на поречието.герилските акции кои повремено би ле вршени кон османлиските угнету вачи и разбојнички банди, самозаштитата на месното македонско население и перманентната воена активност на македонските војводи која оформила своја заговорничка мрежа како еден вид на месна народновостаничка власт, придонело овој бунт со право да биде кренат на повисоко ниво до степен на предвостаничка и парамилитантна активност.поради големата мрежа на заговорници и големото пространство што во текот на месец април, мај и јуни 1881 година сеопфатно го зафатиле, османлиските власти успеале да ја парализираат активноста на широката заговорничка мрежа заедно со нејзиното тежиште во демирхисарскиот крај. тактиката која ја користеле османлиските власти во целост се покажала како успешна. имено откако османлиските власти дознале дека централното место преку кое се координираат сите заговорнички активности е токму демирхисарскиот крај, тие започнале со јака офанзива, педа по педа детаљно да ја претресуваат околината и самиот град демирхисар. откако комплетно го завршиле претресувањето и апсењето на челни ците на заговорничката мрежа која била лоцирана во демирхисар, продолжиле и понатаму да ги пребаруваат и претресуваат останатите места во македонија, а најмногу главните упоришта во кои била силна заговорничката мрежа како: прилеп, Би
48
поред многу воени аналити-чари како еден од нај доб рите елементи за време на витнам-ските противбунтовнички опе-рации (понатаму ПБО) се посо-
чува линијата на операции којашто се фокусирала врз програмата за ци-вилните операции и револуционер-ната (подоцна руралната) поддршка (Civil Operations and Revolutionary—later Rural—Development Support - CORDS program понатаму во тек-стот: CORDS). Оваа прграма е созда-дена во 1967 година, а била замис-лена да функционира како програма која треба да ги интегрира цивилно-воените напори во поддршката на владата на Јужен Виетнам.Програмата CORDS го поддржа-ла населението од Јужен Виет-нам да создаде значителна ба-ри ера од напливот на комуни-стич ката идеологија од северот. Хронологијата ја посочува 1968 го-дина како значајна пресвртница во работата на CORDS кога, впрочем, е постигнат и значителен напредок на теренот во пацифизацијата на јужните делови од Виетнам. Откако канцеларијата за ПБО на тогашниот секретар за одбрана на САД воспоставила посебен од-дел за ПБО во Виетнам, пристапот кон проблемот бил драстично сме-нет. Наместо конвенционален при-стап во процесот на анализата на бунотвниците, тимот на Макнама-ра ја применил теоријата на систем-ска анализа. Оваа теорија, разви-
ена од рускиот стратег Тукачевски (кој бил далеку пред своите колеги во пристапот што го нудел за ана-лиза на бојното поле и за соодвет-на употреба на вооружените сили), начелно пристапува кон боиштето од аспект што и двата сопарници ги гледал како компетативни системи. Разглобувајќи го на основните еле-менти, канцеларијата на Макнама-ра набргу сфатила дека системот со којшто требало да се нападнат бун-товниците најдобро ќе се победи до-колку се изолира од населението. Резултатите од анализата гово-реле дека за да системот функ-ционира беспрекорно во насо-ка на остварување на центрите на гравитација (за ова стана збор во претходните броеви во неколку на-врати), потребно е да се поддржат легитимни лидери кои ќе го попол-нат вакуумот на вредностите кај ви-етнамското население. На тој начин требало да се „вшмука“ енергијата на комунистичката наезда од се-вер. За да се постигне ова била дизајнирана CORDS, која преку про-цесот на пацифизација требало да ги оствари посакуваните цели. Процесот на пацифизација бил за-мислен како процес преку кој влада-та би ја наметнала својата контро-ла и влијание во областите кои биле под притисок на бунтовниците. Оваа програма вклучувала комбинација од безбедносни и хуманитарни ак-тивности на локално ниво од типот на создавање основни безбеднос-
ни услови на сигурност сè до подел-ба на храна, санитетски материјал и намирници за живот. Дополнително во рамките на оваа програма врз основа на спрове-дените анализи од теренот се до-шло до заклучок дека за да може да успее проектот потребно е да се направат темелни реформи кои го оптоварувале населението. Сепак, иако пацифизацијата била добро дизајнирана и замислена, не одело сè онака како што било планирано. Во 1965 г. било замислено придоне-сот од цивилите да дојде од некол-ку агенции од страна на САД. Листа-та, меѓу останатото, ги вклучувала и ЦИА, Агенцијата за меѓународен развој (во оригинал Agency for
1. роБЕрт МакнаМара, дрЖаВЕн сЕкрЕтар за одБрана на сад за ВрЕМЕ на прЕтсЕдатЕ-ЛитЕ Џон кЕнЕди и Линдон Џонсон, чоВЕкот кој ја приМЕниЛ тЕоријата на систЕМска анаЛиза Во проЦЕсот на ВоЕнитЕ одЛуки Во ВиЕтнаМ
2. гЕнЕраЛот ВиЛијаМ ВЕстМорЕ-Ланд заЕдно со ЦиВиЛнитЕ прЕтстаВниЦи Во јуЖЕн ВиЕтнаМ
3. роБЕрт коМЕр и Линдон Џонсон: дЕБата окоЛу пристапот Во ВиЕтнаМ
ПБОЦИВИЛНО-ВОЕНАТА СОРАБОТКА ЗА ВРЕМЕ НА ВИЕТНАМСКАТА ВОЈНА – I
International Development), Информатиовни-от центар на САД (U.S. Information Service) и, секако, Министерство за надворешни рабо-ти на САД или Department of State. Доколку би направиле пресек на институ-циите кои биле инволвирани уште од сами-от почеток би рекле дека идејата била многу модерна. Првично оваа идеја ветувала при-стап којшто треба да даде соодветен одго-вор на проблемот што требало да се реши (тоа е придонес за изолација на населението од комунистичкото влијание и градење сил-на влада на Јужен Виетнам). Ако се следат институциите кои биле инволвирани би пре-познале употреба на неколку инструменти на моќ. Сепак, доминирале информацијата и дипломатијата. Оттука некој со право би за-бележал дека навидум немало организаци-ски проблем и според сè што досега изне-совме во контекст на современите ПБО, би требало да се постигне успех. Меѓутоа, сли-ката на теренот (во овој серијал на неколку наврати беше пишувано за тоа), била пона-ква. Еве зошто.Секоја од овие цивилни структури кои биле инволвирани во процесот развила сопстве-на програма. Иако секоја програма имала добронамерна цел, проблемот околу цен-трализираното планирање набргу испли-вал на површина. Поточно, отсуството од координација во плановите влијаел врз ул-тимативниот успех и приодонес на замисла-та. Во едни такви услови придонесот на во-ената компонента (или употребата на сила како инструмент на моќ) во овој проект – пацифизацијата, имал свој удел.Имено, како дел од пацифизацијата биле вклучени и вооружените сили на САД. Во првите месеци од 1966 година тимови од воени советници имало во речиси секоја провинција од Јужен Виетнам. Конкретно, во 44 провинции подеднакво биле распореде-ни воени советници во речиси 243 дистрик-ти. Меѓутоа ваквата анализa веднаш ука-жува на сериозен проблем, особено од до-менот на раководењето и командувањето, што значи многу енергија и жива сила но отсуство на кооординација. Тоа впро-чем бил и проблемот во првите фази од пацифизацијата. Наместо интегриран дел кој ќе ги обедини двете компоненти, посто-еле две линии на раководење (а во воениот дел раководење и командување). Ваквата подвоеност условно создала „ши-зофрена ситуација“ – подвена личност во напорите. Предноста во овие напори била на страната на воените лидери кои има-ле воспоставен систем на раководење и командување кој функционирал одлично. За разлика од тоа цивилите не само што имале проблем со имплементацијата на планира-ното туку имале проблем и со меѓусебната хиерархија и координација. Тоа, пак, допол-нително го усложнил целиот процес и напор за воспоставување на пацифизацијата она-ка како што била дизајнирана.Уочувајќи ги недостатоците, анализата која ја оспорувал тимот на Линдон Џонсон укажа-ла на потребата од интегрирање на цивил-ните и на воените компоненти на теренот. За таа цел во 1976 година, тогашниот пре-стедател на САД, Линдон Џонсон (Lyndon B. Johnson), воспоставил CORDS во рамките на воената компонента која била задолжена за асистенција и поддршка на напорите. На тој начин всушност била формирана Воената команда за асистирање во Виетнам (Military Assistance Command, Vietnam - MACV). Под команда на генералот Ви лијам Вестмо-
макот Blowtorch Bob, што впрочем прет-ставува најдобар опис за неговиот агре-сивен стил. Сепак, губејќи ја енергијата во „пеглањето“ на односите со суетите на вое-ните команданти, Комер само делумно бил успешен. Неговата енергија се „потрошила“ за стартување на програмата. Замената на командниот кадар можеби била навремено направена и ориентирана кон личноста на кадрите и вклопување на истата во насоките и целите кои се поставени (прет-ставува најдобра артикулација за тоа како и на каков начин треба да се избираат лиде-рите, што не значи дека некој е лош лидер доколку за одреден тип операции биде про-гласен за несоодветен. Напротив, тоа зна-чи дека е направен соодветен менаџмент во назначувањето на лидерите на терен). Тоа значело дека е направена и смена во однос на носителот на активноста.Новиот командант Гритон Абрамс (General Creighton Abrams, поставен на должност во средината на 1968 година), заедно со не-говиот цивилен заменик Вилијам Колби (William Colby), наметнале низа новини во пристапот. Тие, за разлика од претходни-ците, го искоритиле капацитетот на CORDS како отскочна даска која го забрзала проце-сот на пацифизација. Она што е важно да се забележи е дека уче-ството на воените сили било клучно. До крајот на септември 1969 г. бил достигнат врвот на пацифизацијата со 7601 советник кои биле назначени во различни провинции и дистрикти. Она што било забележително е пресвртот во доменот на воената компонен-та бидејќи 6464 од вкупниот број (7601) со-ветници биле воени советници.
д-р Методи Хаџи-Јанев
49
реланд (General William West moreland), цел-та на CORDS била да се воспостави побли-ска интеграција помеѓу цивилните и воени-те структури. За цивилите бил назначен Ро-берт Комер којшто имал ранг и овластувања на генерал со три ѕведи. Тимот цивили пред-воден од Комер бикл интегриран дел од во-ениот штаб. Она што претставувало посеб-на новина која дотогаш не била видена било интегрирањето на цивилни компоненти во воените штабови до најниските здружено-тактички нивоа.Оваа, условно кажано (во превод) ре во-лу ција на теренот, го сменила односот на раководење и командување. Всушност, ин-верзијата на односите за време на опера-ции во вооружен конфликт (во случајот кон-фликт со низок интензитет) резултирала со фактот што цивилите им биле претпоставе-ни на војниците, но и ресурсите. Сметам дека Комер е потврда за тоа дека покрај остана-тото, успехот на терен во голема мерка за-виси од личноста на лидерот. Доколку ли-дерот успее да ја наметне својата енергич-ност на терен и не дозволи да се загуби иницијативата (што, впрочем, е потврдено во многу правила од доменот за водење во-оружени операции со бунтовници, како на пример и правилата на поранешната ЈНА за тоа дека еднаш воспоставен контакт со непријателот не смее да се испушти и дека секогаш иницијативата во операциите тре-ба да биде на наша страна), тој во голема мера преку своето однесување ќе влијае за успешна имплемнтација на она што го дизајнирала неговата команда. Комер бил енергичен, со силна волја и упо-рен во својата намера за стартување на програмата. Заради тоа и го добил нади-
Господине Мишачковски, Вие сте еден од мировниците на АРМ кои први за-минаа во мировната мисија „Слобода за Ирак“ за што од Армијата на САД добивте одикување. Читателите на „Штит“ ќе ги интересира да дознаат подетаљно кој е мировникот Марјанчо Мишачковски?– Јас сум постар водник од прва класа Марјанчо Мишачковски, главен подофи-цер на Баталјонот за специјални наме-ни во Полкот за специјални операции на АРМ. На оваа должност сум од 2006 го-дина. Главна работа ми е главен советник на командантот за подофицерите и за војниците, и тоа главен советник за основ-ната обука на поединци и на мали групи, и ментор на сите подофицери и војници во
50
денот на аРм – 18 август. церемонијата на доделувањето на медалот се одржа пред моите колеги од армијата на сад пред околу 600700 војници од кои имаше околу 35 интернационалци од европа и од светот.
споделете ги со читателите на „Штит“ Вашите импресии од учеството во ми-ровните мисии на жешкиот песок во ирак? секоја мисија има своја специфичност. во мисијата во ирак бев со првиот и со осмиот контингент на аРм заедно со припадниците на армијата на сад. главно задачите ги извршувавме самостојно. за време на првата мисија бевме една од главните сили во базата во тој реон на областа на операции што беше околу таџи затоа што од околу 2.000 војници во базата ние бевме единствената борбена сила. имаше уште една борбена пешадиска чета што излегуваше на терен, а другото беше логистика. и нашиот учинок на терен беше како на еден баталјон. во командата во тикрит, кога претпоставените старешини ги анализираа задачите, заклучуваа дека македонскиот баталјон многу постигнал, а дури подоцна разбраа дека не е баталјон туку е вод, но неговиот учинок во извршувањето на задачите беше поголем отколку учинокот на останатите војници од целата база.Би рекол дека поголем ризик имаше во втората мисија, затоа што непријателот беше и поискусен и поорганизиран. додека во првата мисија се докажувавме како македонци, кои сме и што сме,
РАЗГОВОР СО ПОСТАРИОТ ВОДНИК ОД ПРВА КЛАСА МАРЈАНЧО МИШАЧКОВСКИ, ДВОКРАТЕН УЧЕСНИК ВО МИРОВНА МИСИЈА
Баталјонот за специјални намени што се однесува до кариерата на подофицерите и на останатите војници по прашањата од обуката, дисциплината... главно, сè она што ги засега професионалните војници и подофицерите.учесник сум во две мисии во ирак. првата мисија беше од јуни до декември 2003 година, и втората од декември 2006 до јуни 2007 година. и за двете мисии имам добиено медали. за првата мисија имам добиено „Бронзена ѕвезда“, а за втората бев одликуван со медал за пофалби и за заслуги. првиот медал ми беше доделен додека бев на академијата во сад, а кога се вратив овде уште еднаш бев одликуван од военото аташе и од амбасадорот на сад во Рм на свеченоста по повод
ПРИДО
БИВК
ИТЕ
ОД
УЧЕС
ТВОТО
ВО М
ИСИ
И
СЕ ГО
ЛЕМ
И
така имавме и обучување на контингентите што заминуваа во авганистан. за илустрација, во некои вештини ние ги обучувавме припадниците на контингентот од 1. и од 2. пмбр пред заминување во мисија. освен тоа во ирак ние ги обучувавме припадниците на ирачката армија, при што обучивме една цела бригада. на тој план имавме поголеми резултати од припадниците на армијата на сад бидејќи подобро го разбиравме менталитетот на ирачаните. кој настан од учеството во мисиите Ви оставил најсилен впечаток? – тоа е еден според мене хумористичен настан. опколивме една куќа откако добивме дојава за поседување оружје. Бидејќи околу куќата некои поминуваа со возила, луѓето што учествуваа во блокадата еден од нив го праша на македонски јазик „каде“. тој му возврати на српски „код сестре“. имаше доста луѓе кои завршиле школи во поранешна југославија. дури имавме еден ирачанецпреведувач кој учел во мостар, а зборуваше и македонски затоа што учел и престојувал во скопје некое време. Бидејќи извршувавме некои посебни задачи моравме да носиме бради, па кога во униформа ќе појдевме некаде јас ќе ги поздравев на нивниот јазик, а бидејќи според физиономијата личев на нив, тие ќе почнеа да ми зборуваат на арапски, а јас само климав со главата како да ги разбирам.
51
во втората мисија веќе имавме одре-дени искуства. За илустрација, втора-та мисија траеше шест месеци, одно-сно околу 180 дена, а за тоа време ние имавме околу 50-60 специјални зада-чи коишто можеби се поопасни како за-дачи, ама се побезбедни затоа што беа потајни и 99 % се извршувани навечер, односно ноќе, кога лесно можеш да за-бележиш некој кој не смее да биде над-вор во тоа време, додека во првата мисија имавме околу 280 задачи за ис-тиот период на време.
Колку стекнатите искуства од учество-то во мисии се имплементираат во об-уката на контингентите на АРМ кои за-минуваат во мисија? – Придобивките на АРМ од учеството во мисии се големи и од тактичка и од про-фесионална подофицерска страна. Пред да одам првиот пат во мисија во Ирак завршив напреден курс за подофицери, односно курс за заменици-командири на вод. Бев во Ирак и научив многу. Кога се вратив од првата мисија девет месе-ци бев на Академијата за главни подо-фицери. Но најмногу научив за работата на подофицерскиот кор токму на терен. За време на мојата втора мисија во Ирак имав петмина колеги од Академијата во мојата база со кои си помагавме меѓу себе и истовремено видов како работат. Заедно присуствувавме на церемонијата за унапредување. Значи го видов на-чинот како одат унапредувањата, ис-питувањата, оценувањата. Без разли-ка на тоа колку и да учиш на академија, знаењето најдобро се гледа на терен, во практика. Од тактичка страна, значи од оперативна борбена страна, сите ние што одевме во мисија ги имплементиравме нашите иску-ства со секој нареден контингент што за-минуваше. Секогаш има нешто ново, се-когаш е некоја нова тактика. Ако на при-мер првата мисија беше една од стан-дардните, кога ќе се излезе надвор да се вози што побрзо, кога се вративме после во Ирак требаше да не се вози брзо, да се вози бавно затоа што таа тактика ја раз-брал непријателот. Ако порано, пак, се из-легуваше што подалеку од возилата, вто-риот пат се остануваше во возило. Зна-чи секогаш има нешто ново, некоја нова тактика, и секогаш тоа сме го примену-вале во подготовките на новиот контин-гент којшто заминуваше во мисија. Исто
Вашето одликувањето претставува признание за посветеноста, за профе-сионалноста, и тоа не само за Вас, туку и за сите припадници на АРМ. Што, всушност, значи за Вас одликувањето? – Одликувањето го сфаќам и како лич-но признание но и како признание за мојата единица, за Армијата и за држава-та. Среќен сум што добро сум ја претста-вил мојата земја Република Македонија. Конкретно, „Бронзената ѕвезда“ беше ми беше доделена за два настани. Во едни-от еден војник на армијата на САД има-ше добиено топлотен удар и имаше дехи-дрирано. Бидејќи имаше изгубено и свест и не покажуваше основни знаци за живот, јас му укажав прва помош, реанимација и инфузија и му го спасив животот.Другиот настан беше кога правевме „чек поинт“ на автопатот низ Ирак. Го блоки-равме патот и почнавме да ги претресу-ваме колите. Забележав како едно мало камионче се издвои од колоната, преми-на на другата страна и замина по еден земјен пат и почна да бега. Како водач на патролата, заедно со уште еден наш војник и еден Американец влеговме во возило и тргнавме по него. Го бркавме, а тој не сакаше да застане. По предупред-увачките пукања во воздух тој застана. Камиончето беше полно со трева и наре-дивме да се испразни. Откако камионче-то беше испразнето, најдолу, во возило-то се покажа дека има сокриено оружје и муниција. Имаше 4-5 автоматски пушки и рамки полни со муниција.
Здравко Ризовски
52
ЛЕТНА ЛИ „BLIZZARD“ КОН СЕДМОТО НЕ БО СО „STARCRAFT II – WINGS OF LIBERTY“
„КРИЛА НА СЛОБОДАТА“доБрата осноВа сЕкогаШ нЕ значи дЕка она Што ќЕ го градиМЕ Врз нЕа МоЖЕ да сЕ здоБиЕ со супЕрЛатиВот „нај“. но таа Е ЕсЕнЦијаЛна докоЛку иМаМЕ ЖЕЛБа, потЕнЦијаЛ и наМЕра
да создадЕМЕ нЕШто Што Во иднина ќЕ дЕФинираМЕ како најдоБро, најинтЕрЕсно. уМоВитЕ на „bLIzzARD“ успЕаја најдоБрата стратЕгиска сиМуЛаЦија на ситЕ ВрЕМиња, „STAR-
ЛЕТНА ЛИ „BLIZZARD“ КОН СЕДМОТО НЕ БО СО „STARCRAFT II – WINGS OF LIBERTY“
„КРИЛА НА СЛОБОДАТА“
53
CRAfT“, достојно да ја надградат и да создадат иМЕ коЕШто саМо по сЕБЕ Е БрЕнд. Битката на тритЕ раси која континуирано тЕчЕШЕ сиВЕ оВиЕ години доБи Едно гоЛЕМо
осВЕЖуВањЕ, Една рЕВитаЛизаЦија за која со сигурност МоЖЕ да сЕ тВрди дЕка ќЕ го зазЕМЕ МЕстото коЕ природно ì припаѓа – тронот на RTS-сиМуЛаЦиитЕ.
олго најавуваната и долго очекува-на „битка за универзумот“ како што напишавме пред година и полови-на, конечно се најде во нашиот хо-
ризонт. Следејќи го дедуктивниот пристап, уште на прв поглед ни станува јасно дека па-кетот на „Blizzard“ ја следи традиционалната патека во развојот на RTS-симулациите, во себе инкорпорирајќи ги сите елементи кои се неизбежни за една нова, модерна игра, не само во графички контекст, туку и во кон-текст на системот на играње. Тоа пластично би значело дека вашите „scv“ сè уште ќе ис-копуваат минерали и ќе го извлекуваат т.н. „vespene gas“. Но тоа не е слабост. Напро-тив, токму сличноста на второто продолже-ние со својата база која реално е „најдоброто од најдоброто“ (барем досега) им овозмо-жува на hardcore-гејмерите исто онакво доживување и задоволство на играње како што им овозможува и на гејмерите од „нова-та генерација“ кои за првпат навлегуваат во „заводливата“ вселенска битка.Основните информации кои ни беа познати уште при првата најава ни велеа дека нема да бидеме во можност уште на самиот по-четок да ја разгледаме целокупната приказ-на. Напротив, пред нас се три нови (односно, веќе две) продолженија, за секоја од добро познатите раси, кои на сопствен начин ќе плетат една заедничка сторија. Но би треба-ло да се има на ум дека можноста во момен-тот да се препуштиме само на кампањата на „Теранците“ не значи дека здодевноста ќе стане наш најголем пријател. И токму тука може да се забележи умниот пристап на про-изводителот. Имено, додавајќи ги големиот број елемен-ти во текот на играњето на кампањата, како и високиот степен на повторна игривост,
без да се изгуби ни трошка од ентузијазмот и исчекувањето кое е присутно пред секоја мисија кај секој од нас значи дека едностра-носта на мисијата која ни е достапна не е ограничување туку можност која мора да се зграби.
НОСЕЧКИОТ СТОЛБПочитувајќи го пристапот кој нè води уште од самиот почеток, би рекол дека главно пред вас имате една голема кампања која во зависност од способностите кои ги посе-дувате може да трае и дваесетина часа, што е навистина за почит. Иако линеарноста на приказната не може да биде нарушена, не-линеарниот пристап во секоја мисија само го дополнува големиот квантум мали еле-менти кои на овој дел на „Starcraft II“ му да-ваат посебен белег. Главниот протагонист во „Крилата на слободата“, алкохоличарот Џим Рејнор ќе биде оној кој ќе ве води низ мисијата која од чисто „платеничка“ ќе ста-не мисија за ослободување на сопствената раса од диктаторот Арктурус Менгск, додека истовремено се бори со биолошките чудо-вишта Zerg. Она што посебно придонесува за интересен развој на приказната е дозира-ното внесување хумор во секоја ситуација – елемент без кој ќе преовладување чувство-то дека нешто сепак недостасува.Интересно и единствено кај оваа кампања е тоа што одличниот енџин е дополнет со брилијантни меѓусцени кои се перфектно рендерирани, нудејќи му го на гејмерот она кон што се стреми целата индустрија – реал-на слика. Изземањето на овие сцени од до-сегашните клишеа кои се веќе видени во (ре-чиси) секоја RTS-симулација не е баш „тргна-то од рака“ но, сепак, гледајќи ја целосната слика немам никакви забелешки. Тоа осо-бено доаѓа до израз кога детаљно ќе се по-гледнат визуелните карактеристики на лич-ностите, анимацијата и гласовните елемен-ти кои само ја заокружуваат позитивната импресија. Кога станува збор за она што можеме да го забележиме на екранот, неминовно е да спо-менат и големиот број мапи и сцени кои дра-стично се разликуваат една од друга. Во однос на единиците кои се достапни во „Wings of liberty“, нема големи промени од претходникот „Starcraft“ освен одредени, според мене подобрувања кои се однесува-ат на замена на некои единици – на пример „Protoss reaver“-от е заменет со „colossus“ кој со својот зрак е вистинска машина за убивање на земјени единици. Истовремено, од голема важност е да се напомене дека на ваше располагање освен понудените едини-ци од сопствената раса ќе ви бидат и т.н. пла-
54
теници кои за определена сума на бојното поле можат да служат како ваша „елитна единица“ која дава голема предност кога сте во процесот на поставување на план за акција. токму планот за акција треба да биде внимателно подготвен бидејќи имате на располагање една цела колекција на истражувачки предмети кои потекнуваат од другите две раси, предмети кои го дефинираат идниот тек на развојот (ако се избере еден тип на надградба, другиот дел од т.н. дрво на надградба станува недостапен). кога станува збор за надградувањето, тоа кај единиците се врши во зависност од мисијата која е пред вас. на пример, во центарот за надградби имате можност да додадете способност за поефективно лекување за медицинарите доколку располагате со поголема „жива сила“ на бојното поле.
Осврнувајќи се на off line-играњето не треба да се заборави и можноста за здобивање со искуство играјќи во модот наречен „skirmish“. Палета-та на достапни нивоа на тежина на вештачката интелигенција која треба да ги тестира вашите севкупни стра-тегиски способности е навистина го-лема, а во никој случај не смее да се потцени и можноста на еден едно-ставен начин да се увидат предно-стите и слабостите на секоја од до-стапните единици. Она на што мо-жете да обрнете внимание во те-кот на играњето на овој мод се и т.н. „hotkeys“ кои се повеќе од важни во намалувањето на времетраењето на пренесување на одредена ваша наредба до единиците на теренот. Иако тоа можеби звучи малку прете-рано кога станува збор за стратеги-ска симулација, гејмерите кои поми-нале долги часови обидувајќи се да го срамнат „вештачкиот непријател“ со земја, знаат дека дури и во една компјутерска стратегиска игра, вре-мето е бесценето. И кога станува збор за овој мод и неговите тренинг-способности мора да се има на ум дека тоа се прави само со една цел – темелна подготовка за вистински-от предизвик – мултиплеерот.
ON LINE-ДОЖИВУВАЊЕСоставен дел на сето она што озна-чува една RTS-симулација е модот т.н. multiplayer-мод, кој во овој случај претставува една значајна предност. Системот кој „Blizzard“ го има раз-виено во целост ги користи придо-бивките (но и негативностите) на де-нешната развиена социјална глобал-на мрежа. Имено, интерфејсот кој е носител на „on-line“ играњето, наре-чен „Battle.net“, иако успешно коор-динира голем број активности, има и свои слабости. Пример за тоа е фак-тот дека тој ќе ги пребара сите ваши пријатели на Facebook и откако ќе ги детектира оние кои имаат Battle.net-корисничка сметка, автоматски ќе им испрати покана да ви се приклу-чат на играта. Би рекол корисно, со таа разлика што тоа во секој случај треба да постои опција. Друг голем проблем е што она на што навикнав-ме досега, т.е. LAN- поврзувањето, во овој случај е оневозможено, што, всушност, значи дека севкупното on line-играње е возможно единствено преку Battle.net. Сепак, тоа не значи дека нема да може да се „пресмета-те“ со вашите пријатели и познаници – за започнување на заедничка игра ќе биде доволно ако ги вметнете во листата на пријатели на вашата ко-рисничка сметка. Инаку Battle.net е и единствен начин за добивање на по-себните достигнувања, дури и кога играте во т.н. single player-модови. Но толку за негативните аспекти на споменатиот интерфејс. Големиот избор и можноста за недопрена уни-катност во текот на преигрувањето на голем број мапи е носечката пред-ност со која овој „multiplayer“ може да се гордее. Веднаш по почетниот избор на расата со која сакате да до-минирате во универзумот започну-ва процесот на микроменаџирање и распоредување на сопствените
соналните карактеристики на секоја од расите.
ЕДИТОРДодатокот кој најмногу го одвлече мо-ето внимание е т.н. „Starcraft II Editor“ со кој можете да едитирате одредена кампања, единица или мапа. Допол-нително, имате можност преку него директно да се поврзете со online- за-едницата со која можете да ги разме-нувате своите креации. Единствениот лимит кој е воспоставен е „тежината“ на мапите кои можете да ги постави-те на Battle.net – тие мора да се рас-поредени најмногу во десет засебни фајлови, секој од нив со максимална тежина од 10 МВ, но во рамките на дозволените, вкупно 50 МВ.
ANY FINAL WORDS?Оние кои очекуваа драстична проме-на на маестралната „Starcraft“ може-би на прв поглед ќе бидат разочара-ни. Навистина, „Starcraft II“ не прет-ставува сосема нов правец, но во никој случај не може да се каже дека станува збор за лош производ. На-против, ова продолжение кое вклу-чува голем број елементи, му овоз-можува на гејмерот многукратно преигрување со ист интензитет и возбуда. Ако на тоа се дополнат и одличните визуелни ефекти со мали хардверски побарувања, заклучокот е дека „Starcraft II“ уште на самиот почеток се наметнува како лидер во сферата на RTS-симулациите од но-вата генерација.
Иван Петрушевски
предности кон слабостите на против-никот. Квантумот на елементи кои се достапни во овој мод е неверојатен – пред вас се над десет мапи кои поддржуваат колективна игра до 12 лица, групирани по желба.Она што мене посебно ме заинтриги-ра е одличниот скаларен систем кој ви овозможува да ги испробате сво-ите способности со гејмер кој, грубо кажано, е на слично ниво на способ-ности како и вие. Статистиката спо-ред која се врши распоредувањето на гејмерите регистрирани на споме-натиот интерфејс се менува со секоја одиграна игра, со што всушност се менува и вашиот рејтинг.
ЗВУК И ВИЗУЕЛИЗАЦИЈАВоодушевувачки, но вистинито. Хард верските побарувања на „Starcraft II“ не се она што секој би ги очекувал кога станува збор за најнов производ, барем не кога ќе се земат предвид голем број други наслови. Но уште поневеројатен е фактот што и покрај релативно ма-лите побарувања, „Starcraft II“ изгле-да одлично. Деталите претставени на екранот кој се движи од песочно-каменит предел до прекрасен зелен предел исполнет со дрвја се лесно уочливи и одлично изработени. Ис-тото важи и за единиците кои, покрај тоа што изгледаат одлично, имаат и перфектна геометрија на движење. Сето тоа може да се каже и за звуч-ните ефекти кои се чисто задовол-ство, особено поради фактот што тие се целосно компатибилни со пер-
55
систЕМски поБаруВања
процесор: 2.6 GHz или еквивлентRAM-меморија: 1GB за Win Vista/7, односно 2 GB за Mac OS XVGA: min 128 MB, препорачано 512 MBHDD: 12 GBактивна интернет конекција
рангирањЕ
GameRankings: 92.67%Metacritic: 93%Eurogamer: 9/10Game Informer: 10/10IGN: 9/10GameSpot: 9.5/10
ба во периферијата и работа во руинира-на градба која е импровизирана болница, Николас се сели во Кампала, во модерни-зиран свет каде што живее во пространа соба во палатата, вози скап автомобил и ги ужива сите луксузи кои му се подаре-ни. Набрзо од личен доктор на претседа-телот, тој станува негов најдобар пријател и советник, но тоа трае сè додека клопче-то на неговиот карактер не се отплетка и сè додека Николас не почне да ја сфаќа суровата вистина за Иди Амин и кој, всуш-ност, е тој навистина.
МОЌТА ЗАД НАЈВИСОКИОТ ТРОННеспорен факт е дека Форест Витакер нè удостоил со маестрална изведба на озлогласениот генерал и воопшто не е изненадување што оваа улога го заки-ти и со Оскар. Посебна почит заслужу-
56
оследниот шкотски крал“ e дефини-тивно на врвот на листата „оскаров-ци“ со најзбунувачки наслови, освен за оние кои добро и во детали го по-знаваат политичкото минато на Аф-
рика. Филмот користи неколку фиктивни ли-кови за да прикаже една вистинита и важна фигура од поновата африканска историја. Во филмот се портретира ликот на еден од најoзлогласените диктатори од црниот кон-тинент, воениот генерал Иди Амин, кој бил прв човек на Уганда од 1971 до 1979 година. Филмот претставува екранизација на исто-имената, многу наградувана книга на бри-танскиот новелист Фоден.Приказната се концентрира на ликот на Иди Амин Дада, но не на оној дел од не-говиот карактер којшто бил познат на јавноста, туку на делот кој го манифести-рал само во неговиот потесен круг, меѓу
ѕидовите на неговата палата. Неговиот ви-стински лик е разоткриен од младиот шкот-ски доктор Николас Гариган, којшто по игра на случајноста станува еден од најблиските пријатели и советници на генералот. По завршувањето на медицинскиот факул-тет во Шкотска, притиснат од преголемите амбиции на неговиот татко, тој одбива да започне практика во ординацијата на тат-ка си. Наместо тоа тој го дефинира својот иден пат со едно вртење на глобусот во не-говата соба. Се приклучува на мисионер-ската клиника на докторот Дејвид Мерит и на неговата сопруга Сара во Уганда. Но она што тој не го знае е дека пристигнал во вре-ме кога харизматичниот генерал Иди Амин извршува државен удар и станува нов ли-дер на оваа африканска земја. Судбината ги спојува двајцата при една кратка сред-
ИСТОРИСКА ДРАМА ЗА АПСОЛУТНАТА МОЌ
„ПОСЛЕДНИОТ ШКОТСКИ КРАЛ“
ба, кога младиот доктор ќе ја санира лес-ната повреда на раката на претседателот. Иди Амин ќе биде фасциниран од шкот-ското потекло на лекарот и тој ќе го пока-ни во својата палата во Кампала каде што ќе му понуди ретка можност да биде негов личен физиотерапевт. Во тој момент Нико-лас заборава зошто е дојден во оваа земја и што е неговата мисија. Заборава на де-цата во периферијата кои немаат основ-на здравствена нега и чие здравје зависи од само еден доктор кој работи во супстан-дардни услови и без основна медицинска опрема. Заслепен од понудата да се гри-жи за здравјето на претседателот на држа-вата, што истовремено е и голем успех во неговата кариера, тој се согласува. Режи-серот Кевин Мекдоналд овде многу слико-вито го прикажува контрастот и слоевито-ста на ова општество. Од живот во коли-
ва огромната трансформација во глумата, познавајќи ги претходни-те ролји на Витакер како позитивен лик, секогаш на страната на добро-то и во ситуации каде се потенци-ра неговата нежна страна. Во први-те сцени на овој филм ние гледа-ме човек кој е крајно харизмати-чен и обожуван од народот, човек кој е меѓу нив и ги разбира нивните барања и очекувања. Но, како што се зголемуваат деновите на негово-то владеење, се менува и негово-то однесување. Меѓу јавноста бил познат како силна, одлучна и бес-трашна личност, а меѓу ѕидовите на неговата палата, далеку од очи-те на другите, тој е исплашен од смртта и параноичен. Таа параноја, дека сите околу него кројат заго-вор за да го елиминираат, го претво-ра во крајно суров и нелогичен чо-век. Владеењето се трансформира во диктатура. Секој кој зборува пои-наку, секој кој има потенцијал да се спротивстави, па дури и оној кој мо-жеби еден ден би бил потенцијална закана, мора да биде ликвиди-ран. Познати и влијателни поли-тички ликови во земјата исчезнува-ат еден по еден без трага. Додека јавноста се прашува каде исчезна-ле, меѓународната заедница се со-мнева. Иако недокажани, нивните сомнежи се реални. Целиот свет го вперува прстот кон Иди Амин. Нико-лас, кој немал никаква идеја во што се вплеткал кога ја прифатил по-нудата за работа, сега сфаќа дека никој не е безбеден, дури ни тој, бидејќи прашање на време е кога на генералот ќе му прелета мисла дека можеби и младиот Шкотланѓанец му крои некаков заговор. Негови-от статус станува уште покомплици-ран кога Николас ќе се вљуби во Кеј, една од жените на промискуитетни-от претседател која тој ја протерал од палатата бидејќи му родила епи-лептично дете. Параноичен човек, полн со фрустрации кои влечат дла-боки корени уште од неговото дет-ство, од времето на колонијалното владеење на Британија со Уган-да и кој има неограничена моќ е дефиниција за жив човечки вулкан кој се подготвува за ерупција. Не-говата омраза кон доселениците, Азијците, Британците и опозицијата резултира со 300.000 мртви или ис-
гости со шкотска музика, облечен во килт. Странските медиуми го портре-тирале како комична и ексцентрич-на личност, но постојат и тврдења дека тој самиот намерно ја негувал ваквата репутација за да го оттргне вниманието од неговото владеење и грижата на меѓународната заед-ница за легитимитетот и легалноста на неговото претседателствување. Тој бил прогонет во 1979 година, а умрел во егзил во Саудиска Арабија во 2003 година и никогаш не одго-варал пред ниеден суд за она што го направил.Иако „Последниот шкотски крал“ не е биографски филм, тој тежнее да по-каже како концентрацијата на цела-та моќ во рацете на еден човек лес-
но може да доведе до создавање на автократски режим кој никој не може да го контролира, но и за наивноста на луѓето кои не можат да проценат каде е вистината. Филмот нема на-мера да пренесува пораки ниту, пак, да го прераскаже животот на дикта-торот, туку да продре до суштината на неговиот карактер и да ни ги по-каже причините за таквата тиранија која е резултат на слабоста на една политичка фигура која не успеа-ла да ја надмине паранојата. Преку неговиот лик ние можеме да види-ме како еден од најобожуваните и најпопуларните лидери во Африка останал запаметен само по негова-та суровост и бруталност.
Елена Ѓорѓиевска
чезнати, жртви на тиранијата, на бру-талноста и на ксенофобијата на еден воен диктатор.
РЕЖИМОТ НА ИДИ АМИН - ЦРНОТО ДОБА НА УГАНДАИако споредните ликови во филмот се фиктивни и се присутни во приказ-ната за подобро да ни го пренесат вистинскиот лик на диктаторот низ нивните очи, главниот лик и некои од настаните се земени од вистинските сведоштва и фактичката историја. Владеењето на Иди Амин во осум-десеттите било полно со контровер-зии– oд злоупотреба на човековите права, политичка репресија, етничка омраза, корупција, па сè до убиства. Сето ова може да се најде на листа-
та на особини кои го карактеризи-раат владеењето на овој човек. Од воен генерал, тој со државен удар, а не по пат на избори дошол на власт, а подоцна и се самопрогласил за до-животен претседател додавајќи си ја титулата „Неговата Екселенција“. Неговата влада била воена влада, а војската била присутна насекаде и имала големи овластувања. ОД 1976 година Амин се нарекувал и послед-ниот шкотски крал. Неговата почит кон оваа нација, произлегла од него-вото мислење дека Шкотланѓаните имале многу добро организирано ре-волуционерно движење кое било но-сител на отпорот против британски-от империјализам. Познато е дека честопати тој ги пречекувал своите
57
оваа рубрика ја посветуваме на војникот – човекот кој е прв на удар на виорот наречен војна – човекот кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – човекот кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – човекот кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – човекот кој, на крај, сепак, е само човек.и затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.во следните броеви на Штит ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за почит.
Режија: Kevin Macdonald
Улоги: James McAvoy, Forest Whitaker, Gillian Anderson, Kerry Washington, David Oyelowo
Сценарио: Peter Morgan
Музика: Alex Heffes
Директор на фотографија: Anthony Dod Mantle
Година: 2006
Земја: В. Британија
Времетраење: 121 минута
Награди: Освоени над 30 награди меѓу кои: Оскар за најдобра главна машка улога, БАФТА-награди за најдобра машка улога и за адаптирано сценарио, Златен глобус за најдобра машка главна улога и други.
наслов на оригиналот:
Kenneth N. Walz THEoRy of INTERNATIoNAL PoLITICS
кенет н. ВалцтЕорија на МЕѓународната поЛитика
издавач: Магор – скопје 2008
нигата „Теорија на меѓу
народната политика“ од американскиот теоретичар Кенет Н. Валц е меѓу првите отпечатени книги
од програмата на Владата на Република Македонија за преведување на 500 стручни, научни книги и учебници од кои се учи на врвните, најдобрите и најреномираните универзитети во САД и во земјите од Европската унија.Таа е една од неколкуте дела кои битно влијаеле на теориската втемеленост и на истражувањето на меѓународните односи на Западот, првенствено на САД.Книгата првпат е објавена во далечната 1979 година. Во оваа книга се формулирани идеите на неореализмот кои брзо проциркулирале низ академската јавност која се занимава со меѓународните односи и предизвикале повеќе теоретски расправи во текот на 80тите и 90тите години од минатиот век. Неореализмот брзо стекнал огромен академски престиж и станал доминантна школа на мислење за меѓународните односи која до денес предизвикува реакции.Кенет Валц е роден 1924 година. Тој студирал политичка економија и политичка филозофија, магистрирал и докторирал политички науки (во 1954 година на универзитетот „Колумбија“ во Њујорк). Светска слава стекнал со својата теорија на неореализам која го става во редот на водечките истражувачи на меѓународните односи во втората половина на XX век. Ги објавил и книгите „Човек, држава и војна“ (1959 година), „Ширење на нуклеарното оружје“ (1981 година) и др. Валц е професор е на универзитетот „Колумбија“.Неореализмот или структуралната теорија на меѓународната политика претставува структурално објаснување на политиката на сила во меѓународните односи. Со неореализмот сериозно бе ше доведен во прашање класичниот реалистички пристап на Моргентау, Арон, Кисинџер, Кенан, Херц и на други традиционалисти, со критиките и објаснувањата на меѓународните односи од разни други перспективи
на кои заедничка основа им е претпоставката за фрагментација на моќта на државата и надминувањето на силата во меѓународните односи.Структурата на системот на меѓу народната политика во неореализмот станува нов објект на истражување и тема за аргументација. Класичните реалисти се фокусирале на државите – како единици на системот на меѓународната политика и нивната интеракција, а според неореализмот на Валц, интеракциите меѓу државите може адекватно да се изучуваат само ако претходно се уочи разликата меѓу причините и последиците од структуралното ниво и од нивото на единиците на системот. Неореалистичката теорија, за разлика од реализмот, различно ги сфаќа причинските односи меѓу структуралното ниво и нивото на државите. Класичните реалисти сметале дека причините на меѓународнополитичките настани одат во еден правец: од акциите и интеракциите на државите кон резултатите кои се создаваат. На тој начин може многу да се каже за надворешната политика, но малку за меѓународната – смета Валц. Според него класичните реалисти го мешаат проблемот на објаснувањето на надворешната политика со проблемот на развојот на теоријата на меѓународната политика. Пристапот на класичните реалисти е превенствено индуктивен. Неокласичниот пристап е повеќе дедуктивен.Фундаменталното отстапување на неореализмот од класичниот реализам е идејата дека меѓународната политика може да се сфати као систем со пре-цизно дефинирана структура. Анархичната структура на меѓународната политика ја идентификувале и класичните реалисти. Тие ја граделе аргументацијата за автономијата на меѓународната политика како област на истражување на идејата на структуралната разлика меѓу внатрешната и надворешната политика. Повеќето теоретичарикласични реалисти ја истакнувале тезата дека сè додека не постои универзална држава ќе постои суштинска разлика помеѓу внатрешната и меѓународната политика.
Од објаснувањата на анархичната структура на меѓународната политика и аксиомата за безбедноста како мотив на државите, Валц заклучува за закони-тоста на рамнотежата на силите: „Поли-тиката на рамнотежата на силите секо-гаш ќе преовладува кога се исполнети само два услови, а тоа е поредокот да е анархичен и во него да се сместени единици кои сакат да опстанат“ .Очекувањата на теоријата на Валц дека државите ќе се однесуваат на на-чин кој резултира со создавање рам-нотежа водат кон предвидувањата за „ јака тенденција кон рамнотежа во си-стемот: очекување не дека еднаш соз-дадената рамнотежа ќе биде одржа-на, туку дека еднаш нарушената рам-нотежа ќе биде обновена, без оглед на тоа дали урамнотежената моќ е цел на политиката на државите или не“. Овој дел од неговата теорија најмногу е критикуван после Студената војна. Неореализмот или структурална-та теорија на меѓународната поли-тика, формулиран во „Теоријата на меѓународната политика“ на Кенет Валц, повеќе од четири децении се прифаќа, се фали, се доработува, но и се оспорува и погрешно се раз-бира. Во сите теоретски расправи за меѓународните односи што ги покре-на неореализмот, останува овој тео-ретски пристап, и покрај постојаното несогласување со него, неореализмот е сигурна основа од која се тргнува во изучувањето на меѓународните од-носи. Образложен на повеќе од 250 страници, наспроти едноставноста и „елегантноста“, неореализмот охра-брува многу противречни читања и толкувања, така што расправата за него не е завршена.Мноштвото современи текстови за меѓународните односи кои упатуваат на оваа книга на Кенет Валц покажу-ваат дека, како што некој веќе забеле-жал, и доколку оваа книга не постое-ше – дисциплината би морала да се из-мисли.Токму затоа ова дело не изгубило од својата актуелност и провокативност и заслужува да биде прочитано.
м-р Јулијана Стојанова
58
Уба
ви
ни
те н
а М
акед
они
ја
атнику, застани. Отпочини малку и одмори ги очите и душата, притоа земи малку од убавината која пле-нува до опседнатост и спокојот
којшто се шири од земјата на Наум Чу-дотворецот. Прво приседни на местото каде што црниот но блескотно провиден Дрим се влива во белото Охридско Езеро. Никаде на светот на едно место не се збрала толкава убавина. Во тишината, која и физички може да се почувству-ва, друштво ви прават белите лебеди и рибата-клен што се прпелка во бистрите изворски води.Патнику, не заборави да се помолиш и во црквата што ја изградил токму чу-дотворецот Наум, посветена на светите архангели Михаил и Гаврил, попозната како манастир „Свети Наум Охридски”. Потоа измиј ги очите во една од мно-гуте лековите води во и околу манасти-рот, како што илјадници, па и милиони други патници, од знајни и од незнајни земји, го направило тоа претходно. Посебно намини овде на 3 јули, на него-виот ден, и одај му чест на светецот кој остана запаметен како чудотворец, со моќта да лекува и за време на животот и по смртта, да лекува од најразлични бо-лести и луѓе од различна вероисповед, односно сите што искрено и со верба му се обраќале. Помисли и на тоа дека све-ти Наум остана запаметен и по зашти-тата на манастирот, по наградувањето на оние што со добра мисла доаѓале во кругот на манастирот и по казнувањето на оние што доаѓале со намера да на-прават некоја штета, да го осквернат објектот или да го навредат светителот. Во црквата се наоѓа и гробот на св. Наум Охридски и многу луѓе од разни вери и националности го посетуваат и бараат исцеление. Народниот раскажувач тоа убаво го запишал: „Кога починал свети Наум, излегол пред Господа. Поради го-лемото добротворство што го правел свети Наум на Земјата, Господ го одре-дил да биде во вечен рај. Бидејќи во не-бесниот рај немало толку убаво место што ќе одговара за свети Наум, Господ со рака покажал кон неговиот манастир велејќи му дека тоа е неговиот рај. „Ти таму ќе бидеш засекогаш“, му рекол, и така бидна.Ете, затоа нема патник кој еднаш дошол во Св. Наум и пак не посакал да се вра-ти овде.
В. Д.
Во земјата на Наум
Чудотворецот
23