PANEL OTURUMU

Sivas İlinin Ekonomik Gelişmesinde

Ana Strateji Ne Olmalı

Başkan : Nahit ÖZENİktisadî Araştırmalar Vakfı Genel Sekreteri

Üyeler : Bekir ULUBAŞEt ve Balık Kurumu Yönetim Kurulu Başkanı veGenel Müdür

: Aysun MEMİŞOĞLUSanayi ve Ticaret BakanlığıKüçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdür Yardımcısı

: Dr. Metin ÖZASLAND.P.T. Bölgesel Kalkınma veYapısal Uyum Genel Müdürlüğü Planlama Uzmanı

: Tarık SÖNMEZD.T.M İhracat Genel Md. Daire Başkan VekiliUlusal Kümelenme Politikası Yöneticisi

: Doç. Dr. Mustafa GÜLMEZCumhuriyet Üniversitesi İİBF Dekan Yardımcısı ve İşletme Bölüm Başkanı

: Dr. Halil ÖZEKİCİOĞLUCumhuriyet Üniversitesi İ.İ.B.F.Çalışma Ekonomisi Bölümü

173

174

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Değerli Konuklar, panelistler kendilerine tanınan süre içinde sunumlarınıtamamlamaya çalışacaklar daha sonra bir soru alıp verme seansımız ola-cak sizlerden özellikle Sivas dışından gelen bürokraside değerli görevler ifâeden arkadaşları da burada bulduğunuz için muhakkak soracağınız çokönemli sorularınız olabilir, Ben programda bir küçük değişiklik yaparak sö-zü Bekir ULUBAŞ beyefendiye vermek istiyorum kendisi Et ve Balık Kuru-mu Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü, buyurun Bekir bey.

175

176

BEKİR ULUBAŞEt ve Balık Kurumu

Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü

SİVAS İLİ BÜYÜKBAŞ ve KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIĞININ

DURUMU, SORUNLARI ve ALINMASI

GEREKEN ÖNLEMLER

1.GİRİŞ

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de nüfus artışına paralel olarak,beslenme ve gıda sorunu hızla büyümektedir. Tarım sektörü içerisinde Hay-vancılık, artan nüfusun, özellikle genç nüfusun yeterli ve dengeli beslenme-sinin sağlanması açısından önemli bir sektör haline gelmiştir.

Hayvancılık;

İhracatın artırılmasında,

Sanayiye hammadde sağlanmasında,

Bölgeler ve sektörler arası dengeli kalkınmanın sağlanmasında,

Kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesinde,

Yeni istihdam imkanlarının oluşturulmasında, büyük bir öneme sahip-tir.

Sivas İli sahip olduğu büyükbaş hayvan varlığı ile Türkiye’nin 2. büyükilidir. Bu nedenle hayvancılık Sivas için önemli, vazgeçilmez bir tarımsal fa-aliyet ve ekonomik güçtür.

2.SİVAS HAYVANCILIĞININ GENEL DURUMU

Gelişmiş ülkelerin Gayri Safi tarımsal gelirleri içindeki hayvancılık gelir-lerinin payı %50 dir. Türkiye’de %25 civarındadır. Sivas’ta ise İl bazında buoran %50 dir.

Yani Sivas’ta hayvancılığın tarım gelirleri içindeki payı Türkiye ortala-

177

masının iki katıdır. Hayvancılık Sivas çiftçisinin temel geçim kaynağı-dır.

2.1.SİVASTA SIĞIRCILIĞIN GENEL DURUMU

Türkiye’nin Büyükbaş hayvan varlığı Yaklaşık 11 milyondur.

Sivas İli; 290.390 adet Büyükbaş mevcudu ile Türkiye sığır varlığınınyaklaşık %2,6 sına sahiptir.

2.1.1KIRMIZI ET ÜRETİMİ

Türkiye; kayıtlı 400.000 ton, kayıtsız olarak ta yaklaşık 400.000 tonolmak üzere 800.000 ton kırmızı et Üretmektedir. Bunun da yaklaşık%78’isığır etidir.

Sivas’ta üretilen 3.600 ton kırmızı etin %85’i sığır etidir.

Yani Sivas sığırdan üretilen kırmızı ette Türkiye ortalamasının daüzerindedir. Karkas ağırlığı 170 Kg.a ulaşmış olup, Türkiye karkas or-talamasına yaklaşmıştır.

2.1.2.SÜT ÜRETİMİ

Türkiye’nin yaklaşık 12.000.000 ton süt üretiminin %91’i SığırdanKarşılanmaktadır

Sivas’ta yaklaşık 325.000 ton süt üretilmekte, bunun %96’sı da sığırsütüdür.

Yani Türkiye’de üretilen sütün %2,7 si Sivas’ta üretilmektedir.

Sivas’ta sağılan inek başına ortalama 8,9 Kg. günlük süt üretilmekte-dir. Türkiye ortalaması ise 10 Kg. civarındadır. Günlük 17 Kg.ın altın-daki süt verimi işletmecilik açısından sürdürülebilir değildir.

Türkiye sığır varlığının yaklaşık %64’ ü kültür ırkı ve melezidir. Sivas’taise 290.390 baş sığırın %81’i kültür ırkı veya melezidir. Son on yıl içerisin-de kültür ırkı ve melezi sayısında gözle görülür bir artış izlenmektedir.

178

Çiz

elg

e1:

BÜ

YÜ

KB

AŞ

HA

YV

AN

VA

RL

IĞI

(BA

Ş)

SIĞ

IR2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

KÜLT

ÜR

1.85

4.00

01.

859.

786

1.94

0.50

62.

109.

393

2.35

4.95

72.

023.

728

2.20

7.70

4KÜ

LTÜ

RM

ELEZ

İ4.

620.

000

4.35

7.54

94.

284.

890

4.39

5.09

04.

537.

998

4.43

9.10

54.

842.

660

YER

Lİ4.

074.

000

3.58

6.16

33.

562.

706

3.56

4.86

33.

633.

485

3.68

4.24

34.

019.

175

TOPL

AM10

.548

.000

9.80

3.49

89.

793.

156

10.0

69.3

4610

.526

.440

10.1

48.0

8811

.070

.641

MAN

DA

138.

000

122.

808

101.

080

83.5

8176

.516

78.0

0051

.672

KÜLT

ÜR

35.8

9235

.892

35.9

9134

.980

37.7

6737

.053

32.0

58KÜ

LTÜ

RM

ELEZ

İ18

6.08

118

5.72

516

8.73

318

2.96

218

0.84

417

9.32

620

3.65

4YE

RLİ

137.

515

96.9

3276

.874

77.6

4767

.282

63.1

2154

.678

TOPL

AM35

9.48

831

8.54

928

1.59

829

5.58

928

5.89

327

9.50

029

0.39

0M

AND

A7.

411

5.84

85.

054

4.39

93.

478

3.25

02.

153

TÜRKİYE SİVAS

179

Çiz

elg

e2:

KÜ

ÇÜ

KB

AŞ

HA

YV

AN

VA

RL

IĞI

(BA

Ş)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

KOYU

N26

.972

.000

25.1

73.7

0625

.431

.539

25.2

01.1

5525

.304

.325

25.6

16.5

4526

.050

.724

KEÇ

İ7.

022.

000

6.78

0.09

46.

771.

675

6.60

9.93

76.

517.

464

6.74

0.23

46.

854.

475

TOPL

AM33

.994

.000

31.9

53.8

0032

.203

.214

31.8

11.0

9231

.821

.789

32.3

56.7

7932

.905

.199

KOYU

N48

7.99

493

7.63

636

5.03

134

2.62

631

6.92

231

5.52

343

3.92

3KE

Çİ

33.5

6128

.191

26.5

0925

.437

27.0

3124

.613

33.7

44TO

PLAM

521.

555

965.

827

391.

540

368.

063

343.

953

340.

136

467.

667

TÜRKİYE SİVAS

180

2.2.SİVASTA KOYUNCULUĞUN GENEL DURUMU

Türkiye koyun varlığı Yaklaşık 26 milyon baştır. Sivas İli 434.000 başkoyun mevcudu ile Türkiye koyun varlığının yaklaşık %1,67 sine sa-hiptir

Türkiye’nin koyun ihracatında pazarlarını başka ülkelere kaptırması veTürk halkının et tercihinde sığır eti ve beyaz ete kayması ve diğer nedenler-le koyun üreticileri Pazar konusunda sıkıntı çekmektedir ve koyunculuk Tür-kiye’de bir dar boğaza girmiştir. Koyun sayısı da süratle azalmaktadır.

Sivas da bundan en çok etkilenen iller arasındadır.Sivas köylüsünüve çiftçisini de aşırı derecede etkilemiş, Sivas’tan göçü de hızlandır-mıştır.1995 yılında Sivas’ta koyun sayısı 1.034.000 iken şu anda434.000 e kadar düşmüştür. Bu azalma %60 demektir.

Sivas Kangal koyunu Türkiye ve Sivas için Korunması gereken önemlibir genetik değerdir. Sivas’ın “Kangal çoban köpeği”ne kadar ünlü ise Kan-gal koyunu da o kadar ünlüdür.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca bu kıymetli koyun ırkı yetiştiricilerineyapılan destek son beş senedir yeterli olmasa da bu ırkın korunma-sında önemli bir adım olarak dikkat çekmektedir. Bu destekler arttırı-larak sürdürülmelidir.

2.3.DERİ ÜRETİMİ

Sivas’ta kayıt dışı kesilenler hariç büyük ve küçük baş hayvanlardan top-lam yaklaşık senede 44.000 adet deri üretilmektedir. Türkiye’nin deri üreti-minde %0,6 lık payına sahiptir.

Türkiye deri üretimi yetmediği için yurt dışından deri ithal etmektedir.Şu anda en çok deri ithal eden ilk 6 ülke arasındayız. Sivas’ta üreti-len derilerin %51’i sığır %46’sı koyunlardan elde edilmektedir.

Sivas’ta bir koyun derisi 2,5 - 3 YTL 1 kg. yaş sığır derisi 1,3 - 1,5 YTLden alıcı bulmaktadır. Bu fiyatlar üreticimizi tatmin edecek fiyatlar de-ğildir.

Sivas toplam 780 ton yapağı ve kıl üretimi ile Türkiye’nin yapağısının%1,87 sini, kıl üretiminin ise %0,55’ini karşılamaktadır.

OT OLMADAN ET OLMAZ

181

Çiz

elg

e3:

SİV

AS

İLİ

SÜ

TÜ

RE

TİM

İ

TÜ

RK

İYE

YIL

LA

RS

IĞIR

MA

ND

AK

OY

UN

KE

Çİ

TO

PL

AM

2001

Sütü

retim

i(to

n)8.

489.

082

63.3

2772

3.34

621

9.79

59.

495.

550

Sağ.

Hay

.Say

.(Ba

ş)5.

085.

814

65.3

5614

.846

.753

3.77

3.46

623

.771

.389

2005

Sütü

retim

i(to

n)10

.026

.202

38.0

5878

9.87

725

3.75

911

.107

.896

Sağ.

Hay

.Say

.(Ba

ş)3.

998.

097

38.2

0510

.166

.091

2.42

6.99

316

.629

.386

2007

Sütü

retim

i(to

n)10

.867

.302

36.3

5879

4.68

125

1.53

911

.949

.880

Sağ.

Hay

.Say

.(Ba

ş)4.

187.

931

36.5

5310

.245

.894

2.42

0.64

316

.891

.021

SİV

AS

YIL

LA

RS

IĞIR

MA

ND

AK

OY

UN

KE

Çİ

TO

PL

AM

2001

Sütü

retim

i(to

n)30

9.88

01.

843

9.16

334

732

1.23

3Sa

ğ.H

ay.S

ay.(

Baş)

155.

130

3.07

225

4.38

911

.571

424.

162

2005

Sütü

retim

i(to

n)31

2.53

11.

105

9.46

01.

013

324.

109

Sağ.

Hay

.Say

.(Ba

ş)11

9.22

51.

228

135.

259

10.6

6426

6.37

620

07Sü

türe

timi(

ton)

313.

171

1.23

29.

338

912

324.

653

Sağ.

Hay

.Say

.(Ba

ş)11

8.68

91.

371

133.

399

9.60

526

3.06

4

182

Çiz

elg

e4:

SİV

AS

İLİ

KIR

MIZ

IE

TÜ

RE

TİM

İ

TÜ

RK

İYE

YIL

LA

RS

IĞIR

MA

ND

AK

OY

UN

KE

Çİ

TO

PL

AM

2001

EtÜ

retim

i(To

n)33

1.59

02.

294

85.6

6116

.138

435.

683

Kes.

Hay

.Say

.(Baş

)1.

843.

320

12.5

144.

747.

268

879.

127

7.48

2.22

920

05Et

Üre

timi(

Ton)

321.

681

1.57

773

.743

12.3

9040

9.39

1Ke

s.H

ay.S

ay.(B

aş)

1.63

0.47

18.

920

4.14

5.34

368

8.70

46.

473.

438

2007

EtÜ

retim

i(To

n)34

0.70

61.

774

81.8

9914

.133

438.

512

Kes.

Hay

.Say

.(Baş

)1.

750.

997

9.65

84.

763.

394

803.

063

7.32

7.11

2S

İVA

S

YIL

LA

RS

IĞIR

MA

ND

AK

OY

UN

KE

Çİ

TO

PL

AM

2001

EtÜ

retim

i(To

n)6.

226

6158

128

6.89

6Ke

s.H

ay.S

ay.(B

aş)

32.3

1326

928

.863

1.54

562

.990

2005

EtÜ

retim

i(To

n)1.

959

2219

629

2.20

6Ke

s.H

ay.S

ay.(B

aş)

10.9

6210

29.

365

1.55

621

.985

2007

EtÜ

retim

i(To

n)3.

032

4239

497

3.56

5Ke

s.H

ay.S

ay.(B

aş)

17.8

6321

320

.184

5.30

743

.567

183

3. SİVAS İLİ YEM BİTKİLERİ EKİLİŞİ

Hayvanların gerçek verim potansiyellerine ulaşması ancak iyi bakım,besleme ve çevre şartlarıyla sağlanır.

Hayvancılıkta kaliteli ot demek, kaliteli et, süt ve yapağı demektir.

Kaliteli ot; meralar iyileştirilerek yem bitkileri ekiliş alanlarını artırılaraksağlanır.

Kendi kaba yemini üretemeyen hayvancılık işletmesinin sürdürülebilir ol-ması mümkün değildir.

Hayvancılığı gelişmiş ülkelerde yem bitkileri ekilişi, ekili alanların %25-30’unu teşkil ederken bu oran ülkemizde ancak %5-6 civarındadır.

Sivas ili büyükbaş hayvan varlığı açısından ülke genelinde 2. sırada ol-masına karşılık yem bitkileri ekiliş alanları ülke ortalamasının üstünde an-cak gelişmiş ülkelerin altında seyretmekte olup bu oran %12,34 dür.

Sivas’ta yem bitkileri ekilişinde ilk sırayı yonca almaktadır.

Desteklemenin, kooperatifleşmenin hayvansal ürünlerin pazarlama im-kanlarının artması Sivas’ta yem bitkileri ekim alanlarını Türkiye ortalaması-nın üzerine çıkartmıştır. Bu da Sivas hayvancılığı için olumlu bir gelişmedir,artış devam etmelidir.

Yem bitkileri ekiliş tablosu incelendiğinde;

Yem bitkileri üretiminde yıllar itibari ile bir artış olduğu görülse de Si-vas hayvancılığının yem ihtiyacını karşılayacak düzeyde değildir.

Sivas’ın hayvan varlığına göre 850.000 ton kaliteli kaba yeme ihtiya-cı vardır. Bu ihtiyacın yem bitkileri ekişinden ve çayır mar’a dan an-cak 650.000 tonu karşılanabilmektedir.

Görüldüğü üzere Sivas’ın 200.000 ton kaliteli kaba yem açığı bulun-maktadır. Bu da ciddi bir problemdir.

Üretilen karma yemin büyük kısmının besi yeminden oluştuğu ve sonbeş yıla bakıldığında ise süt yemi üretiminde artışlar görülmektedir.

184

Çiz

elg

e5:

SİV

AS

İLİ

YE

MB

İTK

İLE

Rİ

EK

İLİŞ

LE

Rİ

YO

NC

AK

OR

UN

GA

FİĞ

S.M

ISIR

EK

İLE

NÜ

RE

TİM

EK

İLE

NÜ

RE

TİM

EK

İLE

NÜ

RE

TİM

EK

İLE

NÜ

RE

TİM

AL

AN

(To

n)

AL

AN

(To

n)

AL

AN

(To

n)

AL

AN

(To

n)

(da)

(da)

(da)

(da)

2001

93.0

4055

.665

47.9

2022

.469

21.1

307.

136

8.62

010

.894

2002

159.

050

113.

013

76.4

7043

.360

78.8

3037

.288

12.6

9021

.553

2003

169.

610

128.

219

85.8

6053

.731

76.6

0045

.505

70.1

3099

.450

2004

156.

580

103.

481

87.9

1030

.473

63.9

7838

.082

9.73

032

.045

2005

117.

898

181.

220

91.5

9033

.561

95.2

4020

.260

12.2

7048

.365

2006

267.

100

205.

184

118.

750

44.2

5973

.675

30.1

3513

.891

60.1

0220

0747

0.65

520

7.60

026

1.49

584

.598

99.8

0930

.846

6.69

827

.293

185

4.SİVAS İLİ HAYVANCILIĞININ SORUNLARI VE ALINMASI

GEREKLİ ÖNLEMLER

Sivas İli hayvancılığının sorunlarını aşağıdaki başlıklar altında toplayabi-liriz

• Tarımsal Yapı• Yem temini• Hayvan ıslahı• Örgütlenme• Sağlık, barınak ve çevre• Pazarlama ve üretim yapısı• Tarımsal Sanayi

4.1.TARIMSAL YAPI

4.1.1Sorun;

Sivas’ta hayvancılık küçük ölçekli işletmelerde geleneksel olarak yapıl-maktadır. Aile tipi işletmeler hakimdir, sadece kendi ihtiyaçlarını karşılama-ya yönelik yetiştiricilik yapmaktadırlar. İşletme kapasiteleri ortalama 1-2baştır.

Hayvansal üretimler örneğin; süt üretimi yılın belli aylarına toplanmış du-rumdadır. Pazarı şartlarını üreticiler oluşturamamaktadır. Hayvancılık saha-sında örgütlenme eksikliği had safhadadır.

4.1.2 Çözüm Önerisi;

Kapasitesi Süt inekçiliğinde 200 baş ve üzeri işletmeler, besicilikte 1000baş ve üzeri olan işletmeler oluşturulmalıdır. Bu işletmeler kaba yemini ken-

Çizelge 6: SİVAS İLİ KARMA YEM ÜRETİMİ

CİNSİ 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Besi Yemi(ton) 18.353 15.859 13.714 17348 15595 16608 13026Süt Yemi(ton) 1.494 2.225 1202 1372 2110 1284 2663Kuzu Buzağıyemi (ton) 188 1.285 618 341 467 490,8 1281TOPLAM(ton) 20.102 19.409 15.534 19.061 18.172 18.383 16.970

186

disi üretmeli, et ve süt üretimlerini 12 aya yaymalı ve Pazar şartlarını örgüt-lenerek kendileri belirlemelidir.

4.2 YEM TEMİNİ

4.2.1Sorun;

Hayvancılıkta üretim maliyetlerinin düşürülmesinin en önemli yolu girdimaliyetlerinin düşürülmesidir.

Hayvancılıkta ucuz, yeterli ve kaliteli yem temin edilememesi, üretiminartırılmasını hep engellemiştir. Kaba yem maliyetini en aza indiren girdilerseçilmemektedir. Çayır mer’alar aşırı ve bilinçsiz otlatılmaktadır

Hayvan bakıcıları ve çobanlar mesleklerinde yeterli eğitime sahip değil-dir.

Kaba yem üretimi çok düşüktür. Karma yem üretiminde kalite sorunuvardır.

4.2.2 Çözüm Önerisi;

Şu anda en düşük maliyetle elde edilebilen Kaba yem slajdır. Slajlık mı-sır ekimi artırılmalıdır.

İşletmeler büyük ölçekli kurulmalı kesif yemini de kendisi hazırlamalıdır.

Çayır ve mer’aların kullanımı konusunda yetiştiriciler mutlaka çeşitli yön-temlerle bilinçlendirilmeli ve özendirilmelidir.

Hayvan bakıcıları ve çobanlara düzenlenen kurslar süreklilik arz etmeli,bu kurslara katılımlar özendirilmelidir.

Yem bitkileri ekiliş alanlarının artışı yönlendirmeyle devam ettirilmelidir.

Karma yem üretim ve satış merkezleri sıkça kontrol edilmeli, yemlerintahlilleri yapılmalı, kaliteli üretim yapan firmalar ödüllendirilmelidir.

4.3.HAYVAN ISLAH ÇALIŞMALARI

4.3.1.Sorun;

Halen ağırlıklı olarak besi performansı düşük yerli ırklar beside kullanıl-maktadır.

Yüksek verimli damızlık süt düveleri temininde sorun yaşanmaktadır.Suni tohumlama son yıllarda artmasına rağmen yeterli seviyeye ulaşmamışve halk tarafından yeterli ilgiyi görmemektedir.

187

Sivas Kangal koyunu ile ilgili ıslah çalışmaları yetersizdir.

Sivas Kangal çoban köpeği ile ilgili ıslah çalışması yeterli seviyede de-ğildir.

4.3.2.Çözüm Önerisi;

Melezleme çalışmalarına ağırlık verilerek besi performansı yüksek ırklar,genç hayvanlar besiye alınmalıdır.

Özel sektör yüksek verimli büyük damızlık işletmeleri oluşturup Sivasçiftçisinin ihtiyacını temin etmelidir.

Suni tohumlama destekleri artırılmalı, bu konudaki yayım güçlendirilme-li, suni tohumlama özel şirketlere ihale edilmeli en iyi şekilde denetlenmeli-dir.

Sivas’ın hangi bölgesinde hangi ırkın yaygınlaştırılacağı belirlenmeli, su-ni tohumlama ona göre yürütülmelidir. Oluşturulan çiftçi örgütleri bünyelerin-de suni tohumlama birimleri oluşturulmalı ve destekler bu örgütler üzerin-den verilmelidir. Suni tohumlama destekleme ve teşvikleri artırılarak tekrarbaşlatılmalıdır.

Ulaşımı güç olan köylere damızlık değeri yüksek boğalar verilmelidir.

Sivas Kangal koyunu üzerinde verim ve ürün kalitesini arttırıcı ıslahçalışmalarına hız verilmelidir.

Sivas Kangal çoban köpeği ıslah çalışmaları hangi birim tarafındanyapılırsa yapılsın ciddi olarak desteklenmelidir ve ailelerdeki Kangalköpekleri kayıt altına alınmalıdır.

4.4.ÖRGÜTLENME

4.4.1Sorun;

Ülkemizde olduğu gibi Sivas İlinde de hayvan yetiştiricileri gerekli örgüt-lenmeyi sağlayamamışlardır.

Sivas’ta ne sivil toplum örgütleri ne de özel sektör hayvancılık ürünleri iş-leme konusunda bir araya gelip ciddi bir yatırım yapamamıştır.

Üreticiler örgütlenemediğinden pazarda söz sahibi değildir.

Tarımsal sahada kurulan örgütlerin yöneticilerinin büyük bir çoğunluğudirekt tarımla iştigal etmemektedir

188

4.4.2.Çözüm Önerisi;

Sivas’ta hayvan yetiştiricileri bir araya gelerek birlikler oluşturup güç-lerini birleştirmeli ürünlerini kendileri işlemeli, pazarlamalı, üyeleriningirdilerini temin etmeli, ıslah çalışmalarında kendileri birim oluşturma-lıdır.

Sivas’ta hayvancılık kırsal kesimin geçim kaynağıdır. Özel sektör bukonuda ciddi olarak bilgilendirilmeli, müteşebbis ruhu aşılanmalı,hayvansal ürünleri işlemek için bir araya getirilmeli, bürokratik işlem-ler kolaylaştırılarak bu sahaya mutlaka yatırım yapması sağlanmalı-dır.

4.5.SAĞLIK, BARINAK VE ÇEVRE

4.5.1 Sorun;

Hayvan hastalıkları ve hayvandan insana geçen hastalıklar konusundaüreticilerimiz yeterli bilgiye sahip değildir.

Türkiye ortalamasının üzerinde olmasına rağmen Sivas Tarım İl ve İlçeMüdürlüklerinde ve serbest çalışan veteriner hekim ile sağlık teknisyeni sa-yısı yeterli değildir.

Hayvan barınakları genellikle evlerin altında olup havalandırılması, ay-dınlanması ve drenajı yeterli değildir. Özellikle kültür ırkı ve melez sığırlar-da verim düşüklüğüne ölümlere sebep olmaktadır.

İşletmelerin küçüklüğü, yerleşim yerlerinin birbirine olan uzaklığı, ulaşımgüçlüğü, hayvan sağlığı konusunda hizmeti aksatmaktadır.

4.5.2.Çözüm Önerisi;

Besi ve süt işletmeciliği yapan üreticilerimiz tüm yayım organları kulla-nılarak hayvan sağlığı ve zoonoz hastalıklar konusunda bilinçlendirilmelidir.

Büyük işletmelerin yoğun olduğu yerlerde Tarım ve Köyişleri Bakanlı-ğı yeterli sayıda Veteriner Hekim, Zooteknist ve Sağlık Teknisyeni istihdametmelidir.

Büyük ölçekli işletmeler teşvik edilmeli, ahırlar konutların altından çı-karılmalıdır.

Büyük üretim merkezlerinde hayvancılık organize bölgeleri kurulmasıiçin ciddi teşvikler ve yönlendirmeler yapılmalıdır. (Örneğin: Şarkışla da,Kelkit vadisinde, Sivas Merkezin uygun yerinde)

189

4.6.PAZARLAMA VE ÜRETİM YAPISI

4.6.1.Sorun;

Sivas’ta özel sektör ve Devlet tarafından yapılmış hayvansal ürün iş-leyen entegre bir tesis maalesef yoktur.

Üretilen hayvansal ürünlerin ve yetiştirilen hayvanların büyük bir ço-ğunluğu İl dışına satılmaktadır. Katma değeri Sivas’ta kalmamakta-dır.

Örnek verecek olursak;

İl içinde üretilen sütlerin sadece %3’ü Sivas’ta işlenebilmekte, gerikalanı da çok düşük fiyatla İl dışına satılmakta yada heder olmakta-dır.

Üretim yapısı aile işletmeciliğinden öte gidememekte, bu ise ufku kü-çültmektedir.

4.6.2.Çözüm Önerisi;

Sivas’ta oturan yatırım yapabilecek maddi güce sahip müteşebbisler,Sivas’tan göçmüş yatırım konusunda ciddi başarılara imza atmış Sivaslılaryatırıma özendirilmeli, hayvansal ürün işleyen tesislerin Sivas’ta kurulmasısağlanmalıdır. Sivas’ta üretilen ürünlerin katma değeri yine Sivas’ta kalma-lıdır.

Özel sektör hayvancılık konusunda kurulmuş sivil toplum örgütleri biraraya gelmeli, 5.000 - 10.000 başlık hayvancılık işletmeleri oluştur-malıdır.

Sivil toplum örgütleri üyelerinin hayvansal ürünlerini satın almalı, üretici-lerin bir Pazar sorunu olmamalıdır.

İç pazarın dışında dış pazarda göz önünde bulundurulup Sivaslı işadamları dış dünya yatırımcıları ile bir araya getirilmelidir. Sivas Tica-ret ve Sanayi Odası yöneticileri bilgi birikimleri ile bunu gerçekleştire-bilecek güçtedir.

Yani Tarım ve hayvancılık sahasında diğer Devletlerden ortaklar oluş-turularak yatırım yapılmalıdır.

5.SONUÇ

Sivas ilinde hayvansal üretimin toplam tarımsal üretimdeki payı, ke-sinlikle ihmal edilmeyecek ve küçümsenmeyecek düzeydedir.

190

Sivas’ta sanayi ile hayvancılık sektörünün entegrasyonuna gerekenönem verilmelidir.

Hayvancılık sektörü Sivas halkının geleceğidir.

İşletmelerimizi çağın şartlarına uygun hale getirip, yüksek verimlihayvan sayısını arttırıp, tecrübeli ve örgütlenmiş yetiştiricileri cesaret-lendirip Sivas’ı gurbet şehri olmaktan çıkarabiliriz.

Bütün bu beklentilerimizin gerçekleştirilmesi için İlimizdeki bütün;

SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNE, KAMUDAKİ YÖNETİCİLERİMİZE

ÜNİVERSİTEMİZE ve TEKNİK ELEMANLARIMIZA, BÜROKRATLARIMI-

ZA, POLİTİKACILARIMIZA ve SİVASLI MÜTEŞEBBİSLERİMİZE

büyük görev düşmektedir.

SAYGILARIMLA

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Bekir bey Sivaslı olma avantajını kullandı. On dakika değil, daha farklıbir şekilde konuşmasını sürdürdü. Eminim ki Bekir beyin heyecanını tüm Si-vaslılar yaşamış olsalar, Sivas herhalde bugün bulunduğu yerin çok üstün-de olacaktır. Çok teşekkür ediyorum Bekir beye. Sıradaki konuşmacı SayınAysun MEMİŞOĞLU hanımefendi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sa-natlar ve Sanayi Siteleri ve Bölgeleri Genel Müdür yardımcısı, buyurunefendim

191

AYSUN MEMİŞOĞLUSanayi ve Ticaret Bakanlığı

Küçük Sanatlar ve Sanayi Siteleri ve BölgeleriGenel Müdür Yardımcısı

İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın İl Kalkınma Seminerleri kapsamında, Si-vas ilinde düzenlediği bu toplantıya katılan herkesi saygıyla selamlayaraksözlerime başlamak istiyorum.

Bilindiği gibi, Ülkemizde planlı kalkınma döneminin başladığı 1960’lı yıl-lardan itibaren yürütülen OSB ve KSS uygulamaları Bakanlığımızca yürütül-mektedir. Bu uygulamalar ile sanayinin disipline edilmesi suretiyle şehirlerinplanlı gelişmesine katkı sağlanması, sanayinin az gelişmiş bölgelerde yay-gınlaştırılması, üretimde verimlilik ve müşterek arıtma tesisleri ile çevre kir-liliğinin önlenmesi, istihdama ve ülke ekonomisine katkı sağlanması amaç-lanmaktadır. Diğer bir yandan Bakanlığımızca OSB ve KSS projelerineuzun vadeli düşük faizli kredi desteği verilmesi hususu da bu yatırımları mü-teşebbisler için cazip hale getirmektedir.

Bu kapsamda ülke genelinde bugün itibarıyla 255 adet OSB’nin kuruluşişlemi gerçekleştirilmiş olup, Artvin ili hariç tüm illerimizde OSB bulunmak-tadır.

2007 yılı sonu itibarıyla 107 adet Organize Sanayi Bölgesi Bakanlığımızkredi desteği ile (10 adedi I. ve II kısım gibi tevsi proje 1 adedi ise serbestbölge statüsüne dönüşmüştür.) 13 adet OSB ise kendi imkanları ile tamam-lanarak hizmete sunulmuştur. Tamamlanan OSB projelerinde yaklaşık750.000 kişi istihdam edilmekte olup, tüm parsellerde üretime geçilmesiylebu rakamın 1.000.000 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir.

192

193

194

195

100 adet OSB projesinin ise (sicil bazında 81 adettir.) Bakanlığımız kre-di desteği ile inşaatı sürdürülmekte olup, bu projelerin tamamlanmasıylayaklaşık 250.000 kişiye yeni istihdam imkanı sağlanacaktır. Ayrıca 65 adetOSB’nin çalışmaları da devam etmektedir.

Diğer taraftan, Bakanlığımızca KSS’lerin üstyapı ve altyapı inşaatlarınıkredi ile desteklemek suretiyle küçük işletmelere altyapısı ucuz, faaliyetleri-ne uygun büyüklükte sağlıklı çalışma koşullarına sahip işyerleri sunulmak-tadır. Bu noktada “yan sanayi” olarak adlandırabileceğimiz bu yapı küçüksanayicilere; ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetini paylaşım gi-bi katılımcı yönetim biçiminin avantajlarını getirmektedir.

Bu çerçevede, ülkemiz genelinde 416 adet KSS Bakanlığımız kredi des-teği ile tamamlanarak küçük sanayicimizin hizmetine sunulmuş olup, Buprojelerin tamamlanmasıyla yaklaşık 450.000 kişiye, istihdam imkanı sağ-lanmıştır.

Şu anda Bakanlığımız kredi desteği ile devam eden 54 adet KSS proje-sinin tamamlanması ile yaklaşık 35.000 kişiye daha sağlıklı şartlarda çalış-ma imkanı sağlanacaktır.

Tarihimizde birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmış, Cumhuriyeti-mizin temellerinin atıldığı, yüzölçümü bakımından Türkiye’nin ikinci, yerle-şim birimi sayısı bakımından birinci ili olan Sivas ilimizde planlı sanayileşme1965 yılında tamirat ve imalat gruplarından oluşan küçük işletmelerin yer al-dığı 127 işyerlik Merkez I KSS’nin kredi ile desteklenmesiyle başlatılmıştır.

Ayrıca, bu projenin Bakanlığımızca kredi desteği ile inşa edilen ilk KSSolması nedeniyle de özel bir önemi bulunmaktadır. Kazanılan deneyimlerlegelişerek büyüyen girişimcilerin altyapısı tamamlanmış planlı sanayi bölge-leri olan OSB’lere yönlendirilmesi hedefi ile ilgili çalışmalarımız devam et-mektedir. Bu çerçevede, 2004 yılında uygulanmaya konulan 5084 sayılıTeşvik Yasası kapsamında ildeki OSB’lerde bedelsiz yatırım yeri tahsis edil-mesi de, OSB’leri daha cazip hale getirmiştir. Bu kapsamda Sivas MerkezOSB’de 304 adet bedelsiz arsa tahsisi için başvuruda bulunulmuş olup,bunlardan 197 adedi uygun görülerek parsel tahsisi yapılmıştır. Tahsis edi-len bu parsellerde 65 adet tesis üretim, 74 adet tesis inşaat ve 58 adet te-sis de proje aşamasındadır. Üretime geçen tesislerde yaklaşık 2150 kişi is-tihdam edilmekte olup, tüm parsellerde üretime geçilmesiyle bu rakamın5000 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir. Yapılan bu tahsisler çerçevesindeBölgenin Bakanlığımıza olan 17.260.595.-YTL kredi borcundan 2.573.000.-YTL’ sinin mahsup işlemleri yapılmıştır.

196

Bakanlığımızca Sivas ilinin de içinde yer aldığı Kalkınmada Öncelikli Yö-re kapsamındaki OSB ve KSS projeleri için kullandırılan kredinin faiz oranı

197

yıllık % 2 olup, geri ödemesi ise, kredinin kullandırıldığı tarihten itibarenOSB’lerde 5 yılı ödemesiz, KSS’lerde ise inşaatın bitiminden 1 yıl sonrabaşlamak üzere toplam 15 yıldır.

Sivas ili genelinde kredi desteği ile tamamlanan ve inşaatları devameden OSB projelerinin son durum bilgilerini özetleyecek olursak;

Sivas Merkezde tamamlanan 1.Organize Sanayi Bölgesi 180 hektaralan üzerinde kurulmuştur. Altyapı inşaatı için yaklaşık 2008 yılı fiyatlarıyla11.345.767.-YTL devlet kredisi kullandırılmış olup, 2003 yılında hizmete su-nulmuştur. Bölgedeki 189 adet sanayi parselinin tamamı tahsis edilmiştir.Tahsis edilen parsellerin; 134 adedi üretim, 30 adedi inşaat, 25 adedi projeaşamasındadır. Üretime geçen tesislerde yaklaşık 4.000 kişi istihdam edil-mektedir. İnşaat ve proje aşamasında olan parsellerdeki tesislerin de üreti-me başlamasıyla bu rakamın 6.500 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir.

Sivas-Merkez I (İlave Alan) OSB “240 hektar (ilk etapta 90 ha.)” karak-teristiği ile yatırım programımızda yer almakta olup; I.Etap (50 ha) altyapıinşaatı fiziki gerçekleşmesi % 91’, II etap (40 Ha) altyapı inşaatı fiziki ger-çekleşmesi % 25, I etap (50 ha) Elektrik Şebeke inşaatı fiziki gerçekleşme-si ise % 93 seviyesindedir. Bölgedeki; 260 adet sanayi parselinin 121 ade-di tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 19 adedi üretim, 41 adedi inşa-at, 61 adedi proje aşamasındadır. Üretime geçen tesislerde 265 kişi istih-dam edilmektedir. Bölgedeki tüm parsellerde üretime geçilmesiyle bu raka-mın 6.000 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir.

Gemerek ilçesinde kurulan OSB “110 hektar (ilk etapta 50 ha.)” karakte-ristiği ile yatırım programında yer almaktadır. 87 parselden oluşan bölgeninaltyapı inşaatı devam etmekte olup, fiziki gerçekleşmesi % 18 seviyesinde-dir. Bölgenin tamamlanmasıyla yaklaşık 3.000 kişiye istihdam imkanı sağla-nacaktır.

Şarkışla ilçesinde kurulan OSB “78 hektar” karakteristiği ile yatırım prog-ramında yer almaktadır. Altyapı inşaat devam etmekte olup, fiziki gerçekleş-mesi % 11 seviyesindedir. Bölgedeki 48 adet sanayi parselinin 1 adedi tah-sis edilmiştir. Bölgenin tamamlanmasıyla yaklaşık 4.600 kişiye istihdam im-kanı oluşacaktır.

Merkezde bulunan II.OSB ise “850 hektar(ilk etapta 100 ha.)” karakteris-tiği ile yatırım programında yer almakta olup, I. OSB’nin yeterli doluluk ora-nına ulaşmasını müteakip altyapı inşaat çalışmalarına başlanması planlan-maktadır.

198

Sivas ilinde sanayinin yerleşmesinde önemli bir adım olan küçük sanayisitelerinde gelinen noktada ise; il genelinde Bakanlığımız kredi desteği ile1.796 işyerlik toplam 13 adet Küçük Sanayi Sitesi tamamlanarak hizmete

199

sunulmuştur. Tamamlanan bu projelerle yaklaşık 9.000 kişiye daha sağlıklışartlarda çalışma imkanı sağlanmıştır.

Buraya kadar Sivas ilinde tamamlanarak sanayicilerimizin hizmetine su-nulan ve inşaatı devam eden OSB ve KSS projeleri hakkında bilgiler veril-miştir.

Ülke genelindeki OSB ve KSS uygulamaları ile il bazında karşılaştırmayapıldığında;

• Bakanlığımız kredi desteği ile tamamlanan KSS’lerin; adet bazında% 3,12’si, işyeri sayısı bazında % 2’si,

• Bakanlığımız kredi desteği ile tamamlanan OSB’lerin; adet bazında% 0,93’ü, hektar bazında % 0,81’i,

• Bakanlığımızdan sicil alan OSB’lerin % 1,56’sı,

• Yatırım Programında yer alan OSB’lerin; adet bazında % 4’ü, hektarbazında % 6,91’i,

Sivas ilinde yer almaktadır. İl merkezi ve ilçeler bazında tamamlanan vedevam eden projelere bakıldığında OSB projelerindeki artış dikkat çekmek-tedir. Bu durum KSS’lerde yer alan işletmelerin kapasitelerini artırarak dahabüyük tesisler kurmak üzere OSB’lere yöneldiklerinin de bir göstergesi sa-yılabilir. Bu durum Bakanlığımızca uygulanan sanayi politikasıyla da örtüş-mektedir.

Tamamlanan ve devam eden OSB’lerdeki parsellerin tamamında üreti-me geçilmesiyle ilde istihdamın artmasına ve ekonominin güçlenmesineönemli katkı sağlayacağı muhakkaktır.

Bu çerçevede; Bakanlığımızca yapılan bu yatırımların atıl kalmasını ön-lemek için, OSB ve KSS’lerin % 100 doluluk oranına ulaşabilmesini temi-nen, yerel yönetimlerce yatırımların buralara yönlendirilmesi büyük önemarz etmektedir.

Bu kapsamda özellikle, OSB’leri tanıtıcı faaliyetlerin yapılması faydalıolacaktır.

Ayrıca, İlde mevcut bıçakçılık, ahşap işleri, gibi geleneksel el sanatları-nın canlandırılması ve belli standartlarda üretim yapabilmelerini sağlamakamacıyla oluşturulacak İhtisas Küçük Sanayi Sitesi oluşumlarına da, kendi-ne özgün projeler çerçevesinde Bakanlığımızca kredi ve her türlü teknikdestek sağlanabilecektir.

200

Sözlerime son verirken, Sivas ilinin ekonomik gelişimine hizmet edecekböyle bir seminer düzenleyerek bizleri Sivas’ta bir araya getiren İktisadiAraştırmalar Vakfını kutlamak istiyorum.

Beni dinlediğiniz için teşekkür eder, saygılar sunarım.

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Aysun hanıma ben özellikle zamanı çok iyi kullandığı için teşekkür edi-yorum. Sorularınızı program sonunda hep birlikte alacağız. Şimdi, progra-mın bu bölümünde Dr. Metin ÖZASLAN beyefendi Devlet Planlama Teşki-latı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Uzmanı sizlere hitap edecek buyu-run Metin bey.

201

DR. METİN ÖZASLANPlanlama Uzmanı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı,Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü

SİVAS İLİ’NİN SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMİŞLİK DÜZEYİ

1. Giriş

“Burada bir milletin kurtuluşunu hazırlayan kararlar verildi”M.K.Atatürk

Anadolu’daki tarihi İpek Yolu güzergahlarının kesiştiği bir yerde konum-lanmış olan ve ünlü Kral Yolunun da geçtiği Sivas, Anadolu’nun en eski ta-rih ve kültür merkezlerinden biridir. M.Ö. 2000 yıllardan günümüze kadar Hi-titler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu,Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok uygarlığa ev sahipliği yapan kent,Selçuklular döneminde uzun süre başkent olarak kalmış, önemli bilim vekültür merkezlerinden biri olarak ün yapmıştır. Milli mücadele ve ardındanTürkiye Cumhuriyeti’nin oluşum sürecinde de “Sivas Kongresi” ile önemlisembollerden biri olan Sivas, günümüzde de Anadolu’nun gelişme hamlesigösteren önemli kentlerinden biri olarak öne çıkmaya başlamıştır.

Son yıllarda önemli bir sanayi kalkınma hamlesi sergileyen Sivas ili, Or-ta Anadolu’da önemli kavşak noktaları üzerinde yer almaktadır. Uluslarara-sı doğu-batı kara ve demiryolu güzergahlarının yanı sıra; Akdeniz ve Kara-deniz’e erişimi sağlayan önemli kuzey-güney karayolu ve demiryolu hatlarıda Sivas’tan geçmektedir. Yüzölçümü bakımından ülkemizde Konya’dansonra en büyük il olan Sivas, kültür, iklim, doğal çevre ve doğal kaynakları-nın çeşitliliği ile dikkat çekmektedir.

Bu makalede Sivas’ın ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi üzerine birprofil çıkarılacaktır. İzleyen ilk bölüm ekonomik göstergelere ayrılmıştır vebu kapsamda toplam ve fert başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla verileri,bütçe gelir ve giderleri, banka mevduat ve kredileri, işgücüne katılma ve iş-

202

sizlik oranları ile istihdam göstergeleri, ihracat verileri, sanayi ve tarım gibiana sektörlere ilişkin göstergeler incelenecektir. Üçüncü bölümde, iller, böl-geler ve ilçeler itibarıyla Sivas İli’nin sosyo-ekonomik gelişmişlik gösterge-leri ele alınmaktadır. Dördüncü bölümde demografik göstergeler, göç verile-ri ile eğitim ve sağlık gibi sosyal sektörlere ilişkin veriler incelendiği demog-rafik ve sosyal göstergeler bölümü yer almaktadır. Beşinci bölümde ise, ka-mu yatırımları, teşvikler ile KÖYDES ve BELDES projeleri kapsamında Si-vas İli’ne tahsis edilen kaynaklara yönelik bir profil çıkarılmaktadır. Altıncı veson bölümde ise ilde öne çıkan ve desteklenmesi önem taşıyan yatırım ko-nuları incelenmeketdir.

2. Ekonomik Göstergeler

İller bazında GSYİH verilerini ve fert başına gelirleri ancak 2001 yılınakadar izleyebilmekteyiz. DİE, şimdiki adıyla TUİK, 2001 yılından bu yana ilbazında GSYİH verilerini yayınlamamaktadır. Elimizdeki mevcut verilerebaktığımızda, 1987 yılı itibarıyla Sivas’ın ülke GSYİH içindeki payının yüz-

203

de 0,71 düzeyinde olduğunu görmekteyiz. 2001 yılına gelindiğinde ise buoranın yüzde 0,66 düzeyine gerilediği görülmektedir. Yüzde 0,05’lik bir dü-zeyde de olsa meydana gelen bu gerileme yüksek bir orandır ve anılan dö-nemde Sivas’ın sanayi, tarım ve hizmet sektörlerinden oluşan ekonomik ta-banının ülke ekonomisi içindeki göreli öneminin zayıfladığını göstermekte-dir.

Diğer yandan, yine aynı dönem için hesaplanan fert başına GSYİH veri-leri incelendiğinde asimetrik bir durumla karşılaşıldığı görülmektedir. Zira,toplam gelirin aksine, fert başına gelir itibarıyla Sivas’ın ülke ortalamalarıüzerinde bir performans sergilediği görülmektedir. Nitekim, dönem başı olan1987 yılında fert başına geliri 788 ABD doları olan Sivas ili, 2001’de 1399dolarlık bir gelir seviyesine ulaşmıştır. Mevcut değişimin ülke ortalamaların-daki oransal ifadesi ise, 1987 yılında ülkedeki ortalama fert başına gelirinancak yarısı düzeyinde, yani yüzde 48’lik oranda bir fert başına gelire sahipolan Sivas’ın, dönem sonunda payını yüzde 65’e çıkarmasıdır. Fert başınagelir itibarıyla Türkiye söz konusu dönemde yüzde 31,76 oranında bir büyü-me performansı yakalamışken, Sivas ile yüzde 77,4 gibi oldukça yüksek biroranla ülke ortalamalarının iki katını aşan bir büyüme performansı sergile-miştir.

204

Her iki tablo birlikte yorumlandığında 1987-2001 döneminde Sivas’ın ildışına önemli oranda göç verdiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Nüfus ve göçverileri incelendiğinde hemen göze çarpan bu durum özellikle kırsal kesim-de Sivas’ın göçle gelen önemli bir nüfus kaybı sorunu ile karşı karşıya oldu-ğunu ortaya koymaktadır. Daha genel bir anlatımla, Sivas ülke ortalamala-rının altında bir toplam büyüme performansı sergilemekle beraber, nüfusazalmasından dolayı, fert başına gelir düzeyinde ortalamalarının üzerindebir artış yaşamıştır. Daha az büyüyen toplam gelir düzeyi, çok daha yüksekoranda azalan toplam nüfus tarafından paylaşılmıştır.

İzleyen iki tabloda ise Sivas’ın fert başına GSYİH büyüklüğünün ve bü-yüme hızlarının, Yozgat ve Sivas’tan oluşan TR72 Düzey 2 Bölgesi ile Tür-kiye karşılaştırmaları yer almaktadır. 2001 yılında TR72 Bölgesinde fert ba-şına GSYİH oranıyla Kayseri en gelişmiş il niteliği taşırken, Yozgat 852 do-larlık gelir düzeyiyle üç il içerisinde son sırada yer amkata, Sivas ise 1422dolar olan TR72 Bölgesi ortalamasına yakın bir gelir düzeyine sahip olmak-tadır.

205

206

Tab

lo3:

Kiş

iB

aşın

aD

üşen

Gayri

Safi

Yu

rtiç

iH

asıla

(2001,

$)

207

Tab

lo4:

Yıllık

Ort

ala

ma

GS

YİH

Bü

yü

me

Hız

ları

(Yü

zd

e,

1987-2

001)

208

Tab

lo5:

Yıllık

Ort

ala

ma

GS

YİH

Sektö

rel

Bü

yü

me

Hız

ları

(Yü

zd

e,

1987-2

001)

Benzeri sıralama, yıllık ortalama GSYİH büyüme hızları grafiğinde degörülmektedir. Kayseri ili Türkiye ortalamasına yakın bir büyüme perfor-mansı sergilemekte, Sivas ise yıllık bazda ortalama yüzde 2,3’lük büyümehızıyla Kayseri’yi izlemektedir. Sivas’ın ve özellikle ülke ortalamasının yarı-sında kalan Yozgat’ın büyüme performansları Türkiye ortalamasının geri-sindedir. Türkiye için genel olarak ekonomik krizler dönemi olarak nitelendi-rilebilecek 1987-2001 döneminde Türkiye’nin büyüme performansı, potan-siyellerinin çok altında kalırken, Sivas ve Yozgat’ın bu oranı bile yakalaya-mamış olması düşündürücüdür. Nitekim, bu veriler, her iki ilden yaşanan yo-ğun göçlerin de açıklayıcısı niteliği taşımakatdır.

Yine aynı dönemde sektörel büyüme hızlarına bakıldığında üç il içeri-sinde en yüksek sanayi büyüme performansını Sivas’ın gösterdiği görül-mektedir. Diğer yandan, aynı dönemde Sivas tarımı yıllık bazda -1,8 ora-nında gerilemiştir. Tarımda yaşanan bu küçülme Sivas’ın kırsal kesimindezaten yaygın olan yoksulluğun arttığını ve tüm bu nedenlerle il dışına ya-şanan yoğun göçlerin ana kaynağının kırsal kesim olduğunu göstermekte-dir. Etkin kırsal kalkınma projeleri ile hayvancılık ve tarım potansiyellerinideğerlendirmeye dönük tarımda modernizasyon projelerinin özellikle Sivasİlinin kırsal kesimi için odaklanılması gereken temel politika alanları oldu-ğu görülmektedir.

Genel olarak değerlendirildiğinde, Sivas’ın tarım ve hizmetler sektörübüyüme oranlarının Türkiye ortalamalarının altında, diğer yandan sanayisektörü büyüme oranının ise Türkiye ortalamasının çok üzerinde olduğu gö-rülmektedir. Mevcut veriler, Sivas’ın Anadolu’nun hızla sanayileşen kentle-rinden biri olduğunu ve dinamik bir sanayi üretim potansiyeline sahip oldu-ğunu göstermektedir.

209

TR72 Bölgesi illerinin üretim yapısı içinde ana sektörlerin payını göste-ren yukarıdaki tablo incelendiğinde Sivas’ın bölge içinde “göreli” olarak ensanayileşmiş il olduğu görülmektedir. Sivas’ın sanayi kenti olma kimliği güç-lenirken, Yozgat ise halen tarım kenti niteliğini korumaktadır. Kayseri’de ise,hizmetler sektöründe yoğunlaşma görülmektedir. Nitekim, sanayi potansi-yeli açısından Anadolu’nun en dinamik yeni sanayi odaklarından biri olaraktanımlanan Kayseri, mevcut sanayi kimliğinin ötesinde aynı zamanda böl-gesel bir (hizmet) merkez(i) olma işlevini de artırmaktadır.

210

Tablo 7’de 1987-1993 ve 1994-2000 yılları arasında olmak üzere iki dö-nem halinde İç Anadolu Bölgesi illerinin bölge gayrı safi yurtiçi hasılasınakatkı payları verilmektedir. Her iki dönemde de bölgesel gayri safi hasıla(BGSH) içinde payı en yüksek olan iller açık arayla Ankara, Konya, Eski-şehir ve Kayseri’dir. Ankara, İç Anadolu Bölgesi gayrı safi hasılasının yarı-sını tek başına üretmektedir. Sivas ise Bölgenin beşinci büyük ekonomisi-dir.

İllerin I. (1987-1993) ve II. Dönem (1994-2000) itibariyle BGSH’ya kat-kılarındaki değişmeler incelendiğinde; Eskişehir (yüzde 0,3) ilinin katkısınınarttığı; Konya (yüzde eksi 1,7), Niğde (yüzde eksi 0,7), Ankara (yüzde eksi0,5), Nevşehir (yüzde eksi 0,3), Çankırı (yüzde eksi 0,2), Kırşehir (yüzde ek-si 0,2), Sivas (yüzde eksi 0,1) ve Yozgat (yüzde eksi 0,1) illerinin katkıları-nın ise düştüğü izlenmektedir.

Tablo 8 ise TR72 Bölgesi illerinin bütçe gelir ve giderlerinin Türkiye top-lamı içindeki paylarını göstermektedir. 2007 yılı itibarıyla Sivas’ın bütçe ge-lirlerine katkısı 318 milyon YTL iken, bütçe gelirlerinden aldığı pay 829 mil-yon YTL’dir. Benzer şekilde TR72 bölgesinin diğer illeri olan Kayseri ve Yoz-gat’ta da bütçe gelirlerinin giderleri karşılama oranı düşüktür. Genel bir de-ğerlendirme yapmak gerekirse, gelişmiş kentlerden TR72 bölgesine bütçeyoluyla bir gelir transferi yapıldığı görülmektedir.

2007 yılı itibarıyla Türkiye’de kişi başına ortalama 4050 ABD doları mev-duat yer almaktadır. TR72 Bölgesi ortalaması ise 1722 dolardır. Sivas’takimevduat ise hem Türkiye, hem de bölge ortalamalarının altında kalmakta-dır. Benzer şekilde Sivas’ın kredi pastasındaki oranının da düşük olduğugörülmektedir. 2007 yılında Türkiye’de fert başına kredi oranı 2807 dolardır.

211

TR72’de ise 1500 dolardır. Kredilerde de Sivas Türkiye ve TR72 bölgesi or-talamalarının altında bir orana sahiptir.

Tablo 10’da ise Türkiye ve TR72 bölgesinde işgücüne katılım ve işsizlikoranları verilmektedir. Tablodan da görüleceği üzere genel olarak Türki-ye’de işgücüne katılım oranları oldukça düşüktür. TR72 bölgesinde işgücü-ne katılım oranları ise Türkiye ortalamasının da altında kalmaktadır. Diğeryandan TR72’de işsizlik oranlarının ise beklenileceği üzere Türkiye’den da-ha yüksek olduğu görülmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde TR72Bölgesi ülkemizdeki önemli işsizlik havzalarından biridir.

Tablo 11’de ise ana sektörler itibarıyla TR72 ve Türkiye’de istihdamındağılımına yer verilmiştir. Bölge tarım ve sanayide Türkiye ortalamalarınınaltında kalmakta, diğer yandan hizmetlerde ise Türkiye ortalamasının üze-rine çıkmaktadır. Bölgenin hizmet istihdamının artmasında en önemli fak-tör Kayseri’dir. Hizmet faaliyetleri açısından bölge merkezi niteliğine dö-nüşmüş olan Kayseri, bölgenin de hizmet istihdamı verilerini yükseltmekte-dir.

212

Sivas’ta sanayileşme kamu öncülüğünde 1930’lu yılların sonunda başla-mıştır. 1939 yılında Cer Atelyesi (Tüdemsaş), 1943 yılında Çimento Fabri-kası, 1946 yılında Askeri Dikimevi ve 1955 yılında Divriği Madenleri Mües-sesesi Cumhuriyet döneminin önemli sanayi tesisleri olarak kurulmuştur.

Kamuya ait önemli sanayi kuruluşlarının başında, Tüdemsaş, BetonTravers Fabrikası, Askeri Dikimevi, Kangal Termik Santrali ve Divriği-He-kimhan Madenleri İşletmeleri gelmektedir. Özel sektöre ait önemli sanayikuruluşlarından bazıları ise, Çimento Fabrikası, Sivas Demir-Çelik Fabri-kası, Et Balık Kombinası, Sidaş, Sihaz, Yavu Kendir Sanayi, Estaş veKümsan’dır.

İlde 150’den fazla işçi çalıştıran 10 adet, 50-150 arası işçi çalıştıran 11adet, 10-50 arası işçi çalıştıran 65 adet büyük ve orta ölçekli sanayi işletme-si ile 10’dan az işçi çalıştıran 1275 adet küçük sanayi işyeri bulunmaktadır.Küçük sanayi işyerlerinin yüzde 67’si 1-2 işçi çalıştıran küçük işletmelerdir.İlde küçük sanayicilerin durumu incelendiğinde işyeri başına düşen çalışansayısının 2.08 olduğu görülmektedir. Bu oran ülke ortalaması olan 2.79’unaltındadır. 1400 civarındaki sanayi işletmesinde toplam 13.100 işçi çalış-maktadır.

Son gelişmeler, Sivas ekonomisinin, özellikle de imalat sanayinde önem-li bir dinamizm sergilediğini göstermektedir. Son dönemde düzenlenen teş-vik belgelerinin büyük çoğunluğu imalat sanayi yatırımlarına verilmiştir. İlinson yıllarda yaşadığı sanayi atılımın arkasındaki başlıca unsurlar ise şun-lardır: Firmalar için hazır kalifiye işgücünün varlığı; teknoloji, standardizas-yon ve kalite açısından sürekli gelişen bir sanayi yapısı; Cumhuriyet Üniver-sitesinin katkılarıyla zenginleştirilen üretim kültürü ve Sivas’ın ulaşılabilirlikendeksinin yüksekliği.

Yabancı yatırımcılar açısından da Sivas, cazip bir yatırım bölgesi halinegelmeye başlamıştır. Sivas’ta otomobil yan sanayi, çelik dövme, metal eş-

213

ya ve kozmetik ürünleri gibi yatırım konularında yabancı sermaye yatırımla-rı artmaktadır.

Sivas I. Organize Sanayi Bölgesi’nde (OSB) bulunan parsellerin tama-mı, Sivas’ta artan yatırım talebi sonucunda yatırımcılara tahsis edilmiş du-rumdadır. Yatırımcıların yoğun ilgisi nedeniyle I. OSB alanının genişletilme-si konusunda çalışmalara başlanmıştır. Ayrıca, ikinci bir OSB’nin, 850 hek-tarlık bir alanda kurulması öngörülmektedir. II. OSB, başta demir çelik yansanayi, otomobil yan sanayi ve makine sanayi olmak üzere, tüm sektörler-den yatırımcılara büyük fırsatlar sunacaktır.

Gemerek ve Sarkışla ilçelerinde de gerçekleştirilecek OSB’ler sanayi ge-lişmenin il geneline yayılmasına önemli ölçüde katkı sağlayacaktır. Zira,aşağıda ilçeler itibarıyla sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamalarının yer al-dığı tablo, il-içinde önemli ölçüde bir gelişmişlik farklılığı sorunu olduğunaişaret etmektedir. İlde ayrıca, OSB’lerin tamamlayıcısı niteliğinde olan, 5’imerkezde, 5’i ise ilçelerde hizmet veren 10 küçük sanayi sitesindeki toplamsayıları 1500’ü aşan işyeri, esnek üretim yapılarıyla il ekonomisine büyükkatkı sağlamaktadır.

Sivas ilinden yapılan ihracat miktarlarında da yıllar itibariyle önemli bir

214

artış olduğu dikkat çekmektedir. Son dönem ihracat verileri incelendiğinde;tarım sektöründe yapılan ihracatta düşüşün, buna karşılık sanayi ve ma-dencilik sektörlerinde ise artışlar olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründeyapılan ihracatta en büyük paya sahip olan sanayi mamullerinde vagon ih-racatının önemi büyüktür. Ayrıca, son yıllarda il ekonomisinde lokomotif ko-numuna gelen madencilik sektörü ihracatında gözlenen artış ise, Sivas’tayüksek kaliteli mermer ve travertenlerin dış piyasada kendine geniş bir pa-zar bulmasından kaynaklanmaktadır.

Bölgenin ithalat kalemleri çeşitlilik arz etmektedir. İthal edilen ürünlerarasında, boyalar, kimyasal maddeler, plâstikler, plâstik ürünleri, kauçuk vekauçuktan eşyalar, pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucatlar, taş, alçıgibi eşyalar, seramik ürünleri, demir veya çelikten eşyalar, alüminyum vealüminyumdan eşyalar, kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar, elektrikli ma-kina ve cihazlar ile optik alet ve cihazlar gibi çok değişik ürün yer almakta-dır.

Sivas tarım sektörü açsından önemli potansiyelleri olan ancak bu potan-siyellerinden yeterince yararlanamayan bir ilimizdir. Sivas ili Kızılırmak, Ye-şilırmak ve Fırat olmak üzere üç ana nehir havzasının kesiştiği bir havzadayer almaktadır. İlin bu konumu, farklı iklimsel özellikler ve tarımsal ürün çe-şitliliği bahşetmektedir. Tarımsal arazi ve mera alanlarının uygun olması, bolmiktarda su potansiyelinin bulunması, tarımsal üretim ve hayvancılıkta yük-sek verim elde edilebilmesini sağlamaktadır. Bölgede geleneksel yöntem-lerle tarım yapıldığından, kirlenmemiş kaynaklar organik tarım için elverişlikoşullar sunmaktadır.

215

Her ne kadar Sivas önemli bir su havzasında yer alsa da sulu tarım ya-pılan alan yüzde 5 gibi oldukça küçük bir orana sahiptir. Tablo 13’ten de gö-rüleceği üzere sulu tarıma dayalı sebzecilik ve meyvecilik açısından Si-vas’ın Türkiye içinde göreli önemi düşüktür. Genel olarak TR72 Bölgesi,özelde de Sivas kuru tarıma dayalı üretim yapan Türkiye’nin önemli tahılambarlarından biri niteliği taşımaktadır.

Sivas ve TR72 Bölgesi ayrıca, büyükbaş hayvancılıkta da Türkiye’ninönemli merkezlerinden biri konumundadır. Diğer yandan, küçükbaş hayvan-cılıkta aynı performansın elde edilemediği görülmektedir. Tablo 12’den degörüleceği üzere ilde zengin mera alanlarının varlığı, hayvancılık potansiye-linin geliştirilmesi açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.

216

3. Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksleri

Ülkemizde iller ve ilçeler bazında ayrı ayrı olmak üzere, sosyo-ekonomikgelişmişlik endeksleri (SEGE) yaklaşık 5-7 yıllık dönemlerde Devlet Planla-ma Teşkilatı tarafından hazırlanmaktadır.

İller ve bölgeler bazında yapılan en son SEGE çalışmaları 1996 ve 2003yıllarında yapılmıştır. 2003 yılında yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Eko-nomik Gelişmişlik Endeksi Araştırması sonuçlarına göre İç Anadolu Bölge-si, bölgeler itibariyle sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Marmara veEge bölgelerini izleyerek üçüncü sırada yer almıştır. Bununla birlikte, Egeve İç Anadolu bölgelerinin endeks değerleri arasında önemli bir fark bulun-mamaktadır. Oransal olarak çok küçük bir farkla Ege’yi izleyen İç Anado-lu’nun sosyal ve ekonomik gösterge değerlerinden bazıları, Ege Bölgesi’ninönünde yer almaktadır. Sözgelimi, toplam nüfus itibariyle İç Anadolu, Mar-mara’dan sonra en çok nüfusa sahip ikinci bölgedir. İç Anadolu Bölgesi’ndeAnkara dışında tüm iller, endeks değeri itibariyle Türkiye ortalamasına ya-kın değerler almıştır. Aşağıdaki grafikten de görüleceği üzere Sivas İli, İçAnadolu Bölgesi ortalamalarının altında yer almaktadır.

217

Sivas İli, İller itibariyle sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi sıralamasın-da ise 81 il içerisinde 53’üncü sırada yer almıştır. 1996 yılında yapılan en-deks çalışmasıyla karşılaştırıldığında Sivas İli bir sıra gerilemiştir. TR72 Böl-gesi’nde yer alan Kayseri ili ise 19’uncu sırada yer almaktadır ve ülkemizinen gelişmiş illerinden biri niteliğini taşımaktadır.

2003 yılında yapılan çalışmada aynı veri seti kullanılarak sanayi, sağlıkve eğitim sektörlerinin gelişmişlik düzeyleri de hesaplanmıştır. Bu sıralama-lara göre Sivas’ın 81 il içerisindeki sanayi sektörü gelişmişlik sırası 48, sağ-lık sektörü gelişmişlik sırası 43 ve eğitim sektörü gelişmişlik sırası ise 51’dir.Her üç sektörde de Sivas ilinin konumu, genel gelişmişlik sıralamasındakiyerinden yüksektir. Buradan şu sonuç çıkmaktadır. 58 değişken bazında ya-pılan genel gelişmişlik düzeyi araştırması sonuçlarında belirtilen üç sektöreilişkin veriler Sivas İlinin sıralamadaki konumunu yukarı çekerken, diğeryandan demografi, istihdam, tarım, inşaat, mali yapı, altyapı ve refah gibialanlardaki değişken sepetini oluşturan diğer göstergeler ise daha düşük birperformans göstermekte ve iller sıralamasında Sivas’ı alt sıralara çekmek-tedir.

218

219

Tablo 16’da ise Sivas İli ilçelerinin 2004 yılında yapılan ve ülke genelin-deki 872 ilçenin kapsam dahilinde olduğu sosyo-ekonomik gelişmişlik sıra-lamaları yer almaktadır. Sıralama sonuçları Merkez İlçe ile diğer ilçeler ara-sında önemli ölçüde bir gelişmişlik farklılığı sorunu olduğunu göstermekte-dir. Diğer bir deyişle, mevcut veriler il içi farklılıkların büyük olduğu sonucu-nu ortaya çıkarmaktadır. Bu kapsamda hem genel olarak Sivas ilinin genelgelişmişlik düzeyini yükseltecek kalkınma politikalarına, hem de il-içi denge-sizlikleri azaltacak politikalara ihtiyaç bulunmaktadır.

4. Demografik ve Sosyal Göstergeler

2007 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Sivas İlinin toplam nüfusu 638bindir. Nüfusu yüzde 65’i kentsel nitelikli yerleşim birimlerinde yaşamakta-dır. Bu oran hem TR72 Bölgesi hem de Türkiye ortalamalarının altındadır.Sivas’ın ve TR72 Bölgesinin Türkiye’ye göre kırsal niteliği daha baskındır.

Yukarıda da yer yer değinildiği gibi Sivas ülkemizin en çok göç verenkentlerinden biridir. 1995-2000 döneminde net göç hızı binde -51 gibi olduk-ça yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. TR72 Bölgesinde yoğun olarak göçveren diğer kent ise Yozgat’tır. Diğer yandan son yıllarda yaşanan hızlı kal-kınma deneyimine koşut olarak Kayseri’den il dışına yapılan göçlerde azal-ma yaşandığı ve nüfus yapısının belirli bir dengeye oturduğu görülmektedir.Sivas için belirtilebilecek diğer bir konu İlin şehir yerleşimlerinin nüfusu ar-tarken, asıl nüfus azalmasının köylerde yaşanmasıdır. Bu nedenle kırsalkalkınma ve tarıma dönük kalkınma politikaları Sivas için ivedilikli odaklan-ma alanları olarak belirginlik kazanmaktadır.

220

Sivas’ın en önemli avantajlarından birisini, ekonomiye kazandırıldığı öl-çüde potansiyele dönüşecek genç ve dinamik nüfus yapısı oluşturmaktadır.Sivas ili nüfusunun yüzde 62’si (yaklaşık 470 bin kişi) üretken çağ olarak ifa-de edilebilecek 15-64 yaş arasındadır. Bu grubun üçte ikisi ise 15-39 yaşarasında bulunmaktadır. Üretken çağdaki nüfusun görece genç olması veeğitim çağındaki nüfusun çokluğu, hızlı bir gelişme ve sanayileşme süreci-ne giren Sivas’ı yatırımcılar için cazip kılmaktadır. Sivas’taki toplam işgücü2000 yılı verilerine göre 318 bin kişidir. İldeki toplam istihdam 295 bin olup,ildeki işsizlik oranı yüzde 7,3’dür.

221

Eğitim göstergeleri itibarıyla TR72 Bölgesi illeri ile Türkiye ortalamalarıarasında belirli bir yakınsamanın gerçekleştiği görülmektedir. Ancak yükseköğretim okulları mezunlarında Sivas ve Yozgat illeri Türkiye ortalamasınınaltında kalmaktadır.

Yukarıda sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamalarında Sivas İlinin eğitimsektörü sıralamasının göreli olarak iyi bir konumda olduğu belirtilmişti. Aşa-ğıdaki derslik başına öğrenci sayıları tablosu da Sivas’ın ilk ve orta öğretimokullarında derslik başına düşen öğrenci sayılarının Türkiye ve TR72 Böl-gesi ortalamalarına göre daha iyi bir konumda olduğunu göstermektedir.

Sivas ilinde sağlık hizmetleri açısından en önemli kurumlar ise Cumhu-riyet Üniversitesi Tıp ve Dişçilik Fakülteleri ile Sultan İzzettin Keykavus Dev-let Hastanesidir. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp ve Dişçilik Fakültelerinde aka-demik çalışma ve araştırmaların yanında gelişmiş sağlık hizmetleri veril-mektedir. 2003 yılında birkaç sağlık kurumunu bünyesinde birleştirmek, hiz-met kapasitesini arttırmak ve ek birimler tesis etmek suretiyle Sultan İzzet-tin Keykavus Devlet Hastanesi bölgesel ölçekte hizmet veren modern bir

222

hastane konumuna gelmiştir. Sivas’ın büyüyen ekonomisi ile birlikte özel tıpmerkezi sayısı da giderek artmaktadır.

Genel olarak değerlendirildiğinde Sivas İlinin göreli olarak gelişmiş birsağlık altyapısına sahip olduğu görülmektedir. Sivas İli hastane yatak kapa-sitesi ve sağlık personeli donanımı hem bölge hem de ülke ortalamaların-dan daha iyi bir konuma sahiptir.

5. Kamu Yatırımları ve Sağlanan Destekler

2003-2008 dönemi itibarıyla kamu yatırımları verilerine bakıldığında, Si-vas İline hem TR72 bölgesinin, hem de ülkedeki kişi başına ödenek mikta-rının oldukça üzerinde bir kamu yatırım tahsisi gerçekleştirildiği görülmekte-dir. Sivas’a tahsis edilen fert başına yatırım miktarı Kayseri’nin iki katı, Yoz-gat’ın ise beş katından daha fazladır. Sivas mevcut verilerle TR72 bölgesiillerinin ortalamasını tek başına yukarı çekmekte ve Türkiye ortalamasınayaklaştırmaktadır.

223

Aşağıdaki tabloda ise 2004-2008 yılları arasını içeren dört yıllık dönem-de TR72 illerine sağlanan enerji desteği görülmektedir. Kayseri teşvik kap-samında yer almadığı için bu olanaktan yararlanamamıştır. Sivas’ta ise top-lam 59 tesise toplamda 17 milyon YTL’lik enerji desteği sağlanmıştır.

2005-2008 döneminde KÖYDES kapsamında sağlanan desteklerden deSivas hem Bölgenin hem de Türkiye’nin ortalamalarının çok üzerinde birorana sahip olmuştur. Sivas’ta köy nüfusu başına düşen ödenek miktarıTürkiye ortalamasının yaklaşık iki katıdır. İl dışına yoğun göç veren Sivas ilikırsal kesiminin, bu eğilimi durdurmak veya tersine çevirmek açısından butür kamu destekleri ile fiziki ve sosyal altyapısının geliştirilmesi önem taşı-maktadır.

224

BELDES desteklerinde ise Sivas’ın belde nüfusu başına düşen ödenekmiktarı itibarıyla hem TR72 illeri ortalamalarından hem de Türkiye ortalama-larından daha düşük oranda bir pay ile desteklendiği görülmektedir.

6. Sivas İlinde Desteklenmesinde Yarar Görülen Yatırım Konuları

DPT tarafından yapılan illerde öne çıkan sektörler araştırması bulguları-na göre Sivas İlinde öne çıkan başlıca sektörler sırasıyla “metalik olmayandiğer mineral ürünlerin imalatı” (ateşe dayanıklı seramik ürünleri imalatı)“gıda ürünleri ve içecek imalatı” (et ve süt ürünleri imalatı), “madencilik vetaşocakçılığı” (mermer), “başka yerlerde sınıflandırılmamış makine ve teç-hizat imalatı”, “mobilya imalatı” ve “hayvancılık”tır (besicilik, koyun ırkınıngeliştirilmesi).

İlde öne çıkan sektörler, ilin tarımsal ve yeraltı kaynaklarına dayalı olarakgelişen madencilik ve gıda sektörlerinde yoğunlaşma göstermektedir. Bun-lardan madencilik sektörünün potansiyelleri özellikle inşaat sektörü açısın-dan önem taşımaktadır. Çevrede yer alan illerde (Çorum, Yozgat, Kayseri)olduğu gibi tuğla-kiremit, hazır beton, seramik ve mermer potansiyelleri, Si-vas ilinin gelişme potansiyeli taşıyan işkolları arasında yer almaktadır.

Benzer şekilde Sivas İli, tarıma ilişkin tablolardan da görüldüğü üzerehayvancılık ve buna dayalı et ve süt ürünleri sanayilerinin geliştirilmesi açı-sından önemli potansiyellere sahiptir. İl ayrıca geniş tahıl alanları ile bu ürü-ne dayalı gıda ve yem sanayileri için de önemli potansiyeller sunmaktadır.Sivas’ta ayrıca, Ankara ve Kayseri’de olduğu gibi mobilya sektörü de geliş-meye elverişli diğer bir işkoludur.

Belirtilen alanlarda yapılacak destekler ilin ekonomik ve sosyal altyapısı-nın gelişmesine katkı sağlayacak ve böylece yoğun göç veren Sivas ilindegöç süreci durdurulabilecektir.

225

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Programın bu bölümünde aslında Türkiye’de de yeni yeni başlayan birpolitikanın detaylarını anlatacak olan konuşmacımız Sayın Tarık SÖNMEZbeyefendi. Özellikle, ulusal kümeleşme politikalarının Türkiye’deki gelişimi-ni sergileyecek. Kendileri Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat genel MüdürlüğüDaire Başkan Vekili. Buyurun efendim.

226

TARIK SÖNMEZD.T.M İhracat Genel Md. Daire Başkan Vekili

Ulusal Kümelenme Politikası Yöneticisi

Teşekkür ederim sayın başkan. Öncelikle, bu etkinliği düzenlediklerindendolayı Ticaret ve Sanayi Odamız ve İktisadi Araştırmalar Vakfına teşekkürediyorum. Sayın Genel Müdürümüz biraz önce bir teamül başlattı. HerhaldeSivaslı olanlar biraz fazla konuşuyormuş, bende o çerçevede bir Sivaslı ola-rak biraz daha fazla konuşurum diye düşünüyorum, affınıza sığınarak.

Şimdi efendim ben biraz daha global, biraz daha farklı açıdan bakarakkonuşmamı, sunumumu yapmak istiyorum. Öncelikle dünya ticareti ve ihra-catımız hakkında çok kısa bir değerlendirme yapacağım. Arkasından Si-vas’ın ekonomik yapısı ile ilgili olarak; sabahtan bu yana kadar olan kısım-daki konuşmacı arkadaşlarımın yaptıkları ile kesişen bölümlerde mükerrer-liği yol açmamaya özen göstererek, kalan kısmı itibariyle konuşacağız. On-dan sonra bölgesel kalkınmayla ilgili bazı ifadelerim olacak. Akabinde kal-kınmadaki engeller, çözüm önerilerini ve de eğer zaman kalırsa küresel krizve buna ilişkin alınabilecek önlemler konusunda da bir değerlendirme yap-mak istiyorum.

Şimdi, dünya ticareti, bugün gelinen noktada 2007 itibariyle yaklaşık13.5 trilyon dolar civarında seyretmektedir. Gidişatı ekrandaki slaytta görü-yorsunuz. Özellikle 1993’den itibaren büyük bir genişleme tüm dünyada ya-şanmış durumda. Bizde durum nasıl, dünya ve Türkiye’de ihracatın sektö-rel dağılımını görüyorsunuz.. Çünkü kalkınmadan bahsetmek için önceliklepotansiyelimiz olan sektörlerin durumuna bakmak durumundayız. Slaytta 2tane örümcek ağı görüyorsunuz, biri 2003 yılına ait biri 2006 yılına ait. Pem-be görülen eksenler dünyanın gelişimi, koyu mavi olan da Türkiye’nin geli-şimini göstermektedir. Göreceğiniz üzere 2003 yılında Türkiye sektörel ola-rak hazır giyim ağırlıklı bir yapıdadır. Burada, örümcek ağı hangi eksenedoğru uzuyorsa o sektörün o ülkedeki diğer sektörler üzerinde egemen biryapıda olduğu anlamındadır. Fakat dünyadaki eğilim daha çok madencilik,büro makineleri, haberleşme cihazları ve kimyasallar üzerine, bir de otomo-tiv üzerine yoğunlaşmış durumdadır. 2006 yılına gelindiğinde Türkiye’deki

227

trendin biraz daha dünya trendine uygun hale geldiğini görüyoruz. Yani,Türkiye artık dünya trendini takip eder bir sanayi politikasını izleme yolundabelirli bir mesafe kat etmiş gözüküyor. Hazır giyimin payı biraz azalıyor. Oto-motiv biraz daha genişliyor, Sivas’ın da önemli potansiyeli olduğunu bildiği-miz madencilik ve tarım eskiye göre biraz daha artmış durumdadır.

Dünya ticareti ve ihracatımızın genel bir kıyaslamasını yaptığımızda bizdünya ticaretinde neredeyiz, şimdi de ona bakalım. Ülkemiz 2002 yılı, Avru-pa Birliği’nin kendi içindeki ihracat rakamları hariç tutmak üzere, sıralama-sında 25. sırada iken, 2007’de 22. sıraya yükselmiş durumdadır. Toplamdünya ihracatı içindeki payımız %1’i aşmış durumda, tam olarak %1.04 dü-zeyindedir. İhracatımızdaki gelişimi burada çok kısaca görmüş oluyoruz.2007’de 107.2 milyar dolar gibi oldukça yüksek bir seviyeye ulaşmış durum-da. Özellikle 2001 ve 2002 yıllarında 30’lu rakamlarda iken, 2001 krizini ta-kiben uygulamaya konulan ekonomik politikalarla beraber ihracatımız ciddimanada artış kaydetmiş ve bugün gelinen noktada daha doğrusu 2007 yılısonu itibariyle %107 milyar dolarlık bir ihracat rakamına ulaşmıştır. Slaydınsağ tarafında da ilk 8 aylık rakamları görüyorsunuz 2007’in ilk 8 ayında 67milyar dolar iken, 2008’in ilk sekiz ayında 92,5 milyar dolarlık bir rakam vedolayısıyla %37 civarında biri ihracat artışı var. Burada sektörel bazda ihra-catlar var zamanı biraz tasarruflu kullanmak adına bunu geçiyorum. Bu dagüncel rakam, 21 Ekim itibariyle gelmeden 1 gün önceki rakamları koydum.Burada da yine ortalama %32 civarında yılbaşından bu tarafa toplam ihra-cat artışımız var. Son 12 aylık periyodda geriye doğru gittiğimizde de yıllıkbazda 132.3 milyar dolara ulaşmış durumdayız.

Bu bölümde, Sivas’ın ekonomik yapısı ile ilgili bazı saptamalar var, bu kı-sımları geçebiliriz, benden önceki arkadaşlar da bahsetti, o yüzden bu ko-nuda özet olarak birkaç şey söyleyebilirim. Sivas, gelişmişlik sırası bakımın-dan 53. sırada. Sektörel dağılıma bakıldığında ise, %22 ile sanayi sektörüil sırada bulunmakta. Sivas, nüfusunun %65’ini tarım sektöründe barındırı-yor. Ancak buradaki verimliliğin yeteri ölçüde olduğunu söylemek zor. SayınEt ve Balık Kurumu Genel Müdürü sunumunu yaparken hayvan varlığındanda bahsetti. Türkiye yaklaşık 70 milyon nüfuslu bir ülke ve 25 milyon civa-rında bir küçükbaş hayvan varlığına sahip. Yine sayın Genel Müdür YeniZellanda’dan bahsetti Ben yakın zamana kadar Avusturalya’da görev yapı-yordum. Avusturalya aşağı yukarı hayvancılık açısından aynı özellikte birülke. Avusturalya’da 20 milyon nüfus var ve 100 milyon koyun var. Yani, 1nüfus başına 5 koyun düşerken, bizde 3’e bir oranında. Üstelik Ülkemiz%60 civarında bir nüfusunu tarımda barındırırken, bu oran gelişmiş ülkeler-de %5-10, bazen %20’ler düzeyinde.

228

Sivas ihracatının gelişimini görüyorsunuz ekranda. Bu konuyla ilgili Tica-ret ve Sanayi Odamızın Başkanı sabah bir de düzeltme yaptı. Evet o düzelt-me haklı. Bu rakamlar, Sivas ilinden yapılan ihracatı gösteriyor. Yani, Si-vas’ta üretilip şirket merkezleri olan başka illerden, ihracatçı firmaların bü-yük firmalar olması sebebiyle o firmalar üzerinden yapılan ihracat buradagörünmüyor. Ama biz istatistiki uygulamalar nedeniyle mecburen her ilin ih-racatını söylerken o ilden yapılan ihracatı söylemek durumundayız. Burayabaktığımızda, 2002 yılında Sivas ilinden yapılan ihracat 8 milyon dolar gibiçok düşük bir rakam civarındayken, 2007 yılında 35 milyon doları aşmış du-rumdadır. Burada %320 civarında bir artış var. Kendi içinde değerlendirildi-ğinde, anlamlı bir artış yani 2002 yılında Sivas’ta üretilip toplam ihracat edi-len rakam belki 8 milyon doların üzerinde idi. Ama 2007 yılında da bu ra-kam 35 milyon doların çok üzerinde anlamına gelmektedir. 90 milyon dolarcivarında bir rakamdan bahis ediliyor. Tabi bu konuda net bir şey söyleye-bilmek için özel bir çalışma yapılması gerekir. 2007 ve 2008’in ilk 8 aylık ra-kamlarına baktığımızda ise maalesef aynı artış trendini göremiyoruz. Artışolmakla beraber %15 civarında bir artış sözkonusu. Bu artıiş genel ortala-manın altında, daha önceki slaytlarda göstermiştim. Türkiye ortalaması%32’ler civarında. Burada da Türkiye ortalamasıyla Sivas’ın ihracat artışı-nın bir kıyaslaması görüyorsunuz. Sarı renktekiler Türkiye’nin artış hızınıgösterirken mavi renk Sivas’ın artışını gösteriyor. 2003 yılında Sivas gerideiken, 2004-2005-2006-2007’de genel ortalamanın üzerinde bir artış var.2007’de bariz bir üstülük sözkonusu, Türkiye genelinde ihracat %25 civarın-da artarken Sivas’taki ihracat %62 civarında artmış. Ama ben yine rakam-ları söylerken ifade ettiğim üzere, özellikle 2007 -2008 dönemi ilk 8 ayı iti-barıyla ihracattaki artış oranı Türkiye ortalamasının biraz altında.

İhracatçı firma sayısına baktığımızda, 48 ihracatçı firmamız var. 2007 yı-lı itibariyle 2003’e göre kıyasladığımızda da 2 katı bir artışı görebiliyoruz. Si-vas’ın ithalatına bakacak olursak; ithalatı milyon dolar olarak sarı eksendegörebilirisiniz. Mavi eksende de ithalatçı firma sayısı. Firma sayıları aşağıyukarı ihracatçı firma sayılarına eşit durumda, 50 civarında ithalatta yine2007 yılında 51 milyon dolar civarında gerçekleşmiş. Sivas ilindeki teşvikbelgelerinin gelişimini burada görüyoruz.. Bunlar, Hazine Müsteşarlığımıztarafından devlet tarafından desteklenmesi uygun görülen yatırımlar için ve-rilen ve destek enstrümanların ne olduğunu gösteren belgelerdir. Öğlen bu-nun konusu olmuştu, şu kadar teşvik verildi denildiğinde genelde konuyla il-gili pek bilgisi olmayanlar tarafından o kadar miktarda bir rakamın devlet ta-rafından o kişi veya firmaya verilmiş gibi algılılandığı ifade edilmişti. Bu böy-le değil tabii. Sivas’a verilen teşvik belgeleri biraz önce söylemeye çalıştı-

229

ğım gibi devlet tarafından sektörel bazlı ve bölge bazlı olarak, desteklenme-si öngörülen sektörlerde o destek tedbirlerinin ne şekilde kullanılaacağınıgösteren belgelardir. Orada belirtilen rakamlar da, yatırım tutarını işaret et-mektedir. Bu çerçevede, slaytta da göreceğiniz üzere, yıllar itibariyle rakam-lar yer almaktadır. Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, Sivas belgesayısında 27. yatırım sırasında 30. istihdamda da 24. sıradadır. Burada dasektörel dağılımına bakıyoruz. Madencilik var, lastik, plastik, madeni eşya,seramik, enerji, ticaret dağılımını görüyorsunuz. Bölgesel kalkınma anla-mında Sivas için ne diyebiliriz. Bugüne kadar Sivas’ın kalkınması için bir kı-sım sanayi politikaları kullanıldı. Sanayi politikaların belli başlısı da Sanayive Ticaret Bakanlığı temsilcisinin de işaret ettiği üzere Organize Sanayi Böl-geleri uygulaması. Bunu 1960’lı yıllardan itibaren uygulamışız zaten. Dola-yısıyla Sivas’ta olan bir Organize Sanayi Bölgesi var. Ama Sivas’ta olmayanne var, bu Organize Sanayi Bölgesinin yanında buna bağlı olarak firmaları-mızın rekabet güçlerini artırmada kullanacağımız yeni bir araç: Kümelenme.Devlet Planlama Teşkilatı temsilcisi de kısaca bahsetti. Gerçekten de, kü-melenme son dönemde adından çok söz ettiren bir yaklaşım özellikle sondönemde gelişmiş ülkelerde; Amerika dahil Avrupa’da ve Asya Pasifik’tebazı ülkelerde çok etkin bir şekilde kullanılan bir yöntem. Biz Türkiye’de debu yöntemi kullanmanın gereğine inanıyoruz. Yani şunu kısaca şu slayttada yer aldığı üzere şöyle özetleyebiliriz. Devlet eski modelde teşvik politika-ları ile sanayiye yön verirken artık yeni modelde kümelenme benzeri politi-kalarla bir değer zincirinde yer alan tüm kurumların; şirketlerin, üniversitele-rin, eğitim ve araştırma merkezlerinin, sivil toplum örgütlerinin, bir arada ol-duğu bir yöntemle bunların arasında işbirliğini sağlayarak sektöre yön ver-mesi sözkonusudur. Dolayısıyla kümelenme bilinen anlamda bir teşvik ted-biri değildir. Yeni bir yaklaşımdır diyebiliriz.

Burada bir harita görüyorsunuz. Bu haritada yine Metin beyin bahsettiğiüzere kişi başına düşen milli gelir açısından Türkiye ortalamasının %75’ininaltında kalan bölgeleri renkli olarak görüyorsunuz. Bu ayırım Bölgesel Reka-bet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP) çerçevesinde yapılan bir ayı-rım olup, bu bölgeyi burada üç renk olarak görüyorsunuz. Kırmızı renkteolan iller, bölgenin tamamı içerisinde gelişmişlik düzeyinin en düşük olduğuillerdir. Yeşil olanlar nispeten orta düzeyde diyebileceğimiz ve mavi olanlarda gelişmişlik düzeyi yüksek olan illeri ifade etmektedir. Sivas da gelişmişlikdüzeyi yüksek olan şehirlerden bir tanesi olup, Sivas’ın üzerinde bir de yıl-dız görüyorsunuz. O yıldız da Sivas’ın aynı zamanda bir “cazibe merkezi”olarak tayin edildiğini gösteriyor. Dış Ticaret Müsteşarlığı olarak biz de kü-melenmeyle ilgili Projemiz kapsamında bu bölgelerden 10 tane iş kümesi

230

tespit ederek çalışmalara başladık. Ayrıca 10 tane de BROP dışında kalanbölgelerden seçilmiş olup, bunlarla iilgili yol haritaları hazırlanmaktadır.BROP çerçevesinde seçilen iş kümelerinin listesini buarada görüyorsunuz.Bunlardan birisi Sivas olacak. Sivas’ta yapılacak saha çalışmalarında önplana çıkacak sektör/sektörleri belirleyerek bunun üzerinde yoğunlaşacağız.Ticaret ve Sanayi Odamızın Başkanı ile konuştuk, yereldeki diğer ilgili ku-rum ve kuruluşlar ile de istişare ettikten sonra, yörenin ihtiyacı ve potansi-yellerini de dikkate alarak belirlenecek bir sektörde çalışacağız. Bu kapsam-daki diğer iller ise; Kayseri, Gaziantep Kahramanmaraş, Trabzon, Samsun,Malatya, Yozgat-Çorum, Erzurum-Kars ve Mardin olarak sıralanmaktadır.

Türkiye’nin rekabet gücünün daha fazla olduğu BROP dışında kalan böl-gelerden seçilen iş kümelerini de yine bilginiz olması bakımından listeyekoydum. Bunlar da; Marmara Bölgesinde otomotiv, İzmir’de organik gıda,Ankara’da yazılım, Konya’da otomotiv yan sanayi, Mersin’de işlenmiş gıda,Eskişehir-Bilecik-Kütahya üçgeninde seramik, Ankara’da makine, Denizli veUşak’ta ev tekstili, Manisa’da elektrik ve elektonik ürünler ve Muğla’da yatinşa ve yat turizmi sektörü. Dikkatlice bakıldığında bu sektörler, Türkiye’derekabet düzeyinin yüksek olduğu ve ihracat bakımından da büyük potansi-yeli olan sektörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahsettiğimiz kümelenmeçalışması Avrupa Birliği kaynaklarıyla finanse edilen bir Proje kapsamındayürütülmekte olup, bu projenin önümüzdeki yıl bitirilmesi planlanmıştır.

Şimdi, kalkınmada engeller ve çözüm önerileri konusuna geçebiliriz. Bukonuda söylenebileceklerin önemli bir kısmını daha önceki sunum yapanarkadaşlar belirtti ama ben daha derli toplu, belki de tek bir slaytta ve dahageniş bir perspektif çerçevesinde şu şekilde ortaya koyabilirim diye düşünü-yorum. Birincisi sanayileşme ve iş yapma kültürünün eksikliği: Maalesef budurumu Türkiye’nin genelinde de görüyoruz. Ama Türkiye’nin özelinde bazıbölgelere gidildiğinde biraz daha net, bazı bölgelerde ise daha az görüyo-ruz. İkinci kalifiye eleman eksikliği: Kalifiye eleman bulmakta sıkıntı var. Birbaşka eksiklik girişimciliğin yetersiz olması ve şirketleşememe. Yabancısermaye eksikliği ve iş ortamının iyileştirilememesi gibi konular da çokönemli. Ancak, bence en önemli eksikliklerden biri “proje” bilincinin gelişme-mesi ve kalkınma projelerinden faydanılamaması. Bu çok önemli bir eksik-lik ve kümelenme buna bir noktaya kadar aracı olabilir.

En önemli eksikliklerden biri girişimciliğin yetersizliği ve şirketleşememededik. Bu çerçevede bir “destek ofisi”nin kurulması faydalı olabilir. Bazı ille-rimizde yaptığımız temaslarımızda buna benzer yapılar biliyoruz. Belki Si-vas’ta da buna benzer yapılanmalar mevcuttur bu konuda net bir bilgim yok

231

ama Valilik bünyesinde olabilir, Belediye Başkanlığı bünyesinde olabilir, Ti-caret ve Sanayi Odası bünyesinde olabilir yada Organize Sanayi BölgesiBaşkanlığı bünyesinde olabilir. Bu ofis, tek noktada girişimcilere yol göster-mek ve gerekli bürokratik işleri tek elden gerçekleştirmek suretiyle firmala-ra yardımcı olabilir. Bu çerçevede kamu özel sektör işbirliği şarttır. Ticaretve Sanayi Odası başta olmak üzere yerel aktörlerin Yatırım ve Destek Ajan-sı, Kalkınma Ajansları, YASED gibi kuruluşlarla yakın işbirliği içinde olmasılazım. Bildiğimiz kadarıyla son dönemlerde Sivas’ta bu konuda gözle görü-lür bir canlılık var ve yabancı sermayenin geldiğini biliyoruz. Bu çalışmala-rın daha da hızlandırılması gerekir. Destek Ofisi aynı zamanda proje hazır-layarak veya Avrupa Birliği, Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar tara-fından uygulanan bazı programlara yönlendirme yaparak da firmalarımızayardımcı olabilirler.

Kalifiye eleman temini konusunda ise şunu söyleyebilirim. Bildiğimiz ka-darıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığımızın çalışmaları son aşamaya kadargeldi. Sanayi envanteri çıkartılıyor. Bu çerçevede, Sivas’ın sanayi envante-rinin çıkarılmasına müteakip Sivas’ın potansiyelleri ve il ihtiyacına göre be-lirlenen iş gücü niteliği belirlendiğinde buna yönelik bazı tedbirler de alına-bilir. Bu noktada özellikle şunu vurgulamak isterim ki, sanayinin üniversiteile (ara kademe kalifiye işgücü temini bakımından da Milli Eğitim Bakanlığıile) çok yakın çalışması gerekmektedir. Hep vurgulanıyor. Ortak kademeelaman bulma zorluğu. Mühendisi herkes buluyor, mühendis çok var. Amaorta kademede elaman bulma sıkıntısı bir çok sektörümüzün karşı karşıyakaldığı sıkıntıların başında geliyor.

Sunuşumun bu son kısmında yaşanan küresel kriz ve bunun ülkemizemuhtemel etkileri konusuna değinmek istiyorum. Hepimizin bildiği gibi küre-sel krizin başlangıç noktası ABD’deki emlak piyasalarında yaşanan büyükdalgalanmalar olmuştur. Değerleri trilyon dolarlarla ifade edilen ikincil piya-saların oluşması, riski yüksek konut kredilerinin toplam krediler içindeki pa-yının son yıllarda iyice artması ve ekonomideki durgunluğu önlemek adınauygulanan makro ekonomik politikalar emlak sektöründe durgunluğa, fiyat-ların düşmesine ve özellikle riskli grupta olan kredilerin geri dönmemesineyol açmıştır. Bu şekilde başlayan dalgalanma giderek büyümüş ve dünya öl-çeğindeki büyük finansman ve yatırım kuruluşlarını iflasa sürüklemiştir. Bugelişmelerin ABD’den sonra başta Avrupa olmak üzere tüm dünyaya sıçra-ması ve etkilemesi kaçınılmazdır. Nitekim, son dönemlerde her ülke farklıönlem paketleri açıklamaktadır.

Küresel krizin ülkemiz ekonomisine etkileri konusunda önemli görüş

232

farklılıkları olmakla beraber şu konularda etkilenmenin olacağı düşünülebi-lir: Birincisi dış kredi imkanlarının daralması. Türkiye’nin dışarıdan yapaca-ğı borçlanma seçenekleri azalacak ve belli ölçülerde zorlaşabilecektir. İkin-ci husus,

kredi temininde zorluk yaşanmasa dahi risk algılamalarındaki değişikliknedeniyle daha maliyetli bir yapıyla karşılaşabilecektir. Üçüncü husus, yurtiçindeki bankaların kredi koşullarındaki sıkılaşma nedeniyle iç talebi frenle-yici bir etkinin yaşanmasıdır. Son olarak, dış talepteki daralmanın bizim ih-racatımızı da zorlaştıracağı ve bu durumun ekonominin tamamı üzerindeolumsuz bir etki yaratacağı söylenebilir.

Tüm bu olumsuzlukların en aza indirilebilmesi için hem ülke genelindehem de bölgesel bazda yapılacak şeyler bulunmaktadır. Ülkemizin haliha-zırda güçlü bir finans sektörüne sahip olduğu dikkate alındığında, reel sek-törü destekleyen, kısa ve orta dönemli politikaların yürürlüğe konması ile azönce bahsettiğim iç talebin daralmasının önüne geçilebilir. Kredi miktarları-nın ve vadelerinin artırılması bu kapsamda sayılabilir. Ayrıca, dış pazarlar-da “belirli pazarlara bağımlı olmama” düşüncesinden hareketle son yıllardaortaya konulan “komşu ve çevre ülkelerle ticareti geliştirme stratejisi”, “Afri-ka ülkeleri ile ticareti geliştirme stratejisi” gibi uygulamalar zaten gelenekselihraç pazarımız olan Avrupa Birliği’nin ağırlığını belirli oranda azaltmıştır.Tabi bu çalışmaların artarak devam ettirilmesi gerekmektedir. Bölgesel baz-da ise, sahip olunan avantajların iyi irdelenerek bunları en etkin şekilde kul-lanmanın yolu aranmalıdır. Örneğin Sivas açısından göreli avantajın bulun-duğu sektörlerde- madencilik gibi- bir eylem planı hazırlamak suretiyle, ma-liyetleri düşürücü, verimliliği ve dolayısıyla rekebet düzeyini artırıcı çalışma-ları yapılması, bir anlamda bu tür geçiş dönemi tedbirleri sayesinde piyasa-ların normale dönmesiyle avantaj sağlanması hedeflenebilir.

Sabrınız için teşekkür eder, saygılar sunarım.

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Tarık Sönmez Beye verdikleri bilgiler için teşekkür ederim. panelimizinbu bölümünde Doç. Dr. Mustafa Gülmez sizlere hitap edecektir. MustafaBey söz sizin.

233

DOÇ. DR. MUSTAFA GÜLMEZCumhuriyet Üniversitesi İİBF Dekan Yardımcısıve

İşletme Bölüm Başkanı

Saygıdeğer katılımcılar, kıymetli konuklar basınımızın güzide mensupla-rı! Sunuma geçmeden önce başta şahsım olmak üzere, fakültem ve üniver-sitem adına hepinizi saygıyla selamlarım.

Panelin konusu bilindiği üzere, Sivas’ın kalkınmasında ana strateji ne ol-malıdır? Ayrıntılı bir şekilde sunum yapmadan önce strateji kelimesi hakkın-da sizlere kısa bilgi vermek istiyorum. Strateji kelimesi Latince kökenli olup,“yol, iz” anlamına gelmektedir. Bu kelime eski yunanlı general Strategos’unadından kaynaklanır ve “Generalin sanatı anlamına gelmektedir”. Günü-müzdeki anlamı ise hedefe ulaşmak için takip edilmesi gereken yol olarakkarşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla, Sivas ilimizin de kalkınması için, hak et-tiği yere gelebilmesi için izlemesi gereken bir takım stratejiler bulunmakta-dır. Bu ana stratejiler

1. Teşvikler2. Madencilik ve3. Turizm sektörü şeklinde üç ana başlık altında sizlere anlatılmaya ça-

lışılacaktır.

Bir ülkenin, bölgenin veya bir ilin kalkınmasında önemli rol oynayan un-surların başında İhracat gelmektedir. İhracat artık ekonomik büyümenin ka-çınılmaz bir modelidir diyebiliriz. Özellikle son 5 yılda Sivas’ın ihracat ra-kamlarında yavaş da olsa bir büyüme söz konusudur. Elbette ihracat ra-kamlarının artmasında Teşviklerin çok büyük bir rolü vardır. Hatta bu konu-ya ilişkin Öğretim Görevlisi İlkay Noyan YALMAN ile birlikte 2007 yılındayaptığımız araştırmada çok ilginç sonuçlar ortaya çıkmıştır.

İzninizle bu teşviklerin sonuçlarını sizlere kısaca açıklamak isterim.

Teşvikler

Bilindiği gibi 2004 ve 2005 yıllarında çıkartılan 5084 ve 5350 Teşvik Ka-nunları firmalara bir takım avantajlar sağlamaktaydı. Çıkarılan yasaların te-234

mel amaçları ve avantajları kısaca şu şekildeydi. Bunları yansıda da gör-mek mümkündür.

• Bazı illerde vergi ve sigorta primi teşvikleri uygulamak, enerji desteğisağlamak ve yatırımlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek suretiyleyatırımları ve istihdam imkanlarını artırmak.

• 5084 sayılı kanun ile 36 ilde toplam 1 katrilyon 37 trilyonluk yatırımbaşvurusu yapılmış ve tüm illerde bir buçuk yılda 164 bin kişiye istih-dam olanağı sağlanmıştır.

Bu teşvikler sayesinde Sivas’ta ilk defa yabancı sermaye yatırımı ger-çekleşmiştir. Bunu diğer yabancı sermaye hareketleri takip etmiştir.

İzleyen yansıda da görüldüğü üzere teşviklerden yararlananların oranı%85’tir. Sırasıyla yararlanılan teşvik konuları Vergi, Sigorta, enerji ve istihda-mı artırmaya yöneliktir. Şirketlerin üretim bölümü teşviklerden en fazla yarar-lanan bölüm olmuştur (%71). Araştırmaya katılan firmalar teşviklerin etkisi-nin olumlu olduklarını ifade etmişlerdir (%74). Yine yansıya bakacak olursak;

Teşvikten faydalanan işletmelerin Personel sayılarında, üretim miktarla-rında, satışlarında kârlarında, teknoloji kullanımında vs konularda olumlugelişmeler gözlenmiştir. Teşviklerin devam etmesi durumunda dış pazarlaraaçılacak işletmelerin sayısında da artış olabileceği izleyen yansıda görül-mektedir.

Ayrıca, teşviklerin son dört yıldaki olumlu gelişmeleri gösteren seyir deTabloda görülmektedir. Tabloya baktığımızda Teşviklere kadar yani 2004 yı-lına kadar, Sivas’ta ekonomik anlamda bir durağanlık varken, teşviklerdensonra, İstihdam, enerji kullanımı, katma değer gibi ekonomik kalkınmayailişkin rakamlarda pozitif anlamda bir artış görülmektedir.

Teşviklerle ilgili lafı fazla uzatmadan sonuç olarak

• Teşvikten faydalanan işletmelerde; satış, kârlılık, üretim miktarı, ürünçeşitliliği ve personel sayılarında artışlar olmuştur.

• Teşviklerin devam etmesi durumunda başta ihracat olmak üzere,markalaşma ile dış pazarlara açılma ve iç pazarda büyümenin ger-çekleşeceğini söyleyebiliriz.

Sivas Ticaret ve Sanayi Odasından adlımız ihracat rakamları da bunlarıdestekler mahiyettedir. 2003 yıl sonu itibariyle ihracat rakamı yaklaşık 30Milyon$ iken, bu rakam teşviklerden sonra 2007 yıl sonu itibariyle 93 Mil-yon $’a ulaşmıştır.

235

Nihai sonuç olarak da hem ulusal hem de bölgesel ekonomik büyümeİHRACATTAN geçmektedir denilebilir.

Madencilik

İhracata konu olacak hem bölge ekonomisine hem de ulusal ekonomiyekatkı sağlayacak unsurların başında da Madencilik gelmektedir.

Özellikle Doğal taş ihracatının toplam ihracat içindeki oranı 2006’da %28iken, 2007 yılında bu oran %38’lere çıkmıştır. Gerekli yatırımlar yapıldığıtakdirde bu oranlar şüphesiz artacaktır.

Şimdi burada karşılaştırma yapmak üzere bir başka ilimizden Afyon ilin-den bahsetmek istiyorum. Peki başka bir değil de neden Afyon? Çünkü, Af-yon ile Sivas arasında coğrafi Her (ikisi de kavşak noktasında), demografik(nüfuslar birbirine yakın) yer altı kaynakları (Özellikle mermer başta olmaküzere pek çok maden), iklim (karasal) vb özellikleri itibariyle pek çok ben-zerlikler vardır. Fakat, her ne hikmetse Afyon madencilikte özellikle de Mer-mer sektöründe bir numara. Şimdi size rakamlar vereceğim. Lütfen burayadikkat edelim. Afyon ilinin sadece 2007 yılı itibariyle doğal taş ihracat raka-mı 187 Milyon $. Sivas’ın da toplam ihracat rakamı 93 milyon $. Başka birifadeyle Sivas’ın toplam ihracatının iki katını Afyon sadece Doğal taştansağlamaktadır. Bu düşünülmesi gereken bir rakamdır. Sivas’ın neyi eksikAfyon’dan?...

Turizm

Yine aynı şekilde Turizm sektöründe de yeterli bir gelişim kaydedeme-miştir SİVAS. Turizmle ilgili olarak da yine Afyon örneğine döneceğim...

Sivas geçmiş yıllar itibariyle adeta bir turizm kentidir. Sivas ili bünyesin-de çok sayıda turizm potansiyelini taşımaktadır. Şöyle ki;

• Kültürel zenginlikleriyle KÜLTÜR TURİZMİ,• Eğriçimen Yaylası, Sızır Şelalesi, Gökpınar Gölü, Tödürge Gölü vb.

yerleriyle DOĞA TURİZMİ• Türbeleriyle İNANÇ TURİZMİ,• Kayak imkanlarını sağlayan KIŞ TURİZMİ,• Ve en önemlisi kaplıcalarıyla ve termal tesisleriyle SAĞLIK YA DA

SPA TURİZMİ.Şimdi burada durmak istediğim nokta benim Sağlık turizmi, SPA turizmi

ya da halk deyimiyle Kaplıca Turizmidir.

236

Şimdi size çok kısa Sivas’taki mevcut Kaplıca turizmi hakkında bilgi ver-mek istiyorum.

Sivas’ta Sıcak Çermik, Kangal Balıklı Çermik ve Soğuk Çermik havzala-rı bu yönden ekonomik yatırımlara en uygun merkezlerdir. Bu termal kay-naklardan sağlık turizmi yanında meşrubat sanayi, seracılık ve kozmetik sa-nayi yönünden yararlanılabilir.

Özellikle Sıcak Çermik havzası ile Balıklı Çermik havzası da bu konudaen elverişli konumda bulunmaktadır.

Bu kaplıcalardan belki de en önemlisi Balıklı Çermik’tir. Neden? Çünkübu kaplıcanın dünyada bir eşi benzeri bulunmamaktadır. Sedef hastalığı ol-mak üzere pek çok deri hastalıklarının tedavisinde içinde bulunulan balık-lardan ve suyundan faydalanılmaktadır. İktisatta bir teori vardır. Kıt olan herzaman kıymetlidir diye. Değil Türkiye’de Dünyada tek olan balıklı çermikmaalesef yeterince değerlendirilememektedir. Dolayısıyla pek de kıymetlideğil....

Şimdi sizlere sırasıyla Balıklı Çermik, Sıcak çermikten ve Soğuk çermik-ten görüntüler sunmak istiyorum. Resimlerde de görüldüğü üzere Çermikleryeterince değerlendirilememekte; hem yerli turiste hem de yabancı turistle-re hitap edememektedir. Şimdi de Afyon ili başta olmak üzere ülkemizdekidiğer kaplıca konaklama yerlerine, entegre ve turistik SPA merkezlerinebakmanızı istiyorum (4-5 yıldızlı İkbal Termal Otel, Oruçoğlu Termal tesislergibi). Karşılaştırmayı siz yapın.

Afyon’da sadece 4 -5 yıldızlı 4 kaplıca oteli (SPA merkezi) bulunmakta-dır. Kütahya, Balıkesir, Yalova ve Denizli vb. diğer yerlerdeki modern tesis-leri görünce insanın buralara gelesi gelmiyor değil mi? Maalesef evet. O za-man yapılacak tek şey Sivas’a en kısa zamanda entegre en az 3 yıldızlı ter-mal turistik bir tesisin kurulması ve işletilmesidir.

Sonuç olarak, ülkemizde termal kaynak potansiyelinin yüksek olmasınakarşılık ‘Otel+kür merkezi+kür parkı’ şeklinde işletilen çok az tesis bulun-maktadır. Aynı görüntü Sivas ili için çok daha net bir eksiklik olarak ortayaçıkmaktadır. Sivas ilindeki termal tesislerinin hepsi belediye belgelidir. Bu ili-mizde turizm işletme belgeli bir tane dahi termal tesis bulunmamaktadır.

Uluslararası Kaplıcalar Birliği standartlarına göre SİVAS “kaplıca şehri”olarak geliştirilmeye uygun kuruluş yerleri arasında değerlendirilmektedir.

Türkiye’de kaplıca tesislerinin yer aldığı arazilerin büyük kısmı kamuya(özel idare ve belediyelere) aittir. Yerel idarelerin, deneyim, bütçe, vasıflı

237

personel, pazarlama ve tanıtım imkansızlıkları vb. nedenlerden dolayı mev-cut tesislerin çoğunlukla yeterli nitelikte olduğunu söylemek mümkün değil-dir. Ayrıca, finansman yetersizliğinden dolayı Avrupa standartlarına yakışa-bilen ve ulaşabilen tesis bulunmamaktadır

• Özel sektör tecrübesinin olmaması,• Termal suya sahip arazilerin genelde kamu (belediye, özel idare)

mülkiyetinde olması, • İlk yatırım maliyetinin yüksek olması nedeniyle yatırımcıların başlan-

gıçta çekinmeleri,• Kamu ve özel sektörde deneyimli personel olmaması, yeterli kredi ve

teşviklerin olmaması özel sektörün yatırım yapmasını geciktiren se-beplerdir.

Bu nedenle;• Özel İdare+Belediye+Üniversite şeklinde mikro konsorsiyum saye-

sinde entegre termal bir tesis kurulabilir.• Son iki yılda zarar eden soğuk ve sıcak çermik ya yap işlet devret

modeliyle işletilebilir.Halkla İlişkilere, tanıtıma, duyuruma ve reklama ağırlık verilmeli Bunun

için;• Basın bildirileri, konferanslar düzenlenmeli,• Basın ve medya kuruluşlarının köşe yazarları başta olmak üzere, pek

çok yazar için turizm turları veya geziler düzenlenmeli,• Turizmle ilgili belgesel filmler ve hatta magazin içerikli diziler için ya-

pımcılar bölgeye davet edilmeli. • Hastanelerde FTR’de çalışan değerli hekimlerimiz tesislerde misafir

edilmeli.• Dikkatlerin Sivas termal turizmine çekilmesi için, balıklı kaplıcada ve-

ya sıcak çermikte ulusal ve uluslararası konferanslar düzenlenmeli-dir.

• Seyahat acenteleri termal turizme yönelik paket turları oluşturmalarıiçin özendirilmelidir.

Beni sabırla dinlediğiniz için çok teşekkür eder, saygılar sunarım...

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Mustafa Bey Teşekkür ederim. Son konuşmacı Dr. Halil Özekicioğlu. Ha-lil Bey Buyurun.

238

DR. HALİL ÖZEKİCİOĞLUCumhuriyet Üniversitesi

Panelimizin konusu olan Sivas ilimizin ekonomik gelişmesinde ana stra-teji ne olmalı olarak verildiğinde konunun çerçevesi çizilmiş ve belirlenmişoldu. Dolayısıyla Sivas’ın ana sorunlarından hareketle değerli yöneticileri-miz ve bilim insanlarımız öncelikle bir vizyon daha sonra bir strateji ve he-defe varmak içinde planlama yapılması gerektiğini ortaya koydular. Ben bu-radan hareketle bazı tespitler yaparak vizyonumuzu gerçekleştirmek konu-sundaki önerilerimi sıralamak istiyorum.

Bütün burada konuşulan konular iki ana stratejik hedefe ulaşmamız için;

Bunlardan birincisi, yeni işler yaratıp insanlarımıza iş bulacağız,

İkincisi, hem çalışan hem de yeni istihdam sağlayacağımız insanlarımı-zın gelirlerini insanca yaşanabilir bir seviyeye ve hatta üzerine çıkaracağız.

Sivas ile ilgili olarak belirli alanlarda tarım, hayvancılık, turizm, madenci-lik gibi alanlarda yapılması gerekenler bilimsel yaklaşımlarla dile getirildi.Ancak ben bu noktada nacizane bir katkıda bulunmak istiyorum. Evet buöne çıkan sektörler tamam fakat bu sektörler daha ziyade ilçelerimiz için birçıkış kapısı olarak görülmektedir. Buradaki amaç ilçelerden işsizlik nedeniy-le gelen göç dalgasını azaltabilmek ve hatta tersine çevirebilmek, demek kiSivas’a bağlı ilçeler kendi yerel kaynakları çerçevesinde üretim yaparakmarkalaşmalı. Mesela bir zara balı markalaşma çabaları içinde, yada gürünalabalığı bir marka olma potansiyeline sahip, Yıldızeli et üretiminde bir mar-ka olabilir, bunun gibi ilçelerimize kendi potansiyelleri çerçevesinde özel vekamu sektörünün desteğiyle orada yaşayan nüfusun kent merkezine göçüve diğer büyük şehirlere gitmesi durdurulabilir. Tabi bu ilçelerimizdeki mar-ka haline gelecek ürünler sadece Sivas bölgesine değil bütün Türkiye’ye vehatta dünya’ya ihraç edilebilme özelliklerine hem kalite hem de fiyat yönün-den rekabet edebilecek mukayeseli üstünlüklere sahip olmak zorundadır.

İlçelerimizin merkeze uzak oluşu ancak kendi kaynaklarıyla bir gelişmepotansiyeli içine girmelerini zorunlu kılmaktadır. Bugün Kayseri bölgesinde

239

de ilçeler merkeze uzaktır ama mesela bir Bünyan kendi üretimi halısıylahem Türkiye’de hem’de dünya da bir marka olmuştur.

Nüfus bakımından en yoğun bölge olan merkez bölgede ise kurulu bulu-nan Organize Sanayi Bölgeleri ve diğer kurulacak olan bölgeler açısındanşu tespiti yapmakta fayda görüyorum; Buradaki firmalarımız artık gelenek-sel üretimlerden(mobilya, tekstil v.b) ziyade teknoloji yoğun işlere girmekdurumundadırlar. Bugün 3. nesil okumuş ve yurt dışı görmüş Kayserili gençgirişimciler teknoloji üretmeden katma değer yaratılmasının sınırlı ve palya-tif olduğunu farkına vardılar. Bu nedenle konuşmamın başında belirttiğim gi-bi Sivas’a yakışan kendi hammaddesiyle teknoloji yoğun üretimler yapıp bu-nu satacak pazarlara girmeye çalışmaktır. Bakın bugün Kayserili ihracatçı-lar pazar sıkıntılarını aşmak için Afrika’yı kendilerine hedef seçtiler. Peki ne-den Afrika diye baktığımızda iki unsur öne çıkıyor, 1.si doymamış bir pazar,2.si çeşitli muafiyet alanları mevcut, mesela Nijerya’dan ABD’ye ve Mısır’agümrüksüz mal satma imkanı var, Nijerya ciddi petrol rezervlerine ve ma-den kaynaklarına sahip bir ülke. Njerya’nın hedefi önümüzdeki 20 yıl içeri-sinde dünyanın 10 büyük ekonomisi arasına girmek. Bütün Afrika’yı besli-yorlar. Türkiye için ABD, AB, Rusya olmalı ama Afrika da mutlaka olmalı. Af-rika büyük ve girilmemiş bir pazar. Türkiye mutlaka Afrika pazarında olma-lı.

Sivas için bir diğer çok önemli potansiyel enerji konusunda ve özelliklehidrojen kaynakları bakımındandır. Sivas’ta bulunan jeotermal kaynaklarhidrojen içinde önemli bir rezervdir. İzlanda jeotermal enerji kaynaklarının%98’ini kullanmaktadır ve hidrojen kullanmak için parlamentosundan yasa-lar geçirmiştir. İzlanda halkı 2030 yılında tamamen hidrojene geçmek içindevlet desteğiyle hazırlıklar yapmaktadır. Buradan hareketle ülkelerin ener-ji sistemlerinin kendi öz kaynaklarına dayanması ülke ekonomisinde önem-li etki yaratmaktadır. Artık gelişmiş ülkeler fosil kaynaklara dayalı büyümeyerine yenilenebilir kaynaklara dayalı büyüme modeline geçmek için çalış-maktadırlar. Fosil ve yenilenebilir kaynaklar ülkelerin enerji sistemlerinde birbütünlük arz etmektedir. Türkiye enerji ithalinden kaynaklanan cari açığınıancak enerji üreterek kapatabilir.

Enerji sektöründe, Türkiye ve dünya çok hızla büyümektedir ve enerji tü-ketimi de buna paralel olarak oldukça artmaktadır. Tüm enerji fiyatları çokdaha yüksek bir seviyeye gelmekte ve tüm dünya farklı enerji türlerine ihti-yaç duymaktadır. Özellikle terör olayları nedeniyle enerji ürünlerinin kaynak-lardan-kullanım alanına doğru gitmesinde ciddi problemler yaşanmakta, ke-sintiler olmakta ve dünya ekonomik bir durgunluğa doğru gitmektedir. Dün-

240

yaya çevrecilik hakim olmakta ve fosil bazlı yakıtlardan farklı yakıt türlerinegeçiş ihtiyacı duyulmaktadır.

Geleneksel enerji üretim yöntemleri günümüzdeki çevre kirliliğininönemli nedenlerinden biridir ve bu yöntemlerde kullanılan fosil yakıtların tü-ketiminin, Kyoto’nun uygulanarak çevre kirliliğinin azaltılması gündemdeolan bir konudur. Ayrıca, fosil yakıtların bir süre sonra (yapılan tahminler2050 yılı ve sonrası) tükeneceği gerçeği de bilinmektedir. Bütün gelişmiş ül-keler çevre dostu, yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmaya özel birönem vermektedir. Bu nedenle 21. yüzyıl güneş-hidrojen ve temiz enerjikaynakları kullanımında atılım yapılacak bir yüzyıl olma görünümündedir.

Yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları olarak adlandırılan bu alternatifkaynaklardan yararlanılması, hidrolik enerji dışında, teknolojik gelişimlerininyeniliği ve geleneksel kaynaklarla ekonomik açıdan rekabet edebilme güç-lükleri nedeniyle, bugüne kadar hedeflenen düzeye ulaşamamıştır. Bunun-la birlikte; jeotermal, güneş, rüzgar ve modern biyokütle enerjisi teknolojile-ri günümüzde dünya enerji pazarlarında yer almaya başlamıştır. Biyotekno-loji ile elde edilen enerji bitkileri ile denizden rüzgar enerjisi teknolojilerinde-ki ar-ge çalışmaları devam etmektedir. Yeraltında enerji depolaması özellik-le gelişmiş ülkelerde hızlı bir yaygınlaşma sürecine girerken, hidrojen ener-jisi teknolojisinde yoğun araştırmaların sürdürüldüğü gözlemlenmektedir.

Küresel ısınmanın hidrojen enerjisi sayesinde önlenebileceği öngörül-mektedir. Gelecek yıllarda, konutların da hidrojen enerjisiyle ısıtılması sözkonusudur ve hidrojen enerjisiyle çalışan otomobiller piyasaya çıkma aşa-masına gelmiş durumdadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) 2030 yı-lına kadar enerji kullanımının %34’ünün hidrojenden sağlanması planlan-maktadır. Hidrojen enerjisi kullanılırken, havaya karbon dioksit salmamaktave aynı miktar hidrojen, doğalgazdan 3 kat fazla enerji sağlamaktadır. An-cak, şu anda hidrojen enerjisinin konutlara nasıl ulaştırılabileceği sorunutam olarak çözülebilmiş değildir. Hidrojenin elektrikten elde edilmesi ve buamaçla kullanılacak elektriğin de rüzgâr veya güneş enerjisinden sağlan-ması beklenmektedir. Nükleer enerji kullanılarak, atık bırakmadan sudanhidrojen enerjisi elde edilebilmesinin ise 2020 yılını bulabileceği tahmin edil-mektedir.

Bu açıklamalardan sonra üzerinde çalışılması gereken ve Sivas’a açılımsağlayabileceğini düşündüğüm bazı girişimler şunlar olabilir;

1. Sivas’a ikinci bir devlet üniversitesinin kurulması, Eskişehir 1993’teikinci devlet üniversitesini kurdu, biz neden sahip olmayalım.

241

2. Sivas’ta özellikle bir hayvancılık Organize Sanayi Bölgesi oluşturul-ması.

3. Sivas bir kış şehri neden bir palandöken Sivas’ta kurulmasın ve kışsporları geliştirilmesin. Bir buz pateni sahası yapmakla bir kıvılcımyaratılabilir.

4. Organik tarım Sivas’ta ne kadar mümkün bunun fizibilitesi mutlakayapılmalı, AB fonlarından yararlanmak oldukça mümkün bu konuda,dünya organik gıdaya yönelmiş durumda.

5. Hidrojen potansiyeli mutlaka değerlendirilmeli, yeni enerji kaynakları-na geçişte Sivas öncü rol oynayabilir, bunun için gerekli potansiyelfazlasıyla bulunmaktadır.

6. Son olarak teknopark’a sivas’ta bulunan ve ihracat yapan firmalarınyatırım yapmalarını öneriyorum, ODTÜ kampusüne gittiğimiz zamanyıllar önceki haliyle kıyaslanamayacak derecede üniversite-sanayi iş-birliği geliştirilmiş durumda. Bugün yer kalmamış durumda teknokent-te. Bu özel alanlarda üniversite bilgiyi uygulama ve deneme fırsatıbuluyor aynı zamanda girişimcide çeşitli muafiyetlerle iş geliştirme veyeni iş yaratma fırsatı buluyor. Bu yüzden özellikle yeni teknolojileringeliştirilmesinde teknoparklar oldukça önemli.

Sayın Başkan teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum...

BAŞKAN: NAHİT ÖZEN

Değerli konuklar, panelimiz burada sona ermiştir. Öncelikle tüm panelist-lere vermiş oldukları bilgiler için tekrar teşekkür ederim. Ayrıca, bugün se-minerimize katılan, Mülki İdare Yöneticilerine, Belediye Başkanına, Sanayive Ticaret Odası Başkan ve Yöneticilerine, Üniversitenin değerli Rektör veBilim Adamlarına, Sivas”ın gelişimine katkıda bulunan Sanayici, İşadamı veEsnafına Vakfımız adına teşekkür eder, saygılar sunarım.

242