UNIVERSITETI HASAN PRISHTINA -PRISHTINFakulteti i EdukimitPROGRAMI AKM GJILANViti IV akademik-semestri i VII-tKursi, Shkrim akademik

Disa nga fjalt e huaja q u zn vendin pa t drejt fjalve shqipe n masmediat tona(Detyr e dal nga ligjratat e kursit)

Udhheqsi i kursit, Vijuesi i programit,Prof,dr. Bahtijar Kryeziu Arianit Shaqiri Gjilan, shkurt 2015

Gjuha Shqipe sht i vetmi mjet i ndriimit dhe i prparimit moral.Ajo sht nj gjuh e fuqishme dhe e bukur q duhet t jet krenaria e folsve t saj dhe nj mjet i shenjt pr zhvillimin kulturor dhe intelektual t kombit t vjetr shqiptarHolger Pedersen

Kurr nuk kemi t drejt t quhemi komb i qytetruar, sado q t msojm gjuh t huaja, sepse kombi nuk qytetrohet vetm me msimin e gjuhve t huaja, por me msimin e gjuhs s vetFilip Shiroka

Gjuha sht pasqyra m e qart e nj kombi dhe e kulturs s tijEqrem abej

Themelin e dituris dhe t atdhetaris e prbn gjuha shqipeMithat Frashri

Gjuha shqipe ka aq pasuri fjalsh e sht e ardhshme e plot gjallri e jet, sa mund t prkthehen n t klasikt e do kombi, e do koheGjergj Fishta

Gjuha letrare ssht vetm thesari i kulturs son, por edhe mjet i fort pr mbrojtjen e etnis shqiptareIdriz Ajeti

Mbrojtja e gjuhs sht detyr dhe peng nderi pr do shqiptarGj. Shkurtaj

Duke lexuar autort q shkruajn mir, msohesh t flassh mirVolter

Ai q e zotron gjuhn e vet vlen m tepr se ai q pushton nj qytetNj mendimtar i lasht

Edh atij i u thaft, po, goja,Qi e perbuz ket gjuh hyjnore;Qi n'gjuh t'huej, kr s'sht nevoja,Flet e t'veten ln mbas dore.Gjergj Fishta, vargje nga poezia Gjuha shqype

Hyrje

T gjith, besoj, pajtohemi q pastrtia e gjuhs shqipe sht njri prej kushteve kryesore n ruajtjen e etnis shqiptare, dhe pr m tepr t zhvillimit t saj, krahas popujve t qytetruar.Q gjuha shqipe t ket nj pastrti m t madhe n t shkruarit dhe n t folurit e saj, kjo pa dyshim sht detyra dhe prgjegjsia e par dhe m e madhja e gjuhtarve tan. Se cila sht shkalla e pastrtis s gjuhs son sot, kjo tregon m s miri pr angazhimin dhe prkushtimin q bjn sot gjuhtart tan n mbrojtje t gjuhs.Po n ann tjetr, sot n kohn e globalizmit kemi ndikime t jashtzakonshme mes gjuhve dhe kulturave t ndryshme; ndikime t madha dhe t paprmbajtshme nga mediet; ndikime t mdha edhe nga zhvillimi i hovshm tekniko-teknologjik. Dhe kur marrim parasysh gjith kto sfida t kohs dhe t tjera q si prmendm n kt rast, athua sht e ndershme nga ana e gjith intelektualve t t gjitha fushave t mos angazhohen fare n mbrojtje t gjuhs dhe n kt luft t vshtir t lihen t vetm gjuhtart tan.Gjithsesi jam i mendimit q gjuhtart duhet t jen n ball t ksaj sfide t kohs, por assesi t lihen t vetm. Nga udhzimet q japin dhe gjetjet q bjn n gjuh, ti zbatojm n praktik t gjith t tjert e sidomos ne msimdhnsit, gazetart dhe botuesit e ndryshm t shkrimeve n gjuhn shqipe. Mendim dhe krkes e imja personale sht q pa nj mbrojtje ligjore t gjuhs shqipe, ku pr shkelsit e norms s gjuhs shqipe t parashihen sanksione, vshtir t kemi sukses t lart n luftn pr mbrojtjen e gjuhs nga vrshimet e fjalve t huaja. Ligji, pr m tepr, duhet ti v n shnjestr mediet e ndryshme dhe gazetart e tyre, botuesit e librave t ndryshm dhe politikant e rangjeve t ndryshme.N kt punim seminari, i cili rrodhi si detyr e dhn nga profesori yn, dua q t jap disa shembujt t prdorimit t fjalve t huaja n vend t fjalve shqipe n masmedie t ndryshme.Fillimisht, n nj kapitull dua t sqaroj kuptojm me masmedie, si kategorizohen dhe cili sht ndikimi i tyre te qytetart e shtresave dhe moshave t ndryshme.Pas ndarjes s medieve, pr seciln medie do t marr shembuj konkret t shkeljes s leksikut t gjuhs shqipe nga gazetart apo publikuesit e ndryshm n ato media.N kt drejtim s pari do t trajtoj librin shkollor, revistat dhe gazetat shkollore m pas do t vazhdoj me gazetat ditore, televizionet kombtare, portalet informative, reklamat e ndryshme.Dhe n fund dua t jap nj rekomandim timin sa i prket ktij problemi q po i hyn gjuhs shqipe si nj kancer.

Masmediat

Masmediat jan mjete t komunikimit masiv t cilat jan t drejtuara drejt masave t gjera shoqrore pr qllime t ndryshme, si informimi, dhnia e lajmeve lajmi, t msuarit, reklamimi, njoftimi, reportazhi, etj.Masmedia, mjete t komunikimit masiv drejtuar turmave (mass), ndryshe "aparat" q organizojn proceset e prodhimit dhe t shprndarjes s njoftimit(informacionit) dhe at t imagjinats. Janmjete tkomunikimitn prmasa t mdhanganjher cituar edhe me terminanglisht,mass mediaose thjeshtmedia. Jan mjetet nprmjet t cilve bhet e mundur shprndarja edijesdrejt nj pluraliteti marrsish ose shfrytzuesish (populli = massa) informacioni pa dallim.[footnoteRef:2] [2: http://sq.wikipedia.org/wiki/Masmedia]

Shprehja rrjedh nga bashkimi i termit Anglezmassme fjalnlatinemedium, shumsmedia. Qoft "medium" si dhe "media" asimilohen m se miri edhe negjuhnshqipe.Mediumu zgjodh pr shkak se gjuha angleze nuk zotron nj term me kuptim te dyfisht t fjals "mjet" (sivegl) dika (n kt rast) ndrmjet autorit t mesazhit dhe marrsit.[footnoteRef:3] [3: Po aty]

Mjetet e informacionit n shoqrin bashkkohore jan: libri, televizioni, radio, gazeta, revista, portalet informative, rrjetet sociale, filmi, video, reklamat, etj.

Mbi ndikimi e medieve n njeriun e sotmNdikimi i medieve n shoqrin njerzore sht shum i madh dhe shpeshher i pashmangshm. Me zhvillimi e hovshm tekniko-teknologjik edhe numri i medieve sht shtuar dukshm dhe mnyra e qasjes deri te ato sht lehtsuar shum. Dikur kishim vetm librin si medie prmes t cilit njerzit msonin mbi kuptimin e jets dhe t tjera, por sot kemi nj numr shum m t madh dhe n t njjtn koh shum t fuqishme.Sot kemi televizionet e shumta, t zhanreve t ndryshme, kemi radiot, kemi internetin me portale t ndryshme informative dhe rrjete sociale; kemi filmat dhe dokumentar t ndryshm; kemi reklamat shum t fuqishme; po ashtu kemi video lojra etj.Prmes medieve, ne sot kemi mundsi t shumta t ndikimit pozitiv n shum fusha t dijet e veanrisht n respektimin e standardit t gjuhs shqipe, por pr kt duhet me t vrtet nj prkushtim i madh dhe duhet vetmohim i pashoq.Po si qndron puna n shoqrin ton, shqiptare?Nga kemi ardhur, npr cilat sfida kemi kaluar sht me t vrtet pr tu ndier krenar. Por a mund t qndrojm t vetknaqur dhe do gj tia lm stihis. Sot m shum se kurr duhet t jemi syhapur dhe t veprojm pa pushim e ku mundemi n luftimin e barojave t kqija n livadhin ton.Disa emrtime t ngulitura thell n fjalorin tonPrdorimi i fjals president n vend t fjals shqipe kryetar/esht br mod dhe sht ngulitur thell n fjalorin ton fjala president dhe at duke i zn vendin fjals s plot kuptueshme shqipe kryetar apo kryetare dhe kryesi e kryesim. N kt ka ndikuar zhvillimi i hovshm teknologjik dhe gjuhsor dhe njherit ndikimi i anglishtes, por nuk duhet fajsuar vetm ndikimin nga jasht por edhe vetdijen ton dhe, si t themi nj far dshire te t zgjedhurit tan, q disi t njihen si m t lart me fjaln president dhe an ann tjetr nj far servilizmi te t tjert q tu hyn n zemr t zgjedhurve duke i ngritur me fjaln president. Ose kemi edhe rastin tjetr kur thuhet Prezidenti. N mesin e qytetarve t zakonshm, t atyre q fare pak nuk merren me gjuhn dhe kujdesin q duhet t kemi ndaj saj, kur i pyesim a mund t bni dallimin ndrmjet fjals kryetar dhe asaj president? Prgjigjja do t jet kshtu: e, po presidenti me pozit sht m lart se kryetari. Ose kishim raste kur n shtypin ton t para lufts thuhej, kryetari Rugova u takua sot me presidentin e ktij apo atij shteti... Sot n mediet tona thuajse nuk bhet fjal q fjala e huaj president t largohet nga fjalori dhe n vend t saj t prdoret fjala shqipe kryetar.Nuk do shum mund e koh dhe sapo t kesh vmendjen dhe kujdesin e t shohsh shtypin ton apo televizionet tona menjher do t hassh n kt fjal e cila thuhet e shkruhet shum natyrshm, si t ishte e shqipes e jo e huaj. Sa pr nj shembull konkret morm gazetn Zri dhe menjher hasm n nj rast t till ku bhej fjal pr nj vizit q kishte br kryetarja e shtetit ton n Bullgari. Prgjat ktij artikulli prmendet emri president, presidente pallat presidencial, presidentt, ku n nj luft t mirfillt pr mbrojtjen e shqipes do t thuhej kryetarja Jahjaga, kryetari i Bullgaris Zhelev, pallati i kryetarit.[footnoteRef:4] [4: Gazeta ZRI, Bullgaria n ann e Kosovs, faqe 2, data 2 shkurt 2015]

Gazetart-e marr prgjegjsin ti siguroj-nuk duhet t turprohen aspak fjalve q ka farkuar shqipja prej shekujsh e mijvjearsh dhe q kan nj kuptim m shprehs se fjalt e huaja. Fjala shqipe kryetar mund t prdoret n t gjitha rastet pa qen aspak m posht fjals s huaj president.[footnoteRef:5] [5: Murati, Dr. Qemal, Drejtprdorimi i shqipes dhe kultura gjuhsore, fq. 7 dhe 81, ASDRENI, shkup, 1996]

Raste t tilla dhe jo ndryshe kemi edhe n librat shkollor, si sht rasti te edukata qytetare 7, botuar nga Libri shkollor, 2014. N kt libr njri prej kapitujve bn fjal pr kryetarin e shtetit, emrtohet Presidenti.Edhe Kushtetuta e Republiks s Kosovs pr kryetarin e shtetit ka emrtimin Presidenti i shtetit e kshtu sht edhe n Republikn e Shqipris.Edhe mediet elektronike nuk veprojn ndryshe pr kt rast e as portalet informative.

Fjals bashksi i z vendin fjala komunitetTe ne fjala komunitet ka pr qllim: bashksit shoqrore e etnike brenda nj vendi, si: komunitet etnike n vend t bashksive etnike, komunitetet e ndryshme kulturor pr bashksit e ndryshme shoqrore. Raste tipike t ndryshme kemi n Shqipri dhe Kosov, kshtu n Shqipri kemi Komunitetin Mysliman t Shqipris, ndrsa n Kosov kemi Bashksin Islame t Kosovs. N organizime t ndryshme qytetare kemi shpeshher prdorimin e fjalve komunitet n vend t fjals shqipe bashksi, si n rastin konkret marr nga nj faqe n internet pr projekte qytetare nga rinia ku nj prej aktiviteteve sht puna n komunitet n vend se t thuhet puna n bashksi.[footnoteRef:6] [6: http://www.projektiqytetar.org/aktivitete_me_komunitetin.php]

Komuniteti evropian pr bashksin evropiane, si n titujt: Komuniteti europian nuk ka pikn e dshirs pr ta pritur krah hapur Shqiprin (portali informativ, albeu.com.[footnoteRef:7] [7: http://www.albeu.com/shqiperi/komuniteti-europian-nuk-ka-piken-e-deshires-per-ta-pritur-krahe-hapur-/100857/]

N librin Edukata Qytetare 7, fq. 71. Libri shkollor, 2014, kemi kapitullin Un dhe Komuniteti yn, n vend se t shkruhet Un dhe bashksia jon.Muala Berisha, vajza 16 vjee nga Mamusha q sensibilizoi shkollimin n komunitetin e saj. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 7).

Pse diku asambleja komunale e diku kuvendi komunal

1.

Fjal t huaja t gjetura n disa masmedia tona

1. Fjala konfirmoj pr fjaln shqipe vrtetojBanort, kryesisht merren me bujqsi, kurse shkollimi i femrs deri von ka ln pr t dshiruar, si edhe konfirmon kryetari i ksaj komune Arif Bytyq. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 7).2. Fjala dispozicion pr fjaln shqipe zotrimMadje, Bytyq nuk e ka problem q zyrn e tij tua l n dispozicion t rinjve, kur ata kan nevoj pr ndonj takim t rndsishm. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 7).3. Fjala seleksionim pr fjaln shqipe przgjedhjeGjat fazs s seleksionimit pr fazn e dyt, Komisioni Komunal i Aksionarve ka vendosur q tu jap mundsin t gjith atyre ... (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 8).4. Togfjalshi devijim ekstrem pr togfjalshin n gjuhn shqipe shtrembrim i skajshm..., devijime ekstreme dhe mosrespektim t parashikimeve nga Plani i biznesit dhe ... (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 8).5. Fjala instalim pr fjaln shqipe vendosjeKryetari (...) po instalon udhheqje n ndrmarrjet publike si n kohn e ... (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 8).6. Fjala emergjente pr fjaln shqipe ngutshme7. Fjala konstituim pr fjaln shqipe themelim, formim...ende pa u konstituuar Bordi thirret mbledhja emergjente.(gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 8).8. Fjala distribuim pr fjaln shqipe shprndarjeErrat e forta dhe t reshurat, q kan prfshir vendin nga dita e premte, shkaktuan shum prishje n rrjetin e distribuimit t energjis elektrike. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 9).9. Fjala vikend pr fjaln shqipe fundjavPrishje t shumta kan pasuar edhe gjat vikendit. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 9).10. Fjala impakt pr fjaln shqipe ndikimPrmbytjet, impakt negativ pr ekonomin. (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 9).11. Fjala produkt pr fjaln shqipe prodhimKujdes me produktet q i prdorni: ... (gazeta Zri, 3 shkurt 2015, fq 26).

12. Fjala pretendim pr fjaln shqipe mtim[footnoteRef:8] [8: Krkoj me kmbngulje t bhet dika, t m plotsohet a t m pranohet dika etj., krkoj dika sikur t ishte e drejta ime, pretendoj. Fjalori Elektronik Shpjegues i Shqipes]

Pretendojm se ka fakte t mjaftueshme t cilat inkriminojn shum institucione, mekanizma dhe ... (Gazeta KOSOVA SOT, 31 janar 2015, nga ballina Faturat tronditse t KEDS-it)13. Fjala abuzim pr fjaln shqipe shprdorim... abuzimit me ligjin, me kushtetutn. (Gazeta KOSOVA SOT, 31 janar 2015, Editorilai Protestuesi kosovar)14. Fjala lidership pr fjaln shqipe udhheqje... mund ta nxjerr jasht loje lidershipin aktual. (Gazeta KOSOVA SOT, 31 janar 2015, nga ballina Alternativa e re pr ta shptuar Kosovn)15. Fjala avansim pr fjaln shqipe prparim, ngritje[footnoteRef:9] [9: Shkurtaj, Dr. Gjovalin, Si t shkruajm shqip, fq. 264, botim i tret, MORAVA Tiran 2013]

Letrsia pr fmij, n saje t imagjinats dhe t fjals poetike, mbron dhe avancon vlerat e mirfillta t artit! (Gazeta KOSOVA SOT, 31 janar 2015, fq 27 Imagjinata nj vend nderi dhe me vlera pr letrsin pr fmij)16. Fjala direkt pr fjaln shqipe drejtprdrejt... sepse u evituan kontaktet direkt me gazetart dhe nuk u b asnj deklarat e pamenduar m par. (Gazeta SPORT plus, 31 janar 2015, fq 20 Ferrari prezantoi bolidin e tij)17. Fjala start pr fjaln shqipe fillimRamushi e pret startin me padurim (Gazeta SPORT plus, 31 janar 2015, fq 4 vet titulli i artikullit)18. Fjala preventiv pr fjaln shqipe parandaluesBeslidhja si preventiv (Gazeta Tribuna, 2 korrik 2014, fq 3 vet titulli i artikullit)19. Fjala konsult pr fjaln shqipe kshillimKujt iu desh deklarata e prbashkt LDK, VV, AAK dhe Nisma pr t bojkotuar do ftes pr konsulta me PDK-n. (Gazeta Tribuna, 2 korrik 2014, fq 3 Beslidhja si preventiv)20. Fjala aplikueshm pr fjaln shqipe zbatueshm...ndryshime t nevojshme n legjislacionin e aplikueshm n Kosov, jan t... (Gazeta Tribuna, 2 korrik 2014, fq 3 Legjislatura e re do t prballet me sfida).21. Fjala selektim n vend t fjals shqipe przgjedhje, shenjim17 mij ha tok nn uj, banort:Ndihmat e dhna nga shteti kan qen selektive. (http://www.balkanweb.com/site/17-mije-ha-toke-nen-uje-banoret-ndihmat-selektive-sshkojme-ne-bazen-e-bunavise/).

22. Fjala minoren pr fjaln shqipe i mitur, i parritur PD, Boi v alarmin: Arrestohet nj minoren n Gramsh, as psikologu, as prindi i pranishm (http://www.balkanweb.com/site/xhihadisti-shqiptar-ne-emisionin-le-iene-ne-europe-ka-celula-te-gatshme-per-aksion/).

23. Fjala insistuar pr fjaln shqipe kmngulur

Menaxheri i Borussia Dortmundit, Jurgen Klopp, ka insistuar se ai dhe lojtart e tij nuk e kan ndrmend t dorzohen edhe pse psuan humbjen e radhs nga Ausgburgu me rezultat minimal (http://koha.net/?id=6&l=43547, titulli Dortmundi nuk dorzohet.

24. Fjala kompeticionin pr fjaln shqipe garn Mesfushori shqiptar konsiderohet si m i vlefshm n kompeticionin evropian, ndaj trajneri zikaltr ka vendosur t skualifikoj sulmuesin e kombtares gjermane. (Mancini e zgjedh Shaqirin pr lign e Evrops, http://www.rtklive.com/?id=4&r=19618.

25. Fjala parlament pr fjaln shqipe kuvend26. Fjala deputet pr fjaln shqipe kuvendar Republika e Kosovs e ka parlamentin pre 120 deputetsh, prej tyre 30 pr qind jan femra.( Edukata qytetare 5, faqe 30, Titulli i msimit, Nj vshtrim pr Republikn e Kosovs).