pecy

a

İÇİNDEKİLER

4-6 Haberler 8 Tiyatro kurucusu Muhsin Ertuğrul 10 Muhsin Ertuğrul haftasından Muhsin

Ertuğrul yılına «Ayşe Ateş 11 Özel Tiyatro gibi çalışan Devlet

Tiyatrosu • Müşfik Kenter 12 Yönetmen olarak Muhsin Ertuğrul •

Özdemir Nutku 13 İzmir'de Tiyatro Haftaları ve Muhsin

Ertuğrul'u anma • Semih Çelenk 16 Alafranga adam • Vasfi Rıza Zobu

Türk tiyatro sanatçılarının andı • Semih Sergen

16 Muhsin Ertuğrul • Efdal Sevinçli Muhsin Ertuğrul Hoca • Muazzez Menemencioğlu

17 Muhsin Hoca üzerine söyleşi• Zihni Küçümen

18 Türk insanın kültür yaşamı TV ekran­larına terk edilmemeli... • Can Kolu-kısa • Bütün Belediye Başkanlarının dikkatine sunulur Mücap Ofluoğlu

19 Akranı gibi davranırdı • Sadri Alışık Aşık olduğum kendisiyle yarışan insan • Yıldız Kenter

20 Necdet Mahfi Ayral • Güzin Çorağan 21 Bizimki Gazete Tiyatrosu • Nejat

Uygur Tiyatrosu 22 Büyük kentte kimlik arayışı • AST 23 İstanbul İktisat Sahnesi 24 Ekonomik simge Karyola • Nokta

Tiyatrosu. 25 Pirandello gerçeği tartışıyor İ. D. T. 26 Kadınların isyanı * TÜ Tiyatrosu 27 Yıldız Sineması'nda şenlik var •

İst. Bulvar Tiyatrosu İSMENE- Yada Tiyatro

29 Matmazel Julie • Oyuncular 30 Kitap tanıtım» H. Zafer Şahin

KAPAK: Muhsin Ertuğrul Foto: Şakir Eczacıbaşı

Tiyatro... Tiyatro... AYLIK HABER TANITIM DERGİSİ SAYI: 14/MART 1992 /200 TL.

Merhaba İ

stanbul, 2-8 Mart günleri arasında, tiyatromuzun ünlü ustası-hocası Muhsin Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını Kutlama Haftası'na ait çeşitli etkinliklere sahne olacak.

M. Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını Anma etkinlikleri, çeşitli programlarla, bütün yıla da yayılacak. Biz de bu sayımızın büyükçe bir bölümünü, M. Ertuğ-rul'un anısına ayırdık. Kendisi ile çalışmış bazı ünlü sanatçılarımızla arkadaşla­rımız görüşme yaptılar, onunla ilgili anılarını dinlediler. M. Ertuğrul konusunda akademik çalışmalar yapmış, kitaplar, yazılar yayımlamış olan Sn. Prof. Özde-mir Nutku ve Sn. Efdal Sevinçli, isteğimizi kırmayarak, İzmir'den dergimize yazı gönderdiler; 100. Doğum Yılı Kutlamaları Ulusal Komitesi Koordinatörü Sn. Gökhan Akçura, bu etkinliklerin ayrıntılarını açıklayan bir konuşma yaptı; uzun yıllar onunla birlikte çalışmış bir tiyatrocumuz, Sn. Zihni Küçümen, oku­mayan, seyretmeyen ve de onu tanımayan genç kuşaklara seslenen bir yazı kale­me aldı; yine onunla uzun yıllar sinema ve tiyatroda birlikte çalışmış, 59 yıllık sevimli bir aktörümüz Necdet Mahfi Ayral ile, Tiyat­romuza Emeği Geçenler dizisi için yaptığımız söyleşi­nin içinde bol bol M. Ertuğrul'a ait anılar bulunuyor. Bütün bunlar, onunla ilgili diğer yazılarımıza eklenin­ce, bu sayımız neredeyse M. Ertuğrul Özel Sayısı biçi­mine dönüştü.

Cumhuriyet döneminin ilk Tiyatro Dergisi'ni çı­karan, bu yönü ile de anılmaya hak kazanan bir kişi M. Ertuğrul... 15 Şubat 1930'da, tek başına, 15 günlük Da-rülbedayi Dergisi'ni yayımlamaya başladı. 1941'de, karısı Neyyire Neyir ile birlikte Perde ve Sahne adlı sinema-tıyatro dergisini çıkardı. Zaten, daha 21 yaşında iken, Meşrutiyet döneminin Temâşâ Dergi-si'nde tiyatro yazılarına başlamıştı. Kendi çıkardığı dergilerde ise PERDECİ adını kullanarak, pek çok yazı yazdı, tiyatromuza yön verdi.

Cumhuriyet sonrası tiyatro dergicilerimizin "piri" ve bu dönem tiyatromu­zun kurucusu, inançlı-mücadeleci-yılmaz-inatçı tiyatro sevdalısı bu değerli "Ti­yatro Adarm"mıza, hepimizin gönül borcu var. Dergimiz, sayfalarının elverdiği ölçüde onu anarak bu görevini yerine getirmeye çalıştı. Tiyatro perdeleri, yur­dumuzda her gece, PERDECİ'nin verdiği güç ve coşkuyla açılıyor; anısı önünde saygı ile eğiliyoruz; ruhu sevinçle dolsun...

Mart ayında tiyatroların evrensel bir anma günü de var. 27 Mart Dünya Tiyatro Günü Ulusal Bildirisi'ni bu yıl tiyatro yazarı A. Turan Oflazoğlu ha­zırladı. Bildiri son anda geldi. Sayfa mizanpajları tamamlanmış olduğundan bu sayıda basamadık. Nisan sayımızda bildiriyi aynen yayımlayacağız.

Şubat başında, sessiz sedasız genç bir profesyonel topluluk, OYUNCU­LAR adı ile, Kenter Tiyatrosu'nda gösterilerine başladı. Konservatuar çıkışlı bu üç genç tiyatro sanatçısı, umutlara gereksinimi olan tiyatro yaşamımıza, umut dolu olarak adımlarını attılar. Oyunlarını tanıtan yazıyı, onların heyecanlarına katılarak, yayımlıyoruz.

Başka bir üçlü, YADA TİYATRO adı ile bir topluluk kurarak RİTSOS'un bir şiirinden uyarladıkları oyunu 26 Şubat'ta Taxim Night Park'ta sahnelemeye başladılar.

Hoşgeldiniz ve başarılar genç OYUNCULAR ve YADA Tiyatro...

Sevgi ve saygı ile...

T. Yılmaz ÖĞÜT

Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni: Tem Yapım Yayıncılık Ltd. Şti. adına T. Yılmaz Öğüt Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Mustafa Demirkanlı Yayın Koordinatörü: Nalân Özübek

Danışma Kurulu: Orhan Alkaya, Rutkay Aziz, Genco Erkal, Fikret İlkiz, Yılmaz Onay, Ali Taygun, Işık Yenersu Basın ve Halkla İlişkiler: Enis Bakışkan Teknik Yönetmen: Sinan Şanlıer

Katkıda Bulunanlar: Ayşe Ateş, Gökhan Akçura, Betül Baturalp, Güzin Çorağan, Semih Çelenk.Yasemin Dilber, Can Kolukısa, Zihni Küçümen, Özdemir Nutku,' | Efdal Sevinçli, Özlem Şener, Özlem Öğüt, Kenan UçarZeynep Üskül

Ankara Tem.: Koray Ergun Tel: 425 02 56 İzmir Tem.: Ali Rıza Özbilgiç Tel: 43 01 34 İzmit Tem. Kocaeli Bölge Tiy. Tel 141090 Samsun Tem.: Kaya Odabaşı Tel: 12 25 12 Almanya Tem.: Levent Beceren, Berlin Tel: 49.30.6152020 Viyana Tem.: Uğur Özkan, Wien Tel: 432225051220

Ofset Hazırlık: Tem Yapım Tel: 249 87 37 Baskı: MÜ-KA Matbaası 511 25 99 Tem Yapım Yayıncılık Ltd. Şti. Oba Sok. 9 / 1 Cihangir/İstanbul Tel: 249 87 37-38 F a x : 249 02 18

Abone Bedeli: Yıllık 50.000,- T L . Yurtdışı: 25 DM Posta Çeki Hes. : Tem Yapım - 655 074 Banka Hesap No: T.İş Bankası-Cihangir Şb. 1781 17

Katkılarından dolayı TİYAP'a teşekkür ederiz.

3

pecy

a

Enis Fosforoğlu Tiyatrosu İstanbul'da yeni bir salonda Üsküdar Belediyesi Altunizade Kültür Merke-zi'ni, Enis Fosforoğlu Tiyatrosu ile açıyor. Çe­şitli sanat etkinliklerinin yapılacağı, Üsk. Beld. bünyesinde bir tiyatro okulunun açılacağı bir kültür merkezi olacak. EFT, 29 Şubat'tan itiba­ren Kanlı Nigar 90'la başlayıp Mart sonunda da yeni oyunlarını sergileyecek.

Devlet Tiyatroları'nda yeni bir sahne

Devlet Tiyatroları, 8. yerleşik merkezi ve 21. sahnesi olan Antalya Devlet Tiyatrosu'nu 1 Şubat Cumartesi günü Antalya'da açtı.

Antalya Valiliği ile yapılan bir protokolle, Valiliğe ait salon 10 yıllığına ücretsiz olarak An­talya Devlet Tiyatrosu'na devredildi.

İzmir Sanat Tiyatrosu yeni bir salon kazanma savaşımında

İzmir'in tek profesyonel özel tiyatrosu İzmir Sanat Tiyatrosu, İzmir Belediyesi'nin Fuar içinde kendilerine verdiği bir binada, yaklaşık 700 kişilik bir tiyatro oluşturmak çabasında. Modüler tiyatro anlayışı ile hazırlanacak salon, fuar döneminde fuar hizmetinde kullanılacak. Bu nedenle sahne ve koltuklar portatif olarak düzenleniyor. İzmir'e turneye gelen özel tiyatro­lar için de kullanılacak bu salonun, tiyatroya dö­nüştürülmesi için gerekli parayı kazanmak adına İzmir Sanat Tiyatrosu, Melih Cevdet Anday'ın, geçen sayılarımızda tanıttığımız İÇERDEKİ-LER adlı oyunu ile Ege Bölgesi'nde turne yapı­yor.

Sürekli deneysel çalışmalar yapan İSEM'in Gençlik Sahnesi bu kez Faruk Boyacıoğlu yö­netiminde, "Öykü Tiyatro" orijinli "Arisonto-polis'te Neler Oluyor" adlı bir çalışma yaptı.

Oyunda kullanılan öyküler Aziz Nesin ve Muzaffer İzgü'ye ait. Zaten Arisontopolis Aziz Nesin'in "Deliler Boşandı" isimli öyküsünün geçtiği yer. Oyunda tanıdık yüzler ve olaylarla sürpriz buluşmalar söz konusu.

Tiyatroca konuşmak Tiyatro Eleştirmenleri Birliği "Genç Tiyatro-

cular-Tiyatroca Konuşmak" seminerleri düzenli­yor. Bu seminerleri Cevat Çapan ve Haluk Şev­ket Ataseven yönetiyor.

Saddam'ı Kim Öptü oyunundan

Ankara Halk Tiyatrosu'nda çocuk müzikali

Ankara Halk Tiyatrosu sezon başındaki turnelerini tamamladıktan sonra 1 Şubat 1992 tarihinden başlayarak Sinema Batı'da yerleşik ola­rak perdelerini açtı.

Topluluk şu sırada Melih Kucur'un yazıp, Bahadır Tokmak'ın sah­neye koyduğu Pembe Panter çocuk müzikalini sergiliyor. Aynı zaman­da Saddam'ı Kim Öptü isimli komediyi de toplu gösterilerle Ankara'lı tiyatroseverlerin beğenisine sunuyorlar. Topluluk halen Kandemir Kon-duk'un İnsanlığın Lüzumu Yok isimli kabaresinin provalarını yapıyor.

Fransız Kültür Merkezi'nde Mart ayı tiyatro etkinlikleri

İstanbul Fransız Kül­tür Merkezi'nin düzenledi­ği G. Stein'ın TAŞLAR (Les Pierres) adlı tiyatro gösterisi, 3 Mart Sah günü Taksim Sahnesi'nde Fran­sızca oynanacak. Interna­tional Visual Theatre Topluluğu'nun sunacağı ve aralarında Türk oyuncu Levent Beşkardeş'in de bu­lunduğu oyundaki sanatçı­lar sağır-dilsiz. Oyunu işa­retlerle oynayacaklar. İşare tiyatro dili olarak kullanılıyor.

İkinci etkinlik Türkçe oynanacak olan Skermeta'nın Ateşli Sabır adlı oyunu. Bunu PAYLAŞIM Tiyatrosu 23 Mart günü saat 19:00'da Fransız Kültür Merkezi Salonu'nda sergileyecek. Yönetmen Turgay Topal.

24 Mart saat 19:00'da, aynı topluluk yine aynı salonda H. Pin-ter'in Bir Tek Daha oyunu ile Sait Faik'ten Öyle Bir Hikaye adlı 50'şer dakikalık oyunlarını yine Türkçe olarak sunacaklar. Sait Faik'e ait oyunu Aziz Sarvan oyunlaştırmış ve kendi oynuyor.

Gösterilere ait giriş kartları, Fransız Kültür Merkezi'nden sağlana­bilir.

sözcüklerin yerine değil, özel bir

4

pecy

a

Sessizlerden Susuz Yaz

Sumru Yavrucuk

Türkiye Sağır ve Dilsizler Tesanüt Demeği Sanat Grubu'nun tümü işitme engelli­

lerden oluşan sanatçıları, Devlet Tiyatrosu Taksim Sahnesi'nde Necati Cumalı'nın yazdığı Susuz Yaz adlı oyununu sergiledi.

Yönetmenliğini Sumru Yavrucuk'un yaptığı oyun büyük ilgi gördü. İstanbul Devlet Tiyat­rosu Müdürü Tomris Oğuzalp'in de izlediği oyunun sanatçıları büyük alkış aldı. İzleyicilerinin bir bölümünü de "sessiz dünya"nın insanları oluşturdu. Sessiz Tiyatro'nun Genel Sanat Yönetmeni Ömer Altuntaş, ken­dilerine salon, dekor ve manevi bakımdan destek gösteren Tomris Oğuzalp'e teşekkür etti.

de tiyatrosu'ndan özgün tiyatro afişleri sergisi

de tiyatrosu, 1986'da doğumunun 50. yılı anısına Güner Sümer'in Bozuk Düzen; 1987'de 75. doğum yılına armağan olarak Rıfat Ilgaz'ın Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı adlı oyunları için ulusal boyutta düzen­lediği afiş yarışmasında derece alan ve sergilenmeye değer görülen özgün afişleri Ankara'da sergiliyor.

27 Mart Dünya Tiyatro Günü'nde TOBAV'ın Tunalı Hilmi Cad­desi, 72/1-2 adresindeki salonunda açılacak serginin yanı sıra, Ankaralı tiyatro emekçileri, basın ve sanat çevreleri için bir kokteyl verilecek. Sergi, 4 Nisan'a dek açık kalacak.

PTT tiyatro grubu İstanbul Yakası Telefon Başmüdürlüğü'nde çalışanların 1988 yı­

lında kurduğu PTT Tiyatrosu, 4 yıldır etkinliklerini kesintisiz sürdürü­yor.

Topluluk H. Taner'in Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım adlı oyunu ile başlattığı tiyatro çalışmalarını, Erman Canatan'ın yazdığı müzikli danslı Batakhane Güzeli, Kerim Afşar'ın derlediği tek perdelik tek kişilik, Sait Faik ve İnsan, Özdemir Nutku'nun Mustafa Kemal'in NUTUK'tan derlediği Söylev ve kendilerinin yazdığı İlişkilerimiz adlı oyun ile sürdürdüler. Bu yıl Haşmet Zeybek'in Düğün ya da Davul adlı oyununu hazırlayan topluluk, bu oyunu Maçka Maden Fakültesi Salo-nu'nda, 1 Mart'ta oynayacaklar.

Dostluk Şarkısı oyunundan

Kartal Sanat İşliği turne etkinlikleri

Kartal Sanat İşliği Tiyatrosu, bu mevsim ba­şından beri Anadolu ve Trakya'da yaptığı gösterileri ile turnelerine devam ediyor. Karadeniz turnesinden dönen tiyatro, Bakırköy Belediye Tiyatrosu Aziz Nesin Sahnesi'nde Çetin Etili'nin yönettiği "Vur Bir Mastika" oyununu sahneledi. Kartal'da Hasan Ali Yücel Salonu'nda çocuk oyunları ile birlikte bu oyunlarını da sürdürecek olan topluluk, Nisan ayında Bursa-Kütahya bölgesine turne yapacak.

Yılmaz Onay'ın yazdığı Şarkılarımız Ölmesin ve Çetin Etili ile Erkin Kut'un yazdığı Dostluk Şar­kısı çocuk oyunlarını okullarda oynuyorlar.

Topluluk, Nâzım Hikmet'in şiirlerinden kabare biçiminde derledikleri iki kişilik bir oyuna hazırlanı­yor. Oyunu derleyen ve yöneten Çetin Etili.

Konservatuar öğrencilerinden Antigone

İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı Ti­yatro Bölümü öğrencileri ünlü Fransız yazan Jean Anouilh'in Antigone adlı oyununu 10-11 Şubat tari­hinde İstanbul Fransız Kültür Merkezi'nde Yıldız Kenter yönetiminde sergiledi. Konservatuar'ın üçün­cü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin ortaklaşa olarak gerçekleştirdiği oyun 9 Mart ve 16 Mart tarihlerinde Kenter Tiyatrosunda sergilenecek.

Antik Yunan Edebiyatının ünlü tragedya yazarı Sophokles'in ölümsüz tragedyası Antigone aradan geçen binlerce yıl sonra Fransız oyun yazarı Jean Anouilh tarafından özgün ve bambaşka bir yorumla tekrar ele alınmış.

Ölüm Tuzağı İstanbul Devlet Tiyatroları, AKM Konser Salo­

nu'nda Ira Levin'in Ölüm Tuzağı adlı oyununu 21 Mart tarihinden başlayarak sergilemeye başlıyor. Yö­netmenliğini Kartal Tibet'in yaptığı Ölüm Tuzağı, alışılagelmiş polisiye oyunların dışında, sürprizlerle bezenmiş bir oyun.

PTT Tiyatrosu oyuncuları toplu halde

pecy

a

"ANA" Ankara Birlik Tiyatrosu'nda başladı..

Ankara Birlik Tiyatro­su, Maksim Gorki'nin ünlü romanından Bertolt Brecht'in oyun-laştırdığı ANA adlı oyunu, Anadolu Sanat Merkezi'nde sergiliyor.

Zeki Göker'in yönet­tiği ve Kemal Günüç'ün mü­ziklerini yaptı­ğı oyun, yirmi-beş kişilik bir kadro ile oyna­nıyor. "Ana" oyunundan

Yirmi yıldır "Politik Tiyatro" yapan ve bugüne değin her oynadı­ğı oyun önce yasaklanan ve baskı gören ABT, son olarak "Pir Sultan Abdal" adlı oyunu, 32 mahkeme karan ile, Ankara, İstanbul, İzmir ve Anadolu'da 400 kez sergilemişti.

4 Mart'tan başlayarak İstanbul'da, Kartal Hasan Ali Yücel Kül­tür Merkezi'nde oynanacak olan ANA, sezon sonuna dek, Pazartesi, Salı, Çarşamba günleri İstanbul'da, Cuma, Cumartesi ve Pazar günleri Ankara'da sergilenecek.

Tiyatro Merhaba'ya merhaba..

Perdesini ilk kez Nisan ayı başlarında açacak olan Tiyatro Mer­haba, 91-92 sezonunun ikinci yarısında doğan yepyeni bir topluluk. Genç Sanat Ajansı'nın bir birimi olan Tiyatro Merhaba, ilk olarak Bil-gesu Erenus'un yazıp, Bilge Olgaç'ın yönettiği İnsan Aklını Koruma Enstitüsü adlı iki perdelik oyunu sergileyecek.

Kültür Bakanlığı Tiyatro Ödülleri

Kültür Bakanlığı, Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ile Tiyatro Ba­şarı Ödüllerinin dağıtım töreninde konuşan Sağlar, bu yıl bu ödül­lerin sanat ve kültür örgütlerine verildiğini söyledi.

Daha sonra yapılan ödül töreninde, Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, tüm karikatür sanatçıları adına, Türk Karikatürcüler Derne­ği temsilcisi, sanatçı Erdoğan Bozok'a verildi.

En başarılı tiyatro topluluğu ödülü, bütün tiyatro toplulukları adına, Tiyatro Yapımcıları Derneği temsilcisi Genco Erkal'a, en ba­şarılı tiyatro yazarı ödülü de bütün tiyatro yazarları adına, Televiz­yon ve Tiyatro Yazarları Derneği temsilcisi Ülker Köksal'a verildi.

Seçici kurulun değerlendirmesinde, en başarılı kadın ve erkek oyuncu ödülleri verilen Tiyatro Oyuncuları Derneği'nin (TODER) ödülünü, sanatçı Ahmet Gülhan, En Başarılı Yönetmen Ödülü'ne değer görülen Tiyatro Opera Bale Vakfı'nın (TOBAV) ödülünü de dernek başkanı Tamer Levent aldılar.

A.T.Ç. 'den seminer Amatör Tiyatrolar Çevresi (ATÇ), amatör tiyat­

rocuların oyunculuk çalışmalarındaki eksikliklerini gözönüne alarak, bu yıl kış seminerlerinin ikincisini, uygulamalı seminer biçiminde oluşturdu. Seminer, 22 Şubat'ta, Devlet Tiyatrosu Sanatçısı Alptekin Ser-dengeçti tarafından gerçekleştirildi.

Dört Köşe Palyaço Tiyatro Fiskos, 5 Ocak'ta başladığı ve her

Pazar saat 13:30'da yinelediği Dört Köşe Palyaço adlı çocuk oyununu Tevfik Gelenbe Tiyatrosu'nda sergiliyor. Tamay Sayar'ın yazdığı, Evin Kalkan-cı'nın yönettiği, müziklerini Fahir Atakoğlu'nun yap­tığı oyunda çocuğun kişilik gelişiminde etkili olan arkadaşlığın önemi, kötünün, bencilin, yalancının yalnız kalışı çeşitli gaglarla anlatılıyor.

Barış Oyuntuları Ülsküdür 'da...

Barış Oyuncuları tiyatro topluluğu, Ekim ayın­dan beri, Bakırköy Karya Sineması'nda oynadığı "Ali ile Tipitoş" adlı çocuk oyununu, 16 Şubat Pazar gününden bu yana, her Pazar saat 13:00'de, Altuni-zade Kültür Merkezi'nde sergilemeye başladı.

Barış Oyuncuları, çok yakında, Rıfat Ilgaz'ın ünlü güldürüsü Hababam Sınıfı'nı da sergilemeye başlayacak.

de tiyatrosu'ndan çocuk oyunu

de tiyatrosu, Mavi Gök Mavi Deniz adlı çocuk oyunuyla perdelerini açtı.

7 yaşın üzerindekilere seslenen ve deneysel bi­çende sunulan oyun, görsel-işitsel bir fantezi dünyası içinde, insanların doğa sevgisiyle birlikte düşlere ve düşüncelere duydukları gereksinimi dile getiriyor.

Mavi Gök Mavi Deniz, 11 Nisan'a dek, her Cumartesi saat ll:00'de ASM Salonu'nda sergilene­cek.

Bulunmaz Tiyatro'da "Gençlik Buluşmaları etkinlikleri

"

Bulunmaz Tiyatro'da, Mart ayı içinde, Tahir Özçelik yönetiminde "Gençlik Buluşmaları" adı ile tiyatro gösterileri ile birlikte sanat ve tiyatro üzerine söyleşiler yapılacak.

7 Mart'ta Cengiz Gündoğdu "Aşk", 14 Mart'ta AÇOK yöneticisi Ümit Denizer "Çocuk Tiyatrosu Uygulaması", 21 Mart'ta Ülkü Ayvaz "Tiyatro ve Toplum", 28 Mart'ta ise Makedonyalı şair ve yazar Suat Engüllü "Benim Şiirlerim" konulu söyleşi yapa­caklar. Söyleşiler saat 17:00 - 19:30 arası.

Her Cumartesi, saat 16:00'da dönüşümlü olarak altı oyun sergilenecek. Oyunlar: Bir Yazarın Deli Defteri (B. Demir), Bir Evlenme Teklifi (A. Çehov), Sana Gül Bahçesi Vaadetmedim (J. Greenberg), Bir Tek Daha (H.Pinter), İnek (N.Hikmet), Düş (H.H.Bulunmaz).

pecy

a

pecy

a

Tiyatro kurucusu MUHSİN ERTUĞRUL

stanbul'da 5 Mart 1892'de doğdu. 29 Nisan 1979 tarihinde İzmir'de ölümüne dek, bütün yaşamını ti­yatro ve sinemaya adamış bir "tiyatro adamımız" Muhsin Ertuğrul... 100. Doğum Yılı Kutlamaların­

da, onun kurduğu tiyatrolardan, onun yapıcılığından söz ederek, tiyatromuz adına ona bir kere daha teşekkür etmek istiyoruz.

Muhsin Ertuğrul, tiyatro tarihimizde Ferah Döne­mi diye anılan dönemde, 1924 yılında, "Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları" adı ile bir topluluk kurdu. Kendisi bunu, "Paris dönüşümde acemiliğin verdiği cesaretle birkaç ar­kadaş birleşip bir özel topluluk kurmaya kalktık ve adını Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları koyduk" diye anlatır. Bu dönemde yerli yazarlara yer vermiştir, Osman Cemal Kaygılı, Sermet Muhtar Akış, Vedat Nedim Tör, Vedat Örgi Bengü, Faruk Nafiz Çamlıbel gibi...

1927'de 35 yaşında iken Darülbeda-yi'nin Sanat Yönetmeni olur. Bu dönemde Darülbedayi'de repertuar geleneğini başla­tır. 1930'da Ankara'da, Atatürk'ün "Hükü­metten ne gibi yardım istersiniz" sorusunu "Bir tiyatro mektebi isterim, Paşam" diye yanıtlar. Ne yazık ki uzun bir süre, Ata­türk'ün emrine rağmen, bu istek, bürokrasi­ye takılır. Bunu gören Muhsin Ertuğrul aynı yıl sonunda Darülbedayi'de "Tiyatro Meslek Mektebi"ni açar. Bu okul bugünkü İstanbul Belediyesi Konservatuarı'nın ön­cüsü sayılmaktadır.

1934'de Sovyetler Birliği'ne Çocuk Tiyatrolarını incelemek için gider, dönüşüyle, 1 Ekim 1935'te, Darülbedayi'de ülkemizin ilk çocuk tiyatrosunu başlatır.

1930'da Atatürk'ten istediği Tiyatro Mektebi, 1936'da Carl Ebert'in yurdumuza gelmesiyle kurulur, Devlet Tiyatro ve Operası'nın kuruluşu başlatılır.

1946'da onun girişimleri sonucu, İstanbul'da 4000 kişilik Açık Hava Tiyatrosu'nun temelleri atılır.

1947'de Cari Ebert'in yurdumuzdan ayrılması üzeri­ne, Devlet Tiyatro ve Operası'na Genel Müdür olur. Bu dönemde bugünkü Büyük Tiyatro binası, Sergi Salo­nundan tiyatro salonuna dönüştürülmeye başlanır. Bu iş gecikince, Ulus'taki Vakıf Apartmanları altındaki depoyu tiyatro salonu haline getirir. Bugün Küçük Tiyatro ola­rak bilinen bu salonu 27.12.1947'de açarken, yeni bir Türk yazarının oyununu, A. Kutsi Tecer'in KÖŞEBAŞI adlı oyununu sergiler. Devlet Tiyatroları Genel Müdürlü­ğü döneminde yeni oyun yazarları yaratılmasında öncü olur, yazarları teşvik eder. Bu dönemde O. Rıfat, M. Cevdet Anday, S. Kudret Aksal, T. Özakman gibi yeni ti­yatro yazarlarını tiyatro edebiyatımıza kazandırır.

1951 yılında, Büyük Tiyatro'da balo düzenlenmesi­ne karşı çıktığından Genel Müdürlükten ayrılır, İstan­bul'a gelir. 1952'de Yapı Kredi Bankası'nın desteği ile Küçük Sahne'yi kurar. 1954'te tekrar Devlet Tiyatroları Genel Müdürü olunca, büyük ideali Bölge Tiyatroları'nı gerçekleştirmeye başlar. Önce Ankara'daki Üçüncü Ti­yatro (Türk Ocağı Sahnesi) ile Oda Tiyatrosu'nu açar. Sonra İzmir ve Adana Tiyatroları'nı kurar. 1957'de Bursa'daki Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu'nu gerçekleşti­rir. Üniversitelerde Tiyatro Bölümlerinin açılışı da onun çabalan sonu gerçekleşir.

1958'de Genel Müdürlükten ayrılır, İstanbul'a gelir, 1959'da Şehir Tiyatroları'na Başrejisör olarak atanır. Bundan sonraki dönemde İstanbul Şehir Tiyatroları, Öz-demir Nutku'nun deyimiyle, "Altın Çağ"ım yaşar. İstan­bul'un her semtinde tiyatro açmaya başlar. Kadıköy, Fatih, Üsküdar, Zeytinburnu Tiyatroları bu dönemin ürünleridir. Ayrıca İstanbullulara, Rumelihisar'da Açık-hava Tiyatrosu'nu kazandırır. Bu tiyatrolardan Zeytin­burnu Tiyatrosu'nun açılış oyunu nedeni ile Belediye ile anlaşmazlığa düşünce Başrejisörlük kadrosu kaldırılır (1965) ve Belediye Şehir Tiyatroları dönemi sona erer;

Belediye, Zeytinburnu Tiyatrosunu kapa­tır.

1974'te tekrar, siyasal iktidar değişik­liği ile, Belediye Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmeni olur, yaşı 82'dir. Bu dö­nemde, Yedikule Açık Hava Tiyatro­sunu, Gültepe Tiyatrosu'nu açar; Dene­me Sahnesi, Gezici Kahve Tiyatrosu, Öğle Paydosu Tiyatrosu, her semtte bir çocuk ti­yatrosu, özel tiyatrolara Şehir Tiyatro­su'nun sahnelerini açma gibi dinamik bir tiyatro hareketi başlatır.

1976'da, 84 yaşında iken Şehir Tiyat-roları'ndaki görevinden ayrılır. Bundan sonra anılarını yazar. Bu anılar daha sonra

Özdemir Nutku'nun başkanlığındaki bir grubun çalış­maları ile 1989'da Benden Sonra Tufan Olmasın adı ile yayımlanır. Yaşamı boyunca 200'ün üstünde oyun yönet­miş ve birçoğunda da oynamıştır.

Ege Üniversitesi'nin Türk Tiyatro ve Sinemasına yaptığı hizmetler nedeni ile kendine vereceği Fahri Dok­tor ünvanı töreni için, doktorunun izin vermemesine rağ­men, hasta hasta İzmir'e gider. 24 Nisan 1979 gecesi ya­pılan bu törenden beş gün sonra, İzmir'de yaşamını yitirir.

Burada kısaca anlatılan, Muhsin Ertuğrul'un, tiyat­romuz için yaptıkları, kuruculuğu, yapıcılığı, son yıllarda ona yapılan suçlamalara karşı somut yanıtlar olsun diye kaleme alındı.

Hiç kuşkumuz yok, değerbilir ulusumuz onu hep minnetle anmaya devam edecektir.

Tiyatro... Tiyatro... * Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Metin And, Türkiye

İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, s.18

8

İ

"M. Ertuğrul, toplumumuzun yetiştirdiği ender değerlerden birisidir. Tiyatromu­zun her alanında onun yapıcı elinin izle­ri görünür." Prof. Metin AND *

"Yarın kıyamet kopacağını bilsem, bugün bir tiyatro daha açarım." Muhsin Ertuğrul

pecy

a

pecy

a

Muhsin Ertuğrul haftasından Muhsin Ertuğrul yılına

Ayşe ATEŞ İ

(Fotoğraf: Ş. Eczacıbaşı

stanbul'da 2-8 Mart tarihleri arasında yapıla­cak olan Muhsin Ertuğrul 100. Doğum Yılını Kutlama Etkinliklerinin Koordinatörü Gökhan Akçura ile bu konuda konuştuk.

Muhsin Ertuğrul Etkinlikleriyle ilgili çalışma­lar nasıl başladı ?

Muhsin Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını kutlama çalışmaları, TİYAP'ın (Tiyatro Yapımcıları Derneği) Temmuz 1991 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Nurettin Sözen'e başvurusu ile başlatıldı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı'nun koordinatörlüğünde bir komite kurul­du. Komite ödenekli tiyatroların ve ilgili diğer kuru­luşların da katılmasıyla ulusal bir nitelik kazandı ve sonunda "Muhsin Ertuğrul 100 Yaşında Hazırlık Ko­mitesi" adını aldı.

Şu anda Komite hangi kurum ve kişilerden olu­şuyor?

Şubat ayı içinde ulaştığımız noktada komite şu kurum ve kişilerden oluşmaktadır. İstanbul Şehir Ti­yatroları (Gencay Gürün, Engin Uludağ, Füsun Akatlı, Beklan Algan), Devlet Tiyatroları (Semih Sergen, Tomris Oğuzalp, Necmi Yüce), TİYAP (Genco Erkal, Gülriz Sururi, Rutkay Aziz), Cemal Reşit Rey Salonu Müdürü Sabahattin Batur, Atatürk Kütüphanesi Müdürü Aysel Polatoğlu, Yıldız Sarayı Müdürü Yunus Balta, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı (Aydın Gün, Hülya Uçansu, Koza Akbuget), İstan­bul Belediyesi Dış İlişkiler Müdürü Esen Avdel, Nejat Eczacıbaşı Vakfı, Sinema ve Televizyon Mer­

kezi, ITI Türkiye Milli Merkezi (Dikna Erden), Ti­yatro ve TV Yazarları Derneği Başkanı Recep Bil-giner, AÇOK (Ümit Denizer, Turgut Denizer, Fer­hat Karaçak), TOBAV (Nuranisa Yıldırım), Handan Uran Ertuğrul, Mücap Ofluoğlu, Mengü Ertel ve İstanbul Belediyesi Kültür İşleri Daire Baş­kanlığı adına ben, Gökhan Akçura (koordinatör).

Komitenin yapacağı etkinlikleri anlatır mısı­nız?

"Muhsin Ertuğrul 100 Yaşında Hazırlık Komi-tesi"nin çalışmaları esas olarak 2-8 Mart tarihleri arasında yapılacak bir Muhsin Ertuğrul Hafta-sı'na yönelik olarak sürdürüldü. Hafta 2 Mart 1992 Pazartesi günü, Harbiye Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu önünde Prof. Haluk Tezonar'ın yaptığı Muhsin Ertuğrul büstünün açılmasıyla başlayacak. Aynı günün akşamı aynı salonda "Muhsin Ertuğrul Gece­si" düzenlendi. Muhsin Ertuğrul'un yaşamını drama biçiminde sunacak olan gecenin metni iki ayı aşan bir çalışma ile yazıldı. Yazım ekibinde görev alan yazarlar arasında Macit Koper, Engin Uludağ, Gökhan Akçura, Füsun Akatlı, Tarık Gü-nersel, Ümit Denizer, Zihni Küçümen, Recep Bilgi-ner, Mücap Ofluoğlu, Sevgi Sanlı, Haşmet Zeybek, Semih Sergen, Yavuzer Çetinkaya bulunuyor. Ay­rıca Haldun Taner ve Engin Uludağ'ın İstanbul Şehir Tiyatrosu'nun kuruluşunun 70. Yılı için yaz­dıkları metinden.de küçük bir bölüm alındı. Ana metin, Macit Koper'in dramaturgi çalışması sonu­cu bütünleştirildi. Bu metni oluşturan sahneler tek tek tiyatro toplulukları arasında bölüştürülerek, sahne çalışmalarının birinci aşaması tamamlandı. Daha sonra bu bölümler, Genco Erkal ve Engin Uludağ'ın reji çalışmalarıyla sahneye çıkarıldı. Hafta içinde ayrıca Devlet Tiyatroları, Operası ve Balesi'nin hazırladığı bir Muhsin Ertuğrul Gecesi daha var (6 Mart 1992 Cuma, Cemal Reşit Rey Sa­lonu, 20.30). Ayrıca 3 Mart gecesi de, Cemal Reşit Rey Salonu'nda yeniden kopyası basılan Bir Millet Uyanıyor filmi Sinema-TV Merkezi ile İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı'nın çabaları sonucu gösterile­cek.

Gösteriler dışında sergi ve panel gibi etkinlik­ler de yapılacak mı?

Hafta içinde dört sergi birden açılacak. Bunla­rı üçü, Cemal Reşit Rey Salonu'nda bir arada sunu­lacak. Bu üç serginin birincisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı'nın hazır­lattığı Fotoğraf, Belge ve Afişlerle Muhsin Ertuğ­rul'un Yaşamı sergisi. İkincisi Ara Güler'in 1967 yılında çektiği 30 adet Muhsin Ertuğrul fotoğrafın­dan oluşan sergi. Üçüncüsü ise Mengü Ertel'in Muhsin Ertuğrul'un tek bir fotoğrafından ürettiği "Aktörlük Hakkında Aykırı Çizgiler" sergisi.

Bunlar dışında Atatürk Kütüphanesi'nde de "Muhsin Ertuğrul Kolleksiyonundan Seçmeler" adlı bir sergi açılacak. Bu sergide, Kütüphane'de bulu­nan Muhsin Ertuğrul'un özel kitaplığı ve doküman­larından yapılmış bir seçki sunulacak. Haftanın söyleşi, panel türü etkinliklerinin çoğu İstanbul Şehir Tiyatrosu tarafından hazırlanıyor. Daha doğ­rusu Şehir Tiyatrosu'nun haftayla başlayıp yıl boyu sürecek etkinliklerinin bir bölümü hafta kapsamına alındı. Bu etkinlikler ise şunlar: "Muhsin Ertuğ­rul'un Tiyatrosu" konulu bir panel, Muhsin Ertuğ­rul'un yönettiği filmlerden ve döneminin Şehir Ti­yatrosu müzikallerinden şarkıları içeren bir taş plak

10

pecy

a

dinletisi, Adalet Ağaoğlu'nun, "Uluslararası İlişki­ler, ITI ve Muhsin Ertuğrul" konulu konferansı. Ayrıca Atatürk Kütüphanesi'nde de "Muhsin Er-tuğrul'u Anıyoruz" başlıklı bir söyleşi düzenlendi. Bir de TİYAP tarafından düzenlenecek "Anılarla Muhsin Ertuğrul" gecesi var (5 Mart 1992, Per­şembe, Kenter Tiyatrosu, 18:00-20:00).

Muhsin Ertuğrul Etkinlikleri kapsamı içinde yayın çalışmaları da yer alıyor mu?

Evet. "Muhsin Ertuğrul Haftası" paralelinde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür işleri Daire Başkanlığı Yayınları arasında, benim tarafımdan hazırlanan "Doğumunun Yüzüncü Yılına Arma­ğan. Muhsin Ertuğrul" adlı bir kitap yayınlanıyor. Bu kitap esas olarak aynı hafta içinde açılan "Muh­sin Ertuğrul Sergisi"nin içerdiği görsel malzeme­nin bir araya getirilmesinden oluşuyor. Kitabın art direktörü Cem Günübek. Ayrıca Dr. Nejat Eczacı-başı Vakfı da, Özdemir Nutku'nun yayına hazırla­dığı, Muhsin Ertuğrul'un makalelerinden oluşan, "Gerçeklerin Düşleri- Tiyatro Düşünceleri" başlıklı bir kitap yayınlayacak. Bu arada Mengü Ertel'in sergide sunduğu çalışmalarının da aynı adlı bir ki­tapta bir araya getirildiğini eklemeliyim.

Muhsin Ertuğrul'un 100. doğum yılını kutla­ma çalışmaları 2-14 Mart tarihinden sonra bitecek mi?

Komitemizin düzenlediği ve "Muhsin Ertuğ­rul Etkinlikleri" ile başlayan, Muhsin Ertuğrul'un yüzüncü yıldönümünü kutlama çalışmaları tüm yıla yayılacak. Yukarıda İstanbul Şehir Tiyatrola-rı'nın etkinliklerini tüm yıla yaydığını zaten söyle­miştim. Bunun dışında, şu ana kadar yapacağı et­kinlikleri açıklayan kuruluşlar ve ilan ettikleri çalışmalar şunlar:

Kültür Bakanlığı 14 Ocak 1992 tarihinde Ana­dolu Ajansı'na yaptığı açıklama ile, 1992 yılını "Muhsin Ertuğrul Yılı" ilan etti. Bakanlığın yıl içinde yapmayı vaad ettiği etkinlikler şunlar: Muh­sin Ertuğrul prestij kitabının yayınlanması, "Muhsin Ertuğrul Tiyatro Büyük Ödülü'nün veril­meye başlanması, Mersin'de açılacak, olan iki sahneye "Muhsin Ertuğrul Operası" ve "Muhsin Ertuğrul Sahnesi" adlarının veril­mesi, Ankara'da Opera binası önüne Muhsin Ertuğrul heykelinin yaptırılması, belgesel film hazırlatılması, PTT tarafından hatıra pulu çıkarılması, gümüş hatıra para bastı­rılması sokaklara Muhsin Ertuğrul adı veril­mesi, özel kutlama günleri, panelleri ve kon­serler düzenlenmesi.

9 Eylül Üniversitesi Görüntü ve Sahne Sanatları Bölümü 27 Mart-2 Nisan 1992 ta­rihleri arasında düzenleyeceği "Dünya Tiyat­ro Günü Kutlamaları" içinde, ağırlıklı konu­yu "Tiyatro ve Sinema Sanatımızda Muhsin Ertuğrul" olarak belirledi.

İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı da İs­tanbul Sinema Festivali içinde Muhsin Er­tuğrul'un 3 filmini özel bir gösteri olarak su­nacak (Yeniden pozitif baskılan yapılan bu üç film Bir Millet Uyanıyor, Bataklı Damın Kızı Aysel ve Şehvet Kurbanı.) Nisan ayında ise İstanbul Şehir Tiyatrosu ve İstanbul Devlet Tiyatrosu'nun Çocuk Tiyat­rosu birimleri, Muhsin Ertuğrul'un anısına, ortak bir Çocuk Şenliği düzenleyecekler. •

Özel tiyatro gibi çalışan Devlet Tiyatrosu

Ben, Konservatuarı 1955 yılında bi­tirdim ve o yıl Muhsin Bey Devlet Tiyat­roları'mn başındaydı ve bu da benim için bir şanstı tabii. Muhsin Bey bana çok güzel roller oynattı. Dört sezon ben Dev­let Tiyatrosu'nda çalıştım ve bu dört se­zonda; 13 rol oynadım, bunlar oldukça da büyük rollerdi. Sonra Muhsin Bey, Dev­let Tiyatroları'ndan ayrıldığı zaman biz de onunla çalışmak istedik ve onun ar­dından İstanbul'a geldik ve kendi ayakla­rımızın üstünde durmayı öğrendik; o yıl­dan beri de bunu sürdürüyoruz.

Ankara'da Yağmurcu'yu oynuyorduk. Ve bize özel tiyatro gibi, örneğin sabah minibüslere binip Konya'ya gidiyorduk, akşam Konya'da oynuyorduk. Ertesi sabah tekrar binip Ankara'ya dönüp başka oyun oynuyorduk, ertesi gün tekrar Kütahya'ya gidiyorduk, Eskişehir'e gidiyorduk. Yani böyle bir tempo içinde çevreye bağlı­yordu bizi Muhsin Bey. O seneler içinde biz bakın, Kayseri, Konya, Adana ve İzmir Devlet Tiyatroları'nı "Yağmurcu" oyunuyla açtık, 1957 yıllarında. Şimdi İzmir ve Âdana'da tiyatro yerleşti, kök saldı; Oysa Konya'da ve Kayseri'de, dünyanın en güzel tiyatro­larından ikisi var ve orada ne yazık ki, Devlet Tiyatrosu, yerleşik bir kadro kurmuyor, neden bilemiyorum. Sanıyorum ki, oranın halkı buna alıştırılmadı; Oysa 1957'den beri oralarda çalışmalar ol­saydı, oyunlar sergilemeydi, bu olurdu. O tiyatrolar boş gerçek­ten. Çok da güzel tiyatrolar üstelik. Bina olarak da, yer olarak da, İstanbul'da öyle tiyatro yok, diyebilirim rahatlıkla.

Her zaman içimizde yaşayacak Ayrıca benim anılarım da var tabii, Bir gün İki Başlı Kartal'da

bir arkadaş oyunu bırakmış. Muhsin Bey, Cuma günü beni çağırdı Cumartesi gecesi de gala ya­pılacak, yarın akşam sen oy­nayacaksın dedi, verdi kitabı bana. Ben sabaha kadar ez­berledim, sabah genel prova yaptık, gece de oynadık. Ö arada benim babam ölmüştü üç dört gün olmuştu, sanıyor rum, biraz beni o üzüntülü at­mosferden kurtarmak için, hem de oyunu kurtarmak için, beni öyle bir çalışmaya itti.

Muhsin Bey bizim bu günlere gelmemize neden olan, kendi ayaklarımızın üs­tünde durmasını öğreten bir insan olarak, her zaman içi­mizde yaşayacaktır. Bırakın Türk Tiyatrosuna yaptığı ya­rarlan, hizmetleri, onun dışın­da bize, kişisel olarak, bana, Yıldız'a çok şey vermiştir.

Müşfik KENTER

_ 11

pecy

a

Yönetmen olarak Muhsin Ertuğrul

Özdemir NUTKU Y

apılan her iş kendi döneminin koşullarına göre değerlendirilir. Bunda toplum düzeyi, teknolojik aşama, insan faktörü, arz-talep, es­tetik olanaklar vb. rol oynar. İnsanoğlu'nun

belli bir dönemde yaptıkları da o dönemin koşullarına göre bir değerlendirmeye sokulur. Bugünkü gelişmiş uçaklara bakarak Wright Kardeşlerin yaptığı ilk pırpırı nasıl aşağılama hakkımız yoksa, bir sanatçının belli bir dönem içinde kullandığı tekniği de bugünkü teknikle kar­şılaştıranlayız. Tam tersine, her evrenin bir sonraki evreyi hazırladığını düşünerek birikimle sağlanan gelişmeyi nes­nel bir yönelişle ele alırız.

İ lk Hamlet oynanıyor Muhsin Ertuğrul'un bundan elli altmış yıl önceki

oyun düzenlerini ve sahneleme sırasında verdiği savaşımı incelediğimizde, onun içinde bulunduğu toplumdan ne kadar ilerde ve uzak görüşlü olduğunu da anlarız. Darül-bedayi'nin 1927 yılında oynadığı ilk Hamlet'in çevirisi de, sahnelenmesi de, hatta dekoru kostümü de Muhsin

Ertuğrul'a aittir . O dönem için sahne tekniğine birçok yenilik getiren Muhsin Ertuğrul,bu Hamlet'i de yepyeni bir anlayışla sergilemiştir. Sanatçı perde kullanmamıştır: "Ne perde iniyor,ne kalkıyor/Ve ne de dekor değişiyor/

Tablolar; tablolar ve bir sürü tablolar"2 . Bu dizelerden sanatçının o dönemlerde bu ülke seyircisi için yenilik olan noktaları şöyle sıralayabiliriz: 1-perde kullanılmama­sı, 2-dekor değişimi olmadan sahneleri gösterme,yani eş­zamanlı (simultane) sahne düzeni, 3-giysilerin büyük bir dikkatle doğrulukla hazırlanışı, 4-estetik ışıklama.Bu ko­nuda Vasfi Rıza şöyle yazıyor:"Bu tarz oyunların o kadar acemisiyiz ki:Hamlet ne giyer.kral,kraliçenin kıyafetleri

ne şekildedir, ta­mamen meçhulü­müz... Bana sen mayo giyeceksin, dediler! Hay Allah müstehakını ver­sin! Mayo ne mene şey! Deniz hamamlarında peş-temal kullanıldığı o devirlerde mayo ismini o vesileyle

duymuştuk" . 3

Yine anlıyoruz ki , çoğu kez Shakes-peare'in oyunla­rında kullanılan triko, ilk bu Ham­let gösterisinde kullanılmıştır.

Muhsin Er­tuğrul'un bu uygu­lamasında, o dönem için yine bir yenilik olan es­tetik ışıklamaya da önem verdiği anla­şılıyor. Çünkü Da-rülbedayi'nin Nisan 1928'de Ka-hire'ye yaptığı tur­nede bu Hamlet

temsili övgülerle yüceltilmiştir. Darülbedayi'den önce Kahire'de bir İngiliz topluluğunun Hamlet'i oynadığını, ama Darülbedayi temsilinin daha çok beğenildiğini öğre­niyoruz. La Bourse Egyptienne adlı gazetede şöyle yaz­maktadır: "Shakespeare'den gördüğümüz Hamlet, yepye­ni, taptaze, gençlik dolu bir Hamlet'ti. Siz Hamlet'e yeni bir yorum getirmişsiniz. Harikülade bir oyun düzeniyle bu karanlık tragedyayı bize sevdirmek ve beğendirmek için acaba ışık yağmurunda mı yıkandınız? O hasta ruhla-

rı hangi usta bilgin bu duruma getirdi?"4

Bu başarının sağlanmasında M. Ertuğrul'un yalnız­ca teknik açıdan yaptığı yenilikler değil, aynı zamanda ti­yatro anlayışında ve yorumunda getirdiği yeni yöneliş dikkate alınmalıdır. Şepkin'in; "küçük rol diye bir şey yoktur, yalnızca küçük oyuncu vardır", Vakhtangov'un "tiyatroyu kapısıyla, penceresiyle yaşamak onu anlamak demektir," anlayışları bu büyük sanatçının özümlediği temel düşüncelerdi. Onun için başa geçince disiplinli bir düzen kurmuş, Türkiye'de o zamana kadar sürüp gelmiş olan ve bugün de yer yer sürmekte olan "yıldız oyuncu" düşüncesine karşı çıkmış, tiyatronun kolektif bir çalışma gerektirdiğini belirterek ülkemize ilk kez takım oyuncu­luğu anlayışını getirmiştir. Elinde boya fırçası, dekorları boyamış; sırtında kocaman bir kalas, dekor çatmış; elinde tornavida, ışıkları onarmıştır. Hamlet'in hazırlık aşama­sında sanatçı arkadaşlarına da bu anlayış ve ideal birliğini aşılamıştır:

"Hamlet'in mütercimi, Hamlet'in rejisörü, o günün akşamında Hamlet rolünün aktörü olan Muhsin vücut ya­pısı itibariyle en güçlümüzdü. O baş tarafa geçti. Hepi­miz salla sut merdivenlerin altına.iki şıra dizildik. Sırık hamallarının taşıma usulüne uyarak, adımlarımızı birbiri­ne uydurduk. Ne de ağır! (...) Ömrümde bu kadar ezici bir yükün altına girmemiştim. (...) Ve nihayet sahnedeki kral tahtının önüne boydan boya yükümüzü yerleştirdiği­miz zaman saat sabahın altısını geçiyordu."5

İşte tiyatroyu böyle her şeyi ile yaşamasını bilen anlayışı Muhsin Ertuğrul getirmişti. Nitekim, yıllar sonra, Düşman davası sırasında, "Sahne benim mabe-dimdir", diye bağıran Hüseyin Kemal Gürmen'in sözle­rinde, Türk tiyatrosunda kökleşen bu sanat töresinin en olgun yankısı vardır.

Nâzım' ın oyunu ve yabancılaştırma e f e k t uygulaması

Oyun düzeni yönünden yabancı oyunlara getirilen soluk yerli oyunları da kapsamıştır. Bunlardan biri, bir­çok eleştirmenin övgünü kazanan Nazım Hikmet'in Unu­tulan Adam uygulamasıdır. 1934/1935 döneminde oyna­nan bu oyunun, M. Ertuğrul'un özgün çalışmasıyla ortaya çıkmış olduğunu görürüz. M. Ertuğrul, bu oyuna kendi sanatçı damgasını vurmuştur: sahne üzerinde oyuncuyu uzak plandan yakın plana getirmesi sanki onun sinema çalışmalarından edindiği bir buluştur. Herkes tarafından göklere çıkartılan bu uygulamanın ikinci özelliği de, iç ve dış aksiyonun birbirine koşut olarak geliştirilmiş olması­dır; yani diyalog düzeninde, hareketler kadar duraklara da aynı ölçüde önem verilmiştir. Çoğu kez duraklar, söz­lerin sonu olarak değil, sözler durakların sonu olarak iş­lenmiştir. Böylece oyun düzeni içinde duraklar, organik gelişimin önemli birimleri olmuştur. Sanatçının başardığı daha başka bir çalışma da oyun düzeninin göstermeci ni­teliğidir . Sanatçı, Meyerhold'vari bir yabancılaştırma efektini ülkemizde ilk kez bu oyunda kullanmıştır.

Doğu ve Batı tiyatrolarındaki her yenilikten bilgisi olan sanatçı, bunlara kendi buluşlarını da katarak yerli tiyatro yapıtlarında da bunları başarıyla denemiştir. Selâmı İzzet Sedes, Unutulan Adam için yazdığı eleşti­risinde, bu temsilden "Türk Tiyatrosu tarihinde en esaslı yer tutacak ünlü bir hadisedir," diye söz etmektedir. Eleş­tirmen şöyle diyor bu oynanış üzerine verdiği yargıda:

"Unutulan Adam'ın sahneye konuş biçimi, doğru-

pecy

a

dan doğruya Muhsin'in kafasından çıkmış enfes bir üs­luptu. Hamlet'te hayaleti çıkarmayıp yalnız hayaletin se­sini duyuran ve bununla, Türk sahnesinde batının sahne­lerine örnek olacak bir üslup yaratan Muhsin, Unutulan Adam'da günün geçtiğini takvimle, zamanın geçtiğini saat yelkovanı ile anlattı ve sahneye ilk defa reel, tabii konuşma tarzını soktu. Sahnenin belâget kürsüsü olmadı­ğını gösterdi. Köhnemiş tiradı kovdu. (...) Unutulan Adam'daki dekorlar mukavva, karton demiyeceğiz. Her

7 sahne o derece hakikiydi "

C.Ebert, Faust'a hayran kalıyor

1935/1936 döneminin en önemli oyunu sanatçının sahnelediği Goethe'nin Faust'u oldu. Bu temsilin bizde olduğu kadar Almanya'da da yankısı olmuştur. Alman gazeteleri övücü yazılarla bu temsilden söz eden eleştiri­ler yayımlamışlar, oyun düzeni ile oyunculuğu çok başa­rılı bulmuşlardır. M. Ertuğrul iyi bir dramaturgi çalışma­sından sonra, bu oyunun iki bölümünü üç saate indirmiştir. Kendi ülkesinde bile her tiyatronun sahnele­meyi göze alamadığı bu başyapıtın, Şehir Tiyatrosu'nun, o dönemdeki ilkel olanaklarıyla başarıyla oynanması o dönem için bir mucize, bugün için ise üstünde durulacak tarihsel bir olaydı. Şehir Tiyatrosu'nun o zaman henüz teknolojik yenilikleri içeren bir sahnesi olmadığı için, sa­natçı arka arkaya değişen 22 sahneyi başka türlü çözüm­lemiştir: sahne ağzını stilize bir gotik kemer durumuna sokmuş ve bu gotik açılıştan arka planda değişik sahnele­ri gösterme yoluna gitmiştir. Bu gotik kemerle sahne de­ğişimi akıcı bir yolda sağlanabilmiştir. Bu oyunun dra­maturgi çalışmasında, Viyana Burgtheater dramaturgu Richard Beer-Hoffman'ın yaptığı budamalar da gözönü-

8

ne alınmıştır . Sanatçının fikir edinmek için Max Rein-hardt'ın oyun düzeni defterini baştan sona incelediğini bi­liyoruz. Ancak M. Ertuğrul, Reinhardt'ın Alman seyirci için hazırladığı oyun düzenini, Türk seyirciye ilk kez oy­nanacak Faust için uygun bulmadığından yepyeni bir oyun düzeni kurgulamıştır. Bu oyun düzeni, o sırada Faust üzerine pek bilgisi olmayan seyirciye göre düşü­nülmüştür. Dekor olabildiğince yalındır, giysiler ise iyi bir inceleme sonucu ortaya çıkarılmıştır.

O sırada Ankara'daki Devlet Konservatuarı'nın Ti­yatro Bölümü'nü yöneten Carl Ebert, Faust temsilinde bulunmuş, Şehir Tiyatrosu sanatçılarını candan kutlamış­tır. Oyunu seyrettikten sonra "uzun ve heyecanlı" bir ko­nuşma yapan Ebert'ın şunları söylediğini öğreniyoruz:

"Belki yüz defa oynadığım, bir o kadar da seyretti­ğim Faust'un, bir Alman sahnesinde görülmesi gelenek olmuş ne kadar mizansen ve temsil inceliği varsa, hepsi eksiksiz olarak, sizin temsilinizde vardı. Sanatçıların yü­reklerinde işlerine karşı derin bir sevgi olmasaydı, bu güç iş böyle başarıya ulaşamazdı. Faust, Mefisto, Grens-hen başta olmak üzere, bütün roller kusursuz temsil edil­di. Eseri herkes, istisnasız, rolünün gerektirdiği yolda, iyi

9 anlamış ve iyi kavramıştır."

Bu temsilden Alman gazeteleri uzun uzun sözet-

mişlerdir.10 M. Ertuğrul'un oyun düzenleri dış basında yankı yapıyordu. Viyana'da yayımlanan Theater der Welt dergisinde, Türk tiyatrosu üzerine uzunca bir yazı ve Şehir Tiyatrosu'nda oynanan Macbeth ile Ayak Takı­mı Arasında temsillerinden iki resim vardır. Bu yazıda şöyle deniliyor:

"(...) Onun (M. Ertuğrul'un) oyun düzenleri Avrupa sahnelerine yön verecek kadar etkili; onun idealizmi ve teknik bilgisi bütün teknik engelleri ortadan kaldıracak nitelikte; İstanbul'un her iki sahnesinde birden oyun sah­neliyor. Tiyatro okulunu yönetiyor (İstanbul'dakini), ve şimdi Ankara'da kurulmuş olan yeni bir tiyatro okulunda da yol gösterenlerin başında geliyor; oynadığı zaman ti­yatronun kapalı gişe olması garantileniyor. Muhsin Er­tuğrul gelişen, yeni Türk Tiyatrosu'nun ruhudur."11

İzmir'de Tiyatro Haftaları ve Muhsin Ertuğrul'u anma

İzmir, yeni bir 27 Mart'ı ve yeni bir tiyatro haftasını kutlamaya ha­zırlanıyor. Bu yıl da 27 Mart Dünya Tiyatro Günü'nde başlayacak Kutlama Haftası 2 Nisan'a dek sürecek. İlk kez 1983 yılında ortaya atılan, 27 Mart'ı bir hafta olarak kutlama düşüncesinin ışığında, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tiyatro Anasanat Dalı on yıldır 27 Mart'ı hafta ola-rak kutluyor. Tiyatro haftalarının en önemli özelliği, dramatik yazar­lık eğitimi gören gençlerin oyunlarının sahnelenmesi oluyor. On yıl­dan bu yana her yıl "Dört Kısa Oyun" başlığı altında bu yazarların oyunları sahne tasarımı öğrencilerinin sahne, dekor ve ışık tasarımları ve oyunculuk sanat dalı öğrencilerinin de oyunculuğuyla sergileniyor. Bunun yanında yine sahne tasarımı öğrencilerinin dekor eskizleri ve maket çalışmaları da hafta boyunca görülebiliyor.

Bu yıl 27 Mart Onuncu Tiyatro Haftası kapsamı içinde; Mehmet Çakar'ın "Diktatör'ün Baharatı", Birgül Yeşiloğlu'nun "Maskeli Balo", Mine Artu'nun "Tak-Tik", Ali Dündar'ın "Tutkulardan İntihar" oyun­larından oluşan Dört Kısa Oyun, Engin Elgün'ün Oğuz Atay'dan yap­tığı bir derleme çalışması olan "Bir Hayatın Librettosu", çocuklar için bir sokak tiyatrosu çalışması, Gime Amerikan Üniversitesi'nin oyna­yacağı "İki Efendinin Uşağı" oyunu ve haftanın sonunda da ödül alan ve oyunları sahnelenen genç oyun yazarlarıyla söyleşi yer alıyor.

Bu yılki Tiyatro Haftası'nın önemli bir özelliği de, Muhsin Ertuğ­rul'un doğumunun yüzüncü yılı nedeniyle düzenlenen Muhsin Ertuğ­rul Semineri. Bu seminerde de üç gün içinde altı bildiri verilecek. Bunun yanında Muhsin Ertuğrul'un filmleri gösterilecek.

Haftanın sergi etkinlikleri arasında ise geleneksel Dekor-Eskiz-Maket sergisinin yanında, "Sahneden" fotoğraf sergisi yer alıyor. Ay­rıca "Altın Trompetler" adlı grubun konseri ve "İnsan Sesi" adlı tek kişilik opera da haftanın ilginç etkinlikleri olacak.

Semih ÇELENK

12 Muhsin Ertuğrul çok sayıda oyun sahnelemiştir .

Sanırım sanat yaşamı boyunca bu ikiyüzün üstündedir. Bunların hepsi doğru, çoğu da yenilikler içeren yorum­lardır. Yüzüncü doğum yılını kutladığımız şu günlerde Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatrosunun vazgeçilemeyecek öncüsü olarak bizlere ışık tutmayı sürdürmektedir. •

Kaynakça:

1. Dili tiyatroya pek uygun olmadığı için Abdullah Cevdet'in daha önceki çevirisi bu gösteri için kullanılma­mıştır. .

2. Vasfi Rıza Zobu, "Ramazana Hazırlık", Türk Ti­yatrosu, Aralık 1964, s. 26.

3. a.g.y., 27

4. V.R. Zobu, "Gurbette Hoş bir Seda", Türk Tiyat­rosu, Ocak 1967.

5. aynı, "Ramazana Hazırlık", ss. 27-8

6. Tarka, "Unutulan Adam'ın sahneye konuş Prensip­leri", Darülbedayi, 1 Ocak 1935, s. 15

7. S. İ. Sedes, Tiyatro Sanatı, Akşam Matbaası, İs­tanbul 1936, s. 111.

8. M. Ertuğrul, "Türk Sahnesinde Faust", Türk Ti­yatrosu, 1 Mart 1946, s. 15

9. Türk Tiyatrosu, 15 Mart 1926, s. 2

10. Bkz. Deutsche Allgemeine Zeitung, 23 Mayıs 1936 ve Berliner Lokal-Anzeiger, 14 Nisan 1936.

11. Staphan Bonart, "Das Theater in der Türkei", The­ater der Welt, Cilt I, sayı:3, Viyana, Mart 1937, s. 181.

12. Başka başarılı oyun düzenleri için bkz. Darülbe-dayi'nin Elli Yılı, Ankara Üniv. Yay. 191, Ankara 1969, ss. 162-172.

Özdemir Nutku

13

pecy

a

Peyami Safa ile mahkemelik olan polemik

Alafranga adam men bana karşı bir muhabbeti vardı, kızdığı zaman­larda bile o muhabbeti kaybolmazdı. Yanlışlık yap­tığı zaman hiç kimseden ne nasihat dinler, ne tavsi­ye dinlerdi; ama ben işine karışırdım, tenkit de ederdim, tavsiyede de bulunurdum kızardı. Kızgın­lığını gösterir, araya fasıla koyar, zaman içinde bana hak verir ve hak verdiğini de konuşmasından anlardım. Yoksa haklısın demedi şimdiye kadar, mağrurdu.

Lisan becerisi Lisan hususunda fevkalade istidadı vardı, çok

imrenirdim. Kafkasyalı Ermeni bir aktör vardı, Muhsin'i çok beğenmiş, onun yol göstermesiyle 22 yaşlarında Paris'e gitti. Bir tek kelime Fransızca bilmiyor, parası da yok. Oradan piyes tercüme ede­cek kadar Fransızca bilerek döndü, hem de üç beş ayın içinde. Buraya kızdıkça, bırakır bırakır giderdi. Almanya'ya gitti, bir seneden fazla kaldı, oradan da Almanca piyes çevirecek kadar Almanca bilerek döndü. Amerika'dan da İngilizce konuşarak döndü. Lisan hususunda böyle bir kabiliyeti vardı.

Hepimizden fazla bilgili bir adamdı. Çok gör­müş ve tetkik etmiş, sürekli okuyan bir adamdı. Çok güzel bir kütüphanesi vardı, sonra onu bir kü­tüphaneye hibe etti. Türkiye'de büyük tiyatrocular yetişmiştir, onun büyüklüğü diğerlerine benzemeye-

şinden ayrılabilir. Büyüklüğünü, bilgisini heba etmedi, kaybetme­di, devam ettirdi ve etrafa da o bilgiyi verdi.

Uyuşmadığı, anlaşamadığı insanlar olurdu. Onları ya dinle­m e z d i , geçiştirirdi, ya da kavga ederdi. . Mahkemeye düşecek kadar tenkitlerde bulundu,, yazı yazdı. Muhsin iyi yazı yazardı, makaleleri iyiydi. .

Mahkemelik kavga Peyami Safa önceleri iyiy­

di, sonra aleyhte yazı yazmaya başladı. Peyami'nin tiyatroda hi­maye etmek istediği bir iki arka­daşı vardı. Onlar Muhsin'in aley-hindeydiler ve Peyami, Muhsin'in aleyhine bir yazı yazdı, o da öyle bir cevap verdi k i , yenir yutulur gibi değil . Buna karşılık veremedi, o yazı­dan dolayı hakaret davası açtı. Muhsin bu davadan dolayı mah­kum olabilirdi. Mahkum olursa, tiyatrodaki işler kalacaktı. Karar verdim, o yazıyı ben üstüme aldım ve dava bana açıldı. Benim mahkum olarak altı ay tiyatrodan ayrı kalmam, tiyatroyu sarsmaz, ama Muhsin ayrılırsa, sarsılır ti­yatro. Mahkemeye gittik, celse açıldı. "Yazıyı ben yazdım", dedim. Peyami itiraz etti, "ama madem ki Vasfi Rıza üstüne aldı, bunun bir anlamı kalmadı, vaz­geçtim davadan" dedi, ben de mahkumiyetten kurtuldum.

Türk tiyatro sanatçılarının andı

Türk Tiyatrosu adına başlattığın onurlu savaşı unutmayacağız, unutturmayacağız. Yalnız yaptıklarını değil, yapmak istediklerini de dosdoğru sıralayıp, saptırmadan ger­çekleştirmeye çalışacağız.

Şunu iyi biliyoruz ki: Senin; ülkemiz tiyatrosu, operası, balesi, müziği, tüm sanatları adına isteklerin çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmamız için en geçerli ye en gerekli yol­dur. Yirrnibirinci yüzyıla girerken hedefimiz;

Disiplinli, nitelikli, ülke düzeyine yayılmış bir tiyatro seferberliği olmalıdır. Uyuş­muşları silkeleyip uyandrracak, yorgunları, bezginleri dinlendirip huzura kavuşturaca­ğız. Sağlık ve eğitim fırsatı gibi, tiyatro seyretme fırsatını da her yöre insanımıza hak olarak tanıtacağız. Tiyatronun duygu dünyamıza, düşünce dünyamıza,serptiği yıldız ışıklarından ülkemizin her yöresini yararlandıracağız.

Her üniversitimizin en az bir fakültesinde mutlaka bir tiyatro kürsüsü olacak.. Her ilimizde, her ilçemizde seyirci ve sanatçı onuruna uygun sahneler kurulacak. Çocukları­mız ve gençlerimiz tiyatro bilgileriyle donatılmış, kendi tiyatrolarında eğitilmiş olacak.

Biz Türk Sanatçıları: Tiyatromuzun çıkarlarını kendi çıkarlarımızdan üstün tutaca­ğız.

Kolay'ın değil zor'un,

Geçici'nin değil kalıcı'nın.

Aldatıcı tiyatro'nun değil, doğru tiyatro'nun

Yolunda olacağız...

Disiplinli, çalışkan, nitelikli, çağdaş ve ülkemiz gerçeklerine uygun oyunları halkı­mıza sunmak için birlik ve beraberlik içinde, elele gönül gönüle, yılmadan yorulmadan çalışacağız.

Türk Tiyatro sanatının ve Türk seyircisinin hizmetinde olan bizler, Muhsin Ertuğrul Hoca'nın çizdiği yoldan ayrılmamaya, yaktığı ateşi söndürnemeye and içeriz...

Semih SERGEN

Vasfi Rıza ZOBU

uhsin Ertuğrul tiyatrodan başka hiç­bir şeyi beğenmeyen bir insandır. Ti­yatrocu olarak doğmuş ve tiyatrocu olarak ölmüştür. Onun yetiştiği de­

virlerde, ondan evvel veya ondan sonra da Muhsin Ertuğrul gibi tiyatro için doğmuş bir adam ben bil­miyorum. Çok büyük sanatkarlar yetiştirmiş bu Türkiye, ama Muhsin Ertuğrul bunların bir başka türlüsüydü. Muhsin, alaturka değil alafranga ruhlu, yaradılışlı bir insandı. Acaip bir zekası vardı, ama yaptığı birçok hatası da olurdu. Münakaşasını ya­pardım, benden 10 yaş büyüktü ama bana karşı bir yakınlığı vardı. Ben düşündüğümü söylerdim, o eğer bana katılmıyorsa, cevap verirdi ama ekseri­yetle, benim düşüncelerimi pek reddetmezdi. Bu acaba onun nezaketinden mi yoksa benim savundu­ğum şeylerin doğruluğundan mı bilemiyorum. İki defa birer ay müddetle süren dargınlığımız oldu. O haksızdı. Haksızlığını bir ay sonra anladı, geldi o barıştı. Ötekinde de yine haksızdı, bir iki ay sürdü. Zevk hususunda birbirimize benzemememize rağ-

M pe

cya

pecy

a

Muhsin Ertuğrul Efdal

SEVİNÇLİ

urhaneddin Bey Kumpanyası'nda, 30 Tem­muz 1910 günü, Conan Doyle'ın Sherlock Holmes piyesinde, "Bob" rolüyle sahneye ilk adımını atan Ertuğrul Muhsin'in (7 Mart

1892 - 29 Nisan 1979), tiyatroyla bütünlenen yaşamı, tiyatro tutkunu bir genç olarak II. Meşrutiyet'in coşku­lu havasında başlar ve bu coşku engin bir sevgiye dö­nüşerek ölümüne dek, gerçek bir "Tiyatro Adamı" ola­rak sürer.

M. Ertuğrul'u "tiyatro adamı" nitemiyle adlandı­rırken ülkemizde, bu nitemi kazanmış ya da bu niteme yakın özellikler gösteren sanatçılarımızın varlığını da irdelemeliyiz.

Tiyatro adamı kimdir? Kime tiyatro adamı denir? Tiyatro adamı olabilmenin, değişmez, nesnel ölçütlerle belirlenmiş koşullan var mıdır?

Tiyatro adamı tamlaması, dilimizde bir tiyatro terimi olarak kullanılmıyor. Bir "tiyatro deyimi" söy­leminde kullanılan tiyatro adamı tamlaması, dilimiz­de, "devlet adamı, politika adamı, sanat adamı, müzik

adamı" vb. örnekleriyle bütünleşiyor. Dilimize de Fransızca'daki L'homme de theâtre tamlamasından aktarıldığını, bir çeviri adlandırma olduğunu kolayca söyleyebiliriz.

Bu deyimin, tiyatro tarihimizde, kimi araştırma-cılarca, Batılı anlayıştaki tiyatromuzun oluşumunda payı bulunan sanatçılarımıza bir nitem olarak verildi­ğini, kimi zaman da bu nitemi taşıyan sanatçımızın bulunmadığının belirtildiğini görüyoruz. Tiyatro tari­himizin ilk "tiyatro adamı", Sayın Metin And'a göre, Ahmet Fehim Efendi'dir. Önceli Güllü Agop ile çağ­daşı M. Mınakyan ise tiyatromuza önemli katkıları ol­masına karşılık "tiyatro adamı" değillerdir.

Ağustos 1958'de, Devlet Tiyatrosu Genel Mü­dürlüğü görevinden alınan Muhsin Ertuğrul'un tiyat-romuzdaki önemini "Tiyatro Adamı Yokluğu" (1) başlıklı yazısında tartışan Zihni Küçümen, önce "Kimdir bu adam? Bir sihirbaz mı?" sorularını sorup "tiyatro denilen dine, bütün varlığıyla bağlanan" ada­mın özelliklerini şöyle sıralar:

a- İşinin, oyunculukta, sahneye koyuculukta tam ustası olması,

b- Genel kültüre karşı tutkusu,

c- Her çeşit yaradılışta, her seviyede insanı çekip çevirebilecek zeka ve beceriklilik,

d- Tiyatroyu yayabilecek, sevdirebilecek gücü göstermesi (2).

Muhsin Bey'le Ankara'da 1958 yılında tanıştım.

Muhsin Bey kendisinden "demeç" almak isteyen gazetecilerden kaçardı. Varlık Dergisi'ne "Edebiyatçılarla konuşmalar" yaptığım yıllardı.(1958-1965). Yaşar Nabi Bey'e Muhsin Ertuğrul'la konuşma yapabilir miyim diye sorduğumda, "olur" yanıtı­nı almıştım. O sırada Muhsin Bey Devlet Tiyatroları'nın Genel Müdürü idi. Telefon ettim. Dileğimi öğrenince biraz önceki nâzik adam gitmiş, yerine kesin ama sert; dahası biraz üsteleyince kırıcı bir adam gelmişti. Sonra bir kaç kez kendisiyle ko­nuşmaya çalıştımsa da olmadı. Adımı bir kez duymuş ve ezberlemişti. Özel kalem müdürü sevgili Mefküre Hanım da bu konuda bir şey yapamıyordu. Muhsin Bey'in yakınlarında çalışan birini; Muhsin Bey'in odasında olduğu sırada, bana telefon et­mesi konusunda ikna ettim. Baskın yapacaktım.

Telefonu alır almaz evden fırladım. Kendisine gazeteci olmadığımı, sanat ko­nuşmaları yaptığımı, isterse yaptığım, konuşmalardan bir kaçını gösterebileceğimi söyledim. Başka bir gün için randevu verdi. Söylediği günde telefon ettim. „ "Gel" dediğinde gerçekliğine inanamadım. Olmuştu işte! Konuşmayı yaptık. Sonra bir kez daha görüştük. Sonra bir kez daha ve bir kez daha... Ama asıl dostluğumuz O İstanbul'a döndükten sonra başladı.

Sonra dostluğumuz koyulaştı. Her,sahnelediği oyuna çağırırdı. Oyun uzak bir yerde sahnelenmişse, örneğin Yedikule'de, eve bırakırdı. Genç Osman, galasına gittiğimde "Yalnız mı geldin?" diye sordu. O akşam oyun dönüşü bana yemeğe ge­lecekti. Bu ilk gelişi, ilk birlikte yemek yememiz olacaktı. Oyun bitiminde Muhsin Bey önde, ben arkada, benim sevgili dostum, Muhsin Bey'in değerli eşi Handan Uran direksiyonda eve geldik. Kapının önüne geldiğimizde zeytinyağlı taze barbun­yanın midesini bozacağını öne sürerek (bahane ederek) yukarı çıkmadı. O gece bir tedirginliği vardı.

Tanrım dostluğundan bu denli öğündüğüm insanlar ne kadar azdı. Ve ben ne kadar şanslı bir insandım. Tiyatro delisiydim ve tiyatronun gelmiş geçmiş en büyük hocası benim dostumdu. Sevgili Muhsin Hoca, size sevineceğiniz bir haber vermek istiyorum. Bir oyun yazdım. Bu oyunla bir de ödül aldım. Henüz sahnelenemedi.

Yıllar önce onunla konuşma yapabilmek başarısıyla başlayan bu güzel dostluğu­muzun öyküsünü 100. doğum yılında anacağımız Muhsin Bey'in dostlarıyla paylaş­mak istedim. Ben de "Güzel olan her şey gün ışığına çıkmalıdır" diyenlerdenim.

Muazzez MENEMENCİOĞLU

Bu maddeler gerçekte, M. Er­tuğrul'un kişiliğinin, yaşamının gös­tergesi olan saptamalardır. M. Ertuğ­rul'un görevden alınışı üstüne, O'na yürekten bağlı Z. Küçümen'in diğer belirlemeleri, Türkiye özelinde, Muhsin Ertuğrul'u bir "tiyatro adamı" yapmaya yetecek özellikler­dir.

Düşünen, tartışan bir öncü

Ancak Z. Küçümen'in de belirt­tiği üzere M. Ertuğrul, dünya tiyatro tarihi içinde adları anılan nice tiyatro adamı gibi, tiyatroda yeniliklerin ya­ratıcısı, çağa damgasını vuran bir sa­natçı olamamıştır. Bir başka sanat­çıyla da karşılaştırmaya kalkmak yanlış olur. Muhsin Ertuğrul'un ko­numunu, ülkemize özgü koşullara bağlı değerlendirirken tiyatromuzun, kültürümüzün durumu da temel öl-çütlerimizdir. O'nun yaptıkları ya da yapamadıkları, kişisel yetersizliğin­den çok, tiyatro törelerini daha yeni öğrenen bir toplumun gelişmişliğiyle ilgilidir. Görüşlerini, önce bir oyuncu olarak yazıya aktardığı 1913 yılından başlayarak yönetmen, öğretmen, yö­netici, tiyatronun tek adamı olurken aktarmacı, devşirmeci, öykünücü oluşu O'nun değerini azaltmaz. O, bir öncü olarak, tiyatromuzun bugün en önemli tiyatro adamı olma özelliğini hâlâ taşımaktadır. Yazıdan, tartış­maktan, düşünmekten kaçan tiyatro­cular olduğu sürece de -korkarım-tek kalacaktır. •

(1) Zihni Küçümen, "Tiyatro Adamı Yokluğu", Yeditepe, s.165,15.10.1958, s.l

(2) Y.a.g.m., s.6

16

Muhsin Ertuğrul Hoca

Tiyatro adamı:

B pe

cya

İSTANBUL Ali Poyrazoğlu T. A. Şahin Nokta T. Barış Oyuncuları Bizim Tiyatro Bulunmaz Tiyatro Dormen Tiyatrosu Dostlar Tiyatrosu Enis Fosforoğlu T. Enver Demirkan T. E. Dinçer İst. Bulvar T Genç Uygurlar G. Ülkü G. Özcan T. Gülriz Sururi T. H. Çaman Yeditepe O İstanbul Cep T. Kent Oyuncuları Komedi Show Levent Kırca T. Nejat Uygur T. Ortaoyuncular Oyuncular Tiy. Salih Kalyon T.(AÇT) Tevfik Gelenbe T. Tiyatro Ayna Yada Tiyatro Yasemin Yalçın T. İSTANBUL S. TİYATROLARI Harbiye Cep Tiyatrosu Fatih Gaziosmanpaşa Kadıköy Üsküdar BAKIRKÖY B.TİYATROSU Güngören Tiyatrosu İSTANBUL D. TİYATRO Büyük Salon Oda Tiyatrosu Konser Salonu Taksim Sahnesi Yıldız Sarayı T. ANKARA Ali Hürol T. Ankara Sanat T. (AST Çan Tiyatrosu " "

De Tiyatrosu Gökkuşağı Oyuncular Oluşum Tiyatrosu Yeni Tiyatro ANKARA D. TİYATROL Büyük Tiyatro Küçük Tiyatro Oda Tiyatrosu Yeni Sahne Şinasi Sahnesi Altındağ Tiy. İZMİR izmir Sanat T. İzmir Devlet T. İzmir Devlet T. İZMİT Çevre Tiy. ve Sanatevi Kocaeli Bölge T. ORDU Karadeniz Ordu Bl. T

TİYATRO REHBERİ

TEL 244 46 75 347 27 00 333 65 28 244 8137 25160 90 241 27 37 230 73 75 333 65 28 249 23 33 346 51 24 585 59 35 246 80 91 249 16 32

y 23109 67 348 87 76 246 35 89 346 5109 517 05 13 585 59 35 251 18 65 246 35 89 360 90 95 336 21 03 252 99 18 256 44 31 261 01 91

240 77 20 240 77 20 526 53 80 545 45 00 349 04 63 333 03 97

502 08 53 LARI

25156 00 25156 00 25156 00 249 69 44 258 30 80

426 85 17 ) 425 02 56

426 73 29 431 95 66 425 12 29 425 02 56 425 12 29 425 02 56

ARI 324 22 10 311 1169 311 1169 434 24 24 467 17 44 316 59 02

43 0134 13 50 35 23 01 22

1141 11 14 10 90

215 98

SAHNE A. Poyrazoğlu Tiy. Müjdat Gezen S. M. Altunizade K. M. Dostlar T. Sahnesi (Barohan) Nazım Hikmet Sahnesi Dormen Tiyatrosu İTÜ Maden Fak.(Maçka) Altunizade K. M. Karaca Tiyatrosu Yıldız Sineması (Bahariye) Çevre Tiyatrosu G.Ülkü G.Özcan Tiyatrosu Karaca Tiyatrosu Rüştü Uzel Lisesi Salonu İst. Cep Tiy. Salonu Kenter Tiyatrosu Müjdat Gezen S. M. Aksaray Gösteri Mrk. Çevre Tiyatrosu Ses 1885 Kenter Tiyatrosu Kadıköy Bl. K.M. (C.Bostan) Tevfik Gelenbe T. Karaca Tiyatrosu Taxim Night Club Yumurcak Sineması

Muhsin Ertuğrul Sahnesi Muhsin Ertuğrul Sahnesi Reşat Nuri Sahnesi Gaziosmanpaşa Tiy. Sal. Haldun Taner Sahnesi M. Celal Sahnesi

Aziz Nesin Sahnesi

A.K.M. A.K.M. A.K.M. Venüs Sineması YıldızSarayı

T.A. Derneği AST Salonu Kavaklıdere Sineması Eftal Kayış Sahnesi ASM Salonu AST Salonu ASM Salonu AST Salonu

Büyük Tiyatro Küçük Tiyatro Küçük Tiyatro Yeni Sahne Şinasi Sahnesi Altındağ Tiyatrosu

İSEM Salonu(155. Sokak Hatay) Konak Sahnesi Karşıyaka Sahnesi

ÇT Sahnesi Oda Tiyatrosu salonu

OBKT Salonu

TAM 50-40.000

30.000 Ücretsiz(ZiraatB)

40-30.000 15.000 40.000

40-30.000 30.00

30-20-10.000 40-30.000

30.000 30.000 40.000

40-30.000 30.000

40-30.000 30.000

50-40.000 30.000

40-35-25-15.000 25.000 30.000 30.000 20.000 20.000

40-30.000

6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000

10.000

10.000 10.000 10.000 10.000 10.000

20.000 30.000 12.000 12.000 10.000 25.000 25.000 25.000

10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000

20.000 10.000 10.000

20.000 15.000

15.000

ÖĞRENCİ 25.000 20.000

15.000 7.500

20.000 20.000 15.000 15.000 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 15.000 20.000 20.000 30.000 20.000

-15.000 15.000 15.000 10.000 15.000 20.000

3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000

5.000

5.000 5.000 5.000 5.000 5.000

15.000 15.000 12.000 12.000 10.000 15.000 15.000 15.000

5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000

15.000 5.000 5.000

15.000 10.000

5.000

HALKGN. 25.000

-

--

220.00 --

20.000 20.000

-20.000 20.000

-15.000 20.000 20.000

-----

15.000 ---

------

-

-----

--------

-----

---

--

pecy

a

pecy

a

pecy

a

pecy

a

pecy

a

pecy

a

pecy

a

pecy

a

Gençler için

Muhsin Hoca üzerine söyleşi Zihni Küçümen

- Genç kuşaklara Muhsin hocayı nasıl tanıtırsın? - Hem çok kolay, hem çok zor bir iş! - Neden? - Kolay: "Çağdaş Türk Tiyatrosu'nun kurucusu,

oyuncu ve yönetmeni" derim. Zor: Ona, çevrelerinde gördükleri herhangi bir oyuncu-yönetmen gözüyle bak­malarını nasıl önleyebilirim?

- O zaman? - Özellikle genç tiyatrocu kuşağına derim ki,

"Önce kitaplıklara gidin, 'Darülbedayi, Türk Tiyatrosu ve Devlet Tiyatrosu' dergilerinde hocanın başyazılarını okuyun." (Genellikle Perdeci, özellikle kendi imzasıy­la)

- Başka? - Günümüzün Türk tiyatrosunu tam olarak değer­

lendirebilmeleri için şu kitapları mutlaka okumaları ge­rektiğini söylerim:

Benden Sonra Tufan Olmasın - Muhsin Ertuğrul / İnsan ve Tiyatro Üzerine 'Gördüklerim' - Muhsin Ertuğ­rul / Görüşleriyle, Uygulamalarıyla M. Ertuğrul- Efdal Sevinçli / Sinemadan Tiyatroya Muhsin Ertuğrul - Efdal Sevinçli / Darülbedayiin Elli Yılı - Özdemir Nutku / R.N. Güntekin'in Tiyatro İle İlgili Makaleleri - Kemal Yavuz / M. Ertuğrul Semineri Bildirileri - Ege Üniversi­tesi / Elli Yılın Türk Tiyatrosu - Metin And / Bağışla Onları - Tarık Dursun K. / O Günden Bu Güne - Vasfi Rıza Zobu.

- Başka? - "Atatürk Kitaplığı'na teslim edilmiş olan, hoca­

nın binlerce ciltlik kitaplığını inceleyin, neler okumuş olduğunu gözünüzle görün" derim.

- Başka? - "Ben okuyamam, inceleyemem" diyenlere, "Hiç

değilse, onun, doğumunun 100. yıldönümü dolayısıyla düzenlenen etkinlikleri izleyin" derim.

- Onu da yapmayanlara? - Şunu derim: "Evet, ondan önce de iyi-kötü bir

Türk Tiyatrosu vardı. Ama çağdaş anlamda ve her gece düzenli temsiller veren bir Türk Tiyatrosundan sözet-mek olanaksızdı. Oyuncu, yönetmen, YAZAR, özellikle de SEYİRCİ, ışıkçı, dekorcu, sahne terzisi, makinisti, butafor, aksesuarcı, hatta gişeci, kapıcı, yer gösterici, hademe gibi tiyatro personeli olarak aklınıza kim gelirse o buldu, o yetiştirdi" derim. "Yazarından seyircisine, Çocuk Tiyatrosundan, Hisar gibi yerlerde tiyatro yap­maya, Semt tiyatrolarından Kahve tiyatrolarına, Devlet Tiyatrosu'ndan İl Tiyatroları'na, Deneme Tiyatrosu'ndan Oda Tiyatrosu'na kadar bugün gördüğünüz, duyduğunuz her şey onun eseridir" derim. "Klasik, çağdaş, öncü, yerli, yabancı her yetkin oyunu ülkemizde ilk sergileten tiyatrocuydu" derim. "Devlet gibi, belediye gibi tiyatro­ya ödenek veren kurumların yetkililerinden eleştirmen­lere kadar, tiyatronun ne olması, ne olmaması gerektiği­ni bir ömür boyu yılmadan, çekinmeden, yazılarıyla, kişiliğiyle, açtığı ve yaşattığı tiyatrolarla, sergilediği oyunlarla ÖĞRETEN gerçek bir" ÖĞRETMENdi" derim.

- Başka? - "Haset, kin, kibir, ayak oyunları nedir bilmeyen,

cehalete savaş açmış, tiyatro özgürlüğünü, koltuğu adına, ödün vermeden korumuş, onurlu, tüm yaşamını tiyatroya adamış, halis bir insandı" derim. "Hamlet'in babası için dediği gibi ADAMdı o!'; küçük hesapların, minicik dünyaların kör insanları onun büyüklüğünü hiç mi hiç anlayamadı, anlayamayacaktır da" derim. •

17

pecy

a

Türk insanının

Can KOLUKISA

Büyükbaba oyununda baş­

rolde, İŞT 1949

1964-68 yıllan arasında tiyatro eğitimimi geliş­tirmek amacıyla Fransa'ya gittiğimde, ben de ilk iş olarak orada yeni kurulmakta olan "Kültür Evleri"ni inceledim. Çünkü bu kuruluşlar, Muhsin Ertuğrul ho­camızın "Bölge Tiyatroları" tasarısına çok yakın, bizim politik nedenlerle kapattığımız "Halkevleri"nin gelişmiş örnekleriydi...

Aradan geçen bunca zaman sonra izliyorum, Fransa'da "Kültür Evleri", bizden çok sonra, 60'lı yıl­larda kurulmuş olmalarına rağmen gelişti. Başta tiyat­ro olmak üzere tüm sanat dallarında, uluslararası plat­formda ses getiren ürünler vermeye başladı. Hem bulundukları çevrenin kültür yaşamına, hem ülkenin sanat ürünlerine zenginlikler katmaya başladı.

Bizde geriye baktığımızda ne görüyoruz? 30-40 yıllık koca bir boşluk! Tiyatronun alt yapısını oluştu­ran, seyircisini yetiştiren, 50'li yılların amatör tiyatro­ları, gençlik tiyatroları da yok artık... Oysa o yıllarda idealimiz olan "Bölge Tiyatroları" gerçekleşseydi, ti­yatro ülke çapında yaygınlaşacak, bulunduğu her böl­gede, tiyatro yapmak isteyen insanlara katılım imkanı sağlayacaktı..

Tabii ki amaç sadece profesyonel oyuncular ye­tiştirmek olmayacaktı. Ama böylece tiyatroyu bilen, seven, olgun bir tiyatro seyircisi de yetişecekti.

Evet, bunca yıl sonra, bundan dokuz ay önce Gaziantep Belediyesi tarafından, orada bir tiyatro ku­rumu oluşturmak üzere davet aldığımda, işte bu 50'li yılların idealine sahip bir tiyatro adamı olarak çok mutlu oldum. Ancak orada, sadece tiyatroya değil, sanat ve kültür hareketlerine aç bir potansiyel buldum.

Böylece bölgelerin, salt tiyatroyu değil, bunun yanında tüm sanat hareketlerini kapsayan kültür mer­kezlerine ihtiyacı olduğu gerçeğini gördüm. Sadece izlemek değil, tiyatro yapmak, resim yapmak, müzik, sinema sanatıyla tanışmak isteyen, katılımcı bir kitle­nin varlığı söz konusu...

Ayrıca orijinal kültür ve sanat özellikleri olan bölgelerin, Türk sanatına evrensel boyutta zenginlik­

ler katacağı inancındayım. Bu bağ­lamda bölge özelliklerine göre kül­tür merkezleri oluşturulup, yerel potansiyelleri gün ışığına çıkaracak imkanlar sağlanmalı. Bunun ancak, kültür evlerinin bünyelerinde oluşa­bileceğine inanıyorum. Kahraman­maraşlı aydın, genç bir işadamımız, "Güneydoğu Anadolu'da kültür ve sanat adına sürdürdüğümüz misyon 30 yıl önce başlatılmış olsaydı, bugün bu bölgede sevgi ve kardeş­lik hakim olurdu" demişti. Gene bu yöre üniversitelerimizden birinin rektörü, "GAP Projesi yakında ta­mamlanıyor, su ve enerji üretimiyle birlikte bölgeye zenginlik yağacak. Biz elimizi çabuk tutmaz, tiyatro perdelerini bir an önce açmazsak, onların yerine barlar ve pavyonlar kapılarını açacak" dedi..

Evet çok zaman kaybedildi.. Türk kültür yaşamı bugün bu du­rumda olmamalıydı. Toplumun al­nına, hiç hak etmediği halde sürü­len "geri kalmışlık" damgası, gerçekçi ve yapıcı kültür ve sanat politikalarıyla silinmeli. 20 yıldır Türk insanının kültür yaşamını TV ekranlarına terkeden anlayış, değiş­meli... •

Bölge Tiyatroları, Kültür Evleri

"Şehir Tiyatrosu, 27 Mayıs'tan sonra, İstanbul Belediyesi'nin başına geçen Şefik Erensü'nün çabasıyla biri Üsküdar'da diğeri Fatih'te olmak üzere iki yeni tiyatro bina-sına kavuşacaktı...Muhsin Bey Şefik Erensü'nün (ölümü) ardından Şubat 1961 tarihli Türk Tiyatrosu dergisinde yazdığı bir yazıda şunları diyordu: GÜLE GÜLE ............. Belediyenin başına geçeli henüz bir ay olmamıştı. Belediyenin kasası tamta-kırken Şefik Erensü, eldeki malzemeyle biri Fatih'te öteki o canım Üsküdar'da iki örnek tiyatro yapmaya karar verdi. Yalnız bu karar şimdiye kadar bizde verilen karar-lar gibi olmadı. Her şey bir yıldırım hızıyla yürüdü ve temelden dört ay sonra, işte bugün, seyircilerine kapıları açılıyor. Şefik Erensu kalbini çalışma masası başında zedeledi. Fakat İstanbul'da ve Üskü-dar'a iki tiyatro hediye etmekle bütün İstanbulluların kalbini kazandı. Ne mutlu böyle gelip, böyle yıldırım hızıyla eser verip, böyle gidenlere! Onun için kendisine, elli yıl tiyatro binasına hasret çeken bir İstanbullu sıfatıyla candan ve gönülden (Güle Güle) demek istedim. Çünkü ilk tiyatroya girdiğimiz gün-den beri kafamızda yaşattığımz gençlik hayalini o gerçekleştirdi. onun için bütün ti-yatro sanatçıları adına kendine ne kadar teşekkür etsek gene az!"

Mücap OFLUOĞLU Not: Bu yazı (başlığı hariç) Mücap Ofluoğlu'nun Bir Avuç Alkış adlı anı kitabın-dan alınmıştır. (Çağdaş Yayınları, sayfa 393)

18

Bütün Belediye Başkanlarının dikkatine sunulur...

Ü niversiteli gençler olarak 1950-60'lı yıllarda tiyatro yapaken, Muhsin Ertuğrul hocamızın "Bölge Tiyatroları" tasarısı, geleceğin ideali olarak düşlerimizi zenginleştiriyordu... Gele­

cekte olgunlaşıp gerçek birer tiyatro adamı olduğu­muzda, bu bölge tiyatrolarında görev alıp, tiyatronun yaygınlaşmasına, gelişmesine, tanınıp sevilmesine kat­kıda bulunacaktık.

kültür yaşamı TV ekranlarına terkedilmemeli...

pecy

a

Akranı gibi davranırdı... ilk tiyatro hevesi yıllarımızda, onbeş onaltı yaşlarında, İnönü Halkevi Temsil Koluna girince Muhsin Bey de bizim ha­yatımıza girdi. İlk duyduğumuz şey sa­

natçı olarak otoritesi, bilgisi idi. Derlerdi ki, Dram Tiyatrosu'nda pardesüsü aşılırsa Komedi Tiyatro-su'nda kimse yüksek sesle konuşamaz. Diafonlar ol­duğu söylenirdi, konuşulan her şeyi kendi istediği her şeyi dinleyebilirmiş, böylelikle ondan gizli hiçbir şey yapılamazmış. Burada çok büyük abartılar var tabii.

1951 yılı geldi, Muhsin Ertuğrul çağırıyor dedi­ler. Muhsin Ertuğrul'un huzuruna çıkmak akıl almaz bir şey. Evine gittiğimde, baygınlık geçirmek üzerey­dim. Geldi, "otur yavrucuğum" dedi. O insanın; o diktatör, çok sert, çok korkulan bir insanın çok müş­fik bir sesle otur yavrucuğum demesi beni çok şaşırt­tı. "Şu tarihte provada ol" dedi, o kadar. Tiyatroda da beni çok şaşırttı. Bana olduğu gibi oradaki herkese, çok yakın, çok müşfik, çok kibar, çok beyfendi dav­ranıyordu. Ve giderek fark ortaya çıktı, o bizim gıya­ben tanıyıp da korktuğumuz insanın yerini müthiş yumuşak, anlayışlı, yardımcı, müşfik başka türlü bir insan aldı. Hatta bize yaşıt muamelesi yapıyordu. Bir gün ben prova saatinden evvel dalmış, pencereden dışarı bakıyordum. Bir ayak sesi duydum ama dön­medim. Ses Tiyatrosu görünüyordu karşıda, Küçük Sahnenin penceresinden. O sırada bir ses 'çok güzel kadın' değil mi, dedi. Döndüm bir baktım, Muhsin Bey. Müthiş utandım, üstelik benim elimde sigara vardı. Düşünsenize, sizi üniformasız bir diktatör, eli­nizde sigarayla bir kadına bakarken yakalıyor. Kor­kunç bir şey. Oysa o, müthiş bir samimiyetle, akranı­nız gibi, fikrini söyledi, çok uygarca. Çok demokrat bir adam olduğunu kanıtlayan ona benzer çok şey ya­şadım.

İnce, gönlü zengin davranışları "Dünkü Çocuk" adlı oyunu oynuyoruz. Oyu­

nun başında hizmetçi rolünü üstlenen arkadaşımız çı­kıyor hemen arkasından da ben giriyorum. O sırada da Muhsin Bey salonda olur. Prova başladığında gö-' rürüz onu, daha önce değil. Perde açılıyor yine bir gün ve ben yokum. Sıra bana gelince ve ben girme­yince, arkadaşlar dehşete düşüyorlar. Muhsin Bey'den hiç ses yok. Evvela orada olmadığını zanne­diyorlar, epey sonra sahne müdürünü çağırıyor ve şunu söylüyor: "Galip, bankanın doktoru Rauf Bey'e git, onu alıp Sadri'nin evine gidin. Ya çok hasta ya da öldü" diyor. Bu unutamadığım, büyük lütufkâr söz benim için. Gerçekten de çok hastaydım. Annem de akıl edip bilgi verememiş.

Bir başka anım da; Ben oyunda bir İtalyan gangsteri oynuyorum. Yazarı benim rolümden bahse­derken markalarını vererek bottan, şapkadan söz edi­yor. Ben kendi kendime neler yapabilirim diye düşü­nüyorum. Tünelde meşhur bir şapkacı vardı, ona gittim, ben bu şapkayı tanımıyorum, bana bundan yapın özel olarak, ya da benzetin dedim. Pabuççuya gittim, ona da anlattım. Genel prova yapılacak, Muh­sin Bey çağırıyor dediler, titreye titreye gittim. "Al bu paketi sana getirdim" dedi, tekste geçen marka bot, kravat ve şapka. Herhalde bu oyun için onları,

Sadri Alışık

seyahatlerinden birinde tedarik etti. Piyes bitince ne yapacağımı da bilemiyorum ama hiç aklıma iade etmek gelmemişti, çocuklar geri vermelisin deyince, gittim ama yanımda götürmedim. Ben kimlere teslim edeyim diye soruyorum, "Deli misin, onlar senin" dedi.

Yerli Oyun Tutkusu Hamlet'i oynamaya başladık. Rahmetli Nur Sa­

buncu oynuyor, kadın Hamlet'i. Genel prova yapıyo­ruz. Birinci perde bitti, Muhsin Bey çağırıyor dedi­ler. Gittim. "Dikkat ettim, sen hiçbir şey yapmıyorsun, dümdüz iki elini sarkıttın, hiç jestsiz diyalog söylüyorsun, beden?" dedi.

"Efendim, ben filmini gördüm sadece Ham-let'in, bir de Talat Artemel'den seyrettim", dedim. "Ben, Shakespeare'i derinlemesine tanımam, başka hiçbir eserini okumadım. Yorum yapacak gibi bir bilgi birikimim yok. Bu durumdayken bir jest yap­mak çok komik geliyor bana", dedim. "Siz bana kah­veci çırağı rolü verin, 'Şekerli biiir..' diye bir bağıra-yım, bakın o zaman...." "Yani telif mi oynayalım diyorsun?" dedi. "Evet", dedim. Bu konuşmadan belli bir süre sonra, Küçük Sahne yerli piyeslere ka­pılarını açıyor diye ilan etti.

Sadri ALIŞIK

Aşık olduğum kendisiyle yarışan insan...

Kendimi nihayet, kavga gürültü Konservatuar'a attığım 1943-44 yılı. On beş yaşındayım. Yepyeni bir yaşam. İnanılmaz bir heye­can. Tiyatronun devleri, ölümsüzleriyle tanışmaya başlamam. Sha-kespeare'ler, Molier'ler, Çehov'lar, Strinberg'ler, O'Neil'ler, Ibsen'ler.. Sonra, Türk Tiyatrosu'nun ustaları... Destanlaşmış çaba­ları... Ve Muhsin Ertuğrul öyküleri... Baş döndüren, yürek kabar­tan.. Ve müthiş bir şey oluyor, tam mezun olacağıma yakın Muhsin Ertuğrul, Ankara Devlet Tiyatrosu'nun başına getiriliyor. Ne kadar şanslıydım yarabbi! Ve 1948'de Shakespeare'in Onikinci Gece'sini sahnelemek üzere Renato Mordo'yu getirtiyor ve bana da Olivia ro­lünü veriyor.

Devlet Tiyatroları'na Hocayla başladım, onbir yıl sonra gene Hocayla ayrıldım. Sonra İstanbul. İstanbul'da birlikte çalışmaları­mız..

Tiyatro enerjisinin, tiyatro tutkusunun ne olduğunu onda gör­düm, tanıdım. Hayran oldum. Kendi kendisiyle yarışmanın ne demek olduğunu onda gördüm, hayran kaldım. Hep merak eden, hep araştıran, bu yüzden de hiç ihtiyarlamayan genci onda tanıdım, aşık oldum.

Bana yaşattığı o güzelim heyecan ve aşk için ona hep minnet duyacağım.

Yıldız KENTER

Otoriter ama, anlayışlı, müşfik insan

o

19

pecy

a

Tiyatroya emeği geçenler

M. Ertuğrul'un asistanı, 59 yıllık aktör

Necdet Mahfi Ayral

Güzin ÇORAĞAN

Necdet

Mahfi Ayral

ecdet Bey, biz zaman zaman, tiyatroya uzun yıllar emeği geçmiş tiyatrocularla görüşüyoruz. Siz de tiyatroya çok emek veren birisiniz. Tiyatroya nasıl başladı­

nız? Muhsin Bey'le çok çalıştınız mı?

Tiyatroya başladığım zaman benden daha evvel tiyatroya girmiş 4-5 arkadaşım vardı. Biz bu arkadaş­larla birlikte 20-25 genç idik, operet talebesi namı al­tında. İşe girdikten 6 ay sonra, Muhsin beni çağırı­yor. Neticede Muhsin beni kendine asistan alıyor ve Muhsin'e 15 sene sinemada rejisör asistanlığı yap­tım. Çalıştığımız senaryolar hâlâ bende duruyor. Ti­yatroya girdiğimin ikinci senesinin başında beni sahne direktörü yaptı Muhsin. 18 sene sahne mü­dürlüğü yaptım, aktörlükle beraber, ilk başrolü bana 1934'te oynattı, Yarasa O p e r e t i n d e . Fransız Tiyat­rosu (Ses Tiyatrosu) dediğimiz yerde, o tiyatroyu biz açtık o senede ve 8 sene oynadık orada.

O zaman filmlerin hepsini sesli alıyoruz. Oyna­yanların hepsi tiyatro aktörü, konuşma sanatını bili­yor. Muhsin bana bırakırdı işi; senaryoları, çekim ki­taplarını, defterlerini ben hazırlardım. Birkaç piyesten, birkaç romandan senaryo yaptığım eserler var. O zaman bana Muhsin'in sağ kolu derlerdi.

Bazı sahneleri bana bırakırdı, ben çekerdim. Çok ince adamdı: "Necdet, şunu şöyle yapalım, şunu şöyle yapmayalım, sen öyle yazmışsın senaryoyu ama gel şurasını değiştirelim" gibilerinden. İşte çok ciddiydik. Kimse ağzına içki koyarak gelemezdi, kimse sigara içemezdi. Askeri disiplini vardı M u h ­sin'in. Öyle olmasaydı sinema, tiyatro yürümezdi.

Başında Sami Şekeroğlu'nun olduğu Barbaros Bulvarı'nda bir sinema akade­misi var, o bey bundan birkaç sene önce, Muhsin'e ait 8 bö­lümlük bir film yaptı, beni ça­ğırmadı, oysa Muhsin'i sine­ma çalışmalarında benden iyi tanıyan kimse yoktur.

Muhsin Bey nasıl biriy­di?

Muhsin bütün gençleri himaye ederdi. Bana bir ayak­kabısını vermiştir, Kamil'e bir paltosunu, Müfit'e bir ayakka­bısını vermiştir... Biz çok sıkı­şırdık, Muhsin'den ödünç para isterdik, 10 lira o zaman. Verir ve almazdı geri.

Eski birkaç aktör vardı. Tek para alsınlar diye tiyatroya alır, onları figüran olarak kullanırdı. Bunlar yaşlı, eski tiyatro aktörleri idi. Gündelikle çalıştırır ve onlara para verirdi.

Muhsin'in insanlık tarafı çok güçlüydü. Bir gün Muhsin tuttu Zihni Küçümen'i dramaturg yaptı, halbuki o günler bize göre, Hamit Akınlı daha elve­rişli biriydi. O da Zihni kadar Fransızca biliyor. Gir­dim odasına bir gün, "Niçin Zihni Küçümen'i drama­turg yaptınız da Hamit'i yapmadınız?" dedim. "Doğru haklısın, Necdet, söyleyeyim" dedi. "Zihni Küçümen evli, üç çocuğu var, para kazansın diye yaptım. Hamit ise bekar" dedi. "Özür dilerim, efen­dim" dedim, çıktım.

Ben oyunculuğunu beğenirdim, bazıları beğen­mez. Vasfi Rıza Zobu da, "Muhsin bize nazaran çok bambaşka bir janr rol oynardı" diyor. Muhsin Al­manya'da ve Rusya'da rejisörlük yaptı. Oralarda bu­lunduğu için, oraların tiyatro havasını biliyor. Zaten Darülbedayii Avrupai şekline sokan odur.

Kral Lear'de Soytarı rolünü üç kişiye verdi, sonra bana oynattı. O rolü oynamak için, 2 hafta ha­vada perende atmayı öğrendim, sahneye, havada pe­rende atarak girerdim. İlk akşam gittim odasına, "nasıl oluyor" dedim. "Hadi, hadi sen onlardan iyi­sin" dedi. Fazla bir şey söylemezdi, aktör bir rol oynar da methedilirse, şımarırmış. Hiçbirimize, yan­lış söylemiş dahi olsak, provada cümlenin tonunu, doğrusunu vermezdi. Sadece "Çalış evladım" derdi.

Sahneden bazı anılarınızı dinleyelim.

. Ben arkadaşlarım arasında, sahnede dilimin sürçmesiyle tanınırım. 1936, İzmir'de turnedeyiz. Ben kadın rolündeyim, oyunda, kadınlar benim erkek olduğumu anlarlar ve alay ederler. Neyyire "Hanımefendi, saçlarınız ne kadar güzel der." Ben de güya tuluat yaptım o akşam: "Permanganat yaptır­dım" dedim. Perma yerine permanganat demişim. Neyyire kendini tutamadı, sahnede gülmeye başladı. Bir keresinde ben sahnedeyim, diyeceğim ki "Bunlar çok fena işler, ne yapmalı bilemiyorum". Şöyle de­mişim: "Bunları ne yapmalı bilmiyorum, pek fena işler." Muhsin de kuliste seyrediyormuş. İlk çıkan aktöre demiş ki: "Necdet nece konuşuyor, anlayama­dım."

Bir oyunda, aktör hastalanınca, bana büyük bir rol verdiler. Dört perdelik oyunu bir günde ezberle­dim. Allahtan suflörlerimiz var o zaman. Birinci per­dede Sami ile oynuyoruz. Benim konuşmam bitti ve çıkıp gitmem lazımmış. Sami bana yavaşçacık, "Pili­ni pırtını topla" dedi. Ben de o heyecanla Sami'ye, rolden unuttuğum bir cümle diye, yüksek sesle "Pili­ni pırtını topla" diye bağırdım. Artık ondan sonra kimse doğru dürüst oynayamadı o akşam.

Nerelisiniz Necdet Bey?

Ben sekiz kuşak İstanbulluyum. Ahfadım I I I . Sultan Ahmet'ten gelir, halen I I I . Ahmet'ten gelme 50-55 ahfadız. I I I . Ahmet'in kızı Zeynep Hanım Sul­tan, Girit fatihi Gazi Hüseyin Paşa'nın oğlu olan Sa-rımustafa Paşa'yla evlenir. Annem bu evliliğin 7. kuşak torunu, ben 8. kuşak oluyorum. Bunu şimdiye kadar hiçbir yerde söylemedim, tiyatrodakiler de bil­mez. Galatasaray'da okudum, 36 yıl Şehir Tiyatro-su'nda çalıştım, 59 yıllık aktörüm ve 84 yaşındayım. Biliyorsunuz kızım Jeyan Mahfi de tiyatrocu ve ses­lendirme sanatçısı. Torunum da Galatasaray'da okudu. O sıra tiyatroyla uğraştı ama sonra Belçika'ya gidip bilgisayar tahsili yaptı. •

N

pecy

a

Nejat Uygur Tiyatrosunda politik gülmece

ürk Tiyatrosu'na 43 yıldır emek veren Nejat Uygur, Kocamustafapaşa'daki Tiyatro­sunda, 20 Mart'ta, yeni bir oyuna başlıyor: Aman Başkan Duymasın. Kendisinden

oyuna ilişkin bilgi alırken genel tiyatro anlayışını da dile getiriyor.

Oyunumuzun ismi Aman Başkan Duymasın (Salla Başını Al Maaşını). Bir komedi, komedinin içinde de hisseden kıssa var tabii. Ama ben hiçbir zaman, seyirciye bir öğretmen edasıyla bir şeyler öğ­retmek için oynamam. "Tiyatro bir okuldur" diyor­lar, ben buna katılmıyorum, çünkü hiçbir seyirci eşine, "gel seni bir tiyatroya götüreyim de ders ala­lım" demez. Onun için ben hiçbir zaman herhangi bir fikri, düşünceyi, üstüne basa basa seyirciye vermiyo­rum. Ben bir eseri oynuyorum, seyirci oradan aldığı­nı alıyor. Bu oynayacağım oyunda dünya kuruldu-ğundan beri varolan bir şey var: Ben hayatı bir politika olarak kabul ediyorum. Aşk bir politika, karı-kocanın ev hayatı politika, çocuklarınki politika. Bir aldatma sanatı oluyor politika, çünkü reklam ya­pıyorsunuz, hanginiz daha iyi kabul ettirirseniz o se­çiliyor, vaat sanatı bir de, aşkta da vaad ediliyor, baba da çocuğuna bir şey vaad ediyor ama bakıyor­sunuz o vaadini yerine getirmiyor. Dünyanın kurulu­şunda politika var, bu oyunda da bu espri var.

Siz de rol alıyorsunuz değil mi Nejat Bey?

Evet, buradaki rolüm, Encümen Azası. Ne yapsa vatandaşları güldüremiyor. Ben de, yıllarca uğraşmış da politikada da muvaffak olamamış ne kadar, kabiliyetli kabiliyetsiz eski politikacı varsa hepsini topluyorum ve bir sirk yapıyorum. Bu sirk,

Boynuz kulağı geçer

Genç Uygurlar Tiyatrosu kuruldu

Kocamustafapaşa Çevre Tiyatrosu'nda 8 Şubattan bu yana yeni bir tiyatro daha perde açıyor: Genç Uygurlar.

Genç Uygurlar, ilk olarak Nejat Uygur yöneti­minde Nejla Uygur, Süheyl Uygur, Behzat Uygur'un da rol aldıkları, Boynuz Kulağı Geçer isimli kome­diyi oynuyorlar. Müziklerini Ahmet Uygur'un, deko­runu Kemal Uygur'un yaptığı oyun Perşembe ve Cuma günleri 21:00'de, Cumartesi günleri 16:00 ve 21:00'de Pazar günleri ise 16:00'da sergileniyor.

Nejat Uygur: Bizimki gazete tiyatrosu vatandaşları güldürmek için ve oyun da bu minval üzerinde devam ediyor.

Tuluat yapıyor musunuz? Tabii, yine her zamanki gibi, bugün gazetede

okuduğum haberi, akşam sahnede söyleyeceğim, söyleyebilirim. O değişmez bir şey, bizimki gazete tiyatrosu. Çok seyircim bana öyle diyor, "Nejat Uygur'un Tiyatrosu, gazete tiyatrosu" diyor. "Yeni bir haber vardı gazetede, Nejat Uygur onu süslemiş, getirdi yerinde söyledi, çok da güldük" diyor. O yine devam edecek. Bu oyunda kadromuzda iki tane mi­safir oyuncu var. Biri Halit Akçatepe, biri de yıllar­ca tiyatro-sinema yapmış çok sevdiğimiz bir kardeşi­miz, Lale Oraloğlu. Uzun yıllar tiyatro yapmayan ama hep tiyatronun içinde olan Lale Oraloğlu'nun yeniden sahneye çıkması bizim için ayrı bir mutlu­luk. Bizim yine Uygur Spor devamlı kadroda biliyor­sunuz, Nejla, Nejat, Süer, Behzat, Süha, Kemal, Ahmet Uygur bunların hepsinin görevleri var.

İlave etmek istediğiniz bir şey var mı ?

Evet, Tiyatro Tiyatro Dergisi için söylemek istediklerim var. Dergi belirli tiyatroların çıkardığı bir dergi gibi, ben öyle görüyorum, seyirciden alıyo­rum ama bunu. Benden, Nejat Uygur Tiyatrosu'ndan niye bahsedilmiyor deniyor, ben hiçbir zaman böyle düşünmem, ama seyircinin söylemesi bu; Geçen gün bir avukat arkadaş sordu, örneğin, "Ben bunu üç sa­yıdır, dört sayıdır alıyorum, hep bazı tiyatrolar var, bunlar ön plandalar, bunun sebebi ne Nejat Bey?" diye. "Dergi sahibinin zevkine kalmış bir şey bu. O belki böyle bir politik tiyatro, yahut da bir mesaj ti­yatrosu şeklinde hissedebilir, ondandır" dedim. Çünkü benim de nazarı dikkatimi çekmişti, sizin pat­ronunuza da telefonda söylemiştim hatta, bir hanım var, ona söylemiştim. Bu şimdi diğer tiyatrolarda da­ğıtıldığı için, bir propaganda işlevi var, tiyatrolara çok büyük bir yardım bu tabii. Derginin seyirciye, herkesin malı olduğuna inan­dırması lazım kendini. Mese­la diyorlar ki, geçen hafta şöyle bir yazı vardı, şu tiyat­ro için, bu sayıda yine resim­ler o tiyatrodan, haberler o ti­yatrodan, efendim başyazı, köşeler yine onların oyunla­rından. Ben kendimi yakın hissettiğim için söylüyorum bunu, basacağınızı da hiç sanmıyorum ama, bir ikaz olarak söylüyorum.

Nejat Uygur'a düşünce­lerini büyük bir açık kalpli­likle dile getirdiği için ayrıca teşekkür ediyoruz. •

Özcan ŞENER

Nejat Uygur

Aman Başkan Duymasın

T

Yazan : Ahmet Yekta Yöneten : Nejat Uygur Müzik : Ahmet Uygur Dekor : Kemal Uygur Kostüm : Rana Uygur Oynayanlar : Nejat Uygur, Nejla Uygur,

Bahri Beyat, Lale Oraloğlu, Halit Akçatepe, Adnan Yurtoğlu, Süheyl Uygur, Behzat Uygur, Pınar Özekit, Ebru Yıldız, Gülay Tekay

Salon : Çevre Tiyatrosu

pecy

a

Büyük kentte kimlik arayışı

Özlem ÖĞÜT A

Yönetmen Metin Balay

nkara Sanat Tiyatrosu, 27 Şubat'ta Yıl­maz Güney'in SALPA adlı romanından oyunlaştırılan, yeni bir oyuna başladı. Y".' Güney'in 1970 başlarında cezaevinde

iken yazdığı bu roman, kırsal kesimden büyük kente düşmüş bir insanın kendi kimliğini arayış serüvenini anlatır. Romanı oyunlaştıran ve sahneye koyan aynı kişi: Metin Balay. Akademik tiyatro çalışmaları ara­sına profesyonel sahnede konuk yönetmenliği de sı­kıştırmış olan Metin Balayla, son provalar arasın­da, AST salonunda görüştük.

Sayın Balay, Yılmaz Güney'in bu eseri, bilindi­ği gibi bir roman. Cezaevinde tanışmış olduğu Meh­met Salpa adlı bu mahkumun gerçek yaşamını anla­tan bu romanda ilginizi çeken ne oldu ki, romanı oyunlaştırdınız?

Romanda dile getirilen pek çok konu ve tema içinde esas olarak ilgimi çeken nokta Mehmet Salpa'nın kimlik arayışı oldu. İkibinli yıllara doğru yaklaşırken dünyada ve ülkemizde, tanımlar ve ko­numların, dünyada ve ülkemizde, alışageldiğimiz anlam ve değerlerini yitirmeye başladığını görüyo­

ruz. Artık ne sosyalizm eski sosyalizm, ne de kapitalizm eski kapitalizm.

Dediğimiz gibi Salpa, kimlik arasıyı içinde olan bir tipti. Bunu biraz daha açıklar mısınız?

Reel politikadaki büyük dönüşümlere rağmen, diyalektik materyalizmin hâlâ eski ağırlığını koruduğunu düşünüyorum. Dolayı­sıyla Mehmet Salpa'nın "Bir kiraz çiçeği kadar gerçek" olma çabası, yani yaşamın atar damarını yakalama uğraşı, hem bireysel hem de global düzeyde, eskiden çok daha fazla ya­

şanan bir problematik. Uluslar, politik • görüşler, bloklar, bireyler, kısacası her şey ve herkes, kendine bir tanım, bir kimlik arıyor. İşte Salpa'nın "Kimsin sen burnu boklu oğlum?" sorusu böyle bir dünyada herkesin yaşadığı bir soru oluyor.

Pekiyi, Salpa aradığını buluyor mu?

Salpa bu soruya yaşamını yeniden gözden geçi­rerek yanıt arıyor. Onun yaşamı ise, sadece ülkemiz­deki değil, pek çok ülkedeki pek çok insanın yaşamı­nın bir simgesi olarak karşımıza çıkıyor: KORKULARIMIZ? Yaşamımızı korkularımız örü­yor, bireysel, toplumsal, siyasal korkularımız... Oysa korkuların içinde bir tanım ve kimlik bulabilmek olanaksız. Tümüyle yerli malzemeyle oluşturulan bu evrensel öz, oyunun temelini oluşturuyor. Romanın, korkularla örülen yaşamda birey olabilme sorunsalı­na verdiği çözüm, oyunun da çözümü: "Toplum çö­zülüyor, usul usul, derinden derine... Susun ve ses­sizliği dinleyin! Sessizlik de bir sestir aslında. Çünkü hareket varsa, ses de vardır!"

Romanı hem oyunlaştırdınız, hem de yönetmen­liğini yapıyorsunuz. Yönetmen olarak sahnede nasıl bir tiyatro biçemi yaratmaya çalıştınız?

Üslupta en çok üzerinde durduğum nokta , upik bir epos olan Mehmet Salpa'nın yaşam öyküsü­ne dramatik bir nitelik kazandırmak oldu. Bu dra­matiği de reel sahne zamanını, geçmiş zaman-ki bu Salpa'nın geçmiş zamanı- ve seyircinin şimdiki za­manı ile çarpıştırarak elde etmeye çabaladım. Bura­dan da, yüksek ritmli ve yeni bir tiyatro tadı doğdu ki, bu tadı Yılmaz Güney ustamızın anısına layık bir tiyatro için ön koşul olarak gördüm. •

Metin Balay Oyunun yönetmeni Metin Balay 1974'te

amatör olarak tiyatroya başladı. A.B.D.'de Wesle-yan Üniversitesi'nde, Ya/e Üniversitesi Drama School'da seminerlere katıldı. AST'ta kursiyer ola­rak çalıştı. AST'ta daha sonra 804. İşçi oyunu ile profesyonel oldu. AST'ın birçok oyununda Rutkay Aziz'in yönetmen yardımcılığını yaptı. 1978'de ODTÜ Elektrik Fakültesini bırakarak, DTCF Ti­yatro Bölümüne girdi. AST Gençlik Tiyatrosunda, 1979'da Nâzımın Kafatası oyununu yönetti. 1982'de DTCF'yi bitirdi ve bu yıl Gozort adlı çocuk oyunu ile TOBAV ödülünü kazandı. B. Brecht'in Oyun Yapılarında Yabancılaştırma Et­meni adlı çalışması ile yüksek lisansını tamamla­dı. 1987'de İtalya'ya bursla gitti, burada Dario Fo ve Franca Rame ile çalıştı. Devlet Tiyatrolarında iki yıl çalıştıktan sonra, I989'da, Anadolu Üni. Devlet Konservatuarı Öğretim Görevlisi oldu. Bu­rada çeşitli oyunlar sahneledi. Halen Dario Fo üzerine yaptığı çalışma ile doktorasını tamamla­makta...

AST'da Yılmaz Güney'den bir oyun: SALPA Eser : Yılmaz Güney Oyunlaştıran: Metin Balay Yöneten : Metin Balay Dekor : Serter Çetiner Müzik : Cem İdiz Oynayanlar : Altan Erkekli, Erol Demiröz,

Ali Erkazan, Levent Ülgen, Nurhan Özenen, Nilbanu Engindeniz, Mehmet Çepiç

Salon : AST Salonu

Salpa

22

pecy

a

İstanbul İktisat Sahnesi

1988 yılı İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi için ayrı bir önem taşıyordu. Fakültemiz 1980 sonrası ilk kez tiyatro çalışmalarıyla karşılaşıyordu.

O günün üç-dört kişisi bugün dönüp arkalarına baktıklarında, kuşkusuz İktisat Sahnesi'nin 4. yılında et­kinliklerini sürdürdüğünü görüp seviniyorlar. Öyle ya, üniversite tiyatroları mezun olan kadrolarından dolayı yeni kişilerle devam etmek zorunda. Bu nedenledir ki üniversite tiyatroları başı çeken kişinin ayrılmasıyla bo­calama geçiriyorlar. İ. Ü. İktisat Fakültesi Tiyatro Kulü­bü kurulma yıllarında bu gerçeği gören bir kulüp oldu. 'Bu bocalamaya düşmemek için de yıl sonunda ayrılma­yı düşünen her üyesine yüklendiği görevin devamını sağlayacak bir kişi yetiştirme misyonunu yükledi. Ha­liyle karşımıza çıkan en organize görev yönetmen'lik. Reji Asistanlığı, Yönetmen Yardımcılığı ve Yönetmen­lik olarak sıraladığımız kademeler, kulübümüzün yönet­menlik arayışına devingen ve kalıcı bir çözüm getirmiş­tir. Müzik, efekt,dekor, kostüm, ışık, makyaj, aksesuar v.b. uğraşı alanlarında ise zevkle çalışacak arkadaşlar her zaman çıkmakta.

İdari işler ise hep sorunları aşmak zorunda. Elbet­te bu sorunlar yalnız bize özgü değil. Ama iş çözüme gelince biz diyoruz ki maddi sıkıntılar, prova alanı bulu-namayışı, arşiv oluşturamama, gerekli desteği göreme­me gibi sorunlardan kaynaklanan yakınmalar bu proble­mi büyütmekten öteye gidemez. Hepsinin üstesinden gelebilmek olası. Tiyatro isteğimiz, bunları aşmamızda bize doğru yolu gösteriyor.

Üç yıldır 27 Mart'ta kulüp içi yapılan kutlamalarla Fakülte çapında sıcak bir sanatsal ortam yaratmayı amaçlıyoruz.

Bu yıl da Dünya Tiyatro Günü'nü, kısa oyunlar ve vereceğimiz kokteyl ile geçireceğiz.

"George Büchner-Leonce ile Lena", "Melih Cev­det Anday-Ölümsüzler", "Vladimir Mayakovski-Trajedi" ile geçen üç yılın ardından, biraz da gülelim dedik ve kendi hazırladığımız müzikli komedi Karınca Kararınca' yı sahneledik.

Üniversitede yaşarken karşılaştığımız olayları ve ilişkileri mizahi bir dille anlatan bu oyunu Sedat Yıl­maz, Ahmet Dalkılıçlar, Derya Yılmaz, Tayfun Sümer, Nuri Ersan ve Murat Şayian kaleme aldı. Dönemin bu birinci oyununu Sedat Yılmaz yönetti. Yönetmen Yar­dımcılığını ise Celal Erdem Evirgen, Derya Yılmaz, Ahmet Dalkılıçlar ve Murat Şayian yaptı. Özgün müzik­lerin Ahmet Dalkılıçlar, Talip Altun ve Tayfun Sümer'e ait olduğu oyunda dekor ve kostümleri Aysun Çevik ve Meltem Öztan hazırladı.

Bu sezon Karınca Kararınca ile birlikte iki yeni oyun daha hazırlamaya başladık:

Yönetmenliğini Tayfun Sümer'in, yönetmen yar­dımcılığını Ahmet Dalkılıçlar'ın yaptığı Bertolt Brecht'in Anlaşmanın Önemi ve yönetmenliğini Celal Erdem Evirgen'in yaptığı Edward Albee'nin Hayva­nat Bahçesi Hikayesi adlı oyunların provaları devam etmektedir. Bu oyunları Mart-Nisan-Mayıs aylarında çeşitli sahne ve şenliklerde izleyebilirsiniz. •

23

pecy

a

Ekonomik simge KARYOLA

Betül BATURALP T

iyatro mevsimine turne ile başlamak du­rumunda kalan Nokta Tiyatrosu, Müjdat Gezen Sanat Merkezinde, Ferhan Şen-soy'un yazıp yönettiği HAYROLA KAR­

YOLA ile, İstanbul da perde açtı.

Abdullah Şahin'le yaptığımız söyleşide oyundan çok sorunlar, sıkıntılar ön plandaydı.

Bize kısaca oyundan, oyunun vermek istediği mesajdan söz eder misiniz, Abdullah Bey.

Oyun bir karyolanın hikayesi. Tabii karyola bir simge. Anlatılmak istenen, ülkemiz insanları­nın, ekonomik koşullardan ötürü ne gibi formas­yon aldıkları, ne şekilde etkilendikleri, diyebiliriz. Bir başka deyişle, ekonomik baskının Türki­ye'deki evli ve evlenmek üzere olan çiftler üzerin­deki sonucu.

Mevsim başından bu yana turne yaptınız. Bunun tek nedeni salonsuzluk muydu?

Elbette. Salon en büyük sorun. Kabul etme­miz gereken bir şey var ki, salon olmadan tiyatro olmaz. Bizim yaptığımız Don Kişot'luk. Bu işe, sevdiğimiz için girdik, mesleğimiz bu, tüm koşul­lara rağmen tiyatro yapmaya çalışıyoruz. Bu işin gerçekten mücadelesini veriyoruz. Sağolsun Müj­dat Gezen, bu sene salonsuz olduğumuzu görerek, elbette belli bir ücret karşılığında, bize salonunu açtı. Ancak sadece 110 kişi alan, çok küçük bir yer burası, biliyorsunuz.

Salonun küçük olması, maddi kazancın az olması dışında ne tür dezavantajlar getiriyor?

Öncelikle oyun, bir tiyatro oyunu, her şey bir tiyatro sahnesi için yazılmış. Burada oynar­ken, oyunculuklar küçülüyor, mizansenler kesili­yor, her şey yüzde elli yok oluyor. Bundan büyük bir dezavantaj da olamaz zaten.

Seneye de bu şekilde mi devam edeceksiniz yoksa bir çözüm bulabil­diniz mi?

Seneye, bura­da devam etmemiz mümkün değil. Şu ana kadar da bir çözüm bulamadık ama, bir kampan­ya açmaya karar verdim. On yıllığı­na bir bodrum kira­layıp tiyatro salonu yapalım istiyoruz. Bu konuda bazı gi-

Hayrola Karyola

rişimlerim var.

Biz bundan üç yıl önce, Bahariye'de, Akyıl-dız Tiyatro Salonu'nda bir yıl oynamıştık ve çok randımanlıydı, hep dolu oynuyorduk. Oyunumuz iyiydi ama çok da iyi bir tiyatro salonuydu. Bu sa­lonu bir bodrumdan bu hale getirmişlerdi. Oradan da esinlendim sanırım ve şuna inanıyorum, sütun-suz bir bodrumu elimizden geleni yaparak ve yar­dımlarla, çok güzel bir tiyatro salonu haline geti­rebiliriz. Kısacası sloganımız bu "Bodrumunu bize ver, tiyatro salonu yapal ım."•

TÜRKBANK Çocuk Tiyatrosu

Türkiye'nin en eski çocuk tiyatrolarından biri olan TÜRKBANK Çocuk Tiyatrosu, 31 yıldır hiç ara vermeksizin her Cumartesi-Pazar ücretsiz tem­sillerle çocuk dünyasına perdelerini açıyor. Kuruldu­ğu yıldan bu yana maddi bir karşılık beklemeksizin oyunlarına devam eden Türkbank Çocuk Tiyatro-su'nun bugüne dek sürekli bir salon problemi olmuş. Topluluğun 20 yıldır yönetmenliğini yapan Üstün Asutay'dan aldığımız bilgiye göre; son yıllar­da bu problemi salonu olan ilkokullarda oynayarak çözmüşler. Üstün Asutay, bir oyunu iki yıl oynadık­larını ifade ederken, İstanbul'u Anadolu Yakası ve Rumeli Yakası olarak ikiye ayırdıklarını, her iki ya­kadaki salonu uygun okullarda da birer sene oyna­dıklarını belirtti. Yine de salon sıkıntısı olan Türk­bank Çocuk Tiyatrosu, Mart ayı içinde Acıbadem İkbaliye İlkokulu'nda, Ülker A. Köksal'ın yazdığı, Üstün Asutay'ın yönettiği Dağ Denize Kavuştu adlı çocuk oyununu oynayacak.

Açıklama Şubat/92 sayımızda KONTRABAS adlı oyun

için yapılan söyleşide yönetmen Metin Belgin'in, "oyunun daha önce oynandığına ilişkin hiçbir bilgi yok elimizde" dediği yazılı idi. Halen Mimar Sinan Üni.'de master yapmakta olan tiyatro sanatçısı Adnan TÖNEL gönderdiği mektupta, kendisinin bu oyunu J989'da, Alman K. M., Ortaköy K. M. ve BİL-SAK'ta birçok kez oynadığını bildiriyor. Bunlara ait gazete kupürleri ve belgeler de göndermiş. Açıkla­maları için Sn. Adnan Tönel'e teşekkür ederiz.

Nokta Tiyatrosu gösterilerine başladı

Yazan : Ferhan Şensoy Yöneten : Ferhan Şensoy Müzik : Ferhan Şensoy Dekor : Ferhan Şensoy Kostüm : Ferhan Şensoy Oynayanlar : Abdullah Şahin, İlter Akçebe

Settar Tanrıöğen, Ercümeht Bölakoğlu; İnci Tüzemen

Müzisyenler : Neslihan Çiçek, Onur Kurtar, Settar Tanrıöğen

Salon : Müjdat Gezen S. M. Salonu

pecy

a

Çıplakları Giydirmek

stanbul Devlet Tiyatroları Taksim Sahne­sinde 17 Mart tarihinde Pirandello'nun Çıp­lakları Giydirmek adlı oyunu başlıyor.

1867-1936 yılları arasında yaşamış ünlü İtalyan oyun yazarı, şair, öykücü, romancı ve dene­meci Pirandello, bu eserini 1923 yılında yazmış ve 1968'de, İstanbul Şehir Tiyatrolarında kısa bir süre oynanmış. Ülkemizde, Size Öyle Geliyorsa Öy­ledir; İnsan, Hayvan ve Erdem; Altı Kişi Yazarını Arıyor gibi oyunları da oynanan Pirandello'nun bu eserini Semih Sergen sahneliyor.

Pirandello'ya ilişkin bize neler söyleyeceksi­niz Semih Bey?

Çıplakları Giydirmek benim çok eskiden beri vurgun olduğum bir oyun, Pirandello özelliğini taşıyan bir oyun. Tabii Pirandello kendi yazdığı bir oyuna elbette kendi felsefesini getirecektir, tiyatro anlayışını koyacaktır ama bazı oyunlarda daha geri plandadır. Pirandello gerçeği arayan bir yazardır ve O'nun felsefesine göre gerçek değişkendir. Gerçe­ği tanımlamak mümkün değildir. Bütün eserlerinde, bilhassa oyunlarında gerçeği tartışmıştır. Ve hatta, "ben var mıyım" noktasına kadar gelmiştir. Şüphe­cilik ekolünün kurucularından biridir. Çıplakları Giydirmek, 1923 yılında yazılmış bir oyun ve es­kiyen hiçbir tarafı yok.

Söyleşimize oyunun yönetmen yardımcıların­dan Esen Özman da katılıyor.

Pirandello, birçok oyununda ve Çıplakları Giydirmekte oyun içinde oyun biçemini farklı ele alıyor. Bu biçemde yazılmış birçok oyun vardır ama gerçeğin çeşitli yönlerinden bakmak açısından

Pirandello gerçeği tartışıyor

bu oyunda başka bir ilginç nokta yakalanmış olu­yor.

Biraz oyundan söz eder misiniz Semih Bey?

Şimdi Pirandello diyor ki: Olaylar vardır, bir de olayların sanata aktarılışı vardır. Bizim oyunu­muzda da bu var.

Ersilya, İtalyanların İzmir Konsolosu'nun 4-5 yaşlarındaki kızı için İtalya'dan getirtilmiş bir dadı. Konsolosun eşi hastalıklı bir kadın. Her ikisi de Er­silya ile büyük bir dostluk içinde, çocuk da anne­sinden fazla dadısını seviyor.

Oyun dramatik olaylarla geliştikçe, izleyicinin aklına "Bu olay gerçekten böyle miydi?" sorusu ta­kılıyor. Karakterler, şimdi kara dediğine, biraz sonra ak diyebiliyor çünkü. Gerçek hangisidir me­selesini, Pirandello, bütün Pirandelloculuğuyla ko­yuyor ortaya.

Oyunculukla yönetmenliği birarada götürmek isteğinde olduğunu ifade eden Esen Özman, bu oyunda bir de rol üstlenmiş; Emma. Bize oyunun zorluklarından bahseder misiniz Esen Hanım?

Pirandello'yu oynamanın en büyük zorluğu, karakterlerin değişken yapısı. Örneğin bu oyundaki Ersilya herkese karşı farklı bir kişilik çiziyor. Başka kişiler de yine yan kişilere göre sürekli oyun içinde değişiyor. Bu da oyunculuğu çok zorluyor.

Kendisini bir tiyatro hastası olarak niteleyen, ellinin üstünde oyun yönetmiş, 49 yıllık tiyatrocu Semih Sergen, reji­ye ilişkin sorularımızı ise şöyle ya­nıtladı:

Oyun çok güçlü bir oyun, ama Pirandello üslubuyla oynamak lazım, zor ancak hakkını vermek istiyoruz oyunun. Biz kişi­leri Pirandello'ya doğru uygulayıp, derinlemesine götürmeye çalışıyoruz. Bir klasik yapı içerisine, bir mekana soktuk ama, tartışmada, olayın yürü­mesinde ve kişilerin takdi­minde Pirandello'yu getir­mek istedik. Bir tokat gibi patlayan çelişkiler var, oyunu da çelişkiler koruyor zaten. Oldukça tartışmalı bir oyun çıkı­yor ortaya. •

Nalân ÖZÜBEK

Semih Sergen

Yazan : Luigi Pirandello Çeviren : Dr. Feridun Timur Yöneten : Semih Sergen Dekor : Nurettin Özkönü Kostüm : Hale Eren Işık : Ayhan Güldağları Oynayanlar : Nesrin Kazankaya, Gülgün Ok,

Esen Özman, Atilla Olgaç, Mahir Günşiray, Nihat İleri, Cengiz Daner

Salon : Taksim Sahnesi

Kişilikler karışıyor, çelişkiler yaşanıyor ve...

İ pe

cya

KADINLARIN İSYANI

Kadınlar Hayır Derse

Uğur ÖZKAN

Oyuncular, yabancı düş­

manlığı üzeri­ne, Avusturya

Televizyonu ORF ile

konuşuyorlar.

iyana'da üç yıldır çalışmalarını sürdü­ren Tü Tiyatrosu, 20 Şubatla perdele­rini tekrar açtı. Topluluk Avusturyalı yazar Heinz R. Unger'in Aristopha-

nes'ten uyarladığı Kadınlar Hayır Derse adlı oyu­nunu sahneliyor. Aşağıda oyun ve topluluk üzerine, topluluğun kurucusu ve genel sanat yönetmeni Aret Güzel Aleksanyan ile Viyana temsilcimizin yaptığı söyleşiyi sunuyoruz.

Aret Bey, önce sizinle başlayalım söyleşimize. Biraz kendinizi tanıtır mısınız?

1954 İstanbul doğumlu olup, Avusturya Lise­sini bitirdikten sonra, 1974 yılında Viyana'ya gel­dim. 1978'de Max Reinhardt'ta reji bölümünü bitir­dim. Daha sonra çeşitli tiyatrolarda oyuncu ve reji asistanı olarak çalıştım. Viyana'da ilk Türkçe tiyat­ro deneyimim, Cahit Atay'ın "Pusuda" adlı oyunu­nun yönetimi oldu. Halen Gençlik Merkezi'nde ça­lışmaktayım.

Tü Tiyatrosu ve Viyana'da Türkçe tiyatro hak­kında neler söyleyebilirsiniz?

Üç yıl önce küçük bir grupla başladık. Şu an ki kadromuz yaklaşık 30 kişiden oluşuyor. Viya­na'da Türkçe tiyatro yapma gereksinimini düşünme ve uygulama olayını ilk kez Tü Tiyatrosu gerçek­leştirmiştir.

Türkçe tiyatro oynama gereksinimi 1960'lı

yıllardan bu yana Avusturya'da oluşan Türk azınlı­ğın kendi kültürünü, sanatını ve lisanını koruma ih­tiyacından doğdu. Uzun yıllardan beri videoları ve okey taşlarıyla kendi dünyalarını yaratmış olan bu topluma, başka iletişim yollarının da varolduğunu göstermek istedik; bu topluluk yaklaşık 40.000 ki­şiden oluşuyor.

Yabancı bir ülkede Türkçe tiyatro yapmanın zorluklan nelerdir, herhangi bir kurumdan yardım alıyor musunuz?

Yaşadıklarımız, Türkiye'deki tiyatroların ya­şadıkları zorlukların aynısı. Genelde yurtdışında çalışan işçilerimizde bir tiyatro kültürü eksikliği söz konusu. Fakat buna karşılık, bizim kolaylığı­mız; yabancı bir ülkede kendi dilini korumak iste­yen bir topluluğa hitap etmemiz. Finans konusunda tiyatromuz, Avusturya Kültür Bakanlığı ve Viyana Belediyesi tarafından desteklenmektedir.

Bu yıl oynadığınız oyunu Türkçeye siz çevir­diniz ve yönetiyorsunuz. Kendi çevirdiğiniz bir oyunu yönetmenin kolaylığı oldu mu?

Bir oyunu çevirmek ve yönetmek, aslında çe­virirken sahnelemek ve sahnelemeyi düşünerek çe­virmek kolaylığını taşıyor. Ayrıca bu konuda benim yazarı yakınen tanımam da büyük bir avan­

taj oluşturuyor.

Bu oyun Kadınlar Savaşı (Lysisrata) adıyla Türkiye'de sah­nelendi, şu an sizin sahnelediğiniz biçimiyle olan farklılıklar neler­dir?

Her şeyden önce müzikal ol­ması. Heinz R. Unger'in Aristop-hanes'ten uyarlarken güncelliği yakalaması. Buna ilaveten Türkçe­ye çeviride bu güncelliği koruma­sı.

Son olarak söylemek istediği­niz bir şey var mı?

Biz Tü Tiyatrosu olarak, Türk tiyatro çevresiyle daha yakın bir ilişki içinde olmak isterdik. Ör­neğin bir tiyatro grubunun Viya­na'da misafir edilmesi veya bizim Türkiye'ye yapacağımız bir ziya­ret. •

(Tü Tiyatrosu, Fillgradegas-se 16,WIEN 1060

Yazan : Aristophanes Uyarlayan : Heinz R. Unger Çeviren : Aret Güzel Aleksanyan Yönetmen : Aret Güzel Aleksanyan Yön. Yrd. : Ebru Akçatepe, Uğur Özkan Dek. Giy. : Aret Güzel Aleksanyan Müzik : Schmetterlinge Koreografi : Dalibor Vesely Müz. Yön. : Metin Meto Oynayanlar : Dr. Mihran Azaryan, Gamze

Terzioğlu, Aslı Kışlal, Esen Taşçı, Lila Gürmen, Haktan Pak, Merih Şahiner, Haldun Çabuk, Kenan Özdemir

Antik Çağ'dan bugüne

Viyana'da Türk Tiyatrosu: TÜ Tiyatrosu

v pe

cya

stanbul Bulvar Tiyatrosu, Yıldız Sineması'nda, t. Galip Arcan'ın Süt Kardeşlerini Bizim Evde Şenlik Var adı ile sahneliyor. Oyuna ilişkin Er­dinç Dinçer'le görüştük.

Çok eski bir oyundur bu, tiyatrocuların kurtarı­­ısı olan bir oyundur. Ne zaman zor durumda kalın­la, bu oyun oynanır. Çatısı çok kuvvetli olan tiyatro-;uları kurtaran bir oyun çünkü.

Ben profesyonel olarak, 1959'da ilk Bulvar Ti-yatrosu'nda başladım. Fındıkzade'de, rahmetli Vahi Öz'ün tiyatrosuydu. Zaman geçti, bir tiyatro kurma imkanı yok, tiyatroda her zaman oynamak da zor. Ti­yatroda insan senelerce oynuyor, tanımıyor yani beyaz cama çıkmadan kimse tanımıyor. Eskiler çok az çırak yetiştirdi, yeniler, hiç yetiştirmiyor. Ses Ti-yatrosu'nda çalıştığımız zaman her taraf salkımsaçak bulvar tiyatrosuydu. Kadıköy'de 7-8 tiyatro birden barınırdı. O zaman da maddi sıkıntılar vardı. Tiyatro seyircisi mi azaldı, yoksa tiyatroların oyunları mı be-

ğenilmiyor, bunu da bilmiyorum. Ben biraz eskiye dönmek istedim, eski vodvillere. Onun için, "Alo Orası Tımarhane mi?" ile başladık. Sonra da işte bu, Bizim Evde Şenlik Var, asıl adı Süt Kardeşleri. Çok da beğeniliyor oyunumuz. 35 senedir oynanır bu

smene, lanetlenmiş ve soylu bir ailenin son temsilci­si. Söylencelerin ve oyunların bilinmeyen yönlerini anlatıyor. Yasak aşkını ve aşkın acısını. Sanki her şey özlediği bir pişmanlık...

Yirminci yüzyıl Yunan şiirinin büyük ustalarından Yannis Ritsos'un İsmene isimli şiiri, 26 Şubat'tan bu yana Taxim Night Park Disco'da sahneleniyor. 1991 yılı sonla­rında kurulmuş yepyeni bir topluluktan, YÂDA Tiyatro­su'ndan izliyoruz oyunu. Grubun genç oyuncuları Şule Ateş ve Zişan Uğurlu yazımızın başındaki kısacık açıkla­maya ilave olarak neden bir şiir sorumuzu şöyle yanıtladı­lar:

Sahnelenmek üzere seçilmiş bir metin yerine, yöne­tene, oynayana ve izleyene sonsuz imgelem özgürlüğü ta­nıyan şiiri seçtik. İzleyicinin, yerini aldığı andan itibaren yarattığımız resme şahit olmasını istiyoruz. Vücutlarımız sahne üzerinde bir fırça darbesi, sesimiz kendi başına bir renk olsun istedik.

Mekanların da ruhları olduğunu düşünüp, çağın mü­ziğine, gürültüsüne, tüketimine uygun anla hâlâ "dışı" ve "içi" eski, Taxim Disco'yu kendimize mekan tuttuk.

Oyunun yönetmeni Hüseyin Katırcıoğlu'yla ise genel tiyatro anlayışı üzerine söyleştik.

Yıldız Sineması'nda şenlik var oyun ve kimse de niye yine oynanıyor dememiştir. Biz ismini değiştirdik ama tekst İ. Galip Arcan'ın yazdığının aynı, hiç değiştirmedik. Biliyorsunuz filmi de çevrildi.

Ben bu oyunu Anadolu'da oynayacaktım, ama yaz dönemiydi, arkadan seçimler geldi oynayama­dık. İstanbul'da oynamaya başladık, çeşitli semtlerde oynadık, her yerde beğenildi, ilgi gördü. Zaten eski sevilen oyunlar ye­niden hep ilgiyle izleniyor. Bu oyunla Ankara ve İzmir'e turne de yapacağız. Bunun arkasından Cibali Karako­lunu düşünüyorum.

Oyunun konusunu nasıl özetleye­bilirsiniz?

Bizim Evde Şenlik Var (Süt Kardeşleri)

Birbiriyle hiç görüşmemiş olan erkek ve kadın iki süt kardeşin buluş­ma serüveni sırasında kadın-erkek iliş­kilerine dayalı karışıklıkları anlatan bir vodvil, Bizim Evde Şenlik Var. Bu karmakarışık olay yumağı içinden güldürüsü bol, ilgi çekici bir oyun çı­kıyor. •

Yazan : İ. Galip Arcan Yöneten :Erdinç Dinçer Oynayanlar :Erdinç Dinçer,

Erten Üçgözen, Sevtap Türkay, Gökhan Meriç, Sema Toksöz, Cengiz Özyurt, Sadık Türken,

Salon : Yıldız Sineması Bahariye

Bence tiyatro büyüklerin oynadığı oyundur. Oyuncu­lar oyun oynar, seyirciyle o oyun vasıtasıyla iletişim kurar, seyirciler de bu oyuna katılır. Çocuklar dünya hak­kında bilgi edinmek, öğrenmek için oynarlar, tiyatroda da bu aynı şeydir. Oyun oynarız ve dünya görüşlerimiz bu oyun çerçevesinde gelişir, değişir, soruşturulur. Benim için tiyatro budur. Aynı zamanda, bence, tiyatroyu sinema ve televizyondan ayıran olay, seyirciyle oyuncu arasındaki iletişimdir. İtalyan sahnenin de bu iletişimi kestiği kanı­sındayım. Bu yüzden bir İtalyan sahnede artık bir oyun sahneleyeceğimi zannetmiyorum. Ben, örneğin, seyirciyle oyuncuların kalkıp beraber hareket etmelerini, mekan de­ğiştirmelerini seviyorum. Öyle şeyler istiyorum. Burada da elimizden geldiğince bunu yaptık. .

Peki neden İsmene?

İsmene, Şule'nin önerişiydi, biz de çalışmak için başladık. İlk baktığımda, doğrusu, bunu nasıl sahneleyebi­leceğim! bilmiyordum. Anladığımdan bile emin değildim. Ama çalıştıkça muhteşem bir şiir olduğu ortaya çıktı. Daha doğrusu İsmene çok iyi bir yazın. Boşa hiçbir şey yazılmamış, Çalıştıkça, şiirsellikten çıkmaya başladı, kendi kendine karakterler çıkmaya, bir yaşam çıkmaya başladı. Böyle olunca da tabii sahnelemeye karar verdik.

Yasemin DİLBER

İstanbul Bulvar Tiyatrosu Kadıköy'de

Kenan UÇAR

Yeni bir topluluk: Yada Tiyatro

Ritsos'un şiirinden çıkan oyun:İSMENE

İ pecy

a

pecy

a

Matmazel Julie oyunundan

eni bir topluluk kuruldu. Adı "Oyuncu­lar". Üç kişiler ve gençler. Şubat ayı içinde ilk oyunları "Matmazel Julie"yi sergilemeye başladılar. Aslında Tiyat­ro...Tiyatro... ilke olarak oyunun yö-

letmeniyle söyleşir ama yeni bir topluluğun ku-rulmuş olması nedeniyle bu defa bu üç oyuncuyla konuştuk ve bize, özel tiyatroların yaşamlarını zorlukla sürdürebildiği, seyircinin gitgide azaldı­ğı, devlet yardımlarının yetersiz olduğu bir dö-nemde neden bu tür bir girişimde bulunduklarını miattılar ve oyun hakkında bilgilendirdiler bizi.

Gökhan İçöz diyor ki:

"Böyle bir topluluğu kurmamızın nedeni ser-best teşebbüsün çekiciliği. Özel tiyatro, herkes ta-rafından olması istenilen, beğenilen ama riskli bir ey. Ancak risk eşittir kâr ve zevktir. Başka tiyat-rolarda da çalışmak zevkli, ben Gülriz Sururi ile birlikte çalışıyorum ve büyük bir zevk alıyorum, ama insanın kendi prodüksiyonunu yapması, ken-disinin oynaması, kendi tiyatrosunun olması bam-başka bir zevk. Sonuçta, insan kendisi varoluyor ve kendisini tatmin ediyor. Sorunlar yok mu? El-bette var, maddi-manevi bir sürü sorun var. Bu arada salonunu bizimle paylaştığı için Yıldız Ken-ter'e "mille merci"(binlerce teşekkür). Son yıllarda seyirci de çok azaldı. Belli bir kesim geliyordu, imdi bara, diskoya gidiyorlar. Bizim en büyük orunumuz o, karşımızda kayıtsız bir seyirci var. Tabii, bu tiyatroculardan da kaynaklanıyor. Her-kes işin ucuzuna kaçma, bolbol güldürme sevda­­­­da. Ama bu da bitecektir, bitmek zorunda; zaten bu umut olmazsa hiçbir şey yapılamaz. Biz de bu umutla başladık bu işe. Biz de hep dram ya-bacak değiliz, komedi de yapacağız ama bir sevi-yemiz olacak.

İnsanın kendi tiyatrosu, kendi evinde otur-ması gibi. Herkesin evi var ama kimisi kirada otu-rur, kimisi kendi evinde ama kendi evinde oturan

Umutla başlayan OYUNCULAR ve Matmazel Julie daha bir keyifle oturur.

Ya tiyatro batarsa?..

Batarsa bir daha kurarız. Biraz nefes alıp bir daha kurarız. Batmazsa da böyle devam ederiz.

Sonra Çimen Turunçoğlu düşüncelerini söy­ledi:

"Yeni kurulan bir Tiyatro olmak herkesin tahmin ettiği gibi bugünkü ortamda inanılmaz de­recede büyük zorluklar getiren büyük bir rüya. Bu işe katılan herkes hiçbir mali beklentisi olmadan çalıştı ve bir şeyler ortaya çıksın diye uğraştı. Zor­luklara rağmen zevkli bir çalışma yaptık.

Ben oyunda Christine'i oynuyorum, reji asis­tanlığını da ben yaptım. Daha önceden yönetmeni­mizle çalışmayı çok istiyorduk. Çünkü bizim ti­yatro anlayışımıza yakın, güzel şeyler gördük daha önceki eserlerinde. Cadılar Macbeth'ini seyrettikten sonra ismi yazıldı kafamıza, o yüz­den bu proje ortaya çıktığında onunla çalışmayı çok istedim. Zaten bu çalışma sürecinde de ondan çok şey öğrendik.

Selma Köksal ise oyun hakkında şöyle dedi:

August Strinberg, modern tiyatronun babası. Matmazel Julie, Strinberg'in birçok oyunundan biri. Bu oyunu 1800'lerin sonunda yazmış. Konu­suna gelince özetle şöyle: Bir yaz dönümü gece­sinde, köşkün sahibi Kont bir akraba ziyaretine gider, evin küçük hanımı olan Matmazel Julie ya-maklarıyla birlikte kalır. Julie hafif şizofrenik, çapraşık karakterli bir genç kızdır. Fırsatçı biri olan evin uşağı Jean, Julie'ye kur yapmaya başlar. Oyunun üçüncü kişisi Christine, evin hizmetçisi, Allah korkusuyla yaşayan, yüksek idealleri ol­mayan biridir. Olaylar bu üç kişi arasında, tek mekanda, bir yaz dönümü gecesinde ge­lişir. Strinberg, o devrin en modern fikirlerini içinde ba­rındıran, onları yoğuran bir yazar; fırtınalı bir yaşam gör­müş, ruh sağlığı yerinde ol­mayan bir insan. Matmazel Julie çok şiirsel, saf bir dille yazılmış ancak günümüz ko­şullarına uymayan bazı bö­lümleri olan bir oyun. Ama yönetmenimizin yorumuyla bugüne adapte edildi. •

Zeynep ÜSKÜL

29

Yeni bir tiyatro topluluğu

Y

Matmazel Julie Yazan : August Strindberg Çeviren : Aziz Çalışlar Yöneten : Müge Gürman Yön. Yrd. : Çimen Turunçoğlu Kostüm : Mitra Reyhanı Dekor : Ayhan Doğan Oynayanlar : Gökhan İçöz, Selma

Koksal, Çimen Turunçoğlu

Salon :Kenter Tiyatrosu

pecy

a

Sanatçının Ölümü,

H. Zafer ŞAHİN Y

ılmaz Onay'ı tiyatro-muzdaki yönetmen­liği, oyun yazarlığı, yöneticiliği ve çevi-

rileriyle tanıyoruz. Onay'ın, Sanatçının Ölümü - Arafta Kalanlar - Karagöz'ün Muam­ması adlı oyunları Boyut Ya­yınları tarafından bir arada yayınlandı. Bu kitap, Boyut Yayınlarının üçüncü oyun ki­tabı. Diğer iki kitap, Vasıf Öngören'in ve Turgut Özak-man'ın oyunlarını içermektey­di.

Yazar üç oyununda da, düşsel içeriğe ve çevre düze­nine sahip konuları, gerçekçi bir anlatım içinde ele almış, değerlendirmiştir. Ayrıca oyunlarda, yazarın farklı fark­lı noktalardan hareketle, çağı­mızın ve toplumumuzun so­runlarına ortak bir paydada bakışını görebiliriz. Bu oyun­lardaki ortak payda, yazarın tarihsel olanla bugünü, top­lumcu bir anlayışla değerlen­direrek bize sunması...

Kitaptaki ilk oyun Sa­natçının Ölümü... Sanat çev­resinde bir kişinin yer edinme çabasına mizahtan trajediye uzanan çizgide yaşamının son kesitine bakışın anlatımı oyu­nun kurgusunu oluşturmakta. Sanat çevresine yaşamını son-ladığını bildiren bir haber göndererek kendine yer açma çabasındaki Adam, onu övücü yazıların, haberlerin yayınlan­

masının ardından cenaze töre­ninin olacağı gün tedirginlik duymaya başlar... Oyunun bu­raya kadarki ve bundan sonra­ki gelişiminde, sanat çevresi­nin aile, tanınma ve tanıtma, değer verme, dostluk-arkadaşlık ilişkileri tek tek ele alınarak sorgulanır. Oyun, ölümünün çoğu kez bir çözüm olduğuna inanan ve böylesi bir çözüme hep olumlu yak­laşmış toplumumuzun bir par­çası olarak sanat çevremize önemle ele alınması gereken bir eleştiri getiriyor.

İkinci oyun Arafta Ka­lanlar ise, kitaplı dinlerin in­sanın kökeni ve cennetten ko­vuluşu "rivayeti"nden yola çıkarak, bugünün sorunlarını değerlendirme amacını taşı­makta. Ancak, oyun ilerledik­çe bunun insanlık tarihini de içine alan bir değerlendirme olduğunu görürüz. Dinsel inancın ve düşüncenin, yüzyıl­larca toplumsal yaşamı oluş­turmasında ve belirlemesinde-ki işlevi tarihsel ve güncel olarak ele alınmakta. Adem ile Havva, dinsel kitapların doğa­üstü yaratıkları, bugünkü dün­yamızın ekonomik ve siyasal gelişimine koşut oyunda birer karakter olarak karşımıza çık­makta.

Geleneksel tiyatromuzun Gölge Oyunu karakterlerinin anlatım biçeminden yararlanı­larak yazılan Karagöz'ün

Muamması, bir yanıyla Kara­göz'ün tarihsel kaynağına ve gelişimine bakmakta, diğer yanıyla da çağımız sorunları Karagöz oyunundaki tiplerin sağladığı anlatım olanakları içinde değerlendirilmekte. Oyunda sömürünün günümüz­deki konumundan, tarihsel ge­lişimine bir bakışı bulmak da mümkün. Ancak bu yapılırken tarihsel olanın içine sıkışılıp kalınmamış. Tarihsel olanın özünü zedelemeden, ona daha bir anlaşılırlık ve çağdaşlık kazandırılmış.

Yılmaz Onayın bu oyunları yurdışında değişik topluluklarca sahnelendi. Sa­natçının Ölümü, TOBAV'ın düzenlediği oyun yarışmasın­da Üçüncülük Ödülü alırken, Almanca'ya da çevrildi. Oyun­larının belki de en önemli yanı, Onay'ın tiyatrodaki çok yönlü çalışma biçimiyle ilgili. Oyunlarının başlangıcındaki açıklamalar, onun yazar-yönetmen yanını ortaya çıkar­makta. Örneğin Sanatçının Ölümü'nün girişindeki açıkla­mada "boş sahne". Daha doğ­rusu, çevre düzeni de tümüyle sahneye koyucuya bırakılmış­tır. Metindeki parantez içleri ve reji açıklamaları, yalnızca bir öneridir, kesinlikle bağla­yıcı değildir. Arafta Kalan-lar'da "... metindeki reji ve çevre düzeni açıklamalarına veya cennetçe'lere, yalnızca düşünülebilecek çözümlerden biri olarak bakılmalıdır" deni­lirken, Onay yazar-yönetmen yanını da ortaya koyuyor.

Kitapta oyunlardan önce, yazarın ayrıntılı özgeçmişini ve Ataol Behramoğlu'nun Yılmaz Onay için yazdığı "Geri Kalmış Muammalar Ül­kesinde Oyun Yazarlığı" adlı yazıyı da görmek mümkün.

Toplu Oyunları-1 Yılmaz Onay Boyut Yayınevi İstanbul, 1992 200 sf. 20.000.- TL.

Yılmaz Onay'dan üç oyun

Arafta Kalanlar, Karagöz'ün Muamması

pecy

a

pecy

a

pecy

a