PALAESTRA LATINA - culturaclasica.com · 2020. 4. 30. · 3- De Q- Horatii Flacci operibus poeticis ... lenda lyrica poesi adeo felicitcr elabora-verit, haec videtur esse potissima

1 9 3 5 N U M E R U S E X T R A O R D I N A R I U S H O R A T I A N U S 1 9 3 6

PALAESTRA

LATINA

HORATIANA

QUINTO HORATIO FLACCO POETAE LATINAE GENTIS

CLARISSIMO

ANIMO INGENUO AMABILI RECTO

LYRICO EXCELSO

S A T Í R I C O M O R A L I

BIS MILLESIMO RECURRENTE ANNO

AB EJUSDEM NATIVITATE

PALAESTRA LATINA HAEC STUDIA HORATIANA

D. D. D.

ORDINARII AC SUPERIORUM

PERMISSU

HORATIUS NATUS ERAT DIE 8 M. DECEMBRIS ANNO 65 ANTE CHR. N.

AC Segarra - Palaestra Latina (Cervera) 01/06/1936 - Pàgina 1 www.culturaclasica.com

S U M M A R I U M

1 Ad Horatium

HENRICUS MARUJA, literarum Latinarum ¡n gymnasío Cervariensi

Professor

2: Q . Horatius Flaccus et A- Legionensis

JosEPHUS LLOBERA, Professor cmeritus et scriptor illuílris. (-f- Vide

Pal. Lat. ann. VI, p. 35).

3- De Q- Horatii Flacci operibus poeticis

ANDREAS AVENARIUS, literarum Latinarum in Gymnasio Tirsíhen-

reuthensi apud Germanos Professor.

4. Horatii vestigia in Prudentlo

HENRICUS MARTIJA, literarum Lat. Professor.

5. Versiones Horatianae tres praecipuae

RoMANUs Ríos, Humaniorum Literarum in Lyceo Ramsgatensi

apud Anglos Professor.

6. In Carmen Saeculare Q . Horatii Flacci commentarium

JosEPHus MARÍA JIMÉNEZ, literarum Latinarum in gymnasio Cerva

riensi Professor.

7. De Artif. Harmoniae principio in Arte Poética Horatii

DANIEL RUIZ, literarum Latinarum in Inítituto Nationali Bilbilita-

no Professor.

8. Horatius Fabularum Scriptor

GREGORIOS MARTI'MEZ CABELLO, Humaniorum literarum in Gymna

sio Segoviensi Professor.

9. Horatius Poeta Philosophus

EuLOGius NEBREDA, Philosopliiae et Theologiae atque utriusque

juris Doftor et Professor.

10. Horatius et Vergilius in Epodo XVI et Écloga IV

AURELIOS ESPINOSA P O U T , Humaniorum literarum in lyceo Coto-

collaénsi apud Aequatorianos Professor.

11- Horatius doctis viris crebrius est in ore

EMMANUEL JOVÉ, Literarum Latinarum in Gymnasio Cervariensi

Professor.

12. Laudes Horatianae

LEANDER FANLO, Humaniorum literarum in Gymnasio Cervariensi

Professor.

13. Annales Carmlnum Horatianorum

CAROLUS FRANK, illuílris rerum antiquarum inveíligator.

Pretium hujus numeri Horatiani est 2'50 pesetarum

AC Segarra - Palaestra Latina (Cervera) 01/06/1936 - Pàgina 2www.culturaclasica.com

CÚRRENTE BIS MILLESIMO ANNO A NATIVITATE

QUINTI HORATII FLACCI IN COMMENTARIO «PALAESTRA LATINA»

SUNT EDITA HAEC STUDIA

H O R A T I A N A

C E R V A R I A MCMXXXV


T Y P I S F . C A M P S C A L M E T . - T A R R E G A E


AD HORATIUM (Imitatio Horatii Carm. II, io)

Non usitata nec tenui volans Penn ,, i iformis per liquidum acthera

Vatis, et in terris adepte Pcrpetuum sinc morte nomen.

Salve, poésis Romuleae decus, Dilefte Horati: Pieridum ¿hori

Fadus sacerdos non obibís Nec Stygia rapierís unda.

Jam Daedaleo tutior Icaro Tu visis almae litora Amerícae,

Syrtesaue Gactulas canorus Ales Hyperboreosquc campos.

Te doftus Anglus, te cupide legit

Fortis Sygamber, Dacu« et ultimi

Noscunt Gcloni, te peritus

Discit Hiber Rhodanique potor.

Bis saecla decem non tua carmina Delevit aetas: spirat adhuc amor

Vivuntque commissi calores Pindari et Ardiloáii Camoenis.

Excelse vates, non ego lauream qua (ulgeat frons nedere sum potens.

Contentas huic quo celsus ad£tas Fulcro hederam imposuisse laudis.

HENWCUS M A R T I J A , C . M . F.


Q. Horatius Flaccus et Aloisius Legionensis •f- 'Josephus Llohera, S. J.

' odis exarandis eñ sane consecutus. Nam

In hac singular! PALAESTRAE LATINAE primus Venusinus exítitit qui trañandae

¿harta dicendum eft mihi, leftores am- lyricae poésis rationem sollertius ex At-

plissimi, de Q. Horatio Flacco, lyrico poeta, tica in Latium traduceret. Non enim aut

deque Aloislo Legionensi, poeta item lyrico, Laevius aut Licinius Calvas's) aut alius

eítque alter cum altero comparandus, lyricus quiddam memoria dignum in hoc

«Romanae fldicen lyrae», qui monílratus genere effecerat. Quin ipse Catulius cum saepe eñ digito praetereuntium, citha- Horatio haud conferendus eíl, cum hujus

raeque Hispanae p r inceps etiam "dígito lyrica pauca sint et ab Horatianis mul-

monílratus inani» atque «hederá viridi tum discrepent.

et redimitus témpora laurO'A'^ Igitur Apulus vates lyricam Graeco-

Cum igitur de Horatio breviter dixe- rum poésim in Latium transtulit, Ar£hilo-

ro, ea enuncleabo quae ante hos sex an- £hum in Epodis imitatus, pon in Carmi

nas in commentario «Razón y Fe» con- nibus Alcaeum et Sappho et Pindarum

scripsi de forma AloisüLegionensis Hora- prae oculis habuit. Anacreontis, Stesi-

tiana(^>, mihique máximo erunt argumen- ¿hori, Simonidis, Almanis, Bacíhilidis

to carmina quattuor Aloisiana versibus poémata versavit. Quare ipse gloriatur

a me reddita Latina, quibus exteri prae- "plus vice simplici», quod dícendus sit

sertim leñores indolem utriusque poétae «princeps Aeoliam carmen ad ítalos de-

simillimam conferre facile possint. Jam duxisse modos» C. III, 30 h. e. Alcaeum

vero cum de Horatio scriptore Carmi- et Sappho sibi proposuisse imitandos,

num seu odarum agere tantummodo de- et quod «spiritum Graiae tenuem Camoe-

beam, ejus et Sátiras et Epiílulas missas nae Parca non mendax dedit» C. II, 16.

faciam, et loquar de solo poé'ta lyrico, Cf. I, 32, 3; «age, dic Látinum, barhite,

satiricum atque didaíiicum tacebo. carmen, Leshio primum moduíate civi», i.

Primum quod cernitur in Horatianis e. Alcaeo; IV, 3, 10: «quae Tihur aquae

Carminihus, si reíie judicare volumus, fertile praefluunt ét spissae nemorum co-

novitas eft. Quod enim sibi faciendum mae fingent Aeolio carmine nohilem»;

Q . Horatius átatuerat, ut non aliorum IV, 6, 3 1 : «virginum primáe pueriijue

vatum Romanorum veftigia sequeretur claris patribus orti... Lesbium (seu sap-

neve vulgo trita via incederet, sed poé- phicum) sérvate pedem meique pollicis ic-

mata conderet nova, dico more Graeco- tum»; Epiít. I, 19, 23: «Parios ego pri-

rum, quo Latina poé'sis Atticis luminibus mus tambos oíiendi Latió, números ani-

illuftraretur, quod jam antea in Satiris mosque (sive metrum et spiritum) secutus

et Epodis puléhrc nadus erat, idem in Ar£hiloéhi, non res et agentia verba Ly-

( l ) >¿Qué prefta a mi contento / Si soy del vino dedo señalado?- -De hiedra y lauro eterno coronado». Vide inferius ver-

sioncm carminis -iQuí descansada vida..!-.—(a) Cf. .Razín y Fe-, lo de enero de 1939, Ítem Otra» poíliM» dtl Maiñn Fr.

huií ic León, t. I, Apéndice IV. Cuenca, 1931, p. 4»}.—(3) Cf. Welfliert Poetaru-n Lat. RMiq.. f. 19 seqq.


H O R A T I A N A

camben»; Épiíl. I, 19, 33: *hunc (Al-caeum) ego non alió didum prius ore La-tinum vulgavi fiiicen». Cur vero in exco-lenda lyrica poesi adeo felicitcr elabora-

verit, haec videtur esse potissima ratio,

quod suo ipsius ingenio máxime conve-

niret. Cum enim dúo fere genera sint

lyricae poé'sis, alterum grande, magnifi-

cum, audax, sublime, ejus vatis proprium

«ingenium cui sit, cui mens divinior atcjtie os magna sonaturum» S. I, 4, 43, quale fuit Pindari, alterum lene et temperatum,

quod non tam audaciam et pompam re-

quirit quam suavitatem cum quadam

majeílate conjun¿iam, in quo Alcaeus

imprimis et SappVio pracftantissimi fuc-

runt, illo priore genere sacpe reliflo aut

declínalo, poálerius hoc máxime ample-

xus efi, quippe quod ejus indoli potius

temperatae quam audaci máxime con-

grueret. Quod ipse de se confiterur plu-

ribus locis, quos omitto brevitatis gratia,

quales sunt C. I, 6, 9 seqq.; II, i , 37

seqq.; III, 3, 69; IV, 15, 3, 69, IV, 2,

25 sepp,; IV, 15, 3 . In bis ego locis si-

ne ulla dubitatione confirmaverim poé-

tam voluisse ingenii sui mediocritatem

significare, urbana tamen usum ironía

nonnumquam. Nam si quandoque «mul

ta (Romanum) tolUt aura cycnum, tendit (o leftor), quotiens in altos nuhium trac-tus», saepius tamen âpis Matinae more fnodoque, grata carpentis thyma per laho-rem pluriinum circa nemus umiaique Ti-heris ripás, operosa parvus carmina» fin-git. Quae verba etiamsí, ut jacent, poétae

urbanitati vertenda sunt, ccrte Venusí-

nus altius volare et cautissíme temptavít

et in plerisque carminibus «auream» po-

t'us secutus eñ «mediocritatem» quam

audaciam, dulcedine potius quam majes-

tate praeditus eft, jucundíor venuftlorque

quam altus et magnificus, gratior et ele-

gantior quam grandis et sublímís, leníor

deníque et tranquillior quam vchemens

et ardens apparet. Nimirum ultra vires

ingenii sui, quas probé noverat, progredi

non eít ausus nisi insolentiore animí mo-

tu excitatus, provocatus, lacessitus.

Propriam igítur indolem consulens

eique prospicíens, egregii poétae partes

Latinus lyricus egit. Cui reí addenda cSt

exquisitior argumentorum deleftus in

poématis fingendis. Haec ením potissi-

mum de vita communi desumuntur, sed

ita ut accommodatissima sint ad docen-

dum et delefitandum, in qua mixtíone re-

rum utílium et dulcium «omne tulit punc-

tum». Modo enim cum amicís jocatur, at

urbane semper et Attíce, modo sapienter

vivendí praecepta tradit illuftratque mí-

rífice, temperantiam docet aequítatemque

animí et magnitudinem, pietatem in pa

triara et déos laudibus cxtoUit, nunc de-

teñatur aetatis suae vitia, impietatem,

avaritiam, luxuriam, nunc ad caelum ef-

fert praeclarissimorum virorum virtutes

et facinora, laudesque canit deorum má

xime in publica populi Romani laetitia

cum grati animi signiflcatione. Semper

scriptor sumit materiam viribus aequam

suis, poltquam diu versavit quid umeri

recusent, quid ferré possint, rerum atque

bominum rationem diligenter.

At vero non bis quae diximus con

tentas, processít ulterius, carminum enim

formam eam effingit quam potuit elegan-

tissimam. lUam breviter admodum attin-

gam,nam bujus scripturae anguîis coac-

tus, ipsam amplificare nuUo modo pos-

sum. Qua de re generaliter eíl dicendum

Graecorum eum artem ratíonemque esse

imitatum, at non serviliter, poUuit enim

ea ingenii vena atque puléhritudinis ve-


L L o B E R A

nuilatisque sensu, quibus lyricae poésis

vim et gratiam facile perciperet et asse-

querctur. Itaque et lyricam didionem in-

venit et números et versus ad Graeco-

rum normam concinnavit, asperiorem

adhuc incomptioremque poé'ticum ser-

monem ad elegantiam suae aetatis con-

formavit, quod sibi etiam Catullus, Asi-

nius Pollio, Varius, Vergilius proposue-

rant. Quare cum haec omnia ipsi invi-

diam moleiliamque a Bavio Mevioque,

pessímis poé'tis peperissent, de quibus

Vergilius, B, 3, 99:

Qui Bavium non odit, amet tua car-[mina, Mevi,

de hoc autem ipse Horatius,

Epod, 10:

Mala soluta navis exit alite, Ferens olentem Mevium,

exclamat ad Pis., 53 sepp.:

Quid autem

Caecilio Plautoque dahit Romanas,

[ademptum

Vergilio Varioque? Ego cur acquirere

[pauca

Si possuin, invideor, cum tingua Ca-

[tonis et Enni

Sermonem patrium ditaverit?

Patriam igitur linguam duplíciter

Horatius locupletavit, priraum ex opibus

Latini sermonis propriis, deinde Graccis

con¿):rudionibus qui Hellenismi a Gram-

maticis vulgo nominantur, quorum car

mina Horatiana plena sunt. Nihil jam

dicam de piíio et polito orationis colore;

nihil de numeris et versibus plañe cum

materia consentientíbus; nihil de trasla-

tionum metaphorarumve audacia, quam

ingeniumatque elegantia moderanturjhoc

tamen unum animo advertam, non ab

eo mediocriter esse versatum atque ser-

vatum praeceptum illud luculentissimum

suae ad Pisones epiílulae:

Sit quidvis simplex dumtaxat et unum. Continet enira unumquodque carmen

Horatianum principem sive primariam

aliquam sententiam, ad quam tándem

aliquando celera referuntur. Eam autem

veíligare mentis oculis non eíl facile

semper, cum aliquando animo commotus

illam potius poético lumine coUuílrare

vídeatur et exornare quam aperte ante

oculos legentis poneré. Attamen singulae

carminis partes ita inter se copulatae co-

nexaeque sunt, ut ad illam declarandam

sollerter omnes conspirent. Pindari enim

quandoque artem secutus, ab eo quod

initio proposuerat digreditur, sententia-

rum ordinem rerumque seriem liberius

commutat, nonnumquam saltu quasi fac-

to medias sententias praetermittit, quae

requiri videntur ut magis perspicue car

men intellegatur. Hujusmodi transitiones

saltus lyrici non inepte dicuntur, quod

lyricorum magis proprii sunt quam ce-

terorum poétarum, similitudine desump-

ta ab eundo in cogitando. Quae cum ita

sint, non ea tamen ofíiciunt quominus

cjus poema sit simplex et unum, ñeque

ejus partium jundurara turbant, copula-

tionem impediunt. Sed jam ad ea gres-

sum faciamus, quae magis singulariter

ad Horatianam formam attinent.

Eíl Q . Flacci dos peculiaris usurpa-

tio veri cum fidione conjun£ti, quae con-

juníiio per se ipsa ¿lili HoratJani pars

eál. Horatius vates eft Musarum sacer-

dos, quem Superi tuentur, quique «car

mina non prius audita virginihus pueris-que cantat, et vulgus arcet», quem

. gelidum nemus

Nympharumque leves cum Satyris Qoori

Secernunt populo.


H O R A T I A N A

Eum a casu arborís fortuito, a maris Vulcanus ardens urit officinas?

tempcftate, ab occursu lupi liberat tutela Tertia «vatis Horatii» dos brevitas

caeleátis, quod sit Homo sacer. Hinc cotí- eft contradiaioque álili, qui paucis mul-

junaio fabulae cum iis quae reapse eve- ta continet, ñeque redunda! aut diffluit,

nerunt, hinc episodia illa mythologica sed ubertatem coércet verborum, deque

quibus indulgere solct in poématis con- ¡¡s agit duntaxat quibus eü hic locus

cinnandis. ñeque sine ulla ratione ab eo Altera qualitas formae Horatianae Lucus et ara Dianae

eíl usus imaginum, quas poeta usurpat Et properantis aquae per amoenos am-

ut et res et sententiae mentí inhaereant íhitus agros,

firmiter. Res abálraftas refugit lyricus: Aut flamen Rhenum aut pluvius des-

apud ipsum tempeítas Pater eü sive Jup- [crihitur arcus;

piter, qui *igni corusco nuhila dividens Semper ad eventum feñinat et in me-per purum tenantes egit equos volucrém- ¡dias res

que currum», visoria dea, quae ab alto Jslon secus ac notas, auditorem rapit...

descenáit, 'vidorem fronde coronal:^. Ver- Horatius igitur «breáis esse iahorat».

bo, Horatius numquam piSor essc desi- Quod si aliquando obscuras fieri videa-

nit: Ut piQura pohis. tur, non id brevitati eál tribuendum, sed Ex iis imaginibus oriuntur res singu- poé'ticae locutioni potius, nobis recondi-

latim oculís objeaae. Si vult poeta iocum tae, qua de causa poftulat a nobis dili-

campeítrem ob oculos poneré, quo araici gentem inveftigationem. Quae tamen dif-

seccdunt ut fefto die genio indulgeant, ficuhas invenitur etiam in amplioribus

oftendit «pinum ingentem albamque popu- scriptoribus, qualis cü Vergilius, eo

lum, umhrant hospitalein ramis consociare quod Latinus sermo sit pressior quain

amantes, fugacemque lympham obliquo Hnguae noñrae recentiores.

riijo trepidare laborantem». Praeditus ille Nihil de epitbetis dicam, quibus Ve-

eál arte pingendi, poiletque vi imaginan- nusinus luculentissime utitur, quorum

di, quam tpavxaaíav dicimus, nunc ludiera usurpatio plena facilitatis eñ et felicita-

et petulanti, nunc feSliva perqué jucun- tis, habeturque quasi dos peculiaris da, quippe quam et ratio et judicium re- scriptoris Carminum. (O

gant et moderentur. Inde illae antitheses Gloriari igitur mérito potuit poeta,

quibus res rebus, sententiae sententiis suae sibi conscius virtutis, quod monu-

opponuntur. Quis enim non tenet me- mentum aere perennius conftruere primus

moria carmen 1. I, quartum, ubi coepisset, idem ingenii sui felicítate exe-

Cytherea ¿boros ducit Venus imminente gerit seu ad finem mirifice perduxerit,

[luna, consiliumque quod inierat ut Roma Ro-

junüaeque Nytnphis Gratiae decentes mano imperio digna polleret lyra, sic eü

alterno terram quatiunt pede, dum gra- exsecutus, ut et aequalibus et poíteris

[ves Cyctopurn suis exemplum reliquerit quod a nullo

( I ) Quae haênus a me scripta sunt de forma Horatiana, sic mtnfice Mcn¿ndez y Pelayo summatim exponit, eam cons-tituens «en la sobriedad maravillosa, eji la rapidez de la idea y cobcisión de la frase, en la tersura y nitidez en los accidentes, en la calma y serenidad soberana en el espíritu del artiiia». V. Miguel A. Caro, Ohservaeionia sobre la pótela koraciana, en «Horacio en España», t. II, Madrid, 1885, p. 373.


L L o B E R A

cive suo sit poíiea non dicam superatum,

verum ne ulla quidem ratione aequipa-

ratum. Nam ejus aequales Titius et T.

Septimius, de quibus ipse, Epiít. I, 3,

9 et I, 3 , 36, aliique pauci vix nomen

nobis, carmina, quod sciamus, nulia reli-

querunt. Poílcra autem aetate nemo poe

ta lyricus cum Horatio comparandus.

Quapropter prudentissime Quíntilianus,

X, I, 96: At lyricorum idem Horatius

fere solus legi dignus; •nam et insurgit ali-

quando, et plenas eíl jucunditatis at gra-

tiae, et variis figuris et verhis felicissime

audax.

I I

Sed jam gradum faciamus ad Legio-

nensem, ad eum poétam, cui jam dudum

Horatio Hispano cognomen eft, de quo

verbis pauca dicam, multa, credo, carmi-

nibus quattuor suis latine a me redditis,

quae paulo poH in médium proferam.

Audacissimo mihi spero fore ut leftor

benignissime et indulgeat et parcat; in-

tellexi enim brevius mihi iter per exem-

pla quam per doíirinam futurum. Sed

prius Bouterweckium audiamus, nonnul-

la exemplis praeponentes. Igitur de Le-

gionensi scriptor Hiítoriae Poesis et Elo-

qüentiae in gentibus seu populis recentio-

rihtis: Haud facile eát, inquit("), ilatuere

uter utri anteferendus, num Legionensi

Horatius, an Horatio Legionensis. Wet-

zerius autem et Weltius Bouterweckü

teñimonio nixi, in suo DiSionario Ency-

clopaedieo Theologiae Catholicae (") nemi-

nem asserunt ex scriptoribus recentiori-

bus magis intime sensum antiquorum

perspexisse poé'tarum, mcntem propius

attigisse, quam noílratem, neminem ho-

diernae poési propietates et indolem illo-

rum veterum scriptorum sapientius com-

municasse. Nofter autem Coll et Vehi,

acérrimo vir judicio, addit Magiftri Sal-

manticcnsis carmina aequiperari facile

posse eum Horatianis et arte et brevitate

diccndi, animi vero motibus praestantio-

ra bis illa et puriora habenda esseW

Sicuti Graecos Romanus, sic Latinos

et Graecos et Hebraeos Hispanus est

imitatus, ex Latinis praesertim Maro-

nem et Flaccum, ex Graecis Findarum,

ex Hebraeis Jobum et Davidcm, quos

omnes perbelle Hispane loquentes indu-

xit, quorumque versione facultates auxit

stili poé'tici in nostris littcris, ut in Lati

nis Horatius egregie. Sed brevissime

formam, de qua diximus, Horatianam,

quae naturae beneficio suoque studio va

tes noster excelluit, exponamus.

Ac primum quod fabulae Horatio

tribuerunt, ut rebus sacris profanas ex-

tolleret humanasque divinis, id sibi vates

Augustinianus longe superius compara-

vit doftrina et dogmatis santissimae nos-

trae Religionis. En tibi, leñor optime,

clarum carmen omnibusquc numeris ab

solutum, quod inscribitur A todos los

Santos, estque imago perfeñissima car

minis Hor. I, 12, quem virum aut heroa,

non serviliter ex Latino lyrico sed inge-

nuc admodum expressa:

( I ) In opera cit. vol. III, p. 339 leqq., Gottingae, 1804.—(3) Germanice concripto, Galltco autem U&o a GoielUer. 3) -ElementOf de Literatura», Art. Poet., I. II, cap. II, c)-


H O R A T I A N A 9 \

f Jos. Llohera, S. J. Fr. Luis de León

Quem canam divum procerumve caeli,

Musa, caeleSlis citharae perita?

An Deum ipsum, quem superum tuetur

Turba ílupetque?

Cu/US aut nomen Itfra ad dura tollet,

Ocius térras fugiente solé,

Quo die caelum nitet atque tanto Milite sptendet?

ínter has rapes recinetve imago Vocis, ut vates Ephrataeus olim Sacrum ad Hermonem gelidumque cantu

Aera mulsit?

Molti ubi flavos hederá capillos

Cinélus, et montem fidibus canoris

Duxit, et fortis rahidum leotiem

Vicit et'ursum.

Quem prius laudem quam Humilemque et

Qíii cibo viti vetitoqué vitam \Âltum,

Perditam reddens, hominem jacentem

Extutit alte?

Par Patri Aeterno parilisque nato Incolae terrae; trémit Oreas ipsum, Sol colit, vivunt, meliora faüa,

Canüa per illum.

Integer pon hune aleras canetur

LUCÍS et Mater pelagique fulgens

Sidas horrendi, generisque noñri

fida Patrona.

Spiritus princeps, tua non silebo Verba nec frmam tumidum in draconem Peólus; oblitum ñeque te, paratum

Ferré salutem.

¿Qué santo o qué gloriosa

virtud, qué deidad que el cielo admira,

oh Musa poderosa

en la criítiana lira,

diremos entretanto que retira

el sol con preílo vuelo

el rayo fugitivo en eíle día

que hace alarde el cielo

de su caballería?

¿Qué nombre entre eítas breñas a porfía

repetirá sonando

la imagen de la voz en la manera

el aire deleitando,

que el Efrateo hiciera

del sacro y fresco Hermón por la ladera?

A do ceñido el oro

crespo con verde hiedra, la montaña

condujo con sonoro

laúd, con fuerza y maña

del oso y del león domó la saña.

¿Pues quién diré primero

que el Alto y que el Humilde, y que la

por el manjar grosero [vida

reftituyó perdida,

que al cielo levantó nueílra caída?

Igual al Padre Eterno,

igual al que en la tierra nace y mora,

de quien tiembla el infierno,

a quien el sol adora,

en quien todo el ser vive y se mejora.

Después el vientre entero,

la Madre deáia luz será cantada,

clarísimo lucero

en efta mar turbada,

del linaje humanal fiel abogada.

Espíritu divino,

nó callaré tu voz, tu peého opueálo

contra el dragón malino;


10 I L L o B E R A

Ohrutae numquam ratis o magiñer, Ause, te, verhis, mea lingua dicit, Jeque cui nox e tenehris reduxit

Lucida vitam.

Quis tuum fletum pretiumque nardi, Corde converso hene, Magdalena, Non canet, cujus cumutata odore

Eñ domas orhis?

Quae colis Nilúm, rosa liliumque,

Concino te nunc, sapiensque virgO;

Ex sacro virtus tua lucet alma e

Vértice Sina.

Africae fulmen celebrem? favumne Romulum? an non Stridonium disertum, *Aureum os» aut qui mérito eñ ab omni

Gente vocatus?

Sidera attingit, rutilans columna,

Major excelsus Basilius añu,

Prae sua Demoñhenis baud diserta eSl

Copia fandi.

Crescit, exsurgens velut árbor annis. Laude Franciscus, micat in recessu Sptendor Antoni velut Ínter aílra

Luna minora.

Illa quo fugit, Pater, illa rara

Jam diu virtUs? Adyti quis aurum

Diruil? Quisnam sata laeta dumis

Miscuit excors?

En ubi piSti nituere flores,

Triticum flavum violaeque rubrae,

Carduus regnat, inimica avena

Fal sus amicus.

ni tú en olvido pueô, que a defender mi vida eflás dispueálo.

Osado en la promesa,

barquero de la barca no sumida,

a ti mi voz profesa; y a tí que la lucida

no¿he te traspasó de muerte a vida.

¿Quién no dirá tu lloro,

tu bien trocado amor, oh Magdalena,

de tu nardo el tesoro,

de cuyo olor la ajena

casa, la redondez del mundo es llena? Del Nilo moradora,

tierna flor del saber y de pureza,

de tí yo canto agora,

que de la santa alteza

de Arabia esparce luz tu fortoleza.

¿Diré el rayo Africano?

¿diré el Eílridonés sabio, elocuente, o del panal Romano,

o del que jucamente

nombraron «boca de oro» entre la gente?

Coluna ardiente en fuego,

el ílrmc y gran Basilio al ciclo toca,

mayor que el miedo y ruego; y ante su rica boca

la lengua de Demóílenes se apoca.

Cual árbol con los años

la gloria de Francisco sube y crece,

y entre mil ermitaños

el claro Antón parece

luna que en las estrellas resplandece.

¡Ay Padre! ¿y dó se ha ido

aquel raro valor? ¿o qué malvado

el oro ha deíbruído

de tu templo sagrado? ¿quién cizañó tan mal tu buen sembrado?

Adonde la azucena lucía y el clavel, do el rojo trigo,

reina agora la avena,

la grama, el enemigo

cardo, la sinjuílicia, el falso amigo.


H O R A T I A N A 11

FleSte ja n ttohis oculós henignus,

Et tua ¿extra validas revelle

Turpe, inhumanum, seré trita, reda

Temporis aSli.

Peüori dona r-qui:m, recoüo

Anxia cura in tenehris; ego extra

Carcerem nomenque tuum decalque

Dulcius edam.

Dulce solamenl mea non negaba Aasa mdjores meraisse poenas; At magis, qao sunt vitiosiora,

Laade fereris.

Convierte piadoso tus ojos y nos mira, y con tu mano

arranca poderoso lo malo y lo tirano, y planta aquello antiguo, humilde y llano. Da paz a aque£le peého, que hierve con dolor en no¿he escura; que fuera deê eÜTeáío

diré con más dulzura tu nombre, tu grandeza y hermosura. No niego, dulce amparo del alma, que mis males son mayores que aqueje desamparo; mas cuanto son peores, tanto resonarán más tus loores.

D: usu autem imaginum, quae pars usurpans, qua ratione thcologus Augus-altera eSt formae Horatianae, et de fu- tinianus veram absolutamque beatitudi-giendis rebus abítrañis et de contrariis nem intcUegat. Ipsum igitur audiamus: opponendis, quid dicam nisi haec omnia «Nam his duabus rebus continetur abso-in carminibus Legionensis esse valde prae- luta et cumulata beatitudo: Dei contem-clara, non minus quam in Venusini? Ad plattone scilicet et cognitione templi Dei, hoc confirmandum satis erit legcnti ante id autem eít universi hujus: quod unum oculos poneré odam amico suo Philippo tempium cñ auguílissimum atque maxi-Ruissio dicatam, eam, inquam, quae inci- mum. Nam haec naturae rerum cognitio pit, «¿Cuándo será que pueda?» quam veluti cumulus additur visioni illi con-m..ito idem Coll et Vehí(') plenam dicit tcmplationique Dei, in qua proprie ipsa esse rerum sublimium, Martínez de la beatitudo consiftit». Rosa Wtot imagines magnificas in ea ines- Igjtur has naturae partes atque rase, tot cogitationes sublimes tamque sin- tíoncs beati viri in caeleíli illa et futura gulari pulcritudine expressas, ut paucae vita cognoscent, eaque ex cognitione ca-admodum scriptiones inveniantur, quae pient summam voluptatem. Nam quod possint ei conferri una cum sublimitate aliud puris et benc affeftis animis exhi-ingenuitate ac simplicitatc conjunaa. beatur gratius speñaculum quam eft hoc,

Et quoniam agitur in hoc poémate quod illis a Deo exhibetur, cum de al-

dc cognitione qua ipse poeta, vir sapien- tissimo et máxime splendido loca caeli in

tissimus, praeditus erit in beatis illis omnis mali experte vita ipsi conálituti,

caeli sedibus, significabo ipsius verba non solum videant ¡lia:

Defeftus solis varios lunaeque labores, Unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant

(O Ebaimtai it LlUr., Art Poét. II, n. ¡23.—{t) Toétit*. tnoUriiSn •! «>nta II.


12 L L o B E R A

Haílenus Legio-

Obicibus ruptis, rursusque in se ipsa residant;

Quid tantum Océano propcrent se tingere soLs

Hiberni, vel quae tardis mora no£iibus obñet:

Sed multo illis majora ac reconditio- his similia permulta».

ra cognoscent, causas nimirum omnium nensis.(')

rerum et cujusquc rei principia interiora ^^¿ ^^^^ ^^^. ^ „ j ; „ „ , „ poématis de

atque priora, ipsarumque Ínter se natu- ^^^ superius, in qua unum altcrumque

versum desumpsi ex P. Thomas \ iñas , rarum atque rerum consensiones et dis-sensiones arcanas, quarum eít, ut máxime jucunda causa atque ratio, aliaque

Quando, Philippe, e earcere corporis

Caelum valebo scandere fulgidum,

Verumque purum alto tuerl

Orbe magis fugiente terram?

Vitam prope itlic, splendida lux ego

FaSus, videho, consplciens simul

Diñinda, quae sunt, quae fuerunt

Principiumque suum haud apertum.

Itlic videho quomodo Dextera

Excelsa mundi jecerit arduum

Fundamen ad UheÜam, coque

Firma sedent elementa terrae.

Stantes videho quas super insidet

Tellus columnas, signaque timitum

Queis aeíluosum turgidumque

Provida Mens pelagus coircet:

Cur térra motu contremat, áspera

Ira tumescant cur maria, exeat

Trux unde ventus, curve crescant

Oceani et minuantür undae,

Atque unde fontes, unde perennihus Lymphis alantur flumina, quisve alat

Lahentia^ et causas videho Frigoris imhriferi et caloris.

S£h. P.:W

¿Cuándo será que pueda libre deála prisión volar al cielo, Felipe, y en la rueda que huye más del suelo contemplar la verdad pura sin duelo?

Allí a mi vida junto en luz resplandeciente convertido veré diáiinto y junto lo que es y lo que ha sido y su principio propio y escondido.

Entonces veré cómo la soberana mano edió el cimiento tan a nivel y plomo, do entable y firme asiento posee el pesadísimo elemento.

Ver¿ las inmortales colunas do la tierra eálá {undada, las lindes y señales con que a la mar hinihada la Providencia tiene aprisionada.

Por qué tiembla la tierra, por qué las hondas mares se embravecen; dó sale a mover guerra el Cierzo, y por qué crecen las aguas del Océano y descrecen:

dedo manan tas fuentes: quién ceba y quién baálece de los ríos las perpetuas corrientes; de los helados fríos veré las causas y de los eílíos:

( I ) Opm, t. I, pp. 137-138. in psalm. XXVI.—(») Vtnlontt Utlnat dt fottíat iUptnts, Barceloia, 1927.



Quisnam supernas aetheris in plaga Moles aquarum fulciat, et tua

Qua fulminum, Dive, officina, Arca nivis, tonet unJe caelum.

Cum veré tota n contigit aira

Turhari in alto, (nonne vides?) dies

Nigrescit, insanitque Caurus,

Atque levis petit añra pulvis.

Interque nimbos horrisonum Deus

Currum et coruseum commovet et citum,

Ardente caelum fulget igni,

Terra tremit, pavor alta corda

Proílernit, imhres nubihus effluunt,

Effusa manant flumina collibus,

Cassum laboran, undantia arva Attoniti agricolae intuentur.

Ipse altus illinc despiciam vías

Motusque caeli, fatn modo concitas

Nunc tempcratos insitosque,

Principium indiciumque rerum.

Quisnam aílra ducat perspiciam queque, Quisnam efficaci lumine et áureo

Accendat, ambae cur et Ursae Sint pelago timidae usque tingi:

Qua parte vitae et luminis editor

Sol nutriatur, perpetuo nitens;

Cur praepes bibernus recedat,

Quis teneat tenehris moratum.

Immota cernam laetitiae loca

Orbe in supremo, laeta sedilia

Et luce et auro fabricata

Atque animis habitata diis.

las soberanas aguas del aire en la región quién las soñiene; de los rayos las (raguas; dó los tesoros tiene de nieve Dios, y el trueno dónde viene.

¿No ves cuando acontece turbarse el aire todo en el verano? El día se enegrece,

sopla el Gallego insano, y sube haála el cielo el polvo vano;

y entre las nubes mueve su carro Dios, ligero y reluciente, horrible son conmueve, relumbra fuego ardiente, treme la tierra, humillase la gente.

La lluvia baña el te¿ho, invían largos ríos los collados; su trabajo deshecho, los campos anegados miran los labradores espantados.

Y de alli levantado veré los movimientos celeíliales, ansí el arrebatado como los naturales, la causa de los hados, las señales.

Quién rige las eílrellas veré y quién las enciende con hermosas y eficaces centellas; por qué eílán las dos Osas de bañarse en la mar siempre medrosas.

Veré cite fuego eterno, fuente de vida y luz dó se mantiene; y por qué en el hibierno tan presuroso viene, quién en las no¿hes largas le detiene.

Veré sin movimiento en la más alta esfera las moradas del gozo y del contento, de oro y luz labradas, de espíritus diéhosos habitadas.


14 L L o B E R A

Quod ad brevitatera orationis attinet et parsiraoniam, difficile eft alium poé-tam in noílris reperire tta contradum, ita pressum, ita paucis multa compledentcm, ut Aloisium Legionensem. Ego vero nc-minem adhuc legi nisi Franciscum Mc-dranutn, qui modo Horatiano Horatium partim reddidit Hispane, ejusque veáli-gia sic pressit ct fixit, ut nisi a Venusino dudus manu pedem efferre aut progredi nescire videatur aut nolit, cui saepe desit proinde imitatio expedita et libera, qua-lis eñ Aloisiniana, cujus jam pressus álilus et contradus cerni poteít in carmine Quem canam divum; quod si cum suo exemplari, mi leflor, comparabis, Latini Lyrici brevitatem et senties et de-guílabis. Aloisius enim fere, ut Q. Flac-cus, brevibus utitur ^rophis, quae am-plitudinem luxuriemque dicendí quodam-modo cáercent ct adftringunt. Quod tibi etiam pcrsuasum erit si lu^rabis oculis odam alteram Quando, Philippe, e caree-re corporis, et sequentem, cujus hispane eSt initium «Recoge ya en el seno», lati-

Condit ager propiam speciem in stia visce-

Lumine triílitiae [ra, caelum

Discutit otnne decus pratis, silvasque de-

Exuit et fotiis [core

Paulatim; ad lucem Capream jam tendit

Aethera jamque secat [Apollo

Odor, et perflam Auíter densissima cáelo

Nubiía cogit atrox.

Ultrix Regini vatis grus jam volat alta

Flehiliterque gemit

Rauca sonans, ferro proscindunt arva fe-

Sub juga colla boves. [rentes

Invitat nos ad íludium haud ignobile tem-

Famaque ad alta vocat [pus,

ne Condit ager propiam speciem in sua viscera, quam amico suo Johanni Grialo, S. Scripturae le&ori in alma Academia Salmanticensi dicavit, cui etiam donavit traftationem De utriusque Agni, typici atque veri, immolationis legitimo tempore, cujus poálrema verba haec sunt: «Quac tu, Griale, qui et judicio et doftrina praeâs, qualia sint judicabis»- In censura autem Triplicis Explanationis in Canticum Canticorum haec habet Gria-lus in Legionensem: «His explanationi-bus nihil meo judicio dedit haec aetas ñeque elegantius». Quam censuram co-mitantur nonnulla diílydia, quibus ipsc censor invitat coUoquentes in Canticis ut lauro poétam donent:

Neftite serta meo varia de fronte Lusoi Sed bene texetis formoso pollice serta... Tum ternis luñratc ¿horis, tum dicitc

[carmen.

Carmine si possit mergier invidia.

Hoc autem cít Aloisii promissum carmen:

Recoge ya en el seno el campo su hermosura, el cielo aoja con luz triíle el ameno verdor, y hoja a hoja las cimas de los árboles despoja.

Ya Fcbo inclina el paso al resplandor Egeo; ya del día las horas corta escaso; ya Eolo al mediodía soplando espesas nubes nos envía.

Ya el ave vengadora del Ibico navega los nublados, y con voz ronca llora, y al yugo el cuello atados los bueyes van rompiendo los sembrados.

El tiempo nos convida



Dorsa, Griale, sacri montis, quo scandere

Mentís inops poterit. [nunquam

Inceptum pretende grádum hene, vince ca-

Unus et alta teñe; [cumen,

Quoque fiuit fons largas aquue, purissimus

Care, sillm releva. [undis,

Divitias mirans insanum neglege vulgus

Quod hona fiüa petit

Auro inhians, nam Euro magis eñ levis il-

Et magis illa fugax. \ta voluptas

Scrihe tihi spirat quod amicus Phoehus, a-

Namque vetufía novus [mice;

Aequiperat Slilus et superat; sed me ñeque

Te prope posse sequi. [crede

Nam mihi, qui insidiis raptus sum et tur-[hine praeceps

Quique via e media

\ma peto, pleürum fraStum eü cum pedi-

Pennigerique umeri. [ne amatum

In poilrema, quam brevissime des-cripsi, dote Horatiani carminis de epithe-torum deledu praeîtit etiam poeta Sal-manticensis supra quam dici (acile poteál. Nolo in re tam aperta immorari. Eam tu

Ule quam felix hominutn tumultus

Qui fugit cautas, sequitarque opertam

Semitam quam qui sapiere pauci Ante adieruntl

Ejus haud peüus ciet intumescens

Principúm sors, nec Üupet ille teEtum

Aureum, ílruxit sapiens quod Afer,

Fulcit iaspis.

Neglegit famam, cat'it haec acuta Voce si nomen suum, dd aílra mehdax

a los eludios nobles, y la fama, Grial, a la subida del sacro monte llama, do no podrá subir la poílrer llama.

Alarga el bien guiado paso, y la cuefta vence, y solo gana la cumbre del collado; y do más pura mana la fuente, satisfaz tu ardiente gana.

No cures si el perdido error admira el oro y va sediento en pos de un bien fingido; que no ansí vuela el viento, cuanto es fugaz y vano aquel contento.

Escribe lo que Febo te di¿ia favorable, que lo antigo iguala y pasa el nuevo eítilo; y, caro amigo, no esperes que podré atener contigo.

Que yo de un torbellino traidor acometido y derrocado de en medio del camino al hondo, al pledro amado y del vuelo las alas he quebrado.

poteris perpendere in versione clarissimae notissimaeque odae «¡Qué descansada vida..!» in qua vita laudatur ada procul a negotiis hominumque tumultis, quam-que Latinis versibus ita reddidi:

¡Qué descansada vida la del que huye el mundanal ruido, y sigue la escondida senda por donde han ido los pocos sabios que en el mundo han

Que no le enturbia el pedo [sido! de los soberbios grandes el eílado, ni del dorado UÚ\J

se admira, fabricado del sabio Moro, en jaspes suálentado.

No cura si la fama canta con voz su nombre pregonera,


16 L L o B E R A

Lingua si id fert quod fugit illa virtus

Nescia fraudis.

Quid mea referí digito si inani

Indicar? si aura populari anhelus,

Triílihus curis crucior diuque

Marte dolenda?

Ditlcis o mons, o fluviusque fonsque!

O loci tuti, plácida benignos

Vos peto, harrescens maris alta, navi

Heul prope quassa.

Condidam iucem facilemque somnum Liber a curis cupia; superbam et Nubilam frontem metua beati aut

Sanguine ctari.

Suseitent memet volucres, canendi

Dulce non doEtae, minime sed illa

Cura quae semper sequitur gravis cui

Imperat alter.

Vivere et mecum liceat, bonisque

Perfrui cacti sine teüe, solí.

Libero poena, spe, odiis, amare

Invidiaque.

Montis ad clivum satus hortus ipsa

Eíl mea dextra, raseoque flore

Veré pubescens sua poma monílrat

Certa fidelis.

Ejus et formam velut intuendi Fons et augendi cupidos, fugad Defluit cursu, properans patenti

Vértice collis.

Lene mox fleSit fugitivos inter Arbores gressum, viridanti et herba Hic humum veílit varioque flore

Spargit ubique.

ni cura si encarama la lengua lisonjera lo que condena la verdad sincera.

¿Qué preíla a mi contento si soy del vano dedo señalado? ¿si en busca áeSte viento ando desalentado con ansias vivas, con mortal cuidado?

¡Oh monte, oh fuente, oh río, oh secreto seguro deleitosol Roto casi el navio a vueílro almo reposo huyo de aqueile mar tempeñuoso.

Un no rompido sueño, un día puro, alegre, libre quiero; no quiero ver el ceño vanamente severo de a quien la sangre ensalza o el dinero.

Despiértenme las aves con su cantar sabroso no aprendido; ni los cuidados graves de que es siempre seguido el que al ajeno arbitrio eílá atenido.

Vivir quiero conmigo, gozar quiero del bien que debo al cielo a solas sin teíligo, libre de amor de celo, de odio, de esperanzas, de recelo.

Del monte en la ladera por mi mano plantado tengo un huerto, que con la primavera de bella flor cubierto ya mueílra en esperanza el fruto cierto.

Y como codiciosa por ver y acrecentar su hermosura,

desde la cumbre airosa una fontana pura haíla llegar corriendo se apresura.

Y luego sosegada el paso entre los árboles torciendo,

el suelo de pasada de verdura viíliendo y con diversas flores va esparciendo.



Hortus aeítiva recreatur aura El aire el huerto orea,

y ofrece mil olores al sentido:

los árboles menea

con un manso ruido,

que del oro y del cetro pone olvido.

Ténganse su tesoro

los que de un falso leño se confían;

no es mío ver el lloro

de los que desconfían

cuando el Cierzo y el Ábrego porfían.

La combatida antena

cruje, y en ciega nodie el claro día

se torna, al cielo suena

confusa vocería,

y la mar enriquecen a porfía.

A mí una pobrecilla

mesa de amable paz bien abaálada

me baála, y la vajilla

de fino oro labrada

sea de quien la mar no teme airada.

Y mientras miserable

mente se eílán los otros abrasando

con sed insaciable

del peligroso mando,

tendido yo a la sombra e^é cantando.

A la sombra tendido,

de hiedra y lauro eterno coronado,

pueálo el atento oído

al son dulce acordado

del pleñro sabiamente meneado.

Ex iis paucis quae ex noílro lyrico poético' seu vi lyrica, sivc ea oritur ex

excerpsimus, fit illuílre ejus poétis for- argumentis, quae traílat poeta, verarum

mam essc Horatianae persimilem, poé'sim rerum et caeléílium, sive ex ratione in-

ipsam aequalem aut, ut critici nonnulli genua pariterque sublimi eorum traftan-

judicant ('), superiorem. dorum. Quapropter ómnibus poémata

Superari autem facile ab Hispano pergrata sunt perqué jucunda, atque ira

Latinum asseri poteíl sine dubitatione per jucunda, ut possimus cum Vergiliano

in motibus animi exprimendis, in afflatu, paStore conclamare (=>:

Tale tuum carmen nobis, divine poeta,

Quale sopor fesis in gramine, quale per aeálum

Dulcís aquae saliente sitim reílinguere rivo.

Nec calamis solum aequiperas, sed voce, magiálrum.

( I ) V. Fr. Conrado Muiños Sáenz, Influencia tU íot Agustinoa en la poesía cuíl. «La ciudad de DÍOSH, vol. XVII, p. 330, (3) Buc. J, 45. seqq.

I

Mulcet et nares odor, arhor ipsa

Fleditur, murmur sonat aure, scaeptri et

Immemor auri.

Congerat gaz,as sihi qui Jolosae

Fisas eíl navi: tímidos videre

Non meum fletas, Bóreas cum et Eurus

Proetia misceht.

Saucia antenna ingemit, atram in umhram

Clara lux transit, vagus atque triílis

Clamor it cáelo, pariterque poñtum

Muñere ditant.

Mensa mi pauper tenuisque plena

Pace dileda satis e£l: supellex

Áurea illius mare qui superhum

Non timet, eñe.

Dumûe permúltos satianda nunquam

Imperi incerti sitis aeíluosa

Torquet, herbosa recuhans suh umhra

Dulce ego eantem,

Aceuhans umbris, hederá virenti

'üinüus et lauro ad melos insonantis

Aure suspensa sapienter iüi

Pollice pleSri.


18 A V E N A R I U S

De Q. Horatii Flacci operibus poétícis

PoSi satis longam scribendi interca-

pedinem, qua etiam amicorum quorun-

dam ciebamus admirationem —sed tem-

pus non erat—, cogitare coepi, de qua

re initium caperemus. Sed ecce; «Quid

opus eSt deliberatione, inquam, cum in

PALAESTRA LATINA mensis Junii Avenarius

se ornaturum promiserit commentarium

Andreas Avenarius, S. V. D.

noílrum elucubratiuncula Horatiana?»

Tantum hoc vereor, ne ille Avenarius

proferat, quae cum nemini nova sint, mi-

nus videantur lepida. Sed Baumgartne-

rum Jesuitam potissimum secutus narrare

inñitui, quo Horatius ordine eas, quae

extant poé'ses ediderit, et quem indus-

triae ceperit fru&um.

I

Q. Horatius Flaccus, libertino patre

prognatus, admodum puer Venusia Apu-

liae Romam addudus cSt, ut ejus diligen-

ter excoleretur ingenium. Hic Orbilio

Pupillo praeceptore, in£ligante interdum

fuíle, edidicit Odysseam Livii Androni-

ci. Annos natus undeviginti Athenas

profedus litteris Graecis et philosophiae

operara dedit. Sic non solum animus phi-

losophorum praeceptis ad usum vitae

conformatus cSt, verum etiam litterato-

rum consuetudine ad Romanorum inge-

nuam dignitatem addita eál Graecorum

gratia. Sed e medio cursu illorum £ludio-

rum, interfcdo Caesare, contra Anto-

nium et Odavianum Brutum secutus cñ

per Thraciam et Macedoniam. Brutus

Horatium adolescentem, cujus ille pro-

babat alacritatem et do¿lrinam, tribunura

militum fecit. Sed cum Bruto ad Philippos

reflavisset fortuna et se summi exercitus

duces ipsi interfecissent, pars militum se

viítori dediderunt, pars fugerunt, in his

Horatius. Paulo poát, qui fugerant, pro

posita a triumviris rei impunitate, in Ita-

liam plerique atque Romam remigrave-

runt. Etiam Horatius laborioso itinere Ro

mam venit. Ibi interim mortuus erat pater,

nullis reliáis facultatibus, Venusinum

praedium assignatione agrorum amissum

erat, nuUa jam mentio erat ejus quem ges-

serat tribunatus. Amor urbis in qua pri-

mum animus puerilibus disciplinis erudiri

coeptus erat, Horatium Romae retinuit

exspeílantem, uter triumvirum, Antonius

an Oílavianus, nam Lepidi minor au£i;o-

ritas erat, superior esset discessurus, sus-

picantem fortasse Oíiavianum divino nu-

mine deítinari servatorem imperii et

reftitutorem civilis ordinis et litterarum.

I I

Principio ut viftum compararet apud

aerarium publicum seriptum quaeftorium

fecit. Tum temporis temptare coepit Mu-

sam:

... paupertas impulit audax

Ut versas facerem (Epiíl- a, 51).

In lucem prodierunt primae saturae

et epodi, anno a. Ch. n. 38. Quae cum


H O R A T I A N A 1 9

probarentur celeberrimis urbis poéüs

Vergilio et Vario, ab his commendatus

cSt Maecenati, magno illi bonarum ar-

tium fautori et patrono, qui Horatio an-

no 33 praedium donavit in montibus

Sabinis. Circiter annum 30 novae saturae

secutae sunt, omnino ofto. Deinde Ho-

ratius plausu incitatus eorum qui de poé

tica facúltate ejus judicare possent, imi-

tari coepit lyrica metra Graecorum. Sep-

tem fere annis elaboravit tres priores

libros carminum. Deinde reversus ad he-

xametrum scribere coepit epiílolas poéti

cas. Et scripserat viginti, in bis ad Mae-

cenatem duas. Cum ipse Auguálus cupe-

ret sibi id genus opus inscribi, Horatius

ei exponit, quid de poési sentiret univer

sa. Accedens similis de litteraria occupa-

tione ad Florum epiálula et epiálula ad

Pisones, faciunt librum alterum epiftula-

rum, qui editus eát circiter annum deci-

mum. Anno 17 jussus ab Auguño scrip-

sit carmen saeculare. Et quas praeterea

per occasionem (ecerat odas quarto ly-

ricorum libro coUedas edidit.

Hoc igitur ordine prodierunt Hora-

tianae poé es.

SATURAE decem (bic eñ prior saturarum

tiher) anno 38 ,

SATURAE oíio, poílerior liber anno 30,

EpoDON liber eodem fere tempere,

LYRICORUM libri tres anno 23,

CARMEN SAECULARE anno 17,

LYRICORUM liber quartus anno 13,

EPISTULARUM libri dúo circiter annum l o .

I I I

Sed jam accipe, quid de singulis ge-

neribus judicent prudentes. Horatius coe

pit scribere saturas imitatus Lucilium,

qui ei videbatur homo facetus dodusque,

sed parum in ornando diligens. Hoc igi

tur ei propositum erat, ut, quae suarum

saturarum argumenta delegisset his me-

liorem quam Lucilius daret formam. Et

tamen poé'tae nomen se his versibus mc-

reri negat ipse:

«ñeque si quis uti nos», scribat

«Sermonipropioraputes hunc esse poetam».

Et veré hi sermones macanis(^) Hari-

ris vel hodiernis elucubrationibus, quae

«feuillctons» dicuntur similxores sunt,

quam majori poési. Quam etiam jejunus

parcusque visus sit Horatius, qui pro

triginta saturarum libris Lucilii, qui tum

extabant edidisset prius decem, poá): om

nino o&ol Sed qui leget hos pedeílrium

argumentorum sermones, poétam fuisse

deprehendet hominem natura pracditum

perspicacissima, quem nihil rcrum hu-

manarum fugiat. Nam illis paucis saturis

tibi ampleaitur totam fere vitam urba-

nam et ruílicam, litteras et artes res pu

blicas privatasque et suas cum hominibus

omnium necessitudines. Quidquid deni-

que in sermonem cadere poteft, his satu

ris tangitur, praeterquam provinciam

politicam. Nam consulto declinat, quibus

rcfricari posse viderentur cicatrices, cx-

Slimulari cupiditates parum etiamtum ex-

tiíiae. Sed ómnibus se locis saturarum

poeta se praebet hominem mentis bene

sanae, hilarem, perfacetum. Non adeo

(1) Macarti voce Arábica sunt consetsus «IconfabuUtiones. Sunt autem poéseos genus, quod non adátrí¿ium metro, sed plenum homocoteleutis, pcrmiscetur poématis ct acnigmatia et eft quasi quacdam lascivientis rhetorices palaeítra. Hac arte in prímis fioruit Hariri, cujus vita continctur annis 1054 et i i a a .



phtlosophus, quae sint caeleilia relinquít ín medio, terreftria prudenter moderatur. Quas videt vitae rede inñituendae ratio-nes parum firmo álant illi fundamento, et illorum temporum corruptio nonnullis locis saturarum et ceterorum carminum ita nuda promergit, ut omnia tuto in manus adulescentulorum dari non pos-sint. Rursum qui his poématis sermoci-natur non modo rerum humanarum pe-ritissimum se offert, qui etiara cum sum-mis viris conversan sciat, qui calleat consuetudines militum, artificum, agri-colarum, nobilium, sed dodum quoque se hominem probat litteris Graecis et Latinis, memorem poétarum priorum, poé'tici apparatus ita potentem, ut ante eum neminem. Ipsis sermonibus scriben-dis linguam et formam augens saturam fecit artificium; proscripta metri varictate hexametrum retinens huic generi licen-tiam Lucílii legitima adürinxit forma. Multis locis saturarum et cpiAolarum facile agnoscas poétam notantem vitae humanae pugnas, crebro tangentem amoe-nitates naturae, etiam ad majus ple&rum idoneum esse. Et hoc quidem judicat Alexander Baumgartner S. J. sacerdos in eo opere quod de monumentis littera-rum totius mundi edidit. Operae pretium e£i cognoscere, quod judicium scripsit duobus saeculis ante in «Bibliotheca rhe-torum» Gabriel Franciscus Le Jay, ejus-dera ordinis sodalis: «Plenae sunt tam ipsius saturae, quam epi£lolae documen-tis egregiis, quibus virtutum omnium et moratae vitae fundamenta continentur. Regnat ubique amocnitas et urbanitas quaedam, quibus saturae accrbitatem tempcrat sic, ut monendo placeat et ri-dendo caíliget. Nemo aulicus tam comis et in aucupanda principum gratia solers.

in fabulis facetus, feílivus in praeceptio-nibus, in rebus máxime seriis admirabili lepore semper et acuto sale conditus. Reprehenderunt in eo quidam simplici-tatem ítili et nimiam in scribendo negli-gentiam. At id ipsum affedasse visus eSt, dum saturas suas sermones inscripsit, quasi nihil a familiar! sermone differrent, ñeque propter elucubrata ejusmodi poé-mata referendum se Ínter poetas censuit... Ceterum vcl in pedeñri sermone quem sedatus eít tam fuit cultor diligens La-tinae puritatis, ut ad eam nullus accesse-rit.»

Etiam in epodis eál poé'ta linguae et formae potens. Hoc genere Aréhiloíhum imitatus eSt, sententiis taroen minus acer-bis. Sunt autem omnino septemdecim carmina, quorum nonnulla Catullianis sordibus foedata displicent. In plurimis homo eát sana mente et jucunda alacri-tate. Cum saturae tribuissct hexametrum, in epodis primum trimetrum iambicum alternis sequente iambico bimetro adhi-buit, ex qua vicissitudinc versuum horum carminum cognomen cxílitit, quoniam epodus eSt brevior ille versus, qui lon-giori quasi accinitur. Poílea etiam alia metra assumens hoc ítudebat, ut sermo-nem Latinum, firmum illum quidem, sed parum flexibilem, Graecorum modis ap-taret. Et hoc ille primo, ut diximus prae--ftitit, in epodis.

Tum elegantiores Sapphus ílrophas et Alcaei et Anacreontis Latinae poé'si vindicare coepit, et tanta arte ad Roma-norum linguam tranílulit, ut exemplo-rum íiruduram, clcgantias, números non modo aequiperaverit, verum etiam illa Graecorum carmina, quae praeter pauca interierunt, poíleritati quodammodo re-praesentaverit. Et erat sibi Horatius


H o R A T I A N A 21

conscius rem propositara felicíter succes-

sisse. Itaque prima oda ipse lyricis se

vatibus inserit, oda tertia libri quarti se

musarum amores pangit, oda poftrcma

hujus colleaionis prioris gloriatur mo-

numentum se exegisse aere perennius.

Ñeque minus fidenter in quarto libro,

quem cdidit dccem annis poft tres prio

res, poUicetur de consequente se gloria:

Romae principis urhium

Dignatur suholes inter amahiles

Vatúm poneré me choros,

Et jam dente minas mordeor in-

[vido. (4. 3.)

Quem tum praetereuntes digitis mon-

ítrabant Romanae fidicen lyrae, poáircmo

carmine gloriara iñam Musae attribuit

et gratias agit Caesari Auguño, per

quem et vitae cultus et artes revixissent.

Eodem carmen saeculare spedat . Hora-

tius ccteros antiquorum temporum lyri-

cos praecedit multitudine rerum et con-

formatione orationis. Praeilent nonnulli

hoc vel illo genere. Raro noíler magni-

tudinem attingit Pindari: sed interdum

babet Horatius, quae fruílra quaeras in

Pindaro, et cum ceteris Graecis, quorum

pauca cxtent fragmenta ne comparan

quidem poteál.

I V

Ex multis Horatii carminibus tam-

quam ex speculo elucet, qualis animus

fuerit contemplantis vicissitudinem anni

temporum vel inconílantiam rerum, fru-

cntis casu laetiore aliquo, vel solitudine

ruris, amoenitate naturae, feSliva celebra-

tione. Nos pueri saepe calentes labore

interpretandi cavillabamur nihil Hora-

tium pangere, nisi vini potationem et

amores puellarum. Sed non juftc nos

quidem. Nam illa vini cántica non tam

plena sunt Bac£hi, quam Alcaei vel Ana-

creontis, et multo sunt felliviora. Hic

suadentur pocula, cum mutantur témpo

ra anni, cum dies feíli subeunt privatae

vitae vel publicae, cum proficiscuntur

vel reverterunt amici, cum nuntiatae vic-

toriae sunt, cum res superioris vitae po-

álulavit. Non facile nascitur in árido

poésis: sic Horatius cálice tempéralo

nonnunquam humedare oportuit amici

ineptias. Nunquam in his poculis effusa

regnat libido bibendi, sed vina jucundio-

res faciunt convivii consessus. Quae

Maeccnati et quae Virgilio inscribuntur

odae, perpetua erunt monumenta verae

amicitiae. Amoribus autem, quibus alii

poétae, quibus Catullus propemodum

solis ingenium consecraverunt, Horatius

ne quartam quidem partera assignavit.

Pleraque horum non inhoncíle scripta,

ludus poéticus potius videntur esse,

quam Ímpetus animi. Si non sequitur in

hac re sensum ChriAianum, qui fuerit

ante Chriálum, tamen abhorret ab illa

morum perversitate, quae jam tum tem-

poris subruebat familias, subruebat pu-

dicum amorem et omnino verecundiam.

Quam ille hanc libidinosam licentiam

inseftatur illa praeclara oda sexti libri

tertii, cujus initium eft:

Delida majorum immeritus lúes

Romane...

Profedo qui hominera feñivum no-

verit, nunquam contendet morum censo-

rem fuisse Flaccum. Si tamen oratione

acérrima invehitur in iftam lasciviam,

qua erat prudentia praeditus nativa, in-



tellegebat hoc malo serius ocíus interitu-

rum populi Romani robur, ruituram mo-

lem imperii, et laudi tribuendum Horado

eíi, quod homo veré Romanus ausus eü

exitium pracdicere. Si non et ipse ad

majora ascendit, causam praecipuam rec

le putaveris fuisse, quod negleda religio-

ne patria, receptis peregrinis moribus et

vitae cultu, introdudis perniciosis philo-

sophorum doñrinis, Epicureorum máxime

et eorum, qui a nobis nominantur scep-

tici, mirum quantum opiniones hominum

confundebantur. Horatius et ipse scepti-

cus «parcus deorum cultor et infrequens»

sentiebat, quantum interesset ad servan-

dum populum Romanum, servari deorum

cultum; itaque non semel dis antiquis in

carminibus honorem tribuit. Immo cre-

das ut Ciceronem sic Horatium suspica-

tum esse unum esse aliquod numen su-

premum, cum legis quibus lile verbis

pinxit majeílatem Jovis:

...Scimus ut impíos

Titanas immanetnque turmam

Fulmine suílulerit caduco,

Qui terram inertem, qui mare temperat

Ventosum, et urbes regnaque triüia

Divosque mortalesque turbas

Imperio regit unus aeque. (3 . 4.)

Non ille Ovidianus fuit «tenerorum

lusor amorum». Horatio amores ars fuit.

Ars poética illi lux erat et gaudium vi

tae: ars poética eum ex ignobilitate ge-

neris ad familiaritates principum virorum

sublevaverat, haec ei suppeditabat, in

quibus digne occuparet ingenium, haec

ei mundum illuftriorem faciebat, haec

eum in vitae humanae casibus consola-

batur. Hunc musae amorem £uisse verum

apparet ex odis, quibus Musam affatur,

et hoc amore longe praecedit illos luso-

res amorum, poetas eróticos.

ídem si quibusdam locis negat se,

levioris vitae vatem, laudes canere velle

Auguíli , cavendum, ne ad verbum acci-

piantur cae voces. Nam duodeviginti

odis gloria celebratur Auguíti, gloria ur-

bis. In íllis sunt illae sex longissimae,

artificiosissimae, elatissimae Romanorum

odae, lyricae poéseos gemmae, quas non

dubites componere Pindaro. Si minus

sint canorae, magis sunt perspicuae, et

magis presse fusae. Non hic cqui, non

beati equorum possessores laudantur,

sed refulgent majeálate rei, qua nulla in

orbe extitit major, antiquae Romae evec

tac ad faíligiura gloriae.

V

Hic accipe quae de praeílantia Hora-

tü lyrica proponit, quem supra comme-

moravimus Le Jay. «Neminem habuit»,

inquit, «Ínter Latinos, quem imitaretur,

neminem qui ipsum imitando sit assecu-

tus. Hoc teftatur Quintilianus, qui Ho

ratium fere solum esse dignum, qui legi

possit, profiteri non dubitat. Nam, inquit,

et insurgit aliquando, plenus eíl jucun-

ditatis et gratiae, et variis figuris et ver

bis felicissime audax. Is enimvero sic

omnem lyricae poéseos laudem et glo-

riam complexus e£t, ut cum in odarum

suarum líbris nihil ad absoluti operis

perfeaionem desiderandum, tum nihil

vel severiori criticae reprehendendum re-

liquerit. Diceres virtutes omnes lyrici

carminis quasi ia&o agminc ad ornan-

dam Horatii musam confluxisse: tam fe-

lix ac varius in argumentis, tam solers



in illis traftandis ac magnificus, tam gra-

vis in sententiis, tam moratus in docu-

mentis videri solet, adeo majeálatem car-

minis cum leporc rerum, gravítatem cum

risu et joco puritatem sermonis cum ele-

gantia conjungit sic, ut Graecorum poé-

tarum nemini cederé diccndus sit. Eos

cene, qui inter Graecos máxime florue-

runt, Sappho quidem et Anacreontem,

suavitatc et gratia spedabilcs, Pindarum

veré sublimitate commendatum, non mo-

do aequasse omnium paene criticorum judicio visas eñ. Liceat hic addere ad

Horatii commendationem Julii Scaligeri

judicium, qui duarum inprimis odarum,

quarum altera sic incipit: «Quem tu Mel-

pomene semel» (4. 3.) altera: «Doñee

eram gratus tibí» (3. 9.) ita suavitate ca-

piebatur, ut diceret: «Quarum símiles

malim a me compositas quam Pythioni-

carum multas Pindari et Nemeonicarum.

Quarum similes malim composuisse quam

esse totius Tarraconensis rex.

Non tamen Horatio contigit, ut ple-

bi Romanae universae pratefaceret ope-

rosae lyrae suae artem. Non pauci litera-

t¡ homines sui poé'matis assentationem

vulgi captabant, vulgus malebat laudare

et legere poetas antiquos, Plautum, Te-

tentium, Caecilium, Naevium, Ennium,

Livium Andronicum. Vulgo odae Hora

tii nugae putabantur, quibus nemo mag

nos poeta esset: copiosiore ple£lro cele-

braret Caesarem Auguátum. Ridebat

has imperitorum voces Horatius, sed

paulatim a lyríco genere recessit, qui

etiam in carminibus parcus, diligens, ac-

curatus fuisset. Pauca poSl annum aeta-

tis quadragesimum composuit carmina,

sed ad hexametrum revertit et ad sermo

nes, quibus deinceps formam dedit epis-

tulae. Sed ne hujus quidem generis pro-

digus prius viginti poémata edidit, pos

tea dúo cum epiltula Pisonum. Pauca

igitur opera, si numerum speüas, sed

arte absoluta adeo, ut hae epiñolae si-

milium operum ad haec usque témpora

exempla manserint. Sunt autem vel ve-

rae epiálulae, vel occasionis poémata,

vel commendationes, vel philosophiae

ejus muñera. Sunt fabulationes metricae,

sed in quibus singulis singula vel plura

carmina lyrica deprehendas condita sali-

bus et (acete di£tis. Duabus poñremis

prioris libri elucubrationibus Maecenati

et Libro suo inscriptis ipse, quid de lit-

terarum sui temporis âtu judicet, et

qualis ipse fuerit, poileris aperit: suo

mérito fadum esse, ut varietas formarum

Graecarum transferretur Romam, se

(uisse corporis exigui, praecanum, solí-

bus aptum, irasci celcrem tamen ut pla-

cabilís esset.

Pofterioris libri epiátulae literatoriae

dici solent quibus agnoscimus, quae fuc-

rit condicio literarum illo tempore, et

quae dodrina poética omnis. Ccrte epi-

ílula Pisonum níhil in eo genere pleníus

eál, breviarium haec cft íntellígentiae

artium.

V I

Talís fuit Horatius, talis est Hora- omnium temporum. Ex tanto gradu de-

tiana poésis. Usque ad finem saeculi trudi coeptus est, ex quo praeferri coep-

duodevicesimí inconcussa stetit Horatii ta est poésis Graeca, ex quo philologo-

gloria: fuisse unum ex maximis lyricis rum labor singula fere verba Horatii ad



Graeca exempla reducere conatus est, ex quo levior poésis popularis an-teponi consuevit viliori poési artificio-sac.

At numquam vera Horatii gloria in-teribit. Romani certe summum esse lyri-cum suum exiílimantes, vixdum mortuum ¡n ludum puerorum introduxerunt, in síholis áletit Kumanitatis ad hanc aeta-tem, amicus mansit non paucorum viro-rum poft sdiolae annos. Ncmo poeta alias do¿lis virís toties eSi in ore, quo-ties Romanae fidicen lyrae. «Animae dimidium meae», «Tu ne quaesieris>, «Dulce et decorum eñ pro patria mori», «Quid agis, dulcissime, rerura», «Ae-quam memento rebus in arduis servare mentem», «Hinc illae lacrimae», «Sunt certi denique fines» sescenta alia id genus mutuari solemus ab Horatio et íontis fartasse ignari. Erat cuidam ex c o n d i s c i p u l i s meis consuetudinaria vox: «Tutus bos etenim rura perambu-lat». Etiam hodie cantatur illud «Intc-ger vitae scelerisque purus», et hodie multi interpretantur vel explicant opera Horatii.

Si haec s&olarum consuctudo mag-nitudinem et audoritatem Horatii testa-tur, quid? illud quanti faciendum putabi-mus, quod hunc ducem secuti sunt ad unum omnes lyrae Latinae moderatores reliqui? Fatetur se didicisse ab Horatio ¡lie, cui jure Germanorum Horatio indi-tum cognomen eSt, Jacobus Balde Alsata; fatetur Casimirus Sarbievius Polonus; fatetur Jobannes Santolius Parisiensis, fatentur tot alii vetercs et recentes lyrici sibi ad Parnassum praeisse Horatium. Quo etiam magis dolendum reor hos poetas lingua et poética conformatione coryphaeo illi pares aut suppares, rerum magnitudine longe illo superiores, in lo-culamentis vel in arcis majorum biblio-thecarum computrescant, non committan-tur manibus noálris et áludiosae juven-tuti, quia non sunt, qui Horatio non defuit, Maecenates, quorum largitioni-bus illa opera imitatorum Horatii denuo mandentur typis. Haec Flacci annivcrsa-ria illos imprimis digne celebrare censco, qui operum suorum esse statuant suis nobis facultatibus copiam faceré horum Horatii imitatorum.

V I I

Sed antequam (inem fació dicendum esse videtur, ubi Horatius carmina ela-boraverit sua. Maecenatis, ut diximus, liberalitate anno 33 adeptus in Sabinis finibus praedium, plurimum vixit in suo praedio, aut Tibure, ubi Maecenati do-mus erat, Horatio, ut videtur, conduóli-cia habitatio, aut Romae, in coUe Esqui lino, ubi parvam domum babebat non longe ab aedibus sitam fautoris sui. In-terdum curandac valctudinis causa bali-

neas adiit. Bajas praeter ceteras. A Maecenate traditus Augufto eít, qui eum plurimi faciebat, et saepc invitavit, ut Romae esset, ut aliquod apud se delege-ret munus, poílremo ut scriba privatus esset; sed nullis condicionibus rure suo dimotus cñ. Valetudine haud ita firma jam dudum aífliftatus mortuus eíl anno aetatis quinquagesimo séptimo prope-modum expleto, V. Kal. Dec. anno ante Chr. n. oílavo.



Horatii vestigia in Prudentio Henricus Maruja, C. M. F.

Facturusne operae pretium essetn, ut Titi Livii verbis utar, de Venusino poeta si scripsissem, nec satis sciebam nec, si scivissem, dicere ausus essem; quippequi, quot et quam docti viri pluribus vel libellis vel plenis voluminibus, cum summatim de Horatii vita, ingenio, poesi, tum de singulorum poematum Índole singillatim disse-ruissent, non ignorarem. Animum tamen induxi disputare de Horatii vestigiis In Prudentio, sive de Prudentio Horatii imitatore, quo utri-usque poétae pagani et Christiani ingenium pogticum et propria virtus clarius appareat. Haud parvum influxum exercuit Horatius in scrlp-tores, máxime poetas, qui posterioribus saeculisin unaquaque natio-ne floruere.^'' Sed inter poetas antiquitatis Romanae quos Horatlum evolvisse et in commodum suum vertisse apparet, unus omnium ce-teris praestare videtur Prudentius, adeo ut a Bentleio Horatii com-mentatore appelletur perpetuas nosíri imitator, magnus imiíator Flac-ci, Christianorum Maro et FlaccusA^^

Aurelii Prudentil Clementis nomen egregium et poéticas facul-tates, neminem ex lectoribus ignorare arbitror. Nobili genere natus Caesaraugustae vel Calagurri, non enim est apud históricos consen-sus(3>. Flavio Philippo et Fl. Salia Coss. (a. 348 p. Ch.), experrecti ingenii et ad omnia summa natum mature se probavit, Nam brevi e rhetorum scholis egressus, in primis dicendi peritus, declamatorlis exercitationibus totum se dedit. Bis provinciae, forsan Tarraconensi, praefuit et ad aliud munus militare honorificentissimum a Theodo-slo Imperatore est evectus, ut ipse fatetur:

Tándem militiae gradu Bvectum pietas principis extulit, Adsumptum propias stare volens ordine próximo

(Praefat. v. 19-21) Romam veniens, martyrum ciñeres veneratus est, quorum geS'

ta dein carminibus celebravit. Nix capitis, ut ipse pulcre narrat {Prae-fatio V. 27), eum monuit ut ab aula se abdicaret, rebusque divinis animaeque saluti impensius vacaret. Quo anno obierit non llquet,

Anno círciter 405 carmina sua coUegit ediditque, praemissa Praefatione poética, qua paucis vitam suam delineat et argumentum operum designat (v. 34-42):

( I ) CÍ. S h o w s r m a i i n . Horace and his influencc. Boston, 1933. H c n é n d e s P e l a j r o . Horacio en España, Madrid,

1885 (Coleccián de Escritores Caftellanos, t. XXXIII). C u r e i o . Quinto Oracio Fíacco tiudiato in Italia dal ¡te. XIII al XVIII.

Caunia, 1913.—(a) B e n t l a y , ad Hor. Carm. U, 15. etc.—(3) T o n o a . B a r t h e t . Aurelio Prudencio Clemente. Ettudtt biográfico crítico (La Ciudad de Dios, t., 58, 59).


2 6 H . M A R T I J A

Atqui fine sub ultimo Peccatrix anima stultitiam exuat: Saltem voce Deum concelebreí, si meritis nequit.

Hymnis continuet dies Nec nox uUa vacet quin Dominum canat:

(Cathemerinon libet)

Pugnet contra haereses, catholicam discutiaí fidem, (Poémata didáctica. Apotbeosis. etc.)

Concalce t sacra gentium, Labem, Roma, tuis inferat idolis

(Psichomachla. Contra Symmachum)

Carmen martyribus devoveat, laudet Apostólos. (Perlstephanon líber)

Prudentium «poétarum Christianorum principem, unum veré poStam lyricum post Horatlum et ante Dantem»^", lectione et imita-tione classlcorum, Horatil praecipue, multum profecisse constat. «NuUum enim fuit penitus, ait Bruno Coloníensis,<^' studlorum llbe-ralium geaus in omni Graeca vel Latina eloquentia, quod ingenií sui vivacitatem aufugeret».

Dicemus primum de arte métrica Prudentii cum Horatlana comparatai deinde de aliquibus locís ín quibus Prudentius Horatlum pre oculis habuerit.

I

In arte Prudentii métrica nonnuUa Horatli vestlgia reperire possumus, cum potentl fecundltate Ingeníi Prudentianl conjuncta. Transacto Augusti saeculo, métrica Latina quasl allquid vletum erat, et Horatil traditío poética penitus deperdlta vldebatur. Posteriores poétae solummodo versibus jam evulgatis utebantur. ut hexámetro dactylico, pentámetro, iambico trímetro, hendecasyllabo. Strophae AeoUanae in Statii Silvis et in choristragoediarum Senecae inveníun-tar, multls tamen admlxtis licentiis.

Aliunde poétae Christiani, popull eruditionem praecipue intendentes, rythmos quaerebant populares. S. Ambrosius et Hllarius dimetro iambico utuntur,**- PauUnus Nolanus sapphicis etiam strophis congaudet. At ingenlum poetlcum Prudentii manebat Horatianam traditionem suscitare novlsque metrls augere. Et quemadmodum Ve-nuslnus metra a poétis Graecis usurpata indoli sermonis Latlni, Ro-manaeque aptavit proprietati, novosque etiam versus invenit, ut sap-

( i ) H e n é n d C B J»«l»yO, Hetmioxot, II, p. ao.—(a) Cit. >b A r é v a l o , prol. Edil. p. aog, Romae, 1788.—(3) Quat-tuor tantum hymaos ut veré genulnos hodierna critica tribuit Sto. Ambrosio: AeUmae rcrum Conditor, Deus ereator amnium-

Jam ¡urgíl tora tertia, Diu$ Rcdcmptor geittmm.



phicum niajorem et iambelegum. idem de pofita Hispano dicendum, qui poesim lyricatn Romae suscitat, ab Horatio multa metra desumit, suis temporibus accomodans, ingenií divite vena alias versuum spe-cíes adinvenít.

Ecce metra ab Horatio mutuata:

Hexametrum ^ iTu ^ Ü~U -^ ¡Tu | -^ íTu — u u adhibitum in carminibus epicis-didacticis.

lambicum trimetrum "Z— U — | ^— |" — | ^— p — (Cathemerlnon, VII,

Perlstephanon X, etc.)

lambicum dimetrum "Z— \o-\ "ü- | u - (Cath, I, II. IX, XII,- Per. II, V)

lambicum Dim. Catalecticu m y — |y — j u — I — (Cath. VI). Asclepiadeum minus | - ÜU | - || — ou | — UK (Cath. V). Glyconeum | - U Ü | - Ü U (Perist. Vil),

Archilochium majus — trü| — tTul — "—"I — uu | —u| — u| —u (Perist. XIII).

A i c a i c u m - Z j u - | - | - u u | - u u (Perist. XIV).

Notatu dignum est omnes hos versus separatim adhibitos esse a Prudentio, strophis scilicet monocolis, in quo ab Horatio differt, qui aiios alus admixtos usurpavit. Invenimus etiam in Prudentio praeter hendecasyllabum Catullianum {Cath. IV), tria metra ejusdem propria, saltem apud classicos non inventa: Trochaicum tetrametrum catalecticum:

— ü j — ü I ü ) " " u | | — ü | ~ u I — ü quod postea in poési rythmica religiosa máximum locum habuit, spreta tamen syllabarum quantitate. et accentu rythmico servato:

Scripta sunt cáelo duorum | maríyrum vocabula. Aureis quae Chrísíus illic \ adnotavit litíeris

(Per. I. 1, 2; cf. Cath. IX) Dactylicum dimetrum catalecticum - U U | - Ü U | - Ü U 1 -

Germine nobilis Eulalia Mortís et índole nobilior (Per. III, l, 2, cír. Cath. III).

Anapestum dimetrum catalecticum u~t> - j u"!; - u u - | "" Deus ignee, fons animarum, Dúo qui socians elementa... (Cath. X, 1,2).

Systemata seu strophae mixtae Horatianae occurrunt in Prudentio quae sequuntur:

Systema Pythiambicum alterum, quod constat hexámetro heroico et iambico trímetro:

Historian! pictura referí, quae íradita libris Veram vetusti temporis servat fidem (Per. IX, 19,20)


2 8 H . M A R T I ; A

Sapphicum prius, tribus sapphicis minoríbus et adonico: Plena magnorum domus Ángelorum Non timet mundi fragilis ruinam, Tot sinu gestans simul offerenda

Muñera Chrisio (Per. IV, 5-8) lambicum, trímetro et dimetro iambico:

Bst vera secta? te magister, consulo, Rectamne servamus fidem?

An viperina non cavemus dogmata Et nescientes labimur? (Apoth. Praef II)

Archilochium quartum, constans archilochio majore et trimetro iambico catalectico:

Fesíus Apostolici nobis redit hic dies triumphi, Pauli atque Peíri nobilis cruore (Per. XII, 3-4)

Hipponacteum, constans dimetro trochaico et trimetro iambico, utro-que catalectico:

Inmolat Dea Patri, Pius, fidelis, innocens, pudicus,

Dona conscientiae Quibus beata mens abundat intus (Epilogus. 1-4)

In Praefatione ad opera omnia Prudentlus systema tristicum adhibet, elementis Horatianis coalescens, se. glyconeo, asclepiadeo minore et majore:

Bis legum moderamine Frenos nobilium reximus urbium; fus civile bonis reddidimus, terruimus reos (Praef. i6-i8

Prudentius ubicumque metris utitur Horatianis. ejusdem Ho-ratii sequitur tradítionem, sive in basi spondaica metrorum lyrico-rum, sive in caesurarum regularitate. «Jam vero, ait Müller, cum Graeci lyrici in basi versuum glyconeorum, pherecrateorum, ascle-piadeorum, cum trochaeo princípali promiscué adhibuissent spon-deum, iambum, pyrrichium, et voluissent primam et quintam syl-labam alcaicorum quartamque sapphicorum ancipitem sive, ut veteres dixere, communem, Horatius omnia firmata spondeis sub severiorem legem revocavit. Praeterea cum idem caesuras, quae longioribus ver-sibus undecim syllabarum sive plurium, a paucissimis et vix dignis memoria exemplis si recesseris, semper voluit adesse incisionem fi-xam certamque>.<» Sic in glyconeo basis in utroque poeta ubique spondaica. (Cf. Perist. VII), Horatius (Carm. 1.15, 36) habet: ignís Iliacas domos, sea vix itcte, ut notat Wollmer.í^' In asclepiadeo etiam

( I ) M t t l l c r , De Mctrit HoratiaitU (in edit. minore, p. VII, Teubner).— (a) W o l l m a r , in edit. ma|'ore. Conipcaut metrorum, p. 333.—(3) • c h l U * " ' , M í l « i ¡¡/riquei d'Haraa, p. 71, Paiif, 1883.



semper. (Cf. Cath. V, Hor. Carm. I, 1, etc.) In alcaico fere semper ín Horatio. (Cf. tamen Carm. 1, 39, 9) prémant Caleña falce quibus dedit Fortuna vitem, et id. 17. trüi paratís et valido mihi; in Prudentio semper, cf Perist. XIV, Passio Btae. Agnetis.

In producía caesura alcaica poeta Hispanas etiam cum Horatio convenit. In Venusino caesura brevis rarissime occurrit/^' et in hujusTiodi exemplis. ut notat Bergman,"> agitur de t aut r. quae lit-terae (lege a Ritschl et Fleckeisen stabilita), antiquitus longae erant, praecedente vocali longa. Ita Ennius: Quae nunc te coquit et versatin pectore íixa; et etiam; Noenum (non enim) rumores ponebúí ante sa-7uíen7.'^'In Prudentio dúo exempla reperiuntur caesurae brevis: Perist. XIV. 9 Mortis deindé gloria liberae. (Id. 91). Exutus indé spiritus emicat. Haec exempla regulae generali non obsistunt, quia ín mente poétae re quidem vera cesurae longae sunt; siquidem «apud Pruden-tium longa fit syilaba métrica, duabus consonis sequentibus. etiamsi consonae in sequenti verbo sint>. ^> quod in allatis exemplis accidit.

At de Horatii in metricam Prudentianam influxu satis est su-perque dictum Ad ulteriora veniamus.

I I Si Prudentii carmina attente legerimus, hoc statim luce ciarius

apparebit. poétam Christianum Venusini poemata diligenter evolviS' se, ejusque textum in conscribendis carminibus prae oculls habuisse. Commentatores utriusque poétae hanc Prudentii ab Horatio depen-dentiam notarunt. Obbarius«): «Ceterüm Prudentius poetas veteres, Vergillum, Horatium, Juvenalem, alios saepius ante oculos habuisse constat». Hertziusí**: «Interim hoc constat. a Prudentio per pleraque carmina Horatii rationem habitara esse» Jam igitur Prudentii editores Horatium. Horatii editores Prudentium ad partes vocaverunt. sed nullus ita ut diligentiam peculiarem imitationi Prudentianae adcura-tius investígandae impenderet, praeter Hermanum Breidt<*\ cujus tamen investigationes incertis fulciuntur fundamentis. quia ejus tempo-re nondum bene cognitus erat genuinus Prudentii textus. Postquam vero Johánnes Bergman consilio et auctoritate Academiae Vindobon-nensis commentarium scripsit De codicum Prudentianorum generibus et virtute (Vindobonnae. 1908), et praecipue postquam idem editionem critice definitivam instruxit,^" tuto in investigatione procederé licet.

( I ) B c r t m a n , Quaca. Horat. Ad Hor. Carm. III, 5, 17 (Ada et Comment. Univ. Dorpat. 1931.—(3) B a n i u l . cit. a

Qcerone, Cato Major de Stntñ. i et 4 (Asíbendorfís Klassiker-Ausgaben, Múníler, igaS).—(3) M ü t l « r . De n métrica poeta-

tarum latinorum, p. 164, Liptiae, 1894.—(4) O b b a r l a » , Eiit. Priident. XVI, Tubingae 1845.—(5) H e r t s i u a . AitaleSa ad

Carm. Hor. HiSloriam (índex leaionum in Univ. Vratisl. per aeStitem 1880 habendarum, IV, p. 37).—(6) B r e l d t . De A. Pru

dentio Clemente Horatii imitatore, Heidelbergaa, 1887.—(7) B e r t m « M . Aureíii Prudentii CUmentii Opera (Corpus Scrípt.

EccI. Latinorum, t. 6 t ) Vindobonnae, 1936.—De Codicibus cf. Proleg. in edit., II; N o n i s c n . Carmen Codicie Parisini 8084

(Hermes, IV, p. 353 sq.)


3 0 H . M A R T I J A

Ecce dúo antlquissitni códices quibus J. Bergman edltionem Pruden-tii criticam lUustravit: Codex Parisinus, (vulgo Puteanus) qui in Bi-bliotheca Nationali Parisina asservatur, n." 8084 manuscriptorum La-tinorum signatus, et saec. VI exaratus; decus est et ornamentum illustrissimae illius Bibliothecae. Alter codex est Ambrosianus, saecu-lo VII exaratus in monasterio Bobiensi, ut videtur. et in Bibliotheca Ambrosiana Medíolanensi (lat. D 36) asservatus. Ambo códices mutili sunt, sed major pars operum Prudentii in iis invenitur. Ad complen-das Parisini et Ambrosiani lacunas, Bergman adhibet aliorum codí-cum auctoritatem, «quae, ait, magni aestimanda est», Hujusmodi sunt: Cantahrigiensis, Colleg. Corporis Christi, (n.° 223, s, IX). Du-nelmensis (Bibl. Cathedr. B. 49, s, X). Vaticanus (Reg. 392, s. X) et alter Parisinus (Bibl. Nat, lat, 8035, s. X).

Sequentes Prudentii textus cum Horatianis parenthesi Inclusis conferantur: Cathemerinon, III, 158, Impávidas lupus ínter oves

Tristis obambulat. (Hor Carm. IIL 18,13. «Ínter audaces lupus errat agnos»).

Cath. V. 1. 4, Inventor rutili, dux bone, luminis Lucem redde tuis, Chríste, fidelibus.

(Hor. Carm. IV, 5, 5, «Lucem redde tuae, dux bone patrlae»)

Id. V. 51. . . . Ule volantia Praefígit calamis spicula Gnosiis

(Hor. Carm. I, 5,17 « . . . calamí spicula Gnos» Vltabis»).

Apoth. 390, O nomen praedulce, mihi lux et decus et spes Praesidiumque meum.

(Hor. Carm. 1,1, 20, «O et praesidlum et dulce decus meum).

id. 952. Est operae pretium nebulosi dogmatis umbram Prodere.

(Hor. Sat. IV, 4, 63, «Est operae pretium pernoscere...»)

Peristeph. III, 152-153. Crinis odorus et in fugulos Fluxerat involitans umeris.

(Hor. Carm. IV, 10, 3. «Et quae nunc umeris involitant... comae»)

Contra Symm. II. 389 . . . metuenda pericula vitet. (Hor. Epist. II. 1,136, «metuenda pericula petent.»)

Peristeph. X, 505 Carnis voluptas omne per nefas ruit. (Hor. Carm. I, 9, 23, «Gens humana ruit per vetitum nefas»)

Prudentium carmina Venu.sinl prae oculis habuisse adeo patet, ut ex lectione poétae Christiani ad veram et genuinam Horatii lectio-nem saepius venerlnt commentatores;('> praesertim cum códices Pru-

I ) B c r ^ m a i l r QuaeÜ. Horat. p. 4 ( A ^ et Comroent. Univ. Dorpat. igai ) .


H o R A T I A N A \ _ ^0>^^/ 31

dentiani Parisinus 8084 et Ambrosianus D. 36 multo sint antiquíores codicibus Horatianis {Bernensi 363, Vaticano Reg. 1703, Parisino 10310, saec. IX).

Aliqua lectoribus exempla praebeamus: Hor. Carm. I, 3, 19, Qui vidit mare turgidum.

Editiones Blandini, Cruquii et Mülleri habent turbidum, sed editio critica VoUmeri turgidum, quae lectio confirmatur Prud. Pe-rist. V, 467: «Quae turgidum quondam mare

Gradiente Christo straveras». Hor. Carm. I, 34, 35 . . . nunc retrorsum

Vela daré atque iterare cursus Cogor relectos.

Heinsius et Bentley legunt relictos. Nunc Prudentium audia-mus, Apoth. 103:

« . . . perqué atavos cursum rehgente vetustos». Hor. Carm. III. 23-9-12

Nam quae nivali pascitur Álgido Devota quercus ínter et ilices

Aut crescit Albanis in herbis Victima Pontificum securis

Cervice tinguet.

Omnes códices afferunt securis, praeter Harleianum 2725 (saec. IX)j variae conjecturae auctorum securim. Hujusmodí correctores fallebantur, perperam intelligentes securis pro nominativo sin-gulari, cum sit accusativus pluralis; securis (VoUmer), secares (Müller).

Nunc vero cf. Prud. Apoth. 460 «Pontificum festis ferienda securibus íllic Agmina vaccarum steterant...»

Exempla supersunt; sed ne longius hoc studíum protrahatur, finem hic fació scribendi exoptans cum el Laurentio Riber,< *> u t H o -ratlus Christianus ad aulas Hispanas a quibus tam injuste exulat, cum honore quem in aureis «aeculis habuit, revertatur. De Prudentie enim praecipue cogitabat magnus ille Lud, Vives, cum in Bpist. de ratione studii puerilis^^^ scriptum rehquit: «Sunt et Christiani poetae quos jucundum fructuosumque erit legere... qui multis in locis pos-sint cum quovis veterum certare, elegantia carminis dico, nam rebus tanto sunt superiores quantum bona malis praestant, humanis divi na».

( I ) R l b a r : El Poeta Auretia Prudencio en lat Anlat (El Debate, i6 sept. 1935).—(2) V i T a s . Opera omnia, t. I, p.

369, Valentiae, 1783.


32 R í o s

Tríum Horatii Carminum POÉTICA INTERPRETATIO

Romanas Ríos, O. S. B.

Más sosegado vivirás, Licinio,

si ni te arrojas en los altos mares,

ni, de borrascas temeroso, apenas

dejas las coilas.

Quien va buscando un aúrea medianía

próvido evita sórdidos tugurios;

evita sobrio aulas suntuosas,

fuente de envidias.

Romanus Ríos, O. S. B. (H Lifc&j Ramigatensi, prope Landinum, in AitgUa,

GraeearuiH Lítteranim Profctsor

Horatii carm. 11, lo

Redius vives, Licini, ñeque altum

Semper urguendo ñeque, dum. procellas

Cantus horrescis, nimium pretnendo

Litus iniquum.

Auream quisquís mediocritatem

Ditigit, tutus caret obsoleti

Sordihus teüi, caret invidenda

Sobrias aula.

Al pino esbelto más enfurecidos

vientos azotan; con más ruido caen

las altas torres, y al excelso monte

hieren los rayos.

Saepius ventis agitatur ingens

Pinus et celsae graviore casu

Decidunt turres feriuntque summos

Fulgura montes.

Teme en el gozo, y en la pena espera Sperat infeílis, metuit secundis

nueva fortuna el peího equilibrado; Alteram sortem hene praeparatum

que el mismo Júpiter manda los inviernos Pedus. Informes hiemes rcducit

y é\ los ahuyenta. luppiter, ídem

N o porque ahora mal te vaya, siempre

será lo mismo; a la callada musa

despierta Apolo alguna vez, y el arco

no siempre tiende.

En los apufos muéftrate animoso,

muéílrate fuerte; las hiníhadas velas

juicioso amaina, si excesivos vientos

buenos la empujan.

Sohmovet. Non, si mate nunc, et olim

Sic erit: quondam cithara tacentem

Suscitat Musam ñeque semper arcum

Tenait Apollo.

Rehus anguílis animosos atque

Fortis adpare: sapienter idem

Contrahes vento nimium secundo

Túrgida vela.



Romanus Rios, O. S. B.

Levanté un monumento

perenne, más que el bronce,

Más alto que en real sitio

las excelsas pirámides;

Que ni voraces lluvias,

ni el ábrego impotente

Deílruir nunca puedan;

y ni la innumerable

Serie de luengos años,

ni el huir de los tiempos.

N o todo moriré;

de mi ser muáia parte

Burlará a Libitina.

En fama iré medrando

Con loor siempre nuevo

en futuras edades,

Mientras el Capitolio

con la callada virgen

Para los sacros ritos

el pontífice escale.

Yo, célebre de humilde,

seré siempre alabado

Porque a la eftrofa itálica

el verso eolio traje;

Donde Aufido violento

desahoga sus iras,

Y Dauno, el pobre en aguas,

reinó en pueblos salvajes.

Sufre, ilustre Melpómene,

mi orgullo bien legítimo,

Adquirido con méritos

de asiduidad conloante,

Y complacida ciñe

con el lauro de Delfos

Mis sienes inmortales.

Horatii carmina III, ô

Exegi monumentum

aere perennius

Regalique situ

pyramidüm altius,

Quod non imher edax,

non aquito impotens

Postit diruere

aut innumerAhilis

Annorum series

et fuga temporum.

Non omnis moriar

muUaque pars mei

Vitahit Lihitinam;

usque ego ponera

Crescam laude recens,

dum Capitolium

Scandet eum tacita

virgine pontifex.

DUsar, quA violens

obíirepit Aufidus

Et qua pauper aquae

Daunus agreñium

Regnavit populorum,

ex bumili potens,

Princeps Aeolium

carmen ad ítalos

Deduxisse modos.

Sume superbiam

Qttaesitam mentís

et mibi Delpbica

Lauro cinge volens,

Melpomene, comam.


34 R . R Í O S

Romanus Rios, O. S. B.

Feliz aquel, que, lejos de negocios Como la gente antigua,

Libre de toda usura, con sus bueyes Su heredad se cultiva.

Ni, soldado, el clarín fiero despiértale. Ni tiembla en mar bravia;

Y el foro y los umbrales suntuosos De los grandes evita.

Bien entrelaza con los altos álamos Las vides ya crecidas

Y los ramos inútiles podando Les preña nueva vida;

O bien otea la vacada errante Por la olmeda escondida.

Ya la exprimida miel en limpias ánforas Recoge, o sus ovejas ya trasquila; O ya, cuando el otoño ufano eleva

Su cabeza lucida Por encima del campo, coronada

Con frutas exquisitas ¡Cómo goza al coger las injertadas

Peras de dulce almíbar Y los racimos de uvas, que aventajan

A la púrpura misma— Y a tí, Príapo, al darlas, y a Silvano,

Al que guarda las viñas!... Recuéílase sobre el tupido césped

O bajo añosa encina. Mientras bajan las aguas de altos montes

Y quéjanse las aves en la umbría, E invitan al reposo murmurando

Las fuentes saltarinas. Mas, al invierno, cuando airado Júpiter

Lluvias y nieve envía Acosa acá y allá a los jabalíes

Con copiosa jauría Hacia las recias mallas; o suspende

En la ligera horquilla La red que engaña a los glotones tordos

Ve en el lazo cogidas Tímidas liebres y extranjeras grullas Cual grata recompensa a sus fatigas. ¿Quién del amor no olvida con todo ello

Las apremiantes cuitas?...

Horatii Ep. II

Beatas ilte qui procut negotiis,

Ut frisca gens mortalium,

Paterna rara bobus exercet suis

Solutus omni fenore,

Ñeque exeitatur cíassico miles truci,

Ñeque horret iratum mare,

Forumque vitat et superba civium

Potentiorum limina

Ergo Uut adulta vitium própagine

Altas maritat populas,

Aut iti reduEta valle mugientium

ProspeStat errantes greges,

Inutilesque falce ramos amputans

Feliciores inserit,

Aut pressa puris mella condit amphoris,

Aut tondet infirmas oves;

Vel cum deeorum mitibus pomis caput

Autumnus agris extulit,

Ut gaudet insitiva decerpens pira

Certantem et uvam purpurae,

Qua muneretur te, Priape, et te, pater

Silvane, tutor finium.

Libet jacere modo sub antiqua ilice,

Modo in tenaci gramine.

Labuntur altis interim ripis aquae,

Queruntur in silvis aves,

Fontesque lymphis ohSlrepunt manantibus,

Somnós quod invitet leves.

At cum tonantis annus hibernas Jovis

Imbres nivesque conparat,

Aut trudit acres bine et bine multa cañe

Apros in obstantes plagas,

Aut amite levi rara tendit retia,

Turdis edacibus dolos,

Pavidumque leporem et advenam laqueo

[gruem

Jucunda captat praemia. AC Segarra - Palaestra Latina (Cervera) 01/06/1936 - Pàgina 36 www.culturaclasica.com

H O R . A T I A . N A 35

Pues... ¿qué,si de la casa y dulces hijos La honefta mujer cuida—

Cual del ágil puUés la esposa, negra

Del sol, cual la sabina?... Al llegar el marido fatigado El sacro hogar de seca leña atiza; En los setos el hato alegre encierra Para ordeñar las ubres bien hen¿hidas; Del tonel saca el vino añejo, y pone La mesa con las más sanas comidas. Causarme no podrían más deleite

Ni las oálras Lucrinas Ni mero o rodaballo, si furiosa

Tempeílad levantina De invierno, a nueftro mar los arrojare;

Ni el ave peregrina Africana, ni el francolín de Jonia

Más güilo me darían A mi vientre al bajar, que la aceituna

De las ramas cogida Cargadas del olivo; o la acedera

Por el prado esparcida; O las malvas del campo que al enfermo

Son grata medecina; O la tierna cordera degollada En los feftivos terminales días, O el cabrito del cruel lobo arrancado

A la carnicería. Y mientras como, cuánto el ver alégrame

Las ovejas solícitas Que vuelven al redil ya repaftadas;

Cuál los bueyes caminan Arrastrando la eíleva del arado

Con lentitud cansina; Ver en torno a la llar resplandeciente

Cómo trabaja aftiva La multitud de esclavos, el enjambre

de las mansiones ricas.

Así se habla el buen Aillo, el usurero,

Y ya de labrador quiere hacer vida;

Todo el dinero a medio mes recoge... Y en préftamo lo da a los quince días!...

Quis non malarum, quas amor curas ha-

{het, Haec Ínter ohliviscitur?

Quodsi púdica mulier in partem juvet

Domum atque dulces liberas,

Sabina qualis dut peruña solibus

Pernicis uxor Apuli, Sacrum vetuílis exñruat lignis focum

Lassi sub adventum viri,

Claudensque textis cratibus laetum pecus

Diñenta siccet ubera,

Et boma dulcí vina promens dolió

Dapes inemptas adparét:

Non me Lucrina juverint conébtflia

Magisve rbombus aut scari,

Siquos Eoís intonata fluSibus

Hiemps ad hoc vertat mare;

Non Afra avis descendat in ventrem

[meum.

Non attagen lonícus

'Jucundior quam leda de pinguissimis

Oliva ramis arborum

Aut berba lapathi prata amantis et gravi

Malvae salubres corpori

Vet agna feñis caesa Terminalibus

Vet haedus ereptus lupa.

Has ínter epulas ut juvat pañas oves

Videre properantes domum,

Videre fessos vomerem inversum boves

Callo trabentes lánguido

Posítosque vernas, ditis examen damus,

Circum renidentes Lares,

Haec ubi locutus fenerator Alflus,

Jam jam futuras ruílicus,

Omnem redegit idibus pecuniam,

Quaerit ¡{olendis pane re.


3 6 J . M . J I M É N E Z

QUINTI HORATII FLACCI CARMEN SAECULARE

Josephus Jiménez, C. M. F.

Magna viget sententiarum disparitas in judicio de índole et vir-tutibus Carmlnis Saecularis Horatiani: alií enim exíguum, eximíum alií monumentum, aere perennius, reputarunt. Doeringius, ait Stei-ner ('>, carmen saeculare (C. S.) praestantissimis adnumeravit car-minibus Horatianis; Mitscherlichius hoc divinae artis opus in pre-tiosisslmis totius antiquitatis monumentis ponendum esse sibi per-suasit; Braunhardus splendidissímum illud díxlsse carmen non satis habuit, sed quasi divino quodam spiritu adflatus; e recentioribus vero clmum. Villenueve adferam cui C. S. opus princeps est in poética religiosa Horatiana < '.

Contra Eíchstadius: vixullum —inquit— poema legi, Augusteo aevo compositum, in quo tanta esset sententiarum jejunitas. tanta compositionls inconcinnitas, quanta laborare mihi videtur celeberri-mum illud Horatii Carmen Saeculare. Godofridus autem Hermannus hoc carmen aut ab Horatio invitis Camenis conditum aut a nebulone nescio quo suppositum esse suspicatur. Quibus ínter recentes addí potest Alexander Aureli <> cujus sunt haec verba:... totus hymnus novitate inventí caret..., multa sunt demisse expressa,..¡ plura sunt quae demi possunt, multa sunt ín quibus, non bonus Homerus sed bonus Horatius alto somno dormítat.

Quae cum ita sínt, fierí non potest quin tritum illud prover-bium ín mentem revocemus «médium tenuere beati». Sed priusquam stropharum singularum commentarium incipimus, nonnullade occa-sione, ÜDíbus, dlsposítione praemittenda censuimus.

Cum Augustus ab Actío Epiri promontorio, superato Antonio, recessisset vlctor ludos scaenicos Romae celebravit in honorem Apol' Unís et Dianae

tempore sacro, quo Sibyllini monuere versus virgines ledas puerosque castos dis, quibus septent placuere colles,

dicere carmen. Tune Horatius ab Augusto rogatus carmen saeculare dictum

composuít ut in ípso marmóreo ludorum commentarío anno MDCCCXC Romae effosso constat

CARMEN C O M P O S U Í T Q . HORATIUS FLACCUS (4)

atque hoc máxime intendens ut praecipua reJigionis numina, Apollo et Diana, precibus colerentur ac celebrarentur et fausta futurl tempo-ris omina ederentur f '. Actl sunt ludí saeculares Augusti, C. Furnio

o) Stmiaer, D^ Haratil carmine saecutari Kreuznach I«47; p, 1 -("2) VUlenueve, Horace. t. I París. Les Belle» Lcttte». 1927: Cliaat iécalaire, pp. 185-188; %Par la belle simpUcitéde l'ordenance. par la so-bríeté ferme et éleéante da stgle. par la profondeur grave da aentiment patriotique, c'ett sana doate son dtefd'oeuvre daña la poésie reli¿ieuse» Intiod XXXIX.-(3) Alma Roma, 1934. p 150 - (4> C. I. L. 32.323: Commoetarla Liid Saecularium vs. '49.-(S) P. Ritter, Horatii carmina (Val. 1) commeotarlo critico, histórico ct exegetlco illustrata. Liptiac, W EugelmaDn, 1854: Carm. Saec.



C. Junio Silano Coss , anno ab U. C. DCCXXXVII (ante Ch. N. XVII) aetatis Horatii XLVIII, eorumque memoria nummis et monu-mentís conservatur. De ipsis agit copióse Zosimus II 4-6, Censori-nus, De die natali, 17; breviter referunt Cassius Dio LIV18, et Sue-toníus in Aug. 31.

Sunt qui non tantum C. S., sed tria carmina ab Horatio com-posita atque singulís tribus diebus ludorum saecülariüm decantata esse defendunt. Ita e. g. Urbanus Campos qui hac ratione carmina distribuit: Die primo carmen Dive quetn proles, Od. IV, 6, ab ini-tio ad versum 29 *Spiritum Phoebus mihi»; altero die, €DianaTn te-nerae» I. 21; tertio die carmen saeculare cum fine carminis *Dive quem proles* a v. 29 <". Praeterea P . Sanadon C. S. fragmentum re-putat cujusdammagni carminis, cujus prologas esset *Odi profanum vulgus* (Od, IIl, 11-4), pars prima "Dive quem proles* (Od. IVV. 1-28), pars altera tDianam fenerae* (Od. I, XVIII), pars tertia *Phoc' be süvarumque» (C. S.), epilogus *^Spiritum Phoebus mihi» (Od. IV, V, 19-44) < '. Sed haec doctrina solido fundamento caret. Nec de-suñt qui unitatem carminis saecularís rejíciunt, quod tribus partibus Ínter se diversas dividant, quam sententiam Cl. Gagé rejiciendam habuit < '.

Placet e contra doctrina E. Stampini ^*'> juxta quem ipse Hora-tius ante chorum virginum puerorumque stans carmen profert piacu-lare atque eucharisticum *Dive quem proles* et postea chorus C. S. *docilis modorum vatis Horati» reddidit

De ordine et modo exsecutionis C. S. disputant auctores, máxime postquam anno 1890 reliquiae marmoreae sunt repertae ubi sculptum erat: (147) SACRIFICIOQUE PERFECTO PUERI XXVH QUIBUS DENUNTIATUM FRAT PATRIMl ET

PUELLAE TOTIDEM (148) CARMEN CECINERUNT: EODEMQUB MODO IN CAPITOLIO Wi

sed nos cum J, Gagé et Villeneuve ** doctrinam duplicls integrae exsecutionis omnino probamus, necnon rationem seu dispositionem quam tradit Steiner <' .

Stropha 1 et 2 (proodus) functl puerl ct puellae

Str. 3 p u e r i - 4 puellae Str. 10 p u e r l - l l puellae 5 p u e r i - 6 puellae Str. 9 {mesodus) 12 pue r i -13 puellae 7 p u e r i - 8 puellae v.. iet2pM.i.3.t4pa.ii.« 14 pue r i -15 puellae

Str. 16-19 {epodus) juncti pueri et puellae

Unde patet C. S. in numero carminum amoebaeorum esse re-ponendum, idque XIX saphicis strophis componi, quarum interpre-tationem incipiemus, proposita lectione Latina editionis majoris Fr, Volmer <*' atque verslone Hispánica Patris Llobera, S. J., quam generóse adhuc vivus tradiderat evulgandam.

(l) U,Campos. Horacio Español. Madrid, 1783; Canción secular, p. 414.-(2) A. Walta, Oeavrea d'Horace. Paris. Oarnier, 1887: Chant Séc p 234.-(3) J. 0»gé, Redterdies sur les jeux siculalres. París, Les Belles Lettrcs, 1934. p 26.-(4) E. S t a m p i n i , / í carme secolare ái Orazio, Torino, G. Chlantore, 192?. p. 36 - (5) C.I. L. 32 323, vi 147 148 - (6) Vi l l eneuve , Hórace. Paria. 1. c : «/e »uia, quanta moi porté a ad-metre qa'il g eat deax aaditions de l'hymne entíer». —(7) S te iner , ibldem, p. 5¡ Fraak, The carmen saeculare of Horace Cí American Journal oi Phllology, 1921. pp. 324-32».-(8) Horatii Carmina rec. Fr, Vollmer.LlpsIae tn aedlbus B, O. Teubner, MCMXIL


38 J I M É N E Z

PUERI ET PUELLAE SIMUL

I

Phoebe silvarumque potens diana

lucidum caeli decus, o colendi

semper et culti, date quae precamur

tempore sacro,

Feho tj tú Diana, que en los bosques remas,

del cielo antorüías, adorables siempre,

siempre adorados, escuAad los ruegos

en eSlas fieSlas,

Phoebe: ídem ac postea Alme Sol=s A-pollo, deus solis, lucisetmuslcae. —Diana; filia Jovis et Latonae in eodem cum Apelline partu. Dlcltur etiain Luclna, Luna, Proserpina, cet.—silvarumque: no-tetur haec ieminea caesura, quae in tri' bus odarum llbris vix invenitur, in quar* to vero et in C. S. saepius adparet, In C. S. Hanc femineam caesuram invenies etiam in w. 1.14, 18, 19. 35. 39. 43, 51. 53, 54, 55, 58, 59. 61. 62, 70, 73, 74.-potens: adpositum Dianae ut; <Sic te diva potens Cyprl...» {!).—lucidum caeli decus: displicet Hermanno hoc loquendi genus,

II

quo Sybillini monuerc versus

virgines ledas puerosque cajlos

dis, quibus septem placuerc colles,

dicere carmen.

en qué los versos sibilinos mandan

que niños caüos y escogidas niñas

los dioses canten que los siete montes

siempre eSlimaron.

pro quo dicendum fuerat, alt, «lucida caeli decora»; ita enim Horatlus (2), Castorem et PoUucem plurali numero ulucida sideral) appellat; at postea (3). (iclarum Tyndaridae sidusí) ulla slne hae-sitatione scribit. Atque revera nomen adpositum casa tantum concordat, mi-nime genere aut numero; unde dicere potuit Ovidius (4): «Quid meruere boves, animal sine fruade dolisque?».—o colendi semper et culti: qulbusdam tritum quid ac vulgare haec locutio videtur; sed hunc loquendi modum Latinis poStls placet atque In prlmJs Horatio nostro:

....; sed improvisa leti vis rapuit rapietque gentes (5)

Quo mhil mafus meliusve terris fata donavere bonique divi. nec dabunl. (6)

Prima dicte mihi, summa dicende Camoena (j)

Culti, qula cultus ApolUnls et Dianae multlplex fuit et longe lateque difusus praesertim in Oraecla et Asia: bine tem-pía et oracula Mllenatl. Lesbi. Antiochi-ae, Romae, Cajetae. Formiis. Gabiis.

cet. Celebriora fuere templum et oracu-lum Delphorum. Clarl. Thebarum cet., Romae aedes Palatina ab Augusto erec tae, cujus erat cultum ApoUlnis fovere utpote qui ApoUinis filius habitus est (8).

(1) Cfr. Od. I. 3, t . - (2 ) Od. I. 3, 2 - ( 3 ) Od. IV, 8, Od. n. 13 .10- (6 ) HoBAT. Od». IV. J, 38.-(7) H O U T Bpltl.

32 -(4) Orto. MeUm. 15, 120.—(5) HouT. 1 —(8) S O R . Octav. Caesor Aug 94.



ApoUinis cognitlo Romae inde a Tarqui-nil temporibus fult ut tradlt Llvlus I, 56 et V. 15i Verg. Aen. VI. 36.-Colendi: Dianam enlm ídem ac Lunam, Apolli-nem Ídem ac Solem in ómnibus ethni-cls populls historia cultos esse probat et colendos ratio aliquo modo suadet; ut nempe Luna rore nocturno calorem Solis temperet, Sol vero humiditatem Lunae ad generationem terrae accendat. atque hac ratione fruges proveniant om-uiaque gignentur atque accrescant. -tempore sacro: festis diebus. qui décimo quoque anno atque centesimo magna soUemnitate peragi soltbant.—Sibyllini versus: h. e. libri. In antiquis annalibus memoria super libris Sibyllinis haec pro-dita est, quam tradit Gellius, Noct- Att. I. 19. «Anus hospita atque incógnita ad Targuinium Superbum regem adiit novem libros ferens, quos esse dicebal divina oráculo; eos velle venundare... Mulier nimium atque immensum poposcit; rex derisit. Tum illa tres libros ex novem demií el ec-

quid reliquos sex eodem pretio emere vellet regem interrogavit. Sed Tarquinius id multo magis risit. Mulier ibidem statim tres alios libros exussit atque id ipsum de-nuo placide rogat ut tres reliquos libros eodem Uto pretio emat. Tarquinius orejam serio atque attentiore animo fit..., libros tres reliquos mercatur nihilo minore pretio quam quod eral prelium pro ómnibus. Sed jam mulierem tune a Tarquimo di-gressam postea nusquam loci visam consti-tit. Libri tres sacrarium condili Sibytlini appellati; ad eos quasi ad oraculum quin-decimviri adeunt, cum di immortales publi-

III. PUERI Alme Sol, curru nítido dicm qui promis et celas aliusque et idem nasceris, possis nihil urbe Roma

viserc majus.

Almo sol, tú que en reluciente carro

muestras el día, sin mudar mudando,

tj el día ocultas, superior a Roma

nada ver puedas.

ce cunsulendi sunt» (¡). —virgines ledas puerosque castos: Pueri requirebantur numero ter novem praetaxtati, noblles, pa-trimi et matrimi totidemque puellae atque ejusdem generis qui seorsim diis Urbis carmina concinerent; quod con-stat ex monumento Lud. Saec. vs. 147: ((sacriñctoque perfecto pueri (Xj XVIIl qiiibus denuntiatum erat patrimi el malri-mi et puellae toíidem carmen cecinerunt». Idemque testatur Zosimus (2, 5): xpií; evvsa icaíSsc; sTitcpaveíi; fiexd xapOévmv to-aoúxcuv 'ú ivouq ^Soüou Atque hoc quid sacrum et ab antiquitus religiose in pompls sollemnibus servatum uti decla-rat Livius: «Carmen, ait, praeterea ab ter novenis virginibus cani per urbem fusserunt donumque Junoni reginae ferri» (a. U. C. XXXI, 12) «lum septem et viginti virgines, longam indutae vestem, carmen in Juno-nem Reginam canentes ibant» (a. U. C XXVII, 37). —Dis; ómnibus nempe diis a populo Romano quocumque cultis; lamen preces Apollini et Dianae media toribus et «salutis auguribus» directe fun-debantur (2).—se/'/em placuere calles: A-ventinus, Capitolinus, Celius, Esquili-nus. Palatinus, Quirlnalis, Viminalis. Qua re septicollis Roma est appellata. Additi postea dúo, Vaticanus et Janicu-\us. — monuere... virgines... dicere carmen: rectius sane dixisset: monuere ut virgines lactae puerique casti carmen dicerent dis quibus...

In carmlnls proodo tum pueri tum puellae universe dixerunt: «date quae precamur». Jam singuü chorl singulas certasque suscipiunt preces.

IV. PUELLAE Rite mtturos aperirc partus

lenis, Ilithyia, tuere matres,

sivc tu Lucina probas vocari

seu Genitalis:

Blanda Ilitía, por las madres mira,

tú blanda siempre en los maduros partos

ora Lucina apellidarte quieras,

o Alumbradora:

(I) Cír. eUam Plin. Nal. Hlst. XIII, 13 (27). - (2 ) Cfr. Tibullum II, S, vv 11-15.


40 j . M. ; i M £ N Ez

Alme Sol: alcnus est adjectlvum poe-tlcum significaos id quod vitam vel nu* trit vel quoquomodo praebet aut tue-tur. Itaque de diis dlcitur qui vltam victumque daré homlnlbus creduntuf.— promis el celas-, aperis dlem oriens, clau-dis recedens.—a/íusiyue eí idem nasceris: antithesls poética, quae diverse ab a u c torlbus explicatur. Torrentius haec ha-bet: (lalius viderl potest vel quia alio cottidie loco oritur, vel quia non sem-per eodem vultu vel quia oriens lucem, occidens tenebras fert vel ob vicissitudi-nem temporum, cum tamen unus idem-que nunquam ipse mutetur> (1). Scho-lia Antlqua Porphirionis«ad illud videtur retuUsse, ajunt, quod idem quidem sol renovans diem, alius esse videtur» (2). Cervantes imitatorem Horatii dixerim cum ait: «O perpetuo descubridor de los antípodas... tü que siempre sales y aunque lo parece nunca te pones¡){3). —majus urbe Roma: Est enim Roma, quae origines suas consecravit et ad déos retulit auC' tores» (4). Atque «non sine causa dii ho-minesque hunc urbis condendae locum elegerunt, salubérrimos coUes. flumen opportunum, quo ex mediterraneis locis fruges devehantur, quo maritimi com-meatus accipiantur, mare vlcinum ad commoditates, nec expositum nimia propinquitate ad pericula classium eX'

ternarum, reglonem Italiae mediam, ad incrementum urbis natum u n i c e lo ' cum» (5). Roma fuit praeterea «lux or' bis terrarum et arx omnium gentium» (6); «cui par est nihil et nihil secun' dum» (7) et «tantum inter caput extulit urbes, quantum lenta solent inter vibur-na cupressi» (8). «Omnia, ergo, Roma-nae cedent miracula terrae. Natura hic posuit quidquid ubique est» (9).-rite maturos aperire: Cur, iterrogat Ritter (op. c.) a magnitudine Urbis ad Dianam par-turlentlbus lenem transltur? Quia ut fellciter proveniat curavit Illtyia. Hanc precari puellas mox matrum muñere functuras, minime pueros liquet. Ad-verbium «rite» alii cum adjectivo maturos alii vero com verbo aperire rectius conjungunt, in quo illud adverblum ma' gis quam in adjectivo requirltur: aperire partus: detegere, in lucem edere, profer-re. Ordo est: Ilithyia, tu quae lenises rite proferí maturos partus.—Ilithyia: a Orae-ca voce significante venio. orlor; quod Invocata veniat in subsidium parien-tium: i. e. ac Diana, Juno Lucina, Luna, Oenitalis. Ilithyia vox est quattuor syl-labarum ut patet in hoc versu, sed hoc fit ope synaeresl:;cura i graecum voca-lis semper sit, numquam consona: e. g. ÍO'HÍ-CUS, i-am-bus. Ovidius loco slmilli-mo hujus quartae str. piaebet (10):

Parce precor, gravidis, facilis Lucina, puellis Maturumque útero molliier aufer onus.

V. PUERI Diva, producás suboiem patrumque prosperes decreta super jugandis feminis prolisque novac feraci

lege marita,

Aumenta, oh diosa, nueílra prole, atiende

a los decretos del senado sobre

casar las hijas, y a la ley fecunda

en nuevos hijos;

VI. PUELLAE certus undenos deciens per annos orbis ut cantus referatque ludos ter die claro totiensque grata

no¿íe frequcntes.

Y que la vuelta eñatuida de años

ciento y diea traiga y el cantar ¡f el juego

en días claros y apacibles no3)es

tres celebremos.

(I) Q HoratliK Flaccut cum erudito L. TorrentU commcntiirlo. AntuerpiM, 1608t Carmen Sacc. pp. 396-4HM. —(2) SchoUa Ant. InQ Hoiatlum, VoJ, I, Porphyrlonls commcntum. Rec. A. Holder. Ad Aenl Pontem, t 8 9 4 . -(3) QuDote, P. n. 45.-(4) U». 1. praeí. (5) Ll». V. 54,-(») Clc. 4, Cat Ó.-C) Martlal. 12. 8 , - (8) Verg. Ecl. I ,-(9) Propert.3. 21,17.-(io) Fast 2 451.



Producás subolem: ut suboles partu edita laeta capiat incrementa Unde nul-la in V stropha inest tautologia ut voluit Peerlampius, (1) nihil allud hoc signifi

care putans quam in superiosi stropha verba «aperire fartus», cum e contra Ídem slt ac illud Od. II, 13 produxit i. e. cura-vit ut desceres atque adolesceres

Ule et nefasto te posuit die, quicumque primum, et sacrilega manu produxit...

Ordo est: O diva, precamur ut producás subolem Romanam el prosperes decreta patrum super jugandis feminis et super le-ge marita feraci novae prolis. — lege ma' rita: Caesar post bellum legem tulit ne quis aut caelebs esset aut vidua nubilis, qu e possit jactura juvenum reparari qua bellis civilibus contlngerat. Nam prope octoginta milla armatorum inte-rierant. (2) Quae lex de maritandis ordi-nibus seu Julia dicta est. Sed Caesar non primus hanc legem sanxit, sed confir-mavit et emendavit, nam anno jam 624 ab U. C Metellus Numidius censor sta-tult, ut tradlt Gellius, (3) et Cicero me-morat in libro I, De legibus, 3: «Caelibes esse prohibento». Haec lex Julia de maritandis ordinlbus non confundenda cum altera lege nonnunquam ab auctoribus Julia quoque appellata quam Augustus sénior a ab U. C. 758, quinquenio ante-quam moreretur, M. Papio e tQ. Poppaeo Coss., perferri curavit,

Strophae VI ordo est: Precamur ul certus (annorum) orbis deciens per anuos undenas facía refera! cantus et ludos fre-queníes per tres dies claros totidemque noC' tes. — certus undenas: h. e. saeculum, quod Juxta Censorinum (4) definitur: €Spatium vitae humanae longissimum partu et marte definitum*. Romanorum saecula saeculatibus ludis distinguí solent, sed cum temporum Intervalla, quibus ludi isti referri debeant sint incerta, diversa est etiam apud auctores saeculorum cumputatioi itaque Varro, De scaenicis ori ginibus I et Livius CXXXVI, centesimo quoque anno saeculares ludos cele-

brandos autumant, contraque Horatius noster cum Zosimo décimo et centesimo quoque anno reponunt, quam senten-tiam Commentaria ludorum Saec. con-firmant: uSacrificium saeculare ludosque qui centesimo et décimo anno recurruntu(5) De hac re loculenter disserit E. Deihl, «Das saeculum selne riten und gebete» in commentario Rheinisches Museum für Philologie, Franfurt am Maim 1934 pp. 254 et sqtes. — ter die claro: Ludi saeculares tribus diebus totidemque noclibus celebrandi mos fuit, a nocte videlicet ultima m. Maji ad tertium diem Junii, sa-crlficiis nocturnls et diurnis, ludis scaenicis, circensibus, honorariis. Sacrificia nocturna Augustus in campo ad Tlberim Archivo ritu h. e. aperto capite offerebat hac ratione; prima nocte Moeris seu Paréis agnellas novem novemque furvas ca-preolasi altera nocte (1/2) Ilithyiae libas novem, popanas novem,novemque ptho-es; tertia nocte (2/3) Terrae matrl suem plenam. Diurna sacrorum sollemnia ita ordinata erant, ut primo die in Capitolio Jovi D. O. M. bovem proprium seu perfectum Imperatorlitaret, altero dietn ipso Capitolio Junoni reginae bovem fe-minam. tertio die in Palatio (eodemque modo in Capitolio) Apollini et Dianae libas, popanas, pthoes novem numero. Venatione quadam magna, paucis post diebus habita, saeculares ludi claudeban-tur(6) - frequentes=muy concurridos; tanta enim erat Romae populorum fre-quentla ludis saecularibus perdurantibus ut verba Ovidii «orbis in Urbe fuit> ve-rlssima flerent. Consulto autem adjecti-

(5)

(l) C( Stflner, 1 c . - ( l ) Cí. Suet. Oct. Aug. Aug. c. XXXIV-(3) Noct, Att. I, í - (4) D« die oat 17 -C I L. 32, 323. V. 25—(6> C. I L 32, 323. Commentcrta Lttd. Satc. '•"SíSur^

I M AC Segarra - Palaestra Latina (Cervera) 01/06/1936 - Pàgina 43www.culturaclasica.com

42 J . M . J I M É N E Z

vum frequentes in extrema stropha col-locavit. Illas enim voces, in quibus máxima vis posita est aut primum aut

VII. PUERI

Vosque, veraces cecinesse Parcae,

quod semel didlurn eSt ílabilisque rerum

terminus servet, bona jam peradis

jungite fata.

Por vos, oh Parcas, en cantar veraces

lo prefijado, el immutable orden,

d los cumplidos venturosos hados

nuevos se añadan.

Vosque... Parcae: Precibus jam in A-poUinem et Dianam rite peractis poeta novas subjungit ad Parcas et Tellurem, sicut versus Sibyllirii praescripserant. Parcae tres erant sórores fillae Erebi et Noctis, Clotho Lachesis et Átropos diC' tae. Eae dicuntur etiam Fata et praeesse vitae hominum et unicuique nascenti sortem suam canere. Clotho enim fila vitae net, Átropos eadem fila caedit, Lachesis vero suam cuique sortem et

His ergo nec metas reru Imperium sine Jine dedi;

non taotum precatur poeta ut servent hunc terminum, sed bona fata peractis adjungant.—wraces cecinisse: infinitivu» pro gerundio ponitur = veraces in ca-nendo. Exempla slmilia adfert Cl. Llo-bera (3): audax omnia. perpett = ad om-nia perpetlenda (4)j non mihi sunl vires inimicospellere ieciis (5); Ambo florenles aeíatibus. Arcadas ambo et cantare pares et responderé parati (6). Sed praeter hanc poeticam loquendi formam. adest etiam praeteriti infinitivi usurpatio. modo quo usurpatur infinitivum aorlstum, quod verbo quodam praemlsso saepius acci-dit quam praemisso adjectivo^ Ex. gr. Ne quis humasse velil Ajacem, Aírida, ve-

postremum enuntiationis locum tenere consuetum est.

VIII. PUELLAE

Fertilis frugum pecorisque tellus

spicea donet Cererem corona;

nutriant fetus et aquae salubres

et Jovis aurae.

Fértil en frutos y en ganado el suelo

corone a Ceres con espigas de oro,

crien coseéhas saludables aguas

y auras suaves.

vivendi genus statuit. Itaque prima ini-tlis praeest, altera finí, tertia cursul. Parcae civitatibus et populis praeesse queque credebantur, qua ratione Hora-tius in hoc S. C. confisus invocat. eas-que veraces appellat, h. e. non mendaces (1), quippe quas in suis decretis et effa-tis fallí nunquam contigit. Cum vero Romano populo stabilis rerum terminus sit praenuntiatus juxta illud Ver-gilU

m nec témpora pono; (2)

tas cur? (7); Si curat cor spectantis telt-gisse querela (8). Parcas poeta veraces dicit quia earum auxilium implorat; e contra mos est Ínter poetas despecta epitheta eisdem tribuere, videl: immanes, saevae, avidae, dirae, crudeles, in-festae, invisae, iníquae, mutae, nocentes.

Fertüís Tellus: dea terrae, quam cum Cerere uimm et Ídem aliqui íaciunt; sed his Horatius non favet; nam precatur ut Tellus (subjectum agens) donet Cererem (subj, patiens) spicea corona. Donare construitur generatim cum accusativo personae et ablativo rei, ut in hoc exem-plo Horatiano, vel cura dativo personae et accusativo rei tanquam verba dandi,

(1J Cf. n, Od. l6-37-(2) Ato. I 278-279. -(3) Orammat. CUsslcae Latinltatls 34 . - (4) Hor. Od. I, 3, 2 5 - ( 5 ) Ov. Her. 1. 105-(6) Verg, Ec 7, 4-S —(7) Hor. S»t. II, 3. t87.-(8) Ar Po«t. 98 Cf etiam Od III 4, 51; EpI. I, 17. 5i II, 2, 109.



e. c : Non pauca suis ad)utoribus large eftuseque donabaí (1). Forcellinius tamen adfert etlam exempla cum accusativo personae et genitivo rei atque cum accusativo personae et reí.—Cererem; Ety-mon varié proponltur. Placet Clceronis

proferre judlclum (2); Est a gerendis fru-gibus ceres, tanquam Geres, casuque prima Huera itidem immutata, ut a Graecis, nam ab illis qtíoque Ay¡n-) -CT¡p quasi fYjixi -njp nominata est. Proprle Ceres dea fru-menti.

IX. PUERI

Condito mitis placidusque telo

suplices audi pueros, Apollo;

Blando y risueño con la vira oculta

oye á los niños en su ruego, Apolo;

Nona stropha octavae mire cohaeret eplthetis cóndilo telo et siderum regina bicornis. Namque telo ex pharetra de-prompto Phoebus seu Apollo pestem ac calamltates, in primis pecori, immittere ferebatur (3); Luna autem lucido suo si-

PUELLAE

siderum regina bicornis, audi,

Luna, puellas.

Luna bicorne, de los aílros reina, oye a las niñas.

dere alternisque cornuum viclbus ad te-rae fertlUtatem caellque temperiem ac salubritatem plurlmum valere credeba-tur. Ceterum bicornis Luna dicitur, qula. teste Juventlo, Luna crescente, ludí saeculares celebrabantur.

X. PUERI

Roma si vcítrum eíl opus Iliaeque

litus Etruscum tenuere turmae,

jussa pars mutare Lares et urbem

sospite cursu,

Si Roma es vueñra y muchedumbres Ilias

el pie pusieron en marina Etrusca,

mudar de casa y ciudad mandadas,

con feliz, curso.

XI. PUELLAE

cui per ardentem sinc fraude Trojam

caálus Aeneas patriae superstes

liberum munivit ítcr, daturus

plura reli¿):is:

y a ellas sin riesgo por la ardiente Troya

el caño Eneas de su patria salvo

libre camino aseguró y dio luego

mayor grandezM:

XII. XIII.

di, probos mores docili juventae, Quaeque vos bobus veneratur albis

di, seneduti placidae quietem, clarus Anéhises Vencrisque sanguis

Romulae genti date rcmque prolemque impetret, bellante prior, jacentem

ct decus omne. lenis in hoílem

dad vos, oh dioses, probidad al dócil

joven, al viejo quietud tranquila,

de Roma al pueblo con hacienda y prole

dad toda gloria.

Y el que os venera con novillos blancos, noble de Anquises y de "Venus sangre, sea mayor que el enemigo, y blando

sea al vencido.

(1) Clc. S. Ro». 8, 23.-(2) II Nat. Deorum 26. 67.-(3) Homer. II, 1. 50,


44 ]• J I M É N E Z

Roma si vestrum...: Ordo gramraati' calis est: <Oi, si Roma est opus vestrum parsque Illae turmae, jussa (a diis) mu-tare Lares et urbetn, tenuere litus Etrus-cum sospite cursu, cu.{=^(el huic parti Iliae lurtnat) castas Aeneas superstes patriae munlvit sine fraude Iter liberum per ardentem Trojam, daturas = (ut da-ret) piara relictis = (quam relicta); date, di, probos more^ docili j«veota«...» — Roma opus deorum dlpituf quOrum jas-sa Aeneas, Romanorum aactor, in Ita-

Uam pervenit, ut tradunt VergiUus et Lirius. — Litus Etruscum: Tiberl in Etru-rla orienti, eidena Tuecas nomen qaoqae est, quod lltori dedit. — jussa pars: non sine causa «parsii, nam cum Aenea non omnes in Latium pervenerunt; alli enim in Illiriam. Venetiam, Campaniam, Sar-diniam penetrarant; pars nfussau. qaia dii jasserant solam verteré el Trojam re-Ilnqaere, — SQspile cursu: prospera «t se-canda navijgatione. Qaod et Sibylla praenantiaverat:

..curtusque dabil venérala secundas (X)

Cave tamen credas Aeneam sine labore in Italiam pervenisse: nam multis adversisque caslbus Trojaiiorum pere-grlnatio abundavit ut patet in VerÛano pofimate. - per aráenlem sine fraude Trojam: Horatius noverat tradltionem vete-rem de Trojae vastatione atque incendio: Aeneida quoque absque dablo noverat ut ex bis adjanctis liqaet dignoscere. «Sine fraude» i. e. ^ « noxa, sine damno flammae. — Casíus Aeneas: h. e. a flagitio et scelere puru»: non Incestus adulta ut París, non p^rjmus «t Pri^mu». ^ daíu-rus plura relictis: rcliqueraüt npippe Trojam florentem civitatem, sed Aeneas, deorum praesidlo, parti Trojanorum secura peregrinantlum Romam daturus erat potiorem civitatem et caput mundi. — remqne prolemque et decus omne: opes, genus, glodkm. <- quaeque: non d«sunt editiones quae «quique» pro «qtiaeque» adferant, casque secati ¿lobera et Me-néndez Pelayo (2) interpretes dixerunt:

Trojamque et Anchisen et almae progtnum Veneris canemus. (4)

«Y el que os venera...» — veneratur: veneran cum duplici accusativo, rei videl, et personae, Interdam occurit, et tune Ídem est ac rogare, impetran. Unde «quaeque Cace, rei) vos (¿ice. personae) veneratur bobus albis claras sanguis An-diisae Venerisqae> hac ratione interpre-tandam hispanice videtar: «el ilustre vas-tago de Anquises y Venus alcance lo que os pide con (el sacrificio df) blancos bueyes... Exemplam simile Caecina ad Cic. ad-fert; «qui multa déos veneratl sunt contra ejus salutem»(5). -^ Anchisae Ventr risque sanguis: HoC ftd Att^sfuiH pcf-tlnet, qui a Julio Caesare; Julius vero a lulo, filio Aeneae, originem ducere dicebatur. Aeneas aatem, lali pater, Andiisae Veqerisque fillus reputatus est. Qua ratione Veneri Genetricl tem-plum Romae constltutum ac consecra-tum fuit. In quarto odarum libro ean-dem cogltatum exprimit Venusinus:

— lenis in hostem: h. e. Augustas prior (clarior) se ipso bellante imperet lenis in

hostem jacentem. Mantaanas (5):

SimiU modo djxerat

Tu regere imperio populas, Romane, memento: Hae tibi erunt artes: pacisque imponert morem Parcere sub)«ciit et debellfire superbos.

(1) Aea ni, 461.—(2) O d u de HoriGlo traducida! e Imltidu por loi lotenloi etpalMle». Barcelona, ISSJi Caato Secular p. 309.-(3) Cace, ad Cic. 6 Fam. 7.-(4) Od. Ub, IV. 15, 30.-(5 Aen, VI. 852-85S.



XIV. PUERI

Jam raari terrraquc inanus potentes Medus Albanasque timet secures, jam Scythae responsa pctunt superbi

nuper et Indi.

Ya en mar tf tierra las pujantes hueíles, el tnedo teme y la segur albana, ya el cita, el indo, poco ha soberbios

órdenes piden

Albanas secures: Albqnas pro Rom*' ñas, nam Roma Albanorum velutl colonia fuerat. Alba, Romae parens. caput fult Latll vetustl prlmum ab Ascanio. cui cognomen lulus, Aeneae filio condi' ta (1) a qua cívitate traditus est mos ut priH» reí yirgis cederentur quam securi

XV. PUELLAE Jam fides et pax et bonos pudorque priscus et negleíia rediré virtus audet, adparetque beata pleno

copia cornu

Ta la fe antigua, y el pudor y la honra, la paz amada y la virtud pospueíla osan volver y la abundancia fértil

llena su cuerno.

ferirentur, eJCHt Me»senius tradU Horetli comment«tQr. — Mtdus... Scythae nuper et Indi: Medus (Parthus) qul erat in Asia, et Persidem occuparat. vScytae sunt sep-tentrionalis Asiae populi. Alias Ídem poeta cecinít:

Te Cantaber non ante domabitis, Medusque et Indus, te profugus Scytes

miralur, o tutela praesens líaliae dominaeque Romae (2)

Haec QWPU noa ahí» r«.tUH»e njemo-rat Hor«i;iu» Augasti *dul«toí. Augustu» enim, «ít Suetofjl«s, d^tniílt pwtlm duC' tu pATtím auspiciU 8uis Cantabriam, AquUanUtn, F«iuionU(n, Paim«tiftm, cuRi lUlrico omvl' itejn R6«tti«in et Vln4ellcQ9 ftc §ftl»p«)», g^tes Inalpi' DA». Co^rcHit et Dacofum iacurslooss. G«rtnA(io»que ultra AlbiRi fluvium sub-movit. Alia» Itetn ostiones roale quietas ad obêquium rtdegit... Qua Tírtutis mqdejcatiDBisque isma Iodo» eti^m et

Scythas pellexit ad «mlcltUm suam po' pulique Romani ultro per legatos peten dam. (3) ^ cornu copiat: metxphora slcat apud Haebreos, et apud Or»eces et Ro» manos uaitatiasima, cujus haec est fábula. Juppiter a Nymphis nutritus est lacte cuiusdam capfae, Amalthaedictae, qua* ut rcmunerar^tur placuit Jovi ut ex illlus caprae curnu refecto, ontnes fruges et fructiu in perpetuum manerent. Hinc cornu copiae vocatum est.

PUERI ET PUELLAE SIMUL

XVI. Augur et fulgente decorus arcu Pboebus acceptusque novem Camoenis, qui salutari levat arte fessos

corporis artus,

XVII. si Palatinas videt aequus aras, remque Romanam Latiumque felix alterum in luítrum meliusque semper

prorogat aevum.

(t) Ara. 1.1«6-274.-(2) Od. IV. 14; vv. 4t ct iqq. cfr. ctUm Od. IV, 5, 2S-28.-{S) Sttct. ttb. H. D. Oct. C. Augustuí, 31.


46 J . M . J I M É N E Z

Gallardo Feho con el arco hermoso,

augur y acepto a las Camenas nueve,

que alivio dulce a los exhaustos miembros

con su arte preíla,

si mira grato el palatino alcázar, si grato a Roma y al diéhoso Lacio de luñro en luñro los prospere y ame

eternamente.

XVIII.

Quaeque Aventinum tenet Algidumque,

quindecim Diana preces virorum

curet et votis puerorum árnicas

adplicct aures.

Diana acoja de los quince el ruego buena las preces de los niños oiga la que las cumbres Aventinas tiene

y Álgido mora.

Augur... Phoebus: Phoebo seu Apolli-ni quottuor artes tribuebantur quas Ho-ratius his quattuor versibus complecti-tur: divinatio seu auguriutn, sagittandi peritia, músicas ac poésis, demum ars sa-lutaris seu medicina. — si Palatinas: «si». non est partícula dubitativa, sed lUativa; eandem vlm habet ac conjunctiones nam, etenlm. Simile occurrlt exemplum In stropha decima: Roma si vestrum est opus...» — Aras: vel arces ut aliae edltlo-nes volunt, quibus Llobera usus est; sed ego cum VoUmet uaras» malo, nam In monte Palatino templum Apolllnl dlca-verat Augustus Imperator. — luslrum: plurlum annorum spatlum signiíicat, teste Censorino (1): «ídem tempus anni magni Romanls fuit, quod lustrum ap-pellabant, Ita quldem a Servio Tulllo instltutum, ut quinto quoque anno cen-

XIX.

Hace Jovem sentiré deosque cunólos,

spem bonam certamque domum reporto

doftus et Phoebi £horus et Dianae

dicere laudes.

De que efto Jove con los dioses quiere yo llevo a casa la esperanza firme, llévala el coro de Diana y Fevo

doüo en los cantos.

su civlum habito lustrum conderetur; sed non ita a posteris servatum... Rur-sus tamen annus idem magnus per Ca-pitolinos agones coeptus est diligentius servari». — aevum: est temporls perpe-tultas. — prorrogal: allí prorroget. — Al-gidum: mons non procul a Roma situs in quo, slcut in Aventino, aedlculae Dianae sacrae dlcatae erant (2). — quindecim virorum: Duumvirl Inltlo tantum fuere ab ipso Tarquinlo Superbo constituti quibus libros oraculorum Sibyllae cus-todlendos tradldlt et interpretandos; postea decemvlrl, et a Sulla Felici dlctatore qulndecimvirl fuerunt. — doctus chorus: ordo est: «Chorus doctus dicere (in di-cendoj laudes Phoebi et Dianae»; unde non recte interpretatur Llobera cum verba «Phoebi el Dianae» non ad chorum, sed ad laudes refert.

(1) Dedienitali, XVIII. clrcafinemi-(2) Od. I. 21, 6,



De artificiosae harmoniae principio

in arte poética Horatii

Bis millesimum Horatianae nativita-

tis aniversarium non puto Hispanis alla-

turum magis splendiciam humaniorum

¿ludiorum florationem quam Vergilianus

attulit bis niilienarius. Dolendum qui-

dem, si res ita fiat, quod saecularis haec

commemoratio tam sit humilis quam illa.

Nihil de illo epicorum Latinorum

principe remanet omnino, eo anno Ver-

giliano editum, ne opus quidem simile

«Virgilio en España» quod ex paritate

quadam pollulat vetus ille liber —ñeque

obsoletus— «Horacio en España» quem

scripsit immortali vir memoria Menéndez

Pelayo.*'' ÍHe quidem, Horatianus noíter

exílitit poítremus, quí Horatium conci-

nens, poé'tici inílinSus attigit faáligium

¡n nobili poémate «Epíílola a Horacio»:

"Yo guardo con amor un lihro viejo...»

In opere omnium clarissimo*') «De

idearum aeíleticarum hiáloria» cujus fi-

nem, sicut etiam aliorum operum ejus,

claudere necesse eü funérea hac inscrip-

tione «manet opus morte interruptum»,

paginas ñudio dedit idearum Horatii

aeálaticarura quae, ut ego opinor, nati-

vum prae se ferunt sigiUum tumultuariae

ceieritatis qua ingenium illud criticum

interdum conscribebat. Immensus prae

oculis ejus patebat rerum prospe£tus,

cujus comprehensionis áludium quadam

quasi febri mentem et calamum afficie-

( i ) ScitnuA auten ám lioc argumento 'Vírgiíío tn Espan t (a) Ueai Egcéticat, t. I.—(3) Ib. pag. i8a.

Daniel Ruiz, C. M. F. Professor LitterarHm Latinarutn in Nationati Inílituto Bilhilitano

I

bat. Quod gessit, titanis opus dices;

quod autem mente concepit, opus erat

compluribus generationíbus perficien-

dum.

Internara poé'matis Horationi unita-

tem non vidit Menéndez Pelayo eo quod

non agnoverat originem Ariílotelicam-

Alexandrinam dodrinae quam Epiílola

ad Pisones tradit. «Puerile fuit —ait

M. Pelayo— quod in ea nonnulli ordi-

nem desiderarent dodrinaiem qui in

compositionem poéticam minime cadit

atque ingenií Horatiani circuitionibus li-

beris et errantibus collu£latur».(3)

Quam quidem unitatem cum non

agnoscat magnus ille censor, dofirinam

Horatianam exponit «Artis poéticae» vi-

ginti oGto rubrícis «nullo alio ordine

quam tribuere iis voluit magnus poeta».

Atque ita tándem claudit: «Ea e£i jurium

atque officiorum tabula veré mirabilis,

cujus juventam nec saecula decem et

novem potuerunt labeladare, hodieque

eodem virorc gaudet atque tempore quo

fuit promulgata». Noftri qualiscumque

laboris ea Magiftri verba lemma ponan-

tur, dum in apparente praeceptorum Ho-

ratianorum confusione legem detego quae

eis unitatem praebet et plus quam ae-

neam pcrennitatem. Talis eSi lex harmo

niae in arte classicorum veré anima; vel

ut ipse Menéndez P. concinit:

> quorodam ex ejus dUcipulis virom piaeclarum negotimn habere.—'


4 8 D . RU IZ

ne quid nimis emicat illud,

Sohrietas aeterna! tui quae numinis exñat

Arcanum vocum concisio. Forte sonoris

Vis animi numeris ruit, ut torrentis aquarum

Lapsus; et harmónica edidos trascenderé lege

Fines fas numquam, Grajis hanc quippe novena

Mnemosynes proles sancivit».'''

Talia fuit vates, talis et magiíler.

Epiílola ad Pisones non aliunde ortum

habere potuit quam ex mente Helénica

quae carminum epodumque secuta est

modos. Salutem igitur Horatio tribuamus

harmoniae principi simul et magiílro.

Nibil utique novum de re dicere

affeflabo, quod absit, de libro qui a

prima illa aetate qua editas eít in lucem

abundat comentariis. Quod in versio-

nibus Horatianis perennius eíl litteris-

que pulcris atque praesentibus aptius,

id tantum »ubducere conabor.

I I

Oportet autem ante omnia decernerc Philosophus hic epicúreas laudatum li-

litterariae dodrinae «Epiíluiae ad Piso- brum Neoptoiemi, Grammatici et poétae

nes» Ariítotelicam dliationem. Vulgo ad- refert, qui fuit initio saeculi IH vel sub

ducuntur apud omnes verba Porphi- finem saeculi IV ante Chr. N . rionis, primi Horatii interpretis, quibus Intererit multum igitur conceptus

veluti filo quodam conduéiorc interna litterarios Neoptoiemi reficere, qui fons

unitas, ordo poésis Horatianae, ¿oStñ- exíliiit Horatii et quidem diredus. Age

nalis compago manifeálari potuit: «Con- vero, Neoptolcmus vir peripateticus fuit

gessit praecepta Neoptoiemi, xoü Ilapta- ex sdiola Alexandrina, ct praeterea com-

voú de arte poética, non quidem omnia, pertum eíl et philosophos et rhetores et

sed eminentissima». grammaticos, quod simul erant universi

Quis vero fuerit Neoptolemus ille sicut eorum magifter, dogmata Ariáto-

cujus praecepta in áureos Horatii modu- telis atque fundamenta fideliter retinuis-

los traduíía sunt? Dum res fuit ignota, se. ¡taque átatuere possumus doftrinam

nulla primi síholiaíiae verbis data eSt et litteras Epiílulae ad Pisones, quae in

fides. At praeter spem fragmenta cujus- hiíloria litterarum adco sublimia obti-

dem deperditi operis Neoptoiemi déte- nuit fata, per síholam Alexandrinam

guntur in libro V inclusa Ilepi •!roi7¡(i.áxu)V cum itept icoiYjtixî; Stagiritae conneéii.^"*

( I ) VUkaa, Vertiona Latimts, 77. — M a B é s d C S P » I « y O , Epiíl. <• Homeío: E[ "ne quid nimia'» isobriedad eternal

La concísi¿n, secreto de tu numen. En torrentes de números sonoros deipéííase tal vez tu fantasía;

mas nunca pasa el termino prescrito por la harmónica ley que a los helenos las hijas de MnemfSsine enseñaron.

(3) K o s t a ^ l f in re philologica vir darissimus laudem eh tándem adsecutus oAendendae omni perspicuitate fíliationia Ale-zandrínae'AríAotelicae Epiálulae Horatianae. Summam totius quaeîonis satis daram videre licet apud CaiBflllá-Orazio,^pte po(-tica, con introduzione e note di Giuseppe Camelli — Firenze, 1933.



ínter opus autem Ariátotelicum atque

Horatianum fundaméntale discrimen ne-

cessario intercedit. Arifloteles enim homo

eñ toto ore sapiens, cjui opus litterarium

subjicit analisi rigido ac frigido eodem

atque aliud quodcuinque phaenomenon

humanum. Nullum locum memini Poéti-

cae illius qui ante opus, quod recenset,

motum animi ullum transfundat, Invefti-

gare dumtaxat naturam poé'sis in se ipse

laborat, eam definiré et in species dige-

gere: Ilsp! Ttoir^tix^c WJTTJQ TS xai TOJV eí-

3tov ajT^Q... Xá-coj]xev ap?á]icVOt xaxd cpú-

aiV TtpWTOV dXÓ TOW Xp(ÓT(UV. ( ' '

Horatius contra semper eít poeta,

qui cogitantibus vivam induit formam,

figurat mentis conceptus et ut artis prae-

ceptum máximum enuntiet quem animam

dixeris artis poé'ticae —quod eíl pariter

artis anima— praeceptum dice harmoniae

partium cura toto, nos ante tabulara

conálituit monítruosam dum juvenes Pi

sones caíhinnum toUentCi audimus. Hoc

eít poé'sis, vita; illud scientia, ratio.

Quod discrimen formae, non vero

rei, nihil impedit quominus dodrina fluat

Ariílotelica sub numerosa Horatii hexa-

metra, quibus magnus ille Graecus ma-

giáler in litteratorum gencrationibus in-

fluxum majorera exercuit —an semper

beneficum?— quam rigidis Poé'ticae de-

finitionibus.

Ómnibus notum eíl Ariátotelem poé-

sim dramaticam omnium nobilissimam

exiílimasse: tragoediam scilicet et comoe-

diam. De épica poé'si etiam loquitur, sed

praeterita heroum aetate ea quasi lapidi-

cina devenit ad tragoediam. Poé'sis in

sensu latissimo eál mimesis seu imitatio

atque hujus imitationis scopus aíiiones

humanae, (¿xsí Sé |xi|ioüvTai oí |JH|ioú¡i£voi

xpáTTOvxa;) et tragoediae anima eíl aftio:

TÍj Xüjv xpaf fuítwv aúaxaaic Data hujus rei

conceptione, nullatenus irreali, facile

quis comprehendat tragoediam et comoe-

diam —poé'sim in adtione— omnium es-

se nobilissimam, atque ideo maximam

tradatus Ariátotelici de Poética partera

sibi assumpsisse, sicut etiam Epiálulae

Horatianae ad Pisones.

Ariílotelici-Alexandrini, quamquam

sub gravi auíioritote magiílri una cum

tragoedia, comoedia et épica poési alia

litterarum genera subduxerunt, quae

Aristóteles vix innuerat, ut liricara. Dis-

cipuli autem Stagiritae minutatim ílatue-

re curarunt certas ílili regulas, vcrsifica-

tionis, elocutionis, aliorura jitterarii ope-

ris requisitorum. Ars ejus tota «Praeccp-

tiva litteraria» integra devenit ad Roma

nos, in hac re sicut in ómnibus ad cultura

litterarum pertinentibus, a viftis Graecis

in tributara redados. Ex Romanis autem,

majoribus noftris, eam hereditatem nos

quoque accepimus, doñee surrexit tita-

num genus qui recentis temporís novum

aesceticae aedificium erexit et a rheto-

rum tyrannide liberavit in poílerura lit-

teras liberales. Ad quod quidem incep-

tum saeculis opus fuit: tantae molis

erat...!

Quales autem hujusce syáleraatis lit-

terarii traftus generaliores? a) Dúplex

principiura operis litterarii produdivum:

xá)ívr¡ xai cpóati;; ars et natura; áludíum et

ingenium. b) xoiYjxyjQ Kol itoír,|j.a, artifex et

argumentum. c) Finis operis litterarii: uti-

le et dulce: aú]icpopov xat viSov) .

( I ) Poética, 1, 1447, !•


50 D . R U I Z

Etsi parum familiariter epiSlula Ho-

ratiana usi fuerimus ejusdemque praecep-

tis, protinus detegemus hanc universirn

cssc mentem, eos esse conceptus qui in

ea evolvuntur ea tamen libértate et mag-

niíicentia, qua pollet poeta qui ceterum

notos et vulgares agnoscit syálematicos

rationis litterariae aequalium suorum

tradatus quos illc dumtaxat nobilitat et

vivificat lepore familiari simul et poético.

Quae quidem peculiaris et teíhnica tem-

poris cognitio ad perfeñam operis Ho-

ratiani inteliegentiam procul dubio con-

ducunt, sed magna ex parte ad aráiaeo-

logiam litterariam pertínent. Verunita-

men super peculiares formas artis prae-

ceptivae litterariae illius aetatis, quae

sicut recentis temporis discutioni et cadu-

citati sunt obnoxiae, principium exurgit

aeternae viriditatis, quod epi¿i:ulam pe-

rennitate donat, quodque ejus immarce-

sibilem et perpetuam juventutem explicat

et insuper vinculum eát internum et to-

tam dofirinam in ea expositam compin-

git ac conserit: Harmoniae artificiosi ope

ris principium.

I I I

Revera cum primum «Artem poéti- totum redigas. At exftat principium, id-

que noítro jure adserimus: Artem poéti-

caní Horatianam, exceptis artis praecep-

tis minoris momenti et unius aetatis

cam» legimus, quasí per silvaní nobis

errare videmur regularum atque praecep-

torum, quae digressionibus decussantur

primo visu non cohaerentibus et insinúa- uniusque síholae, totam esse commenta-

tionibus sine certo respedu litterario; riam explanationem hujus unius princi-

quod difficiliter ad principium unitatis pií:

Denique sit quodvis simplex dumtaxat et unum (v. 23)

Noluit Horatius, ñeque genium ejus demum condicio necessaria pulcritudinis

decebat poéticum, subtilius ratiocinari de in omni opere variis elementis composi-

essentia pulcritudinis quae finis e¿l ope- to: partium harmonía in toto.

ris litterarii, sed poético intuitu Augufli- Imago, dicam melius, tabula vivida

nianam pulcri deíinitionem praecepit: qua formam dedit Horatius huic pulcri-

unitatera in varietate. Quod poteál aui- tudinis notioni in omnes hominum men-

dem non esse deiinitio essentialis, sed eSt tes devenit:

Humano capiti cervicem pidor equinam

jungere si velit et varias inducere plumas

undique collatis memhris, ut turpiter atrum

desinat in piscem muUer formOsa superne;

spedatum admisi, risum teneatis amici? (vv. 1-5)

Huíc autem legi, quam natura dedit ticam componunt qui nullam aeíleticam

ínter Pisonum juvcnum ca£hinnos ante habent. At libcrtatem hanc —ínquít Ho-

monílruosara Horatii tabulam eil pro- ratius —

mulgata, non semel opponitur libertatis petimusque, damusque vicissim (v. 11)

poéticae principium. Poética libertas! ea legc, ut nempe íntra fines contineatur

Bellum vocabuium! in quo totam aeíle- quos praetergredi nefas erit: fines hujus-



modi sunt inverisímilia, ut consortium In vUium ducit eulpae fuga si caret arte

avium et serpentium, agnorum et tigrium (v. 31)

conversatio. Igitur Horatio sicut Ariílo- Nova imago, nova similitudo ab arte

tcli natura eft artis regula ultima. Natu- sculptorico sumpta, ut nova forma appa-

ram practerire eñ artem transgredí. Mi- rcat principium jam enunttatum cxemplo

mesis Ariílotelica eñ demum imitatio ex pidura desumpto. Procul, videlicet

naturae. Adeo eSt imperiosa lex illa con- «Aemilium circa ludum» infclix Sculptor

cordiae et harmoniae in opere artificioso, fingendis Slatuis operam exercet. Scit ille

ut nihil valeant pulcra fragmenta in toto profedo et ungues perficere et capillos

illepido singillatim coruscantia, sunt enim levigare, sed membrorum complexionem

laciniae purpureae in rudi veftc. nulla donat pulcritudine.

Sed nunc non erat his locus (v. 19) Infelix operis summa, quia poneré totutn

Difficile eít profeüo, ñeque quisquis nesciet (vv. 34-35)

adsequatur, médium iter incedere, deli- Manifefta eít ad opus litterarium

catum sensum habere modi et proportio- translatio. Attamen ubi radix infortunati

nis, quod essentia cñ artis classici. Qua- exitus illius sculptoris ct complurium

lis in artifice exquiritur tadus qui brevis scriptorum? In eo nempc eft quod obli-

neque obscurus esse debet, grandis ñeque viscuntur artificem ínter et opus, quod

turgidus, varius ñeque prolixus...! Navi- inceperint, harmoniae legem et propor-

gare ínter scopulos utrinque se insidian- tionem esse cuílodiendam. Non omnes

tes, cosque transvadere feliciter uní arti- possumus omnia; Vos, mei Pisones, ait

fici eique vero datur. Horatius:

Sumite materiam veñris, qui scribitis aequam

virihus, et vérsate diu quid ferré recusent,

quid valeant humeri. Cui leda potenter erit res,

nec facundia deseret hunc, nee lucidus ordo. (vv. 38-41)

Dúo haec fecunda vocabula subduca- exíílimaveris artis classici, quae lux eSt in

mus: lucidus ordo quae jure definitionem ordine vel potius ordo proferens lucem.

Ordinis haec virtus erit, et venus, aut ego fallar,

ut jam nunc dicat jam nunc dehentia dici;

Pleraque differat, et praesens in tempus omittat;

hoc amet^ hoc spernat promissi carminis auSor.

I V

Atque hic finem habet prima artis tam hujus prímae partis do£lrinam uno

poéticae pars, quae in te£linicae littera- ínformari principio quod omnium eíl ca-

riae tra£i:atibus quasi materiam operis put: harmonía, proportio, opportunitas;

comprehcndebat et itoÍYjai? appellabatur xb itpáicov.

ut a 'jtof/¡[iaTi discriminaretur, quae erat Nunc autem poeta operi mentís crea-

forma et operis dísposítio. Luculen- to (xoÍTjaic; = fidio) formam daré coge-

ter apparec ledori símpliciter legenti to- tur vocabulis. Trañatum igitur íngredi-


52 R U IZ

tur de elocutione. Qua in parte unam Ecce lex etiam harmoniae et tcmpe-rcm tantum certam oculis objicit: nova- rantiae quae rcgit omnia: ñeque íludium tionem vocabulorum, qua in re sicut in infrene in vocibus novandis, ñeque timor alus compluribus novae generationes re- neologismi legitimi quem recentium tem-petunt singulae quod ille scriptum reli- porum inventa expoátulant et varietas quit uCpote quod pulcerrimum, ñeque idearum. melius dici poteál.

In verhis etiam tenuis cautusque serenáis (v. 46) Dúo haec adje£liva quae sunt quasi mavit, ñeque pulcriorem legis formam

attentionis signa: tenuis cautusque, mihi internae linguarum renovationis quis-referrc videntur illud «ne quid nimis» quam praebuit quasi rerum viventium, aeternae sobrietatis, animae artis et prae- quam praebuit Horatius Homérica com-ceptorum Horatianorum. Ex alia parte paratione silvarura, quae quotannis fo-tamen nemo magis eloquentius et vehe- liis renovantur. mentius jus innovandi sermonis procla-

Licuit, semperque licehit signatum praesente nota procudere nomen. Ut silvas foliis pronos mutantur in annos, prima cadunt; ita verborum vetus interit actas, et juvenum ritu florent modo nata, vigentque. Dehemur morti nos, noílraque. (vv. 58-62)

Elocutio autem poética piuribus hexámetro nititur; ciegos in pentámetro quam sermo communis praepeditur ob- fluentum profundit lamentis intcrmissum ¿laculis, rithmo scilicet et versu. Qua et lacrimis; sátira cito armatur et ferien-quidcm in re aliam applicationem vide- te iambo, quod etiam tragoedia et comoe-bimus illius principii quod doílrinam dia repetunt, tanquam colloquio pro-Horatianam informal, id eñ harmonia et prium et theatrale ílrepitum superaturo; convenientia forraae poéticae cum genere ílropha autem lyrica erit tándem cithara litterario. Non eíl anceps unum aut al- variarum (idium quae sonum referant ex terum metrum adhibere. Epos lento gra- vidoriis deúm et heroum promanantem du et regio —«incessu patuit dea»— et epularum hilares tumultus.

Descriptas servare vices operumque colores Cur ego si nequeo ignoroque poSta salutor? (vv. 86-87).

Atque hic animadvertere licct rigi- duae plagae sint magno pelago dissitae, dam illam generum separationem in poési immo ita mutuo dissociantur, ut sermo dramática, quam classici injungebant. quo utuntur homines, in plaga altera uti Non tantum quod tragoedia et comoedia non valeant.

Versibus exponi tragicis res cómica non vult (v. 89)

Dramaturgi noílrates apud Hispanos sentatio esset et quasi summa totius vi-do£lrinam Ariflotelicam minime negle- tae; et manifeílum eft in vita comoediam

gentes, quae ad omnia videtur utilis es- et tragoediam suos confundere £nes et se, drama commenti sunt quod reprae- sermones permiscere.



Noálrum igitur theatrum Hispanum ratius ¡nter genus litterarium ejusque classico non eát oppositum sed classico metricam cxpressionem, minoris eñ mo-suprapositum. Ac digressio hace ansaro mentí quam ea quac requirítur ínter nobis praebet ut dúo hic gloriosa nomí- personas atque earum indolem et sermona conjungamus, magiálri scilicet artis ncm in scaena adsumendum. Vult Hora-classici, et conditoris theatri Híspanorum tius quidquam, immo et multum, habeat, nationalis: Horatíum dico et Lupum de ars dramática Platoníanae íUíus virtutís Vega. Utriusque currunt hoc anno cen- quae censetur artis oratoríae meduUa, ut tenariae commemorationes. sit psycagogica, id eíl, ut ánimos ad se

Concordia vero quam expo£lulat Ho- convertat.

Non satis esl pulcra esse poemata dulcís sunto

et quocumque volet animum auditoris agúnto. (vv. 99-100)

Si omnis ars litteraria, vel illa perso- tia^j J^jus loci artis poéticae (vv. 100-nalior lyrícae poésís, auditorium petit, „^)_ ^^^^ ^^jê ^¿ drama pertinet, ad id tñ quidquam aut quempiam qui poé-tae cantura resonet —non canímus sur-dis, inquit Vergilius— ars oratoria et dramática ex fluxu et refluxu agitantur poétae ad populum et populi ad poétam. Rem illam arguít quod doftrina Hora- *!"*= supremum:

Format enim natura prius nos intus ad omnem

fortunarum hahitum; juvat, aut in impelUt ad iram

Aut ad humum maerore gravi deducit et angit: pon effert animi motus, interprete lingua.

Si dicentis erunt fortunis ahsona diüa, Komani tollent equites, peditesque caíhinnum, (vv. 108113)

eum vídelícet caéhinnum, sonorum uti- nem, patriam personarum, ut unicuíquc

que, qui jam initio ítrepuerat cum Piso- y„ba tribual accommoda. Nutricem non

nes tabulam mulieris et piscis contem- j ^ ^ ^ ^ matronarum sermo nobilíum. At-

artem oratoriam littcraliter transferri po-

tuit. Horatius rursus alte oílendítur

Ari£lotelicus cum hic ad naturam ducit

quasi ad primum harmoníae fontem eum-

plabantur. ídem igitur principium et lex jam tune proclámala Horatianas prae-ceptiones informare pergit.

Audor dramatícus accurate perpen-det indolem, aetatem, condicionem, ordi-

que etiam cum poeta ipse ex sese in no

vas res procurrit, nequáquam spernat

necesse eíl traditarum certa limeamenta

personarum. Aéhilles erit

Impiger, iracundus, inexorahilis, acer,

jura neget sibi nata, nihil non arroget armis. ( l a i - i a a )

Cum traditio nullam praefinitam in- naturalís opportunitas ducet poétam, íta

dolem imponet, tune lógica interna vel ut persona ab eo creata

servetur ad imum

quatis ab incepto processerit et sibi conñet. (vv. 126-12 j)


5 4 D . R U I Z

V Deindc agere incipit Horatius de ma- poétae iter: tradítio ct inventio pura,

tería operis licterarii. Dúplex pandítur Quod íta significavit Magjíler:

Aut famam sequere aut sihi convenientia finge,

scriptor. (vv. 119- iao)

Sed originalitate donare argumentum scaenam prodúcete purae inventionis

quod commune eíl patrimonium, incep- argumentum. Hoc videtur sensus ac-

tum eft haud facile, sed majore ideo ceptior obscuri illius Horatiani loci qui

dignum laude evolvere proprio et novo in tot controversias divisit commentato-

spiritu pericopem Illiados, quam in res-

Difficilé e£l proprie communia dicere; tuque

Redius Iliacum carmen deduces in áüus

quam si proferres ignota indictaque primus. (vv. 128-150) Sed finis noñer non e¿): in hac lucu- persequi quod legem internam ducit. Et

bratione litterariam interpretationem et ecce nos ante praeconium venimus nobilis-

commentarium Epíáiulae ad Pisones face- simum Horaericae poésis in quo doctrina

re, sed dctegerc ct ín traftatu illius filum Horatiana iterum iterumque contrahitur.

Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet

primo ne médium, medio ne discrepet imum, (vv. 151-152) Adulescens autem Horatii amicus giíter árnica voce: audi, inquit; si op-

vires tentare affeftat in opere dramático tabile appetis triumphum dramaticum

atque in íllusorio aeflu sibi audire vi- nancisci, si vis ut populus tuo plaudat

dctur in tbeatro dulcem manuum ere- operi ñeque scaenam deserat

pitantium ílrcpitum. Cuí senex Ma-

donec cantor vos plaudite dicat,

aetatis cujusque notandi sunt tihi mores

mohilihusque deeor naturis dandus, et annis. (vv. 155-157) Quid nunc memorem animatam ta- didit suum ipsius effatum: ut pictura

bulam eamque viventem quam de varia poisis erit. Tabula ad calcem secum fert

hominis actate producit. Hic verum red- Horatianam subscriptionem:

Ne forte seniles

mandentur juveni partes, pueroque viriles,

semper in adjunüis, áevoque morabimur aptis. (vv. 176-178) Novum enuntiatum vel nova communis Quae doéirina Graeca eft et Ariñotelica;

principii adplicatio. germane Romanus vel potius Horatianus

Poál hace cordata consilia adulescen- eíl sensus moderatus et temperatus, et

ti Pisoni concredita, qui ad plausum verisimilitudo qua regenda sunt omnia.

scaenae ûdio forte ferebatur, agit ma- Ex oculis spe&antium eíl amandandum

giíler de ipso opere dramático deque quidquid verisimili repugnct vel populi

partibus vetas drama conílituentibus. placitis: Nec pueros coram populo Medea trucidet aut humana palam coquat exta nefarius Atreus,



aut in avem Progne vertatur, Cadmus in anguem:

quodcumque oílendis mihi sic in crédulas odi. (vv. 185-188) Ariftotelicus eft etiam Horatius in goediae persona. Cum autem Sophociem

ratione íhori: Chorus habendus eft —ait laudat referre videtur Oedipum in Colo-

Ariíloteles— ut unus ex adoribus et no, in quo Chorus non solum agit in

pars totius (¡iopiov toó oXou) et non ut in dramate, sed principem personam re-

Euripide, sed ut in Sophocle ad exitum praesentat.t"' debet conferre.(') Horatio ídem cíi ¿horus: SÍÍ TÍÚV

Chorus igitur cíl Ariíloteli alia tra- ÚTroxptTwv:

AuEtoris partes ¿horus officiumque virile

deffendat neu quid medios intércinat aüus,

quod non proposito conducat, et haereat apte (vv. 191-195) Magni momenti in veteri tragoedia tibicen traxit vagus per pulpita veftem

consebatur música: |i£Xoxotta. Horatius diorus prius utilium sagax rerum et di-

hoc loco priálinam simplicitatem amisisse vinans futurum, aemulari voluit gran

el áiorum et musicam et populum la- diioquas Delphici oraculi sententias:

mentatur, et dum suo tempere simplex

Et tulit etoquium in solitum facundia praeceps;

utiliumque sagax rerum et divina futuri

sortilegis non discrepuit sententia Delphis. (vv. 217-219) En iterum nobis moderationis ma- tiae nempe et decoris drama satiricum

giílrum, illius scilicet ne quid nimis ae- modcratur, de quo continuo agit Poeta

ternae sobrietatis. Eadem lex consonan- Magiáter:

IJerum ita risores, ita commendare dicaces

conveniet Sátiros, ita verteré seria ludo,

ne quicumque deus, quieumque adhihehitur heros

regali conspedus in auro nuper et oüro,

migret in obscuras humili sermone tabernas;

áut dum vitat humum, nubes et inania captet. (vv. 225-330) Poítremus vcrsus in mentem revocat illum primae partis:

Serpit humi tutus nimium timidusque procetlae.

In hoc dramatum genere, de se libe- dia ct tragoedia communi. Locum unum

riore, eíl doftrina eadem atque in comoe- dumtaxat praebeamus:

Non ego inornata, et dominantia nomina solum,

verbaque Pisones, Satirorum scriptor amabo:

nec sic eniiar trágico differre colorí,

ut nihil intersit Davusne loquatur, et audax

Pythias emundo lucrata Simone talentum;

an cuños famulusque Dei Silenus alumni. (234-239) Jam minoris judicamus momenti metris exhibet Horatius, quod proprium

thecnicas praeccptiones quas de iambicis eü poésis dramaticae, ut ipse credidit

( I ) Poet. 1456, XVllI, 35.—(3) Errandonca. Tragedias de StSfoclei. tomo I, Edipo rey y Edipo en Colono.


56 D . R U I Z

Ariftoteles: «jiáXiaxa yotp Xsxxixov xwv aureum consilium litterariae formationis

ixéxpcüv TÓ íafjijBeWv éativ».'') Attamen hic inveniraus.

Vos exemplaria Graeca nodurna vérsate manu vérsate diurna. (268-269)

Dum Pisonibus loquitur Horatius, censetur, quod eis desit labor limae. So-adulescentibus amicis, ejus oculus terram lacium hoc crat vanitatts Romanorum

fortunatam intuetur artis genetricem et populi, sed res ipsa invitum cogit Hora-

ingeniorum patriam: Graeciam. Et poíl tium confirmare poésim excelsum esse

rapídam in hiíloriam artis dramatici in- musarum donum, abunde Graecis tribu-

cursionem, confitetur Magiíler, quam- tum, praeter laudis nullius avaris, nega-

quam patriae attaóius dolore, Latium tum tamen Romanis rebus multis ct

nondum aemulari Graeciam in litterarum negotiis implicitis.

laude sicut in armis. Cujus causa haec

V I

Tertia et poílrema «Artis poéticae» lica Horatium adducit loqui de eo quod

pars (vv. 295-476) trañat de poé'tae in se ipse debet esse poeta atque illa

formatione, «quid alat formetque poé- quae eam ducebat cum quid in opere

tam». Eadem lex moderationis et tempe- esse dcberet, loquebatur. Procul abcfl

rantiae, eadem regula |isaoT7¡c Ariítote- Magiíler ab ratione Democriti, qui

excludit sanos Helieone poetas, (v. 296)

Horatius genio satirico praeditus utique manu tabulara Romantici poe-

simul et praeceptor descripsit dextra tae:

Bona pars non ungues poneré eurat,

non harham, secreta petit loca, halnea vitat.

Nanciscetur enim pretium, nomenque poetae,

sí trihus Anticyris caput insanabile nunquam

Tonsori Licino commlserit. O, ego laevus,

qui purgar hiletn sub "oerni temporis horaml

Non alius faceret tneliora poemata. (vv. 397-^03) «Non sum ego poeta;convenit—dicerevi- et classicismus et romanticismus tota

dctur Horatius—etenim sana mente utor». artis acie máximum certaverunt certa-

Totum hunc locum et tabulam fina- men. Et revera maximi momenti hujus

lem in qua tragicam mortem describit partís poílremac Artis poé'ticae Horatia-

sublimis poé'tae qui versus suos recitat nae eSt positio in ancipiti dominationis

merulis intcntus, scripsisse videtur saecu- unius ex duobus principiis opus littera-

lo XIX mediis proeliis et pugnis quibus rium conflituentibus:

Natura fieret laudahile carmen in arte

quaesitum eíl. (v. 408-409) Lis harmonice definienda Horatio artis classicae ratio: in harmonia utrius-

dabatur. Ibi procul dubio cal quaerenda que principii, in illo «conjurat amice»

I ) Poetic*, 1449. 4, 30.



Horatiano. Sine dubitatione illis Horatii temporibus non deerant qui ex Musarum afflatu omnia exspeaabant atque duriora credebant omnia ¡Ha Horatiana praecep-

Scribendi reüe supere e£l et

et máxime «cripta nonum in annum prc-mendi membranij intus posita, et quod non liceret in publicum prodire opus quin in manus descenderet cujusdam Mecii aut alterius conspicui judiéis.

Contra ftudium, <'* contra regulas, contra censurara signum extulit seditio romántica et procul dubio huic libertatis motui debentur plures artiílicae inven-tiones; attamen id animo fixum tenemus: classicismum, quem seditio illa de loco deturbavit, nihii csse praetcr umbram classicismi veteris, legis scilicet aetemae harmoniae quae totam informat Epiílu-lam ad Pisones. Lcx illa eíl universalis, cui se subjiccre debet omnis s¿hola litte-raria. Ideo poft belli fragorem ob Ro-manicam pugnam saecuio XIX commis-sam gravis atque feftiva vox auditur

ta aut constli^, lifuandi scilicet semel atque iterum opera litteraria et sapiendi antequam quis operi manus admoveat:

principium et fons, (v. 309)

Pracceptoris juvenum Pisonum, eadcm

auftoritate praedita quam audierunt ju-

venes Romani.

Hanc noSlram igitur lucubrationem iis verbis claudere possumus quibus ini-vimus ex Marcellino Menendez Pelayc desumptis: «Ea eíl jurium atque officio-rum tabula veré mirabilis, cujus juven-tam nec saecuta decem et novem potue-runt labefañare et hodieque eodem viro-re gaudet atque tempere quo fuit pro-mulgata>.

Attamen supra varietatem et simula-tam rcgularum praeceptorumque confu-sionera eilíertur atque observatur lex una, eaque universalis aeternae harmoniae quae pulcritudinis eíl genitrix et artis anima.

(z) In ni«aoriftm rcvooemut nobücm floStri ExpfoneetJas vcrinml

« Yo ecn truiioíén ItuintQ »iAri»t'


58

Horatius fabularum scríptor Gregorius Martínez, Cahello, C. M. F.

Litterarium Horatii opus, puláicrri- tías ' vocantis; sed in gravissimo errore

mus eñ adamas atque pretiosissimus, tot iSli versari videntur. Inutile siquidem ge-

faciebus vividissime coruscans, quot fue- gus litterarium esse nequit quod aptius

re genera Horatianae poéseos. Hác oda- tum ad veritates morales edocendas, tum

rum splendorc fulget, illac elegiae jubare ad pravos mores corrigendos, exiíHma-

micat, iftac nitore satirarum renidet, alia tur. Utrumque sane fábula praeítat. «Fa-

didascali luminc poématis elucet. Sum- bula enim, ajebat S. Ambrosius, 3 etsi

mus ergo in ómnibus poé'ticis generibus vim veritatis non habeat, tamen rationem

Horatius poeta censetur; certe primus eíl habet, ut juxta eam possit veritas mani-

in lyrico, aft fortassis in didasealico non feátari». «In quo genere, addidit S. Au-

alter. Hic enim Venusini vatis didascali- guñinus -• fingendi humana etiam faña

cus ¿haraíler satis a criticis litterariis vel dida irrationalibus animantibus et disquisitus cñ, parum tamen adspeftus rcbus scnsu carentibus homines addide-

hujus ¿haraüeris mytbographicus. »I- runt, ut ejusmodi íGtis narrationibus,

dcm vero critici Aurores , ait A. Pier- sed veracibus signiíicationibus, quod

ron, ' qui in caelum Horatium ut mora- vellent commendatius intimarent... ut

lem philosophum tam juílis et debitis, apud Horatium mus loquitur muri et

tamque splendidis amplissimisque prae- muélela vulpeculae, ut per narrationem

coniis extollunt, Romanae íídicem lyrae (íGtam ad id quod agitur, vera significa-

cun&arum fabellarum venuílissimas quae tio referatur». Fábulas exiátimo necessa-

toto saeculorum decursu linguá Latina rias et perutiles, inquit Dominicus Na-

scriptae sunt, exarassc obliviscuntur». ñus, 5 non ex eadem causa qua poé'tis,

Idcirco operae pretium eSi, ut Hora- sed ut imbscillitatis noálrae adminicula

tii amicí tamquam prímum elegantissi- sínt et ut dicentem et audientem in rem

mumque omnium mythographorum seu praesentem a d d u c a n t » . Quapropter,

fabularum scriptorum Latinorum legen- scripsit L. Beyerlinck, * veritatem ma-

tibus eum preferentes, Kanc eidem glo- gis etiam quam ceteri poétarum videtur

riam in ima oblivionis scrobe sepultara attingere fabularum scriptor... iíle vero reddere satagamus. sermonem praeponens, quem ita ut eál

Adsercntium in primis sententia re- fabulosum esse quisque novit, aliquid

jicienda eñ scripsisse fábulas, ingenio veré di£tum de rebus non veris esse de-

tanti poé'tae indignissimum esse, nam monálrat».

inutile et exiguum aut vilc immerito hoc Fábula quoque plurimum valet ad

litterarium genus audent judicare, opi- pravos mores corrigendos. Fabularum

nione L. A. Scnecae fulti fábulas inep- scriptor vitium impugnat, dixit D. Co-

( i ) A. Píírnn, Histoire de la litteratore romiine. Chap, XXVII. VI- pg. 375.—(a) L. A. Scneea, De Beneficiis. Lib. I. IV. Pag. 165. (EJitio AntuerpieniU 1615).—(3) D. Amtniiut. De Ofliclil, Lib, Hl.—(4) 5. Auguttinut, Contra Mendaclum. XXVIII.—(5) Polyantlica Universilí!. FabuU, pag. 443.—(6) Magnum Thettrum Vitac Humanas, Fábula, pag. 501-503.


H O R A T I A M A 59

lonia, • quasi aliud agens ac veluti per ¡Uecebris, animus salutarem medicinam cuniculos et monitorum auSteritatem con- libenter admittat, ut sapienter monet dimento fabularum mitigat, ut nempe Lucretíus: captas ac delinitus inno3ciae roiuptatis

Nam veluti pueris ahsintbia taetra medentes Cuín daré conantur, prius oras pocula circum Contingunt mellis dulci flavoque liquore, Ut puerorum aetas impróvida ludiflcetur Labrorum tenus; itUerea perpotet dmarum Ahsinthi laticem, deceptaque non capiatur,

Sed potius tali faüo reereata vatescat.

Ñeque vílis aut exiguus labor ratio- Graecum apologum a poétÍ5 Latinis non ne decipientis facilitatis fábula dicenda esse ad Phaedri témpora usque imitatum. cñ. Legito quod opere quodam nondum At enim «non tantum ínter Latinos fa-edito " de hac quaeftione scriberc ausi bularum scriptores, ait A. Pierron, 3 sumus: «Cave tándem credas, essc fabu- Pkaedrus vetuílior non eíl, verum ñeque lam facili compositione poema; eñ con- etiam primus ingenio aut operum per-tra pro(e¿lo diíficillimum, nam exigit in leEtionc». Pluribus jam annis antequam fabulatore spiritum maximae observatio- in lucem Phaedri fabulae prodirent, (nam nis ac reflexionis; ingenium acutissimum decem et o£to annis ante illius advenad rerum analogías detegendas; magnum tum, mortem Horatius oppetüt), uterque intelleftum ad educenda pulcra et moratum satirarum tum Epiftolarum líber in lia principia ex adionibus forte nugacis- quo om'nes Horatianae fabulae reperiun-símis, ordinariís eventibus, inanibusque tur, Romae erat notus atque reguílatus. di&is; summamque perspicacitatem ad Id ¡psum enim opere supra enuntiato propriam indolem unicuique tríbuendam, jam declaravimus, dum scripsimus: «Non claramque cognitionem omnium fabulae fuitquidcmPhaedrus primusLatinus poé-regularum atque solertiam in reüa ea- ta quí fábulas scripsit, ante tamen Hora-rumdem adimpletione.» tius indirede atque in modum exempli

Ipsa quidem sua fabulae simplicitas suis operibus adjunxit. Lege in suarum

eít cautes eminentior ín quam crebro fabularum praefatione F. Avianí teíti-hujusmodi scriptores sese allidunt, Paucí monium: «Verum has pro exemplo fa-

enim sunt fabulatores qui hoc genere bulas et Sócrates divinis operibus indidit litterario aeternum gloriosumque nomen et poématí suo Flaccus aptavk quod in

sibi ubique acquisiverint. se sub jocorum communium spccie, vitae His vero de utilitate atque fabulae argumenta contincant». Paucas certe nu-

praeftantia praemissis, ad hujus articuli mero fábulas Horatius composuit, sed scopum redeamus. Nullus erit erudítus elegantia et lepore omiws aliorum fabu-censor lítterarius qui affirmare audeat latorum exsuperant et commendantur.

(t) D. Colonia. De Arte Rhetoriea. CUp. I. ptg. » . (Editlo Comphtnijs, 1796—(a) «De Atth Focdcae Lalinae Prin-

dpi» Libri V. , Ub. IV, Cap. III. Art. II, pag. 4»8—(3) A. Pitrron. Loe. Cit.


60 M A R T Í N E Z

Decem et septem praecipuas a se inven- possunt: duodecim sunt parabolae, quat.

tas et quasdam ex Aesopo, Stesi(3iaro et tuor apologi, una eíl symbolum seu fa-

Babria seledas reliquit. Cunfta ferme fa- bula libystica.'')

bularum genera Horatius adhibuit, sed Breviter jara et summatim Horatia-

parabolas praesertim coluit. Hoc igitur narum unamquanque íabularum juxta

modo omnes Horatianae fabulae dividí nuper átatutam divisionem exponamus.

PARABOLAE H O R A T I A N A E

I. De misérrimo avarorum fine.

«Quidam Ummidius adeo erat dives ut

nummos metiretur; ita tamen sordidus,

ut se melius servo numquam veíliret;

metuebat usque ad supremum tempus

ne penuria vidus se oppriineret; at li

berta fortissima Tyndaridarum hunc se-

curi médium divisit».'")

II. De injuílo faeneratore. «Fufidius

dives agris, dives nummis positis in fae-

nore timet famtnam vappae et nebulonis.

Hic quinas mercedes capiti exsecat atque

quanto quisque eSt perditior tanto acrius

urget: nomina tironum veíte virili modo

sunipta sub duris patribus seftatur. At

in se, dices, pro quaestu sumptum fa-

ciet. Hic? Minime. Vix credere possis

quam tibi sit inimicus. Si quis nunc

quaerat: quo res haec pertinet...? Illuc...

Moralis Sententia: «Üum vivant íiulti

vitia, in contraria currunt». 3

III. De Murmuratore. «Maenius

male de Novio absenti loquens ab audi-

ente corripitur. Heus, tu te ignoras? An

putas te, ut ignotum a me, daré nobis

verba? Egomet mibi ignosco, inquit Mae

nius. Stultus et improbus hic amor eát,

dignusque notari. Cum tu lippus inunc-

tis oculis tua mala pervideas, cur tam

acutus in vitiis amicorum cernis? At

tibi contra eveniet... Moralis sententia:

«Ut alii quoque tua vitia inquirant et

detegants.'t

IV. De insano Di-oite. «Omnes ava-

ri juxta Horatium insani sunt, ideoque

niedendura illorum insaniae, danda eíl

ellebori multo, pars máxima avaris. Di-

tissimus Staberius omnium suorum re-

li£i:orum bonorum summam in suo se

pulcro heredes caelare coegit, qui ni fe-

cissent, essent damnati, centum paria

gladiatorum atque epulum arbitrio Arii,

quantumque frumenti África metit po

pulo daré. Quare hoc fecit...? quod in-

gens vitium pauperiem credidit, quoad

vixit. Sicque dicebat... omnis enim res,

virtus, fama, decus, divina, humanaque

pulcris divitiis parent: quas qui conftru-

xerit, ille clarus, fortis et juítus erat.

Sapiens etiam et rex et quidquid volet».^

V. De misérrima avaroram vita.^

«Opinius auro et argento ditissimus mi-

serrimam ducebat vitam, tantaque fame

cruciabatur, ut tándem grandi lethargo

oppressus sit. Heres tum laetus ovans-

que circum lóculos et claves currebat.

Medicus vero probus et ingeniosus hoc

modo illum excitavit. Jubet mcnsam po-

ni atque effundi saceos nummorum et

accederé plures ad numerandum. Hisque

vocibus mox expergefaftus eíl. Ni tua

cuílodias, jam haec auferet heres. Men'

( I ) Libysticam vocat S. Isidorus Hísp. illam fabalatn ío qua actores sunt entia rationabilia atqiic írrationabilía aut forte inanimantia. Lib. I, Etymologiarum. cap XXXIX, Grammatica.—(a) Lib. I, Satyr. I." V. V, 9a, 100.—(3) Lib. I., Satir. II" VV. la, a4 . - (4 ) Lib. I, Satyr. III'. V. V, „ , aS.—(5) Lib. 11, Satyr. III." V. V. 8a, 98.—(6) Lib. II, Satyr. III.* V. V. 14a, 157.



vivo. Quanti ergo? Odussibus. Eheu...! majus id quod pater putat essc satis et

Quid refert morbo, an furtis peream ra- natura coé'rcet. Numquatn vos titillet

pinis...? gloria; si aliquis veftrum fuerit aedilis

VI. De diversa jiliorum índole. aut praetor, eSto inâbilis et tnalediaus.

«Servius Oppidius censu antiquo dives Si vero tu bona perdas in cicere faba et

duobus natis dúo praedia Canusii tra- lupinis, ut in circo latus spatiere at-

didisse fertur. Vocatis ad leíium dixit que aeneam in eo ílatuam babeas, nu-

moriens. Te, Aule, esse prodigum cog- dus agris, nudus nummis sis, ftulte, pa-

novi, te autem, Tiberi, avarum. Cave ne ternis ' » .

tu patris bona minuas, tuque ne facias

VII- Scurra Volanerius. Postquam iííi justa ¿hiragra

Contudit artículos, qui pro se tolleret atque

Mitteret in phinum talos, mercede diurna

Conduüum. pavit: quanto conñantior ídem

In mtiis; tanto levius miser ac prior tile,

Qui jam contento, jam laxo fuñe lahorat '.

VIII. Calaber et Hospes. Lepida et domum viatorem recepit, illumque pu-

venuñissima fábula. Calaber quidam in ris vesci jubet... Vescere, sodes.

jam, satis est. At tu quantum vis tolle. Benigne

Non invisa feres pueris munuscula parvis.

Tam teneor dono quam si dimittar onustas.

Ut lihet, hace porcis hodie comedenda relinquis.

Sententia moralis: Prodigus et stul- men eidem tcrga fortuna dedit. Oves

tus donat, quas spernit et odit. Hace furto, capellae morbo periere. Seges

seges ingratos tulit et feret ómnibus apem mentita eít atque bos eneftus

annis 3. arando. Tune desperatus Vultejus ad

IX. Philippus et Vultejus. Pbilip- Philippum accedens inquit... «Priori et

pus causidicus ab officiis rediens virum beatiori vitae me redde». Hac morali

quemdam otiosum ac gaudentem inve- sententia baec pulcra parábola clauditur.

nit; poftquam ejus nomen exquisivit, ad «Mentiri se quemque suo modulo ac

cenam invitavit, at vero ipse ausus ac- pede verum e& *».

cederé non eñ. Altero die vilia scruta X. De Maenio Hellúone. Maenius

vendentem occupat. Denuo ad mensam ómnibus paternis atque maternis bonis

invitat, tándem ad cenam venit. A Phi- absumptis urbanus vagusque scurra ha-

lippo etiam poátea, ut sibi agrum mcr- beri coepit. Utpote qui praesepe certum

cetur, septem milia seálcrtia accepit. non teneret dideriis, opprobriis et nc-

Tum igitur ex nitido cive rusticus fit at- quitiis sibi a civibus exquirebat cibum;

que amore habendi senescit. Mox ta- hic ubi nihil aut paullum suae nequi-

(i) Lib. II, Sítyr. III.* V. V.168, i84.-(s) 1.1b. II, Sítyr. VII. V. V. 15. M.—(3) Ub. I, EpiJt. VII". V. V. -M Ub. I, Epist. VIII." V. V. 46, 98-

14, í i .


62 G . M A R T Í N E Z

tiae fautoribus ct timidis abltulerat, tus loco summe munito multarumque quod esse satis tribus ursis cenebat et rerum divitc validum hoálium praesi-dicebat... «Ventres nepotum lamna can- dium acer jcjunis dentibus dejecit. Ad dente urendos "». caftcllum vero expugnandum missus et

XI. De Milite Luculli. Noftu Lu- valde a praetore hortatus, tune ignavo culli miles átertcns colledis viaticis ad ac timido animo sese cílendebat, tlluc-assem spoliatus eü. Poft hoc vehcmens que iré renuebat. Quid í as ílrenue lupus faílus ct sibi et boíl» pariter ira- miles...

"Ihit eo quo vis qui ¡aonam ferdidit», inquit ».

XII. De insano in theatro vacuo, quidam insanus vir, nobilis bonusque

Hanc cogitationem ezprimere vult Ho- praeterea pater, maritus, hospes, vicinus ratius hac parábola: «Mentís illusiones qui in vacuo theatro sedens, laetus mag-aliquotiens beatam reddunt vitaní, ideo- no plausu tragoedos quos se exaudiré que quaedaní eál crudelitatis species ip- crcdebat, prosequebatur. Hic ubi insa-sas ab illusis removeré»., Fuit Argis niam cUeboro expulit...

Et reáit ad esse: "Pal me occidistis, amici,

Non servatis, ait, cui sit extorta voluptas

Et demptus per vim mentís gratissimus error».

MoRALis SENTENTIA, Nimirum sapere eíl ahjedis utile nugis, Et tempeílivum pueris concederé tudum Í.

APOLOGI HORATIANI

I. Rana et efus mater. Minor cum edendum cicera, avenam, árida acina, majore certare nequit. Absentis ranae fruílaque scmesa lardi tradidit. Urba-pullis vituli pede pressis, unus ubi effu- ñus tándem ad ruálicum mnrem talia

git matri denarrat, ut ingens bellua cog- faílidiens, quid te juvat, dixit, amice, natos cliserit. —Quantane, sufflans se dorso praerupti montis vivere patientem.

mater intcrrogat, num sic magna fuis- Urbem petamus et lautiorem vitam du-set?— Major, major; non cris par, in- cemus. Cito tamen ruñicus illa meliore quit ránula, etiam si te ruperis. «O invita, sed pcriculis et incursibus canum sane major parcas tándem minori ••». et felum plena defatigatus valedixit ami-Apposite hunc apologum Phaedrus in co inquicns. «Me silva cavusque tutus Fábula XXIV Libri I imitatus eñ. ah insidiis tenui solahitur ervo ¡».

n. Miti ruSicus et Mus urhanus. Hujus apologi audor eñ Graecus Moralem sententiam praeposuit Hora- poeta Babria, sed tanto lepore tantaque tius... Nullus divittis lautoque cibo eít vivacitatc illum Horatius cxposuit, ut dicendus beatus. Mus rufticus paupere nullus alius ad talem perfe¿iionem per-cavo urbanum murem accepit. Ifti ad venerit.

( I ) Lib. I, EpMi. XV V, V, aj-4o.-<a) Ub. II, Epift. II, V, V, 26-40.—(3) Ub. Epift. II, V, V, n8-i4a.—(4) Lib. II, Satyr. III, V, V, 314-336.—(5) Ub. II, Satyr. VI, V, V, 74-l l7.



III. Vulpes ét Leo. Fame infirma-batur leo ct ad se visendum vocavit celera animantia, ut sine labore venari at-que edere possit. Vulpes aegroto cauta leoni respondit: «ad te introire non au-deo, quia me veáligia terrent omnia ad-versum te speftantia et nulla retror-sum '». Aesopus hujus fabulae eíi auctor.

IV Vulpécula et Múñela. Forte per anguílam rimam in cumeram frumenti te-nuis vulpécula repserat, paftaque corpo-re pleno fruílra ¡re rursus foras tende-bat; cui muftela procul, si vis, ait, iftinc eSugere, macra cavum repetes artum quem macra subiíti, Sententia moralis:

Otia divitiis Arahutn libérrima muto. '

SYMBOLUM SEU LIBYSTICA FÁBULA

Cervus, Equus et Homo. Cervus me- Observandum tatnen eSt, mctricam lior pugna pellebat equum communibus Horatianorum versuum formam exter-

herbis, hic in certamine minor hominis nam non rite interdum esse conforma-openi imploravit, halla homo armatus in tam atque pauperiorem ac duriorem eum ascendit atque equus frenum rece- quam pro tanti poétae excellcntia. Haec pit. Voluit, poft viíloriam, depellere dor- forsan severa sententia (meo vera tenui

so socium et írangere frenum, ñeque va- judicio) de versibus Horatianis alibi pro-luit atque in aeternum libertatem amisit. lata in multis confirman videtur, nam

Sententia moralis. Sit omnis homo laetus, crebro neglectis, hypermetrisquc versi-

maque sorte contentus, ut sapienter vivere bus, nimiis synaloephis aut eíiilipsibus,

queat. ^ monosyllabis non paucis, illepidis voca-Audor hujus libyáticae fabulae fuit bulorum divisionibus, immoderato hy-

Graecus poeta Stesiíhorus. perbato quod in synéhysim, obscuram

Breviter tándem ac summatim om- reddentem cogitationem convertitur, abu-

nium praecipuarum Horatii fabularum '« «ole'- Quibus ómnibus non obítanti-argumentum nuper exposuimus quod ''"*> «emper intcr summos atque óptimos primo intuitu leftor cognoscere valeat; Latinorum cunftorum poé'tarum, si for-

ad perfeftam vero earundem cognitionem »»"« *«"» primas ñeque forsan secundas, iUi opus erit, integras in Libris Satirarum annumerabitur. et Epiítolarum Icgere. Ibidcm modo to- Tot igitur in Horatianis libris pul-tus cxpressionum lepor, tota didionum critudines deteguntur, tot facctiae de-

elegantia, tota vcrborum proprictas, tota guftantur, totque sublimes sentcntiac in-idearam imaginumque venuítas, totum veniuntur, ut magna voluptatc Icgantur,

conceptuara acumen, tota altitudo cogi- maximoque dolorc relinquantur. tationum, totusque ítili nitor poterunt deguílari.

U) Ub. I, Epift. I, 70-75.—(a) Ub. I, Epiít. V, V, 39-36-—(3) Lit-1. Ep»- X, V, V, 34-4^.


6 4 E . N E B R E D A

Horatius poeta philosophus

Eulogius Nehreda, C. M. F.

Recurrente anno bis miilesimo ab lebrandatn aliqua (parvos parva deeent)

Horatii Flacci nativitate, etiatn nos pro conscriberc adgredimur. Vates ipse, fa-tenuitate noíírí ingenii in iiiius laudem ce- mam praesentiens futuram, scribebat:

Usque ego ponera crescam laude recens ' Novis jn dies laudibus cumulabor scncscet. Hanc penes homines immorta-

a pofteris, sicquc velut innovata mei litatem egregia ejus opera mérito conse-memoria semper inclarescet, nunquam cuta sunt.

Exegi monumentum aere perennius

Regalique situ Pyramidum altius,

Qtiod non imíer edax, non Aquilo impotens

Possit diruere aut innumerahilis

Annorum series et fuga temporum. '

Durant videlicet monumenta litera- Multiplici sub consideratione seu

rum plus quam aereae álatuae ad memo- respeau et facie poeta noíler inspici po-

riam collocatae; et plantas, quae seruntur '^^' í"" «^'"q"^ celcissimus poeta, adeo ut in ipsum aptissime convcniat poé'tae

ing«nto, Bec t«mp>estas neo vetustas con- , ^ *• , . j . ' descriptio, quam tradit ípse pindanco

sumet. 3 more canens:

...Ñeque enim coneludere versuta Dixeris esse satis; ñeque si quis scrihat, uti nos

putes hunc esse poltam. Ingenium cui sit, cui mens divinior, atque os Magna sonaturum, des nominis hujus honorem. "•

Verus ergo egregiusque poeta mag- Quocirca a BOÜSO philosc^ho abcíl num requirit ingenium, insptratam men- iUa phitosophorum lenitas, de qua sic tem, verbum eloquentissimum. At nos Tullius scribeb:^: molli« eft enim oratio tamea Horatianam philosophiam cele- pkilosophorum et umbratilis, oec senten-brab imus; etenim fuit etiam Horatius t iú nec verbis in3:ruaa popularibus, a«c

magnus philosophus, ingenio praeditvs v t n ^ numeti«, sed soluta liberíus: phi-non inculto, a<m fairto, sed acri, cam losophía autem Horatiana popularis «ít,

pipere et sale, non tamen nigro, ad no- mStru&a magis exemplis quam specula-tandos hominum mores praecipuus, ut tivis dodrinis, vinda pul¿herrimis nume-inquiebat Quintillianus.^ ris et versibus, unde gratius sententiac

bibuntur animisquo peritius adhaerent.

(i) Od. XXX, 7-8.—(") Od. I, XXX, l - 5 . - ( 3 ) Clc. delegib. I, i . - ( ' 4 ) S« . I, IV, 39-43. - (5) Quintil. Inftimt. X. De lulio Floro dicebat Horatius, Ep. 1, 111, 31-aa. Non titi panum

Ittgtltium, »on Ittcitttum ^íl-Ét iurpiur hirtitm.



Cujus generis sit haec pliilosophia Horatius docuerit; 3) Conversionem Ho-

Horatiana poílca dicetur. Jam pro com- ratii, quam vocant. Brevitate consulerc

moditate Ephemeridem legentium PALAES- curabimus simul et perspicuitati, ne id TRAM LATINAM, scquetitia capita evolvc- nobis accidat quod Venusinus poeta in-

mus sine nitore et palaeftra: i ) Horatii quiebat: Brevis esse laboro, oscurum juveiuutem, ñudia, philosophiam: 2) fio. •

Quid circa Deum ejusque Providentiam

I. HORATI I JUVENTUS, STUDIA, P H I L O S O P H I A

I. Natus eft Horatius an. 689 ab consulatu L. Manlíi Torquati et L. Aurelii

Urbe condita, an. 63 ante CKriáíum, Cottae juxta illos vcrsus noíiri poétae:

Tu vina Torquato move consule pressa meo '

O nata mecum consule Manlio; 3 mortuus autem eft an. 7^6 mense no- Prodiit in lucem Venusiae, silvis

vembrí, ideoquc priusquam Chriálus ñas- circumdatae, Appuliae oppidi 4 e patre liberto ac paupere, in quo nunquam eru-ceretur, aetate an. 57. r r n n bescit, immo addit amanter:

Nil me paeniteat sanum patris hujus. 5 Ipsemet poeta originem, Audia, con- güs: summatim haec omnia colligimus.

dicionem suam describit versibus egre-

Nunc ad me redeo libertino patre natum, Quem rodunt omnes libertino patre natum, Nunc quia sim tibi, Maecenas, convidar: at olim Quod mihi pareret legio Romana tribuno. ^

Duabus ex causis rodebant Hora- anaicus; ipse tamen invidos spernebat nec

tium ejus inimici; quoniam fuerat Roma- sumebat superbiam quaesitam meritis. 7

nae legionis tribunus in bello civili, et Ideo prosequebatur:

quod tune crat Maecenae conviíior et

Non ego me claro natum patre, non ego circum Me Saturejano veélári rara caballo, Sed, quod eram, narro... Magnum hoc ego duco Quod placui tibi, qui turpi secernis honeílum, Non patre praeclaro, sed vita et pedore puro *

2- Quibus ille ftudiis ab ineunte didicit ergo Venusiae, Romae, Athe-

aetate sese imbueret, egregio cxponit; ad- nis:

Si ñeque avaritiam, ñeque sordes aut mala lu£tra Objiciet veré quisquam mihi, purus et insons, Ut me coUaudem, si et vivo caris amicis;

( I ) Art. p. aj-í6.—(«) OJ. V, XIII, 6—(3) Od. III, XXI, i; «oiphora.—(4) Od. I, XXVIll, «s-^?-—fs) S«t. I, VI, 89.-(6) S. I, VI, 45-48.-(r) Od. XXX, 14-15—(8) S. I, VI, 58-64.


6 6 E. N E B R E D A

Causa fuit pater his, qui macro pauper agelío Noluit in Flavi ludum me mittere, magni Qio pueri magnis e centurionihus orti, Laevo suspensi lóculos tahulamque lacerto, Ihant oüonis referentes idibus aera; Sed puerum eít ausus Rotnatn portare docendum

Artes, quas doceat quivis eques atque senator Semet prognatas...'

Non tantum pater ausus eü filium corrumperctur, qua de causa optimus

Romam portare docendum; verum ipsum pater a filio magnis laudibus mérito cu-

comitabatur ad praeceptores, ne moribus mulatur:

Ipse mihi cuños incorruptissimus omnes

Circum dadores aderat. Quid multa? pudicum {Qui primus virtutis honos) servavit ah omni

Non solum fado, verum opprohrio quoque turpi-Nec timuit sihi ne vitio quis verteret, olim

Si praeco parvas aut, ut fuit ipse, coador Mercedes sequerer; ñeque ego essem quaeítus: at hoc nunc

Laus illi debetur et a me gratia major. Nil me paeniteat sanum patris hujus, eoque

Non (ut magna dolo faüum negat esse suo pars,

Quod non ingenuos haheat ctarosque parentesi

Sic me defendam. Longe mea discrepet iílis

Et vox et ratio... '

Nullum dubium quin magnus Hora- Dein Athenas profedus, septem ibi

tius fuerit optimus amantissimusque fi- ^""°=' philosophiae potíssimum morali ,. . 1 1 1 1 operam navavit audivitque philosopKos lius, qui propterea et patri laudes debitas _, , , ' '

* ' rlatonicos, quemadmodum ipse testatur tribuit et majorem gratiam reddit. inauiens-

Romae nutriri mihi contigit atque doceri

Iratus Grajis quantum nocuisset Aéhilles;

Adjecere honae paullo plus artis Athenae;

Scilicet ut vellem curvo dignoscere rcdum,

Atque Ínter silvas Academi quaerere verum. 3 In hujusmodi locum ait quidara fuerint non conílat, ñeque de illis us-

commentator: áludiorum olim initium piam mentionem habet ipse poeta: cete-

ducebant pueri ab Homeri Aíhille; unde rum hic verba Ciceronis referre posse-

proverbium de rudi et ¡Iliterato: Ne ira- mus, quibus filium saepe admonet, ut

tum quidem Aéhillem novit. philosophiae disciplinam addiscendam Quinam vero ejus doólores Athenis connitatur: «Te annum jam audientem

(I) S. I, VI, 68-78.-(») S. I, VI, 81-93,-(3) Ep. II, II, 4'-45-



Cratíppum idque Athenis, abundare Adjungit praetcrea se ínter silvas

oportet praeceptis inílttutisque philoso- Academi vcrum quaesivisse. Erat enim

phiac propter summam et doaoris auc- Academia locus Athenis suburbanas, ar-

toritatem et urbis, quorum alter te scien- boribus multis amoenus, iUuftrium cdam

tia augere poteft, altera exemplis.;' Ho- î'°'"'» monumentis exornatus, ubi phi-J,«i.„. J .• losopbiam primus docuit Plato. Discipuli

ratius vero scientiae adipiscendae gratia r-, , , A I J I H Platonis dicebantur Academici de qmbus

usmodi iter susceperat. j . . Laertius non sinc lepore dixit:

Hos Ínter dux ille Plato celcissimus ihat

Cujas ab ore melos manabat, quale Aeademi

ArbuSlis lepida modulantur voce cicadas.

Cicadac Athenienses nostris longe curvo discernere redum, hoc cñ, pravum melius canere profeño debcbant; secus nossc ab honeílo diítingucre. Verum parum honoris Platoni tribuit poé'ta. haec scientiae moralis iludia totam per

3. Insignes Ather.ae plus doftrinae vitam eít prosecutus, quemadmodum ip-Horatio contulerunt, nimirum, ut vellet se tcftatur saepius:

Ingenium, sibi quod vacuas desumpsit Athenas

Et Sludiis annos septem dedit, insenuitque

Lihris et curis." Ideo legebat Homerum, qui velut loculentis quid fugere, quid sedlari de-

optimus scriptor epicus exemplis oílcndit beas: Trojani belli scriptorem, máxime Lotli,

Dum tu declamas Romae, Praeneíle relegi:

Qui, quid sit putéhrum, quid turpe, quid utile, quid non

Plénius ac melius Chrysippo et Crantore dicit 3 Totis viribus iludió disciplinac mo- sapientiam sicuti ct virtutem appella-

ralis incumbebat, eamque caeleftem bat: Nunc itaque et versus et cetera ludrica pono,

Quid verum atque deeens curo et rogo et omnis in hoc sum *

Quo te eaeleSlis sapientia duceret, ires. * Nunc agilis fio et mersor civilibus undis,

Virtutis verae cuños rigidusque satelles.' ^. Horatius habetur communiter quod ipse poeta, TibuUum consolans:

uti philosophiae epicüreae seíiator; ne- scribit: que ab hac opinione abhorrere videtur

Me pinguem et nitidum bene curata cute vises,

Cum ridere voles Epicuri de grcge porcum 7 Verum hoc non ex animi sententia, lum doftorem sequi, in nullius magiílri

sed joco et sale Horatius dixisse perhi- verba jurare: bendus eíi; ipsemet namque fatetur nul-

( i ) Cic De Offie. I, I.—(") Ep- " . II. 81-83—(3) Ep-1. H. 1-4.—(4) Ep- 1.1. lo - i i .—(j ) Ep. I, III ar—<6) Ep. I, I, i 6 . i 7 . _ ( 7 ) Ep. I, IV, i5-i«.


68 N E K H E D A

Canda et compono quae mox depromeré possitn: Ac ne forte roges, quo me duce, quo laré uter,

Nulíius addiüus jurare in verba magistri,

Quo me eúnque rapit tempestas deferor hospes. '

Ita poeta fidei philosophicae profes- «Nullis unius disciplmae legibus adílric-sionetn cmittit; cum vero addit, quo lare ti, quibus in philosophia necessaria pautar, ídem valet atque qua sAola, qua reamus; quid sit in unaquaquc re maxi-seCta philosophica utatur, sicut vocat ali- me probabile semper requirimus: s ct bi s(3iolam vel domum Socraticam, " sicut rursus: «Ccrtis quibusdam dcálinatisquc Cicero Ariílotelis señatores appellat fa- sententiis quasi addiñi et consccrati sunt miliam peripateticorum. a eaquc nécessitatc conítriai, ut etiam,

Quocirca intcrdum Stoicos, interdum quae non probare solcant, ea cogantur, Epicúreos inridet cgregie: • ipse vero sibi conílantiac causa, deícnderc». * potuit assumere, quod Tuilius scribit:

II. QUID DE DEO EJUSQUE PROVIDENTIA SENTIAT HORATIUS

5. Exsiátentiam Dei agnoscebat E- ampleftens Lucretius, more cicadum ca-picurus, verum certo negabat divinam ncbat: providentiam; ^ quam quidem sententiam

Nam bene qui didicere déos securum agerc aevum. * Epicureorum foetorem redolent verba Horatiana quae sequuntur:

Credat Judáeus Apella Non ego: namque déos didíci securum agere aevum, Nec, si quid miri faciat natura, déos id Tristes ex alto caeli demittere tecto »

Sine dubio loquitur hic Epicureus videntiam, quae passim omnia elargttur philosophus; verum haec scribebat circa bona et singulis pcrsonts ct civitati ornan. 737, quando poé'ta sciiicet aetatem ñique reípublicae sive imperio; divina agebat duodetriginta annorum; poílea providentia superbos demittit, paupcres hanc turpem sententiam cum verbis tum sublevat, summum imperium ac dignita-operibus certo recantavit. tem transferí, Romanum populum et

Etenim Venusinus poé'ta Dei exsi- punivit et gloriosum ac trinmphans red-ftentiam admittit, immo insinuat divinam didit: quare cultu et sacrificiis Deus eft naturam essc individuam, ^° etiamsi pos- honorandus.

sit mundi imperium cum alus dividere; Primum omnium admittit Haratius

ac pluries canit puléherrime divinam pro- divinam providentiam circa singulos ho-

)i) Ep. I, I, i3- i5._<a) Od. I, XXIX, 14. — (3) Cic. De divinatione 11, i. — (4) Cf. Sat. II, III¡ IV; in prim» contra Damajippum, ñoicun, qnod omncB homincí desipiant; in altera contra Catiuní, epicurenm, cuiui philosophia tou ia eulina tSt. — (5) Cic. Tuscull. IV, 7.—(6) TuscuU. II, a. — (7) BríKier, Hiftoire de la philoaophia I, p. 354.3JJ. — (8) Locr. VI, 37. — (9) Sat. I, V, 100-.04—(">) Od. I, XII, 17-18:

Undc nil majua generatur ipio Nec viget quidquam simíle aut aecundum.

De sensu horum verfluum diaputant interpretes; mena umen Horatii (orsitan haec sit; unua taatum «ft Daos auatmw, princeps; qai res hominum ac deorum, qui mare ac rerras variisque mandum temperat boris (TV. X4>X6).


H o R A'r I A ÍJ A 69

mines, cum agnoscit magno vitae pericu- orationis naturam exponat:

Quem vocet divum poputus ruentis

Imperi rebus? prece qúa fatigent

IJirgines sandae minus audientem

Carmina "Veüam? *

6. Deus in ipsos reges exercet impe-

rium; nemo mortalium quantumvis po-

tens, quamvis suprema poteftatc gaudeat,

cxemptus eSt a lege divina; Deus namque

vindex cñ omnium. Dicedat Plautus:

Quasi tu nesciás repente ut emoriantur

hutnani Joves, id eft, reges et principes.

MagniBce igitur canit poeta noáler:

Regum timendorum in proprios greges,

Reges in ipsos imperium eíl Jovis,

Clari Giganteo triunpho,

Cuneta supercilio moventis 7

Suetonius dicebat queque: Eít in ge

nere et sanditas regum, qui plurimum

Ínter homines pollent, et caerimonia Deo-

rum, quorum ipsi in poteftate sunt reges.*

Notetur sententia Homérica, cunóla

supercilio moventis; indicat sublími modo

Ideo preces in Deum laudat mala a- Dei omnipotentiam. CatuUus ctiam ceci-

vertendi gratia, quanvis non ad amussim nit egregie:

Annuit inviélo Caeleñum numine ReStor,

Quo tune et tetlus et hórrida contremuerunt

Aequora concussitijue micantia sidera mundus '

Si enim reges divino subduntur im- Hic poeta philosophus iterum vide-

lo effugisse, Deo propitio:

Di me tutntur, dis pietas mea

Et musa cordi esto.' MLC truncus illapsus cerebro

Sustulerat, nisi Fannus iÜum

DextrU levasset" Non sine diis animúsus infans

Non me Phitippis versa acies retro,

Devota non extinxit arbos,

Nec Sicula Palinurus unda 3

Ad Tibullum scribens ajebat:

Di tibi formam,

Di tibi divitias dederunt artemque fruendi'*

Deus omniá gubernat, immittit im-

bres, nives, diram grandinem; agit poeta

nofter de prodigiis mortem Caesaris se-

cutis:

Jam satis terris nivis atque dirae

Grandinis misit Pater: et rubente

Dextera sacras jaculatus arces,

Terruit úrhem.'

perio, eo magis ceteri homines: bene poe

ta expressit hujusmodi sententiam.

Scimus, ut impios

Titanas immanenque turbam

Fulmine suílulerit caduco,

Qui terram inertem, qui mare temperat

'Üentosum et urbes regnaque triília-

Divosque mortalesque turbas,

Imperio regis unas acquo.'°

tur agnoscere unum solum Deum, a quo

pendeat universt gubernatio et imperium.

y. Divina providentia donat propitia terris magnos viros ac tuetur arma Romana adversus Carthaginenses. Nihil

Caesare grandius aut pretiosius numina

propitia terris donaverunt aut donabunt,

etiamsi rcvocetur saeculum vetus au-

(i) Od. I, XVII, i3-«4—(í) Od. II. XVII, a7-J9:cf. Od. XIII.-(3) Od. III, IV, a6-a8.—(4) Od. I, II, 1-4.—(5) Ep. I, IV, 6-7.—(6) Od. 1,11, a5-a8.—(7) Od. Hl, 1, 5-8,—(8) Suet. luí. C»M. c. 6.-W> Cítull. 64, ao4.-(io) Od. III, IV, 43-48.


70 N E B R E D A

Quo (Caesars Aug.) nit majus meliusve terris Fata donavere honique divi Nec dabunt, quatnvis rcdeant in aurum Témpora priscumj,

Nil Claudiae non perficient matius Q^úas et benigno numine Jappiter

Defendit et curae sagaces Expediunt per acuta belli '

Deus popules religiosos adjuvat, au- 8. Oratio sive privata sive publica

get, amat; et quoniam populus Roma- jidei professionem in divinam providen-nus pius est in déos, quos observat et tiam mirifice teñatur. Horatius autem

colit idcirco imperium orbis illi dona- precabatur ad bona temporalia obtinen-

da et carmen saeculare ad precem publi-

cam composuit.

Per meos fines et aprica rura

Lenis incedas abeasque parvis

Aequus alumnis;

verunt. Diis te minarem quod geris, imperas.

Hiñe omne principium huc referí

[exitum 3 Dco accepta refer, Romane, tum im-

perii primordia, tum propagationis et Si tener pleno cadit baedus anno,

amplificationis incrementa et felicem l^^ga nec desunt Veneris sodali

quarumcunque rerum exitum. Vina eratere; vetus ara multo Contra religio neglefta causa fuit Fumat odore *

calamitatum, quas tulit Italia. Díebus festis cessabat labor et paga-Diis multa neglecti dederunt nj ¡pg; fest^ âej. agentes laetitiae vacant.

Hesperiae mala luctuosae 4 ¿^¿¿^ herboso pecus omne campo,

Deus igitur vitia tum singulorum Qvm tihi nonae redeunt decembres: hominum tuní ipsorum populorum juste Feñus in pratis vacat otioso

punit. Mortale genus ob sua crimina Cum hove pagus 7

Deum ad iram provocat movetque.

Audax omnia perpeti

Gens humana ruit per vetitum et nefas

Audax lapeti genus Ignem fraude mala gentihus intulit.

Semotique prius tarda necessitas Leti corripuit gradum

Nil mortalihüs arduum eíl. Caelum ipsum petimus stuítitia ñeque

Per noñrum pátimur scelus Iracunda Jovem poneré fulmina ^

Si praeterea déos rite colueritis et

pie supplicaveritis, licet módica offeren-

tes muñera, placatos illos habebitis.

Cáelo supinas si tuleris mantts,

Nec peílilentem sentiet Africum

Fecunda vitis... Te nihil attinet

Tentare multa caede bidentium

Immunis aram ti teSligit manus, Non sumptuosa blandior hoília MoUibit aversos Penates Farre pió et saliente mica *

( I ) Od. IV, II, 37-40. U) Od. IV, IV, 73-76. -(3) Od. III. IV, 5-6.-(4) Od. III, VI, 7-8.-(5) Od. I, III, aj.ô. («) Od. 111, XVllI, a-8.-(7j ib. 9-13,—(8) Od. III, XXIII, i, ,, x5-ao.


H o R A T I A N: A 7 1

Sensus videtur esse: etiatnsi non ot-

feras Deo ingentia muñera, tam litabis

tamque obtinebis quod postulas, exiguo

quovis sacrificio, quam magno et sump-

tuoso; si modo vitae innocentiam et pie-

tatem et religionem erga Deum exhibeas.

Audiamus aliam precem Horatia-

nam, qua nihil aliud poscat ab ApoUine

vatum patrono praeter mentem sanam

in corpore sano; non judicamus de precc,

sed exsiílentiam teftamur.

Quid dedicatum poscit Apollinem Vates? Quid orat, de patera novum

Fundens liquorem? '

Non opimas segetes feracis Sardi-

niac, non grata armenta aeíluosae Cala-

briae, non aurum aut ebur Indicum,

non rura; quoniam me pascunt olivae,

me ciíhorea levesque malvae; sed

Frui paratis et valido mihi, Latoe, dones et precor integra

Cum mente nec turpem seneElam Degére nec cithara carentem '

Contentus suis humilibus poderibus

Deum non obtundit precibus alus de

rebus; satis beatus unicis Sabinis 3.

Multa petentibus Desuní multa; hene eñ cui Deus ohtulit Parca, quod satis eñ, manu -t.

Postremo Carmen Saeculare cát hym-

nus, quo fit oratio publica ad bona pro

toto Romano populo adprecanda.

Phoehe silvarumque potens Diana, Lucidum caeli decus, o eolendi Semper et culti, date qaae precamur

Tempore sacro

Supplices audi pueros, Apollo;

Siderum regina hicornis, audi

Luna, paellas:

Di, probos mores docili juventae. Di, scnectuti placidae quietem, Romuleae genti date remque prolemque

Et decus omne ' Ex Horatianis sententiis ha£i:enus

inspeftis, planum fccimus, Venusinum

poetara et philosophum, quod Dei pro-

videntiam attinet, e caálris Epicurcorum

aufugisse. Jara in aliud procedat oratio

et disputatio noílra.

III. DE HORATI I C O N V E R S I O N E , UT V O C A N T

^. Horatiani commentatores seu bene possemus cogitare ct Dantis verba

interpretes loqui solent de conversione usurpare:

noftri poetae atque ita rem evolvunt. Vidi quattro grand 'ombre a noi venire, Horatius sua in juventute plus mi- Sembiunz,a avevan né trina né lieta.

nusve vitüs indulsit, religionem haud

coluit, in caílra Epicureorum sese con- Quegli é Omero poeta sovrano:

jecit; mox vero ad meliorem frugem re- L'altro é Oraz,io sátiro, ¿¡je viene,

vocatus, et vitam degit morigerara, reli- Ovidio é el terzo, e l'ultimo Lucano *.

gionera in praxim deduxit, doñrinis Arguit seipsura poeta, quod Epicu-

Epicuri valedixit, uno verbo, errores re- reos secutum cultura deorum neglexerit;

cantavit et dodrinam raoralem satis pu- verura praeílat in antecessum odem

ram sedlatus e,ét. Quocirca de ejus salute XXXVI celeberrimam proferre.

( I ) Od. I, XXXI, 1-3.-(a) Od. I, XXXI, 17-30—(3) Od. II, XVIIl, 1114—(4) Od. III, XVI, 4»-4-l—(s) Carm. «íccul. i-6¡ 34.36; 45-48.—(<) Dante, Infern. IV, 83 sqí.


72 E . N E B R E P A

Parcas deorun cultor et infreqtiens. Insanientis dum sapientiae Consultas erro: nunc retrorsum Vela daré, atque iterare cursus Cogor relictos.'

Nutninum rarus et retnissus venera-tor fui quidem; parce ac rare sacrificiis ac precibus Deum colui: immo otnnes religiones spernens in gravissimutn erro-rem impegi. Secutus eñ igitur Horatius insanientem sapientiam, de qua divus Pauius egregie dixit: Dicentes se esse sapientes £tulti faüi sunt ", quatnque Gre-gorius Naziancenus vocat insipientem sapientiam, áaocpoi; aocpta et Augu&inus

perniciosa sapientia doctas. Quocirca nunc retrorsum vela dat,

hoc e^, intelligens se a rtSto aberrasse cursu, in contrarium convertitur atque iterare cogitur relidos cursus; fateri cogitar hunc a Deo orbem regí resque humanas ab eo curari. Additque rationem ob quam mente mutatus e£l te redam viam arripuit.

Namque Diespiter Igni corusco nuhila dividens Plerumque per purum tañantes Egit equos volucremque currum "*

Etenim Diespiter, hoc eñ, pater diei, aufíor lucis, tonavit puro ac sereno cáelo; quod philosophia Epicúrea non ad-insipienter sapere 3; sapientiae ergo insa

nientis eonoultus idem eít atque vdna et mfttebat, teñe Lucretio: Fulmina gignier e crassis atteque putandum eñ Nubibus exSlructis; nam cáelo nulla sereno, Nec leviter densis mittüntur nubibus unquam. ^

Quare inquit Horatius: video non primit excelsa, attollit abje&a; utque solum coa&is et coUisis nubibus íulgura et tonitrua fieri, sed puro etiam cáelo; quod cum praeter naturam sit, divinum esse oportet; hinc ergo sapientior e£Fec-tus Tovis potentiam, numen iramque re-vereri disco. Et poeta noíler argumen-tum prosequitur magnificcntissime. Quo bruta tellus et vaga flumina. Quo Styx et invisi hórrida Taenari Sedes, Atlantesque finis Concutitur. Valet ima summis Matare, et insignem attenuat Deus, Obscura promens. Hinc apicem rapax Fortuna cum ñridore acuto Suílulit: hic posuisse gaudet *

Jovis fulmine summa et Ínfima com-moventur; ipsi quoque inferí, tonante Jove, obílupescunt; et limites occidentis ad mare Atlanticum concutiuntur; de-

Seneca ait, Ima permutat hrevis hora summis 7

Deus ergo non per signa caeleítia solum, verum per magnas etiam rerum humanarum mutationes suam commos-trat omnipotentiam; quare opes, amplis-sinias dignitates, honores, imperium ip-sum ab iítis aufcrt, ut alus ílatim confe-rat tradatque; hunc humiliat et hunc exaltat, inquit divinus Psaltcs *; et Psal-tria dividior, Beata Virgo, canebat; De-posuit potentes de sede et exaltavit humi-les 9 Magna ergo et Horatius sonavit, cum dixit:

Et insignem attenuat Deus, Obscura prometts.

Quoniam mihi tempus non cst, fi-nem hutc inquisitioni pono.

Válete et vivite!

( I ) Od. I, XXXIV, l-¡. — (a) Rom. I, a. — (3) De Q T . Del, XVII, XIII: Hoc um mignsm bonum (ptdt promiiue) quilquil in hoc ueeulo et in kw ten» ipent, ¡mlfUnur ( « ^ . — ( 4 ) O. I, XXXIV, S"*-— (s) Lucret. VI, »45-«47. — (6) O. I, XXXIV, 9-i6—(7) Senec. Thyeftet, 598—(8) ?•• 7*. 8.—(«) Le. I, ja .


73

Horatius et Vergilius EPODUS XVI

Cum dúo in litteris Latinis servata

sint poemata, quae patenti quodam tam

verborum quam sententiarum vinculo si-

bi respondeant, eademque duobus viris

adscribantur qui, cum Romanae poeseos

exñent facile principes, mutua etiam ami-

citiae societate vixerunt conjunflissimi,

pronum erat ut horum poematum colla

do oriretur quasi sponte, multiplicesque

a coUatione hac ortae quaeíliones Ínter

pulcrarum artium cultores exagitarentur.

ET É C L O G A IV

Auretius Espinosa Pólit, S. J.

Meum crit in hac qualicumque com-

mentatione, —posita accurata utriusque

poematis cognitione—, ea in primis at-

tingere quae hiítorici in hac materia dis-

putant, dein quae communitatis signa in

utroque poemate reperiantur enumerare,

quid iis coUigatur tándem inveáligare,

ut ínter dúos poetas utcr utrí exemplum

praebuerít, si fierí possít, definiatur, sin

mínus eraergat saltem frudus alíquís pro

intimiore utriusque vatis cognitione.

I

Ab hiáloricis exordium sumamus.

Non enim poeseos tantum £):udiosi in

comparanda IV Écloga Vergiliana cum

XVI Epodo Horatiana vires ingeniique

acumen contulerunt; diem poetis dicunt

cosque de tribunali suo citari jubent, qui

poeseos jurium immemores, ea quae et

divino quodam adflatu et ad sublimiorem

deleñationem prolata sunt, pro nudis

hiñoricis argumentis, non secus atque

inscriptos lapides aut buálorum títulos,

histórica severítate momento suo ponde-

rant.

lálud hiáloricorum genus —quae

máxima turba eít— contcnti sunt sí ex

utriusque poematis collatíone tempus

certum ínferant quo unumquodque scríp-

tum e.St, unde et eventus possint definiré

in quos poetarum diña cadere videantur.

Sed proprií jurís exagitati ultríx cal-

lida poesis híáloricos in pugnam caeco-

rum adducit, in qua dodissime se mutuo

conficiunt. Quis vero non miretur quod

hi qui subtilitatem prae ceteris jañant, et

accuratissimi in rebus certo dignoscendis

esse adfeñant, nulla fere in re quae dúo

haec poemata respiciat convenirc possint?

Nam ut Eclogam primum attinga-

mus, quaere ab illis quo tempore condi

ta fuerit. Obvia responsio videtur: in ea

enim Vergilius, versibus 3 et 11, Pollio-

nem consulem compellat; PoUio autem,

in triumvirorum pañione, anpo 4 3 , in

ínsula Laviní .sancita," cónsul designatus

erat ad annum 40 cum Cn. Domítío

Calvino.

Sed índe exsurgít dificultas quod íáti

cónsules, summos honores non legitima

consuetudine a comicíis nañí, adeo trium

virorum beneplácito subjeñí erant, ut

nec dígnitatem die debito inire possent,

nec eam ad finem usque anni retiñere.

Conítat sane Pollionem anno 40, consu

lem fuisse, sed per menses dúos tantum,

( I ) CI . Appunum, B. C. IV, 3, 4.


74 E S P I N O S A

forsan nec íntegros, nimirum ab ineunte

Oíiobri, paulo poíl ía&zm Brundusinam

paccm, usquc ad finem Novembris; tu-

multu enim excitato in Ludís plebeis,

novi cónsules, P. Canidíus et Cn. Cor-

nelius Balbus Hispanas, pro uno mense

Decembrí suffeéií sunt. '

Quando igítur oblata PoUíoní Éclo

ga? Utrum ineunte Januario, tempore

consueto ad magiálratum auspicandum,

an tum potius, cum illi tándem per trium-

viros, in concordiam Brundusi reduíios,

procraílinatos honores capessere íicuit?

Alterum Ínter alios adfirmant Norden, "

Heidel, ^ Weber, i et Jeanmaire. -s Alte

rum Cartault, * Carcopino, ^ Herrmann;*

quíbus adde Olivier,» Lagrange, '° et

eos omnes qui putant Écloga IV, non

tam Pollionis consulatum, quam Brun-

dusinam pacem concelebrari.

Nec minor dissentio rcperitur si oc-

casio quaeratur quae Horatium in des-

perationem impulerit, quae totum Epo-

dum XVI manifeále pervadit. Pcrusíni

belli terrores ibidem referri placet tum

Jeanmaire, " tum Carcopino, " et etiam

Kiesling '3 et Brakman. '•• Eos potius in-

nui, qui, poít caducam paucorumquc

mensium Brundusinam pacem, orti sunt

ex retra£latis armis contra Sexti Pompei

classem, contendit Herrmann, '^ et ad-

mittit ut possibile Carcopino. '*

Si ex disputatione circa tempus quo

Écloga et Epodus confeftae sunt ad ra-

tionem quae Ínter easdem intercedat fit

transítus, apparet in hac opinionum va-

rietate nihil certum ftatui posse. Ac reip-

sa, quicumque Eclogam compositam pu-

tent sub fine 4 1 , omnes eam priorem esse

Epodo contendent necesse eÜ; non au-

tera vicissim quicumque opus Vergilia-

num Brundusina pace excitatum censent

ideo adfirmant id poSlerius Epodo fuisse:

sic habet, exempli causa, Olivier, '7 sed

Herrman rem plañe negat: "* sunt tán

dem qui deccrnant solis hifloricis argu-

mentis nullatenus definiri posse utrum

tándem poema prius exíliterit: ita aperte

Carcopino, '» cui consonat Faider. "°

I I

Et sane iis qui nonnisi hiftoricis ra- qui Eclogam et Epodum ut poemata con-

tionibus innituntur, nec quidquam prae- siderant necessitate quadam premuntur

ter hiíloricas evidentias quaerunt, satius ut ulteriori inquisitioni insiilant. Qui

eSt in hac ambiguitate consiílere. li vero enim ficri poteíl ut, cum tam praeter so-

(i) Cf. Dion C. XLVIII, 3a, 3.—(a) Dic Geburt des Kindes, pp. 6-7, n. 4 (Leipzig, Teubner, 1931 - prima editio in lu-ccm prodütaono 1934).—(3) VergiPs Messianíc £xpc¿Í9tions. The American Journal of Phílology, Vol. XLV, 3, PP-313-214. |ul..Sept. 1934.—.(4) Der Prophet nnd sein Gott, p. TI (Leipzig, Hinri&s, 1933).—(5) Le messianisme de Virgilc, pp. 43-43, 55 (París, Vrin, 1930.—(6) Etudes sur les Bucoiiques de Virgile, pp. 57, 213 (Paria, Collin, 1897).—(7) Virgilc et le my¿í¿r- de la IV £cIogue, 133-133, za (París, L'artisan ¿u livrc, 1930).—(3) Les masques et les rísagcs dans les Bucoiiques de Virgile, pp. 97-98 (Bruxelles, Editions de la Revue de rUniversit^ de Bruxeiles, 1930).—(9) Les Epodes d'Horace, p. 76 (Lausanne, Payot, 19^7)- (lo) Le Messianisme de Virgile. Le Correspondant, 101 année, n. 1704, p. 853 n., 35 Sept. 1933.—(n) Op- 'aud. p. 65. - ( 1 3 ) Op. laúd., p. 108.—(13) Q. HoratiusPl accus, 5 Ed. ad Epod. XVI (Berlín, Weidmann, 1908.—(14) Ad Vcrgilíi Eclogam Quartam. Mnemosyne, N. S. VoL LIV, p. 18, 1936.—(13) Op. laúd., pp, 97 -98 . - ( i6 ) Op. laúd., p. 71 n. - CJuaeftionem relinquít etíam arabiguam T. E. Page, Q. Horatii Flacci Carminum Ubri IV. Epodon Líber, pp. 493, 480 (London, Macmíllan, T930). In scntcnlia quam Louis E. Lord refert ut probabiUm, scilícet Epodum XVI per'inere ad annum 431 inunorandum esse non exíftimavi, cum non vidcam unde comprobar! possit. Cf. Horace as an Occasional Poet. The Classical Journal, Vol. XXXI, 3, p, 154, December 1935—(j?) Op. laúd., p. 78.—(18) Op. laúd., p. 97-—(19) Op. laúd., p. 109.—(30) La IV Ecloguc et la métho-de hiílorique. Revue Belge de Philologie et d'Hiftolre, Tome IX, 3, p. 797 .930.



tum pronuntiaverit, sed de inusitata prorsus consensione, quae Venusinum Ínter et Mantuanum in miraculo esse videatur.

Praeeat exemplum omnium sane no-bilissimum. Cum Vergílium audias:

litum cohaereant dúo poetae ceteroqui perpetuo ínter se dissímíles, non curio-síus rem perveñigemus?

Ñeque ením agitur de vulgarí quo-

dam sententíarum aut etiam verborum concursu, quem prudens quisque fortuí-

Ipsae lade domunt referent diílenta capeüae

uhera, nec magnos metuent armenta leones,

(Ecl. IV, 21-22) Horatjum vero:

Illic ínjussae veniunt ad muldra capellae refertque tenta grex amícus ubera...

Crédula nec ravos timeant armenta leones,

(Ep. XVI, 49-50, 33) quomodo evídentia coaíius patentem utríusve imítatíonem non conclamabís?

Suspicetur quíspíam a communí quo-dam fonte poetam utrumque lorsan lo-cum derivasse; sed plañe scíendum eft hunc communem (ontem conquísitum, ut par e£l, diligentíssíme, nec ínventum. Reítat igítur ut alteruter ab altero mu-tuatus sit.

At quo melius momentum controver-síae persentiatur, juvat simílitudines utri-usque poematís ita conlerre ut proxími-tate magís splendescere et valere possínt.

Sunt ín prímís nonnuUa, quae vel prima facie ómnibus perspícuam cogna-tionem revelent. Síc, praeter versus 21-22 Eclogae et 49-50 cum 33 Epodí quos supra contulimus, habes:

Reddit uhi cererem tellus inarata quotannis.

. . . omnis feret omnia tellus,

robuálus quoque jam taurís juga solvet arator.

Et impútala floret usque vinea.

Incultisque rubens pendebít sentíbus uva.

Mella cava manant ex iliee...

Et durae quercus sudabunt roscída mella.

Ñeque intumescit alta viperis humus.

Occídet et serpens...

Non hunc Argoo contendit remige pinus. . . . et altera quae vehat Argo / deleftos hcroas...

38 Nec náutica pinus...

Quis etiam conferat versum [ Epodí et non ílatim animadvcrtat eos, quan-cum 4 Eclogae (qui primus quoque pos- tumvis sensu oppositos, sibi mutuo con-set dici carminis poft breve prooemium), sonare?

Altera jam teritur íeltis civitihus aetas... Ultima Cumaei venit jam carminis aetas...

Ep. Ecl.

Ep. Ecl.

Ep. Ecl.

Ep. Ecl.

Ep. Ecl.

43 39.41

44 29

47 3°

52 34

57 34-35


7 6 A . E S P I N O S A

Sed plura sunt. Versibus 24 Eclogae in re plañe diversa ejusdem, ncc vulga-

et 45 Epodi, sese objicit miranda satis ris, epitheti repetitio:

. . . et fallax herba veneni / occidet.

Germinal et numquam fallenth termes olivae.

Contra, liberius quod ad verba, responden! sibi tamen sententiae in poftremis

bis duobus exemp lis:

Ep. 44 Et imputata floret usque vinea.

Ecl. 40 (Non raítros patietur humus), non vinea falcem.

Ep. 64 ...Ut inquinavit aere tempus aureum.

Ecl. 8-9 . . . (puero), quo férrea primara

desinet, ac toto surget gens áurea mundo.

Tot concursiones sententiarum et ver- vioribus proferantur. Quis enim non ad-

borum Ínter dúo poemata, quae eodem mirans audiat Skutsdi "• contcndentem

fcrme tempere circa eamdem materiam, se praecise comprobasse priorem sine

salutem scilicet publicam inñaurandam, dubio Horatium fuisse, propterea quod

consilio tamen apertc opposito conscrip- ipsius versus nec ravos timeant armenia

ta sunt, quis serio fortuitas esse dixerit? leones oriri non potucrit ex Vergiliano

In necessario igitur vinculo expli- nec magnos metuent armenta leones, nam

cando, quod inter dúos poetas intercedit, Horatius, inquit, subjundivos usurpans,

si audias Skutsá i , ' Kukula, " KroU, a adhibcre potuisset libere metuant zxit ti-

Olivier,"» Lagrange, * prior Horatius eft; meant, Vergilius autem qui indicativis

si Brakman, * Witte, ^ Jeanmaire, * Fu- futuris egebat coaftus eíl matare time-

naioli,»Virgilius. hunt in metuent? Quod argumentum

Fatendum tamen eñ allata esse sae- Herrmann " responsione non inficeta re-

pius a philologis in bac controversia ar- tundit. Comparans enim versus 21 et 22

gumenta indigna sane quae a viris gra- Eclogae:

ipsae la£te domum referent disienta capellae

ubera

cum 33 et 34 Epodi:

itlic injussae veniunt ad muldra capellae

refertque tenta grex amicus ubera,

arguit Horatium in senario iambico puro aut diílenta; Horatium insuper alium lo-

non potuisse adhibere diñenta (ut alibi: cum non habuisse pro voce ubera nisi

I Sat. I, 115 et Epod. 2, 46), Vergilium finem senarii, Vergilium pro lubitu aut

autem potuisse in hexámetro aut tenta finem fere aut initium hexametri.

( I ) SeéhMhnte EpoJe und vierte Ekbge. Neue J.krbdaier, XXIII, pp. 38-35, 1909.—(i) Rímiííhe Sllcalarpoojie. Neue Studien zu Horaz XVI. Epodui und VergiU IV. Ekloge (Leipzig, Teubner, 1911).—(3) HoraJen'» 16 Epode und Vergil's Bukoli-ca. Hermes, LVIII, pp. 6oo-6la, igaa.—(4) Op. laúd. pp. 75-95.—(5) Op. laúd. pp. 847-848.—(6) Op. laúd. pp. 1 6 - 1 8 . -(7) Vergils IV Ekloge. Wiener Studien zu Klaji. Philol. pp. 1075..., 1923.-Horazen'< Seíhzehote Epode and Vergil'j Bukoiica. Philolog. Woaienélirift, pp. 1695-H03, igai.—(8) Op. laúd. pp. 6a-93.—(9) Ancor. la IV égloga di Virgilio c il XVl epodo di Orado. Le Musiíe Belge, XXXIV amée, nn, 1-6, pp. 35-58, 1930. - (10; Loco laúd.—(11) Op. laúd. pp. 69.70.



Nugatoria sunt haec, nec quidquam ex milia plura congesserit, eruditionis oílen-

didis suppetit quod ad antecessionem u- tationem expanderit, eloquentiam cum

triusvis poematis dijudicandam inserviat. poesi impcritius miscuerit. Sed modum

Non magis proficiunt qui, potius de- etiam excedit in sua reprchensionc Jcan-

fendendae suae sentcntiae intenti quam maire, cui prodeít ofenderé Vergilianum

perpendendis pro merítis poematibus, carmen ab Horatio penderé non posse.

Epodum Horatianam vel extollunt plus Etením iniquum esset eam ab Hora-

juáto vel plus aequo deprimunt. tío exigere perfeftionem quam omnes

Cum enim Olivier, qui putat Hora- agnoscunt in Écloga Vergiliana, cum

tium et praejvisse Vergilio et dignum Epodus XVI, si minus primum omnino

fuisse quem Vergilius imitaretur, exag- tentamen, at saltem inter prima tentami-

gerat Epodum carmen esse undequaque na Horatiana recensendum sit. Nondum

fere perfcíium, quodque ínter omnes videtur eam perfeéiam nitidamque brevi-

Epodos unanimi consensu superemi- tatem assecutum, quam in Horatio lyrico

neat , ' facile ipsi respondebis cum Jean- ubique reperimus, at non desunt ea quae

maire " in eo non deessse signa quae ñas- Horatium ínter lyricos omnium tempo-

centem poetam, ut Vergiliano verbo, rum regnantem jam clare promittant.

integrumque discipulum, ut Tulliano utar, Quid, ut exemplum proferam, vali-

satis clare prodant: quod, exempli causa, diore deinceps ímpetu scripsít Vcnusinus

rhetoricis artificiis nímium indulserit, si- quam: BarhdrUs heu! ciñeres insiñet viHor, et Urhem

eques sonante verherabit ungutal (11-12)

aut quid quod aures blandius mulceat quam:

Nos manet Oceanus circumvagus; arva, heata

petamus arva, divites et ínsulas...? (41-42)

Et senarius ille:

...montihus altis

levis crepante lympha desilít pede (47-48)

nuntius eft alcaicorum jure celebratorum:

Quid ohliquo laborat

lympha fugax trepidare rivo? (II Carm, 3, 11-12)

Si quis igitur solam Eclogam IV cum in Écloga IV tantum, sed in aliís etiam

sola Epodo XVI comparet, nihil ad utri- Eclogís Vergilíanis non pauca reperian-

usvis causam inclinatus, fatendum ipsi tur quae Epodum Horatianam redoleré

erit dignosci non posse utrum poema vídeantur, nimirum in I, II, III, V et

tempore praeíliterit. VIII; quarum cum aliae certo antíquíores

sint Epodo, aliae aut certo aut saltem

Non tamen omnes partes versaverit dubie scriores, magis magisque incerta

hujus quaeítionis qui iis quae hucusque fit quaeílio de mutuo influxu.

adduda sunt sit contentus: implícatío Magnum sane argumentum esset pro

enim non mínima inde oritur quod non antecessione Vergiliana, si demon^rari

(j) Op. laud. p. 93.—(3) Op. Uud. pp, 77.78.


7 8 A . E S P I N O S A

posset Epodum penderé ab Eclogis II, hil amplius prae se ferunt quam ea quae

III et V, quae, fatentibus ómnibus, tem- caju utrique poetac de re siroili agenti

porc sine dubio praeiverunt. —Sed loci, ^ccurere potuerunt. Sic:

qui ex ípsis proponuntur ut símiles, ni-

Ep. 44 Et impútala fioret usque vinea

Ecl. II, yo Semiputata tibi frondosa vitis in ulmo eñ.

Ep. 47 Mella cava manant ex ilice

Ecl. III, 89 Mella fluant illi, ferat et rubus asper amonum,

(Adde Ecl. IX, 15 ...ante siniftra cava monuisset ab ilice cornix,)

Ep. 51 Nec vespertinas circumegit ursus ovile

Ecl. V, 60-61 Nec lupus insidias pecori, nec retia ccrvis

ulla dolum meditantur.

Quid autem arguere licebtt ex loco tianam musam. —Sed nec hic res connci

qui satis similis videtur in Écloga VIII? videtur, quandoquidem similitudo facile

Hanc enim conftat pofteriorem esse con- derivari potuit ex communi quodam fon-

sulatui PoUionis et adscribí deberé anno ^ ^ ^^j ^jê deessc non potuit ínter tot •iQ. Si vero locus Eclogae VIII veré pen- AI J • _ -ss' •'-' o " Alexandrinorum aouvaxa. det ab Epodo, tura cosaris dicerc, sal- .

.1 . ÍT I- II Locus est: tem íbi, Vergihum secutum esse l iora-

^P- S'^'SS Novaque momtra junxerit lihidine miras amor, juvet ut tigres sahsidere cervis,

adulteretur et columba milvo.

Ecl. VIII, 37-38 Jungentur jam grypes equis, aevoque sequenti

cum canibus timidi venient ad pocula dammae.

Accuratius perpendenda eft Écloga I, cum 70 et 71 Eclogae, fieri non poteíl

ex qua dignos collatione locos et plures quín sentías communíonem non tam ver-

invenire potes et sígnificantiores. borum quam rhythmi. Exclamat enim

Si comparas versus 9 et 11 Epodi Vergilius.

Impius baec tam culta novalia miles habebit,

barbaras has segetes!

ct Horatius:

... impia perdemus devoti sanguinis actas,...

barbaras heu! ciñeres insultet viüor!...

Aliud propinquítatis genus, sonorum et Eclogae; quamquam lévis et leves sunt

nerape, intercedit ínter versum 34 Epodi voces origine et sensu omnino diversae:

ametqae salsa levis hircus aequora...

ante leves ergo pascentur in aequore cervi...

(Adverte tamen in versu Vergíliano pro Similitudo itcrum, tcnuior sane nec

aequore aliam esse ledionem, forte prae- tamen dcspicienda reperitur ínter Ep. 46

ferendam: aethere). et Ecl. 39:



suimque pulla flcus ornat arborem...

cui penderé sua patereris in arbore poma...

Montibus altis claudit hexamctrum Tándem communitas cvidentissima

47 Epodi et 83 Eclogae. elucet ínter Epodum versu 61 et Eclo-

gam versu 50:

Nulla nocent pecori contagia...

Nec mala vicini pecoris contagia laedent.

Quid deest ut vel hinc res tota con- pendeat, nec hiíloricis suppetere nec phi-

ftciatur? Unum tantum: consensum esse lologis, cum illi plura adfirmare nequeant

ínter auíiores círca tempus composítioni quam quae scriptis monumentis sérvala

Eclogae I adsignandum. At vero consen- sunt, ifti vero nihil ad confirmandam ve-

sus nuUus cSt; sed acriter disputant, alii ritatem subtilitatibus ac conjeduris pro-

pro anno 41 vel 40, alii pro 39. Argu- ficiant.

menta pro 39 (quod antecessioni Hora- Noli tamen totam hanc inquisitio-

tianae favet) dabit Car taul t , ' pro 40 nem supervacaneam arbitrari: in ûdiis

(quod Vergilianae), jeanmaire. " enim litterarum in lucro non id tantum

Ad summam, unum, quantumvis mo- adponitur quod rebus certis et exploratis

leílum, retinendum videtur: rationes qui- eruatur, sed et id quod, cum probari ne-

bus certo conftet uter vates ab altero queat, persentiri tamen poteft.

I I I

Reílat igitur ut, etiam si spes certo

definiendi utrum Vergilius ab Horatio

an Horatius a Vergilio mutuatus sit, no-

bis sit tándem deponenda, dupliccm ta

men utilitatem ex disputatis arripere li-

ceat; et quod indicium saltem veritatis in

quaeftione inenodabili non fruftra omni-

no aucupemur, et quod ex comparatione

utriusque poetae in pleniorem lucem

erumpat quid in suo cujusque carmine

proprio ingenio potissimum respondeat.

Congeram adhuc, ut nihil intentatum

maneat, tria quae a defensoribus ante-

cessionis Vergilianae, non tam ex philo-

logicis quam ex aeílheticis rationibus

«rgeri possent. Pone, inquient, carmen

utrumque ante judices qui utriusque poe

tae non verba tantum, sed naturam etiam

ingeniumque persentire possint; quaere

ab illis uter versari videatur, ut ita di-

camus, in suo, uter in alieno. (Sunt enim

loci in quibus ambo materiam commu-

nem ita libere ingenueque tradant, ut

proprium modum, sine ullo mutuo ínflu-

xu, ambo evidentissimum servent: confer,

sis, Horatianum carmen 2 Libri I, prae-

sertim a versu 21 ad quem, cum poftre-

mis versibus Libri I Georgicon a 489).

At de quindecim supra numeratis locis

Epodi XVI, pro quibus loci símiles in

diversis Eclogis reperiuntur, dicat peri-

tus quivis utriusvis ingenii videantur

propiores, utrum magis eum Horatium

sapiant, quem ex alus Epodis, Sermoni-

bus, Carminibus, Epiílolis novimus, an

eum Vergilium, qui genus irmoUe et fa-

cetum» cantus Bucolici proprium poemati

(>) Op. Uud. pp. 59-69.~(a) Op. laúd. pp. 65-70


80 E S P I N O S A

didascalico immo et épico naturae duftu ceterum nec mirandum esse si primis

immiscuit. Sane fatebitur Vergilium ver- suis operibus adhuc propriam viam Ho-

sari in suo, Horatium potius in alieno.

Cujus argumenti vim adhuc urgere

temptant, proposita hac secunda quae-

ñíone: utrius poetae plura sint influxus

ratius temptet, et bucolicis leporibus,

quos in tot Graecis exemplaribus repe-

riebat, adle£tus appareat.

Nec pluris faciendum censeo argu-

signa in operibus alterius. Porro imita- mentum ex multitudine locorum Horatii

tiones derivatas ex Horatio, dicent, nec qui redolent Éclogas desumptum. Pro

multas in Vergilio, nec conspicuas repe- bandum enim esset Horatium, non tam

fies, nec praesertim tales quae indolem unum alterumve verbum a Vergilio mu-

Horatianam —quod caput esset— refe- tuatum esse, quam ejus propriam et qua-

rant. Contra in Horatio, etiamsi ex solis si naturalem notam, quod nemo sanas

decem Eclogis Vergilianas imitationes unquam somniavit.

perquiras, insperatam prorsus copiam Argumentum tándem a Brakman

scaterc miraberis, plus scilicet quam 6o, propositum multo certe efficacius vide-

ut ex adnotationibus in editione Bucoli- tur; immo adeo efficax, ut ingenue cogi-

corum Calori Hosius comprobare potes. ' tanti fieri non possit quin absonum vi-

Tertio, et in hoc triumphant, si u- deatur Eclogam IV, tantum opus, tanti-

trumque carmen proprio suo momento que momenti ut per saecula homines mi-

penses, consentiré cogeris Brakman ad- ra quadam voluptate et quari ftupore

íirmanti «vi, gravitate, altitudine carmi- adfecerit, penderé ab alio carmine sibi

nis bucollici epodum longe superari», plañe inferiore. Ad hanc difficultatem

Ítem cum addit: «Epodus illa, quamvis unum respondebo: eam objici ab eo tan-

sit egregia a re métrica, pertinet ad ge- tum posse, qui aut ignoret aut memoria

ñus, quod nos dicimus, Utopiae»." Quo non teneat quod in primis mirandum eíl

argumento finem se putat disceptationi in Índole Vergiliana, quodque ejus su-

imposuisse et libere concludit: «Nuní blime ingenium maximopere commendat.

igitur verisimile eít Horatium Vergilio Sollemne enim in eo eít ut, arrepta

fuisse exemplo. » undecumque mentís concitatione et adfla-

At vero in ímmaturam sequelam, tu, non a visione solum naturae ac pro-

eamdemque argumento validiorem ínva- prü animí sensu, sed etiam non raro ab

sisse eum díxerim. Tría enim proposita alienís scriptís, id quod íta arripuit tam

argumenta multíplící responsioni obno- potenti vi sibi conjungat et in rem pro-

xia sunt. priam vertat, ut saepe iís etiam subli-

Nam, ut de primo primum dicam, si mioríbus partibus in quibus alis se leva-

quis confidentíus contendít in locís dís- re et ad excelsa sublatus, altissima quae-

putatis potius Vergilium versari in suo, que attingere videtur, locus alienus

Horatium in alieno, non injuria defensor designari possit unde certo manaverint,

Horatii respondeat talía judicia saepe a ísque qui tantae imitationis aliquando

proprio cujusvis sensu nimíum penderé; indígnus omnino appareat.

( I ) ?• Vergil Mironis Bucólica cum auaoribus ct imiutoribus (Bonn, Webcr, ii)ij).—(a) Op. laúd. 17.



Hujus vis, qua exempla nonnunquam ducam, non quia splendissimutn, sed

(utiiia per novum propriumque adflatum quia breve et evidentissimum. Compara

in sublimem poesim Vergilius mutare sit scilicet CatuUianum illud De Coma Be-

solitus, unum excmplum in médium ad- renice:

Invita, oh, regina, tuo Je vértice cessi,

invita: adjuro teque taumque cafut! (CXVI, 39-40)

cum querelis Aeneae ad Didonem in inferis:

Funeris heu! tibi causa fui? per sidera juro,

per superes, et si qua fides tellure sub ima eíl,

invitus, regina, tuo de litore cessi!... (Aen. VI, 458-460)

Hinc puto vim totam argumento

Brakman eripi. Et cum aliunde rationes

hiôricae, quamquam certae nuUo modo

dici possint, antecessioni Horatianae ta-

men aperte faveant, quandoquidem Epo-

dus vix concipitur scripta, nisi ante

Videmus quidem, ex duobus poetis

aequalibus, in aeátimando ílatu rerum

publicarum adeo fiuxarum ac minan ti um,

ut ñeque spes ulla certa salutis concipi

posset, nec quis tándem impendentium

periculorum futurus esset exitus, cum

Brundusinam pacem. Écloga vix nisi poft * 8 " " u r de remedio quaercndo pro tam intolerabili calamitate publica, —pro eamdem, satius erit, doñee aliud demon

ílretur, primas partes quod ad tempus

Horatio daré. Quod si quis aliter sense-

rit, sibi tranquillus placeat; nec enim

huic adfirmationi nimium haeremus, nec

eam pluris facimus, nam nec res tanti

momenti eíl, cum nec alterum vatem ni

mium extollat, nec alterum vel minime

dcprimat.

Alius tamen fruftus ex tota hac dis-

putatione colligi poteíl, isque multo ma-

joris pretii, ut nimirum in intimiorem

utriusque poetae cognitionem per com-

parationem Eclogae cum Epodo devenia- arva beata, parata jampridem a Jove, a

mus. Sive Epodus respondeat Eclogae, piis arripi posse pro suo lubitu; Vergi-

sive potius Écloga Epodo, nibil ad rem lius promissam felicitatem non exspcftat

*ttinet, certum eíl alterum poema res- nisi sub eo puero, sub ^«o/"erreaprtmMm

ponsionem esse poemati alteri et eam desinet, ac toto surget gens áurea mundo.

quidem responsionem quae, circa mate- Objici forte possit Epodum non ap-

nam eamdem, mentem revelet undequa- tari nisi uni momento, ut ita dicam, vi-

que diversam. Quid hac oppositione erui tae Horatii, nec referre nisi quod in su-poteát? Ijjta eaque fugaci desperatione effuderit

everso saeclo, ut oravit Vergilius, (Geor-

I, 500), pro ruentihus imperi rebus, ut

cecinit Horatius, (I Carm. 3, 25-26)—,

iûm se ad humana remedia, etiam des-

perata, contulisse, Vergilium ad divina,

etiam portentosa. Spem Horatius ponit

in fuga melioris partís Populi Romani

ad Ínsulas beatas; Vergilius in nova

quadam progenie de cáelo demissa. Ho

ratius putat Romam ex se ipsa alio loco

renasci posse; Vergilius id tantum sperat

a puero qui sit cara deum súbales, mag-

num Jovis incrementum. Horatius tenet


82 B S P I N o S A

impotens sui. Verum equidem; et poíl- cis, at eura, in splendida vaticinatione

quam ad Auguíti partes transiit, tantam An¿liisis Libro VI Aeneidos (vv. 789-

exhibuit sempcr fidetn in fortunam Po- 805), apcrte vocat inftrumentum divini-

puli Romani, ut potius mirandum videa- tus datum, pro eo oratione, ea quidem

tur quod Epodum X V I ab operibus vera, dcos omncs adprecatur sub fine Li-

poíteritati transmittendis non delevcrit. ' bri I Georgicon (vv. 498-514). Reme-

Sed quamquaní haec ita sint, mens quae dium ruinae, salutem publicam et perpe-

buic poemati praesidet, jnutato quidem tuitatem pacis semper ut donum a Deo

adfe£lu a desperatione summa in sum- poálulavit, accepit, praedicavit.

mam confidentiam, mens, inquam, immo- Versuum collatione concludam, quae,

ta manet: rerum patriae columen ac de- cum nihil ex scse probet, digna tamen

cus semper in hominibus posuit Hora- ^^ „( iUuílrationis gratia, non probatio-

tius, etiam cum verbis videatur, ut in

carmine 3 Libri I, déos invocare. Vcram

orationem qua remedium humanarum

calamitatum a diis exposcat non facile in

Horatio reperies.

E converso Écloga summam contine-

re videtur vitae Vergilii; spem in ea ex-

nis, proleratur, quia bene rem ob oculos

ponit, quam poálrema hac argumentatio-

ne expandimus. Sunt dúo loci» ex car

mine 7 Libri I, vv. 30 et 31 alter, alter

ex Libro etiam I Aeneidos vv. 198 et

199, quibus quid intimo animo reposi-

pressam enuntiare dixeris totius operis *""» habeat, uterque poeta videtur nude

Vcrgiliani «spiritum». Qjjamvis et ille nitideque prodidisse. Nam Tcucer Sali-

AuguStum salutaverit et agnoverit ut minus bac vocc nautas suos exilii socios

inílrumentum ad supremum bonum pa- compellat:

Oh fortes pejoraque passi

mecum saepe viril

suos vicissim Aeneas, qui sibi tempeálatc relidi fuerant:

O h socii (ñeque enim ignari sumus ante malorum)

oh passi graviora!

Sed Horatianus Tcucer concludit:

Nunc vino pellite curas!

Vergilianus Aeneas: Dabit Deus his quoque (inem!

Ex Collegio CotocoUaensi ad Quitmm,, in Aaqúutort

(I) Sed ef. Olirier, op, laúd., pp. 93-95.


83 ;# m *'

Horatius doctis viris crebrius est in ore

Jam ceteri PALAESTRAE LATINAE con-

scriptores calamos suos atque ingenia in

Horatio laudando admoverant, ñeque

quidquam ipse de eo leftoribus tradide-

ram, cum nihilominus huic tanto Magis-

tro litterarum Latinorum, certe magiálcrji

ratione, mihi viderer summopere obflric-

tus. Quid sumerem dicendum aut quid

practerirem in laudcm bis millesimi an-

nivcrsarii Horatiani mecum diu haesitans

volutavi. Tándem in mentem venit illud

latius cxponcrc quod perílrinxerat tan-

tum Avenarius, amicus illc meus: «Nemo

poeta alius doSis viris totiens eíl in ore».

Quod ílle igitur breviter, allatis nonnul-

lis effatis communiter apud viros littera-

tos acceptis, ipse confirmare tentabo

compluribus alus adduftis atque expli-

catis, quae si proverbiorum bonore non

gaudent, eorum fines attingant. Epiílula

autem ad Pisones quae totum litterarum

Horatianarum opus coronat, fons eíl hu-

jusmodi áiBtotnm adeo (ecundus ut,

poêaquam illud exhausero, plañe mihi

non liceat per leftores ad alies venirc

cosque itidem exsugere. Incipiam igitur

ab ea tabula quae enormitatc sua mira-

biliter proposita ad omnes pervenit men

tes mediocriter saltem cxcultas.

Igitur Horatius tabulam descripsit

capite femineo, cervice equina, corpore

plumis varüs obdudo ex membris undi-

que collatis, cauda demum pisciformi.

Ante eam adducit adulescentes Pisones,

cisque ait, non imperativo modo ut quí

dam volunt, sed potentiali: Risum tenea-

tis, amici? (3). Eíl autem qui res propo-

nat satis difficiles atque improbabilis ex-

Emmanuel Jové, C. M. F.

itus? Eas aegri somnia (7) vocamus. Quae

si praeterca nullo ordinc et magna obs-

curitate proponantur: nec pes nec caput

(8) inest —inquimus— consilio tuo.

Quis hujusmodi dida ab adulescentia

non audivit.

PiSorihus atque poetis / quidlihet

audendi semper fuit aequa poteílas (9,

10): en tibí excusationis propera ratio

qua non semel abutuntur tirones, cum

majora sunt ausi quam erat aequum.

Praeceptor autem excusationi ítatim suc-

currít puldierrimis illis comparationibus

quas continuo tradit Horatius: Ne ser-

pentes avidus geminentur, tigribus agni

(13). Solent etiam tirones rebus de qui-

bus agitur margaritas litterarias impin-

gere bine inde colledas, nulla earum

(ada seledione, ñeque opportunitate

adhibita. Tum eis magiáter in mentem

adducit illud Horatii: No» erat his lo

cas (19). Qui autem propositum sibi fi-

nem temeré dereliquit et ab incepto im-

prudenter discessit alus illedus rebus,

eum mirifica allegoria ab Horatio desum-

ta vituperamus: Amphora coepit / inñi-

tui, cur urceus exit? ( a i , 23). Si quid

quam hiude dignum perficere volumus,

cognitum praeceptum prae oculis semper

babeamus minime transgrediendum: Sit

quidvis simptex dumtaxat et unum (33).

Pluva sunt quibus mentís oculi haud

satis perscrutati praeílínguntur; poAea

vero fortassis inviti faterí cogiraur: De-

cipimur specie redi (25). Eíl enim qui

nímium iludeat esse brcvis, at res obscu

ro producat: Brevis esse laboro, obscuras

fio (35, 36). Qui magna dicere profitetur


84 J o V E

turgedine saepe vituperandus evadit:

Professus grandia turget (27) quia Deí-phinum silvis appingit jludibus apnim. (30) Sed sicut tutus nimíum esse neuti-

quam oportet, sic ñeque nimium timidus,

nam Serpit humi tutus nimium timidus-que procellae (28).

Cum quis in rebus gerundis id prae-

terit quod erat caput Infelix operis sum-

ma (34) dicjtur, sicut iUe faber imus qui

circa Aetnilium ludum oSicinam inílitue-

rat. Nihil nobis potius videndum, ante-

quam quicquam suscipiamus, quam illud

quod ex Horatio discipulis adeo commen-

dant ubique praeceptores: Sumite mate-

riam veSlris aequam viribus (38, 39). Certum e,St etenim quod continenter ad-

didit summus ille Magiáler: Cui leda

potenter erit res, nec facundia deseret hunc nec lucidas ordo (41).

Apud óptimos cujusque linguae

scriptores acceptum cft ut proverbium

omni aeílimatione dignum: Licuit semper-

que ticehit / signatum praesente nota pro-cudere nomen (58, 59). Utinam ea facul

tas adeo liberaliter ab Horatio concessa

minime coartaretur inanibus criminatio-

nibus eorum qui linguam Latinaní potius

conficere velle credas, quam perficere

Mirandum etiam et memoria retinendum

cum loquitur de mutabilitate veiborum

eflatum adeo breviter atque serio diólum

quod ñeque brevius ñeque exaftius dice

re quis queat: Debemur morti nos, nos traque (63). Usui autem in ómnibus fere

rebus principatum tribuimus quem dedit

Horatius in vocabulis confingendis: Quem

penes arbitrium eíl et jus et norma loquen-di {72). Quis de re jamdiu disputata,

ñeque sententiis in alterutram partem

definita, repetere non audivit: Adhuc sub

judice lis eíl? (78).

Ne fruirá in atiis mentibus eos ani-

mi motus ingerere tentemus quibus nos

esse deítitutos agnoscimus recordamur

Horatii praeceptum: Si vis me flere do-

lendum eíl / primum ipsi tibi, (102, 103) nam: Ut ridentibus arrident, ita flentibus adflent / bumani vultus ( l o i , 102). In-terdum contingit ut de rebus notissimis

oporteat agere, quis eSt qui audeat eas

proprie ac dcleñabiliter exprimere? Qui

in illis exprimendis eam difficultatem ex-

peritur ut ab incepto desciscere cogitet,

illud solacii ergo in mentem revocet quod

Venusinus scriptum reliquit: Difflcile eíl

proprie communia dicere (128). Contra ea, poílquam summa adhibita cura res

oculis contemplantium manifeâtur qui-

dem jucunda, nullis tamen praeítringenti-

bus gemmis, sunt qui credant nullius es

se negotii, eamque fidenter aggrediantur.

Tum vero experientia comprobant quam

sit verum illud: Sudet multum fruítraque laboret / ausus idem,

Homines de se máxime gloriantes tu-

bis atque sonitu magna promittunt exse-

quenda. Cum autem ad negotium vene-

runt falsa spe exspeftatorcs decipiunt,

quos vicissim irridemus ea exclamatione

Horatiana: Parturient montes, naseetur ridiculus mus, (139) vel dicimus cum

amicis: Quanto melius hic qui nil molilur ineple (140). Orditur ab ovo (147) qui res a longe repetit ita ut ledorem ad

propositum venire plus juíto retardct,

Praeceptum etiam in nullis operibus obli-

vioni dandum illud eñ quod magiílri

perpetuo repetunt discipulis quos in lit-

teris informandos susceperunt: Primo ne

médium, medio ne discrepet imum (1C2).

De puero saepe id audies, quod AÍM-

tatur in horas (160); de adulescente quod

eíl Cereus in vitium fledi (163); de viro



quod Quaerit opes et amicitias, inservit honori (167); de sene vero quod eíl Lau-

dator temporis aüi / se puero (i/-^). Traéius hujusmodi in vulgus acceptos ut

Índoles cujusvis aetatis quodammodo no-

taretur tradidit etiam Horatius.

Ut oculorum praeílantia prae alus

sensibus oítenderetur in motibus animi

excitandis abiit etiam in proverbium:

Segnius irritant ánimos demissa per au-rem quam quae sunt oculis suhjeda fide-lihus (180, 181). Eos qui res e£Ficiunt,

sed minime perficiunt, cum Horatio hoc

modo reprehendimus: Vitavi denique

culpam, non láudem merui (267, 268).

Nihil ad refte scribendum adeo con

ferí quam adsidua optimorum scripto-

rum leftio tam in propria lingua quam

in aliena. Ideo adulescentibus Pisonibus

id consilii tradidit Magiíler ca scntentia

adeo trita atque pervúlgala: Vos exem-

ptaria Graeca f noólurna vérsate manu.

vérsate diurna (268, 269). Quis, impedi-

tus ab officiis obcundis alios ea pcrficere

docens, nesciat repeleré: fungar vice cotis

(304), In ore habent etiam praeceptores

illud effatum discipulorum mentibus infi-

gendum: Scrihendi reélc supere est et prin-

cipium et fons (309), et solent eos hortari

ut nunquam in manus sumant calamos

nisi re mente diu perpensa, atque exagi-

tata hoc modo: Verhaque provisam rem

non 'nvita sequentur (311). Res in quo-libet genere praecellens dicitur esse Li-

nenda cedro et levi servanda cupresso

(33a). In praeceptis tradendis quae me-

moriae cupimus ut penitus insideant, id

meminimus: Quidquidpraecipies esto hre-

vis (335). lis autem qui cum Musis fa-

miliaritatem conseftantur, ne earum in-

dignationem incurrant, id animadverten-

(1) Siempre y cuando.

dum: FiSta volUptatis causa sint próxima veris (338). Oportet autem in negotiis

perficiendis, dum quis utilitatem perse-

quitur, jucunditatem animi minime ne-

glegat, atque hoc modo opera perfeda

evadent; quam ob rem dixit Horatius:

Omne tulit pundum qui miscuit utile dulcí (343). Uti non licet nimia severitate

in culpas haud oninino vitandas, quia ad

nihil conducit; quare qui, po^ impensam

sollicitam in negotiis operam, videmus

ea nondum evasisse ex sententia, vitupe-

ratori dicimus cum Horatio: Sunt delida

quibus ignovisse velimus (347) aut illud: Non semper feriet quodcumque minahitur arcus (350).

Non censeo praetereundum aliud

Horatianum di3:um quod apud vulgus

dissimili usurpatur sensu atque illo quem

habet apud Horatium: Quandoque honus

dormitat Homerus, quasi illud quandoque

significaret interdum, quod non eít ita.

Ule enim id significare vult quod sibi ipse

succenseat quotiens Homerum legendo, in

quo fere omnia magno {ulgent splendore,

quaedam invenit tanti hominis haud sa

tis digna: ídem / indignar quandoque '

honus dormitat Homerus (359). Fieri po-teñ ut quaedam, imo et plura, fiant apud

homines non omnino accurate, id cñ, re

lativa quadam, ut ajunt, períedione in

médium proponantur; ita enim sunt mor

tales ut aut nihil agant aut ea imperfec-

te (ere agant, quod eH quidem commu-

niter (erendum: Certis médium et tolera-

hile rehus / rede concedí (368, 369). Poetae tamen aut perfe£i:i sunt aut non

sunt eo nomine digni: Mediocrihus esse

poetis, / non di non homines non conces-

sere columnae (373). Inutile autem esse

contra vel supra proprium ingenium


86 E / JO V É

contendere declaravit Horatius eo totiens

repetito communiter versículo: Tu nihil

invita dices faciesve Minerva (385). An-tequam publico lucubrationes negras

tradamus exquisita cura emendare opor-

tebit, sero enim paenitentiae non erit

locus, ait enim Horatius Í Nescit vox mis-

sa revertí (390).

Qui magnum opus confecit quod et

multo tempore conftitit et labore, hic:

Sudahit et alsit; si fortia quis (acit et pa-

titur, indubitanter: Abílinuit venere et

vino (413, 414).

Si nolumus nos esse poálremos in

aliquo rerum genere cum pueris Roma-

nis invicem contendentibus repetimus:

Oceupet extremum scabies (416). Si vero negotium suscepimus, ñeque ullo modo

credimus esse relinquendum, quamquam

difficultatibus undique premamur: Mihi

turpe relinqui eñ (416).

Probamus amicorum fa&a tribus il-

lis adverbiis: pulcre, bene, rede (428),

quibus Horatius ojlendit pro ju¿litia

quantum valeat saepe benevolentia. Qua-

nam comparatione redius simulatam

agendi rationem patefacies quam ea: Ut

qui conduüi plorant in funere? (431), nam ut etiam scripsit Horatius: Derisor

vero plus laudatore movetur (433).

Quae noílra sunt a nobis díliguntur

ut ülius a patre, ñeque facile ea crede-

mus mendis foedata. Tune nobis eü ob-

jiciendum illud: Nunquam te fallant ani-

mi sub vulpe latentes (437). Magiílrum severum qui nihil parcit discipulis sibi

ad inílitutionem tradítis Ariñaréhum vo-

camus, quia nobiscum, Fiet Ari£lar¿hus,

ut censor iile ineludabilis qui NuUum

verbutn aut operam sumebat inanem (443)-

Malus poeta: Sublimes versus ructa-tur et errat (457) quamobrem: Vesanum tetigisse timent fugiuntque poetam / qui sipiunt (455), contra autem: Agitant pue-

ri incautique sequuntur (456). Diffile eSí autem ut malus poeta offícium suum

relinquendum sibi suadeat. Tándem co-

gimur de salute ejus atque fama despe

rare et dicimus cum Horatio: Sit jus li-

ceatque periré poetis (466). Ad alios etiam transferimus ea omnia quae de ma

lo poeta adseruit Horatius, praecipue il

lud: Indoetum doctumque fugat recitator acerbus (474), atque homini importuno

illud adplicamus: Non missura cutem ni-si plena eruoris hirudo (476).

Haec quae modo ex epiálula Horatii

ad Pisones desumpsi exempla, satis qui-

dem vulgata, rem ab initio mihi proposi-

tam insigniter commonílrant. Ea ex alus

ejusdem poetae operibus, praesertim

epiûlis et satiris multiplicare possum,

sed noduas Athenas mitterem. Igitur

Horatio familiariter utuntur seu in ore

habent eum omnes horaines mediocriter

saltem eruditi, vel ex se vel ex auéiorita-

tc aliorum Horatiana diíia usurpantes.


87

L a u d e s H o r a t i a n a e EX ÓMNIBUS HORATII METRIS DIGESTAE

Leander Fanlo, C M. F.

Me, sine, HORATI, * Hanc quibus usus eras ^ Metris, íexere laudem. ^

Laurus nulla perennior * Qua tua Melpomene redimivit ^ Témpora; tu nulli vatum concedis honore, ^ Quin suas victi tibí ' Cuncíi coronas deferunt *

Oscura plerisque umbra texit^ Nomen; tuum vero perire nescium *" Aeterna vivet saecula excolendum. "

Pergis tu dígito praetereuntiuiti ^^ Omnium princeps lyricen notari. "

Almo fuisíi carus Apollini" Ipse Heliconis ad arduum egit * Secum te usque apicem quem tetigit nemo propinquius "

le canit universus " Orbis et plaudit fubilans; effugiet superstes " Libitinam tua fama, et licet Ule ^ Fractis cardinibus ruerit, tibi stabit usque fixum ^ Quod tibi tu monumentum exegeris iirmissimum; " En VICIES SAECLI fugam restitit incólume! "

(1) Metrum Adonlcum (Exemplum in (II, 18); (12) Asclepladeum minus (I, 1); I. 2); (2) Trlmetrum dactylicum catalec- (13) Sapphicum minus (I, 2); (14) Alcai-ticum (I. 5)¡ (3) Pherecrateum (I, 5); (4) cum hendecasyllabum (I, 9); (15) Alcai-Glyconeum (I, 5); (5) Alcmanicum cum decasyllabum (I, 9)¡ (16) Asclepia' (c I, 7); (6) Hexametrum (In Saturis et deum majus (I, 11); (17) Aristophanlcum Eplstulis); (7) Dlmetrum trochalcum ca- (I. 8); (18) Sapphicum majus (I. 8); (19) talecticum (II, 18); (8) Dlmetrum lambí- Jonicum (III, 12); (20) Archllochium ma-cum (ep 1); (9) Alcalcum eneasyllabum Jus (I, 4); (21) Eleglamblcum (Ep. 11); (I. 9); (10) Trlmetrum lamblcum (Ep. 1); (22) lambeleglcum (Ep. 13). (11) Trlmetrum lamblcum catalectlcum



íSiur^

> m BÜSIPI -íGiJíCIA RAYÓN, C. M. F.

esaurus Coníessarü

D I ü

J 9a4-XVI pag.

NONA

EDITIO

8 pesetis

seu

Brevis et accnratta snnimula totius doctrinae moralis

Nova editio hujus celebratissimi operis

tacta est in FORMA PORTATILI, quam di-

cunt. CARTA TENUISSIMAELEGANTIQUE

VOLUMINEi opus egregium, continuis appli-

cationlbus practicis illustratum, íaciUimae

secura«que consultationis.

D

11

P. I. SARCIA - BAYON, C M. F.

Tractatus Canónico-Moralis

de Sacramento Matrimonii

3 Vol., 376 Ú

8. maj.

13 pesetis

Egregium hoc el. Prof. García-Bayón no-

vum opus ínter insignia commentaria Juds

matrimonlalis Codicls Canonlcl computarl 11-

cet, ob eam, qua praestat, dóctrínae copiam,

serenum opinión um delectum. tractatíonls or'

dinetn. exténsioném |it claritatem.


3iB:=ain

GUSTHVO GILÍ. Editor Enrique Granados, 45.-Barcelona

O B R A N U E V A |

GUIA DE CONVERSACIÓN LATINA | por el Dr. G. CAPELLANUS y el Prof. H. LAMER i

Versión de la 11.' edición alemana, adaptada * a los países de habla española, por el

R. P. José N'- Jiménez, C. M. F.

Un volumen de 148 págs. Precio del ejemplar de 20 X 13 cms. encuadernado, ptas. 4

De este excelente manual de conversación latina ha dicho .con justicia el R. P. Manuel Jové en el prólogo:

^Los autores han demostrado mucho tino y exquisito gusto en escoger y exponer tos temas de conversación sin desarrollarlos demasiado, para no divagar en frases sobradamente sencillas, presentan en cada asunto lo que podría ofrecer mayor dificultad, ya por tratarse de objetos de creación moderna, ya de ideas que no suelen encontrarse en los libros corrientes de traducción».

Civiíizacionea antiguas.—Resumen gráfico de la cultura grecorromana y del próximo Oriente, por los Dres. J. HuNGER y H. LAMER. Tres vols. de 20 X 14 cms., magníficamente ilustrados. Cada volumen consta de unas 200 p . y en conjunto contiene 517 grabados. Vol. I. La civilización del Oriente antiguo; \o\. II. La civilización griega; Wo\.\l\. La civilización romana. Precio de cada vol. en rústica, ptas. 5. Los tres volúmenes en uno, lujosamente encuH' dernados en tela, ptas. 20.

Mitología ¿ r i e g a y r o m a n a . - P o r J. HUMBERT, con un prefacio del abate E. THÉDENAT. miembro del Instituto de Francia. Versión de la 24." edición francesa, Ua volumen de 316 págs. de 20 x 14 cms , 152 grabados. Encartonado, ptas. 7.

Escr i tores de Grecia y R o m a . - P o r G. NORWOOD y WIOHT DUFF. versión del inglés. Un volumen de 304 págs., de 20 x 14 cms. con 47 grabados. En rústica, ptas. 8; en tela, ptas. 10.

Histor ia de i o s Papan.- Desde fines de la edad media, compuesta utilizando el Archivo secreto pontificio y otros muchos archivos, por Lunovico ^ PASTOR, Consejero Real e Imperial, profesor de la Universidad de Innsbruck f y director del Instituto austriaco de Roma. Versión de la 4." edición alemana I por los RR. P P . RAMÓN RUIZ AMADO, S . ]• JOSÉ MONTSERRAT, S . ]. MANUEL

ALMENDIA. S . J . Van publicados 23 magníficos volúmenes de 23 1/2 x 15 cms. esmeradamente impresos en papel verjurado especial.

Patro lot t to . -Por el Dr. O. BARDENHEWBR, profesor de Teología de la Universidad de Munich. Traducción del P . JUAN M. SOLA, S . J . Un volumen de 718 págs. de 25 1/2 x 16 1/2 cms. En rústica, ptas 20; en tela, ptas. 24.

O

o AC Segarra - Palaestra Latina (Cervera) 01/06/1936 - Pàgina 92 www.culturaclasica.com

jiiiiRininiiiiiiiiiiniiiiiiiiiinimintManiiiiiniiHninininiiiRiuiiiiiiiiiiíiiiiH^

I EN PREPARACIÓN

I Diccionario Latino - Español I Etimológico y completo con un |

I VOCABULARIO ESPAÑOL-LATINO | I I I redactado según los mejores trabajos de lexicografía Latina por el | I cuerpo de Redactores de «Palaestra Latina» bsijo la dirección de! | I ROO. P. MANUEL JOVÉ, C. M. F. I s ¡^ g Contiene todas las voces latinas, grecolatlnas y aun las griegas más M g usadas por los autores latinos, acompañadas de su etimología. Las diferentes 1 g acepciones de las palabras quedan probadas con frases cortas y claras, to* s I madas de los Autores Clásicos, y fáciles de retener en la memoria. Al fin 1 1 pónese la etimología de cada voz- g s Los vocablos raíces llevan a continuación las palabras de ellos deriva' g das- Al pié de las voces van los correspondientes sinónimos para que consul-§ tándolos en su propio lugar, pueda el lector distinguir el sentido más propio g de cada uno de los vocablos. 1 Las palabras cuya ortografía és inaceptable, según las últimas investiga» = clones filológicas van precedidas de una cruz, y éstos y los de ortografía no 1 tan aceptable hacen llamadas al lugar donde se hallan con ortografía hoy g bien probada. 1 Llamará poderosamente la atención el VOCABULARIO ESPAÑOL-LATINO g que presenta una multitud de palabras más o menos modernas con su co-M rrespondiente, o al menos más probable, traducción latina; lo que constituye g una singularidad entre los demás diccionarios similares nacionales y ex-g tranjeros. 1 Lo que acaba de avalorar el nuevo DICCIONARIO son un conjunto de g preliminares sumamente prácticos, como por ejemplo: 1) un resumen de gra-g mática latina; 2) un resumen de estilística; 3) un resumen de historia de lite g ratura latina; 4) una breve y clara exposición de la pronunciación clásica del g latín; 5) un corto guía de conversación latina; 6) la lista completa por orden 1 alfabético de los pretéritos y supinos irregulares; 7) una breve noticia de tos g Autores Clásicos latinos; 8) los paradigmas claros de las declinaciones y con-I jugaciones regulares: 9) el calendario romano; 10) cuadro de monedas y sis-I temas de pesos y medidas; 11) nombres de ciudades y naciones modernas, etc. I Para todas las referencias que sobre el diccionario puedan intere-I sar a nuestros lectores, diríjase única y exclusivamente a

I EDITORIAL RAMÓN SOPEÑA, S. A. |

I P R O V E N Z A . Q5. - BARCELONA. - TELEFONO, 33105 |

s


nwiwmiiniiiiiiiiiiMiMiMiiiiiiiiiMinmiiwmiiHiiHiuiiiiiiiiHn ¡

P. | . Llobera, S. J. imwmwiiwIwHfiKV**•»**"*""#'"*^"'" ; f

(iraininjitíca Classiae Lafínitatis I >TinitinyTîimHiinniniiiimifiWi»NwMi inriiininiwii

Ad Alba'rí Inatitutiones doctrí- \ namque recentiorum confor ' '

mata, s c h d ^ IÍÍâtJÍ^¿ ; Americanls, Phllippinis

I» Ú í |

Expositione nítida, principio-riimôeijipioiîmque copia, or-dia»íi^ne niir» et ratione, allis-

! que praestantissimis vlrtutlbus, i hoc opus Clmi, Líobera prin-

, ceps ipirum in modum ,c;offlmendatiir,

!iii»Miiiiiitiiii'w""miiiiiitiiiimtiiiMinnmi>>inii>iiiimiiiiiii:

:i

| 0S£ BOSCH UBBBRO

B A R C E L O N A

Puertaferrisa, 14 (apart. 197) \ I i v B A R C S L O N A

ImiimitilitWif» iiiiDiíiliiniíáiñiiiwliimiwiiiimiWnniiMif

Libreña Ronda Unkfrsldad, 11

Librería Basíinos CáUé PtÚfo.BZ

CASAS ACREDITADAS OBRAS DE SELECCIÓN

I Especialidad en" obras de Filosofía, i Derecho, Ciencias sociales, historias

proANSE CATÁLOGOS

Obras nacionales y extranjeras

Dirección telegráfica «BOSLIBRI Teléfono, 20600

jiiiii iniiiii-i""ri"'——rt""riirtiiiiiiiwiiiiiiin< i

IIIIIIMIIIIIMIIIIHIIIIIIIIIIIIIIlllllllllllllinilWIIIIIIK I ",

' • ( "

f resor de la Llengua, (ie íes tracíicíon» i de

! ta tliÜíijrá |>opiilar * ' ; : de Caíahífiya

per

VoÍ,;jl:JBAtoR-BUVOR VoL Ule 6AI GAVEfi0L Vot. IV: CAVEeUELi-eUTXILLA

, 1 . — • ' . #

' Cada vblum en qñart, paasa de tres-ccntes pagines.

Pc«!M dd o^â yolum: 30 pte«.

Pot adquirlr-se a EDICIONS CATAI^pafifiA, S.

, / ppl, 12, BtABQW NA i a les principáis llibrerles

mniiiiilliliiiii'i ••,•••,•••• Ttfriiriiniiiiiiiii :

tiiiiitiiiliwiiíiiiiiiiwiiiiiMiiiwwiiiiNiiiiiiiiiiiiiiiiiiwiiiinnmit fiimiiiiiiiiniiiiiiwim»iiiimiiiitÍMH

CONNeNTARIUN PRO REUGIOSIS ETHISSIONARIIS PUBLICATIO DIMESTRIS

Opera et studio M M. Piliorum I. Cordls B. Virginis Marlae

DIrectio et Adminlstraflo: VIAaiULIA,131 llOÍ4AE(XVl) r¡

II MimtiwiWiii^


Jlll'llllllllllllllllllllllllllllllülllllllllllllllllllllllllllllllü |||l|||l||||||||||||||||||{|||ll¡|||||||||||||||||||¡|¡||||||||||||||||;|||||||||,i;ni|||||||l||{||||!l!^^

I EPITOME HISTORIAE GRAECAE | I Libro de traducción para el primer curso de latín, preparado | I por J. M. Jiménez, Delgado, C M. F. Forma un volumen | g de X-112 págs. impreso en papel couché e ilustrado con i I profusión de grabados y mapas al precio de 5 ptas. ejemplar. | g A los Sres. profesores se hacen descuentos excepcionales en pedidos de más g

I de 10 ejemplares.-COCULSA, Apart. 1042, Barcelona. |

I PRUDENTII CARMINA SELECTA | j Edición escolar para los últimos años de latín preparada y ano- | i tada con esmero por el profesor de latín Enrique Martija, Al- ¡ j faro, C M. F. Prologada por el Profesor del Instituto Balmes | i de Barcelona. Forma un volumen de 120 páginas. i

I COCULSA, Apart. 1042, Bacelona. |

I PRAEPARANTUR: |

I ANTONIUS VIATOR, S , V. D. Molae Subterraneae seu ULTIMAE |

i HoRAE CULTOS iDOLORUM RoMANi. Fábula in quinqué actus fa- |

g cile atque jucunde a pueris agenda. Constabit 112 pagellis i J 11 X 14 et pretium ejus erit 2'50 pesetarum. |

I J. M. JIMÉNEZ DELGADO, C. M. F. — M. T. CICERONIS ORA- |

I TIONES SELECTAE in usum scholarum adnotatae. |

I ENRIQUE MARTIJA, C M. F. El libro segundo de la Eneida co- |

i mentado e ilustrado para los latinos de tercero o cuarto año. i

îiiii i i i i i i i i iKiiiii i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ihiiii i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i in

J{llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll|:lllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllll¡lllllllllllll!llllllliniH^

I / ^ O r ^ l I I ^ 7 V LIBROS - MENAJE ESCOLAR | I V>V-IV>LIL>0/\ OBJETOS RELIGIOSOS | I HE AQUÍ LO Q U E V D . B U S C A | i La Editorial y Librería «Colaboración Cultural, S. A.» «COCULSA», | 1 SIRVE cuantas obras desee Vd. adquirir dentro de la moral cristiana, lo mis- ^ g mo de ciencias, devocionarios, literarias y de primera enseñanza; como de g s música religiosa, estudio y concierto. También cuenta con grandes existencias ^ s de artículos religiosos, estampas, medallas, crucifijos, escapularios metálicos g s y en tela, etc., etc. A usted que necesita adquirir libros con frecuencia, le in- = s teresa centralizar sus encargos en esta Editorial-Librería. = § "Cocuisa" Apar. 8013, Guzmán el Bueno 18, Madrid y Apar. 1042, Av. Claret 47, Barcelona g

iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiH


PALAESTRA LATINA MENSTRUUS DE LATINITATE COMMENTARIUS

In Hispania ab anno 1930 editur Cervaríae

opera et consilio P a t r u m Claret ianorum

seu

Filiorum Immaculat i Cordis Mariae (C.M, F.)

MODERATORE:

RDO. P. EMMANUELE JOVÉ

Literarum Latinarum Professore et Parisiensis Societatis Studiorum Latinorum Membro

Subnota t io in singulos scholares cursus constat :

6 pesetis in Hispania 7 » in America et Lusitania 8 » in relíquibus Civitatibus

Collectio completa ab ineunte curriculo 1930 ad finitum curriculum 1936, quae quidem collectio ad nu-merum 54 pervenit, constat :

36 pesetis in Hispania 42 » in America et Lusitania 48 » in reliquis Civitatibus

Pretium mitti potest per collybum (cheque) Internationalem vel perNum-marlas quarum sunt Cervariae sedes secundarlae sciHcet:

Banco Hispano Colonial. Macla, 5 Banco Español de Crédito. Vergas, 19 Banca Arnús, Verges, 32

C E R V E R A (Lérida) España


Documents

PALAESTRA LATINA - culturaclasica.com · 2020. 4. 30. · 3- De Q- Horatii Flacci operibus poeticis ... lenda lyrica poesi adeo felicitcr elabora-verit, haec videtur esse potissima