PATI[TATA I KRSTOPATITE NA DEMOKRATIJATA fileZna~i, istorijata na edna zemja i mestoto kade {to se nao|a se glavni finti dali edna zemja }e ima demokratija ili perewe mozoci od nekoi

4 T E M A

Nejzinoto veli~estvo:

PATI[TATA I KRSTOPATITE NA DEMOKRATIJATA

MICKA uàsot

3[KOLA ZA DEMOKRATIJA / TETRATKA 4

Nejzinoto veli~estvo

Micka - Uàsot (vo �element� pred pismena)

Vam vi e mnogu gajle za mene, a jas treba da ve u~am demokratija. Pa,i da znaev, nema{e da vi kaàm. A nastavnicite �i~ ne me varat�. Isega namesto da se podgotvuvam za pismena... Haos in Laos.

Gospo|ice Micka! Kolku {to slu{nav, Vie imate �pismena� od poznavawena op{testvoto?

Da, bre... A profesorkata e ìv dave`. Taa ìvee vo istorijata, kajnea s$ e biv{o... Te kako napravila Katarina Medi~i, te Cezar vodelvojski... Neka vodel i kozi, ne me interesira... Pa potoa Karpo{ tamuskokal od mostot. Taa da sretne piton vo pra{uma ima da go udavi sobla, bla. Si velam pitonot }e bara pitonski prava.

E, pa ajde da se dogovorime. Vo ovoj razgovor Vie s$ }e nau~ite za utre{natapismena, bukvalno s$ {to treba za dvoj~e � najmalku.

A ti da ne ima{ vol{ebno stap~e???

Ne! Ti go ima{, ama ne znae{ za toa. Demokratijata ne e samo za �petka{i�,a u{te poto~no e deka demokratijata najmnogu ja razbiraat buntovnite,koi rabotite ne gi prifa}aat zdravo za gotovo tuku mislat so svoja glava.

Ti navistina si doktor na nauki? Tie vaka ne zboruvaat, samo ne{to�se palat na golemina�, a nosovite treba da im gi simnuvaat sostingeri.

OK! Imame dogovor.

Demokratskoto ureduvawe na edna zemja se {titi isto kako {to sekojadruga dràva si go {titi USTAVNIOT POREDOK, i tuka nema ni{tonovo. Toa {titewe na ustavniot poredok e mnogu op{to kaàno i,ponatamu vo tekstot, nie toa }e go obrazloìme edno po edno.Ideologijata vrz koja se bazira edno op{testvo se {titi nanajrazli~ni na~ini, a najva`na e edukacijata na gra|anstvoto. Nekadepostoi �oficijalna dràvna ideologija�, koja ja predavaat specijalno{koluvani ideolozi. Takov be{e primerot so na{eto minatoureduvawe, kade {to postoeja profesori po marksizam. 444

4 [KOLA ZA DEMOKRATIJA / TETRATKA 4

OK! Slu{am.

Edna dràva ne se razviva nezavisno od ona {tose slu~uva nadvor od nea. Naprotiv, sekoja dràvazavisi od svetskata politika i mestoto {to taa go

zazema na mapata na svetot. Taa e samo mal del odgolemoto {arenilo na dràvi, narodi i kulturi, a godostignala svojot razvoj blagodarenie na opredelenaistorija, koja niz vekovite se slu~ila ili �pominala�na taa teritorija. Tokmu istoriskite pri~ini na ednadràva se glavnite pri~ini {to opredeluvaat kakva}e bide taa, kolku bogata, kolku golema, kolku mo}na...Toa se odrazuva i vrz na~inot na koj taa }e bideorganizirana. [to misli{, da ne be{e Vtorata svetskavojna i Tito dali nie }e imavme socijalizam?

Demokratijata nema �oficijalna dràvna ideologija� i nese {titi so {koluvani ideolozi, zatoa {to demokratijatase ìvee ovde i sega.

Ima mnogu odgovori na ova pra{awe, no najto~no e toa dekademokratijata se odrùva so silata na svoite gra|ani.

Bildaattip~iwata,

a?

Pa, nekoi bildaat sigurno, no u{te ne e izmislenasprava za mozokot, a da ima{e edna za tebe, dobro }e tidojde{e.

No, za da doznae{ kako edna demokratska dràva se odrùvavo ̀ ivot, i kako IDEOLOGIJA i kako DR@AVEN SISTEM,mora da znae{ po ne{to za dràvite i osnovnite principina me|unarodnoto opkruùvawe.

E, sega znam deka si doktor... Ada te zapoznaam so mojata

profesorka... Moèbi }e bidetoa qubov na prv pogled... i }e

imate mnogu deca �udavi�.

Uàsno e toa {to go zboruva{, agledam ti odgovara i na prekarot. Ijas imam eden prijatel, koj se vika

Koqo � Mozokot... Da te zapoznaam jas sonego... Koga ne e mnogu pijan, moèbi }eimate �vadewe o~i na prv pogled�.

444

?

?


Zna~i, istorijatana edna zemja i

mestoto kade {tose nao|a se glavni

finti dali ednazemja }e ima

demokratija iliperewe mozoci od

nekoi abdali!

Mnogu mudro, no tuka da gi stavi{ i opkru-ùvaweto na edna dràva i silata na nejzinite

gra|ani da se izborat za �ne{to pove}e�. Zatoa nemadve isti dràvi na svetot, nitu spored svojatagolemina, nitu spored mestopolo`bata, nitu sporedmo}ta... Sekoja zemja ne e isto organizirana i sredenaodnatre. Kako }e se organizira zemjata e mnogu te{koda se predvidi, no sekoga{ koga se pra{uvaat gra-|anite, tie se opredeluvaat za demokratija. Soodvetnona ova, nekoi zemji imaat pove}e uspeh vo spro-veduvaweto na demokratijata, a drugi pomalku. Zatoaza nekoi zemji velime deka se podemokratski oddrugite. Sepak, postojat opredeleni pravila i tra-dicii, koi se isti za site i koi mora da gi ima sekojazemja za da moè voop{to da se kaè deka e demo-kratska.

No, vo sekoj slu~aj, vrz sudbinata na edna zemja moèda vlijae i toa kakva vlast postoela, kakvi politi~ariimame i kolku silni poedinci }e se pojavat, koi moàtedna dràva da ja odvedat vo ovoj ili onoj pravec.

?

Ete, sam si kaà. Dosta so tie gluposti za politika, kakvi bilelu|eto... Najbitno e da se pojavat genijalci, koi dràvata }e janapravat �kul�, znae{, onie otka~eni tip~iwa, koi iako nosatkostumi sepak vo du{ata se rokeri.

Moàt mnogu da vlijaat. No, treba da razbere{: tie tvoi�tip~iwa� postoele vo istorijata i gi ima vo sekoj period, noi tie �ne pa|aat od nebo�. I tie se deca na svojata sredina, {to

zna~i deka istoriskoto iskustvo na celata dràva vlijae i vrz niv.Edna dràva go pameti svoeto minato i toa moè da bide pou~no zanejzinite gra|ani. Koga jas bev na tvoi godini, celiot moj klas jasaka{e istorijata, zatoa {to imavme za profesor ba{ takvo �tip~e�,koe znae{e da n$ nau~i na pointeresniot na~in. Sega, celiot mojbiv{ klas ja poznava istorijata.

No, i socijalizmot sigo odbraa lu|eto soglasawe po vojnata.

Kako da ne! Na kutiite za glasawe nemalo nitueden ~len {to ne bil od Komunisti~kata partija.

Ne ti se ~ini deka izborite bile 100% falsi-fikuvani?

?

?


Pod tie �prirodni svojstva� se podrazbiraatgeografskite karakteristiki kako {to se: mesto-polo`bata na dràvata i kakvi sosedi ima, pri-

rodnite bogatstva, klimata, goleminata na zemjata poìteli i po teritorija i sli~ni raboti.No, seto toa nema nikakva vrska so demokratijata.Ne moè da se dokaè deka ovie karakteristiki na kojbilo na~in vlijaat vrz toa da se ima ili nema demokratija.Edinstveno ne{to {to moè da vlijae, toa e mesto-polo`bata na zemjata, odnosno sosedite {to moàt davlijaat. No, ako sosedite nemaat demokratsko ureduvawe,toga{ ne moè da postoi vlijanie za demokratizacija naedna zemja. Mestopolo`bata, nejzinite sosedi, ure-duvawata, ekonomskite karakteristiki i istoriite nazemjite se narekuvaat GEOPOLITI^KI KARAKTE-RISTIKI na edna zemja.

E, toa da! I jasne sum od

Tunguzija. No,kako toa

prirodnitesvojstva na

teritorijatavlijaat da ima

ili da nemademokratija?

Nekoi nau~nici mislat deka odreden vid kulturapolesno sozdava demokratija od drug. Ova e nedokaànateorija i tie samo si go ve`bale umot. Ne e dokaàna

nikakva vrska me|u demokratijata i nekoja odredena kultura,vo minatoto i sega.

Za da imame malku znaewe za toa kako se odrùva demokratijata,mora da imame barem najosnovni znaewa za toa kako se do{lodo nea.

Vo stariot Rim vladeele imperatori, no postoele periodikoga toj bil republika, odnosno koga vladeel senatot.Senatorite govorele deka vladeat vo imeto na �gra|anite�,a tie se delele na kategorii gra|ani {to moèle daodlu~uvaat i na onie {to ne moèle. No, {to im vredelo kogatie vo su{tina bile robovladetelsko op{testvo. Moè{ isama da zaklu~i{ deka ona {to nekoga{ se podrazbiralopod poimot �demokratija� vo mnogu ne{ta se razlikuva oddene{nite sfa}awa za demokratijata.Vo minatoto, vo cela Evropa, no i vo svetot vladeele kralskisemejstva (blagorodnici), koi svoeto pravo da vladeat ne gocrpele od narodot tuku, navodno, od Boga. Toa go narekuvale�pravo na nasledstvo na prestolot�. Tie vladeele vo ime naBoga i velele �eden kral na neboto, eden kral vo dràvata�.

Znam, de! Akosi sosed na

golema i silnazemja, ne

moè{ dare~e{ �ne,

blagodaram -ne prifa}am�.

Taka e i voìvotot. Nas

site n$maltretira

edenpovtoruva~,

koj e najsilenod site, iako e

tolku glupav{to moè da

razgovarasamo so drvo.

?

?


A kako toavladeele? Nemoèle da se

rastrgnat na stostrani. Ne e

dràvataafrikansko selo,

pa vladej, atelefon iInternetnemale...

Fakt!Tie vladeele so pomo{ na svoite rodnini i drugiblagorodnici. Dràvata ja delele na vojvodstva,despotii... ili ne znam ti u{te kako gi vikale, i na

svojot rodnina ili na drugite blagorodnici }e im dadeleda vladeat tamu, kako mali kral~iwa. Vo nekoi oblastise znaelo deka si vladee odredeno semejstvo so stoticigodini. Toa nivno pravo go crpele poradi �sopstvenostavrz zemjata� i od voljata na kralot. No, i tie svoiteogromni imoti (ponekoga{ pogolemi od dene{na celaMakedonija) gi delele na �feudi�, pomali imoti, koi gidavale na �poniski blagorodnici�, a ovie si pla}ale navladetelot na oblasta i si gi �cedele� kutrite selani.Selanite ̀ iveele na zemjata na gospodarot i koga zemjatase prodavala, i tie �odele� so nea. Re~isi kako ropstvo,no so taa razlika {to selanite ne moèle da se kupuvaati prodavaat i sami upravuvale so dadenoto par~e zemja zaobrabotka, so toa {to ogromen del od prinosot morale damu go davaat na svojot �gospodar�, kako eden vid �zakup� zazemjata {to ja obrabotuvaat i na koja ìveat. Duri i nesmeele da odat od edno selo vo drugo bez da im javat nanasilnicite na gospodarite.

I nemalo nikojda se pobuni

protiv toa? Zartoga{ nemalo

pravdoqubivilu|e?

A kako da se pobunat koga ne videle ni{to poarno.Za da posaka{ ne{to, prvo mora da vidi{ ne{topodobro. Tie mislele deka nivnata bedna polo`ba e

od Bog, deka Toj taka odredil. Crkvata toa go poddrùvala.Na Istokot bilo isto: sve{tenite lica sekoga{ bile sovlasta ili i tie }e �pojdele pod noòt na silnikot�.No, rekovme deka vo istorijata imalo �tip~iwa� {to nebile aristokrati i nemale �sina krv�, no gledale podobro,zatoa {to od trgovija ili drug biznis srabotile pari, pane moèle da se pomirat so toa nekoj sinokrven {mokleda im kaùva {to da pravat, da im napla}a mostarini ipatarini i po svoja volja danoci, pa duri i da ima �pravona prva bra~na no}�.

?

?


Molam? [to ti e sega toa? Da ne im �svetel� na mladoèncite naprvata bra~na no}?

Ne! Mladoènecot �im svetel� na negovata nevesta i gospodarot.

E, navistina �im bil mozokot na rezerva�, koga ne zele edna lastegarkada mu ja skr{at glavata.

I da se nabodat na kopjata na vojnicite od gospodarot, ili ìvi da gizapalat? Duri i zakonite toa im go dozvoluvale na gospodarite.

Eh, da ti se pluknam na takvite zakoni.

Va`no e da znae{ deka tie prvi �tip~iwa� se pojavile vo dene{na Italijai toa isklu~ivo vo gradovite. Selanite toga{ slabo imale �tip~iwa�.

@iva vistina.Tie poedinci bile gazdi na prvite manufakturi(ne{to kako nekoja mnogu primitivna fabrika),

trgovci, kafeanxii i voop{to, bile nositeli na razvojotna tie prvi gradovi, so koi sepak vladeele blago-rodnicite. No, namesto vo tie gradovi {to sami girazvivale da imaat nekakvi prava, pravata gi imale tiedrugi tip~iwa, so �aferim� od kralot. Normalno, toa naovie zbogateni poedinci ne im se dopa|alo i se orga-nizirale. Tie prvi organizacii se narekuvale �populi�, anivniot voda~ go narekuvale �kapitano populi�.

Da, kaj niv imalosamo visokokvali-

fikuvani kopa~ina kompiri!

?

A ti {to misli{? Se organizirale da im baknatraka?Tie po~nale da im davaat otpor na blagorodnicite,

no ponekoga{ imalo vistinski sudiri i mali vojni me|ugradskite vojski i ovie populive. Na krajot, uviduvaj}ideka kralot na blagorodnicite im pra}a pomo{ sekoj patkoga }e ima kriza, dvièweto populi se pritajuva, stanuva�tajna organizacija� i po~nuva da gi likvidira bla-gorodnicite. Toa bilo kako edna vojni~ka organizacija,no vo ilegala. 444

I {to pravele tieza da ne gi

maltretiraat ovie�manekenive�?

!

!

?


Zna~i, u{te toga{ imalo ̀ elba da se vovede nekoj vid demokratskoureduvawe, kade {to lu|eto }e moàt sami da odlu~uvaat za svojatasudbina.

Va`no e deka so toa populi gi teral kralevite da nosat novi zakoni,koi bile sekoga{ vo korist na bogatite trgovci i gazdi na manu-fakturi. Toa im odgovaralo i na lu|eto, koi za rabota vo manufakturitedobivale mnogu pogolema plata otkolku vo selata, kade {to ìveelekako stoka. Mnogu mladi i toga{ begale od �feudite� vo gradovite, kade{to imalo potreba od ~iraci. So vreme, kralevite bile prinudeni odgolemite narodni buntovi, koi sekoga{ bile predvodeni od ovienivni VODAÎ, da donesat ustavi, so koi morale da priznaat dekavladeat i vo ime na narodot, a ne samo vo ime na Boga.I navistina, se slu~uvalo po tie primorski gradovi da ima tolkubogati trgovci, bankari i manufakturxii koi{to sepak bile �gra|aniod vtor red� zatoa {to ne se blagorodnici. Imalo i takvi bla-gorodnici {to bile sosema osiroma{eni i rabotele za ovie prviKAPITALISTI. I zatoa imalo buntovi, nemiri, likvidacii, a kralotmoral da pravi novi zakonski otstapki... i taka s$ do Francuskatarevolucija.

444

Toga{ bilepobedeni

populite?

Ne Micke, ajde razmisluvaj. Populite se vo Italija, arevolucijata e vo Francija, plus toa gi delat {estotinigodini vo vremeto.

Francuskata revolucija e eden od najva`nite nastani voistorijata na demokratijata. Napoleon, koj bil voda~ narevolucijata, proglasil ramnopravnost za site gra|ani i govovel poimot �GRA\ANIN� vo negovata moderna/sovremenasmisla, sli~no na ona {to nie sega go podrazbirame pod toa.Toga{ za prv pat e proglaseno deka i gra|aninot moè davladee, a ne samo aristokratijata.

? Ne Micke, ajde razmisluvaj. Populite se vo Italija, arevolucijata e vo Francija, plus toa gi delat {estotinigodini vo vremeto.

Francuskata revolucija e eden od najva`nite nastani voistorijata na demokratijata. Napoleon, koj bil voda~ narevolucijata, proglasil ramnopravnost za site gra|ani i govovel poimot �GRA\ANIN� vo negovata moderna/sovremenasmisla, sli~no na ona {to nie sega go podrazbirame pod toa.Toga{ za prv pat e proglaseno deka i gra|aninot moè davladee, a ne samo aristokratijata.

Jas za Napo-leon mislev

deka e kowak,a toj bil

�tip�.

?


Pa... pove}e �tip~e� otkolku �tip�. Bil visok �metar iìlet�.

Misli{ kolku tebe?

Malku ponizok, re~isi kolku tebe.

Aj sega ostavi kavgi. A kako mu teknalo na Napoleon takvarabota? Ne moè da ti tekne ne{to �od mirno sedewe�.

E, toa e vistinskoto pra{awe.Vo vremeto na Napoleon ve}e postojat golemi imiwa,koi pi{uvaat na poleto na filozofijata, naukata, se

razvivaat dosta nauki i najva`no od s$: ve}e postoi bogataklasa kapitalisti, bankari, trgovci, brodosopstvenici idrugi pripadnici na KAPITALISTI^KATA KLASA, koi senositeli na site progresivni idei. Zna~i, Napoleon ne goizmislil seto toa, tuku ednostavno vo dràvata se sozdaldovolen broj obrazovani lu|e, koi sonuvale za promeni nasistemot na kralsko vladeewe i po~etok na novo op{testvo,kade {to lu|eto }e imaat pove}e sloboda. Toa se narekuva �duhna vremeto� i toa ti e isto kako da stoi{ na sonce: sakala �ne sakala }e te ogree. Taka i Napoleon i mnogu drugi giogrealo sonceto od knigite na �prerodbenicite� i �pro-svetitelite�.

Tie da ne bile vraboteni vo elektrodistribucija?

Ne, bile vraboteni vo tvojata glava za sobirawe mozok inemale voop{to rabota.

OK, izvini, interesno e - prodolì.

Toa se najnaprednite misliteli vo toa vreme, prvo ednite,pa drugite. Inaku, pred toa periodot se narekuva �mra~en�,zatoa {to edinstveno crkvata i blagorodnicite àrele ipalele, a narodot bil tretiran kako stoka. Duri i voliteraturata i vo umetnosta se pi{uvalo samo za qubovtakon boga, verata, vernosta, ~esnosta... Toga{nata umetnostbila isto taka mra~na, kako {to bile mra~ni i site tievekovi ispolneti so vojni, stradawa i strav �da ne bidetezapaleni kako ve{terka�.

?

?

?

!


Zna~i, od tamupoteknuva ona

�lov nave{terki�?

Da, no za toa podocna.Zna~i, demokratijata ne padnala od nebo, tuku nealu|eto so vekovi ja posakuvale, no za da se pojavi,

taa bara dovolno educirani umovi vo edna zemja i povolnaklima, no ne klima od sonceto, tuku OP[TESTVENAKLIMA. Ako gi nema, taa moè da si po~eka u{te ednostotina godini. Nejze toa ne & e problem.

E, ova sopoliti~kata

klimatreba da

mi goobjasni{.

?

?

Politi~kata klima e isto kako ona {to go narekovme �duhna vremeto�, a starite rekle deka �vremeto slama prodava�.Politi~ka klima zna~i da ima dovolen broj IDEOLOZI NA

SLOBODATA, odnosno misliteli {to ja prou~uvaat i za neapi{uvaat za lu|eto da se obrazuvaat; dovolno lu|e nezadovolnii nezavedeni od praznite zborovi na diktatorite i religijata,dovolno hrabri da se osmelat da ja zemat sudbinata vo svoi race;dovolno oslabeno kralstvo za da ne mora da se borat somotiviranata vojska na carot, {to zna~i deka i vo tie vojnici,koi treba da ja gu{at slobodata, da ima vlezeno od toj �duh navremeto�, od taa SLOBODARSKA IDEOLOGIJA.I normalno, potrebni se silni voda~i - (vo prvo vreme)kapitalisti, koi }e dadat pari za oru`je i znaewe za demo-kratijata, za taa da ne se pretvori vo �Slezi Kurto da se ka~iMurto�.Zna~i, vo toa vreme demokratijata morala da se izvojuva odblagorodnicite, zatoa {to ne moè da ima kakva biloramnopravnost ako toa ne e napi{ano vo zakonite.

Potoa demokratijata seprobivala niz istorijata,~as slabeela, ~as jaknela,

poprimala razli~ni formi, pa durise sozdadeni i takvi zemji vo koivladee kral/kralica, no preku izbra-ni pretstavnici na gra|anite.Vo nekoi zemji, taa e napolno ubienaod diktatori, no seto toa bilo xabe.Vo svetot demokratijata stanuvasvetski proces.

Sega ja sfativ celata finta.Ako nema kral za da se kolnedeka Gospod mu ja dal vlasta

na negovoto semejstvo, mora dase bira koj }e vladee. A kako

da se bira - so izbori? Azo{to onaa �udavon� ne ni

kaà vaka?

?


Demokratijata e slobodarska i saka da vklu~i {topove}e lu|e, taa ne gu{i tuku dozvoluva... No, nemoj dapomisli{ deka e naivna. Zatoa i ti go kaùvam seto

ova, za da znae{ kakvi mo`nosti postojat bez demokratija.Demokratijata e pretpazliva zaradi nas samite. Taa dobronau~ila deka ~ovekovata èlba da vladee moè da bidenenasitna i neograni~ena. Mo}en ~ovek, ako nema moral i~uvstvo za drugite lu|e, moè da prezeme najnezakonitidejstva za da dojde na vlast, koristej}i gi demokratijata islatkite zborovi. I toga{ prvo {to }e mu pre~i e demo-kratijata. Ne e lesno navreme da go otkrie{ takviot avtokrat.Poradi toa se izu~uva toj istorijat na osloboduvaweto na~ovekot od mnogute vidovi robuvawa i odot od totalitarniteop{testva kon sega{nite. Ako ~ovek znae {to moè da seslu~i, toga{ nema da dozvoli toa da se slu~i, toj }e se boriprotiv �ubivaweto� na demokratijata. Ako ~ovek znae kolkuìvoti se izgubeni na barikadite na gra|anite protivcarskite vojski, vo bespolezni vojni samo zaradi zabava navladetelite ili zaradi pogolema teritorija, kolku ìvotise staveni pod nozete na diktatorite i srebroqubcite, toga{nema da dozvoli toa da se slu~i povtorno. Istorijata samoopomenuva!

Bezlutewe,no kaì

mi zo{tomorav da

go znamseto ova?

?

?

Zna~i, vaka! Tiodokolu saka{e

da mi kaè{deka

demokratijata,me|u drugoto,

moè da seodrùva i preku

u~ewe naistorijata?

Mnogu mudro. So ova ima{ dvoj~e � sigurno. A nitutroj~e ne e za frlawe. Da dozirame za troj~e? No,ne me sfa}aj pogre{no. Ne e samo istorijata taa

{to ni pomaga da sfatime zo{to mora da ja ~uvamedemokratijata i da ja unapreduvame.Sekoe obrazovanie ni pomaga da gi sfatime vred-nostite na slobodata na ~ovekot. Taka, ~itaj}i giromanite na klasicite, nie u~ime za ~ovekoviotkarakter i duh, ja razvivame sposobnosta za izrazuvawei za oratorstvo, {to }e ni pomogne na{ite misli i ideida gi iskaème najdobro. Toa e osnovniot jazik nademokratijata: mudri, naso~eni misli, koi }e im gikaème na sogovornicite za da gi pretstavime svoiteidei. Toa pomaga pri napreduvawe vo karierata ili vopolitikata. Najgolemiot broj idei vo tie literaturnidela se slobodarski. 444


No, zo{topravo?

Zar ne epodobro

da imaPRAVDA?

Ako vo ovaa dràva se vovede pravda, a ne pravo, jasvedna{ se selam vo stranstvo. Koe pravo? Tvoeto? Moeto?Nema dvajca lu|e na koi isto im se ~ini. Sekoj ima svoe

gledawe na rabotite. Demokratijata najmnogu se brani prekuvladeeweto na pravoto i pravnite sredstva. Istorijata n$u~i (gleda{, kakva e taa, kako nekoj magacin � ima primer zas$) deka �pravoto� se koristi kako {to }e mu tekne navladetelot. Hitler se povikuval na �prirodnoto pravo� naarievcite (Germancite) na ̀ ivoten prostor. I posle ja osvoilcela Evropa i bile predizvikani takvi naru{uvawa... Znae{i sama, do tolku si u~ela... �Pravdata�, a ne pridrùvawetokon zakonite e sigurna smrt za demokratijata.Eve i nekoi drugi principi, koi ne mora da bidatzapi{ani i pretvoreni vo zakon, no na niv mora da sepridrùvame.

4 Po~ituvawe na razli~nite mislewa, a toa osobenovaì za politikata. Toa se narekuva PLURALI-ZAM NA MISLEWA.

?

444

Duri i da ima sudir, so dobra ideja i dobar govor moè{ da goublaì{ sudirot. Poradi toa velime deka demokratijata�pregovara so site�.Isto taka, mora da postojat odredeni vrednosti vo politikata isekojdnevnoto ìveewe, koi }e go potpomagaat miroqubiviotnatprevar na idei i politi~ki na~ini na dejstvuvawe.Vrednostite se mnogu bitna rabota. Eve ti, na primer ,gi ceni{�tip~iwata� {to se borele protiv blagorodnicite, za pravata nagra|anite. Toa e, vo su{tina, slobodarska ideja. Toa e vrednost.Nekoi vrednosti se samo tvoi � li~ni, i drugite ne mora da gisakaat i po~ituvaat, no nekoi drugi vrednosti se prifateni odceloto op{testvo kako vrednosti na demokratijata. Nekoi OP[TIVREDNOSTI se tolku bitni i prifateni {to se zapi{ani kakoPRINCIPI. Toa se...

USTAVNI PRINCIPI! Jes!Toa e vrvniot zakon za edna dràva i nema dràva bezustav.Potoa, toa e pravoto, odnosno odlu~uvaweto nazakonski na~in, a ne kako {to }e im tekne na lu|eto.


?

A kako }e znaeme{to e to~no, a {to

ne?

To~no? Za ona {to e to~no odlu~uva mnozinstvotogra|ani. Kade {to ima pove}e mislewa, mno-zinstvoto }e odlu~i. No, toa ne e sekoga{ taka. Na

primer, za nekoi razmisluvawa e bitno stru~notomislewe.

?Pa, se razbira, nema belkiministerot da mi popravazabi, ili poàrnikarot da

mi izdava katastarskidokument.

Tokmu toa.Ni vo fabrika ne moàt da odlu~uvaatrabotnicite ako ne se sopstvenici na

fabrikata. Duri i da ima samo eden gazda, ailjada vraboteni, }e odlu~i gazdata.

?

No, kako moè edengazda ili gazdaricada odlu~uva vo ime

na iljadarabotnici? Ne ti e

toa nepravedno?

Pak ti so pravdite. Treba pravo, a ne pravda.Zakonot veli deka za vodeweto na firmiteodlu~uva direktorot, a direktorot go slu{a

gazdata, ili }e dobie �{ut karta�. Pravoto naprivatna sopstvenost e pojako od pravoto nasopstveno mislewe vo vrska so tu| imot, i toa epoentata.

?

Mene pakmi se ~ini

nepravedno,pa neka e i

iljada patisopstvenostna gazdata.

Toa e tvoe pravo na mislewe. Moe e da ti napomenam. Do1990 godina, vo vreme na socijalizmot ima{e �op{tes-tvena sopstvenost�, a u{te pred toa se narekuva{e

�dràvna sopstvenost�. No, da znae{! Dràvata ili �op{tes-tvoto� se lo{i stopanstvenici i edinstveno {to moàt danapravat e da ja propadnat fabrikata ili da ja ograbat, pasite rabotnici da ostanat bez rabota, a gazdata bez imot, zakoj sigurno se ma~el cel ̀ ivot. Fabrika bez gazda, ili gazdi,toa e kako selski velosiped � i ednoto i drugoto go javaatsite dodeka ne go uni{tat.

Rabotnicite imaat sopstveni prava {to se garantirani so zakoni, imaatSINDIKAT preku koj ostvaruvaat prava, no site tie prava nema da obez-bedat tie da upravuvaat so tu| imot. Edno od osnovnite na~ela vo ustavot ePRAVOTO NA PRIVATNA SOPSTVENOST.Taka se brani demokratijata: {titej}i gi site prava na gra|aninot, a osobenopravoto na privatna sopstvenost, zatoa {to tu|oto e mnogu poslatko kogane e zaraboteno i site sakaat po malku od nego. Rekovme, demokratijata ne enaivna. Si pro~itala li deka po Vtorata svetska vojna bea konfiskuvaniku}ite od bogata{ite? Znae{ li koj se vseli vo niv, otkako gi izbrkaadotoga{nite gazdi?


Pak so pravda. Eve vaka. Nie ne se ra|ame isti me|u sebe.Eden ima sposobnosti za sport, drug za bubawe, tret zatrgovija, nekoj se ra|a brz, a nekoj baven. Sekoj si gi

koristi svoite sposobnosti. Na primer, jas imam prijatelka{to mnogu dobro izgleda. Taa stana manekenka i zarabotuvaogromni pari od toa. Zo{to ti da ne moè{ da bide{ mane-kenka? Kade e tuka taa tvoja pravda? Ili postojat lu|e sofotografsko pametewe. Dodeka jas deset pati ja ~itamskriptata, nekoj so edno pro~ituvawe zema desetki. A tuka? Kadee tuka pravdata? Ili posledniot primer. Jas rabotam dvanaeset~asa na den i odvaj �spojuvam kraj so kraj�, a mojot prijatel seoèni so edna prebogata devojka i ne mora voop{to da raboti.Pravda?

Demokratijata ne nudi pravda. Taa samo nudi ednakvi {ansi zauspeh na site i dolgo �plivawe� kon sopstvenata cel.

Va`na rabota e i ednakvosta na gra|anite vo politikata i toazna~i: eden ~ovek - eden glas na izborite. Toa e eden princip{to gra|anite go prepoznavaat kako demokratski i se pod-gotveni da go branat. Dali vide kako gra|anite reagiraat kogase slu~uvaa izborni neregularnosti? Toa e voedno i odbranana demokratijata.Drugi ne{ta poradi koi gra|anite ja smetaat demokratijata zaureduvawe, koe e po~ove~ko i pofer od drugite:4 Ekonomska razvienost na demokratskite op{testva. Toj fakt

moè da se vidi i na terenot. Visokiot standard vorazvienite demokratii se dolì na slobodniot pazar, nakoj postoi slobodna konkurencija, pa taka samo najdobrite�ostanuvaat vo igra�. Toa zna~i deka koga najdobrite odnajdobrite go vodat stopanstvoto, toa ne moè da bide lo{o.Konkurencijata zna~i i podobar proizvod, i poniski ceni,i podobri uslugi za gra|anite. No isto taka, toa zna~i ipove}e pari vo dràvnata kasa od danocite. Toa e sledno.

4 Pogolemiot dràven buxet proizleguva od silnite sto-panstva, no i od brzinata na obrtot na parite. Na primer,so isti pari na eden sloboden pazar }e se napravat deseticizdelki za edna godina. Toa zna~i mnogu profit i mnogu danokvo dràvnata kasa, podobra socijalna za{tita, podobrakomunalna oprema, podobri pati{ta. Dali sega sfati deka�pogolemata podvi`nost� nosi pogolema korist? 444

?

No, kade etuka

pravdata?


444

4 Pazarot vo razvienite zemji e mo{ne zainteresiran zainovacii. Istraùvawata se mo{ne skapa rabota i mo`ni sesamo ako ima golem buxet i raspoloènie kaj tie {to nosatodluki. Vo demokratskite zemji ima tradicija na oddeluvawegolemi pari za naukata. Taka, pazarot dobiva golem brojinovacii {to �pravat pari� i go jaknat stopanstvoto. Isto kako{to dràvata gi finansira istraùvawata, taka i golemiteprivatni firmi � korporacii finansiraat istraùvawe. Tietoa go narekuvaat �finansirawe na razvojot�. Misli{ dekaxabe go narekle toa taka?

4 Dobroto pazarno stopanstvo vo demokratskite zemji nudi u{testotici pogodnosti (dostapni i evtini krediti, odli~nainfrastruktura, dobra zdravstvena i socijalna za{tita, silnosindikalno organizirawe, golem izbor na profesii...) i golembroj stru~waci mislat deka demokratijata e najprivle~endràven sistem tokmu poradi toa. Toa zna~i deka demokratijatae silno poddràna od dobroto stopanstvo. Isto taka, i dobrotostopanstvo e poddràno od demokratijata.

Postojat i nekoi raboti {to ne se povrzani so slobodniot pazari niv }e gi nabroime nakuso.

4 Golema horizontalna i vertikalna podvi`nost na naselenieto.Toa zna~i deka ako ~ovek raboti i se trudi, moè da napreduvavo slu`bata i so toa mnogu da gi zgolemi svoite prihodi. Toa e�vertikalna podvi`nost� (napreduvawe od dolu � kon gore). Vorazvienite zemji, koga ~ovek }e se zbogati, toj naj~esto sepreseluva vo podobro maalo (kvart), i toa e �horizontalnapodvi`nost�. Trkata po podobro rabotno mesto, istraùvawetona pazarot i samiot biznis gi pravat lu|eto popodvi`ni, {tose odnesuva do menuvaweto na mestoto na ìveewe i menu-vaweto na socijalnata sredina. Za nekogo kaj nas toa ne e bitno,no vo razvienite zemji toa e ostvaruvawe na del od soni{tatana lu|eto i zatoa - sni{tata ne se za potcenuvawe.

4 Mnogu va`na rabota za edna demokratija:pozitivna selekcija na kadri. Toae vo vrska so konkurencijata, koja nemora da bide samo na pazarot.


Znam, toa e naj~esta pri~ina za raspravii... Te ovoj go postavileporadi poslu{nosta, te onaa ja postavile poradi maòt, te stanaldirektor a ne go biduva... Samo za toa se zboruva kaj nas. Mene mi esma~eno od toa. Zar e mo`no nitu eden funkcioner da ne vredi petpari... Mislam... taka zboruvaat.

Toa e ogromen problem, koj ima pove}e strani.Od edna strana, navistina ima mnogu primeri koga lu|e sepostavuvani vo dràvnite organi, vo golemite firmi i javni

pretprijatija bez da imaat sposobnost i ~esnost da upravuvaat. Kogasi stava{ rodnini na vlast, toa se narekuva NEPOTIZAM, koga sistava{ partiski lu|e, toa se narekuva PARTIZACIJA na dràvata, akoga na rakovodni mesta doa|aat lu|e postaveni da kradat toa senarekuva kriminal ili KORUPCIJA. Ete poradi toa se namaluvapodgotvenosta na gra|anite da ja branat demokratijata i gubat verbavo nea. Ova se narekuva �negativna selekcija� vo izborot na kadri.Toa zna~i deka politi~kite partii, poradi sebi~nite interesi napoedinci, na rakovodni mesta postavuvaat lu|e {to ne se najdobarizbor. Tie duri moàt da bidat ~esni i posveteni na rabotata, noednostavno Gospod ne im daril sposobnost za vodstvo. Na pravilnotoi korisno nosewe odluki mora da mu prethodi PLANIRAWE, a toamoàt da go napravat samo mnogu nadareni i u~eni lu|e. No, i samotoostvaruvawe na ona {to e planirano e isto taka te{ka rabota, zatoa{to i toa mora da se isplanira. Zna~i, se planira i potoa se planirakako toa da se sprovede, da zaìvee i da ~ini najmalku pari. Potoaisplaniranoto se sproveduva vo delo i toa se narekuva IMPLE-MENTACIJA. Za edna dràva, planiraweto e daleku najbitnatarabota.Na primer, i ti moè{ da isplanira{ kade i kako da se izgradi pat,no toj }e ~ini tolku skapo {to poevtino ti e na lu|eto da im kupi{helikopteri, pa da ne e potreben takov pat.

Jas moàm da tiisplaniramkade da imakafule, koi

pija~ki da sesluàt tamu i

koj da bidedisk-xokej.

Garantirampari kako pleva.

êkaj prvo da zavr{am so prethodnoto.Mnogu misliteli kaùvaat deka pozitivnata se-lekcija, ili izborot na vistinskite lu|e za vistin-skite rakovodni mesta, e podobra vo demokratijata. Naprimer, pri izborite. Prvo go poznava{ kandidatot,ili go poznavaat lu|eto okolu tebe. A i da ne go znae{,slobodnite mediumi }e najdat vistinski informaciiza kandidatot. Taka dobiva{ pravo na argumentiranizbor. 444

!

!


A sega za ona {to go re~e za kafuleto: moèbi tvojata darba e dabide{ menaxer ili gazdarica na kafule. Koj znae? No, i toa daznae{, ako si {koluvana, {ansite ti se pogolemi. Nemoj da sezadovoluva{ so toa, tuku sonuvaj i raboti na svojot son. Soni{tata,ako raboti{ na niv, moàt da bidat planovi.

Rim ne e izgraden preku no}, no prvin e sonuvan pa e izgraden!

444

I sega {toda pravimeako sakame

da ìveemevo silno

gra|anskoop{testvo,

da ne re~amkoi mu se

svojstvata imodnite

detali pokoi goprepo-

znavame?

? Vidi Micke, ti izgleda ne me sledi{ dobro! Za silnotogra|ansko op{testvo (zdruènija na gra|anite) ve}e segovore{e vo drugata tetratka i nema da povtoruvame. Samo }ekaème deka toa ne e mo`no bez demokratija. Slobodata nazdruùvawe na lu|eto e pridobivka, koja lu|eto }e ja branat iodrùvaat.Rekovme deka natprevar ne mora da ima samo na pazarot i vopolitikata. Sekoj natprevar e dobar za op{testvoto. Ako nemanatprevar, nema nitu napredok. Sepak treba da se bidevnimatelen natprevarot da ne premine vo konflikt. Natpre-varot vo demokratijata moè da se odnesuva i na grupi lu|e, ane samo na poedine~no nivo. Ti moè{ preku grupite na koiim pripa|a{ podobro da se istakne{ i samorealizira{. Bezdemokratija, odredeni grupi ne bi imale pravo da se natpre-varuvaat so drugite � pomnogubrojnite. Toa n$ doveduva doop{testvena raznovidnost i bogatstvo na kulturi, religii,posebni grupi... Toa moè da bide prednost na edna demokratskadràva, koja treba da se neguva.Golem broj avtori mislat deka vo demokratijata doverbata eporasprostraneta � ja ima pove}e, a isto e i so ednakvosta me|ulu|eto. Moèbi toa se dolì na dobriot praven sistem idelovnite na~ini na rabota, koi tamu se neguvaat. Znae{ i samadeka bez doverba nema sorabotka, a bez sorabotka nema dobarbiznis, kultura i sli~ni ne{ta.I na krajot, mislam deka ova tebe mnogu }e ti se dopadne. Vorazvienite demokratii ima mnogubrojna i dobro platenaSREDNA KLASA. Vo edno op{testvo ne e dobro lu|eto da sepodelat na dve golemi grupi: na premnogu bogati i na premnogusiroma{ni. Toa sozdava golemi problemi i netrpelivosti. Toae ovozmoèno od pazarot i od dobrata socijalna politika. Vodemokratskite zemji srednata klasa e vode~ki socijalen sloj.Se misli deka taa klasa e najprivrzana kon demokratijata.


Pa, dali e s$tolku

idealno?Nemoj sega

da mi re~e{deka site

lu|e sakaatda ja

odrùvaatdemokratijata.

Zo{to kajnas tolku

mnogu jakritikuvame?

Da sepojavat sega

od nekadetie

populite, }ere~at zo{tose borevme?

?Daleku od idealno! Idealno op{testvo ne postoi, a i dapostoi toa ne moè da gi zadovoli site barawa na sekogo.Taka, ima karakteristiki na op{testvoto {to ja one-vozmoùvaat ili go ko~at razvojot na demokratijata. Taa ne estati~na i se razviva, a op{to gledano � odi kon podobro,ako za podobro se smeta dobroto na gra|anite, a ne na nekoieliti.Ima periodi i situacii {to gi onevozmoùvaat me|usebnatadoverba na gra|anite i miroqubiviot dijalog. Toa ja slabeeverbata vo demokratijata. Takvi se:4 otsustvoto na zaedni~ki politi~ki ili ustavni vred-

nosti. Toa doveduva do konflikti i do èlbi za odvoenìvot na odredeni grupi. Demokratijata ima metodi ina~ini za re{avawe na tie situacii, no dali politi~kiteeliti sakaat da gi primenat tie re{enija?

4 nasekade vo svetot, pa i kaj nas postojat lu|e i grupi {tonemaat doverba vo politi~kite institucii i spremau~estvoto vo politikata. Toa naj~esto se dolì naprimerite na zloupotreba na vlasta i poradi lo{otore{avawe na problemite od strana na vlasta. Sepak, toane zna~i deka nie treba da se izolirame od na{etopoliti~ko pravo da dejstvuvame vrz taa vlast za da sepodobri. Za toa postojat na~ini i dosega e uvideno dekakoga gra|anite poveduvaat organizirani akcii zamenuvawe na nekoja vladina odluka, vlasta se povlekuva.

4 kaj odredeni grupi ili sloevi na gra|anstvoto ponekoga{se slu~uva roditelite da ne gi pu{taat decata da se{koluvaat. Isto taka, vo nekoi op{testva, iako sedemokratski, ponekoga{ se slu~uva da bide zabraneto{koluvaweto na decata na maj~in jazik. Na treti mestane sakaat da gi pu{tat ènskite deca da se {koluvaat. Avistinata e deka: nikoj nema pravo da zabrani lu|eto dase {koluvaat, nezavisno od verata, religijata, polot ilivrz koja bilo druga osnova. Ovie pojavi mo{ne negativnodejstvuvaat vrz svesta deka demokratijata treba da se ~uva,odrùva i unapreduva. Bez obrazovanie, toa ne e mo`no.Toa za rezultat go ima isklu~uvaweto na odredeni grupiili sloevi naselenie od site demokratski procesi, paduri i od glasawe pri izborite.

No, ima i poopasni raboti {to ja demnat demokratijata, paduri i ti moè{ da gi vidi{ vo sekojdnevniot ìvot.


?

Misli{ naprofesorkata

�udav�?

Ne, mislam na drug �udav� za demokratijata, a toa eekonomskoto i socijalnoto raslojuvawe, koe doveduvado formirawe na malku bogati i mnogu siroma{ni

gra|ani. Silnata i izrazena podelba na siroma{ni ibogati sozdava problemi i netrpelivost. Demokratijatasekoga{ najuspe{no funkcionira so razviena i silnasredna klasa. Poradi toa, dol`nost na edna demokratskadràva se socijalnite zakoni, koi gi {titat pomalkusposobnite, pomalku probivnite, lu|eto {to ednostavnonemale sre}a, koi se osakateni, rodeni so telesna maana...a isto taka i onie {to ostanale bez rabota, imot i sl.

?

No, kaj nassocijalnata

pomo{ etolku mala!

Da, no pogledni kolkavi se platite na vrabotenite i kolkuima nevraboteni i penzioneri. A od druga strana, poglednikolku lu|e ima �na socijalna pomo{�, a rabotat druga rabota

i zarabotuvaat dobro. Demokratijata gi poddrùva pravata nagra|anite, no i tie mora da sfatat deka so sekoja takvazloupotreba na dadenite prava, tie ja potkopuvaat dràvata. Jasli~no sum slu{nal nivni komentari, koga plukaat na s$ i se{to,a potoa odat na �tezgata� da go soberat prometot � golem kolkudesetmese~na socijalna pomo{. Na toj na~in tie }e postignat dase isprazni kasata za socijalna pomo{ i taa da se ukine za site.

?

A dali Vie gospodine znaete dekamitoto vo Makedonija e kako

�dobro utro�. Znaete li Vie {toveli obi~niot narod za lu|eto{to �go fatile mestoto� i sega

�derat po stotina papaski naden� - od evropskite naturlih?

Da, bezzakonieto i korupcijata sekrajot na sekoe demokratsko op-{testvo i tie mora da bidat spre-

~eni, ili pobedeni. Dokolku lu|eto sepomirat so niv kako neizbe`nost, toa ekraj za demokratskoto vladeewe, zatoa{to nema da funkcionira najbitniotnejzin del � PRAVOTO.

A od kade da se trgne protiv toa, gospodine?

Ne sum ve}e �batka�, po~na da mi persira{?

?


?

Lele, se zaboravivna moment.

Izvini... ne...Mislam, {to ti e

tebe gajle?

Toa e Micke, mo}ta na obrazovanieto.Takva e i demokratijata. Jas tebe ti go posvetivovoj polovina ~as, za da razmisli{ za sebe.

Demokratijata isto taka se obra}a na poedinecot� gra|aninot. Nivniot dijalog e obostran, bezposrednici.

A dali e toa siguren seks? ?

Ne seks, tuku odnos... A siguren? Posiguren � zdravje.Demokratijata ne zavisi samo od op{testvenite sostojbi ivrednosti tuku mnogu zavisi i od stavovite i odnesuvawata na

poedincite. Toa bi moèlo da zna~i deka prvo treba da pogledneme vosvojot dvor, a potoa i vo tu|ite.Eve, razmisli i sama. Zar ne si polna so nekoi stavovi {to samo tipravat neprijatnosti vo tvojot ìvot?No, ima i takvi naviki na golem del od naselenieto {to ne pri-donesuvaat za razvojot na demokratijata, tuku ja gu{at i one-vozmoùvaat. Takvi se nemaweto solidarnost, doverba, èlba zainicijativa, ̀ elba za sorabotka... Toa zna~i deka gospodinot gra|aninnema GRA\ANSKI IDENTITET.Sekoj poedinec treba da se trudi da bide {to e mo`no pove}e angaìranvo gra|anskata sfera i da pridonesuva za op{toto dobro. Gra|aninottreba da bide vo tek so javnite pra{awa i da ima razumni o~ekuvawaod vlasta. Od druga strana, treba vlasta i da ja kontrolira. Taka ja {titii demokratijata.Dovolno e da napi{e{ samo edno pismo do nekoja institucija i da sepoàli{ na nivnata usluga, ili na {to bilo i ti si pridonel zapodobruvawe na taa institucija. Moèbi direktorot i ne znael dekataka stojat rabotite.

Zamisli samo {to bi dobile koga site gra|ani bi bile sebi~ni izainteresirani samo za li~na korist, izolirani, ne se vklu~uvaat vojavniot ìvot, tuku samo �tra~arat� po frizerki i kroja~i?Gra|aninot ponekoga{ javno mora da kaè �ne�.

?Pa, jas toa

postojano gopravam. Za mene

�ne� e vtoro ime.

Toa e dobro, no tvoeto �ne� nikoj ne go razbiraseriozno, zatoa {to nikoga{ ne veli{ �da�.Ili, zamisli gi onie tip~iwa {to samo odat

od javna sredba na javna sredba i samo plukaat na s$ ise{to, a vo svojot ìvot ne porabotile ni{to. Dalisaka{ da stane{ edna od niv? 444


Sepak, najva`ni se onie mislewa i postapki na politi~kitelideri i na javnite slu`benici. Odlukite na liderite vopoliti~kiot sistem, kako na primer, nivnite stavovi spremaupotrebata na mo}ta i avtoritetot, moàt da imaat zna~aen udel zatoa dali demokratijata }e bide uspe{na ili ne.

?A {to se pak tolku bitni?

Neli re~e deka sekoemislewe e va`no i deka

demokratijata se baziravrz poedinecot?

Vidi ja ti nea! Trojkata ja preskokna i segagrabi...Politi~kite lideri imaat poseben vidodgovornost i vo niv se investiraniposebni mo}i. Znae{ li Micke, kolkavamo} ima eden lider ili premier?

?Da, vidovme

site. Koj da &�spi{ti� na

vladata, taamora da

prifati.Mene mi se

~ini dekaxabe ja~uvaat

policijata,pa da im

pisne... Neli,re~e deka

demokratijatase ~uva i so

policija ivojska?

A dali ima{e potreba vladata da gi pu{ti policajcite dagi tepaat rabotnicite? Neli rekovme deka so �pu{tawepolicija� i baba mi znae da vladee dodeka ne zavr{i kakoâu{esku. Toj mnogu znae{e da pu{ta policija i vojska, nosega e vo �ve~nite lovi{ta�.Liderite mora da znaat da ne ja zloupotrebuvaat mo}ta, anajdobar na~in za toa e da go po~ituvaat zakonot. Toj vaì iza niv.Isto taka, demokratijata se ~uva so nekoristewe na jazikotna sudirot i vojnata. Ima delovi od narodot {to sakaatda slu{aat bajki, koi zapo~nuvaat so �narode�, �sestri�,�bra}a�, �na{ata krv�, �na{ata zemja�, �da ̀ ivee�, �smrt�... Tieprikazni nikoga{ ne zavr{uvaat sre}no nitu za gra|anitenitu za tie {to gi izgovaraat.Voop{to, toj na~in na �{upliv govor� i manipulacija sogra|anstvoto se narekuva DEMAGOGIJA i narodot izmisliledna ubava pogovorka za toa:

�Miì Asan da ti baam�.

Ima edna specijalna demago{ka taktika na nekoi ne-odgovorni politi~ari za osvojuvawe na izbori, a senarekuva POPULIZAM. Toa vo prevod zna~i deka na narodot}e mu go zboruva{ ona {to toj saka da go slu{a. Prvo malkupodzapali go so istorija, so lagi, obvini go drugiot etnos,drugata religija, drugata partija, pa potoa...

444


Za àl, ne! Denes se narekuvaat samo poinaku: mafija.Toa ti pokaùva deka edna sila {to edna{ bila pro-gresivna i napredna moè da stane pre~ka za pona-tamo{niot razvoj na demokratijata. Vo demokratijata s$se menuva, zatoa {to raste i rastot najmnogu od s$ jaodrùva kako op{testven sistem.

?

Potoa pravise �cve}e za

mirisawe� -�pa nie ne

bevme krivi,n$ nateraa,

nemavmeizbor...�.

Populizmot naj~esto e dobar pat do vojna i dourivawe na demokratijata. Toj se povikuva na omrazakon DRUGIOT.

I posledno, liderot mora da ima golemi li~ni kvaliteti.@elbata za slava i publicitet ne smee da go natera dagi `rtvuva javnite interesi za smetka na sopstvenite.Toj mora da e i moralna li~nost.

Onoj {to ne gi povrzal politikata i moralot, ne sfatilni{to nitu za ednoto, nitu za drugoto.

Demokratijata e odr`liva sama od sebe samo koga tie dvene{ta edno so drugo }e bidat silno povrzani.

Dali si zadovolna?

E, sega mi ide da padnam vo nesvest.

Ma, pu{ti gotoa. Sakav dapra{am: {to

stana so onie�populite�, tie

is~eznale?

?

4 T E M A

Nejzinoto veli~estvo:

PATI[TATA I KRSTOPATITE NA DEMOKRATIJATA

MICKA uàsot

Documents

PATI[TATA I KRSTOPATITE NA DEMOKRATIJATA fileZna~i, istorijata na edna zemja i mestoto kade {to se nao|a se glavni finti dali edna zemja }e ima demokratija ili perewe mozoci od nekoi