Paradigma’n›n Gündemindekiler

Kant, Saf Akl›n Elefltirisi

G. Steiner, Babil’den Sonra: Dilin ve Tercümenin Boyutlar›

Joseph Rouse, Bilgi ve ‹ktidar/Bilimin Politik Felsefesine Do¤ru

M. Sheikh, ‹slâm Felsefesi Terimleri Sözlü¤ü

Robert, A. Nisbet, Sosyolojik Gelenek

Hugh J. Silverman, Tekstüaliteler

S. Priest, Zihin Felsefesine Girifl

S. Z. Hünler, Spinoza’n›n Hayat›

Ralph Waldo Emerson, Denemeler ve Konuflmalar

W. T. Jones, Bat› Felsefesi Tarihi (III, IV ve V. Cilt)

Dermont Moran, Fenomenolojiye Girifl

Bryan Magee, Wagner ve Felsefe

Michael E. Zimmerman

HeideggerModerniteyle Hesaplaflma

Teknoloji, Politika, Sanat

Heidegger - Moderniteyle Hesaplaflma / Teknoloji, Politika, Sanat

Michael E. Zimmerman

‹ngilizce Ad›Heidegger’s Confrontation with Modernity / Technology, Politics, Art

TürkçesiHüsamettin Arslan

EditörGökhan Yavuz Demir

Bu kitab›n Türkçe yay›n haklar› Indiana University Press’ten al›nm›flt›r ve Paradigma Yay›nc›l›k’aaittir; hiçbir bölümü yay›nc›n›n izni olmaks›z›n fotokopi ve kompüter dahil hiçbir elektronik yada mekanik araçla yeniden üretilemez, ço¤alt›lamaz ve yay›nlanamaz.

1. Bask›, Nisan 2011

Dizgi-MizanpajHülya Aflk›n Bilen

KapakMinyatür

Bask›Bayrak Matbaac›l›k Davutpafla Cad. No. 14/2 MB ‹fl Merkezi-Topkap›/‹stanbul

ISBN: 978-975-7819-76-9

103. Paradigma kitab›

Paradigma Felsefe Serisi: 52

1. Martin Heidegger - Teknoloji Felsefesine Katk›lar›;

2. Politika - Sanat; 3. Teknoloji - Felsefe - Tarih -20. Yüzy›l

4. Ernst Jünger - Reaksiyoner Modernizm - Völkisch hareketi.

PARAD‹GMA YAYINCILIK

Alemdar Mah. Çatalçeflme Sok. Yücer Han No: 42/3-5 – 34110Ca¤alo¤lu/‹STANBULTel: (0 212) 528 19 28Faks: (0 212) 526 81 52www. paradigmakitap.cominfo@paradigmakitap.com

Michael E. Zimmerman

HeideggerModerniteyle Hesaplaflma

Teknoloji, Politika, Sanat

Türkçesi

Hüsamettin Arslan

‹stanbul 2011

Michael E. Zimmerman: 1946’da do¤du. Temel ilgi alan› Budizm, Heidegger, Nietzsche, Ken Wilber ve Eko-loji. Denison Üniversitesi’nde bir y›l asistan profesörlük yapt›ktan sonra, 1975-2005y›llar› aras›nda Tulane Üniversitesi felsefe departman›nda felsefe profösörü, TulaneInstitute for Humanities and Arts’da direktör olarak çal›flt›. Sean Esbjörn-Hargens’leekoloji hakk›ndaki flu kitab› yazd›: Integral Ecology: Uniting Multiple Perspectives on theNatural World. 2006 y›l›ndan bu yana Colorado Üniversitesi’nde çal›fl›yor. Martin He-idegger uzman›; bu konuda çok say›da kitab› ve makalesi var. Yazar›n elinizdeki ki-tab› ayn› zamanda Portekizce ve Çinceye de çevrilmifl durumda. Doktora tezini Ed-ward G. Ballard gözetiminde yapt›: Tez konusu: "The Concept of the Self in Heideg-ger's Being and Time” (Heidegger’in Varl›k ve Zaman’›nda Ben Kavram›).

Kitaplar›Eclipse of the Self: The Development of Heidegger’s Concept of Authenticity; (At-

hens: Ohio University Press, 1981; ikinci bask› 1986).Environmental Philosophy: From Animal rights to Radical Ecology (Englewood

Cliffs: Prentice-Hall, 1993).Contesting Earth’s Future: Radical Ecology and Postmodernity (University of Ca-

lifornia Press, 1994)Antolojiler: The Thought of Martin Heidegger, Vol. XXXII, Tulane Studies in Philosophy (New

Orleans, 1984).

Makalelerinden Baz›lar›"Heidegger, Ethics, and National Socialism," The Southwestern Journal of Philosophy,

V (Spring, 1974), 97-106. "The Foundering of Being and Time," Philosophy Today, XIX (Summer, 1975), 100-

107. "The Unity and Sameness of the Self as Depicted in Being and Time," The Journal of

the British Society for Phenomenology, VI (October, 1975), 157-167. "Heidegger on Nihilism and Technique," Man and World, VIII (November, 1975,

399-414. "On Discriminating Everydayness, Unownedness, and Falling in Being and Time,

Research in Phenomenology, V (1975), 109-127. "Heidegger's New Concept of Authentic Selfhood," The Personalist, LVII (Spring,

1976), 181-212. "A Comparison of Nietzsche's Overman and Heidegger's Authentic Self," The Sout-

hern Journal of Philosophy, XIV (Spring 1976), 213-231. "Some Important Themes in Current Heidegger Research," Research in Phenomenology, VII (1977), 259-281. Reprinted in Radical Phenomenology: Essays in Memory of Martin Heidegger, ed. John

Sallis (Humanities Press, 1979). "Beyond Humanism: Heidegger's Understanding of Technology," Listening, XII

(Fall, 1977), 74-83. "Heidegger and Nietzsche on Authentic Time," Cultural Hermeneutics, IV (1977),

239-264. "A Brief Introduction to Heidegger's Concept of Technology," Humanistic Perspecti-

ves on Technology News, II (October, 1977), 10-13.3 "Heidegger and Marcuse: Technology as Ideology," Research in Philosophy and Tech-

nology, Vol. II (1977), 245-261.

"Technological Culture and the End of Philosophy," Research in Philosophy and Tech-nology, Vol. II (1977), 137-145.

"Dewey, Heidegger, and the Quest for Certainty," The Southwestern Journal of Philo-sophy, IX, No. 1 (1978), 87-95.

"Heidegger's 'Completion' of Sein und Zeit," Philosophy and PhenomenologicalResearch, XXXIX (June, 1979), 537-560.

"Marx and Heidegger on the Technological Domination of Nature," Philosophy To-day, XXIII (Summer, 1979), 99-112.

"Heidegger and Bultmann: Egoism, Sinfulness, and Inauthenticity," The ModernSchoolman, LVIII (November, 1980), 1-20.

"Socratic Ignorance and Authenticity," Philosophical Perspectives: Essays in Honor ofEdward Goodwin Ballard, Tulane Studies in Philosophy, XXIX (1980), 133-150.

"Archetypes, Heroism, and the Work of Art," Philosophy and Archaic Experience: Essays in Honor of Edward G. Ballard (Pittsburgh: Duquesne University Press, 1981). "The Religious Dimension of the 'Destiny of Being'," Phenomenology and the Unders-

tanding of Human Destiny, ed. Steven Skousgaard, (Washington, D.C.: TheUniversity Press of America), 1981.

"Toward a Heideggerean Ethos for Radical Environmentalism," Environmental Et-hics, V (Summer, 1983), 99-131.

"Heidegger and Heraclitus on Spiritual Practice," Philosophy Today, 27 (Summer,1983), 87-103.

"Humanism, Ontology, and the Nuclear Arms Race," Research in Philosophy andTechnology, VI (1983), 157-172.

"Karel Kosik's Heideggerian Marxism," The Philosophical Forum, VX (Spring, 1984),209-233.

"Heidegger's 'Existentialism' Revisited," International Philosophical Quarterly, Vol.XXIV, No. 3 (September, 1984), 219-236.

"The Role of Spiritual Discipline in Learning to Dwell on Earth," Dwelling, Place andEnvironment, ed. David Seamons and Robert Mugerauer (The Hague: Marti-nus Nijhoff, 1985).

"Anthropocentric Humanism and the Arms Race," Nuclear War: Philosophical Perspec-tives, ed. Michael Fox and Leo Groarke (New York: Peter Lang Publishers, 1985).

"The Crisis of Natural Rights and the Search for a Non-Anthropocentric Basis forMoral Behavior," The Journal of Value Inquiry, XIX (1985), 43-53.

“The Philosophical Critique of Presuppositions: Implications for Psychotherapy”(co-authored with James Greer, M.D.), Journal of Psychiatric Education.

"The Potentiating Physician: Combining Scientific and Linguistic Competence" (co-authored with Matthew Budd, M.D.), Advances: Journal of the Institute for theAdvancement of Health, III (Summer, 1986), 40-55.

"Implications of Heidegger's Thought for Deep Ecology," The Modern Schoolman,LXIV (November, 1986), 19-43.

"Feminism, Deep Ecology, and Environmental Ethics," Environmental Ethics, 9(Spring, 1987), 21-44.

"Martin Heidegger," Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade (New York: Macmil-lan Publishing Company, 1987), 248-249.

"Deep Ecology and Ecofeminism: The Emerging Dialogue," Reweaving the World:The Emergence of Ecofeminism, ed. Irene Diamond (Sierra Books: 1989).

"Quantum Theory, Intrinsic Value, and Non-Dualism," Environmental Ethics, X(Spring, 1988), 3-30.

"The Thorn in Heidegger's Side: The Question of National Socialism," The Philosop-hical Forum, XX (Summer, 1989), 326-365.

"L'affaire Heidegger," Times Literary Supplement, No. 4, 462 (October 7-13, 1988),1115-1117.

"On Vallicella's Critique of Heidegger," International Philosophical Quarterly, XXXIX(December, 1989)

"Philosophy and Politics: The Case of Heidegger," Philosophy Today, XXXIII, No. 2(Summer, 1989), 3-19.

"The Limitations of Heidegger's Ontological Aestheticism,” in Heidegger and Praxis,special issue of The Southern Journal of Philosophy, XXVIII (1990), 183-189.

“Deep Ecology, Eco-Activism, and Human Evolution,” ReVision, Vol. 13, No. 3(Winter, 1991), pp. 122-128.

"Ontological Aestheticism: Heidegger, Jünger, and National Socialism,"in Philo-sophy and Politics: The Heidegger Affair, edited by Tom Rockmore and JosephMargolis (Temple University Press, 1992).

"Heidegger, Buddhism, and Deep Ecology," The Cambridge Companion to Heidegger,ed. Charles Guignon (New York: Cambridge University Press, 1993).

“Arne Naess, Celebrant of Diversity,” The Trumpeter, Vol. 9, No. 2 (Spring, 1992),61-62.

“Reflections on Mind in Nature,” The Trumpeter, Vol. 9, No. 3 (Summer, 1992), 122-123

“Rethinking the Heidegger--Deep Ecology Relationship,” Environmental Ethics,Vol. 15, No. 3 (Fall, 1993), 195-224.

“L’ écologie profonde (Deep Ecology) et l’ écofascisme,” La crise environnementale(INRA Editions: Paris, 1997).

“E posibile un ecofascismo?” Il Progetto, XIV, no. 81-82, May-August, 1994, 19- 24. “The Death of God at Auschwitz?”, Heidegger and the Holocaust , ed. A. Milchman

and A. Rosenberg (Atlantic Highlands, NJ: Humanities Press, 1994). “Martin Heidegger: Anti-Naturalistic Critic of Technological Modernity,” Ecologi-

cal Thinkers, ed. David Macauley (New York: Guilford, 1995). “The Threat of Ecofascism,” Social Theory and Practice, 21 (Summer, 1995), 207- 238. “The Postmodern Challenge to Environmentalism,” Terra Nova, 1, No. 2 (Spring,

1996), 131-140. “Ken Wilber’s Critique of Ecological Spirituality,” Deep Ecology and World Religions,

ed. David Barnhill and Roger Gottlieb (Albany: SUNY Press, 2001), 243-269. “Possible Political Problems of Earth-Based Religiosity,” Beneath the Surface: Criti-

cal Essays on Deep Ecology, ed. Eric Katz, Andrew J. Light, and David Rothen-berg (Cambridge: MIT Press, 2000), 169-194.

“The End of Authenticity in the Postmodern Age?”, Heidegger, Authenticity and Mo-dernity: Essays in Honor of Hubert L. Dreyfus, Volume One, ed. Jeff Malpas andMark Wrathall (Cambridge: MIT Press, 2001).

"The Ontological Decline of the West," A Companion to Heidegger's "Introduction toMetaphysics," ed. Richard Polt and Gregory Fried (New Haven: Yale Univer-sity Press, 2001).

"Heidegger's Phenomenology and Contemporary Environmentalism," Eco-Pheno-menology: Back to the Earth Itself, ed. Ted Toadvine (SUNY Pres Series in Envi-ronmental Ethics and Philosophy, 2002), 73-101,

“Ecofascism: An Enduring Temptation,” Environmental Philosophy, fourth edition,ed. Michael Zimmerman, et al., (Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 2004)

Hüsamettin Arslan

1956 Mesudiye-Ordu do¤umlu. Halen Uluda¤ Üniversitesi Fen-Ed.Fakültesi Sosyoloji Bölümü ö¤retim üyesi. Hacettepe ÜniversitesiSosyal ve ‹dari Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü mezunu. Ayn› bö-lümde yüksek lisans yapt›. Doktora aflamas›nda alan de¤ifltirdi ve“bilgi sosyolojisi ve bilim sosyolojisi” konulu doktora tezini ‹stan-bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde yapt›.Epistemik Cemaat/Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi (Paradigma, 1992;ikinci bask› 2007) bilim sosyolojisi alan›nda Türkiye’de yap›lm›fl ilkakademik çal›flmad›r. Yegâne entelektüel hobisi felsefe okumak.Arslan’›n akademik dergilerde yay›nlanan yaz›lar› d›fl›nda yay›n-lanm›fl bir kitab› daha var: Jöntürkler, Jönkürtler, Muhafazakârlar/Meç-hul Okurla Söylefliler (Paradigma, 2009).

Derleme ve çeviri: ‹nsan Bilimlerine Prolegomena/Dil, Gelenek, Yorum(Paradigma, 2002); Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler (Paradigma,2002); Retorik, Hermeneutik ve Sosyal Bilimler (Paradigma, 2002);

Çevirileri: I. Lakatos ve A. Musgrave (ed.), Bilginin Geliflimi ve Bilgi-nin Geliflimiyle ‹lgili Teorilerin Elefltirisi (Paradigma, 1992); Chalmers,A., Bilim Dedikleri (ilk bask› 1992; gözden geçirilmifl bask› Paradig-ma 2007);Barnes, B., T.S. Kuhn ve Sosyal Bilimler (gözden geçirilmiflbask›, Paradigma, 2008); John W. Murphy, Postmodern Sosyal Analizve Postmodern Elefltiri (Paradigma, 2000); Ellul, J., Sözün Düflüflü (Pa-radigma, 2. bask›, 2004), Woolgar, Steve, Bilim: Bilim ‹desi ÜzerineSosyolojik Bir Deneme (Paradigma, 1999); Falzon, C., Foucault ve Sos-yal Diyalog (Paradigma, 2001); W. J. T. Mitchell, ‹konoloji: ‹maj, Me-tin, ‹deoloji (Paradigma, 2005); (‹smail Yavuzcan’la birlikte) Gada-mer, H. G., Hakikat ve Yöntem I ve II (Paradigma, 2008-2009); Kear-ney, Richard, Ça¤dafl Filozoflarla Söylefliler (Paradigma, 2010). Kathle-en M. Wheeler, Romantizm, Pragmatizm ve Dekonstrüksiyon (Paradig-ma, 2011); Zimmerman, Michael E., Heidegger: Moderniteyle Hesap-laflma/Teknoloji, Politika, Sanat (Paradigma, 2011).

Hiç unutulmayan Teresa için

Wo aber Gefahr ist, wächstDas Rettende auch

(Fakat tehlike neredeyse, kurtar›c› güç de oradad›r.)

Friedrich HölderlinPatmos

‹çindekiler

Editörün Önsözü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .XVIITeflekkür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIGirifl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Birinci K›s›mHeidegger ve Prodüksiyonist Metafizi¤in Politikalar›:

Yeni Bir ‹fl/Çal›flma Dünyas› Aray›fl›Birinci BölümAlmanya’n›n Moderniteyle Hesaplaflmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

A. Heidegger’in Reaksiyoner Politikalarla Belirsiz ‹liflkisi . . . . . . 28

B. Modern, Endüstriyel Almanya’n›n Izt›rapl› Do¤uflu . . . . . . . . . . . 31

C. Völkisch Hareketin Moderniteye Sald›r›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

D. Büyük Savafl›n Ola¤anüstü Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

‹kinci BölümHeidegger’in Modern Teknolojiyi Erken ElefltirilerininPolitik Boyutlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

A. Heidegger’in Ayd›nlanma Gelene¤ini Erken Elefltirisi . . . . . . . 53

B. Varl›k ve Zaman’daki Modernite ve Y›¤›n Kültürü Elefltirisi . . 58

C. Heidegger’in Modern Teknolojiyle Mücadelede Spengler’i Elefltirel Kendine Maletmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Üçüncü BölümHeidegger, Nasyonal Sosyalizm ve Modern Teknoloji . . . . . . . 79

A. Heidegger’in Jünger’in Yaz›lar›n›n Önemine

‹liflkin De¤erlendirmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80B. Mukadder Karar: Heidegger’in Nasyonal Sosyalizme Deste¤i 83C. “Resmî Hikâye”nin Son Elefltirisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Dördüncü BölümJünger ve ‹flçi Gestalt’› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

A. Reaksiyoner Modernizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105B. Jünger’in Savafl Tecrübesi: Aslî Tutkuyla Karfl›laflma . . . . . . . .109C. Total Mobilizasyon: Estetik Bir Fenomen Olarak Teknoloji . .118D. Jünger’in ‹flçi Gestalt’› Kavram› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122

Beflinci BölümHeidegger’in Jünger’in Düflüncesini ‹çsellefltirmesi, 1933-34 .137

A. Heidegger’in 1933 Rektörlük Konuflmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . .139B. ‹flin Do¤as› ve ‹flçi Devleti Hakk›ndaki Politik Konuflmalar . .143

C. Heidegger’in Jünger’in Maskülinist Retori¤ini ‹çsellefltirmesi 147

Alt›nc› BölümJünger’in Düflüncesinin Heidegger’in Olgun Teknoloji Anlay›fl›ndaki Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

A. ‹lk Dalgay› Kanalize Etmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156B. Heidegger’in Jünger’in ‹flçi Gestalt’› Projesini Dönüfltürmesi .160C. Heidegger’in, Jünger’in Gelecek Vizyonu Karfl›s›nda

De¤iflen Tutumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165D. Heidegger’in Teknoloji Ça¤›na Savafl Sonras› Yaklafl›m› . . . .176

Yedinci BölümNasyonal Sosyalizm, Nietzsche ve Sanat Eseri . . . . . . . . . . . . .181

A. Heidegger ve “Trajik Hayat Görüflü” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

B. “Nasyonal Estetizm” Olarak Nasyonal Sosyalizm . . . . . . . . . . . . .188C. Nietzsche’nin Artan Kaosu S›n›rlayan

Bir fiey Olarak Sanat Görüflü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202

Sekizinci BölümHölderlin ve Sanat›n Kurtar›c› Gücü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211

A. fiairin Alman Geist’›n› Dönüfltürmedeki Rolü . . . . . . . . . . . . . .212

B. Almanya’n›n Kutsanm›fl Görevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215C. Heidegger’in Almanya’n›n Trajik Kaderiyle ‹lgili De¤iflen

Vizyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219D. Yeryüzü, Dünya ve Otantik Yaratma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224

E. Tanr›’n›n Auschwitz’de Ölümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233

‹kinci K›s›m

Heidegger’in ProdüksiyonistMetafizi¤i Elefltirisi

Dokuzuncu BölümTeçhizat/Alet-Edavat, ‹fl, Dünya ve Varl›k . . . . . . . . . . . . . . . . .247

A. Atölyenin Dünyas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248B. Heidegger’in Kant ve Aristoteles’e Borcu . . . . . . . . . . . . . . . . . .256

C. Zamana Özgülü¤ün Varl›¤›n Anlafl›lmas›ndaki Rolü . . . . . . . .261

Onuncu BölümVarl›k ve Zaman: Prodüksiyonist Metafizi¤in SondanBir Önceki (Penultimate) Aflamas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267

A. Heidegger’in Erken Enstrümantalist Ontolojisi . . . . . . . . . . . . .268B. Heidegger’in Erken Düflüncesinde Enstrümantalizmden-

Yoksun Bir Ontolojinin Delili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273C. Grek El Sanat› ve Prodüksiyonist Metafizi¤in Kökleri . . . . . . .277D. Otantik ‹ffla ve Üretim Olarak Bilim ve Fenomenoloji . . . . . . .287

On Birinci BölümProdüksiyonist Metafizi¤in Tarihi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291

A. Varl›¤›n Energia’dan Actualitas’a,

Güç Tutkusuna Dönüflümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294B. Hakikatin Aletheia’dan Kesinli¤e Dönüflümü . . . . . . . . . . . . . .303

C. Tözün (Substance) Hypokeimenon’dan Özneye Dönüflümü . .317

On ‹kinci Bölüm“Emekçi Hayvan”›n Üretim Devreleri:Tutkuya Tutkunun Tezahürü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331

A. ‹nsanlar›n Rasyonel Hayvanlar Olduklar› Fikrinin Elefltirisi .332B. Hannah Arendt’in “Emekçi Hayvan” Anlay›fl› . . . . . . . . . . . . .340C. Modern Teknolojinin Sibernetik Karakteri:

Tutku Kendine Tutkuludur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .344D. Michel Foucault ve Bio-‹ktidar Aray›fl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .350

On Üçüncü BölümModern Teknoloji Gündelik Dünyay› Nas›l Dönüfltürüyor — ve Nas›l Yeni Bir Gündelik Dünyaya ‹flaret Ediyor? . . . . . . . .355

A. Yeni Teknik Ayg›tlar Gündelik Hayat› Nas›l De¤ifltiriyor? . . .356B. Uzay›n ve Zaman›n Teknolojik Dönüflümü . . . . . . . . . . . . . . . .362C. ‹flin/Eme¤in, ‹flçinin ve Alet-Edavat›n Fonksiyonelleflmesi . . .367D. Gestell: Modern Teknolojinin “Özü” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .373E. Modern Teknolojiden Kurtulufl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .378

On Dördüncü BölümOtantik Üretim: Ontolojik ‹ffla Sanat› Olarak Techne . . . . . . . .383

A. Kafa Kar›flt›r›c› Bir Düalite: Kendi Kendine-Do¤an fiey Olarak Varl›k ve Görünüfle Ç›kan fiey Olarak Varl›k . . . . . . . . . . . . . .385

B. Techne ve Poiesis Olarak Otantik Üretim . . . . . . . . . . . . . . . . . .394C. Sanat Eseri, fiey, ve Otantik Üretim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .405D. Rilke, Cézanne ve “fiey”in ‹fflas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .407E. Heidegger ve “Derin Ekoloji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .414F. ‹nsan Bedenini “Olmaya” B›rakmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .420

SonuçHeidegger’in Modern Teknoloji Kavram› Üzerine Elefltirel Refleksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .425

A. Hegel’in Gölgesinde: Heidegger’in Tarihsel Determinizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .430

B. Heidegger’in Temel Aray›c›-Prodüksiyonist Metafizi¤iDekonstrüksiyonunun Kavramsal ve Politik Elefltirisi . . . . . . .436

C. Cinsiyet Farkl›l›¤› versus Ontolojik Farkl›l›k . . . . . . . . . . . . . . .458

‹ndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .469

Editörün Önsözü

Indiana University Press flu üçleme ile Indiana Teknoloji FelsefesiSerisi’ni yay›nlamaktan gurur duyuyor: Larry A. Hickman, JohnDewey’nin Pragmatik Teknolojisi [John Dewey’s Pragmatic Techno-logy]; Don Ihde, Teknoloji ve Hayat Dünyas›: Cennetten Yeryüzüne[Technology and the Lifeworld: From Garden to Earth]; Michael E.Zimmerman, Heidegger/Moderniteyle Hesaplaflma [Heidegger’s Conf-rontation with Modernity] (kitab›n bafll›¤›n› Türkçeye çevirirken mi-ni bir de¤ifliklik yapt›k, ç.).

Indiana Serisi aç›kça teknoloji felsefesine hasredilmifl ilk KuzeyAmerikan serisidir. (Felsefe ve teknolojiyle ilgili, özellikle de inter-disipliner incelemeleri bir araya getiren baflka seriler var, fakat buserilerin hiçbiri felsefe içindeki yeni bir alt disiplinin geliflimine has-redilmifl de¤il.) Genel olarak ele al›nd›¤›nda, bu seri teknolojiyle il-gili genifl bir sorunlar yelpazesini felsefî perspektiften hareketle elealacak. Yaklafl›m›m›z felsefî aç›dan ço¤ulcu bir yaklafl›m; ilk raund-da yay›nlad›¤›m›z kitaplar da bunun delili. Hem Amerikan prag-matist hem de Euro-Amerikan trendlerindeki gelenekleri takdimediyor.

Üçlememiz ayn› zaman dilimiyle ilgili. Seriye, teknoloji sorun-lar› felsefelerine merkezî katk›larda bulunmufl iki erken yirminci

yüzy›l filozofunun, yani John Dewey ve Martin Heidegger’in radi-kal de¤erlendirme ve yorumlar›yla bafll›yoruz. Keza Teknoloji ve Ha-yat Dünyas›’nda kendi kültürel konumunda teknolojiyle ilgili birçerçeve ve sorunlar dizisiyle de bafll›yoruz. Daha sonra bu seriye,“Mühendisli¤in Do¤uflu,” “Büyük Enstrüman Bilim,” “Medya veRasyonalite,” “Alg›n›n Teknolojik Dönüflümleri” ve baflka birçokla-r› dahil çok daha tematik nitelikte ciltler ilave edece¤iz.

Amac›m›z yeni ortaya ç›kan teknoloji felsefesi alan›yla ilgilidengeli, makûl ve sa¤lam bir perspektif dahilinde felsefî bak›mdanhem elefltirel, tarihsel ve yorumlay›c› hem de özgün ve tematik me-tinler yay›nlamak.

Heidegger/Moderniteyle Hesaplaflma’da Michael Zimmerman,Martin Heidegger’in teknoloji konusundaki elefltirel ve vaktinde ye-niden de¤erlendirmesini üstleniyor. Heidegger’in yirminci yüzy›l›nönde gelen felsefe devlerinden biri oldu¤u kuflku götürmez. K›taAvrupas›nda tescil edilmifl bir etkisi vard›r; bugünün tart›flmalar›-n›n ço¤undaki ana flahsiyetlerin arkas›ndaki en önemli filozoftur.‹ki önemli hermenoytik filozof Hans Georg Gadamer ve Paul Rico-eur ona borçlar›n› teslim etmifllerdir; Almanya’daki ça¤dafl elefltirelteorinin lideri Jürgen Habermas’›n, Fransa’da geç strüktüralist/ya-p›salc› Michel Foucault’nun, dekonstrüksiyonist Jacques Derri-da’n›n teslim ettikleri gibi.

Kuzey Amerika’da varoluflçu diye bilinen William Barrett ile“post-analitik” filozof Richard Rorty gibi farkl› filozoflar Heideg-ger’i felsefenin zirvesindeki “üç isim”den biri olarak görürler. Bar-rett, Heidegger’in ad›n› bu kategorideki Wittgenstein ve James’le,Rorty, Wittgenstein ve Dewey’yle birlikte zikreder.

Bu seri için çok daha önemli olan fley, Heidegger’in teknoloji ça-¤›na do¤rudan yönelen ve onu düflüncesinin merkezine yerlefltirenen önemli tek filozof olarak durmas›d›r. Teknoloji felsefesine hiçbirelefltirel ya da tarihsel bak›fl Heidegger’i görmezden gelemez. Pla-ton’dan günümüze metafizi¤in tarihinin tümünün, teknoloji ile bi-lim aras›ndaki iliflkinin bilimin içinde dünyan›n teknolojik ifflas›n›nenstrüman› haline geldi¤i paradigma de¤iflikli¤iyle birlikte teknolo-ji ça¤›na giden yol oldu¤u tezi, teknoloji sorunlar›n› en yüksek me-tafizik ve ontolojik statüye ç›kar›yor.

Fakat bir felsefe devi olarak Heidegger’in pozisyonunu ‹kinciDünya Savafl› öncesi ve esnas›nda Nasyonal Sosyalizmle kurdu¤uiliflki sakatlayarak tahrif ediyor. Bu tart›flman›n bafllamas› hem He-idegger’e afl›r› ve ola¤and›fl› suçlamalar› hem de Heidegger’i kör sa-vunmalar› ön plana ç›kar›yor.

Michael Zimmerman’›n Birinci K›s›m’daki gözü pek ve denge-li yeniden de¤erlendirmesinin çok önemli olmas›n›n nedeni budur.O bu sorunlarla dolays›zca yüzlefliyor ve zaman›n kontekstüel tari-hini izleyerek Heidegger’i, hem Heidegger’in döneminin di¤er “re-aksiyoner modernistleriyle’ birlikte yer ald›¤› Alman entelektüel ik-limine hem de Almanlar’›n kapitalizm ile sosyalizm aras›ndakiüçüncü yol olarak kaderiyle ilgili ortak temaya yerlefltiriyor. FakatZimmerman ayr›ca Heidegger’in genç ça¤dafl› Ernst Jünger’in ür-pertici savafl-yanl›s› teknoloji görüflünün baz› boyutlar›n› benimse-di¤ini de keflfediyor. Bu yorum yeni oldu¤u kadar dramatik bir yo-rumdur; bu en az›ndan Hitler Almanyas›’nda vukulan fleylerle ilgi-li bugünkü bilgimizden geriye bak›ld›¤›nda böyledir.

Zimmerman’›n yorumu durumu anlafl›labilir k›l›yor fakat hiçbirflekilde affedici de¤il. Nicholas Berdyaev’in yirmilerin bafllar›ndaHeidegger gibi tam zaman›nda konuflarak, Birleflik Devletler ‹le Sov-yetler Birli¤i’nin “metafizik muadili” diye adland›rd›¤› üçüncü yoltemas› daha sonra Alman Nasyonal Sosyalizmi’nin bafll›¤› halinegelmifltir. Fakat ikisi aras›ndaki bu alternatif ortadan kalkm›fl de¤il.Günümüzde baflkalar›n›n yan›s›ra Ayetullah Humeyni’nin konufl-malar›nda da yank›s›n› buluyor. Zimmerman, Heidegger araflt›rma-lar›yla ilgili bu s›k›nt› verici sorunun derin analizini yapmakta bildi-¤im di¤er yorumculardan çok daha baflar›l› ve kimse Zimmerman’›okuduktan sonra basitçe fleylere ne iseler öylelermifl gibi dönemez.

‹kinci K›s›m’da teknolojinin rolü ve teknoloji ça¤›n›n do¤ufluHeidegger’in kuflat›c› felsefî projesi içinde ele al›n›yor. Bat›l› tekno-lojik dünyay› görme tarz›yla sonuçlanan varl›¤›n tarihine odaklan›-yor. Burada büyük ölçüde Heidegger’le bafllayan romantizmdenderin ekolojinin imalar›na uzanan bir spektrum inceleniyor. He-idegger’in daha sonraki teknoloji felsefesinde oynad›¤› rolün de,yeniden de¤erlendirmenin d›fl›nda incelenmesi ve elefltiriye tâbi tu-tulmas› gerekiyor.

Heidegger/Moderniteyle Hesaplaflma Indiana Teknoloji FelsefesiSerisi’nin amaçlar›n› gözal›c› bir biçimde gerçeklefltiriyor. Elefltirelolarak ve azimle çok zor sorunlarla hesaplafl›yor; kendisini genellik-le ço¤u yazar›n gere¤inden fazla bafltan savma ütopyac›l›¤› ile ço¤ufilozofun kasvetli ütopyadan yoksunlu¤u aras›nda bir yerde ko-numland›r›yor. Ütopyac› ve ütopyadan yoksun yazarlar›n aksine,Zimmerman teknoloji ile yorumcular›n›n — bu durumda Heideg-ger’in — belirsizliklerini dikkatle ve derinlikli olarak ele al›yor.

Don Ihde

Teflekkür

Bu kitab› yazmam konusunda bana cesaret veren ve katk›da bulu-nan herkese müteflekkirim. Elinizdeki kitab› hat›r› say›l›r ölçüde ge-lifltiren istisnaî editöryal yard›m için bana zaman›n› ve enerjisini ve-ren araflt›rmac› eflim Teresa Toulouse’a teflekkür ederim. O beni ay-n› zamanda baflka birçok konuda da desteklemifltir.

Indiana University Press’in felsefe teknoloji serisinin editörüDon Ihde’ye beni bu kitab› yazmaya ikna etti¤i ve bana yay›nlan-mas› tavsiyesinde bulundu¤u için müteflekkirim. Indiana Univer-sity Press’in k›demli yay›n editörü Janet Rabinowitch bu kitab›n ha-z›rland›¤› y›llar boyunca deste¤ini esirgemedi.

Keza Charles P. Bigger, John D. Caputo, Hubert L. Dreyfus,William J. Richardson, Charles M. Sherover, Thomas J. Sheehan, Ge-ne D’Amour, Parvis Emad, Carla Fishman, John D. Glenn, MichelHaar, Jeffrey Herf, Eric Mack, Frank Schalow ve Kathleen Wright’akatk›lar›ndan dolay› teflekkürler.

Tulane Üniversitesi’nden alt› ayl›k araflt›rma izni almasayd›mve National Endowment for the Humanities’den mütakip alt› ayiçin araflt›rma bursu alamasayd›m bu kitab› vaktinde bitiremezdim.Tulane ve NEH’e 1988-89 akademik y›l› s›ras›ndaki malî destekle-

rinden dolay› müteflekkirim. Tulane’un Akademik ‹kinci-Baflkan›ve Dekan› Francis L. Lawrence NEH bursu almama imkân sa¤layandüzenlemelerin gerçekleflmesinde önemli bir rol oynad›. Y›llar› bu-lan deste¤inden dolay› ona teflekkür ederim.

Newcomb College felsefe departman›nda y›llarca yönetici asis-tanl›¤› yapan Shirley Pratt bu kitab› kompoze etti¤im zaman s›ra-s›nda çok de¤erli bir destek verdi. Vefas›ndan ve ilgisinden dolay›ona minnettar›m. Keza yard›mlar› için Carol Jobtanski ile CarolRussell’a teflekkür ederim.

Nihayet s›rada y›llar› aflan anlay›fl ve sevgilerinden dolay› mü-teflekkir oldu¤um baflka birçok meslektafl›m ve dostum var ellbette.

Girifl

Ça¤›m›z makine ça¤› oldu¤u için teknoloji ça¤›de¤il; teknoloji ça¤› oldu¤u için makine ça¤›d›r.

[WHD: 54624]

Bu kitap, yirminci yüzy›l›n büyük filozofu Martin Heidegger’in mo-dern teknolojiyi nas›l yorumlad›¤›n› ve de¤erlendirdi¤ini tart›fl›yor.Heidegger’e göre “modern teknolojinin” birbiriyle ba¤lant›l› üç an-lam› vard›r: ‹lki, genellikle endüstriyalizmle iliflkilendirilen teknikler,ayg›tlar, sistemler ve üretim süreçleri; ikincisi genellikle moderniteyleiliflkilendirilen rasyonalist, bilimsel, komersiyalist*, faydac›, antropo-sentirik/insanmerkezci, seküler dünya görüflü; üçüncüsü fleyleri,hem endüstriyel üretim süreçlerini hem de modernist dünya görü-flünü mümkün k›lan ça¤dafl anlama yahut açma/iffla etme modu. Heideg-ger “modern teknolojinin” üçüncü anlam›n›n çok önemli oldu¤u id-dias›ndad›r. Hem endüstriyalizm hem de modernite, fleyleri tekno-lojik gücün egemenlik alan›n› teknolojik güç lehinde geniflletecekhammadde olarak anlama/aç›klama amac›ndaki ça¤dafl e¤ilimin

*Commercialism: Ticarî ruh, ticarî kurumlar ve ticarî yöntemler; kâr ve ç›kara veyamalî baflar›ya afl›r› vurgu; insanlara ve nesnelere ticarî baflar› ve kâr noktas›ndanbakma ve her fleyi ticarî bir meta olarak görme e¤ilimi; e¤itim ve ö¤retimin ticari-leflmesinde oldu¤u gibi. (ç.)

semptomlar›d›r. Heidegger’e göre, fleylerin bu tek-boyutlu izah›, in-sanî kararlardan de¤il, bizatihi “varl›¤›n tarihi” içindeki geliflmeler-den do¤mufltur. Bu tarih içindeki teknolojik aflama fleylerin anlafl›l-ma tarz›n›, insanlar› flu ya da bu flekilde endüstriyel düzenin bir par-ças› olmaya ve onunla iliflkili modern dünya görüflünü benimseme-ye mecbur kalacaklar› ölçüde dönüfltürmüfltür.

Bu çal›flmada, “modern teknolojinin” en önemli anlam› fleylerindaima hammadde olarak ça¤dafl anlafl›lmas› olacakt›r. Fakat okur“modern teknolojinin” ayn› zamanda bu anlafl›lmay› mümkün k›-lan endüstriyalizm ve modernist dünya görüflü anlam›na geldi¤iniunutmamal›d›r. Daha aç›klay›c› olmak, özellikle de fleylerin tekno-lojik çiçeklenifline yol açan endüstriyel süreçlere ve teknik ayg›tlaraat›fta bulunmak için “endüstriyel teknoloji” terimini kullanaca¤›m.

Heidegger’in modern teknolojiyi fleylerin a盤a ç›kma/aç›lmatarz› olarak izah› ancak Alman felsefesi tarihine yerlefltirildi¤indeaç›klanabilir. Kant gibi Heidegger de, filozofun görevinin insanî bil-giyi ve eylemi mümkün k›lan tranzendental flartlar› keflfetmek ol-du¤una inan›yordu. Bu flartlar›n kendileri fleyler (things) de¤il, tamtersine fleyleri objektif tecrübemizi mümkün k›lan faktörlerdir. Mo-dern teknolojiyi analizinde Heidegger entiteleri (entities)* hammad-de olarak tek-boyutlu tecrübe imkân›m›z›n zorunlu flartlar›n› kefl-fetme teflebbüsünde bulunmufltur. T›pk› Hegel gibi Heidegger de,insanî aktivitelerin genellikle kendi kendilerine at›fta bulunmad›k-lar›n› ve kendi kendilerinden kaynaklanmad›klar›n›, tersine onlaradilin ve kavramlar›n insan›n kontrolü alt›nda bulunmayan tarihsel“uyumunun” k›lavuzluk etti¤ini ve onlar› flekillendirdi¤ini iddia et-

2 Heidegger

*Entite/entity (lat. Entitas): 1. Varl›k; ba¤›ms›z, kendi kendisine-yeterli varl›k; birfleyin niteliklerine ya da özelliklerine karfl› bir fley olarak varl›¤›; bir fleyin özü, as-lî do¤as›, gerçek varl›¤›; 2. Varl›¤› ve karakteri itibar› ile farkl›, objektif ya da fizikgerçekli¤i olan fley; ba¤›ms›z ve ayr› varl›¤› olan fley; üniter ve kendisine özgü ka-rakteri olan fley; 3. Düflünce ya da tranzendental/aflk›n soyutlamas›, ideal kav-ramlaflt›rmas›: as›l varl›¤›n yerini alan baflka bir fley (aflk, ak›l, güzellik, say›lar,özellefltirilmifl iliflkiler, elektron. Felsefedeki anlam› özellikle de teorik terim. Te-rimin Türkçedeki “varl›k” kavram›yla karfl›lanmas›n›n yanl›fl oldu¤unu düflüne-rek “entite” diye karfl›lamay› uygun gördüm. Baflka bir Türkçe karfl›l›k da bula-mad›m. Bereket versin, her yabanc› terimi çevirmek gibi bir mecburiyetimiz yok.[H. Arslan].

mifltir. Bu kavramsal-lingüistik oyun insanî eylemin, bilginin veinanc›n belirli tarihsel devirlerdeki imkânlar›n› flekillendiren kate-gorileri belirler. Heidegger, Hegel’in tarihin tanr›sal ben-bilinci isti-kametinde ileriye do¤ru bir hareket oldu¤u fikrini reddetse de, heriki düflünür de Bat›l› insanl›¤›n içine “at›lm›fl” oldu¤u farkl› tarihseldönemlere damgas›n› vuran kavramsal ve ontolojik “hareketlerin”do¤as›n› keflfetme girifliminde bulunmufltur. Heidegger, dönemle-re-damgalar›n› vuran bu hareketlerin kendilerinin dünya görüflleride¤il, belirli bir dünya görüflünün do¤uflunun ontolojik zorunluflartlar› olduklar›na inan›yordu. Bu yüzden, Heidegger için “moder-nite” denilen dünya görüflü, ça¤dafl durumu aç›klamaktaki nihaî te-rim de¤il, aksine, gözden kaçan çok daha derin bir hareketin iflare-tiydi. O, bu tarihsel dönemlerin deviniminin Platon’un metafizi¤iy-le bafllayarak teknoloji ça¤›nda zirvesine yükseldi¤ini savunuyor-du. Bat› tarihindeki büyük dönemler — Grek ça¤›, Roma ça¤›, Orta-ça¤, Ayd›nlanma ça¤› ve teknoloji ça¤› — Heidegger’e göre, Bat› in-sanl›¤›n›n bir fleyin bir fley “olmas›n›n” ne anlama geldi¤ine iliflkinkavray›fl›ndaki uzun bir “çöküflün” aflamalar›na iflaret eder. Özel-likle de teknoloji ça¤›nda bir fleyin bir fley “olmas›,” kendi kendisi-ni-takviye eden teknolojik sistem için hammadde olmas› anlam›nagelir.

Heidegger’in modern teknolojiyi yorumu, natüralistik antropo-lojinin ortaya koydu¤u çok daha bildik yorumdan kökten farkl›d›r.Bu antropolojiye göre bilinç, insan hayvan› çok farkl› iklimlere vemaddî flartlara özel olarak uyumlu hale getiren evrimci bir geliflme-dir. ‹nsanlar aletleri ve sembolleri nas›l yapmalar› ve kullanmalar›gerekti¤ini ö¤rendikleri için hayatta kalm›fllard›r. Bu tür bir antro-poloji için modern endüstriyel teknoloji ilkel insanl›k taraf›ndankullan›lan aletlerin sadece sofistike bir versiyonudur. Daha öncekiteknoloji ile flimdiki teknoloji aras›ndaki büyük farkl›l›k sadece ye-ni aletlerin insanî hayat›n daha önceki dönemleri için bilinmeyen bi-limsel ilkelere göre tasarlanarak infla edilmifl olmas›d›r.

Heidegger, bu natüralist ve enstrümantalist teknoloji görüflü-nün çok s›n›rl› bir geçerlili¤i oldu¤unu düflünüyordu. O, “ak›ll›hayvan”la ilgili varsay›mlar›, insanlar› yaln›zca yüksek zeka sahibihayvanlar olarak anlamay› reddederek tart›flmaya açar. O ayr›ca,

Girifl 3

endüstriyel teknolojinin maddî pratiklerin tarihsel deneme ve yan›l-malar›ndan do¤du¤u tezine karfl› ç›karak, bunun yerine, endüstri-yel teknolojinin fleylerin ne olduklar›n› anlaman›n tek boyutlu mod-lar›ndan biri oldu¤u için do¤du¤unu ileri sürer. Heidegger’e göre,bir fley için “olmak,” “aç›lmak” veya “iffla olmak” demektir. Belirlibir dönemde, insanî davran›fl› fleylerin kendilerini iffla etme tarzlar›flekillendirir. E¤er fleyler kendilerini Tanr›’n›n yaratt›¤› fleyler ola-rak iffla ediyorsa, insanlar onlara bir flekilde, e¤er fleyler kendileriniyaln›zca hammadde olarak iffla ediyorsa insanlar onlara baflka birflekilde muamelede bulunur.

Heidegger’in fleyleri anlaman›n teknolojik moduna ilgisi “enti-telerin varolmalar›n›n” ne anlama geldi¤i konusunda hayat› boyun-ca sürdürdü¤ü entelektüel faaliyetle çok derinden iliflkilidir. O,“varl›kla/varolufl”la fleylerin Platon’un formlar› veya H›ristiyanTanr› gibi ezelî ve ebedî “temeli”ni kastetmez. Tam tersine o “varo-luflu,” entitelerin kendi kendilerini iffla ettikleri tarihin flekillenmeyollar› olarak tan›mlar. Büyük hedeflerinden biri “entitelerin varl›-¤›n›n/oluflunun” yüzy›llar boyunca içinde de¤iflti¤i sürecin do¤as›-n› ve karakterini anlamakt›r. O entitelerin varl›¤›n›n tek-boyutlu,teknolojik kavran›fl›n› tarih öncesi insanl›kta onbinlerce y›l önce de-¤il, çok daha son zamanlarda — kadim Yunanistan’da bafllayan birtarihin nihaî aflamas› olarak görüyordu. Heidegger’e göre, Bat›’n›ntarihi, kadim Greklerin “prodüksiyonist/üretim için üretim metafi-zi¤inin” zamanla modern teknolojiye dönüflerek dejenere olma tar-z›n›n tarihidir.

Teknolojik ça¤ metafizi¤in tarihinin sonuna rastlad›¤› için, He-idegger yorumcular› çok daha genel “teknoloji” sorununun kendi-sine bu tarihte oynad›¤› merkezî rolün hakk›n› teslim edememifltir.Fakat asl›nda Heidegger, teknoloji ça¤›n›n metafizi¤in tarihinin tabafllang›c›ndan itibaren flekillenmeye bafllad›¤›n› düflünüyordu: Sa-hiden da o buna inand›¤› için, modern teknoloji bu tarihin kaç›n›l-maz sonucuydu. Metafizi¤in Grek kurucu babalar› entitelerin varl›-¤›n› önce-teknolojik bir tarzda tan›mlam›flt›. Onlar için “olmak,”“üretilmifl olmak” demekti. Bu sebeple, Heidegger’e göre, metafizi-¤in tarihi prodüksiyonist metafizi¤in kendisini serimlemesinin tarihi-dir. Varl›¤›n/oluflun teknolojik kavran›fl›, yani her fleyin sonu gel-

4 Heidegger

mez bir üretim ve tüketim süreci için hammadde olmak d›fl›nda hiç-bir fley olmad›¤› görüflü, prodüksiyonist metafizi¤in tarihindeki sonaflamad›r sadece. Heidegger, Platon’u bu metafizi¤in kurucusu ola-rak okur. Di¤er Grekler gibi insanî imal ve üretimle büyülenen Pla-ton entitelerin varl›¤›n›/oluflunu insanî imalat kaynakl› terimlerleanl›yordu. Gerçekten de Heidegger, onun ideal “form” — ezelî veebedî olarak mevcut ve nihaî reel fley — kavram›n›, kopya ya damodelin zanaatkâr›n faaliyetinde oynad›¤› rolden türetti¤ini önesürer. Zanaatkâr›n modeli nas›l yapt›¤› fleye yap›s›n› veriyor ise, ay-n› flekilde ezelî ve ebedî form da zamansal-empirik dünyada varl›-¤a gelen fleylere yap›lar›n› sa¤lar. Platon ezelî ve ebedî, empirik-ol-mayan formun fleylerin de¤iflmeyen, daima mevcut temeli ya da pa-yandas› oldu¤unu düflünüyordu. O, prodüksiyonist metafizi¤in ta-rihinin tümü için kesinlik sa¤layacak flekilde, bir fleyin “olmas›” içinbir “nihaî” temele dayanmas› gerekti¤ini öne sürer. Böylece pro-düksiyonist metafizik ayn› zamanda bir temel aray›c› (foundationa-list) metafizik haline gelir.

Elinizdeki metnin temel görevlerinden biri Heidegger’in Pla-ton’un öncülük etti¤i prodüksiyonist ve temel aray›c› metafizi¤innas›l modern teknolojiye, yani, bir fley için “olmak”›n sadece ve sa-dece üretim ad›na üretmeye mecbur kalan özne için hammadde ol-mak anlam›na geldi¤i görüflüne intikal etti¤ine iliflkin analiziniaç›klamakt›r. Heidegger kariyerinin bafl›ndan itibaren büyük ölçü-de ifl ve üretimin do¤as›yla — ve onlar›n entitelerin varl›¤›/olufluile ba¤lant›s›yla — ilgilenmifltir. Varl›k ve Zaman’› atölye ve teçhi-zat/gereçler dünyas›n›n yorumuyla bafllatmas› hiç de tesadüfî birfley de¤ildir.

Bu çal›flman›n ikinci görevi, prodüksiyonist metafizi¤in tarihi-nin, Heidegger’in iflin do¤as›na, iflte kullan›lan materyale ve çal›fl-man›n üretti¤i “ifllerin” do¤as›na giderek artan körlük olarak gör-dü¤ü üretim tarzlar›n› nas›l teflvik etti¤ini göstermektir. Elinizdekimetnin bununla ba¤lant›l› üçüncü görevi, “otantik/hakiki olma-yan” çal›flma/ifl ve üretimin gündelik dünyay› nas›l dönüfltürdü¤ü-nü göstermektir. Sözün gelifli, endüstriyel teknolojinin ve modernpolitik ideolojilerin homojenlefltirici üretim süreçleri bireysel halk-lar›n ve yerlerin/mekânlar›n biricikli¤ini tahrip etmifltir. Dördüncü

Girifl 5

görevi, Heidegger’in prodüksiyonist metafizi¤in tarihini oluflturantarzlara alternatif sa¤layacak otantik çal›flma ve üretim modunu an-lama girifliminin analizini yapmakt›r.

Heidegger’e göre, üretimin otantik modunun keflfi Bat› için bü-tünüyle yeni, postmetafizik bir dönemin bafllamas›na efl de¤erde-dir. Bu yeni dönemdeki otantik üretim Greklerin bafllang›çta techne— basiretle, itinayla üretim, görünüfle-ç›karma, fleyleri olmaya-b›-rakma — ile kastettikleri fleydir. Heidegger’e göre, “fleyleri [itinay-la] olmaya-b›rakma” aktivitesi prodüksiyonist metafizik alt›nda bi-lindi¤i flekliyle “ifl/çal›flma” de¤il, sanat›n özüydü. Ancak rahats›zedici soru, bu yeni dönemin sanatsal fleyleri kavray›fl›n›n Greklerimodern teknolojide zirvesine yükselen prodüktiyonist metafizi¤esürükleyen tuzaklardan kurtulup kurtulamayaca¤›d›r. Heideggeryeni dönemin, ancak insanl›k fleylerin teknoloji ça¤›nda anlams›zhale gelen anlam›n› restore edecek bir sanat eseri “üretmeye” muk-tedir olabilirse mümkün olabilece¤ine inan›yordu.

Heidegger’in modern teknoloji konusundaki görüfllerinin butasvirini tamamlad›ktan sonra prodüksiyonist metafizik yorumunu,do¤a kavram›n›, “modern teknolojinin” etkisini ve sanat›n teknolo-jik ça¤›n d›fl›nda bir yolu sa¤layabilece¤i iddias›n› de¤erlendirece-¤iz.

Araflt›rmam›n ilk aflamalar›nda bu çal›flman›n, Heidegger’inprodüksiyonist metafizi¤in kayna¤›n›, etkilerini ve alternatiflerinianalizini aç›kl›¤a kavuflturur kavuflturmaz tamamlanaca¤›na inan›-yordum. Modern teknolojinin prodüksiyonist metafizi¤in tarihiiçinde nas›l do¤du¤unu, yeni bir tarihinin fleylerin yeni, postmeta-fizik kavran›fl›yla nas›l bafllayabilece¤ini aç›klamak bana yeterli gö-rünüyordu. Fakat araflt›rmam ilerledikçe, Heidegger’in prodüksi-yonist metafizi¤in flekillendirdi¤i bir tarih olarak Bat› dünyas›n›ntarihini yorumunun birçok bak›mdan bu yüzy›l›n bafllar›nda reak-siyonist birçok Alman’›n vizyonuyla benzerlik tafl›d›¤›n› görmeyebafllad›m. Heidegger’in imtiyazl› bir konuma ulaflmay› baflard›¤›n›,hem politik önkabûllerden hem de analizini yapt›¤› Bat› tarihinininifl-ç›k›fllar›ndan kendisini korudu¤unu varsaymak yerine, söz ko-nusu tarihe kendi tarihsel flartlar›n›n dikte etti¤i s›n›rlar içinden bak-t›¤›n› görmeye bafllad›m. Onun “prodüksiyonist metafizi¤in tarihi-

6 Heidegger

ni” kavramsal analizine rengini, ne kadar nüfûz edici görünürse gö-rünsün, kaç›n›lmaz flekilde, bizatihi kendisinin de “at›lm›fl” oldu¤ubir kültürel söyleflinin verdi¤i ve flekillendirdi¤i sonucuna vard›m.Heidegger’in varl›¤›n/oluflun tarihini yorumunun kendi tarihselflartlar›yla iliflkisi aras›nda bir iç ba¤lant› bulundu¤u yolundaki k›-lavuz inanc›m›, birbiriyle iliflkili üç olay güçlendirdi.

‹lkin, Heidegger’in Nasyonal Sosyalizmle iliflkisinin do¤as› veboyutlar›yla ilgili son aç›klamalar beni, Heidegger’in ve savunucu-lar›n›n bu dönem hakk›nda yapt›klar› yorumu — bu yoruma göreilgili dönemin düflüncesiyle alâkas› yoktu ve çok k›sa bir dönemdi— elefltirel tarzda ele almaya sürükledi.1 Nitekim asl›nda, Heideg-ger’in Nasyonal Sosyalizmi destekleme karar›, Almanya’y› yirmin-ci yüzy›l›n bafllar›ndaki politik ve felsefî kavray›fl›yla çok derindeniliflkilidir. Yine de o kendisini, ne “s›radan” bir reaksiyoner ne de“s›radan” bir Nazi olarak görür; çünkü ona göre bu tür reaksiyonerve Nazi insanlar modern teknoloji sorununun içerdi¤i metafizik ko-nular› anlama kapasitesinden yoksundur. Tam tersine o, Alman-ya’ya musallat olan ölümcül “semptomlar›n” metafizik kökleriniyaln›zca yetenekli ve yüce gönüllü bir düflünürün kavrayabilece¤i-ne inan›r.

Fakat birço¤u birbiriyle uzlaflmaz izlenimi veren bu semptom-lar Heidegger’e ve di¤er muhafazakâr Almanlar’a göre modernite-nin boyutlar› durumundaki flu ak›mlar› içeriyordu: komersiyalizm,endüstriyalizm, liberalizm, sosyalizm, Bolflevizm, Amerikan de-mokrasisi, bireycilik, bilimizm (scientism), pozitivizm ve rasyona-lizm. Heidegger, Nasyonal Sosyalizmin Almanya’y› ezme tehdidi-dinde bulunan endüstriyel kapitalizm ile endüstriyel sosyalizmin— Nasyonal Sosyalizm bu ikisi aras›nda kalm›flt› — birbiriyle iliflki-li kötülükleri aras›nda bir “üçüncü yolu” temsil etti¤ine kâniydi. Okendisine ait felsefî Nasyonal Sosyalizm versiyonunun Alman-ya’n›n kapsam› itibar› ile kadim Greklerin gerçeklefltirdi¤i bafllan-

Girifl 7

1 Being and Technology: A Study in the Philosophy of Martin Heidegger’de (The Hague:Martinus Nijhoff, 1981) John Lescerbo, Heidegger’in teknoloji anlay›fl›n›n vâk›f, an-cak bütünüyle tarihd›fl› incelemesini sunar. Loscerbo teknoloji anlay›fl›n›n politikboyutuna sedece tek bir dipnotla at›fta bulunur.

g›çla mukayese edilebilir bir “yeni bafllang›ç” yapmas›n› mümkünk›laca¤›na inan›yordu. O bu yeni bafllang›c›n, endüstriyel teknoloji-ye efllik eden yabanc›laflt›r›c› ve y›k›c› çal›flma ve üretim tarzlar›nason verece¤ini umut ediyordu. Nasyonal Sosyalist Demokratik ‹flçiPartisi’nin ruhânî Führer’i olmaya çal›flmas› tesadüfî de¤ildir; çünküHeidegger hem iflin hem de iflçilerin bütünlük ve önemlerini tekrarkazanacaklar› yeni bir düzenin do¤uflunun özlemini çekiyordu.Prodüksiyonist metafizi¤in tarihini ve karakterini provokatif yoru-mu, yaln›zca hem iflyeri ve bütünüyle Alman ulusunda modern tek-nolojinin do¤urdu¤u büyük ve keskin dönüflümler karfl›s›ndakiumutsuzlu¤unun hem de bu dönüflümler karfl›s›nda Almanya içinkoruyucu bir alternatif bulunabilece¤i umudunun ›fl›¤›nda tam ola-rak anlafl›labilir.

Heidegger’in modern teknoloji kavram›n›n tarihî kontekstiniinceleme karar›mdaki ikinci faktör Jeffrey Herf’in Reaksiyoner Mo-dernizm: Weimar ve Üçüncü Reich’ta Teknoloji, Kültür ve Politika [Reac-tionary Modernism: Technology, Culture, and Politics in Weimar and theThird Reich] adl› incelemesidir.2 Heidegger’in modern teknolojiyiyorumu hiçbir flekilde bir zamanlar düflündü¤üm kadar özgün de-¤ildir, der Herf, Heidegger’in modern teknoloji yorumu asl›nda en-düstriyalizmin ve onunla ba¤lant›l› modernite fenomeninin AlmanGeist’›n› nas›l etkiledi¤iyle ilgili uzun-soluklu Alman tart›flmas›naçok fley borçludur ve bu tart›flman›n bir parças› oldu¤u aç›kt›r. Butart›flman›n kat›l›mc›lar›n›n ço¤u, Ayd›nlanma rasyonalizmini veFrans›z Devrimi’nin politik fikirlerini Almanya’n›n geleneksel de-¤erlerini tahrip eden”karanl›k gücün” birbiriyle iliflkili boyutlar›olarak gören militan nasyonalistler ve politik reaksiyonerlerdi. Tek-noloji tart›flmas›n›n ayn› flekilde Alman Geist’›n›n kaderiyle ilgile-nen di¤er ça¤dafl kat›l›mc›lar›, otoriteryen politik düzeni restore et-mek, fakat ayn› zamanda endüstriyel teknolojinin güç-veren mey-velerini elde tutmak istiyorlard›. Heidegger bu politik görüfllerin

8 Heidegger

2 Heidegger’in politik geçmifli sorununun tekrar gündeme gelmesi konusunda flu de-nememe bak›n›z: “The Thorn in Heidegger’s Side: The Question of National Soci-alism,” Philosophical Forum, XX (Summer, 1989), ss. 326-365. Keza flu denememe debak›n›z: “L’affaire Heidegger,” Times Literary Supplement, No. 4462 (October 7-13,1988), ss. 1115-1117.

birço¤unu benimsiyordu. Önemli “reaksiyoner modernistlerin”eserlerini okumas› hem felsefî modern teknoloji anlay›fl›n› hem demodern teknolojiye karfl› politik mücadeleye girme karar›n› büyükölçüde etkilemiflti.

Bu reaksiyoner modernistlerin en önemlisi Ernst Jünger’di.Onun yaz›lar›n›n keflfi, Heidegger’in modern teknoloji kavram›nade¤iflen tarihsel ve kontekstüel yaklafl›m›m› flekillendiren üçüncüfaktördür. Herf, Heidegger’in Jünger ve di¤er reaksiyoner moder-nistlere borcunu k›saca tart›fl›r, oysa ben bu borcun ayr›nt›l› anali-zini yap›yorum; çünkü ben bu borcu yaln›zca Heidegger’in tekno-lojik ça¤› kavray›fl›n›n gelifliminin anlafl›lmas› için de¤il, NasyonalSosyalizmi desteklemesinin izah›n›n yap›lmas› için de hayatî birfley olarak görüyorum. Ben Jünger’in yaz›lar›n›n Heidegger’in dü-flüncesi ile Nasyonal Sosyalizme angajman›n› iliflkilendiren halka-y› flekillendirdi¤ini öne sürüyorum. Der Arbiter [DA] ve 1930’lar›nbafllar›nda kaleme ald›¤› di¤er yaz›lar›nda Jünger, insanl›¤a iflçi-as-ker modunda “damgas›n› vurmakta olan” iflçi Gestalt›n›n yeryüzü-nü gezegenimsi bir endüstriyel dökümhaneye dönüflmeye mecburb›rakt›¤› tahmininde bulunuyordu. Jünger’in Almanya ve Bat›n›ngelece¤iyle ilgili cesur tahminlerinin gerçekleflmesini önleyecek ye-gâne elveriflli alternatifi Nasyonal Sosyalizmin sundu¤una inananHeidegger, Hitler’in “iflçi” devrimini desteklemeyi tercih eder. He-idegger, Nasyonal Sosyalizmin Almanya’y› otantik köklerine görerestore ederek Alman Volk’u lehine iflleyecek yeni bir iliflkiyi müm-kün k›laca¤›n› savunur. Heidegger, Jünger’in vizyonunun prodük-siyonist metafizi¤in tarihindeki son teknolojik aflaman›n en iyi tas-viri oldu¤una inanc›n› kariyerinin sonuna kadar korumakla kalma-m›fl, ayn› zamanda kendi Nasyonal Sosyalizm versiyonunun, Bat›tarihinin teknoloji merhalesini aflma vaadi tafl›d›¤›n› da savunmufl-tur.

Nasyonal Sosyalizme angajman›, reaksiyoner modernistlerleve özellikle Ernst Jünger’le iliflkisi hakk›nda okuduktan sonra, He-idegger’in modern teknoloji kavram›n›n politik ve tarihsel boyutla-r›n›n görmezden gelinemeyece¤ini keflfettim. Bu keflif sonucundailk projemin hem vurgusu hem de yap›s› de¤iflti. Heidegger’in pro-düksiyonist metafizi¤in tarihi ve karakteriyle ilgili teorilerini anla-

Girifl 9

mak için zaman›n›n politik sorunlar›na kiflisel ve felsefî kat›l›m›ylaayn› zamanda vukubulan tahkiyesini/anlat›s›n› dile getirmek zo-runda oldu¤umu farkettim. Bu tahkiye böylece incelememin Birin-ci K›sm›; modern teknolojiyi, prodüksiyonist metafizi¤in tarihinin›fl›¤›nda görülen bir fley olarak izah› ve elefltirisi ‹kinci K›sm› halinegeldi. Yine de bu iki kasm›n içeriklerinin asl›nda birbirleriyle ba¤-lant›l› olduklar›n› vurgulamama izin verin. Heidegger düflüncesiniAlmanya’n›n vahim durumuna uygulama girifliminde bulundu;çünkü yaln›zca kendisinin Bat› metafizi¤inin ifl-boyutunu yorumu-nun Almanya için yeni bir çal›flma ve üretim dünyas›n›n tesisindeihtiyaç duyulan rehberli¤i sa¤layabilece¤ine inan›yordu. Çok basitflekilde dile getirmek gerekirse, onun için Alman Volkunun 1920’ler-de ve 30’lardaki periflanl›¤›, varl›¤›n tarihi iflin de¤erini kaybetmesi-ne yol açt›¤› için do¤mufltu. Yerine getirilmesi gereken görev yenibir çal›flma ve üretme modu, sanat (özellikle de fliir) ile üretim ara-s›ndaki iliflkiyi vurgulayan bir tarz keflfetmekti. Otantik üretim yada “fleyleri olmaya b›rakma” modelini sanat eserinin içerdi¤i ifflaedici olayda buldu. Heidegger’in Nasyonal Sosyalizme sürüklen-mesinin nedeni ayn› zamanda Nasyonal Sosyalizmin eme¤i sanatformuna dönüfltürerek modern iflçinin yabanc›laflmas›n› aflmay›önermesiydi.

Bu kompleks malzemeyi aç›klama gerekçesiyle iki k›sma ay›r-d›m. Birinci k›sm›n zaten karmafl›k politik tahkiyesi, Heidegger’inprodüksiyonist metafizik anlay›fl›n›n ayr›nt›lar›na at›flarla s›k s›kkesintiye u¤rad›¤› için daha da karmafl›k hale geldi. Di¤er yorum-cular bu anlay›fl›n önemli özelliklerini zaten gün ›fl›¤›na ç›karm›fl,fakat felsefesi ile politik görüflleri, yani iflin ve üretimin do¤as›yla il-gili görüflleri aras›ndaki iliflkinin anahtar›n› yeterince aç›klayama-m›fllard›. Bu nedenle, ben ilkin Heidegger’in prodüksiyonist meta-fizi¤in tarihiyle ilgili anlay›fl›n›n reaksiyoner politik uygulamas›n›incelemeyi tercih ettim. ‹kincileyin, bu incelemenin ortaya ç›kard›¤›fleyin ›fl›¤›nda, bu tarihin aç›klamas›na döndüm. Dolay›s›yla okur-dan, ‹kinci K›sm› Birinci K›s›mla yak›ndan iliflkili bir bölüm olarakokumas›n› isterim. Her iki k›s›m da otantik üretimle ilgili bir bölüm-le sona eriyor. Birinci K›s›m bu konuya Heidegger’in düflüncesinipolitik “uygulama” giriflimini inceleme yoluyla, ‹kinci K›s›m üretimkonusuna, varl›¤›n tarihi anlay›fl›n›n boyutlar›n› inceleyerek ulafl›-

10 Heidegger

Girifl 11

yor. Asl›nda bu iki k›s›m, hermenoytik dairedeki momentleri olufl-turuyor. Heidegger’in politik ifl vizyonu üretim metafizi¤i elefltirisi-ni anlamam›z› enforme ediyor; nihayet bu elefltiriye vukuf, Hitler’inifl ve iflçi konusundaki devrimini destekleme motivasyonunu kavra-mam›za katk›da bulunuyor.

Kitab›m›n bu yeni yap›s›n› ve Heidegger’in politik tav›rlar›hakk›ndaki kefliflerin etkisi alt›nda kalmas›n›n önemini ortaya koy-duktan sonra, bu çal›flmada daha sonra ele al›nmas› gereken can a-l›c› bir soru yöneltmek istiyorum: Heidegger’in düflüncesinin esefverici politik uygulamas›, bu düflüncenin geçerlili¤ine iliflkin de¤er-lendirmemizi etkiler mi? Baz› elefltirmenler, asl›nda Heidegger’infelsefesinin temelde reaksiyoner ve hatta faflist, endüstri ça¤›na efl-lik eden sosyal ve ekonomik de¤iflmelerin ortaya ç›k›fl›n›n tehdit et-ti¤i bir sosyal s›n›fa mensup bir adam›n ideolojik “refleksi” oldu-¤unu öne sürer. Heidegger’in düflüncesinin bu tür bir indirgemeciokunufluyla, bize yaz›lar›n› ciddiye almaktan vazgeçmemiz tavsi-yesinde bulunan bir okunufluyla uzlaflamam; ayn› flekilde Heideg-ger’in düflüncesini, kuvvetle savundu¤u politik kanaatlerinin peketkilemedi¤ini öne sürenlerle de uzlaflamam. Kendi tarihsel kon-tekstinde okunursa, Heidegger’in modern teknoloji kavram›n›nyaln›zca endüstriyel üretim süreçlerinin meflruiyetinin de¤il bütü-nüyle modernitenin bizatihi kendisinin meflruiyetinin elefltirisi ol-du¤u ortaya ç›kar. Onun için nihilistik modern kültür eflzamanl›olarak endüstriyel ifl ve üretim formlar›na yol açan entitelerin ayn›tek-boyutlu aç›l›fl›ndan do¤ar. Heidegger’e göre teknolojik insan-l›k, do¤an›n teknolojik fethini kontrolü alt›nda bulunduran özerkfail olmaktan çok uzak, modern teknolojinin kendi kendisine yönveren ifl sürecinin “kölesi” haline gelmifltir. Tümüyle manipüle edi-len bir dünyada bireysel “otonomiden/özerklikten” veya “özgür-lükten” söz etmek hiç de anlaml› de¤ildir; çünkü böyle bir dünya-da insanlar endüstriyel üretim taleplerinin flekillendirdi¤i fark edi-lemez s›radan fleylere dönüflmüfltür. Ayr›ca, üretim araçlar›n›n“mülkiyeti”ndeki hiçbir de¤iflme endüstriyel iflin yabanc›laflt›r›c›ve y›k›c› karakterini de¤ifltiremez; Heidegger’in görüfl noktas›ndankapitalizm ve sosyalizm de ayn› flekilde s›n›rs›z Güç/‹ktidar Tut-kusunun (Will to Power), fleylerin teknolojik ifflas›na efllik eden te-zahürleridir.

Jünger’in yaz›lar› Heidegger’e, insanl›¤›n teknolojik ça¤dakiparadoksal olarak zavall› ancak heroik/kahraman statüsünü tan›m-lamak için gerekli vokabüleri sa¤lar. Jünger dünya tarihini bir este-tik fenomen, insanlar›n eylemleri dahil fleylerin geri plan›nda iflba-fl›ndaki ezelî ve ebedî Güç Tutkusunun üretti¤i bir manzara olarakgörür. Jünger, teknolojik insanl›¤›n ola¤anüstü baflar›lar›n›n hem bugizli Güç Tutkusunca ilham edildi¤ini hem de bu gizli Güç Tutsu-nun hizmetine sokuldu¤unu yaln›zca kendisi gibi büyük vizyoner-lerin görebilece¤ine inan›yordu. Jünger’in bu Güç Tutkusunun in-sanl›¤› teknolojik iflçi Gestalt’›na göre mobilize etti¤i görüflü, He-idegger’i iki önemli aç›dan etkilemifltir. Birincisi bu onun, yaln›zcaNasyonal Sosyalizm gibi bir radikal yeni bafllang›c›n Almanya’n›nJünger’in teknolojik tahmininden kurtulmas›na yard›m edebilece¤i-ne inanmas›na katk›da bulundu. ‹kincisi bu, Heidegger’i bahsi ge-çen yeni bafllang›c›n özünü felsefede de¤il sanatta, özellikle de Ni-etzsche ve Hölderlin’in anlad›¤› flekliyle sanatta aramaya sürükle-di.3 O, Jünger’in Nietzsche’nin estetik tarih görüflünü yorumuna al-ternatif bir yorum getirmeye çal›flt›.

Jünger için Güç Tutkusu (Will to Power) dünya tarihinin herkal›ba giren yüzünü fiilen flekillendiren ezelî ve ebedî metafizik güçiken, Heidegger için Güç Tutkusunun bizatihi kendisi prodüksiyo-nist metafizi¤in tarihine efllik eden tarihsel bir fenomendi. Teknolo-jik insanl›¤› Güç Tutkusu Gestalt›’n›n flekillendirdi¤ini kabul etme-sinin yan›s›ra Heidegger ayn› zamanda ilham›n› Hölderlin’in fliirin-den alan bir sanat devriminin insanl›k için yeni, teknolojik-olmayanbir gelece¤i bafllatabilece¤ine de inan›yordu. Heidegger için sanatotantik üretim (pro-ducing) anlam›na geliyordu. Bir fleyin infla edil-mesine “sebep olma (causing)” anlam›nda çal›flan öznenin eylemide¤ildi sanat, fleylerin kendilerini kendi imkânlar›na göre iffla etme-lerine muktedir olma süreciydi. Kariyeri boyunca Heidegger yaln›z-ca “yüksek” sanat›n de¤il, ayn› zamanda otantik el zanaat› ya da za-naat olarak “sanat”›n da modern endüstriyel teknolojideki yabanc›-laflt›r›c› ve mekanik üretim tarz›n›n yerini alabilecek üretim tarz›na

12 Heidegger

3 Jeffrey Herf, Reactionary Modernism: Technology, Culture and Politics in Weimar and theThird Reich (New York: Cambridge University Press, 1984). Herf’in bu mükemmelkitab›na çok fley borçluyum.

nüfûzu sa¤layabilece¤ine inand›. Ontolojik bak›mdan iffla edici ça-l›flma ya da üretim tarz› olarak sanat, art›k metafizik Güç Tutku-sunun damgas›n› tafl›mayan yeni insanl›k ve komünite formlar›nave art›k prodüksiyonist metafizi¤in tarihinin k›lavuzluk etmedi¤iyeni bir çal›flma tarz›na yol açabilirdi.4

Bu incelemenin her iki k›sm› Heidegger’in modern teknolojikavram›yla ilgili kritik sorunlar/sorular do¤uruyorsa da, bu çal›fl-man›n tümünün ele ald›¤› sorunlar›n çok daha kapsaml› bir elefltiri-sini ancak sonuç bölümünde yapabilece¤im. “Teknoloji felsefesi”neen önemli katk›s› modern teknolojinin prodüksiyonist metafizi¤intarihinden do¤du¤u iddias› oldu¤u için incelememe, deterministiktarih anlay›fl›n›n Hegel ve Marx’a ne ölçüde borçlu oldu¤unu araflt›-rarak bafllayaca¤›m. Sonra bu analizin ›fl›¤›nda Heidegger’in, meta-fizi¤in tarihine iliflkin kendi yorumunun bizatihi aflmay› denedi¤imetafizik kategorilerden baz›lar›n› kulland›¤› iddias›n›n tahlilini ya-paca¤›m. Ayr›ca, onun metafizi¤i dekonstrüksiyonunun içerdi¤i po-litik tehlikeleri sorgulayaca¤›m; özellikle de böyle bir dekonstrüksi-yonun Ayd›nlanman›n bireysel özgürlükler doktrininin alt›n› oyma-s› ve hastal›kl› “post-Ayd›nlanmac›” bir politik ak›ma verdi¤i deste-¤i meflrulaflt›rmaya yard›m etmesi ölçüsünde. Üçüncüleyin, Heideg-ger’in modern teknolojinin köklerini analizinin birçok alternatifininbulunuyor olmas›n› ele alaca¤›m. Bu alternatiflerden birini modern

Girifl 13

4 Ancak bu incelemeyi bitirdikten sonra keflfedebildi¤im üzere, Albert Borgmann veCarl Mitcham, Heidegger’in modern teknoloji kavram›n› kavray›fl›m›zdaki büyükboflluklardan/eksikliklerden ikisinin (1) Ernst Jünger ve reaksiyoner politikayla ilifl-kisi, ve (2) sanat›n teknolojik “üretim” tarz›na alternatif sa¤lamaktaki rolü oldu¤u-nu öne sürüyorlar. Bu inceleme Heidegger’in düflüncesini kavray›fl›m›zdaki [bu]gedikleri dolduruyor. Borgmann ve Mitcham’›n “The Question of Heidegger andTechnology: A Review of the Literature” bafll›kl› çarp›c› araflt›rmalar› için bak›n›zPhilosophy Today, No. 2, XXXI (Summer, 1987), ss. 98-194. Borgmann ve Mitchamhakl› olarak Phillip R. Fandozzi’nin Nihilism and Technology: A Heideggerean Investi-gation (Washington, DC.: University Press of America, 1982) adl› incelemesinin He-idegger’in modern teknoloji kavram›n› kavray›fl›m›z için önemli ve yararl› oldu¤u-nun alt›n› çiziyorlar. Heidegger’in “teknoloji felsefesi” olarak bilinen yeni alandaki yerini göstermekamac›yla yap›lm›fl bir giriflim için bak›n›z Carl Mitcham, “What Is the Philosophy ofTechnology,” International Philosophical Quarterly, XXV, No. 1 (March, 1985), ss. 73-88. Keza bak›n›z Jean-Yves Goffi, La philosophie de la technique (Paris: Presses Uni-verstaires de France, 1988).

teknolojinin kad›na, bedene ve do¤aya patriarkal/pederflâhi tahak-kümün çok güçlü bir tezahürü oldu¤unu öne süren feministler sun-mufltur. Oysa Heidegger varl›¤›n tarihine odaklan›r, baflka bir söyle-yiflle patriarflinin tarihini görmez. Ç›kard›¤›m sonuç flu: Modern tek-noloji fenomeni herhangi bir kavramsal yaklafl›m›n aç›klayamayaca-¤› ölçüde karmafl›k bir fenomendir.

Heidegger’in modern teknoloji kavram›na akademik ilgimdo¤rudan do¤ruya insanl›¤›n ve dünyan›n teknoloji ça¤›ndaki ka-derine flahsî ilgimle ba¤lant›l›d›r. Bugün karfl›laflt›¤›m›z sorunlarHeidegger’in yar›m yüzy›l önce karfl›laflt›¤› sorunlara benzer sorun-lar: Teknolojik yeniliklerin sürekli dönüfltürdü¤ü politik bak›mdanplüralistik/ço¤ulcu bir dünyada istikrarl› bir insanî komünitemümkün müdür? Üretimde, tafl›mac›l›kta ve iletiflimdeki teknolojikgeliflmeler geleneksel politik söylemi ve pratikleri ortadan kald›r-makta ya da marjinallefltirmekte midir? Teknolojik sonu gelmez birüretim ve tüketim dünyas›nda hakiki bireysellik ve özgürlük halamümkün müdür? Genetik mühendislik gibi alanlardaki dönüfltürü-cü teknolojik geliflmelerle ilgili fleylere s›n›rlama getirebilecek her-hangi bir geçerli “ölçü”yü savunabilir miyiz? Endüstriyel teknolo-jiyle ba¤lant›l› “insanî ilerleme”den söz etmek yaln›zca baz› s›n›fla-r›n, uluslar›n, ›rklar›n ve genelde “insanl›¤›n” yaln›zca bir cinsiyeti-nin böyle bir “ilerleme”den kazançl› ç›kmas›n›, di¤er insanlar›n ço-¤unun ondan ›zt›rap çekmesini gizlemekte midir? Her fleyin insanîkontrol ve iktidar aray›fl›na göre de¤erlendirilerek ölçüldü¤ü bir ça-¤›n psikolojik ve sosyal sonuçlar› nelerdir?

Elinizdeki metin bu tür sorulara nihaî cevaplar verme iddias›n-da de¤ildir. Zaman›n bu noktas›nda cevaplardan çok daha önemli-si sorunlar›/sorular› ciddiye almak gönüllülü¤ümüzdür. ‹nsanl›kyaln›zca teknolojik ça¤›n önkabüllerini, tehlikelerini ve vaadlerinisorgulayarak bu ça¤›n açt›¤› tehlikeler ve flafl›rt›c› imkânlar içindeyaflaman›n otantik yollar›n› keflfetme umudu tafl›yabilir.

14 Heidegger

Metin ve Terminoloji Sorunlar›

Bu kitap Heidegger’in yay›nlanm›fl yaz›lar›n›n tümünü dikkate al›-yor, ancak Toplu Eserleri [Gesamtausgabe]’nin [‹ngilizceye, ç.] tercü-me edilmemifl ciltlerinde modern teknoloji hakk›nda gelifltirdi¤imülâhazalara özel bir dikkat gösteriyor. Bu ciltler, özellikle de1930’dan sonrakiler, Heidegger’in zaman›n›n politik durumuyla vemodern teknoloji hakk›ndaki kendi düflüncelerinin politik boyutuy-la ilgili anlay›fl›na birçok önemli referans içeriyor.

Heidegger’in yaz›lar›n› tercüme, dile düflmüfl çetrefil bir mese-ledir. Ben anahtar terimleri Sein ve Seiende’yi “being/varl›k/olufl”ve “entity/entite” diye tercüme etmeyi tercih ettim. Bu tercüme ikiAlmanca kelime aras›nda yak›n bir iliflki bulunmas› gerçe¤ini akta-ramaz. Seiende Almanca Sein, yani “to be/olmak” fiilinin s›fat-fiilformudur. Bana bildik Sein’i “Being/Varl›k/Olufl” ve Seiende’yi“being/varl›k/olufl” diye tercüme etme prati¤ini benimsemeksizinSein ile Seiende’yi birbirinden ay›rma imkân› sa¤lad›¤› için bu tercü-meyi tercih ettim. Kapital/büyük “B” ile “being”i telaffuz etmek,adland›rd›¤› fenomeni fleylefltirme e¤ilimi tafl›r. Heidegger için Seinbir entitenin kendisini gösterdi¤i ya da iffla etti¤i event/olay anlam›-na gelir. Bu sebeple “to be/olmak,” ezelî ve ebedî bir metafizik te-mel ya da ilk prensip de¤il, bir fleyin “mevcudiyet kazanmas›” veya“görünüfle ç›kmas›” anlam›na gelir. Bu tür mevcudiyet kazanma yada görünüfle ç›kma, der Heidegger, insanî varoluflun özünü olufltu-ran “aç›lma” (clearing) olmaks›z›n gerçekleflemezdi. ‹nsanlar ol-maks›z›n entiteler kendilerini iffla edemez yahut sergileyemezlerdi;bu anlamda onlar “ol”amazlard›.

Âdet oldu¤u üzere, Heidegger’in özel anlam yükledi¤i günde-lik Almancaya özgü bir terim olan Dasein kelimesini tercüme etme-dim. Heidegger için Dasein insanl›¤›n eflsiz entitelerin varl›¤›n› an-lama kapasitesinin ad›d›r. Bu kapasite insanl›¤›n sahip oldu¤u birfley ya da insanl›¤›n fakültesi de¤ildir. Aksine, Heidegger’e göre,Dasein varl›¤›n [-sein] kendisini iffla edebildi¤i “yer/oras›” [da-] ola-rak insanl›¤a sahiptir.

Girifl 15

Tercümeyle alâkal› olmayan baflka iki terminolojik karar ver-dim. ‹lkin, metin boyunca, mümkün mertebe cinsiyet-karfl›s›ndanötr bir terminoloji kullanmaya çal›flt›m. Böyle bir terminolojiyi kul-lanmakla ilgili kararlar›m› yerine getirmemi, Heidegger’in, Jün-ger’in ve bu kitapta dikkate ald›¤›m baflka her yazar›n genellikle er-kek egemen bir terminoloji kullanmas› zorlaflt›rm›flt›r. Sözün geliflibazan “man/insan” yerine “humankind/insanl›k” ya da “huma-nity/befleriyet” gibi terimleri kulland›m. Fakat di¤er durumlarda,yazarlar›n kendilerinin zihinlerindeki varl›klar yaln›zca erkek in-sanlar oldu¤unda yapt›¤›m iktibaslarda erkek egemen vokabülerikulland›m.

‹kincileyin, çok s›k “erken/genç” ve “geç/olgun” Heidegger’eat›flar yap›yorum. Heidegger’in kendisi de düflüncesinin bir tür de-¤iflikli¤e [Kehre] maruz kald›¤›n› kabul ediyordu, fakat bu de¤iflikli-¤i aç›klama ya da tarihlendirme giriflimlerinin çok ihtilafl› oldu¤uortaya ç›km›flt›r. Heidegger’in düflüncesi baz› bak›mlardan 1929’dade¤iflti; baz› bak›mlardan 1934’te, 1938’de ve 1943’de de¤iflti. Asl›n-da Heidegger’in düflüncesi, temelde asla de¤iflmeyen bir temel sez-ginin sürekli çiçeklenerek açmas› olarak görülebilir. Yine de birçokyorumcu Heidegger’in düflünüflündeki önemli geliflmenin/de¤ifl-menin 1929-1935 aras›nda gerçekleflti¤inde hemfikirdir. Bu sebeple“erken/genç” Heidegger’le genellikle 1929 öncesi yaz›lar›n› kaste-diyorum. Fakat “erken” Heidegger terimini ayn› konuda müteakip,tadil edilmifl bir konumu gelifltirmeden önce savundu¤u bir görüfleat›fta bulunmak için kulland›¤›m durumlar da var. Kontekst, her birdurumda “erken” Heidegger’le neyi kastetti¤imin anlafl›lmas›n›sa¤layacakt›r.

16 Heidegger

K›saltmalar Listesi

Heidegger’in Eserleri

Heidegger’in eserlerine referanslar afla¤›daki k›saltmalar› kullana-cak. Bütün referanslar, varoldu¤u her durumda ‹ngilizce tercümeyeçapraz-referans› içerecek. Böylece, [HW: 248/91] Holzwege’de s.249’a, afla¤›da bulunan Holzwege bafll›¤› alt›nda listelenen ‹ngilizcebask›n›n s. 91’ine at›fta bulundu¤umu gösterecek. Bazan mevcuttercümeleri (genellikle de¤ifltirerek) kullan›yor olsam da tercümelergenellikle bana ait.

Listeleme ifllemine Heidegger’in ço¤u Vittorio Klostermann,Frankfurt am Main taraf›ndan yay›nlanan Gesamtausgabe’nin [TopluEserler] ciltleriyle bafllad›m. Gesamtausgabe d›fl›ndaki edisyonlardave ayn› zamanda Gesamtausgabe içinde yay›nlanan baz› kitaplar›n —özellikle Sein und Zeit, Holzwege, Wegmarken — durumunda genel-likle Gesamtausgabe d›fl›ndaki edisyonlar› zikrettim; çünkü onlar ge-nellikle daha kolay ulafl›labilir.

GA, 1 Frühe Schriften, ed. Friedrich-Wilhelm von Herrmann(1978).

GA, 2 Sein und Zeit, ed. Friedrich-Wilhelm von Herrmann(1977).

GA, 4 Erläuterungen zu Hölderlins Dichtung, ed. Friedrich-Wil-helm von Herrmann (1982).

Ss. 9-31: “Remembrance of Poet,” trans. Douglas Scott,Existence and Being, ed. Werner Brock, Chicago: HenryRegnery Co., 1949.Ss. 33-48: “Hölderlin and the Essence of Poetry,” trans.Douglas Scott, Existence and Being.

GA, 13 Aus der Erfahrung des Denkens, 1910-1976, ed. HermannHeidegger (1983).“Why Do We Remain in the Province,” trans. Thomas J.Sheehan, Listening, 12 (Fall, 1977), ss. 122-125.

GA, 20 Prolegomena zur Geschichte des Zeitbegriffs (Summer Se-mester, 1925), ed. Petra Jeager (1979).History of the Concept of Time: Prolegomena, trans. Theodo-re Kisiel. Bloomington: Indiana University Press, 1985.

GA, 21 Logik: Die Frage nach der Wahrheit (Winter Semester,1925/26) ed. Walter Biemel (1976).

GA, 24 Die Grundprobleme der Phänomenologie (Summer Semes-ter, 1927) ed. Friedrich-Wilhelm von Herrmann (1975).The Basic Problems of Phenomenology, trans. Albert Hofs-tadter. Bloomington: Indiana University Press, 1982.

GA, 25 Phänomenologische Interpretation von Kants Kritik der re-inen Vernunft (Winter Semester, 1927/28), ed. IngtraudGörland (1977).

GA, 26 Metaphysische Anfangsgrunde der Logik im Ausgang vonLeibniz (Summer Semester, 1928), ed. Klaus Held (1978).The Metaphysical Foundations of Logic, trans. Michael He-im. Bloomington: Indiana University Press, 1984.

GA, 29/30 Die Grundbegriffe der Metaphysik: Welt-Endlichkeit-Ein-samkeit (Winter Semester, 1929/30), ed. Friedrich-Wil-helm von Herrmann (1983).

GA, 31 Wom Wesen der menschlichen Freiheit, Einleitung in die Phi-losophie (Summer Semester, 1930) ed. Harmut Tietjen(1982)

GA, 32 Hegels Phänomenologie des Geistes (Winter Semester,1930/31), ed. Ingtraud Görland (1980).

GA, 33 Aristoteles: Metaphysik V 1-3 (Summer Semester. 1931),ed. Heinrich Hüni (1981).

18 Heidegger

GA, 39 Hölderlins Hymnen “Germanien” und “Der Rhein” (WinterSemester, 1934/35), ed. Susanne Ziegler (1980).

GA, 40 Einführung in die Metaphysik (Summer Semester, 1935),ed. Petra Jeager (1983).

GA, 41 Die Frage nach dem Ding: Zu Kants Lehre von den transzen-dentalen Grundsätzen (Winter Semester, 1935/36), ed.Petra Jeager (1984).

GA, 43 Der Wille zur Macht als Kunst (Winter Semester 1936/37),ed. Bernd Heimbüchel (1985).

GA, 45 Grundfragen der Philosophie: Ausgewählte “Probleme” der“Logik” (Winter Semester, 1937/38), ed. Friedrich-Wil-helm von Herrmann (1984).

GA, 48 Nietzsche: Der Europäische Nihilismus (Second FreiburgTrimaster, 1940), ed. Petra Jeager (1986).

GA, 51 Grundbegriffe (Summer Semester, 1941), ed. Petra Jeager(1981).

GA, 52 Hölderlins Hymne “Andenken” (Winter Semester, 1941/42), ed. Curd Ochwadt (1982).

GA, 53 Hölderlins Hymne “Der Ister” (Summer Semester, 1942),ed. Walter Biemel (1984).

GA, 54 Parmenides (Winter Semester, 1942), ed. Manfred S.Frings (1982).

GA, 55 Heraklit. (1) Der Anfang des Abendlandischen Denkens (He-raklit) (Summer Semester, 1943); Logik: Heraklits Lehrevom Logos (Summer Semester, 1944), ed. Manfred S.Frings (1979).

GA, 56/57 Zur Bestimmung der Philosophie. (1) Die Idee der Philosop-hie und das Weltanschauungsproblem (War Emergency Se-mester, 1919); (2) Phänomenologei und TranszendentaleWerthphilosophie (Summer Semester, 1919), ed. BerndHeimbüchel (1987).

GA, 61 Phänomenologische Interpretationen zu Aristoteles, Einfuh-rung in die phänomenologische Forschung (Winter Semes-ter, 1921/22), ed. Walter Bröcker and Kate Bröcker-Olt-manns (1985).

Girifl 19

Heidegger’in Di¤er EserleriAED Aus der Erfahring das Denkens, 1910-1976, ed. Hermann He-

idegger. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1983.D Denkerfahrungen, ed. Hermann Heidegger. Frankfurt am

Main. Vittorio Klostermann, 1983.DR Das Rektorat 1933/34. Tatsachen und Gedanken, ed. Hermann

Heidegger. Frankfurt am Main. Vittorio Klostermann,1983. “The Rectorate 1933/34: Facts and Thoughts,” trans.Karsten Harries. The Review of Metaphysics. 38, No. 3(March, 1985/, ss. 481-502.

G Gelassenheit. 2d ed. Pfullingen: Günther Neske, 1960. Disco-urse on Thinking, trans. John M. Anderson and E. Hans Fre-und. New York: Harper and Row, 1966.

HW Holzwege. 5th ed. Frankfurt am Main: Vittorio Kloster-mann, 1972.Ss. 7-68: “The Origin of the Work of Art,” Poetry, Language,Thought, trans. Albert Hofstadter. New York: Harper andRow, 1971.Ss. 69-104: “The Age of the World Picture,” The QuestionConcerning Technology, trans. Willam Lovitt. New York:Harper and Row, 1977.Ss. 193-247: “The Word of Nietzsche: ‘God is Dead,’” TheQuestion Concerning Technology.Ss. 248-295: “What are Poets for?” Poetry, Language, Thought.Ss. 296-243: “The Anaximander Fragment,” Early GreekThinking, trans. David Farrell Krell and Frank Capuzzi.New York: Harper and Row, 1975.

ID Identity and Difference, trans. Joan Stambaugh, New York:Harper and Row, 1969. Almancas› Identität und Differenz,‹ngilizce metnin ekinde yer al›yor.

KPM Kant und das Problem der Metaphysik, 2d ed. Frankfurt amMain: Vittorio Klostermann, 1951.Kant and the Problem of Metaphysics, trans. James Churchill.Bloomington: Indiana University Press, 1968.

20 Heidegger

MHZ Martin Heidegger, zum 80. Geburtstag von seiner HeimstadtMesskirch. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1969.Ss. 36-45: “Homeland,” trans. Thomas Franklin O’Meara,Listening, Vol. 6, No. 3 (Autumn, 1971), ss. 231-238.

N I Nietzsche, Vol. I, 2d Ed. Pfullingen: Günther Neske, 1961.Ss. 11-254: Nietzsche, Vol. 1, The Will to Power as Art, trans.David Farrell Krell. New York: Harper and Row, 1979.Ss. 254-472: Nietzsche, Vol. II, The Eternal Recurrence of theSame, trans. David Farrell Krell. New York: Harper andRow, 1984.Ss. 473-658: Nietzsche, Vol. III, The Will to Power as Knowled-ge and as Metaphysics, “The Will to Power as Knowledge,”trans. Joan Stambaugh, David Farrell Krell, and Frank A.Capuzzi. New York: Harper and Row, 1987.

N II Nietzsche, Vol. II. 2d ed. Pfullingen: Gühther Neske, 1961.Ss. 7-29: Nietzsche, Vol. III, The Will to Power as Knowledgeand as Metaphysic, “The Eternal Recurrence of the Same andWill to Power.”Ss. 31-256: Nietzsche, Vol. IV, Nihilism, “European Nihi-lism,” trans. Frank A. Capuzzi, ed. David Farrell Krell.New york: Harper and Row, 1982.Ss. 257-333: Nietzsche, Vol. III, The Will to Power as Knowled-ge and as Metaphysics, “Nietzsche’s Metaphysics.”Ss. 335-398: Nietzsche, Vol. IV, Nihilism, “Nihilism as Deter-mined by the History of Being.”Ss. 399-457: The End of Philosophy, “ Metaphysics as the His-tory of Being,” trans. Joan Stambaugh. New York: Harperand Row, 1973.Ss. 458-480: The End of Philosophy, “Sketches for a History ofBeing as Metaphysics.”Ss. 481-490: The End of Philosophy, “Recollection in Me-taphysics.”

SA Schellings Abhandlung über das Wesen der Menschlichen Fre-iheit (1809). Tübingen: Max Niemeyer, 1971.Schelling’s Treatise on Human Freedom (1809), trans. JoanStambaugh. Athens: Ohio University Press, 1985.

Girifl 21

SDU Die Selbstbehauptung der deutschen Universität, ed. HermannHeidegger. Frankfur am Main: Vittorio Klostermann, 1983.“The Self-Assertion of the German University,” trans.Karsten Harries, The Review of Metaphysics, 38, No. 3(March, 1985), ss. 467-480.

SG Der Satz vom Grund, 4th ed. Pfullingen: Günther Neske,1971.Ss. 191-211: “The Principle of Ground,” trans. Keith Hoel-ler. Man and World, VII (August, 1974), ss. 207-222.

Sp “Nur noch ein Gott kann uns retten.” Spiegel-Gespräch mitMartin Heidegger,” am 23 September, 1966. Der Spiegel,No. 26, May 31, 1976, ss. 193-219.“Only a God can save us: Der Spiegel’s Interview with Mar-tin Heidegger,” trans. Maria P. Alter and John D. Caputo,Philosophy Today, XX (Winter, 1976), ss. 267-284.

SZ Sein und Zeit. 11th ed. Tübingen: Max Niemeyer, 1963.Being and Time, trans. John Macquarrie and Edward Robin-son. New York: Harper and Row, 1962.

TK Die Technik und die Kehre. Pfullingen: Günther neske, 1965.Ss. 1-36: “The Question Concerning Technology,” The Qu-estion Concerning Technology.Ss. 37-47: “The Turning,” The Question Concerning Techno-logy.

US Unterwegs zur Sprache. 3d ed.Pfullingen: Günther Neske,1965.Ss. 9-33: “Language,” Poetry, Language, Thought.Ss. 35-End: On the Way to Language, trans. Peter D. Hertz.New York: Harper and Row, 1971.

VA I,II,III Vorträge und Aufsätze. 3d ed.Pfullingen: Günther Naske,1967.

VA I Ss. 5-36: “The Question Concerning Technology,” The Qu-estion Concerning Technology.Ss. 37-62: “Science and reflection,” The Question ConcerningTechnology.Ss. 63-91: “Overcoming Metaphysics,” The End of Philo-sophy.

22 Heidegger

Ss. 93-118: “Who is Nietzsche’s Zarahustra?” trans. BerndMagnus, The Review of Metaphysics, XX (March, 1967), ss.411-431.

VA II Ss. 19-36: “Building Dwelling Thinking,” Poetry, Language,Thought. Ss. 37-59: “The Thing,” Poetry, Language, Thought.Ss. 61-78: “… Poetically Man Dwells … ,” Poetry, Language,Thought.

VA III Ss. 3-26: “Logos (Heraclitus, Fragment B 50),” Early GreekThinking.Ss. 27-52: “Moira (Parmenides VIII, 34-41),” Early GreekThinking.Ss. 53-78: “Alethieia (Heraclitus, Fragment B 16),” EarlyGreek Thinking.

WG Wom Wesen des Grundes, çift dilde bask›s›: The Essence of Re-asons, trans. Terrence Malick. Evanston: NorthwesternUniversity Press, 1969.

WGM Wegmarken. Frankfurt am Main. Vittorio Klostermann,1967.Ss. 1-20: “What is Metaphysics?” trans. David Farrel Krell,Basic Writings, New York: Harper and Row, 1977.Ss. 73-98: “On the Essence of Truth,” trans. John Sallis, Ba-sic Writings.Ss. 99-108: “Postcript to ‘What is Metaphysics?” trans. R. F.C. Hull and Alan Crick, Existence and Being.Ss. 109-114: “Plato’s Doctrine of Truth,” trans. John Barlow,Philosophy in the Twentieth Century, Vol. III, ContemporaryEuropean Thought, ed. William Barrett and Henry D. Aiken.New York: Harper and Row, 1971.Ss. 15-191: “Letter on Humanism,” trans. Frank A. Capuz-zi, J. Glenn Gray ve David Farrell Krell’le birlikte, BasicWritings.Ss. 195-212: “The Way Back into the Ground of Metaphy-sics,” trans. Walter Kaufmann, Existentialism from Dosto-evsky to Sartre. Cleveland: The World Publishing Com-pany, 1956.

Girifl 23

Ss. 273-308: “Kant’s Thesis about the Thing,” trans. Ted E. Klein andWilliam E. Pohl, The Southwestern Journal of Philosophy, IV,3 (Falll, 1973), ss. 7-33.“On the Being and Conception of Physis in Aristotle’sPhysics B, 1,” trans. Thomas J. Shehan, Man and World, IX,3 (April, 1976), ss. 219-270.

WHD Was Heisst Denken? Tübingen: Max Niemeyer, 1954.What is Called Thinking? Trans. Fred D. Wieck and J. GlennGray. New York: Harper and Row, 1972.

ZFB Zur Frage nach der Bestimmung der Sache des Denkens, ed.Hermann Heidegger. St. Gallen: Erker-Verlag, 1984.

ZSB Zollikoner Seminare: Protokolle-Gespräche-Briefe, ed. MedardBoss. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1987.

ZSD Zur Sache des Denkens. Tübingen: Max Niemeyer, 1969.On Time and Being, trans. John Stambaugh. New York: Har-per and Row, 1972.

ZSF Zur Seinsfrage, çift dille The Question of Being ad›yla yay›n-land›, trans. Jean T. Wilde and William Kluback. New Ha-ven: College and University Press, 1958.

Jünger’in EserleriAB Das Abenteurliche Herz. Werke. Volume 7. Essays III. Stutt-

gart: Ernst Klett.DA Der Arbeiter: Herrschaft und Gestalt. Werke. Volume 6. Essays

II.FB Feuer und Bewegung. Werke. Volume 5. Essays I.KIE Der Kampf als inneres Erlebniz, Werke. Volume 5. Essays I.

Klett Verlag.SS The Storm of Steel (Stahlgewittern içinde), trans. Basil Cre-

ighton. London: Chatto and Windus, 1929.TM “Die totale Mobilmachung,” Werke. Volume 5, Essays I.Us “Über den Schmerz,” Werke. Volume 5. Essays I.

24 Heidegger

Birinci K›s›m

Heidegger ve ProdüksiyonistMetafizi¤in Politikalar›:

Yeni Bir ‹fl/Çal›flma Dünyas› Aray›fl›