543
MIGUEL DE CERVANTES Don Chisciote de sa Màntzia Condaghes

Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

MIGUEL DE CERVANTES

Mig

uel d

e Ce

rvan

tes

Don

Chis

ciot

e de

sa M

àntz

ia

Don Chisciotede sa Màntzia

Cavalieris errantes, gigantes, printzipessas e maias. Custu est su mundu de s'hidalgo don Chisciote chi, a caddu de Runtzinante e in cumpangia Sancho Panza, andat in chirca de aventuras. Don Chisciote de sa Màntzia est cunsideradu su primu romanzu modernu e est una de sas òperas literàrias prus traduidas de su mundu. Publicadu in su 1605, at tentu una segunda parte deghe annos a pustis.S'òpera, prena de riferimentos autobiogrà�cos, in primis su cautivèriu patidu in Algeri dae sos moros, si diat pòdere lèghere comente unu giogu de ispigros intre sa realidade e sa fantasia, o mègius intre su mundu reale e cuddu ideale. A unu chirru su cavalieri, chi bidet gigantes in ue ddoe at molinos, a s'àteru su massaju, fatu iscudieri, a caddu de s'àinu, chi pensat a si prènere sas butzacas e sa bentre. Su cuntrastu intre s'umanèsimu rinaschimentale e su tempus nou, privu de cudda poesia, però non tenet una solutzione.Don Chisciote e Sancho rapresentant unu machine e una sabiesa chi non tenent làcanas craras, ma chi prus de una borta si misturant a pare, in un'abratzu che a su de s'amighèntzia chi a sa �ne ddos unit.

Condaghes

MIGUEL DE CERVANTES Y SAAVEDRA (Alcalá de Henares 1547 - Madrid 1616), iscritore e sordadu, est cunsideradu su babbu de su romanzu modernu. In su 1571 andat a Itàlia. A printzìpiu est a su servìtziu de su cardinale Acquaviva, a coa intrat in s'esèrtzitu a sos òrdines de Diego de Urbina. Gherrat in sa batàllia de Lepanto, in ue perdet s'usu de sa manu manca. In su 1575 ddu faghent iscrau sos mussulmanos. Torrat a Ispagna a pustis de chimbe annos de cautivèriu. Bogat fama cun La Galatea, in su 1585. Pro annos meda istat in Andalusia comente funtzionàriu de s'amministratzione pùblica. In su 1597 �nit in presone in Sivìllia acusadu de corrutzio-ne. In su 1605 essit sa prima parte de Don Chisciote e deghe annos a pustis sa segunda. Intre sas àteras òperas sunt de ammentare Las novelas ejemplares.

GIANNI MURONI est nàschidu in Tàtari. Est laureadu in Limbas cun una tesi de tradutzione dae s'ispagnolu. Tenet unu master de I livellu in Documentatzione, tradutzione e elaboratzione de mòdulos culturales in limba sarda, de s'Universidade Autònoma de Bartzello-na, e unu de II livellu in Lingüística Teòrica i Aplicada de s'Universidade Pompeu Fabra de Bartzellona. Est istadu responsàbile de isportellos linguìsticos in diferentes amministratziones. At traduidu, pro custa sèrie, Nèbida, Donna Berta e Isposòriu de sàmbene.

Sos libros de sa sèrie “SenaLàcanas”:– PERE COROMINES, Sa morte austera (Condaghes);– JOHANN W. VON GOETHE, Sos patimentos de unu giòvanu (Condaghes);– MIGUEL DE UNAMUNO, Nèbida (Condaghes);– LEOPOLDO ALAS, Donna Berta (Condaghes);– ROBERT L. STEVENSON, S’acontèssida istrana de Dr. Jekyll e Sr. Hyde (Condaghes);– LUIS SEPÚLVEDA, Su contu de su cau marinu e de su gatu chi l’aiat imparadu a bolare (Papiros);– JOSÉ SARAMAGO, Su contu de s’ìsula disconnota (Papiros);– EDUARDO MENDOZA, Su labirintu de sas olias (Papiros);– JAMES JOYCE, Dublinesos (Papiros);– DAVID HERBERT LAWRENCE, Mare e Sardigna (Papiros);– GABRIEL GARCÍA MÁRQUEZ, Nemos iscriet a su coronellu (Papiros);– FRANZ KAFKA, Sa metamòrfosi (Condaghes);– FEDERICO GARCÍA LORCA, Isposòriu de sàmbene (Condaghes);– OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros)– MIGUEL DE CERVANTES, Don Chisciote de sa Màntzia (Condaghes);– MULTATULI, Max Havelaar (Condaghes).

€ 25,00

ISBN 978-88-7356-240-5

Page 2: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

Òpera traduida cun s’agiudu de sa

Regione AutònomA de SARdignAAssessoradu de s’istrutzione Pùblica, Benes Culturales,

informatzione, ispetàculu e isport

Page 3: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

Condaghes

Miguel de Cervantes

Don Chisciote de sa Màntzia(Don Quijote de la Mancha)

Volume I

tradutzione de Giovanni Muroni

Page 4: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

Tìtulu originàriu (1605): El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha.Tradutzione dae su castillianu de Giovanni Muroni.

Miguel de Cervantes y saavedra

Don Chisciote de sa MàntziaISBN 978-88-7356-240-5© 2013-2014 Condaghes – Totu sos diritos sunt riservados.

Condaghes S.r.l. – carrera de Sant’Eulalia, 52 – I-09124 Casteddu (CA)telèfonu e fax: +39 070 659 542; e-mail: [email protected]

Colletzione “àndalas”SenaLàcanas

In cobertina: particulare leadu dae Honoré Victorin Daumier, Don Quixote and Sancho Panza, 1865-1867 – pinna e tinteri, colores de abba e cheralapis subra de paperi inteladu – RISD Museum (Rhode Island), risdmuseum.org.

Page 5: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

Ìnditze

A su Duca de Béjar pàg. 0 7

Pròlogu “ 0 9

A su libru de don Chisciote de sa Màntzia “0 17

Prima parte de s’hildago ingeniosu “0 25

Segunda parte de s’hildago ingeniosu “0 81

Sa de tres partes de s’hildago ingeniosu “0 127

Sa de bator partes de s’hildago ingeniosu “0 273

Glossàriu pàg. 541

Page 6: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,
Page 7: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

7

A su ducA de BéjAr

Marchesu de Gibraleón, conte de Benalcázar e Bañares, viscon-te de sa Puebla del Alcocer, Segnore de sas biddas de Cepilla, Curiel e Burguillos

In fide de sa bona acollida e onra chi faghet s’Etzellèntzia Bostra a ogna genia de libru, comente prìntzipe tantu inclinadu a favorire sas bonas artes, mescamente sas chi pro nobiltade non s’abbatint a su servìtziu e balàngiu de su volgu, apo detzìdidu de bogare a sa lughe su Ingeniosu Hidalgo Don Chisciote de sa Màntzia a s’am-paru de su crarìssimu nùmene de sa Etzellèntzia Bostra chi cun su rispetu chi depo a tanta mannesa, sùplico chi ddu retzat gradidu in sa protetzione sua, pro chi a s’umbra sua, mancari privu de cuddu ornamentu pretziosu de elegàntzia e eruditzione chi solent èssere bestidas sas òperas chi si cumponent in sas domos de sos òmines ischidos, s’atrivet a pàrrere seguru in su giudìtziu de calicunu chi non cuntenende·si in sos lìmites de s’ignoràntzia sua, solent cun-dennare cun prus rigore e prus pagu giustìtzia sos traballos angenos; chi ponende sos ogros sa prudèntzia de s’Etzellèntzia Bostra in su meu bonu disìgiu, tèngio fide chi no at a disdegnare sa curtzesa de custu gasi ùmile servìtziu.

Page 8: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,
Page 9: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

9

Pròlogu

Letore disocupadu: sena giuramentu mi podes crèere chi diat chèrrere chi custu libru, comente fìgiu de su sentidu, esseret su prus bellu, su prus galliardu e prus discretu chi diat pòdere immaginare. Ma no apo pòdidu contraìghere s’òrdine de Natura; ca in issa ogna cosa ingen-drat su simigiante suo. E de gasi ite diat pòdere ingendrare s’ingèniu meu istèrile e male coltivadu si non s’istòria de unu fìgiu sicu, con-sumadu, ideàticu e prenu de pensamentos vàrios e mai immaginados dae àtere, bene comente chie s’est ingendradu in una presone, in ue ogna iscomodidade tenet s’assentu suo, e in ue ogna sonu tristu faghet dimora1? Su sussegu, su logu paghiosu, s’amenidade de sos campos, sa serenidade de sos chelos, su murmutu de sas funtanas, sa trancuillida-de de s’ispìritu sunt una parte manna pro chi sas musas prus istèriles s’ammustrent fecundas e ofèrgiant partos a su mundu chi ddu prenent de meravìllia e de cuntentu. Càpitat chi unu babbu tenet unu fìgiu lègiu e sena gràtzia peruna, e s’amore chi tenet pro issu ddi ponet una fasca in sos ogros, pro chi non bidat sas faltas suas, antis ddas giùigat comente discretziones e finesas e ddas contat a sos amigos pro finesas e garbos. Ma deo, chi mancari pàrgia su babbu, so su bìdrigu de don Chisciote, non chèrgio pònnere in fatu a sos àteros, nen ti chèrgio suplicare belle cun sas làgrimas in sos ogros, comente àteros faghent, letore meu caru, chi perdones e dissimules sas faltas chi in custu fìgiu meu dias bìdere, e non ses parente ne amigu suo, e tenes s’ànima tua in su corpus e su lìberu arbìtriu tuo comente su prus pintadu, e ses in domo tua in ue ses mere de issa comente su re in sos tributos, e ischis su chi si solet nàrrere, chi a suta de su mantu, su re ochio. Totu custu ti esentat e faghet lìberu dae ogna rispetu e òbligu, e de gasi podes nàrrere de s’istòria totu su chi ti paret sena tìmere chi ti calùnnient pro su male nen ti prèmient pro su bene chi dias nàrrere de issa. 1) Cervantes est istadu in sa presone de Sivìllia dae su 1597 a su 1602.

Page 10: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

10

Don Chisciote de sa Màntzia

Petzi ti dda dia chèrrere dare munda e nuda, sena s’ornamentu de su pròlogu, nen de s’isereu de sos sonetos, epigrammas, elògios chi in printzìpiu de sos libros solent pònnere. Ca ti potzo nàrrere ca, mancari mi siat costadu carchi traballu a dda cumpònnere, perunu apo tentu prus mannu de fàghere custa prefatzione chi ses leghen-de. Bortas meda apo leadu sa pinna pro dd’iscrìere, e meda dd’apo lassada, pro no ischire su chi dia iscrìere; e essende una de custas in pensamentos, cun su pabiru in dae in antis, sa pinna in s’origra, su cùidu in s’iscrivania e sa manu in sa trempa, pensende a ite nàrrere, fiat intradu a disoras un’amigu meu, geniosu e de bonu sentidu, chi bidende·mi de gasi immaginativu m’at pregontadu sa càusa e sena de si dda cuare, dd’apo naradu ca fia pensende a su pròlogu chi de-pia fàghere a s’istòria de don Chisciote, e chi mi teniat de modu chi ne ddu cheria fàghere e nemmancu ghetare a sa lughe sena issu sas impresas de unu cavalieri de gasi nòbile.

– Ca comente cherides bois chi non mi confundat su chi at a nàrrere s’antigu legisladore chi mutint pòpulu cando at a bìdere chi a pustis de tantos annos chi so dormende in su mudìmene de s’olvi-du, esso como, cun totu sos annos meos a subra2, cun una legenda sica che ispartu, a tesu dae imbentos, menguada de istile, pòvera de cuntzetos e priva de ogna eruditzione e dotrina, sena postillas in sas màrghines e annotatziones a sa fine de su libru, comente bido chi sunt àteros libros, mancari siant favolosos e profanos, tantu prenos de sentèntzias de Aristòtele, de Platone e de totu sa filera de filòsofos, chi ispantant a sos chi leghent e tenet a sos autores pro òmines istu-diados, eruditos e elocuentes! O cando tzitant sa Divina Iscritura! No ant a nàrrere si non chi sunt totus Santu Tomas e àteros dotores de sa Crèsia; mantenende in custu unu decoro tantu ingeniosu chi in una riga ant pintadu a un’innamoradu distratu e in aterunu fa-ghent una preighedda cristiana chi est unu praghere e un’incantu a dd’intèndere o a ddu lèghere. De totu custu depet mancare su libru meu, ca non depo nen pònnere postillas in sa màrghine, ne annotatziones a sa fine, nemmancu isco cales autores sigo in usu 2) Cando est essida custa prima parte de don Chisciote Cervantes teniat 58 annos e fiat unos binti annos sena publicare nudda.

Page 11: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

11

Miguel de Cervantes

pro ddos pònnere in su printzìpiu comente faghent totus, pro sas lìteras de s’abc, cumintzende cun Aristòtele e finende cun Senofonte e Zoilo o Zeuxis, mancari fiat brullanu s’unu e pintore s’àteru. Puru depet mancare su libru meu de sonetos in printzìpiu, a su mancu de sonetos chi sos autores siant ducas, marchesos, contes, pìscamos, damas o poetas famados meda; mancari si deo ddos pedire a duos o tres ufitziales amigos deo isco ca mi ddos diant dare e tales chi no ddos ugualarent sos de cuddos chi tenent prus nùmene in s’Ispagna nostra. In fines, segnore e amigu meu – apo sighidu – deo determino chi su segnor don Chisciote abarret sepultadu in sos archìvios suos de sa Màntzia, bassu chi su chelu diat a chie dd’adornet de tantas cosas comente ddi mancant; ca deo non bàgio a ddas procurare, pro insufitzèntzia mea e pagos istùdios, e ca de natura so mandrone e preitzosu pro andare in chirca de autores chi nàrgiant su chi deo isco nàrrere sena de issos. Dae inoghe naschet sa suspensione e elevamen-tu amigu, chi m’ais agatadu: càusa bastante pro mi pònnere in issa sa chi dae me ais intèndidu.

Cando at intèndidu custu s’amigu meu s’at dadu una mana-da in chìgios e intelende a rìere m’at naradu: – Perdeu, frade, chi como mi so aizu disingannadu de un’ingannu chi so istadu totu su tempus meda chi bos connosco, chi semper bos apo cunsideradu discretu e prudente in totu sas atziones bostras. Ma como bido ca seis tantu a tesu de ddu èssere comente ddu est su chelu dae sa terra. Comente est possìbile chi cosas de tantu pagu importàntzia e tantu leves de remediare potzant tènnere sa fortza de suspèndere e allucare un’ingèniu tantu maduru che a su bostru e de gasi abituadu a segare e atropelliare pro àteras dificultades majores? De seguru custu non naschet dae falta de abilidade ma dae sobra de preitza e penuria de discursu. Cherides bìdere si est beru su chi naro? Issara dage atentzione e ais a bìdere comente in una faghidura de rughe confundo totu sas dificultades bostras, e remèdio a totu sas faltas chi narades chi bos suspendent e acovardant pro lassare de bogare a su mundu s’istòria de don Chisciote bostru famadu, lughe e ispigru de totu sa cavalleria errante.

– Narade, – dd’apo torradu deo, intendende su chi mi naraiat

Page 12: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

12

Don Chisciote de sa Màntzia

– in cale modu pensades de prènere su bòidu de sa timòria mea e torrare a craresa su caos de sa confusione mea?

E issu m’at naradu: – Pro cumintzare in chi istenteis de sos so-netos, epigrammas o elògios chi bos mancant pro su printzìpiu, e chi siant de persones graves e de tìtulu, si podet remediare chi bois etotu fatzais s’isfortzu de ddos fàghere, e a coa ddos podides batijare e pònnere su nùmene chi cherides, atribuendende·ddos a su preìderu Giuanne de sas Ìndias o a s’Imperadore de Trebisonda, chi deo isco chi ddo’at nova chi sunt istados poetas famados; e mancari no ddu fiant e ddoe siat carchi pedante e batzilleri3 chi a palas bos crìtichent e murmutent custa beridade, non bos nde depet importare nudda; ca giai chi bos iscòvient sa fàula, non bos tenent de segare sa manu chi ddos ais iscritos. Pro su de tzitare in sas màrghines sos libros e autores dae ue diais bogare sas sentèntzias e ditzos chi ais a pònnere in s’istòria bostra, bastat a fàghere, de manera chi bèngiat a contu, carchi sentèntzia o frase in latinu chi ischides a memòria, o a su mancu chi bos costent pagu traballu a ddas buscare, comente podet èssere, tratende de libertade e cautivèriu:

Non bene pro toto libertas venditur auro4.

E a coa in sa màrghine bastat a tzitare a Oràtziu o a chie dd’at naradu. Si tratades de su podere de sa morte, acudire luego cun:

Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas, Regumque turres5.

Si tratades de s’amighèntzia e amore chi Deus cumandat de tènnere a s’inimigu, intrade luego in s’Iscritura Divina, chi ddu podides fàghere cun tantigheddu de curiosidade, e ponide sas pa-ràulas, a su mancu, de Deus etotu: Ego autem dico vobis: diligite

3) Tìtulu de istùdiu.4) Versu de sas Fàvolas de Esopo, III, 14.5) Versu de su Carminum de Oràtziu, I, 4.

Page 13: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

13

Miguel de Cervantes

inimicos vestros6. Si tratades de malos pensamentos, acudide cun su Vangelu: De corde exeunt cogitationes malae7. Si de s’incostàntzia de sos amigos, ddo’est Catone, chi bos at a dare custu dìsticu:

Donec eris felix, multos numerabis amicos,Tempora si fuerunt nubila, solus eris8.

E cun custu latinare e àteros tale bos ant a leare finas pro grammàticu; ca a ddu èssere no est de pagu onore e profetu a dies de oe. Pro su chi pertocat a pònnere notas a sa fine de su libru, de seguru ddu podides fàghere de custa manera: si mentuades a calicu-nu gigante in su libru, faghide chi siat su gigante Golia, e cun custu ebbia, chi bos at a costare belle nudda, tenides una nota manna, chi podides pònnere: Su gigante Golia, o Goliat, fiat unu filisteu chi su pastore Davide at mortu iscudende·ddu a pedra, in sa badde de Tere-bintu, comente contat su libru de sos Res9, in su capìtulu chi agatades chi s’iscriet. A pustis de custu, pro bos mustrare òmine eruditu in lìteras umanas e cosmògrafu, faghide in manera chi in s’istòria bo-stra si mèntuet su frùmene Tago, bos ais a bìdere luego cun ateruna nota famada, ponende: A su frùmene Tago ddi narant gasi pro unu re de sas Ispagnas; naschet in tale logu e morit in su mare Otzèanu, basende sos muros de sa tzidate famada de Lisbona, e narant ca tenet sas arenas de oro, etc. Si tratades de ladrones, bos apo a contare s’i-stòria de Caco, ca dd’isco a memòria; si de fèminas malas, ddo’est su pìscamu de Mondoñedo10, chi bos at a prestare a Lamia, Laida e a Flora, chi sa nota bos at a dare crèditu mannu; si de crudeles, Ovìdiu bos at a intregare a Medea; si de incantadores e majàrgias, Omeru tenet a Calipso, e Virgìliu a Tzirtze; si de capitanos valoro-sos, Giùliu Tzèsare etotu bos at a prestare a issu etotu in sos Comen-

6) Vangelu de Santu Mateu, V, 44.7) Vangelu de Santu Mateu, XV, 19.8) Ovìdiu, Tristia, I, 9.9) I Libru de sos Res, XVII, 48-49.10) Padre Antonio de Guevara, pìscamu de Mondoñedo, autore de sas Epístolas familiares, connotu pro no èssere de fidare.

Page 14: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

14

Don Chisciote de sa Màntzia

tarios suos, e Plutarco bos at a dare milli Lissandros. Si tratades de amores, si ischides duas untzas de sa limba toscana bos ais a atopare cun Leone Ebreu11, chi bos unfrat sas medidas. E si non cherides andare peri terras angenas in domo tenides a Fonseca12, Del amor de Dios, in ue si tzifrat totu su chi bois e su prus ingeniosu dias disigia-re in tale matèria. In fines, bastat chi mentueis a custos nùmene, o tocheis custas istòrias in sa bostra, chi inoghe apo naradu, e lassade a mie s’incàrrigu de pònnere sas postillas e sas annotatziones; ca deo bos promito de bos prènere sas màrghines e de impreare bator fòlios a sa fine de su libru. Benimus como a sa tzitatzione de sos autores chi sos àteros libros tenent, chi in su bostru bos mancant. Inoghe su remèdiu est leve leve, ca bastis chi agateis unu libru chi ddos postillet totus, dae sa A finas a sa Z, comente narades bois. E duncas nch’ais a pònnere custu abbetzedàriu etotu in su libru bostru; ca mancari a sas craras si bidet sa fàula, ca non nde teniais mancu bisòngiu de ddas impreare, no importat nudda; e mancari calicunu ddo’at a àere de tantu simpre chi creat chi de totus nd’ais impreadu in s’istòria bostra simpre e sentzilla; e cando non serbat de àtera cosa, a su mancu at a serbire cuddu catàlogu longu de autores a dare de repente autorida-de a su libru. Finas ca no ddo’at a àere chie si pòngiat a averiguare si ddos aiat sighidos o non sighidos, ca non nde ddi benit nudda. Cantu prus chi si apo cumprèndidu bene su contu custu libru bo-stru non tenet bisòngiu de peruna àtera cosa chi bois narades chi ddi mancant, ca totu issu est un’invetiva contra a sos libros de cavalleria, chi mai si nd’est ammentadu Aristòtele, ne at naradu nudda San-tu Basile, ne at logradu Tzitzerone, nen ruent suta de su contu de sos favolosos machines suos sas puntualidades de sa beridade, nen sas osservatziones de s’astrologia; ne ddis sunt de importàntzia sas medidas geomètricas, nen sa confutatzione de sos argumentos chi si serbit sa retòrica; nen tenet pro chi preigare a nemos, misturende s’umanu cun su divinu, chi est unu gènere de misturu chi non si de-pet bestire perunu intendimentu cristianu. Petzi tenet de aprofitare de s’imitatzione in su chi esseret iscriende, chi cantu issa esseret prus

11) Autore de Dialoghi d’Amore.12) Cristóbal de Fonseca, autore de Tratado del Amor de Dios, publicadu in su 1592.

Page 15: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

15

Miguel de Cervantes

perfeta, tantu mègius at a èssere su chi s’iscrieret. E giai chi custa iscritura bostra non mirat prus chi a disfàghere s’autoridade e capia chi in su mundu e in su volgu tenent sos libros de cavalleria, non ddo’at pro chi andeis pedende sentèntzia de filòsofos, cussìgios de sa Divina Iscritura, fàvolas de poetes, oratziones de retòricos, miràculos de santos, ma procurare chi a sa prana, cun paràulas insignificantes, onestas e bene collocadas, essat s’oratzione bostra e perìodu sonoru e festivu, pintende, in totu su chi ais a lograre e esseret possìbile, s’in-tentzione bostra; faghende a cumprèndere sos cuntzetos bostros sena ddos imboligare e iscurire. Chircade puru chi leghende s’istòria bo-stra, su malincònicu si pòngiat a rìere, su risulanu ddu fatzat de prus, su simpre non s’arrenneghet, su discretu s’ispantet de s’imbentu, su grave no dda disprètziet, nen su prudente lasset de dda bantare. In efeti, ponide sa mìria a derrùere sa màchina male fundada de custos libros cavallerescos, aborressidos dae meda e bantados dae meda de prus; ca si custu logrades no ais a a lograre pagu.

Mudu e calliadu apo ascurtadu su chi s’amigu meu mi naraiat, e de tale manera si sunt imprentados in me sos arresonos suos chi sena ddos cuntestare, ddos apo aprovados pro bonos e cun issos etotu apo chertu fàghere custu pròlogu in ue as a bìdere, dultze le-tore, sa discretzione de s’amigu meu, sa bona ventura mea a agatare in tempus de gasi netzessitadu tale cussigeri, e s’alìviu tuo a agatare de gasi sintzera e de gasi sena giros s’istòria de su famadu don Chi-sciote de sa Màntzia, chi, a su chi narant, de totu sos abitantes de su distretu de su sartu de Montiel, chi fiat su prus castu innamoradu e su prus balente cavalieri chi dae annos meda a como s’est bidu in cuddos giassos. Deo non ti chèrgio risaltare su servìtziu chi ti fatzo pro ti fàghere a connòschere a unu cavalieri de gasi nòbile e gasi onoradu; ma chèrgio chi mi torres gràtzias pro sa connoschèntzia chi as a tènnere de su famadu Sancho Panza, s’iscudieri, chi a pàr-rere meu, ti dao in tzirfa totu sas gràtzia iscuderiles chi in sa caterva de sos libros vanos de cavalleria sunt ispartas. E cun custu, Deus ti diat salude, e a mie non m’ismèntighet. Vale13.

13) In latinu: adiosu.

Page 16: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,
Page 17: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

17

A su liBru de don chisciote de sA MàntziA

URGANDA SA DISCONNOTA Si pro lòmpere a sos bo- libru tenes coida- dischente non podet na- chi ses faghende atzoro-. Ma si non bides sa o- chi ti legat bambio- as a bìdere in pre- finas non dare una in bersa- mancari si màndigant sas ma- pro mustrare chi sunt curio-. E comente s’esperièntzia impa- chi a su chi a bona mata s’arri- bona umbra ddu ampa- in Béjar sa tua bona iste- una mata reale t’ofe- chi dat prìntzipes pro fru- in ue est froridu unu du- chi est nou Lissandu Ma- lompet a s’umbra sua; chi a osa- favorit sa fortu. De unu nòbile hidalgo manche- as a contare sas aventu- a chie otziosa letu- fùrriant sa co- damas armas, cavalie- dd’an provocadu de mo- chi che a Orlandu furio- tempradu a s’innamora-

Page 18: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

18

Don Chisciote de sa Màntzia

at logradu a fortzas de bra- a Dultzinea del Tobo-. No indiscretos gerogli- istampes in s’iscu- chi cando est totu figu- cun malos punto s’imbi- Si in sa diretzione t’umi- no at a nàrrere brulla peru- “Ite don Alvaro de Lu- ite Annìbale de Carta- ite re Franztiscu d’Ispa- si lamentat de sa fortu-!” E a su chelu no ddi pro- chi esseres gasi ladi- che a su niedu Juan Lati- faeddare latinu refu-. No m’ispuntes de agu-, nen mi faeddes con filo- ca, torchende sa bu- at a nàrrere ca cumprendet sa lite- no unu pramu de sa ori-: “A ite cun megus fro-?” No ti pòngias in pintu-, ne in ischire vidas ange- chi in su chi andat nen be- passare a largu est senti- Chi solent in conca- dare a sos chi grade- ma tue brùsia sos chi- petzi a lograre bona fa- ca su chi imprenta tonte- dare a tzensu perpe-. Averto chi est disati- sende de bidru sa cobe- leare pedras in sas ma-

Page 19: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

19

Miguel de Cervantes

pro iscùdere a su bighi- Lassa chi su nùmene de senti- in sas òperas chi cumpo- andet cun pees de pru- chi su chi bogat a lughe pabi- pro ispidentare donze- iscrie a tontas e ma-.

AMADÌS DE GAULA A DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIASoneto

Tue chi imitesti sa trista vida chi tengei ausente e in disonore in sa Peña Pobre, in s’ispuntone dae gaja a penitèntzia riduida, tue, chi sos ogros desint sa bevida de bundante epur’amargu licore e leende·ti de prata e ramen’ su lugore ti desi sa terra in terra su màndigu tue in eternu, pone in mente intantu nessi chi in sa cuarta isfera t’ispronet sos caddos Apollu brundu as a tènnere craru nùmen’ de balente; sa pàtria tua at a èssere sa lumera; s’autore sàbiu tuo ùnicu in su mundu.

DON BELIANÌS DE GRÈTZIA A DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIA

Soneto Seghei, immutzei nargei e fatzei prus chi in s’orbe cavalieri errante; fia destru fia balente fia arrogante; milli agràvios venghei milli isfatzei. Impresas dei a sa Fama chi eternizet fia cortesu e lietu amante; fiat nanu pro me ogna gigante

Page 20: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

20

Don Chisciote de sa Màntzia

e a su duellu in totue soddisfatzei. Tengei in pees prostrada sa Fortuna e leeit dae su cùcuru sa sabiesa a sa calva Ocasione cun afannu. Ma mancari in su corru de sa luna semper si bideit in pitzu sa ventura, sas proesas t’imbìdio o Chisciote mannu!

SA SEGNORA ORIANA A DULTZINEA DEL TOBOSOSoneto

O chie tenneret ermosa Dultzinea pro prus comodidade e prus reposu Miraflores postu in su Tobosu e cambiaret Londra cun bidda tua! O chie de sos disìgios tuos e livrea ànima e corpus adornaret, e de su famosu cavalieri chi as fatu venturosu miraret carchi disuguale pelea! O chie tantu castamente si fuiret dae su segnor Amadís comente fatzesti dae su cortesu hidalgo don Chisciote! Chi imbidiada essere e no imbidiaret e essere allegra su tempus chi fiat trista e godire sos gustos sena tassa.

GANDALÍN, ISCUDIERI DE AMADÍS DE GAULA, A SANCHO PANZA, ISCUDIERI DE DON CHISCIOTE

Soneto Salve òmine famadu, chi Fortuna cando in su tratu iscuderile t’at postu gasi brandu e sàbiu t’at dispostu chi no as tentu disgràtzia peruna. Giai marrone a farche pagu ripugnat s’errante arte; giai est in usu sa pranesa iscudiera, cun chi acuso

Page 21: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

21

Miguel de Cervantes

su superbu chi cheret catzigare sa luna. Imbìdiu s’àinu e su tuo nùmene e sas bèrtulas tuas uguale imbìdio chi ant mustradu sa sàbia tua providèntzia Salve torra o Sancho gasi bonu òmine chi a solu tue s’ispagnolu nostru Ovìdiu cun brulla ti faghet riverèntzia.

DAE SU DONOSU, POETA CONFUSU, A SANCHO PANZA E RUNTZINANTE

So Sancho Panza iscudie- de su mantziegu don Chiscio- apo postu pee in pruero- pro bìvere discre- chi su mudu Villadie- totu sas resones de ista- at tzifradu in una retira- segùndu sentit Celesti- libru pro me divi- si trataret prus s’uma-.

A Runtzinante So Runtzinante famo- pronipote de Babie- pro pecados de lange- fia a podere de un don Chiscio- Parìllias curgei a le- ma pro ungra de ca- non perdei sa pa- chi custu boghei a Lazari- cando pro furare su bi- a su tzurpu dei su ca-.

Page 22: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

22

Don Chisciote de sa Màntzia

ORLANDU FURIOSU A DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIA

Soneto Si non ses pari mancu dd’as tentu: chi pari aias pòdidu èssere intre milli paris nen podet èssere in ue tue dd’agatares invitu binchidore mai bintu Orlandu so Chisciote chi pèrdidu pro Angèlica apo bidu remotos mares oferende a sa Fama in sos artares cuddu valore chi at rispetadu s’olvidu. Non potzo èssere tuo uguale; chi custu decoro si depet a sas proesas tuas e fama postu chi che a mie foras de sentidu. Ma dd’èssere depes meu, si a su superbu moro e iscita fieru domas, chi oe nos mutit uguales in amore cun malu èsitu.

SU CAVALIERI DE SU FEBO A DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIA

Soneto A s’ispada bostra no at ugualadu sa mea Febo ispagnolu curiosu cortesanu ne a s’arta glòria de su valore de sa mea manu chi raju fiat ue nasche e morit sa die. Imperos apo dispretziadu, sa monarchia chi m’at ofertu s’Oriente ruju in vanu apo lassadu pro bìdere sa fatze soberana de Claridiana, aurora ermosa mia. Dd’apo amada pro miràculu ùnicu e raru e ausente in sa disgràtzia sua su pròpiu at tìmidu su meu bratzu chi at domadu su verenu suo. Ma bois godu don Chisciote, illustre e craru pro Dultzinea seis a su mundu eternu e issa pro bois famada onesta e sàbia.

Page 23: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

23

Miguel de Cervantes

DAE SOLISDANU A DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIA

Soneto Mancari segnor Chisciote sas tontesas bos tèngiant su cherbeddu derruidu mai bos at nemos rimproverare pro òmines de òperas viles e brutas. Ant a èssere sas impresas sas giùighes ca tortos disfaghende seis andadu sende bortas milli pistadu dae malfatores viles e dispretziados. E si sa bostra linda Dultzinea disacato contra a bois cummitet ne a sas bostras penas mustrat bonu modu in tale gestu bostru acunnortu siat chi Sancho Panza fiat malu paralimpu tontu issu dura issa e bois no amante.

CHISTIONU INTRE BABIECA E RUNTZINANTESoneto

B. Pro ite istades Runtzinante gasi làngiu? R. Ca mai si màndigat, e si traballat B. E it’est de sa pàgia e sa proenda? R. Non mi lassat su mere un’assàgiu. B. Mirade chi seis maleducadu est lègiu chi s’àinu a su mere ofendat R. Àinu s’est dae su brassolu a su sudàriu. Ddu cherides bìdere? Abbaidade·ddu innamoradu. B. Est tontesa amare? R. No est prudèntzia manna. B. Metafìsicu seis. R. Et ca non papo B. Lamentade·bos de s’iscudieri R.No est bastante. Comente mi depo lamentare in sa dolèntzia mea si su mere e iscudieri o magiordomo sunt gasi runtzinos che a Runtzinante?

Page 24: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,
Page 25: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

25

Prima parte de s’hidalgo ingeniosu

cAPÌtulu i

Chi tratat de sa cunditzione e de sas fainas de s’hidalgo famadu don Chisciote de sa Màntzia

In unu logu de sa Màntzia, chi su nùmene como non m’ammento, no est meda chi biviat unu hidalgo de sos de lantza in rastrelliera, iscudu, runtzinu làngiu e lebreri. Una padedda cun prus petza bùu-la chi non de mascru, petza maghinada in insalada su prus de sas notes, fritada cun zerda14 su sàbadu, lentìgia sa chenàbura, carchi columbeddu a agiunghidura sa domìniga, nche finiant sas tres par-tes de sos benes suos. Su restu dd’acabbaiant unu mantu de pannu nieddu, mìgias de vellutu pro sas festas, cun ghetas puru de vellutu, e sas dies intro de chida si mudaiat cun foresi de su prus fine. Teniat in domo una tzeraca chi nch’aiat coladu sos baranta, e una neta chi non lompiat a sos binti, e aterunu tzeracu pro domo e sartu, chi ddu serbiat siat pro pònnere sa sedda a su runtzinu siat pro leare sa càvana. Isfioraiat, s’edade de s’hidalgo nostru, sos chimbanta annos; fiat mannu de dossu, istrìgile e carilàngiu, chitzulanu e amigu de sa cassa. Nant chi a paranùmene ddi naraiant Quijada o Quesada, ca ddo’at carchi diferèntzia in sos autores chi nd’ant iscritu, finas si su prus fàtzile est chi ddi naraiant Quejana; ma custu importat pagu in su contu nostru; bastis chi contende·ddu non si nch’istèsiet in nudda dae sa beridade.

Tocat a ischire, duncas, chi custu hidalgo nostru, sos momentos chi non faghiat nudda – chi fiant sos prus de s’annu – si poniat a lèghere libros de cavalleria cun tanta passione e gustu, chi aiat ismentigadu giai de su totu su andare a cassa, e finas s’ammini-stratzione de sos benes; e fiant lòmpidos a tale puntu sa curiosidade 14) Fritada chi mandigaiant su sàbadu pro respetare su geunu partziale praticadu in sos regnos de Castìllia.

Page 26: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

26

Don Chisciote de sa Màntzia

e su disatinu suos, chi aiat bèndidu paritzas hanegas15 de terra de semenare, pro comporare libros de cavalleria; e de gasi nd’aiat bati-du a domo totu sos chi ddoe podiant èssere; e, de totus, mancu unu ddi pariat bellu che a sos chi aiat iscritu Feliciano de Silva16 famadu; ca sa craresa de sa prosa, e cuddos chistionos suos imboligosos, ddi pariant de primore; e prus galu cando leghiat cuddas galanterias e lìteras de disafiu, in ue in tretos meda agataiat iscritu: Sa resone de su tortu chi a sa resone mea faghent, a tale puntu sa resone mea indebìli-tat, chi cun sa resone mi lamento de sa bellura bostra. E finas cando leghiat: ...sos artos chelos chi de sa divinidade bostra divinos cun sos isteddos s’afòrtigant, e bos faghent meressedora de sa meressedura chi meresset s’etzellèntzia bostra.

Cun custos chistionos su pòveru cavalieri perdiat su sentidu, e istaiat in bìgia pro ddos cumprèndere, e ddis bogare su significadu, chi non nche fiat resurtadu, ne ddos aiat cumprèndidos, mancu Aristòtele, si fiat resuscitadu pro cussu ebbia. No ddu cumbinchiant meda sas fertas chi don Belianís17 daiat e retziat, ca s’immagina-iat chi mancari dd’aiant curadu mèigos famados, depiat tènnere su matessi sa cara e totu sa persone prena de marcos e signales. Però mancari fiat de gasi bantaiat in s’autore cussu finire su libru cun sa promita de cudda aventura sena fine, e paritzas bortas ddi fiat bèn-nida sa gana de leare sa pinna e de dd’acabbare de a beru cunforma a su chi est promìtidu in ie18. E de seguru dd’aiat fatu, e ddoe fiat resurtadu, si àteros pensamentos, e mannos puru, no dd’aiant istor-badu. Aiat disputadu paritzas bortas cun su preìderu de in ie – chi fiat un’òmine sàbiu laureadu in Sigüenza19 – pro chie fiat mègius cavalieri, Palmerín de Inghilterra o Amadís de Gaula; ma maistru Nicolás, barbieri de sa matessi bidda, naraiat ca nemos fiat che a su

15) Medida uguale a 64,596 aras.16) Autore de libros de cavalleria (1492-1554).17) Protagonista de su romanzu de cavalleria Belianís de Grecia, publicadu in su 1545.18) A sa fine de s’òpera s’autore, Jerónimo Fernández, cumintzat un’aventura noa chi fiat dèpida finire in unu romanzu nou.19) Sa de Sigüenza fiat cunsiderada un’universidade de pagu valore. Cervantes si nde faghet sa befe.

Page 27: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

27

Miguel de Cervantes

Cavalieri del Febo20, e chi si calicunu si ddi podiat pònnere a pare, fiat don Galaor, frade de Amadís de Gaula, ca issu baliat a totu: non fiat cavalieri milindrosu nen pranghidore che a su frade, e pro balentia non fiat de mancu de issu.

In fines, fiat de gasi pèrdidu in sa letura chi abarraiat leghende die e note e note e die, e de gasi, de su dormire pagu e de su lèghere meda, si ddi fiat assutadu su cherbeddu, de manera chi a sa fine aiat pèrdidu su sentidu. Si ddi fiat prena sa fantasia de totu su chi leghiat in sos libros, siat de maias, siat de disputas, batàllias, disafios, fertas, galanterias, amores, passiones e istramberias impossìbiles; e ddi fiat intradu a tale puntu in s’immaginatzione chi fiat de a beru totu cudda fantasia de imbentos bisados chi leghiat, chi pro issu non ddo’aiat àtera istòria prus bera in su mundu. Naraiat ca su Cid Ruy Díaz21 fiat istadu cavalieri bonu; ma ca non teniat nudda ite bìdere cun su Cavalieri de s’Ispada Ardente22, chi cun un’istocada ebbia aiat partzidu a metade duos betze gigantes fieros. Dd’agradaiat de prus Bernardo del Carpio, ca in Rontzisvalle aiat mortu a Orlandu s’ammajadu, cun s’abilesa de Èrcole, cando aiat afogadu a Anteu, su fìgiu de sa Terra, in sos bratzos. Naraiat semper bene de su gigante Morgante, ca mancari fiat de cudda generatzione gigantesca, chi sunt totu superbos e metzanos, issu ebbia fiat geniosu e educadu; ma mescamente istimaiat a Rinaldu de Montalbán23, e prus puru cando ddu bidiat essende dae su casteddu e furende cantu agataiat, e cando in ultramare aiat furadu cuddu ìdolu de Maometo, chi fiat totu de oro, comente narat s’istòria. Diat àere dadu, pro agiuare a nche catzare a cuddu traitore de Ganu de Magantza24, sa tzeraca chi teniat e finas sa neta a agiunghidura.

A sa fine, pèrdidu giai su sentidu, ddi fiat bènnidu a conca su prus pensamentu istranu chi fiat mai bènnidu a unu macu in sa terra, eest a nàrrere chi ddi fiat parta cosa bona e giusta, pro crèsche-20) El caballero del Febo, libru de cavalleria de Esteban Corbera, publicadu in su 1576.21) Su Cid Campeador, eroe natzionale ispagnolu.22) Amadís de Grètzia.23) Eroe de sos poemas cavallerescos frantzesos.24) Traitore de sos frantzesos in Rontzisvalle in s’epopea cavalleresca carolìngia.

Page 28: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

28

Don Chisciote de sa Màntzia

re s’onore suo e finas pro serbire sos interessos suos, de si fàghere cavalieri errante, e de si nch’andare peri su mundu cun sas armas e su caddu in chirca de aventuras, e a fàghere totu su chi aiat lèghidu, chi sos cavalieris errantes faghiant, iscontzende cale si siat agràviu e chirchende ocasiones e perìgulos chi acabbende·ddos, nde diat tènnere in eternu nùmene e fama.

Su poveritu si bidiat giai coronadu, pro more de su valore de su bratzu suo, nessi de s’imperu de Trebisonda; e de gasi cun custos pensamentos dèchidos, leadu dae su gustu istrambu chi ddi sentiat, s’aiat dadu còidu a cumprire su chi disigiaiat. E sa prima cosa chi aiat fatu fiat istada a innetiare unu cantu de armadura chi fiat de sos bisajos chi, mandigada dae s’orina e prena de mugore, fiat sèculos posta e ismentigada in unu cugione. Dd’aiat innetiada e cuncorda-da su mègius chi aiat pòdidu; ma aiat bidu chi ddi mancaiat cosa, e est ca non teniat tzelada de incàssiu, ma mirrione sentzillu; ma a custu aiat remediadu cun adelentu, ca cun cartones aiat fatu un’i-spètzia de mesu tzelada, chi, incassiada cun su mirrione, cumpariat che tzelada intrea25. Est beru ca pro bìdere si fiat forte e podiat parare un’istocada, nd’aiat bogadu s’ispada, e dd’aiat dadu duos cor-pos, e cun su primu aiat iscontzadu deretu su chi aiat fatu in una chida. Ddoe fiat abarradu de gasi male de cantu fiat istadu leve a dda fàghere a pìculos chi, pro si bardiare dae custu perìgulu, dd’aiat torrada a fàghere, ponende·ddi a intro barras de ferru, e de gasi fiat abarradu soddisfatu de cantu fiat forte e, sena dda chèrrere torra provare, dd’aiat giuigada e tenta comente tzelada fina de incàssiu.

A coa fiat andadu a bìdere su runtzinu, e finas si giughiat in ungras prus tzuddas de unu tàgiu de porcos, e prus difetos chi non su caddu de Gonnella26, chi tantum pellis et ossa fuit, ddi pariat ca nen Butzèfalu de Lissandru, nen Babieca de su Cid cheriant postos cun issu. Bator dies nch’aiat passadu pensende ite nùmene ddi de-ghiat; ca – comente naraiat intre se – non fiat su casu chi su caddu

25) Su mirrione ammuntaiat su cùcuru ebbia e sa tzelada de incàssiu incassiaiat in sa coratza.26) Su caddu de Pietro Gonnella, bufone de corte in Ferrara, fiat famadu de cantu fiat malecontzu.

Page 29: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

29

Miguel de Cervantes

de unu cavalieri de gosi famadu, e bonu de se, non diat tènnere unu nùmene connotu. E issara chircaiat de nd’agatare unu chi diat decrarare ite fiat istadu, in antis de èssere de cavalieri errante, e ite fiat issara; ca fiat finas giustu chi, cambiende istadu su mere, diat cambiare issu puru su nùmene leende·nde unu famadu e pomposu, comente dd’ispetaiat a sa cunditzione e a s’arte noa chi teniat. E duncas, a pustis de paritzos nùmenes chi aiat formadu, cantzella-du e eliminadu, agiuntu, disfatu e torradu a fàghere in sa conca e immaginatzione sua, a sa fine dd’aiat postu Runtzinante, nùmene segundu issu artu, sonoru e significativu de su chi fiat istadu cando fiat runtzinu, in antis de su chi fiat como, chi fiat in antis e su primu de totu sos runtzinos de su mundu.

Postu su nùmene, e de gosi a gustu suo, a su caddu, si dd’aiat chertu pònnere a issu puru, e in custu pensamentu aiat istentadu oto dies, e a sa fine s’aiat postu don Chisciote, cosa chi comente amus naradu, aiat cumbintu a sos autores de custa istòria de gasi bera, chi de seguru ddi depiant nàrrere Quijada, e non Quesada27, comente àteros aiant naradu. Ma si fiat ammentadu ca Amadís su balente non de si cuntentare de si nàrrere Amadís ebbia, aiat agiuntu su nùmene de su regnu e pàtria sua, pro ddi bogare fama, e s’aiat postu Amadís de Gaula. E issu puru aiat chertu, che a sos cavalieris, agiùnghere a su suo su nùmene de sa pàtria sua, e de si nàrrere don Chisciote de sa Màntzia, chi segundu issu naraiat craru craru s’erèntzia e sa pàtria sua e dd’onoraiat ponende·si·dda a paranùmene.

Duncas, lìmpias sas armas, fatu de su mirrione tzelada, postu su nùmene a su runtzinu, e batijende·si a issu etotu, aiat detzìdidu chi s’ùnica cosa chi ddi mancaiat fiat a si chircare una dama de s’in-namorare, ca su cavalieri errante sena amores fiat mata sena fògias e sena frutu, e corpus sena ànima. E naraiat intre se:

– Si deo, pro sos pecados meos malos, pro bona sorte mea, m’a-topo cun carchi gigante, comente ddi solet capitare a sos cavalieris errantes, e dd’imbolo a terra, o ddu partzo in duos, o finas ddu binco e ddu caturo, non diat èssere su casu de tènnere a calicunu

27) Quijote in ispagnolu est sa cossera de s’armadura.

Page 30: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

30

Don Chisciote de sa Màntzia

pro nche ddu mandare in donu, e chi intret e s’inghenugret in dae antis de sa dultze segnora mea, e nàrgiat cun boghe ùmile e rèndida: “Deo segnora, so su gigante Caraculiambro, mere de s’ìsula Ma-lindrania, bintu in batàllia singulare dae su cavalieri, mai bantadu comente s’ispetat, don Chisciote de sa Màntzia, chi m’at ordinadu a mi presentare in dae in antis bostru, pro chi s’etzellèntzia bostra dispòngiat de me a praghere suo”?

Ah, cantu fiat presadu su cavalieri nostru donosu, cando aiat fatu custa allega, e prus galu cando aiat agatadu a chie ddi dare nùmene de dama sua! E su fatu istat chi, a su chi narant, in unu logu in ie acanta ddo’aiat una massaja bene fata, chi issu unu tempus nde fiat innamoradu, finas si a cantu paret issa non dd’aiat ischidu mai nen si nde fiat abbigiada. Ddi naraiant Aldontza Lorenzo, e a issa aiat detzìdidu de ddi dare su tìtulu de mere de sos pensamentos suos. E chirchende·ddi unu nùmene chi no iscuncordaret meda dae su suo e chi diat assimigiare e acostare a su de una printzipessa e segnora manna, dd’aiat postu Dultzinea del Toboso, ca fiat de El Toboso, nùmene, segundu issu, musicale e raru e significativu, che a totu sos àteros chi a issu e a sas cosas suas aiat postu.

Page 31: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

31

cAPÌtulu ii

Chi tratat de sa prima essida chi dae sa terra sua aiat fatu don Chisciote ingeniosu

A pustis de àere cuncordadu totu custas cosas no aiat chertu prus istentare a pònnere in pràtica sas ideas suas, cumbintu ca su mun-du non podiat prus isetare sas impresas suas, de cantos fiant sos agràvios de iscontzare, sos tortos de adderetzare, sas ingiustìtzias de eliminare, sos abusos de cantzellare e sos dèpidos de iscontare; e de gasi, sena dare avisu a persone peruna de sas intentziones suas, e sena chi nemos dd’esseret bidu, unu mangianu, in antis chi s’esseret fata die, ca fiat una de cuddas calorosas de su mese de trìulas, si fiat armadu de totu sas armas suas, fiat sètzidu a caddu de Runtzinante, s’aiat postu cudda tzelada male sestada, aiat imbratzadu s’iscudu, aiat leadu sa lantza, e dae su portaleddu de unu corrale, fiat essidu a su sartu totu cuntentu e ditzosu de bìdere comente fiat istadu leve a cumintzare su disìgiu suo. Ma comente si fiat atzapadu in su sartu dd’aiat assachiadu unu pensamentu de gasi terrìbile, chi agiu-mai dd’aiat fatu lassare s’impresa giai cumintzada; e est ca ddi fiat bènnidu a conca ca no dd’aiant ordinadu cavalieri e chi cunforma a sa lege de cavalleria non podiat nen depiat leare sas armas cun perunu cavalieri, e si ddu fiat, depiat giùghere armas biancas, che a cavalieri noitzolu, sena impresa in s’iscudu, bassu de dda balangiare cun s’isfortzu suo.

Custos pensamentos dd’aiant fatu dudare in su propòsitu; ma giai chi fiat prus su machine chi non cale si siat resone, aiat detzìdi-du de si fàghere ordinare cavalieri dae su primu chi diat atopare, comente aiant fatu àteros meda, cunforma a su chi aiat lèghidu in sos libros chi dd’aiant leadu a cussu puntu. Pro sas armas biancas pensaiat de ddas limpiare de manera, a sa prima ocasione, chi ddu esserent prus de un’ermellinu; e cun custu si fiat trancuillizadu e aiat

Page 32: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

32

Don Chisciote de sa Màntzia

sighidu su caminu, faghende su chi su caddu cheriat ebbia, creende ca cudda fiat sa fortza de sas aventuras.

Caminende duncas s’aventureri nostru noeddu, faeddaiat intre se e naraiat: – Chie dudat, in sos tempos benidores, cando siat con-nota s’istòria bera de sos fatos meos famados, chi su sàbiu chi ddos at a iscrìere no iscriat, cando arribbet a contare de custa prima essida de gasi chitzulana, de custa manera? “Aizu chi Apollo rubicundu aiat ispartu peri sa fatze de sa terra larga e manna sas fibras dora-das de sos pilos suos ermosos, e aizu chi sos pugioneddos piticos e pintados cun limbas de arpa aiant saludadu cun armonia dultze e melliflua sa bènnida de s’aurora rosada chi lassende su letu modde de su maridu gelosu28, dae sas ghennas e frenestas de s’orizonte de sa Màntzia a sos mortales si faghiat a bìdere, su cavalieri famadu don Chisciote de sa Màntzia, lassende sas pumas preitzosas, fiat sètzidu a caddu de Runtzinante famadu e aiat cumintzadu a caminare peri su campu antigu e connotu de Montiel”.

E fiat beru ca fiat caminende in ie. E aiat agiuntu: – Edade ditzosa e sèculu ditzosu cuddos chi siant connotas sas impresas meas famadas, dignas de èssere tacadas in su brunzu, isculpidas in su màrmuru e pintadas in tàulas pro ammentu in su benidore. Oh tue, incantadore sàbiu, chie si siat chi sias, chi ti tochet de èssere su cronista de custa istòria rara! Ti prego chi non t’ismèntighes de Runtzinante meu, cumpàngiu eternu in totu sos caminos e carreras.

A coa aiat torradu a nàrrere, comente chi esseret de a beru in-namoradu: – Oh, printzipessa Dultzinea, mere de custu coro di-sditzadu! Agràviu mannu m’ais cajonadu mandende·mi·nche e brighende·mi cun sa tìrria riguroso de mi cumandare de non mi presentare in dae in antis de sa bellura bostra. Bos pragat, segnora, de non bos olvidare de custu coro bostru sugetu, chi tantas afritzio-nes pro amore bostru patit.

E paris cun custos sestaiat àteros machines, totus in su modu chi sos libros suos dd’aiant imparadu, istorchende pro cantu podiat su limbàgiu issoro; e cun custu caminaiat tantu a bellu, e su sole intraiat de gosi lestru e cun tantu calore, chi fiat bastante pro dd’i-28) Riferimentu a Titone, amadu dae Aurora in su mitu gregu.

Page 33: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

33

Miguel de Cervantes

scagiare su cherbeddu, semper chi nde teniat. Giai totu sa die fiat passada sena de ddi capitare cosa chi esseret

de contare. E issu si disisperaiat, ca si cheriat atopare deretu cun ca-licunu pro provare su valore de su bratzu suo forte. Ddo’at autores chi narant ca sa prima aventura a ddi capitare fiat sa de Puerto Lápi-ce, àteros narant ca fiat sa de sos molinos a bentu, ma su chi apo pòdidu averiguare in custu casu, e su chi apo agatadu iscritu in sos annales de sa Màntzia, est chi aiat caminadu totu sa die, e su note, issu e su runtzinu fiant istracos e mortos de fàmene e, abbaidende in totue, a bìdere si si bidiat carchi casteddu o carchi mandra in ue si pausare, e in ue pòdere atzapare su chi ddi bisongiaiat, aiat bidu no a tesu dae su caminu una locanda, chi fiat comente a bìdere un’i-steddu, chi no a sos portales, ma a sos casteddos de sa redentzione, nche ddu giughiat. S’aiat dadu còidu e ddoe fiat lòmpidu chi fiat iscurighende.

Ddo’aiat in sa ghenna duas pitzocas, de cuddas fèminas malas, chi fiant andende a Sivìllia cun carreteris, chi si fiant firmados cud-du note in sa locanda; e sigomente a s’aventureri nostru totu su chi pensaiat, bidiat o immaginaiat, ddi pariat chi fiat e chi capitaiat a sa moda de su chi aiat lèghidu, comente aiat bidu sa locanda ddi fiat parta unu casteddu cun bator turres e columìngios de prata lughen-de, cun su ponte levatoju e fossa profunda e totu su chi unu s’isetat de casteddos sìmiles.

Si fiat aviadu a sa locanda, chi a issu ddi pariat unu casteddu, e a pagu tretu aiat tiradu sa brìllia a Runtzinante, isetende chi carchi nanu s’esseret postu intre sos merruleris a dare su signale cun carchi trumba chi fiat lompende unu cavalieri a su casteddu. Ma sigomen-te fiant istentende, e Runtzinante teniat presse de lòmpere a s’istalla, fiat andadu a sa ghenna de sa locanda, e aiat bidu a cuddas duas al-legras chi fiant in ie, chi a issu ddi pariant duas donzellas ermosas, o duas damas galanas, chi in dae in antis de sa ghenna de su casteddu si fiant ispassiende. Issara fiat capitadu chi unu porcàrgiu, chi fiat regollende in s’istula unu tàgiu de porcos, chi, sena pedire iscusa, de gosi ddis narant, aiat sonadu unu corru, chi a su signale acudint, e luego ddi fiat partu a don Chisciote su chi disigiaiat, chi carchi

Page 34: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

34

Don Chisciote de sa Màntzia

nanu fiat signalende sa bènnida sua, e de gasi cun un’allegria istrana fiat lòmpidu a sa locanda e a sas damas, chi, comente aiant bidu be-nende a un’òmine armadu de cudda manera, e cun lantza e iscudu, totu timende fiant pro intrare a sa locanda; ma don Chisciote si nde fiat dadu, dae sa fua, chi fiant timende, e artziende·si sa bisera de cartone e iscoberende sa cara sica e pruerosa, totu cumpridu e cun boghe locanda ddis aiat naradu: – Non si nche fuant sas segnorias bostras, nen timant vitupèriu perunu; ca a s’òrdine de cavalleria chi professo non tocat ne ispetat a nde fàghere a nemos, e prus pagu a donzellas de gasi distintas, comente sas figuras bostras dimustrant.

Sas pitzocas dd’abbaidaiant e fiant chirchende·ddi cun sos ogros sa cara, chi sa bisera mala dd’ammuntaiat; ma comente si fiant intèn-didas mutende donzellas, cosa de gasi a tesu dae sa professione isso-ro, nde ddis fiat essidu su rìsidu, e issara a don Chisciote nde ddi fiat partu male e ddis aiat naradu: – No ddis deghet a sas galanas a si nde rìere pro vanas cajones, ma non bos ddu naro pro bos brigare o pro ca bos nde pàrgiat male ca inoghe isto pro bos riverire ebbia.

Ma sas segnoras, siat ca non cumprendiant cuddu limbàgiu de gasi istranu siat pro sa figura male trassada de su cavalieri nostru, prus ridiant, e prus issu s’arrennegaiat; e si fiat arrennegadu prus e prus si pròpiu issara non fiat essidu su pasaderi, chi pro èssere grassu meda fiat patzìficu meda. E bidende cudda figura isbardel-lada, armada de armas de gasi disuguales, comente fiant sas istafas, lantza, iscudu y corsete, fiat giai giai a puntu de fàghere cumpangia. Imbetzes, timende totu cuddu armamentu, aiat detzìdidu de ddu faeddare cun garbu, e dd’aiat naradu: – Si vostè est chirchende pasu, su cavalieri, francu su letu (ca in custa locanda non nche nd’at man-cu unu), totu su restu dd’at a agatare in abbundàntzia.

Bidende don Chisciote s’umilesa de su cumandante de sa for-talesa, ca de gasi ddi pariant a issu su pasaderi e sa locanda, aiat ri-spostu: – Pro me, segnor casteddanu, andat bene cale si siat cosa, ca

trastos meos sunt sas armas, e su pasu su gherrare etc.

Page 35: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

35

Miguel de Cervantes

Su mere aiat pensadu ca dd’aiat naradu casteddanu ca ddi fiat partu de cuddos bonos de Castìllia, mancari issu fiat andalusu e de sos de sa praja de Sanlúcar29, ladrone non prus pagu de Cacu30, non prus pagu malandrinu che un’istudiantadu pàgiu, e de gasi l’aiat rispostu: – E issara pro corcare rocas tostas, e su dormire bigiare; e essende de gasi, si nde podet finas calare, essende seguru de atzapare in custa barraca ocasione e ocasiones pro no dormire totu un’annu, e prus galu in una note.

E narende custu, aiat aferradu s’istafa a don Chisciote, chi nd’a-iat fatu de traballu a nde calare, che a unu chi in totu cudda die no aiat mandigadu.

A coa aiat naradu a su mere de ddi tènnere coidadu a su caddu, ca fiat su mègius pegus chi mandigaiat pane in su mundu. Su pasa-deri dd’aiat abbaidadu e no ddi fiat partu de gasi bonu comente na-raiat don Chisciote, mancu su mesu; e ponende·ddu in s’istalla, fiat torradu a bìdere su chi cheriat s’istràngiu, chi fiant disarmende·ddu sas donzellas, giai torradas a paghe cun issu. E, mancari dd’aiant leadu su petorale e s’ispallone, no dd’aiant ischidu nen pòdidu di-sincassiare sa gula, nen bogare sa malecontza tzelada, chi giughiat acapiada cun cordiolas birdes, e tocaiat a ddas segare, ca non si po-diant iscapiare sos nodos; ma issu no dd’aiat permìtidu de peruna manera; e de gasi fiat abarradu totu cuddu note cun sa tzelada posta, chi fiat sa prus figura istrana e gratziosa chi si podet pensare; e can-do fiant disarmende·ddu, sigomente issu immaginaiat chi cuddas leadas e batidas chi ddu fiant disarmende fiant segnoras printzipales e damas de cuddu casteddu, ddis aiat naradu totu cumpridu:

– Mai istesit cavalieri dae damas riveridu,

che a don Chisciote nostru dae sa bidda bennidu;

donzellas coidad’ant a issu, printzipessas su runtzinu,

29) Logu connotu in cuddu tempus ca ddo’abitaiat mala gente.30) Cacu, fìgiu de Vulcanu, aiat furadu sas gamas de Èrcole.

Page 36: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

36

Don Chisciote de sa Màntzia

o Runtzinante, ca custu est su nùmene, segnoras meas, de su caddu, e don Chisciote de sa Màntzia su meu; ca bidu ca non mi cheria iscobertu finas a cando sas impresas fatas a su servìtziu bostru e proe non m’aiant iscobertu, sa fortza de acomodare a su propòsitu pre-sente custu poema betzu de Lantzillote est istadu sa càusa chi iscais su nùmene meu in antis de s’ora; ma at a bènnere su tempus chi sas segnorias bostras mi cumandent e deo ubbida, e su valore de su bratzu meu iscobèrgiat su disìgiu chi tèngio de bos serbire.

Sas pitzocas, chi non fiant afitianadas a intèndere retòricas sìmi-les, non torraiant paràula; dd’aiant pregontadu si cheriat mandigare carchi cosa ebbia.

– Cale si siat cosa dia mandigare deo – aiat rispostu don Chi-sciote – ca a su chi sento ddoe diat dèghere meda.

Ma pròpiu cudda die fiat una chenàbura, e ddo’aiat in totu sa locanda unu tale de unu pische ebbia, chi in Castìllia ddi narant merlutzu, e in Andalusia bacalà, e in aterue pische salidu, e in àteras trotischedda.

Dd’aiant pregontadu si no est chi sa segnoria sua diat mandi-gare trotischedda, ca non ddo’aiat àteru pische de ddi dare a man-digare.

– Giai chi ddo’at trotischedda meda, – aiat rispostu don Chi-sciote – podides serbire una trota; ca pro me est uguale chi mi diant oto reales in minudu o una petza de oto. Cantu prus, chi diat pòdere èssere chi esserent custas trotischeddas che s’angione chi est mègius de sa berbeghe, e su porcheddu de unu porcu. Ma siat comente siat, fortza, ca su traballu e su pesu de sas armas non si podent tragiare sena su guvernu de sas istentinas.

Dd’aiant postu sa mesa in sa ghenna de sa locanda pro su fri-scu, e su mere nche dd’aiat leadu una portzione de bacalà, male infustu e peus cotu, e unu pane nieddu e mugoradu che a sas armas suas. Ma faghiat a rìere su de ddu bìdere mandighende, ca sigomen-te giughiat sa tzelada posta e teniat sa bisera artziada, non si podiat pònnere nudda in buca cun sas manos suas, si calicunu àteru non si dda daiat e poniat; e duncas una de cuddas segnoras dd’agiuaiat. Ma a ddi dare a bufare non fiat possìbile, e no ddu fiat istadu si su

Page 37: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

37

Miguel de Cervantes

mere no aiat istampadu una canna e, postu unu chirru in sa buca, a s’àteru ddi ghetaiat su binu; e, tantu pro non segare sas cordiolas de sa tzelada, totu custu ddu retziat cun passèntzia. In cuddu momen-tu fiat lòmpidu a sa locanda unu crastadore de porcos, e comente fiat lòmpidu aiat sonadu su pipajolu bator o chimbe bortas, cosa chi dd’aiat cunfirmadu a don Chisciote chi fiat in carchi casteddu fa-madu, e chi ddu serbiant cun mùsica, e chi su merlutzu fiant trotas, su pane biancu, e sas fèminas malas damas, e su pasaderi casteddanu de su casteddu; e cun custu fiat soddisfatu de sa detzisione e de sa essida sua. Ma su chi prus ddi doliat fiat su de non si bìdere armadu cavalieri, ca ddi pariat ca non si podiat pònnere cun deretu in aven-tura peruna sena retzire s’investidura de cavalleria.

Page 38: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

38

cAPÌtulu iii

In ue si contat sa manera gratziosa chi aiat tentu don Chisciote de s’armare cavalieri

E de gasi, afrigidu dae custu pensamentu, aiat finidu in presse cudda chenighedda de locanda. A coa aiat mutidu a su pasaderi, e inserrende·si cun issu in s’istalla, si fiat inghenugradu in dae in antis suo, narende·ddi: – Non mi nd’apo a pesare mai dae ue so, cavalieri balente, finas a cando sa cortesia sua mi cuntzedat unu donu chi pedire ddi chèrgio, chi at a redundare in alabàntzia sua e a proe de su gènere umanu.

Su pasaderi, chi bidiat s’istràngiu in pees suos e intendiat custos arresonos, si dd’abbaidaiat a buca aberta, sena ischire ite fàghere o ddi nàrrere, e insistiat pro nde ddu fàghere pesare. Ma cuddu no aiat chertu, bassu chi dd’aiat naradu chi issu ddi cuntzediat su donu chi ddi pediat.

– Non m’isetaiat nudda de mancu dae sa magnefitzèntzia sua manna, segnore meu, – aiat rispostu don Chisciote – e de gasi ddi naro ca su donu chi dd’apo pedidu, e dae sa liberalidade sua m’est istadu cuntzèdidu, est chi cras etotu mi depet ordinare cavalieri, e custu note in sa capella de custu casteddu bostru apo a bigiare sas armas; e cras, comente apo naradu, s’at a cumprire su chi tantu disìgio, pro pòdere, comente s’ispetat, andare pro totu sas bator par-tes de su mundu chirchende sas aventuras a proe de sos bisongiosos, comente ddi tocat a sa cavalleria e a sos cavalieris errantes, comente so deo, chi su disìgiu a sìmiles impresas se inclinat.

Su pasaderi, chi comente amus naradu, fiat roba de galera, e giai teniat carchi suspetu chi a s’istràngiu ddi mancaiat cosa, si nde fiat cumbintu de su totu cando aiat intèndidu cuddos arresonos. E pro tènnere de ite rìere cuddu note, aiat detzìdidu de ddi pònnere in mente; de gasi dd’aiat naradu ca fiat intzertadu in su chi disigiaiat

Page 39: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

39

Miguel de Cervantes

e pediat, e chi cuddu proponimentu fiat pròpiu e naturale de sos cavalieris printzipales comente pariat issu, e comente mustraiat su presèntzia galana, e chi issu matessi, in sos annos de sa gioventude si fiat ghetadu a cussa arte onorada, andende peri su mundu in chirca de aventuras, sena àere lassadu sos Percheles de Málaga, sas Islas de Riarán, Compás de Sivìllia, Azoguejo de Segovia, Olivera de Valènt-zia, Rondilla de Granada, Praja de Sanlúcar, Potro de Córdoba, e sas Ventillas de Toledo31, e àteras partes diferentes in ue fiat istadu aiat praticadu, lèbiu de pees e lestru de manos, faghende tortos meda, corchende·si cun viudas meda, isfaghende unas cantas donzellas, e trampende a orfaneddos meda, e in fines, faghende·si a connòschere pro cantas àulas de giustìtzia e tribunales ddo’at in totu s’Ispagna. E a ùrtimu si fiat ritiradu in cuddu casteddu suo, in ue biviat cun totu sos benes, suos e angenos, retzende totu sos cavalieris errantes de cale si siat calidade e cunditzione fiant, petzi pro s’afetu meda chi ddis teniat, e pro chi partzirent cun issu su chi teniant, pro paga de su bonu disìgiu suo.

Dd’aiat naradu puru ca in cuddu casteddu suo non ddo’aiat capella peruna in ue pòdere bigiare sas armas, ca nche dd’aiant ghe-tada pro dda fàghere a nou; però in casu de bisòngiu issu ischiat ca si podiant bigiare in cale si siat logu, e chi cuddu note ddas podiat bigiare in unu corrale de su casteddu. E a mangianu, si Deus che-riat, diant fàghere sas tzerimonias chi ddoe cheriant de manera chi esseret ordinadu cavalieri, e cavalieri de gasi chi non ddoe podiat àere aterunu in su mundu.

Dd’aiat pregontadu si giughiat dinari; dd’aiat torradu don Chi-sciote chi non giughiat unu soddu, ca issu no aiat lèghidu mai in sos contos de sos cavalieris errantes chi nde giughiant. Issara su pa-saderi aiat naradu ca s’isballiaiat: ca finas si in sos contos non ddoe fiat iscritu, ca ddi pariat a sos autores chi non ddo’aiat bisòngiu de iscrìere una cosa de gasi crara e netzessària comente fiat a giùghere dinari e camisas netas, non tocaiat a crèere chi non nde giughiant; e de gasi depiat istare seguru e trancuillu chi totu sos cavalieris er-

31) Totu logos abitados dae mala gente.

Page 40: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

40

Don Chisciote de sa Màntzia

rantes, chi tantos libros nde sunt prenos e atestados, giughiant bene prenas sas bussas pro su chi ddis podiat capitare; giughiant puru ca-misas e una cassiedda prena de unguentos pro curare sas feridas chi retziant, ca non semper in sos campos e desertos, in ue si gherraiat e abarraiant fertos, ddo’aiat chie ddos curaret, si giai non teniant carchi incantadore sàbiu a amigu chi luego ddos sucurriat, batende in àera, in carchi nue, carchi donzella o nanu cun carchi ampolla de cudda infusione, chi assagende·nde carchi gùtiu, deretu abarraiant sanos de sas pragas e feridas, comente chi no aerent tentu dannu perunu. Ma si puru custu non ddoe fiat, sos cavalieris de issara te-niant sa seguràntzia chi sos iscudieris esserent provistos de dinari e àteras cosas chi ddis bisongiaiant, comente fascas e unguentos pro si curare; e cando capitaiat chi cuddos cavalieris non teniant iscudieris – chi fiat pagas e raras bortas – issos etotu giughiant totu in bèrtu-las fines, chi agiumai non si bidiant, in gropa de su caddu, ca non nde podiant fàghere a mancu; ca si non pro custu motivu, custu de giùghere bèrtulas non fiat ammìtidu meda intre sos cavalieris erran-tes; e pro custu ddi daiat comente cussìgiu, ca galu si ddu podiat cumandare comente a su figiolu, chi luego ddu diat èssere, de non biagiare prus sena dinari e sena cuddas provistas, e chi diat bìdere cantu bene ddis diant torrare a contu cando prus pagu ddoe pen-saiat. Don Chisciote dd’aiat promìtidu de fàghere su chi ddi cus-sigiaiat, cun totu puntualidade; e de gasi aiant istabilidu de bigiare sas armas in unu corrale mannu, chi fiat a costàgiu de sa locanda. Don Chisciote ddas aiat regortas totu, ddas aiat postas a subra de unu lacu chi fiat acanta de unu putzu, e, imbratzende s’iscudu, aiat aferradu sa lantza e cun modu elegante aiat cumintzadu a passigiare in dae in antis de su lacu; e cando aiat cumintzadu su passìgiu, fiat cumintzende a intrare su note.

Su pasaderi aiat contadu a totu sos chi fiant in sa locanda su machine de s’istràngiu, sa bìgia de sas armas e s’investidura de ca-valleria chi fiat isetende. Ispantados dae cudda genia de gasi istrana de machine, fiant andados a dd’abbaidare dae tesu, e aiant bidu ca, trancuillu e selenu, una borta passigiaiat, un’àtera ograiat sas armas una bona iscuta. Su note fiat intradu; ma cun una luna de gasi prena

Page 41: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

41

Miguel de Cervantes

de crarore chi pariat s’astru chi si dd’aiat prestadu, de manera chi su chi su cavalieri noitzolu faghiat ddu bidiant totus bene bene.

Issara a unu de sos mulatieris chi fiant in sa locanda ddi fiat bènnidu a conca de abbare sos mulos, e tocaiat a nde leare sas armas de don Chisciote, chi fiant a subra de su lacu. E issu bidende·ddu benende dd’aiat naradu a forte: – Oh tue, chie si siat chi sias, cava-lieri atrividu, chi cheres tocare sas armas de su prus cavalieri errante balente chi mai s’at chintu ispada, abbàida su chi faghes, e no ddas toches, si non cheres lassare sa vida comente paga de s’atrivimentu!

Su mulatieri si nde fiat incuradu de custos arresonos – e aiat isballiadu, ca fiat a s’incurare de sa salude – antis, aferrende·ddas a sas corrias, ddas aiat iscutas a tretu mannu, e, comente dd’aiat bidu, don Chisciote aiat artziadu sos ogros a chelu pensende – a su chi pariat – a sa segnora sua Dultzinea, e aiat naradu: – Agiuade·mi se-gnora mea in custu primu afrontu chi a custu petus vassallu bostru si dd’oferit: non mi faltet in custu primu perìgulu su favore bostru e amparu.

E cun custos arresonos e àteros sìmiles, lassende s’iscudu, aiat art-ziadu sa lantza a duas manos e dd’aiat dadu un’isconcada de gosi forte a su carreteri chi nche fiat rutu a terra de gasi malecontzu chi, si nde dd’aiant dadu ateruna, no aiat tentu bisòngiu de mèigu a ddu curare. A coa, aiat regortu sas armas e fiat torradu a passigiare cun sa pròpiu trancuillidade de in antis. Dae in ie a pagora, sena ischire su chi fiat capitadu – ca su mulatieri fiat galu istontonadu – nde fiat lòmpidu aterunu cun sa pròpiu bidea de abbare sos mulos; e comente nd’aiat bogadu sas armas pro isbarratzare su lacu, sena chi don Chisciote fa-eddaret una paràula e sena pedire favore a nemos, aiat lassadu torra s’iscudu e aiat artziadu torra sa lantza, e sena de dda truncare, nd’aiat fatu prus de tres pìculos de sa conca de su segundu carreteri, ca si dd’aiat aberta in bator. A su sonu aiat acudidu totu sa gente de sa locanda, e su pasaderi puru. Bidende custu, don Chisciote aiat im-bratzadu s’iscudu, e postu manu a s’ispada aiat naradu: – Oh, segnora de sa bellura, isfortzu e vigore de su coro meu indebilitadu! Como est tempus chi torres sos ogros de s’etzellèntzia tua a custu cavalieri disditzadu, chi una betze aventura manna est isetende!

Page 42: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

42

Don Chisciote de sa Màntzia

Cun custu aiat leadu, segundu issu, tantu ànimu chi finas si ddi atacarent totu sos mulatieris de su mundu no aiat fatu unu passu in segus. Sos cumpàngios de sos fertos chi ddos aiant bidos de gasi aiant cumintzadu dae tesu a iscùdere a pedra a don Chisciote, chi mègius chi podiat s’amparaiatcun s’iscudu e non s’atriviat a s’istesia-re dae su lacu pro no abbandonare sas armas. Su pasaderi fiat abo-ghinende a ddu lassare, ca giai si dd’aiat naradu cantu fiat macu, e chi comente macu si dda diat isfrancare, mancari ddos diat ochìere totus. E prus aboghinaiat don Chisciote, mutende·ddos isfidiados e traitores, e chi su segnore de su casteddu fiat unu fellone e cavalieri malassortidu, ca de gasi permitiat de tratare a sos cavalieris errantes, e chi si aiat retzidu s’investidura de cavalleria già si dd’aiat fata bìde-re issu s’isfidiada: – Ma de boisàteros, canàllia bassa e vile, mi nd’in-curo; iscudide, assortide, benide e ofendide·mi a cantu podides, ca ais a bìdere sa paga chi ais a tènnere de s’agràviu e iscortesia bostra.

E naraiat custas cosas de gasi atzudu, chi aiat fatu a tìmere a sos chi fiant agrendende·ddu; e pro custu e pro sos cussìgios de su pasaderi aiant finidu de iscùdere, e issu aiat lassadu retirare a sos fertos, e fiat torradu a sa bìgia de sas armas cun sa matessi calma e sussegu de in antis.

A su pasaderi no ddis fiant pràghidas sas brullas de s’istràngiu e aiat detzìdidu de dda segare in curtzu e de ddi dare cuddu diàulu de òrdine de cavalleria deretu, in antis chi capitaret ateruna disgràtzia. E de gasi, acostende·ddi, si fiat iscusadu de s’insolèntzia chi cud-da gentighedda aiat tentu cun issu, sena chi issu nd’esseret ischidu nudda; ma chi già fiant istados punidos pro s’atrivimentu issoro. Dd’aiat naradu, comente giai aiat fatu, chi in cuddu casteddu non ddo’aiat capella, e pro su chi abarraiat de fàghere mancu ddoe nd’a-iat bisòngiu; ca totu sa chistione de èssere investidu cavalieri fiat a dare unu corpu a gatzile e unu a coddos, a su chi ischiat issu de su tzerimoniale de s’investidura, e chi si podiat fàghere in mesu de su sartu; e chi giai aiat cumpridu bigende sas armas, ca cun duas oras ebbia si cumpriat, e tantu prus chi issu ddoe fiat abarradu prus de bator. Don Chischiote si dd’aiat crèidu totu, e aiat naradu ca issu fiat in ie prontu a ubbidire, e de concruire su prus in antis possìbile;

Page 43: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

43

Miguel de Cervantes

ca si ddu diant torra atacare, e fiat giai armadu cavalieri, non pen-saiat de lassare a persone bia in su casteddu, francu sas chi issu diat ordinare, chi ddas diat lassare pro respetu. Ammonidu e timerosu duncas su casteddanu aiat batidu unu libru in ue marcaiat sa pàgia e sa proenda chi daiat a sos mulatieris, e cun unu cantu de candela chi dd’aiat batidu unu pitzocu, e cun sas duas donzellas giai mentua-das, fiat andadu a ue Don Chisciote, e dd’aiat ordinadu de s’inghe-nugrare, e leghende in su manuale – comente chi esseret narende carchi preghiera – a mesu letura aiat artziadu sa manu, e dd’aiat dadu unu bellu corpu a tzugru, e a coa cun s’ispada sua etotu unu corpigheddu a coddos, semper murmutende a bellu comente chi es-seret preghende. Fatu custu aiat cumandadu a una de cuddas dama de ddi chìnghere s’ispada, e dd’aiat fatu cun disinvoltura meda e discretzione, ca non fiat un’isfortzu de pagu a no intelare a rìere a ogna passu de cudda tzerimònia; ma sas proesas chi giai aiant bidu de su cavalieri ddis teniant sa risa a trùmbulos. Chinghende·ddi s’i-spada aiat naradu sa bona segnora: – Deus fatzat a sa segnoria bostra bonu cavalieri venturosu e ddi diat ventura in sas brigas.

Don Chisciote dd’aiat pregontadu ite ddi naraiant, pro ischire dae issara in dae in antis a chie ddi depiat pro su favore retzidu, ca fiat pensende de ddi dare novas de s’onra chi diat otènnere pro su valore de su bratzu suo. Issa aiat rispostu totu ùmile chi ddi naraiant sa Tolosa, e chi fiat fìgia de unu tzapuladore, de Toledo, chi biviat acanta de sas butegas de pratza Sancho Bienaya, e chi in ue si siat chi esseret istada ddu diat serbire e ddu diat tènnere a segnore. Don Chisciote dd’aiat torradu ca pro more suo ddi fagheret favore chi dae issara in dae in antis si diat pònnere don e si mutiret donna Tolosa. Issa si dd’aiat promìtidu; e s’àtera dd’aiat postu s’isprone, e cun issa aiat tentu belle su pròpiu chistionu chi cun sa de s’ispada. Dd’aiat pregontadu ite ddi naraiant e aiat naradu sa Molinàrgia, e chi fiat fìgia de unu molinàrgiu onestu32 de Antequera; e a issa puru dd’aiat pedidu Don Chisciote a si pònnere don, e de si mutire don-na Molinàrgia, oferende·ddi servìtzios e favores suos.

32) Sos molinàrgios teniant fama de gente pagu onesta.

Page 44: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

44

Don Chisciote de sa Màntzia

Fatas duncas in unu paterefiliu sas tzerimònias finas a issara in ie mai bidas, don Chisciote non bidiat s’ora de si bìdere a caddu e de essire in chirca de aventuras; e ponende luego sa sedda a Runtzi-nante, fiat sètzidu, e apressende a su mere, dd’aiat naradu cosas de gosi istranas, torrende·ddi gràtzias pro su favore de dd’àere ordi-nadu cavalieri, chi non faghet mancu a ddas riferire. Su pasaderi, bidende·ddu giai foras de sa locanda, cun non prus pagu retòricas, finas si cun prus pagu paràulas, aiat rispostu a sas suas, e sena de ddi pedire su contu de sa locanda, dd’aiat lassadu andare in bonora.

Page 45: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

45

cAPÌtulu iV

De su chi fiat capitadu a su cavalieri nostru cando fiat essidu dae sa locanda

E s’ora de s’arbèschida diat èssere istada cando don Chisciote fiat essidu dae sa locanda, de gasi cuntentu, pagesu e presadu pro si bìdere investidu cavalieri, chi su gosu ddi essiat dae sas chingras de su caddu. Ma benende·ddi a conca sos cussìgios de su mere pro cud-das provistas chi depiat giùghere, mescamente sas de su dinari e de sas camisas, aiat detzìdidu de torrare a domo e de fàghere provista de totu, e de un’iscudieri, faghende su contu de incarrigare a unu massaju bighinu suo, chi fiat pòveru e cun fìgios, ma addatu pro s’arte de s’iscuderia de sa cavalleria. Cun custu in conca aiat ghiadu a Runtzinante a sa bidda sua, e issu, agiumai comente chi esseret connotu sa volontade sua aiat cumintzadu a caminare cun tanta gana chi pariat chi non poniat sos pees in terra.

No aiant caminadu meda cando ddi fiat partu chi a manu de destra dae su fitu de unu padente, fiant essende boghes lenas, co-mente de persone chi si lamentat; e comente ddas aiat intèndidas aiat naradu: – Gràtzias a su chelu siant pro su favore chi mi faghet, ca de gasi in presse mi ponet in dae in antis s’ocasione chi potza cumprire su chi depo a s’arte mea e chi potza goddire su frutu de sos bonos disìgios meos. Custas boghes de seguru sunt de carchi bisongiosu o bisongiosa, chi tenet bisòngiu de su favore e agiudu meu.

E furriende sa brìllia aiat incaminadu a Runtzinante a ue ddi pariat chi essiant sas boghes; e a pagu passos chi fiat intradu in su padente, aiat bidu un’ebba acapiada a unu chercu, e acapiadu a aterunu a unu pitzocu a dossu nudu, de unos bìndighi annos de edade, chi fiat su chi fiat ponende sas boghes, e a resone, ca fiat iscudende·ddu a chintòrgia unu sartàrgiu de bona presèntzia, e ogna corpu dd’acumpangiaiat cun una briga o unu cussìgiu. Ca

Page 46: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

46

Don Chisciote de sa Màntzia

naraiat: – Sa limba muda e sos ogros allutos. E su pitzocu rispondiat: – No ddu torro a fàghere, su mere; pro

sa passione de Deus, no ddu torro a fàghere, bos promito de dare prus atentzione dae como in dae in antis cun sa roba.

E bidende don Chisciote su chi fiat capitende, cun boghe ar-rennegada aiat naradu: – Cavalieri iscortesu, no andat bene a bos dda leare cun chie non si podet difèndere; setzide a caddu e leade sa lantza – ca teniat puru una lantza arrimada a su chercu, in ue fiat acapiada s’ebba – ca bos apo a fàghere a cumprèndere chi est cosa de covardos sa chi seis faghende.

Su sartàrgiu, chi s’aiat bidu a subra sua cudda figura prena de armas, brandende sa lantza in cara, si fiat bidu mortu, e a sa bona aiat rispostu: – Su cavalieri, custu pitzocu chi so castighende est unu tzeracu meu, chi m’ammirat una gama de berbeghes chi tèngio ino-ghe acanta, e est de gasi discoidadu ca ogna die mi nde mancat una; e sigomente castigo su discòidu o villiacheria sua, narat ca ddu fatzo de miseràbile, ca no ddi pago sa giorronada chi ddi depo, e pro Deus e pro s’ànima mea si no est narende fàulas!

– “Est narende fàulas”, e ddu bogas a faulàrgiu in dae in an-tis meu, miseràbile villanu? – aiat naradu don Chisciote. – Pro su sole chi nos illùgherat, como bos passo dae parte a parte cun custa lantza: pagade·ddu luego sena replicare; si nono, pro su Deus chi nos reget, chi bos concrua e anichile como etotu. Iscapiade·ddu luego.

Su sartàrgiu aiat abbassadu sa conca, e sena torrare paràula aiat iscapiadu a su tzeracu, chi don Chisciote dd’aiat pregontadu cantu ddi depiat su mere. Issu aiat naradu noe meses, e sete reales ogna mese. Don Chisciote aiat fatu su contu, e aiat carculadu chi faghiat in totu setantatrès33 reales, e dd’aiat naradu a su sartàrgiu de ddos bogare deretu, si non cheriat mòrrere pro cuddu. Su timerosu vil-lanu aiat rispostu, chi pro su passu chi fiat e su giuramentu chi aiat fatu – e galu no aiat giuradu nudda –, chi non fiant meda, ca che-riant iscontados e carculados tres pajas de iscarpas chi dd’aiat dadu,

33) Errore, chissai fatu a posta dae s’autore pro fàghere a bìdere su machine de don Chisciote.

Page 47: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

47

Miguel de Cervantes

e unu reale de duos salassos chi dd’aiant fatu essende malàidu.– Andat bene sa cosa, – aiat torradu don Chisciote – ma nde

cherent bogadas sas iscarpas e sos salassos pro sos atzotos chi sena neghe dd’ais dadu, ca si issu at segadu sa pedde de sas iscarpas chi bois ais pagadu, bois dd’ais segadu sa de su corpus; e si su barbieri34 dd’at tiradu sàmbene essende malàidu, bois de sanu si dd’ais tiradu; e duncas dae custu chirru non bos depet nudda.

– Su malu est, segnor cavalieri, chi non giugo dinari inoghe: chi bèngiat Andrés cun megus a domo, ca dd’apo a pagare unu reale a subra de s’àteru.

– Andare cun issu, – aiat naradu su pitzocu – torra? Mancu mortu! Nosse, mancu a ddoe pensare; ca si m’atzapat solu m’iscòr-giat che a unu Santu Bartolomeu.

– No dd’at a fàghere – aiat torradu don Chisciote-: bastis chi si ddu òrdinet e m’at a pònnere in mente; e bastis chi mi ddu giuret pro sa lege de cavalleria chi at retzidu, chi dd’apo a lassare lìberu e apo a assegurare sa paga.

– Ite seis narende, su segnore – aiat naradu su pitzocu –, azi ca custu mere meu no est cavalieri, e no at retzidu investidura peruna de cavalleria; chi est Juan Haldudo su ricu, de Quintanar.

– Custu importat pagu, – aiat torradu paràula don Chisciote – ca ddoe podet àere finas Haldudos cavalieris; cantu prus chi ognunu est fìgiu de sas òperas suas.

– Già est beru, – aiat naradu Andrés – ma custu mere meu de ite òperas est fìgiu, si mi negat sa giorronada e su suore e su traballu?

– No ddu nego, Andrés caru, – aiat rispostu su massaju – e faghide·mi su praghere de bènnere cun megus; ca deo giuro, pro totu sos òrdines de cavalleria chi ddo’at in su mundu, de bos pagare, comente apo naradu, unu reale a subra de s’àteru, e finas profuma-dos.

– De su profumu bos istràvio, aiat naradu don Chisciote –, dage·si·ddos in reales, ca cun custu mi nd’isto; e a ddu cumprire co-mente ais giuradu siat; si nono, pro su matessi giuramentu bos giuro de torrare a bos chircare e a bos castigare, e bos apo a agatare mancari

34) Sos barbieris faghiant finas sos mèigos.

Page 48: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

48

Don Chisciote de sa Màntzia

bos ais a cuare comente una tziligherta. E si cherides ischire chie bos ddu cumandat, pro èssere de veras obligadu a cumprire, bos fatzo a ischire ca deo so don Chisciote de sa Màntzia balente, su isfaghedore de agravios e ingiustìtzias; e bage cun Deus, e non bos essat dae con-ca su chi est promìtidu e giuradu, a pena de sa pena pronuntziada.

E narende custu aiat ispronadu a Runtzinante, e luego si nche fiat istesiadu dae issos. Su sartàrgiu dd’aiat postu in fatu cun sos ogros, e cando aiat bidu chi nche fiat foras dae su padente e chi non si bidiat prus, si fiat furriadu a su tzeracu e dd’aiat naradu: – Benide inoghe, fìgiu meu; chi bos chèrgio pagare su chi bos depo, comente cuddu isfaghedore de agravios m’at ordinadu.

– Ah balla ca como ais a cumprire s’òrdine de cuddu bonu ca-valieri, chi bivat milli annos; – aiat naradu Andrés – chi comente est balente e bonu giùighe, viva Roque, chi si non mi pagat, chi torret e fatzat su chi at minetzadu!

– Balla ca emmo – aiat naradu su sartàrgiu – ma pro su meda chi bos chèrgio, chèrgio crèschere su dèpidu pro crèschere sa paga.

E aferrende·ddu a su bratzu, dd’aiat torradu a acapiare a su cher-cu, in ue dd’aiat iscutu tantos atzotos chi agiumai dd’aiat mortu.

– Mutide como, segnor Andrès, su isfaghedore de agravios – naraiat su sartàrgiu – ais a bìdere comente no isfaghet custu. Finas si creo chi no est finidu, ca est bendende·mi gana de bos iscorgiare biu, comente fiais timende.

Ma, a sa fine, dd’aiat iscapiadu, e dd’aiat dadu su permissu de andare a chircare a su giùighe suo, pro chi eseguiret sa sentèntzia pro-nuntziada. Andrés si nche fiat andadu totu mustrèchidu, giurende de andare a chircare a don Chisciote de sa Màntzia balente, e de ddi contare a finu a finu su chi ddi fiat capitadu, e chi si ddu depiat pagare a sete bortas. Ma in tantu, issu si nche fiat andadu pranghende, e su mere fiat abarradu riende.

E de custa manera aiat disfatu s’agraviu don Chisciote balente, chi, totu cuntentu pro su fatu, e parende·ddi chi aiat dadu printzì-piu artu e ditzosu a sas cavallerias suas, totu soddisfatu fiat caminen-de fache a bidda sua, narende a mesu boghe: – Già ti podes nàrrere ditzosa subra de cantas bivent in sa terra, oh subra de sas ermosas

Page 49: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

49

Miguel de Cervantes

ermosa Dultzinea del Toboso, ca t’est capitada sa sorte de tènnere sugetu e rèndidu a totu sa volontade tua e praghere a unu cavalieri de gasi balente e numenadu, comente ddu est e at a èssere don Chisciote de sa Màntzia, chi, comente ischint totus, eris at retzidu s’investidura a cavalieri, e oe at disfatu su peus tortu e agraviu chi at cajonadu s’ingiustìtzia e fatu sa crudelidade: oe nd’at leadu dae ma-nos s’atzotu a cuddu inimigu disapiadadu chi sena motivu perunu fiat arropende a cuddu infante delicadu.

In cudda fiat lòmpidu a unu caminu chi si partziat in bator, e a coa ddi fiat bènnidu a conca sas rughes de caminos in ue sos cavalieris errantes si poniant a pensare a cale chirru diant andare; e pro ddos imitare, fiat abarradu un’iscuta firmu; e a pustis de si dd’àere pensadu bene aiat isortu sa brìllia a Runtzinante, lassende sa volontade sua a sa de su runtzinu, chi aiat postu mente a sa prima intentzione sua, chi fiat de andare s’istalla sua.

A pustis de unas duas mìllias, don Chisciote aiat bidu unu fruscu de gente chi, comente si fiat ischidu a coa, fiant mercantes toledanos, chi fiant andende a comporare a Murcia. Fiant ses, e giu-ghiant parasoles, cun àteros bator tzeracos a caddu e tres pitzinnos de mula a pee. Comente ddos aiat bidos don Chisciote s’aiat imma-ginadu chi fiat cosa de un’aventura noa, e pro istòrchere de su totu cantu a issu ddi pariat possìbile sos passos chi aiat lèghidu in sos li-bros suos, ddi fiat partu chi beniat adatu unu chi pensaiat de fàghe-re. E de gasi cun modu gentile e intrèpidu si fiat bene assentadu in sos istafas, aiat istrintu sa lantza, s’aiat postu s’iscudu in petus e in mesu caminu fiat isetende chi cuddos cavalieris errantes esserent lòmpidos, ca issu cuddu pensaiat e creiat chi fiant; e cando fiant lòmpidos a tretu chi si podiant bìdere e intèndere, don Chisciote aiat artziadu sa boghe, e cun espressione arrogante aiat naradu:

– Chi nemos si movat, si nemos non cunfessat chi non ddo’at in su mundu prus donzella bella de s’imperadora de sa Màntzia, Dultzinea del Toboso sena pari.

Sos mercantes si fiant firmados intendende custos arresonos e bidende sa figura istrana de su chi ddos naraiat; e siat pro una cosa siat pro s’àtera si fiant abbigiados de su machine de su mere; ma

Page 50: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

50

Don Chisciote de sa Màntzia

cheriant bìdere a bellu a bellu in ue paraiat cudda cunfessione chi ddis pediat; e unu de issos, chi fiat unu pagu brullanu e discretu meda dd’aiat naradu: – Su cavalieri, nois no ischimus chie est cussa bona segnora chi narades; ammustrade·si·dda: ca si est de gasi bella comente seis narende de bona gana e sena apretu perunu amus a cunfessare sa beridade chi dae parte bostra nos est pedida.

– Si bos dda dia ammustrare – aiat torradu Don Chisciote –, ite diais fàghere boisàteros pro professare una beridade de gasi nòdi-da? S’importàntzia est chi sena de dda bìdere ddu depides crèere, cunfessare, afirmare, giurare e difèndere; e si nono, seis in batàllia cun megus, gente mostruosa e superba. Chi, siat chi bengeis a unu a unu, comente pedit s’òrdine de cavalleria, o totu paris, comente est costumàntzia e malu usu de sa rèpula bostra, inoghe bos iseto, fidende in sa resone chi dae parte mea tèngio.

– Su cavalieri, – aiat torradu su mercante – in nùmene de totu custos prìntzipes chi semus inoghe, chi, pro no carrigare sas cussèntzias nostras, professende una cosa chi nois no amus mai bidu ne intèndidu, e in prus essende a dannu de sas imperadoras e reinas de Alcarria e Estremadura, sùplico a vostè de nos fàghere su praghe-re de nos ammustrare carchi ritratu de cussa segnora, mancari siat mannu che a unu granu de trigu; chi dae su filu nd’amus a bogare atzola, e amus a abarrare cun custu soddisfatos e seguros, e vostè at a abarrare cuntentu e pagadu; e creo puru chi semus giai tantu de acordu chi finas si su ritratu nos ammustret ca est bisoga e chi dae s’ogru chi tenet ddi calat tzinabru e sùrfuru, mancari de gasi, pro cumpràghere a vostè, amus a nàrrere in favore suo totu su chi cheret.

– No ddi calat, canàllia infame, – aiat rispostu Don Chisciote – ferenadu che cane – no ddi calat su chi narades, ma ambra intre cotones, e no est tzurpa nen gobba, ma prus dereta de unu fusu de Guadarrama. Ma boisàteros ais a pagare su frastimu mannu chi ais naradu contra a tale bellesa, comente est sa de sa dama mea!

E narende custu, aiat carrigadu a lantza bassa a su chi dd’aiat naradu, de gasi a forte e arrennegadu chi si sa bona sorte a metade caminu no aeret fatu trabucare a Runtzinante, si dd’aiat bida bona

Page 51: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

51

Miguel de Cervantes

su mercante atrividu. Runtzinante fiat rutu, e su mere fiat trumbu-ladu unu bellu tretu in su sartu; aiat chircadu de si nde pesare ma non nche fiat resurtadu: ca fiat meda s’imbarratzu de la lantza, sos isprones e sa tzelada, cun su pesu de sas armas antigas. E in s’ìnteri chi fiat peleende pro si nde pesare e non podiat, naraiat: – Non bos nche fuais, covardos; miseràbiles, isetade; chi non pro neghe mea, ma de su caddu so istèrridu inoghe.

Unu de sos istallieris, chi non depiat èssere bene intentzionadu, intendende a su pòveru rutu narende tantas arrogàntzias, no dd’aiat pòdidu sufrire e dd’aiat dadu sa risposta in costas. E acostende aiat leadu sa lantza e a pustis de dd’àere truncada cun unu cantu aiat cumintzadu a iscùdere a don Chisciote nostru tantu chi, armadura o nono, dd’aiat pistadu bene bene. Sos meres dd’aboghinaiant a no dd’iscùdere de gasi e a ddu lassare; ma su pitzinnu fiat giai inferiadu e no aiat chertu lassare su giogu finas a iscarrigare totu su restu de su ferenu, e leende sos àteros pìculos de sa lantza ddos aiat agabbados de segare a subra de su mìseru rutu, chi cun totu cudda temporada de corpos chi si bidiat a subra, non serraiat sa buca, minetzende a su chelu e a sa terra e a sos malandrinos, ca custu ddi pariant.

S’istallieri aiat istracadu, e sos mercantes aiant sighidu su cami-nu, cun idea de contare su de su pòveru surradu, chi a pustis chi si fiat bidu solu, aiat torradu a provare si faghiat a si nde pesare; ma si non nche fiat renèssidu cando fiat sanu e forte, comente si dda faghiat pistadu e belle disfatu? E si cunsideraiat finas ditzosu, ca ddi pariat ca cudda fiat una disgràtzia de sas de sos cavalieris errantes, e ddi ghetaiat sa neghe a sa falta de su caddu; e non fiat possìbile a si nde pesare, bidu ca fiat pistadu in totu sa persone.

Page 52: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

52

cAPÌtulu V

In ue sighit su contu de sa disgràtzia de su cavalieri nostru

Bidende duncas chi non si podiat trèmere, aiat detzìdidu de s’in-vocare a su remèdiu sòlitu, chi fiat de pensare in carchi passu de sos libros suos, e su machine dd’aiat batidu a sa memòria cuddu de Baldovinu e de su marchesu de Màntua, cando Carloto dd’aiat lassadu fertu in su padente35, contu chi ischiant sos pipios, chi con-noschiant sos pitzocos e chi tzelebraiant e finas creiant sos betzos, e mancari de gasi non prus bera de sos miràculos de Maometo. Custa duncas ddi pariat chi ddi beniat adatu pro su passu chi s’agataiat; e de gasi, cun mustras de sentimentu mannu, si fiat trumbuladu a terra e aiat cumintzadu a nàrrere cun àlidu debilitadu su pròpiu chi nant chi naraiat su cavalieri fertu de su padente:

In ue ses segnora mea,non ti dolet su meu male?O no dd’ischis, sa segnora

o ses farsa e isleale.

E de custa manera aiat sighidu su poema finas a cuddos versos chi narant:

O marchesu de Màntuatziu e mere meu carnale.

E aiat chertu sa sorte chi cando fiat lòmpidu a custu versu fiat passende in ie unu massaju de s’ala sua, e bighinu suo, chi fiat tor-rende de nche leare unu càrrigu de trigu a su molinu; e, bidende

35) Riferimentu a su Entremés de Los Romances.

Page 53: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

53

Miguel de Cervantes

cuddu òmine in cue istèrridu, ddi fiat acostadu e dd’aiat pregonta-du chie fiat e ite ddi doliat pro si lamentare de gosi tristu. Don Chi-sciote aiat crèidu de seguru chi cuddu fiat su marchesu de Màntua tziu suo, e de gasi dd’aiat rispostu ebbia sighende su poema, in ue ddi contaiat sa disgràtzia sua e sos amores de su fìgiu de s’Impe-radore cun s’isposa, totu de sa matessi manera chi ddu cantat su poema. Su massaju fiat ispantadu intendende cuddos machines; e boghende·ddi sa bisera, chi fiat totu a pìculos dae sas isconcadas de fuste, dd’aiat innetiadu sa cara, chi dda giughiat prena de prùere, e comente dd’aiat innetiadu dd’aiat connotu e dd’aiat naradu: – Segnor Quijana – ca de gasi ddi depiant nàrrere cando fiat sàbiu, e non nche fiat coladu dae hidalgo sussegadu a cavalieri errante – chie bos at postu de custa manera, su segno’?

Ma issu sighiat cun su poema a su chi ddi pregontaiat. Bidende custu su bonòmine, dd’aiat bogadu su petorale e s’ispallone mègius chi aiat pòdidu, pro bìdere si teniat carchi ferta; ma no aiat bidu sàmbene nen signale perunu. Nche fiat resurtadu a nde ddu pesare e nche dd’aiat sètzidu a su molente non sena traballu, ca ddi pariat cavalleria prus sussegada. Aiat regortu sas armas, finas sas àstulas de sa lantza, e ddas aiat ligadas a subra de Runtzinante, chi dd’aiat lea-du a sa brìllia, e a s’àinu a su cabistru, e si fiat incamminadu fache a bidda sua, pensamentende sos machines chi don Chisciote naraiat; e uguale andaiat don Chisciote, chi dae sa surra mala chi dd’aiant dadu non podiat aguantare a subra de su burricu, e ogna pagora faghiat unu suspiru chi nche pigaiat a chelu, de modu chi su mas-saju dd’aiat torra pregontadu ite male teniat; e non pariat si non chi fiat su diàulu chi ddi batiat a sa memòria sos contos acomodados a sos fatos: ca a cuddu puntu, ismentighende·si·nde de Baldovinu, si fiat ammentadu de su moro Abindarráez cando su cumandante de Antequera Rodrigo de Narváez dd’aiat presu, e dd’aiat leadu cauti-vu a sa rocaforte. De modu chi cando su massaju dd’aiat torradu a pregontare comente istaiat e ite sentiat, dd’aiat rispostu sas matessi paràulas e arresonos chi su cautivu abencerraje36 rispondiat a Rodri-

36) Dinastia de moros.

Page 54: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

54

Don Chisciote de sa Màntzia

go de Narváez, de su matessi modu chi issu aiat lèghidu su contu in La Diana de Jorge de Montemayor, in ue est iscrita37; aprofitende de issa tantu de propòsitu chi su massaju fiat mandende·si in chentu mìgia de oras malas, intendende cuddu muntone de tontìmenes. E pro cussu aiat cumprèndidu chi su bighinu fiat macu, e si daiat còidu pro lòmpere a sa bidda, pro s’istraviare s’infadu chi don Chi-sciote ddi causaiat cun cussa prèiga. A sa fine aiat naradu: – Depet ischire, segnor Rodrigo de Narváez, chi custa bella Jarifa, chi apo naradu, est como sa bella Dultzinea del Toboso, pro chi deo apo fatu, fatzo e apo a fàghere sos prus fatos de cavalleria famados chi si sunt bidos, si bident e s’ant a bìdere in su mundu.

E su massaju aiat rispostu: – Mirade, chi deo, iscuru de me, non so don Rodrigo de Narváez, nen su marchesu de Màntua, ma Pedro Alonso, su bighinu bostru; e bois non seis Baldovinu, ne Abindarráez, ma s’hidalgo onradu su segnor Quijana.

– Deo isco chie so – aiat rispostu don Chisciote –, e isco chi potzo èssere non sos chi apo naradu ebbia, ma totu sos dòighi Paris de Fràntzia38, e galu sos noe de sa Fama39, ca totu sas impresas chi issos totu paris e ognunu a sa sola ant fatu sas meas nche ddas ant a colare.

Cun custos chistionos e àteros sìmiles fiant lòmpidos a su logu a ora de iscurigare; ma su massaju aiat isetadu chi esseret prus note, pro non fàghere a bìdere comente s’hidalgo pistadu fiat cavalie-ri malu. Cando fiat bènnida s’ora duncas fiat intradu a bidda e a domo de don Chisciote, chi fiat totu avolotada. In ie ddoe fiant su preìderu e su barbieri, chi fiant amigos mannos de don Chisciote, chi ddis fiat narende sa tzeraca a boghes: – Ite ddi paret a vostè, segnor laureadu, Pero Pérez – chi de gasi ddi naraiant a su preìderu –, de sa disgràtzia de su mere meu? Sunt ses dies chi non si bident issu, su runtzinu, s’iscudu, sa lantza, s’armadura. Iscura de me, chi

37) Riferimentu a La Diana de Jorge de Montemayor in ue est incruida sa Historia del abencerraje y la hermosa Jarifa.38) Cavalieris de sa corte frantzesa, seberados dae sos res pro sa balentia issoro.39) Segundu sa traditzione Giosuè, Davide, Giudas Macabeu, Ètore, Lissandru, Giùliu Tzèsare, Artù, Càralu Magnu e. Gofredu de Bullione.

Page 55: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

55

Miguel de Cervantes

mi paret, e de seguru est de gasi, comente so nàschida pro mòrrere, chi custos maladitos libros de cavalleria chi tenet e solet lèghere de gasi a s’ispissu, dd’ant furriadu sos cherbeddos; chi como m’am-mento chi dd’apo intèndidu bortas meda faeddende tra se chi si cheriat fàghere cavalieri errante e andare in chirca de aventuras peri su mundu. Intregados siant a Lutziferru e a Barabba cussos libros, chi nch’ant fatu a impèrdere su prus delicadu sentidu chi ddoe fiat in totu sa Màntzia.

Sa neta naraiat su pròpiu, e naraiat puru: – Depides ischire, maistru Nicolás – ca de gasi ddi naraiant a su barbieri –, chi bortas meda ddi fiat capitadu a tziu meu de abarrare leghende custos libros maladitos de disaventuras duas dies e duas notes: e a sa fine nch’iscu-diat sos libros e poniat manu a s’ispada e daiat istocadas a sos muros; e cando fiat istracu meda, naraiat ca aiat mortu bator gigantes chi fiant che a bator turres, e su suore chi ddi calaiat dae s’isfortzu naraiat ca fiat sàmbene de sas fertas chi aiat retzidu in batàllia; e a coa si nche bufa-iat unu broca de abba frita e abarraiat sanu e sussegadu, narende ca cudda abba fiat una bìbita pretziosa meda chi dd’aiat batidu Ischife40 su sàbiu, un’incantadore mannu e amigu suo. Ma sa neghe est sa mes, ca no apo avisadu sas segnorias bostras de sos machines de tziu meu, pro agatare remèdiu in antis de lòmpere a in ue est lòmpida sa cosa, e pro brusiare totu custos libros iscomunigados, chi nde tenet meda, chi mèritant de èssere torrados a chinisu comente chi esserent de erèticos.

– Su chi naro deo – aiat naradu su preìderu –, e naro ca non nch’at a passare sa die de cras sena chi siant protzessados, e siant cundennados a su fogu, pro chi non diant ocasione a chie ddos le-gheret de fàghere su chi s’amigu meu caru depet àere fatu.

Totu custu fiant ascurtende su massaju e don Chisciote, e pro cussu su massaju aiat cumprèndidu sa maladia de su bighinu, e issa-ra aiat cumintzadu a aboghinare: – Abèrgiant sas segnorias bostras a su segnor Baldovinu e a su segnor marchesu de Màntua, chi est fertu male, e a su segnor moro Abindarráez, chi giughet cautivu a su balente Rodrigo de Narváez, cumandante de Antequera.

40) Sa neta confundet su nùmene de Alchife, maridu de Urganda.

Page 56: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

56

Don Chisciote de sa Màntzia

A sas boghes fiant essidos totus, e sigomente aiant connotu sos unos a s’amigu issoro, sas àteras a su mere e tziu, chi galu non nde fiat caladu dae su molente, ca non podiat, fiant curtos a dd’apres-sare. Issu aiat naradu: – Totu firmos, ca so fertu male neghe de su caddu; leade·mi·nche a su letu, e mutide, si est possìbile, a Urganda sa sàbia, chi mi curet e miret sas fertas.

– In ora bona, – aiat naradu issara sa tzeraca – mirade si non mi ddu sentia deo a cale pee fiat tzopighende su segnore meu. Pigade in bonora, ca sena chi bèngiat cussa Forroganda bos amus a ischire curare inoghe. Maladitos siant ateruna borta e àteras chentu custos libros de cavalleria chi bos ant torradu a custu puntu.

Nche dd’aiant leadu a su letu, e mirende·ddis sas fertas, non nd’aiant agatadu mancu una; e issu aiat naradu ca fiat totu pistadu, pro una rutòrgia mala dae Runtzinante, su caddu, cando fiat gher-rende cun deghe gigantes, sos prus malos e atrividos chi podiant agatare in totu sa terra.

– Ba’, ba’, – aiat naradu su preìderu – gigantes ddo’at in sa dantza? Marranu si no ddos brùsio cras in antis chi lompat su note.

Dd’aiant fatu milli pregontas, e s’ùnica risposta chi aiat dadu fiat a ddi dare de mandigare e a ddu lassare dormire, chi fiat su chi prus dd’importaiat. Aiant fatu de gosi, e su preìderu si fiat infor-madu bene bene dae su massaju, de comente aiat agatadu a don Chisciote. Issu si dd’aiat contadu cun sos machines chi aiat naradu agatende·ddu e leende·nche·ddu, cosa chi aiat crèschidu sa gana de su laureadu de fàghere su chi s’incràs aiat fatu, chi fiat a leare a s’a-migu suo su barbieri maistru Nicolás e andare paris a domo de don Chisciote, chi fiat galu dormidu.

Page 57: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

57

cAPÌtulu Vi

De s’iscrutìniu mannu e donosu chi su preìderu e su barbieri aiant fatu in sa libreria de su hidalgo nostru ingeniosu

Su preìderu aiat pedidu a sa neta sas craes de s’aposentu in ue fiant sos libros responsàbiles de su dannu, e issa si ddas aiat dadas a bona gana. Fiant intrados totus, e sa tzeraca cun issos, e aiant agatadu prus de chentu volumes de libros mannos bene rilegados, e àteros piticos; e comente sa tzeraca ddos aiat bidos fiat torrada a essire dae s’aposentu in presse in presse e fiat torrada luego cun una tzìchera de abba beneita e un’isopu, e aiat naradu: – Leet su laureadu; ar-ròsiet custu aposentu, non siat chi ddoe siat carchi incantadore de sos meda chi tenent custos libros, e nos incantent pro si vendicare ca semus boghende·nche·ddos dae su mundu.

Sa simpresa de sa tzeraca dd’aiat fatu a rìere a su laureadu, e aiat naradu a su barbieri a ddi dare cuddos libros a unu a unu, a bìdere de ite trataiant, ca mancari nche nd’aiat calicunu chi non meritaiat su castigu de su fogu.

– No, – aiat naradu sa neta – non ddo’at de ne perdonare man-cu unu, ca sunt istados totus dannàrgios; diat èssere mègius a ddos fulliare dae sas frenestas a s’istàulu, e a nde fàghere unu muntone, e a ddis pònnere fogu; e si nono, a nche ddos leare a su corrale, e in ie amus a fàghere su foghilone, ca in ie su fumu no at a istorbare.

Sa tzeraca aiat naradu su pròpiu: tale fiat sa gana chi sas duas teniant de dare sa morte a cuddos innotzentes; ma su preìderu non cheriat sena àere lèghidu a su mancu sos tìtulos.

E su primu chi maistru Nicolás dd’aiat postu in manu fiat Los cuatro de Amadís de Gaula41, e su preìderu aiat naradu: – Non paret

41) Lo cuatro libros del virtuoso caballero Amadís de Gaula, imprentadu in Saragotza in su 1508 dae Garci Rodríguez. de Montalvo. S’òpera est una rielaboratzione de testos prus antigos.

Page 58: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

58

Don Chisciote de sa Màntzia

beru, ca a su chi apo intèndidu, custu libru est istadu su primu de cavalleria chi ant imprentadu in Ispagna42, e totu sos àteros ant le-adu printzìpiu e orìgine dae custu; e duncas mi paret chi comente dogmatizadore de una seta gasi mala, non podimus fàghere a man-cu de ddu cundennare a su fogu.

– Nosse, – aiat naradu su barbieri – ca apo finas intèndidu ca est su mègius de totu sos libros chi de custu gènere ant cumpostu; e duncas, comente ùnicu in s’arte sua, cheret perdonadu.

– Beru est, – aiat naradu su preìderu – e pro custa resone dd’o-torgamus sa vida pro como. Bidimus cussu àteru chi est acanta sua.

– Est – aiat naradu su barbieri – Las Sergas de Esplandián43, fìgiu legìtimu de Amadís de Gaula.

– Su fatu est, – aiat naradu su preìderu – chi a su fìgiu no ddi depet bàlere sa bonesa de su babbu. Leet, segnora mea, abèrgia cussa fenestra e fùlliet a su corrale, e siat su printzìpiu de su muntone de su foghilone chi si depet fàghere.

Sa tzeraca dd’aiat fatu totu cuntenta, e Esplandián istimadu si nche fiat boladu a su corrale isetende passentziosu su fogu chi ddu minetzaiat.

– Ajò – aiat naradu su preìderu. – Custu àteru, – aiat naradu su barbieri – est Amadís de Gre-

cia44; e totu sos de custu chirru puru, mi paret, sunt de sa matessi erèntzia de Amadís.

– E issara totus a su corrale – aiat naradu su preìderu – chi pro pòdere brusiare a sa reina Pintiquiniestra, e a su pastore Darinel, e a sas eglogas suas, e a sas resones indimoniadas e imboligosas de s’autore suo, dia brusiare cun issos su babbu chi m’at fatu, si diat tènnere figura de cavalieri errante.

– Deo so de acordu – aiat naradu su barbieri. – E deo puru – aiat agiuntu sa neta. – E issara, – aiat naradu sa tzeraca – a su corrale.

42) In realidade su primu libru de cavalleria publicadu in sa penìsula ispagnola est su Tirant lo Blanc.43) S’autore est semper Garci Rodríguez de Montalvo. Imprentadu in Sivìllia in su 1510.44) De Feliciano De Silva.

Page 59: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

59

Miguel de Cervantes

Si ddos aiant dados, ca fiant meda, e issa s’aiat istraviadu sas iscalinas, e nche ddos aiat fulliados dae sa fenestra a bassu.

– Cale est cuddu volume? – aiat naradu su preìderu. – Custu est – aiat rispostu su barbieri – Don Olivante de Laura45. – S’autore de custu libru – aiat naradu su preìderu – est su

pròpiu chi aiat cumpostu Jardín de Flores46; e de a beru no isco detzìdere cale de sos duos libros est prus berdaderu, o mègius, prus pagu faulàrgiu; potzo nàrrere ebbia chi custu at a finire a su corrale pro sos machines e s’arrogàntzia.

– Custu àteru est Florismarte de Hircania47 – aiat naradu su barbieri.– In cue est su segnor Florismarte? – aiat torradu su preìderu.

– Ca naro ca chi depet finire lestru a su corrale mancari tèngiat una nàschida istrana e aventuras bisadas; chi non balet a àteru pro s’istile àrridu e chìdrinu chi tenet. A su corrale issu, e cussu àteru puru.

– Bene meda – segnore meu – aiat rispostu sa tzeraca; e totu allegra faghiat su chi ddi naraiant.

– Custu est El caballero Platir48 – aiat naradu su barbieri. – Custu est unu libru antigu – aiat naradu su preìderu –, e no

agato in issu cosa chi mèritet venia. Chi acumpanget a sos àteros sena rèplica.

E de gasi aiant fatu. Aiant abertu aterunu libru, e aiant bidu ca teniat a tìtulu El caballero de la Cruz49. – Pro su nùmene de gasi santu chi tenet custu libru, si diat pòdere perdonare s’ignoràntzia sua; ma narant puru ca a “segus de sa rughe ddo’est su diàulu”. A su fogu.

45) Historia del invencible caballero don Olivante de Laura, príncipe de Macedonia, que por sus admirables hazañas vino a ser emperador de Constantinopla, de Antonio de Torquemada, imprentadu in Bartzellona in su 1564.46) Jardín de flores curiosas, en que se tratan algunas materias de humanidad, philosophia, theologia y geographia, con otras curiosas y apacibles, miscellànea de Antonio de Torquemada publicada in Salamanca in su 1570.47) Primera parte de la grande historia del muy animoso y esforzado príncipe Felixmarte de Hircania y de su estraño nascimiento, de Melchor Ortega, imprentadu in Valladolid in su 1556.48) La crónica del muy valiente y esforzado caballero Platir, hijo del invencible emperador Primaleón, imprentadu anònimu in Valladolid in su 1533.49) La crónica de Lepolemo, llamado el caballero de la Cruz, de Alonso de Salazar, imprentadu in valentza in su 1521.

Page 60: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

60

Don Chisciote de sa Màntzia

Leende su barbieri aterunu libru aiat naradu: – Custu est Espejo de Caballerias50.

– Già ddu connoscu a su segnore – aiat naradu su preìderu. – In cue ddo’est su segnor Rinaldu de Montalbán cun sos ami-gos e cumpàngios suos, prus ladrones de Cacu, e sos dòighi Paris cun su berdaderu istòricu Turpin51, e sa beridade est ca so pro ddos cundennare a s’esìliu ebbia, nessi ca tenent parte de s’imbentu de Matteo Boiardo famadu, dae ue aiat tèssidu sa tela finas su poeta cristianu Ludovico Ariosto; chi si dd’agato inoghe, si faeddat in unu faeddu chi no est su suo, no dd’apo a dare perunu rispetu; ma si faeddat in sa limba sua, m’apo a inghenugrare in dae in antis suo.

– Deo ddu tèngio in italianu, – aiat naradu su barbieri – ma no ddu cumprendo.

– E non diat andare mancu bene chi vostè ddu cumprendat52 – aiat rispostu su preìderu –, e inoghe ddi diamus perdonare a su segnor capitanu53, chi dd’aiat batidu a Ispagna, e fatu castillianu; chi dd’at leadu meda de su valore naturale, e su pròpiu ant a fàghere totu cuddos chi diant chèrrere bortare sos libros in poesia a ateruna limba, ca pro canta atentzione pòngiant e abilesa mustrent, no ant a lòmpere mai a su puntu chi issos tenent in sa limba de naschi-mentu. E como, custu libru e totu sos chi s’agatent, chi tratant de custas cosas de Fràntzia, a ddos fulliare e a nche ddos pònnere in unu putzu sicadu, bassu chi cun prus acordu si bidat su chi tocat a nde fàghere, francu unu Bernardo del Carpio54, chi bido in cue, e a aterunu mutidu Roncesvalles55; ca custos, comente lompent in ma-50) Opera imprentada dae Francisco del Canto in Medina del Campo in su 1586. Sos primos duos libros sunt de Pedro López de Santamaría e su de tres de Pedro de Reinosa.51) Archipìscamu de Reims, chi ddi fiat atribuida una crònaca farsa de Càralu Magnu.52) In sa tradutzione mentuada a suta Urrea aiat tzensuradu partes de s’originale cunsideradas iscandalosas.53) Su capitanu Jerónimo de Urrea, autore de una tradutzione de s’Orlando Furioso, criticada dae Cervantes.54) Historia de las hazañas y hechos del invencible caballero Bernardo del Carpio, de Agustín Alonso, imprentadu in Toledo in su 1585.55) El verdadero suceso de la famosa batalla de Roncesvalles con la muerte de los

Page 61: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

61

Miguel de Cervantes

nos meas, depent finire in sas de sa tzeraca, e a coa in sas de su fogu, sena misericòrdia peruna.

Su barbieri fiat de acordu, e ddi pariat cosa bona e giusta, ischende ca su preìderu fiat cristianu de gasi bonu e de gasi ami-gu de sa beridade, chi non diat nàrrere àtera cosa pro totu sas de su mundu. E aberende aterunu libru, aiat bidu ca fiat Palmerín de Oliva56, e acanta sua nche nd’aiat aterunu chi ddi naraiant Palmerín de Inglaterra57; e comente dd’aiat bidu su laureadu aiat naradu: – De custa olia si nde fatzant àstulas e si brùsiet, chi non nd’abarret mancu chinisu, e cussa parma de Inghilterra siat regorta e custoida comente cosa ùnica, e si fatzat pro issa una càssia che a sa chi aiat agatadu Lissandru in sos restos de Dàriu, chi dd’aiat destinada a re-gòllere sas òperas de su poeta Omeru. Custu libru, amigu istimadu, tenet autoridade pro duas cosas: una ca de se est bellu meda, e s’àte-ra, ca est fama chi dd’aiat cumpostu unu re discretu de Portogallu. Totu sas aventuras de su casteddu de Miraguarda sunt bellas meda e de artifìtziu mannu; sos chistionos, cortesanos e craros, chi bàrdiant e mirant su decoro chi si faeddat, cun propiedade meda e sentidu. Naro duncas, francu su bonu pàrrere suo, maistru Nicolás, chi custu e Amadís de Gaula si sarvent dae su fogu, e totu sos àteros, sena istare tantu a controllare, siant ispèrdidos.

– Nono amigu istimadu, – aiat torradu su barbieri – ca custu chi tèngio inoghe est su Don Belianís58 famadu.

– E issara custu –, aiat torradu su preìderu –, cun sa segunda e sa de tres e sa de bator partes, tenet bisòngiu de unu pagu de rabàrbaru pro purgare su tropu ferenu suo, e est pretzisu a ddi leare totu cuddu de su casteddu de sa Fama, e àteras impertinèntzias de

doze Pares de Francia, de Francisco Garrido de Villena, imprentadu in Valentza in su 1555.56) El libro del famoso y muy esforzado caballero Palmerín de Olivia, de Francisco Vázquez, imprentadu in Salamanca in su 1511.57) Palmerín de Inglaterra, de Francisco de Moraes, autore portoghesu. Sa tradutzione ispagnola est de su 1547. Si creiat chi dd’aiat iscritu su re Giuanne III de Portogallu.58) Hystoria del magnánimo, valiente e invencible cavallero don Belianís de Grecia, de Jerónimo Fernández, imprentadu in Sivìllia in su 1545.

Page 62: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

62

Don Chisciote de sa Màntzia

prus importàntzia, pro chi si ddi dat una pròroga, e comente siant emendados, de gasi s’at a usare cun issos misericòrdia e giustìtzia; e in s’ìnteri ddos tèngiat vostè in domo sua; ma no ddos lasset lèghere a nemos.

– Andat bene – aiat rispostu su barbieri.E sena de si chèrrere istracare galu leghende libros de cavalleria,

aiat naradu a sa tzeraca de leare totu sos mannos e de nche ddos leare a su corrale. No dd’aiat naradu a tonta ne a surda, ma a chie teniat prus gana de ddos brusiare chi de tèssere una tela, mancari manna e fine esseret; e afrerrende·nde giai oto totu in una borta, nche ddos aiat fulliados dae sa fenestra. Pro sa fèria de nde leare meda totu paris, nde ddi fiat rutu unu in pees de su barbieri, chi ddi fiat bènnida gana de bìdere chie fiat, e aiat bidu chi naraiat: Historia del famoso caballero Tirante el Blanco59.

– Deus meu caru! – aiat naradu su preìderu, ghetende una boghe. – Chi siat inoghe Tirante Blanco! Dage·mi inoghe, amigu istimadu, chi fatzo contu chi apo agatadu in issu unu tesoro de cuntentesa e una mina de ispidientos. Inoghe ddo’est don Kirieleison de Montal-bán, cavalieri valorosu, e su frade Tomás de Montalbán e su cavalieri Fonseca, cun sa batàllia chi Tirante balente aiat fatu cun s’alanu, e sas agudesas de sa donzella Placerdemivida, cun sos amores e trassas de sa viuda Reposada, e sa segnora imperadora, innamorada de Ipòlitu, s’iscudieri suo. Bos naro sa beridade, amigu istimadu, chi pro s’istile custu est su mègius libru de su mundu: inoghe màndigant sos cava-lieris, e dormint e morint in sos letos issoro, e faghent testamentu in antis de si mòrrere, cun àteras cosas chi de totu sos àteros libros de custu gènere sunt privos. E duncas bos naro ca meritaiat su chi dd’at cumpostu, ca no at iscritu tantos issollòrios a posta, chi ddu impren-tarent pro totu sas dies de sa vida sua. Leade·bos·nche·ddu a domo e leghide·ddu, e ais a bìdere ca est beru cantu bos apo naradu de issu.

– Andat bene, – aiat rispostu su barbieri – ma ite nde faghimus de custos libros piticos chi abarrant?

59) S’òpera mentuada inoghe est sa tradutzione ispagnola, anònima, imprentada in Valladolid in su 1511. Cervantes non connoschiat s’originale catalanu, Tirant lo Blanch, imprentadu in Valentza in su 1490. S’autore est Joanot Martorell.

Page 63: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

63

Miguel de Cervantes

– Custos – aiat naradu su preìderu – non depent èssere de ca-valleria, ma de poesia.

E aberende·nde unu, aiat bidu ca fiat La Diana60, de Jorge de Montemayor, e aiat naradu, creende ca totu sos àteros fiant de su matessi gènere: – Custos non mèritant de ddos brusiare che a sos àte-ros, ca non faghent ne ant a fàghere su dannu chi sos de cavalleria ant fatu, ca sunt libros prenos de sentidu, chi non noghent a nemos.

– Ah, segnore! – aiat naradu sa neta. – Sa segnoria bostra già nche ddos podet fàghere brusiare che a sos àteros; ca non ddo’at a pònnere meda su segnore tziu meu una borta chi est sanadu dae sa maladia cavalleresca a ddi bènnere a conca, leghende custos libros, de si fàghere pastore e andare peri sos padentes e prados cantende e sonende e, su chi at a èssere peus, a si fàghere poeta chi, a su chi narant, est una maladia incuràbile e chi cundet.

– Tenet resone custa donzella – aiat naradu su preìderu –, e at a èssere mègius a ddi leare a s’amigu nostru custu tropèlliu e ocasione dae in antis. E issara, cumintzende cun La Diana de Montemayor, deo naro a no dda brusiare, ma a ddi leare totu su chi tratat de Fe-licia sa sàbia e de s’abba incantada, e giai totu sos versos majores, e dd’abarret in ora bona sa prosa e s’onra de èssere su primu de libros sìmiles.

– Custu imbetzes – aiat naradu su barbieri – est La Diana mu-tida segunda del Salmantino61, e custu aterunu chi tenet su matessi nùmene, chi s’autore est Gil Polo62.

– E issara, sa de su Salmantinu – aiat rispostu su preìderu –, acumpanget e crescat su nùmeru de sos cundennados a su corrale, e sa de Gil Polo si regollat comente chi esseret de Apollo etotu; ande a in antis, amigu istimadu, e fatzamus in presse, chi est giai tardu.

– Custu libru est – aiat naradu su barbieri aberende·nde ateru-nu – Los diez libros de Fortuna de Amor, cumpostu dae Antonio Lo

60) Los siete libros de la Diana, imprentadu in Valentza in su 1559. S’autore est su portoghesu Jorge de Montemor, chi iscriiat pro su prus in ispagnolu.61) Segunda parte de la Diana, mutida del salmantino ca s’autore est Alonso Pérez, de Salamanca. Imprentada in Valentza in su 1563.62) La Diana enamorada, de Gil Polo, imprentada in Valentza in su 1564.

Page 64: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

64

Don Chisciote de sa Màntzia

Frasso, poeta sardo63. – Pro sos òrdines chi apo retzidu, – aiat naradu su preìderu – chi

dae chi Apollo est Apollo, e sas musas sas musas, e sos poetas poetas, unu libru de gasi gratziosu e iscumbinadu no dd’ant cumpostu mai, e chi pro su caminu suo est su mègius e su prus ùnicu de sos chi de custu gènere ant ghetadu a sa lughe de su mundu; e a chie no dd’ant lèghidu podet istare seguru chi no at lèghidu prus cosa de gustu. Dage·mi·ddu inoghe, amigu istimadu, chi so prus presadu de dd’àe-re agatadu chi si m’aerent dadu una sotana de pannu de Florencia.

Dd’aiat postu a banda totu cuntentu, e su barbieri aiat sighidu narende: – Custos imbetzes sunt El Pastor de Iberia64, Ninfas de He-nares65 e Desengaño de celos66.

– E issara s’ùnica, – aiat naradu su preìderu – est a ddos intre-gare a su bratzu seculare de sa tzeraca, e non mi pregunteis pro ite, ca si nono no dda finimus prus.

– Custu imbetzes est El Pastor de Fílida67. – Cussu no est pastore, – aiat naradu su preìderu – ma cortesa-

nu discretu meda; est de regòllere comente prenda pretziosa. – Custu mannu imbetzes s’intìtulat – aiat naradu su barbieri –

Tesoro de varias poesías68. – Sigomente non fiant meda, fiant prus istimadas; est pretzisu

ca custu libru si purghet e lìmpiet de carchi bassesa chi intre sas mannesas suas tenet. Est de regòllere, ca s’autore est amigu meu, e pro rispetu de àteras òperas prus eròicas e superbas chi at iscritu.

– Custu est – aiat sighidu su barbieri – El Cancionero69, de

63) Los diez libros de Fortuna de amor, de Antonio Lo Frasso, poeta de S’Alighera, imprentadu in Bartzellona in su 1573. Cervantes si nde faghet sa befe de Lo Frasso in àteras òperas puru.64) El Pastor de Iberia, de Bernardo de la Vega, imprentada in Sivìllia in su 1591.65) Ninfas y pastores del Henares, de Bernardo González de Bobadilla, imprentada in Alcalá de Henares in su 1587.66) Desengaño de celos, de Bartolomé López de Enciso, imprentada in Madrid in su 1586.67) De Luis Gálves de Montalvo, imprentada in Madrid in su 1582.68) De Pedro de Padilla, imprentadu in Madrid in su 1580.69) El Cancionero, de Juan lópez Maldonado, imprentadu in Madrid in su 1586.

Page 65: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

65

Miguel de Cervantes

López Maldonado. – Finas s’autore de cussu libru – aiat torradu su preìderu – est

amigu mannu meu, e sos versos in buca sua ispantant a chie ddos intendet; e tale est sa dultzura de sa boghe chi ddos cantat, chi in-cantat. Est unu pagu longu in sas eglogas; ma su bonu no est istadu mai meda: de regòllere cun cuddos seberados. E ite libru est cussu chi est acanta?

– La Galatea70 de Miguel de Cervantes – aiat naradu su bar-bieri.

– Sunt annos meda chi est amigu meu mannu cussu Cervantes, e isco ca est prus àbile in disditzas chi no in versos. Su libru tenet carchi cosa de bonu imbentu, proponet pagu e non concruit nudda: tocat a isetare sa segunda parte chi promitet; forsis cun sa ammenda at a lòmpere de su totu sa misericòrdia chi como dd’est negada; e in s’ìnteri, tenide·ddu reclusu in domo bostra amigu istimadu.

– Andat bene, aiat rispostu su barbieri-. E inoghe nd’at tres totu paris: La Araucana de don Alonso de Ercilla71; La Austríada de Juan Rufo72, avocadu de Còrdova, e El Monserrato, de Cristóbal de Virués73, poeta valentzanu.

– Totu cussos libros – aiat naradu su preìderu – sunt sos mègius chi, in versu eròicu, siant iscritos in limba castilliana, e podent cumpètere cun sos prus famados de Itàlia: de regòllere comente sas prus prendas ricas de poesia chi tenet Ispagna.

Aiat istracadu su preìderu de bìdere àteros libros, e de gasi a sa tzega, aiat chertu a brusiare totu sos àteros; ma nde teniat giai aber-tu unu su barbieri chi ddi naraiant Las lágrimas de Angélica. – Ddas aiat prantas deo – aiat naradu su preìderu intendende su nùmene – si tale libru aiat fatu brusiare; ca s’autore fiat unu de sos poetas famados de su mundu, no de Ispagna ebbia, e at fatu un’ermosa tradutzione de unas cantas fàbulas de Ovidio.

70) Primera parte de la Galatea dividida en seys libros, imprentadu in Alcalá de Henares in su 1585. Cervantes no aiat acudidu a publicare sa segunda parte.71) La Araucana. Imprentadu in Madrid, sa prima parte in su 1569 e s’òpera cumpleta in su 1590.72) La Austriada, imprentadu in Madrid in su 1584.73) El Monserrato, imprentadu in Madrid in su 1587.

Page 66: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

66

cAPÌtulu Vii

De sa segunda essida de su cavalieri nostru istimadu don Chi-sciote de sa Màntzia

In cuddu momentu don Chisciote aiat cumintzadu a pònnere sas boghes, narende: – Benide, benide, cavalieris valorosos; benide a mustrare sa fortza de sos bratzos bostros valorosos; chi sos cortesa-nos sunt acanta de bìnchere su torneu.

Pro acudire a custu burdellu no aiant sighidu a compidare sos àteros libros chi abarraiant; e de gasi paret chi siant finidos a su fogu sena èssere bidos ne intèndidos, Sa Carolea74 e León de Ispagna75, cun Los Hechos del Emperador76, cumpostos dae don Luis de Ávila, chi de seguru depiant èssere abarrados, e forsis, si su preìderu ddos aiat bidos, si fiant sarvados dae tale sentèntzia rigorosa. Cando fiant lòmpidos a ue don Chisciote, issu fiat giai pesende·si·nde dae su letu, e fiat sighende cun sas boghes e sos issollòrios, dende istocadas a destra e a manca, ischidu comente chi mai aeret dormidu. Dd’a-iant aferradu e a fortza dd’aiant torradu a su letu; e a pustis chi si fiat calmadu unu pagu, dd’aiat naradu a su preìderu: – Tzertu ca, segnor Archipìscamu Turpín, est una mèngua manna de sos chi nos mutimus dòighi Paris a lassare gasi ebbia sa vitòria in custu torneu a sos cavalieris cortesanos, aende nois sos aventureris bintu su prèmiu, sas tres dies in antis.

– Càlliet, amigu istimadu, – aiat naradu su preìderu – chi si Deus cheret sa sorte at a cambiare, e su chi si perdet oe s’at a bìn-chere cras; e tèngiat coidadu de sa salude, pro como; chi mi paret ca depet èssere tropu istracu, si no est chi est fertu male.

74) La Carolea, de Jerónimo Sempere, imprentadu in Valentza in su 1560.75) León de España, de Pedro de la Vecilla Catsellanos, imprentadu in Salamanca in su 1586.76) Dedicadu a Càralu V.

Page 67: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

67

Miguel de Cervantes

– Fertu nono, – aiat naradu Don Chisciote – ma chi m’ant dadu una bella surra de seguru ei, ca cuddu brutu de don Roldán m’at iscutu cun su truncu de unu chercu, e totu pro imbìdia, ca bidet ca deo ebbia so s’postu de sas balentias suas. Ma non mi diant nàrrere Rinaldu de Montalbán, si pesadu dae custu letu non mi dd’at a pagare, mancari totu sos incantamentos suos; e pro como batide·mi de mandigare, ca isco ca est su chi prus m’at a abbisongia-re, ca già ddo’apo a pensare deo a mi vendicare.

Aiant fatu de gasi: dd’aiant dadu de ite mandigare, e si fiat torra dormidu, e issos fiant ispantados dae su machine suo.

Cuddu note sa tzeraca aiat brusiadu e torradu a chinisu cantos li-bros nch’aiat in su corrale e in totu sa domo, e nche nd’aiat, de sos chi aiant brusiadu, chi meritaiant de èssere regortos in artzivos perpètuos; ma no dd’aiat permìtidu sa sorte nen sa preitza de su compidadore, e de gasi si fiat cumpridu su dìtziu cun issos, chi a bortas pagant sos giustos comente pecadores.

Unu de sos remèdios chi su preìderu e su barbieri aiant dadu issara pro su male de s’amigu, fiat a ddi murare e serrare s’aposentu de sos libros, in modu chi pesende·si·nde no ddos diat agatare – mancari boghende·nche sa càusa diat sessare s’efetu, pensaiant –, e a ddi nàrrere ca un’incantadore si nche ddos aiat leados, s’aposentu e totu; e de gasi aiant fatu, in presse. Dae in ie a duas dies si nde fiat pesadu don Chisciote, e sa prima cosa chi aiat fatu fiat a andare a bìdere sos libros; e sigomente no agataiat s’aposentu in ue fiat, andaiat peressi·peressi in chirca sua. Lompiat a ue soliat èssere sa ghenna, e dda parpaiat cun sas manos, e furriaiat e torraiat a furriare sos ogros sena faeddare una paràula; ma a pustis de una bona iscuta, aiat pregontadu a sa tzeraca a cale chirru fiat s’aposentu de sos li-bros. Sa tzeraca, chi giai fiat avèrtida de comente depiat rispòndere, dd’aiat naradu: – Cale aposentu, o ite àteru, seis chirchende? Non ddo’at prus ne aposentu nen libros in custa domo, ca si nch’at leadu totu su diàulu.

– Non fiat su diàulu – aiat torradu sa neta –, ma un’incantadore chi est bènnidu a subra de una nue una note, a pustis de sa die chi bos nche seis andadu dae inoghe, e calende·nche dae caddu de unu

Page 68: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

68

Don Chisciote de sa Màntzia

serpente, est intradu a s’aposentu, e no isco it’at fatu a intro, chi a pustis de un’iscuta est essidu bolende dae sa cobertura, e at lassadu sa domo prena de fumu; e cando cuncordamus a abbaidare su chi aiat fatu, no amus bidu nen libros ne aposentu perunu; s’ùnica cosa chi nos ammentamus ambas duas, est chi a ora de si nch’andare cuddu betzu malu at naradu a forte chi pro disamistade segreta chi ddi teniat a su mere de cuddos libros e aposentu, diat fàghere in cudda domo su dannu chi a pustis diant bìdere. At naradu puru chi ddi naraiant Muñatón su sàbiu.

– Frestone77, at a èssere – aiat naradu don Chisciote. – No dd’isco – aiat rispostu sa tzeraca – si ddi naraiant Frestone

o Frissone; isco ebbia chi su nùmene finiat in one. – De gasi est, – aiat naradu don Chisciote – ca cussu est un’in-

cantadore sàbiu, inimigu meu mannu, chi mi tenet òdiu ca ischit, pro sas artes e istùdios suos, chi prus a in antis in su tempus depo gherrare in batàllia singulare cun unu cavalieri chi issu favorit, e ddu depo bìnchere sena chi issu ddu potza istorbare, e pro custu chircat de mi fàghere dispràghere a cantu podet; e deo ddi promito chi male dd’at a bènnere a contraìghere e iscansare su chi dae su chelu est ordinadu.

– E chie dudat de cussu? – aiat naradu sa neta. – Ma chie bos ponet, o tziu, in custas brigas? No at a èssere mègius a istare chietu in domo, e no andare peri su mundu in chirca de pane mègius de su de trigu, sena cunsiderare chi meda andant a tùndere e nde torrant tùndidos?

– O neta mea – aiat rispostu don Chisciote –, cantu t’isbàllias. In antis chi tundant a mie nd’apo a àere tùndidu barbas e pilos a totu sos chi creent de mi pòdere tocare sa punta de unu pilu ebbia.

Sas duas no aiant prus chertu torrare paràula, ca aiant bidu ca fiat ferenende·si.

Est, duncas, su casu chi fiat istadu bìndighi dies in domo totu trancuillu, sena dare mustras de chèrrere pònnere in fatu a sos pri-mos isbariones, e in cuddas dies aiat chistionadu totu allegru cun

77) Fristón est, in su Don Belianís de Grecia, s’autore fitìtziu de su libru.

Page 69: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

69

Miguel de Cervantes

sos duos amigos istimados, su preìderu e su barbieri, subra su de chi issu naraiat, ca sa prus cosa chi dd’abbisongiaiat a su mundu fiant sos cavalieris errantes, e chi in issu si diat risuscitare sa cavalleria errante. Su preìderu a bortas ddu contraighiat e àteras ddu cum-praghiat, ca si no usaiat custu artifìtziu non ddo’aiat modu de ddu fàghere resonare.

In custu tempus don Chisciote aiat chircadu a unu massaju pa-esanu suo, bonòmine, – semper chi custu tìtulu si potzat dare a chie est pòveru – ma de pagu sale in cherbeddos. In fines, tantu dd’aiat naradu, tantu dd’aiat cumbintu e promìtidu, chi su pòveru villanu aiat detzìdidu de essire cun issu e a ddi fàghere de iscudieri. Ddi na-raiat, intre àteras cosas, don Chisciote, de si preparare a andare cun issu de bona gana, ca calicuna borta ddi podiat capitare un’aventura chi diat balangiare, in una faghedura de rughe, carchi ìnsula, e chi nche ddu diat lassare in ie a guvernadore. Cun custas promitas e àteras sìmiles, Sancho Panza – ca de gasi ddi naraiant a su massaju – aiat lassadu a mugere e a fìgios, e si fiat fatu iscudieri de su paesanu.

A coa aiat dadu òrdine don Chisciote de chircare dinari; impignende·nde una cosa e bendende giai totu a istracu baratu, nd’aiat regortu una bona cantidade. S’aiat procuradu puru un’i-scudu chi s’aiat fatu prestare dae un’amigu, e assentende sa tzelada segada comente aiat pòdidu, aiat avisadu a s’iscudieri Sancho de sa die e s’ora chi si cheriat pònnere in caminu, pro si procurare su chi bidiat chi abbisongiaiat. Mescamente dd’aiat naradu a batire bèrtulas; issu aiat naradu chi ei, e chi giughiat bidea puru de batire un’àinu bonu chi teniat, ca issu non fiat afitianadu a andare meda a pee. Pro s’àinu si fiat pensadu unu pagu don Chisciote, chirchen-de de ammentare si carchi cavalieri errante aiat giùghidu iscudie-ri cadderi a s’ainina; ma no nde ddi fiat bènnidu a conca mancu unu; mancari de gasi, aiat detzìdidu chi ei, cun s’intentzione de ddi procurare una cavalleria prus onrada cando si nde presentaiat s’ocasione, leende·nde su caddu a su primu cavalieri iscortesu chi si diat atopare. Si fiat fornidu de camisas e de sas àteras cosas chi aiat pòdidu, cunforma a su cussìgiu chi dd’aiat dadu su pasaderi; fatu e cumpridu totu custu, sena saludare Panza a fìgios e a mugere, nen

Page 70: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

70

Don Chisciote de sa Màntzia

don Chisciote a tzeraca e a neta, unu note si nche fiant andados sena chi nemos ddos esseret bidos; e aiant caminadu tantu chi a s’arbèschida fiant seguros chi no ddos diant atzapare mancari ddos diant chircare.

Sancho Panza fiat che Papa a caddu de su molente, cun sas bèrtulas e sa burratza, e disigende giai de si bìdere guvernadore de s’ìnsula chi su mere dd’aiat promìtidu. Don Chisciote aiat fatu sa matessi rota e caminu chi aiat fatu in su primu biàgiu, in su sartu de Montiel, in ue fiat caminende prus ligeru de s’àtera borta, ca sigomente fiat a mangianu e sos ogros de sole ddi feriant de traessu, no ddi fatigaiant. Issara Sancho Panza dd’aiat naradu a su mere: – Mirade su me’, su cavalieri errante, de non bos ismentigare su chi m’ais promìtidu de s’ìnsula; ca deo già dd’apo a ischire guvernare, mancari manna siat.

E dd’aiat rispostu don Chisciote: – Depes ischire, amigu San-cho Panza, chi fiat costumàntzia usada meda de sos cavalieris erran-tes antigos, de fàghere guvernadores a sos iscudieris de sas ìnsulas o regnos chi binchiant; e deo tèngio detzìdidu chi dae parte mea non faltet custa usàntzia de gasi gradida; antis, penso de fàghere finas mègius: ca issos carchi borta, e mancari sas prus, isetaiant chi sos iscudieris esserent betzos, e giai a pustis de èssere istracos de serbire, e de tènnere dies malas e peus notes, ddis daiant carchi tìtulu de conte, o, pro meda, de marchesu de carchi badde o provìntzia de pagu contu; ma si tue ses biu e deo so biu, diat pòdere èssere puru chi in antis de ses dies binca tale regnu, chi nde tenneret àteros a làcana, chi diant èssere adatu pro ti coronare re de unu de issos. E non penses chi so esagerende; ca cosas e casos càpitant a sos tales cavalieris in manera de gasi mai bidas nen pensadas, chi est fàtzile chi ti dia finas de prus de su chi ti promito.

– E issara, – aiat rispostu Sancho Panza – si deo essere re pro carchi miràculu de sos chi bois narades, finas Juana Gutiérrez78, po-bidda mea, diat èssere reina e fìgios meos infantes.

– E chie narat chi nono? – aiat rispostu Don Chisciote. 78) In su libru Cervantes càmbiat nùmene duas bortas a sa mugere de Sancho: Mari e Teresa.

Page 71: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

71

Miguel de Cervantes

– Deo naro chi nono, – aiat rispostu Sancho Panza – ca nemos mi bogat dae conca chi mancari Deus diat pròere regnos in custa terra, perunu diat assentare bene in sa conca de Mari Gutiérrez. De-pides ischire, su mere, chi non balet duos maravedìs comente reina. Contessa at a èssere mègius, e galu Deus e agiudu.

– Invoca·ti tue a Deus, Sancho – aiat rispostu Don Chisciote – ca Issu at a dare su chi prus cumbenit; ma non perdas s’ànimu tuo tantu, chi ti cuntentes cun prus pagu chi cun èssere ufitziale.

– No dd’apo a fàghere, su segno’, – aiat rispostu Sancho – e prus tenende unu betze mere che a bois, chi m’at a ischire dare totu cuddu chi m’andet bene e chi potza giùghere.

Page 72: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

72

cAPÌtulu Viii

De s’èsitu chi Don Chisciote valorosu aiat tentu in s’aventura ispantosa e mai immaginada de sos molinos a bentu, cun àte-ros fatos dignos de èssere ammentados

A custu puntu aiant bidu trinta o baranta molinos a bentu chi ddoe sunt in cuddu sartu, e comente don Chisciote ddos aiat bidos aiat naradu a s’iscudieri: – Sa ventura est ghiende sas cosas nostras mègius de cantu aìamus pòdidu disigiare; ca bides in ie, amigu Sancho Pan-za, trinta, o pagu de prus gigantes malos chi penso de gherrare, e de ddis leare a totus sa vida, e cun sos restos issoro amus a cumintzare a nos arrichire; ca custa est gherra giusta, e est unu servìtziu mannu de Deus a nde leare custa raighina mala dae sa fatze de sa terra.

– Ite gigantes? – aiat naradu Sancho Panza.– Sos chi bides in ie – aiat rispostu su mere – cun sos bratzos lon-

gos, chi calicunu ddos solet tènnere de belle duas legas.– Mirade, su mere – aiat rispostu Sancho – chi sos chi si bident in

ie non sunt gigantes, sunt molinos a bentu, e su chi parent sos bratzos sunt sas palas, chi ddas mòliat su bentu e faghent andare sa mola.

– Mi paret pròpiu – aiat rispostu don Chisciote – chi non nde tratas meda de aventuras: cuddos sunt gigantes; e si times franghe·ti, e pone·ti a pregare in s’ìnteri chi deo intro cun issos in batàllia fiera e singulare.

E, narende custu, aiat ispronadu su caddu Runtzinante, sena pònnere in mente a sas boghes chi fiat ghetende·ddi s’iscudieri San-cho, avertende·ddu ca fiant pròpiu molinos a bentu, e non gigantes cuddos chi fiat a atacare. Ma issu fiat de gasi cumbintu ca fiant gigantes, chi mancu intendiat sas boghes de s’iscudieri Sancho, ne annotaiat, mancari esseret giai acanta, su chi fiant; antis naraiat a forte: – Non fuiais, creaturas covardas e viles, ca est unu cavalieri ebbia chi bos assàltiat.

Page 73: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

73

Miguel de Cervantes

In cudda si fiat pesadu aizu de bentu e sas palas mannas aiant cumintzadu a si mòvere, e issara don Chisciote aiat naradu: – Man-cari movais prus bratzos de sos de su gigante Briareu79, mi dd’ais a pagare.

E narende custu, e invochende·si cun totu su coro a sa segno-ra sua Dultzinea, pedende·ddi a ddu sucùrrere in cuddu perìgulu, bene ammuntadu dae s’iscudu, cun sa lantza in resta, aiat atacadu a totu galopo de Runtzinante, e si nche fiat iscutu a su primu molinu chi teniat in dae in antis. E dende·ddi unu corpu de lantza a sa pala, dd’aiat furriada su bentu cun tanta fùria chi sa lantza fiat finida a pìculos, leende·si in fatu caddu e cadderi, chi fiat trumbuladu ma-lecontzu in su campu. Sancho Panza fiat acudidu a ddu sucùrrere cun s’àinu currende pro cùrrere, e cando fiat lòmpidu, aiat bidu chi non si podiat mancu tzirigare dae su corpu chi dd’aiat dadu Runtzinante.

– Deus meu! – aiat naradu Sancho. – Non bos dd’aia naradu, su me’, de abbaidare bene su chi fiais faghende, ca fiant molinos a bentu ebbia, e bos nde fiais abbigiadu, si no ddos aiais giùghidos in conca puru, sos molinos.

– Càllia, amigu Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ca sas cosas de gherra, prus chi no àteras, sunt sugetas a cambiamentos sighidos; cantu prus chi penso, e de seguru est de gasi, chi cuddu Frestone su sàbiu, chi mi nch’at furadu s’aposentu e sos libros, at furriadu a custos gigantes a molinos a bentu pro mi nche leare sa glòria de ddos bìnchere: tale est sa disamistade chi mi tenet; ma a sa fine ant a pòdere pagu sas malas artes suas contra a sa bonesa de s’ispada mea.

– Deus ddu fatzat comente podet – aiat rispostu Sancho Panza. E agiuende·ddu a si nde pesare, dd’aiat torradu a sètzere a

Runtzinante, chi fiat mesu illumbadu. E faeddende de s’aventura passada, aiant sighidu in su caminu de Puerto Lápice, ca in ie na-raiat don Chisciote chi non fiat possìbile a no agatare aventuras meda e diferentes, ca fiat unu logu de passàgiu. Ma fiat totu afri-

79) Gigante de sa mitologia grega chi teniat chentu bratzos.

Page 74: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

74

Don Chisciote de sa Màntzia

gidu ca aiat pèrdidu sa lantza, e narende·si·ddu a s’iscudieri aiat naradu: – M’ammento de àere lèghidu chi unu cavalieri ispagnolu, mutidu Diego Pérez de Vargas, cando si ddi fiat segada s’ispada in una batàllia, nd’aiat segadu dae unu chercu una nae, o truncu chi fiat, e ddo’aiat fatu tales cosas cudda dies, e aiat matzucadu tantos moros, chi ddi fiat abarradu a paranùmene Machuca80 e de gasi a issu e a s’erèntzia sua, ddis mutiant dae cudda die in dae in antis Vargas y Machuca. T’apo naradu custu, ca dae su primu chercu o orròele chi m’agato in dae in antis, nde ddi sego aterunu truncu tale e bonu che a cuddu, chi m’immàgino e penso de fàghere cun issu tales impresas, chi tue t’as a cunsiderare afortunadu meda pro àere meritadu de bènnere a ddas bìdere, e èssere testimòngiu de cosas chi aizu s’ant a pòdere crèere.

– Comente cheret Deus – aiat naradu Sancho. – Deo ddu creo totu comente seis narende·ddu, su me’; però adderetzade·bos unu pagu, ca paret chi seis de traessu. Depet èssere sa pistadura de sa rutòrgia.

– De gasi es,t – aiat rispostu don Chisciote – e si non mi lamen-to de su dolore, est ca sos cavalieris errantes non si depent lamentare de ferta peruna, mancari nde ddis essat sa matza.

– Si est de gosi, non tèngio prus nudda de nàrrere, – aiat rispo-stu Sancho – ma dd’ischit Deus si deo mi dia pràghere chi bos diais lamentare cando carchi cosa bos diat dòlere. De me potzo nàrrere chi m’apo a lamentare de su prus dolore piticu chi apo a tènnere, semper chi non bàgiat cun sos iscudieris de sos cavalieris errantes puru, custu de non si lamentare.

Si nde fiat rìsidu don Chisciote de sa simpresa de s’iscudieri; e de gasi dd’aiat decraradu ca già si podiat lamentare, comente e cando aeret chertu, cun gana o sena; ca finas a tando no aiat lèghidu cosa in contràriu in s’òrdine de cavalleria. Dd’aiat naradu Sancho de abbaidare chi fiat ora de mandigare. Dd’aiat rispostu su mere chi pro su momentu non nde teniat bisòngiu; a mandigare issu cando nd’aeret tentu gana. Cun custa lissèntzia si fiat acomodadu Sancho 80) Personàgiu istòricu. Diego Pérez de Vargas y Machuca aiat gherradu in sa batàllia de Jerez, in su 1231, in sa Reconchista de Ispagna contra a sos moros.

Page 75: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

75

Miguel de Cervantes

mègius chi aiat pòdidu in su molente, e boghende dae sas bèrtulas su chi ddo’aiat postu, fiat caminende e mandighende in fatu de su mere totu trancuillu, e dae cando in cando artziaiat sa burratza cun tantu praghere chi ddu diat imbidiare su prus baratu tzilleraju de Málaga. E in s’ìnteri chi issu fiat bufetende de cudda manera, non s’ammentaiat de peruna promita chi su mere dd’aiat fatu, nen ddi pariat traballu perunu, ma pasu meda, su andare in chirca de aven-turas mancari perigulosas esserent.

In fines, cuddu note dd’aiant passadu in mesu de matas, e dae una de cuddas don Chisciote nd’aiat segadu una nae sica, chi ddi podiat serbire a lantza, e ddo’aiat postu su ferru chi nd’aiat leadu dae sa chi si fiat truncada. Totu cuddu note no aiat dormidu don Chisciote, pensende a sa segnora sua Dultzinea, pro cumprire a su chi aiat lèghidu in sos libros, cando sos cavalieris passaiant sena dormire notes meda in sos litos e desertos, intratènnidos in sos am-mentos de sas segnoras issoro.

No dd’aiat passadu de gasi Sancho Panza, chi sigomente teniat s’istòmagu prenu, e non de abba de tzicòria, dd’aiat passadu totu a unu sonnu, e non nche dd’aiant ischidadu, si su mere no dd’aiat mutidu, sos ogros de sole chi ddi feriant a cara, nen su cantu de sas aes, chi totu allegras sa bènnida de sa die noa saludaiant. Cando si nde fiat ischidadu aiat bufadu unu tzicu dae sa burratza, e dd’aiat agatada unu pagu prus modde de su note in antis; e si ddi fiat afrigi-du su coro ca ddi pariat ca no guighiant caminu de remediare luego sa falta sua. No aiat chertu ismurzare don Chisciote ca, comente amus naradu, si fiat sustentadu de ammentos saboridos. Fiant tor-rados a su caminu de Puerto Lápice, e a fache a ora de sas tres de sa die ddoe fiant lòmpidos.

– Inoghe – aiat naradu bidende·ddu don Chisciote – podimus, frade meu Sancho Panza, pònnere sas manos finas a sos cùidos in custu chi ddi narant aventuras. Ma mira chi, mancari mi bidas in sos prus perìgulos mannos de su mundu, non depes pònnere manu a s’ispada pro mi difèndere, si no est chi bides chi sos chi m’ofen-dent sunt canàllia e gentighedda, chi issara già mi podes agiuare; ma si sunt cavalieris, de manera peruna t’est lìtzitu nen cuntzèdidu dae

Page 76: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

76

Don Chisciote de sa Màntzia

sas leges de cavalleria chi m’agiues, bassu chi sias ordinadu cavalieri.– Istade seguru, su me’ – aiat rispostu Sancho –, chi già bos apo

a ubbidire; cantu prus ca deo de me so patzìficu e inimigu de mi pònnere in degòllios e brigas; est beru puru chi pro su chi pertocat a difèndere sa persone mea no apo a pònnere in mente meda a cussas leges, ca cuddas divinas e umanas permitet chi ognunu si difendat dae chi ddi cheret nòghere.

– De acordu cun tegus, – aiat rispostu don Chisciote – ma in custu de m’agiuare contra a cavalieris, depes cuntènnere sos ìmpetos tuos naturales.

– Già dd’apo a fàghere, – aiat rispostu Sancho – e apo a rispe-tare cussu pretzetu comente sa domìniga.

Chistionende de custu, si fiant incarados a su caminu duos paras benedetinos, a caddu de duos dromedàrios: ca cussu pariant dae cantu fiant mannos sos mulos chi fiant setzende. Giughiant sas fatzolas pro su prùere e sos parasoles. In fatu giughiant una carrotza cun bator o chimbe a caddu chi ddos acumpangiaiant, e duos tzera-cos de mulu a pee. Fiat in sa carrotza, comente si fiat ischidu a coa, una segnora basca chi fiat andende a Sivìllia, in ue fiat su maridu chi aiant trasferidu a sas Ìndias cun un’incàrrigu prestigiosu meda. Sos paras non fiant cun issa, mancari fiant faghende su matessi caminu; ma comente ddos aiat bidos don Chisciote aiat naradu a s’iscudieri:

– Si non mi faddo, custa depet èssere sa prus aventura famada chi s’est bida, ca cuddos sacos nieddos chi si bident, depent èssere, e ddu sunt de seguru, incantadores chi sunt giughende a cua a carchi printzipessa in cudda carrotza, e tocat a isfàghere custu tortu cun totu s’autoridade mea.

– Custu at a èssere peus de sos molinos a bentu – aiat naradu Sancho. – Mirade su me’, ca cuddos sunt paras benedetinos, e sa carrotza depet èssere de carchi biagiadore. Mirade bene su chi seis faghende, non siat su diàulu chi bos ingannet.

– T’apo giai naradu, Sancho – aiat rispostu don Chisciote – chi nde tratas pagu de aventuras; su chi naro deo est beru, e como dd’as a bìdere.

E narende custu fiat andadu a in antis e si fiat postu a metade

Page 77: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

77

Miguel de Cervantes

caminu in ue fiant benende sos paras, e lompende de gasi acanta chi ddi pariat chi podiant intèndere su chi naraiat, aiat naradu a forte:

– Gente indimoniada e mostruosa, lassade istare luego sas ar-tas printzipessas chi in custa carrotza giughides a fortza; si nono, preparade·bos a retzire una morte lestra comente castigu giustu de sas òperas malas bostras.

Sos paras aiant tiradu sas brìllias, e fiant ispantados siat de sa fi-gura de don Chisciote, siat de su chistionu suo; e dd’aiant rispostu:

– Su cavalieri, nois non semus indimoniados nen mostruosos, ma duos religiosos de Santu Beneitu, chi semus andende in su ca-minu nostru, e no ischimus si in custa carrotza giughent a fortza o nono duas printzipessas.

– Cun megus non ddo’at paràulas brandas, ca già bos conno-sco, mintzidiosa canàllia – aiat naradu don Chisciote.

E sena isetare àtera risposta aiat ispronadu a Runtzinante e, a lantza bassa, aiat atacadu contra a su primu para cun tanta fùria e ardore, chi si su para non si nche fiat imboladu dae su mulu, nche dd’aiat ghetadu a terra a dolu mannu suo, e fertu male puru, si non mortu. Su segundu religiosu, chi aiat bidu comente aiant tratadu a su cumpàngiu, aiat postu cambas a cuddu mulu mannu che unu casteddu, e aiat cumintzadu a cùrrere in cuddu sartu prus lestru de su bentu.

Sancho Panza, chi aiat bidu a terra a su para, calende·nde lige-ramente dae s’àinu, aiat atacadu a issu a aiat cumintzadu a ddi leare sos àbitos. Issara fiant lòmpidos duos tzeracos de sos paras, e dd’a-iant pregontadu pro ite fiat ispogende·ddu. Ddis aiat rispostu San-cho ca fiat sa parte legìtima chi dd’ispetaiat a issu, comente restos de sa batàllia chi su mere suo don Chisciote aiat bintu. Sos tzeracos, chi non teniant gana de brullare e non nde cumprendiant de restos e batàllias, bidende chi giai don Chisciote si nche fiat illargadu dae in ie, faeddende cun sas chi fiant in sa carrotza, aiant atacadu a Sancho, e nche dd’aiant ghetadu a terra; e sena de ddi lassare unu pilu in sa barba dd’aiant leadu a fichidas de pee e dd’aiant lassadu istèrridu a terra sena àlidu nen sentidu. E, sena de si firmare nudda, su para fiat torradu a sètzere, totu timerosu e acovardadu e sena

Page 78: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

78

Don Chisciote de sa Màntzia

colore in cara; e cando si fiat bidu a caddu aiat postu in fatu a su cumpàngiu, chi a unu bonu tretu dae in ie ddu fiat isetende, e fiat isetende comente agabbaiat cuddu degòlliu; e sena chèrrere isetare sa fine de totu cuddu fatu, aiant sighidu in su caminu faghende·si prus rughes chi si aiant tentu su diàulu in fatu.

Don Chisciote fiat, comente amus naradu, faeddende cun sa segnora de sa carrotza, narende·ddi: – Sa bellura bostra, segnora mea, podet fàghere de sa persone sua su chi prus ddi benit a praghe-re suo, ca giai sa supèrbia de sos isrobbadores bostros est istèrrida in terra derruta dae custu bratzu meu forte; e pro ca non peneis pro ischire su nùmene de su liberadore bostru, iscais ca a mie mi narant don Chisciote de sa Màntzia, cavalieri errante e aventureri, e cautivu de donna Dultzinea del Toboso, bella e sena pari; e in paga de su benefìtziu chi dae me ais retzidu non chèrgio àteru si non chi furrieis a El Toboso, e chi bos presenteis a custa segnora, e ddi nar-geis su chi pro sa libertade bostra apo fatu.

Totu custu chi don Chisciote naraiat, fiat ascurtende·ddu un’i-scudieri de sos chi acumpangiaiant sa carrotza, chi fiat bascu. E custu, bidende chi non lassaiat passare sa carrotza, ma antis naraiat chi luego depiant furriare a chirru de El Toboso, fiat acostadu a don Chisciote, e aferrende·ddi sa lantza dd’aiat naradu in malu castillia-nu, e peus bascu, custu: – Anda, su cavalieri, mancari andes male; pro su Deus chi m’at criadu, si non lassas sa carrotza ista seguru chi ti ochiet custu bascu comente tue ses in cue.

Don Chisciote aiat cumprèndidu totu, e totu calmu dd’aiat rispostu: – Si esseres cavalieri, comente no ddu ses, deo aiat giai castigadu su tontìmene tuo e atrivimentu, creatura meschina.

E aiat rispostu su bascu: – Deo no cavalieri? Giuro a Deus tantu naras fàulas comente cristianu; si lantza iscudes e ispada bogas, s’ab-ba tantu deretu as a bìdere chi su gatu leas; bascu in terra, hidalgo in mare, hidalgo a su diàulu; e naras fàulas chi mira si àtara naras cosa.

– Como dd’ais a bìdere, aiat naradu Agraves81 – aiat rispostu Don Chisciote.

81) Frase pronuntziada dae unu personàgiu de s’Amadís de Gaula.

Page 79: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

79

Miguel de Cervantes

E iscudende sa lantza a terra, nd’aiat bogadu s’ispada e aiat im-bratzadu s’iscudu, e aiat atacadu a su bascu cun bidea de nde ddi leare sa vida.

Su bascu, chi de gasi dd’aiat bidu benende, finas si si nde che-riat calare dae su mulu, chi essende malu ca fiat de afitu, non fiat de fidare, s’ùnica cosa chi aiat pòdidu fàghere fiat istadu a bogare s’ispada; ma ddi fiat andada bene ca si fiat agatadu acanta de sa carrotza, dae ue aiat pòdidu leare unu cabidale chi ddi fiat bàlidu de iscudu, e luego si nche fiant iscutos a pare, comente chi esserent duos inimigos mortales. Sos àteros ddos cheriant fàghere torrare a paghe; ma non nche fiant resurtados, ca naraiat su bascu in sos ar-resonos suos male sestados, chi si no ddi lassaiant finire sa batàllia, diat ochìere a sa mere e a totu sos chi dd’istorbarent. Sa segnora de sa carrotza, ispantada e timende pro su chi bidiat, aiat pedidu a su veturinu de si nch’istesiare unu pagu dae in ie, e dae tesu si fiat po-sta a abbaidare sa cuntierra rigurosa, in ue su bascu aiat dadu a don Chisciote una betze istocada a subra de una pala subra de s’iscudu, chi si ddi fiat fertu sena defensa dd’aiat abertu finas a chintzos. Don Chisciote, chi aiat intèndidu su pesu de cuddu corpu malignu, aiat ghetadu una boghe manna, narende: – Oh segnora de s’ànima mea, Dultzinea, frore de sa bellura, sucurride a custu cavalieri bostru, chi pro soddisfàghere sa bostra bonesa manna, in custu perìgulu mortale s’agatat!

Su nàrrere custu, e s’istrìnghere s’ispada, e s’ammuntare bene cun s’iscudu, e s’atacare a su bascu, totu fiat in su matessi momentu, tenende sa determinatzione de si dda giogare totu cun unu corpu ebbia. Su bascu, chi de gasi dd’aiat bidu benende contra a issu, aiat bene cumprèndidu pro su su coràgiu, e aiat detzìdidu de fàghere su pròpiu de don Chisciote. E de gasi dd’aiat isetadu bene ammunta-du cun su cabidale, sena pòdere furriare su mulu ne a una parte ne a s’àtera; chi giai, dae cantu fiat istracu, e pro no èssere fatu pro ninne-rias sìmiles, non podiat fàghere unu passu. Beniat duncas, comente amus naradu, don Chisciote contra a su càutu bascu, cun s’ispada in artu, cun bidea de dd’abèrrere in duos, e su bascu dd’isetaiat de gasi etotu, s’ispada in artu e aforradu cun su cabidale, e totu sos

Page 80: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

80

Don Chisciote de sa Màntzia

chi fiant a curtzu fiant timende e isetende su chi podiat capitare de cuddos betze corpos chi si minetzaiant; e sa segnora de sa carrotza e sas àteras tzeracas suas fiant faghende milli votos e ofertas a totu sas màgines e crèsias de Ispagna, pro chi Deus liberaret a issas e a s’iscudieri issoro dae cuddu perìgulu de gasi mannu chi s’agataiant.

Ma su dannu de totu custu est chi a custu puntu s’autore de custa istòria lassat custa batàllia, iscusende·si ca no at agatadu àteru iscritu de custas impresas de don Chisciote, de sas chi lassat rife-ridas. Est beru puru ca su segundu autore82 de custa òpera no at chertu crèere chi custu contu de gasi curiosu esseret intregadu a sas leges de s’olvidu, nen chi esserent istados de gasi pagu curiosos sos ingènios de sa Màntzia chi non tennerent in sos artzivos o in sos iscritòrios carchi pabiru chi de custu cavalieri famadu tratarent; e de gasi, cun custa immaginatzione, non s’est disisperadu de agatare sa fine de custa gratziosa istòria, chi, sende su chelu in favore, dd’at agatada in su modu chi amus a contare in sa segunda parte.

82) Cervantes etotu, chi a pustis at a fìnghere de àere bortadu s’òpera de un’autore moro.

Page 81: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

81

Segunda parte de s’hidalgo ingeniosu

cAPÌtulu iX

In ue si concruit e finit sa batàllia fantàstica chi su bascu gal-liardu e su mantziegu balente ant tentu

Amus lassadu in s’ùrtimu capìtulu a su bascu valorosu e a don Chi-sciote famadu cun sas ispadas artas e isbainadas, prontos a dare duas istocadas furibundas, chi si esserent fertu in prenu, si fiant nessi partzidos e truncados dae subra a giosso, e si fiant abertos che a una melagranada; e chi in cuddu puntu tantu dudosu si fiat firmada e abarrada a metade s’istòria de gosi gustosa, sena chi s’autore nos aeret naradu in ue si podiat agatare su chi in ie mancaiat.

Sa cosa m’aiat lassadu totu afrigidu, ca su praghere de àere lèghidu de gosi pagu, torraiat a dispraghere, pensende a su caminu de fàghere pro agatare su meda chi, a pàrrere meu, mancaiat de custu contu de gasi gustosu. Mi pariat cosa impossìbile e foras de ogna bona costumàntzia, chi a unu cavalieri de gasi bonu dd’es-seret mancadu carchi sàbiu chi s’esseret incarrigadu de iscrìere sas impresas suas mai bidas; cosa chi no est mancada a perunu de sos cavalieris errantes,

de sos chi narat sa gente chi andant a s’aventura83,

ca ognunu de issos teniat a unu o duos sàbios comente de a psota pro issos, chi non de iscrìere sos fatos issoro, pintaiant totu su chi pensaiant e sas ninnerias, mancari cuadas esserent; e non depiat èssere tantu disditzadu unu de gasi bonu cavalieri, chi ddi mancaret su chi teniant in abbundàntzia Platir84 e àteros sìmiles. E de gasi 83) Versos de Alvar Gómez.84) Libru de cavalleria publicadu in su 1553.

Page 82: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

82

Don Chisciote de sa Màntzia

non podia inclinare a crèere chi un’istòria de gosi galliarda esseret abarrada manca e istropiada, e ghetaia sa neghe a sa malignidade de su tempus, chi ingullit e consumat ogna cosa, chi dda teniat cuada o consumada.

A s’àteru chirru, mi pariat ca, sigomente intre sos libros suos si nd’agataiat de gasi modernos che a Desengaño de celos, e Ninfas y pastores de Henares, chi finas s’istòria sua depiat èssere moderna, e chi, si no esseret iscrita, diat istare in sa memòria de sa gente de sa bidda e de sas de a inghìriu. Custa pensamentu mi confundiat e mi faghiat pròpiu disigiare de ischire de a beru totu sa vida e miràculos de don Chisciote nostru, ispagnolu famadu, lughe e ispigru de sa cavalleria mantziega, e su primu chi in s’edade nostra e in custos tempos de gasi calamitosos at praticadu s’arte de sas armas errantes, e de isfàghere disagràvios, sucùrrere viudas, amparare donzellas, de cuddas chi andaiant cun atzotos y palafrenos e cun totu sa virgini-dade in costas issoro, dae monte in monte e dae badde in badde; ca si non fiat ca carchi fellone o carchi villanu a segura e cuguddu, o carchi betze gigante ddas fortzaiant, donzella ddo’aiat in sos tem-pos passados chi, cumpridos sos otanta annos, chi in totu cuddos no aiant dormidu una die a suta de una cobertura, si nch’andaiant comente sa mama ddas aias fatas. So narende, ca pro custu e àteros respetos meda est dignu don Chisciote nostru galliardu de alabànt-zias sighidas e memoràbiles, e mancu a mie cherent negadas, pro su traballu e diligèntzia chi apo postu pro chircare sa fine de custa bella istòria; finas si isco bene ca su chelu, sa sorte e sa fortuna non m’a-iant agiuadu, su mundu fiat abarradu sena s’ispàssiu e s’ispidientu de unas duas oras chi at a passare su chi cun atentzione dd’at a lèghere. E de gasi est comente dd’apo agatada.

Una die chi fia in s’Alcaná85 de Toledo, est bènnidu unu pitzo-cu a bèndere iscartafòllios a unu sedajolu; e sigomente mi praghet a lèghere, finas sos pìculos de pabiru in carrera, ispintu dae custa inclinatzione naturale mea apo leadu unu iscartafòlliu de sos chi su pitzocu bendiat, e apo bidu ca fiat iscritu cun caràteres aràbicos. E

85) Carrera de mercantes.

Page 83: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

83

Miguel de Cervantes

sigomente, mancari ddos connoschia, no ddos ischia lèghere, apo abbaidadu si in ie acanta ddo’aiat carchi moriscu ispanizadu pro ddos lèghere, e no est istadu traballosu meda a agatare a un’intèrpre-te sìmile, ca si dd’aiat chircadu de ateruna limba e prus antiga puru dd’aia agatadu86. In fines, sa sorte mi nd’at presentadu unu, chi, a pustis chi dd’apo naradu su chi cheria, e de dd’àere postu su libru in manos, dd’at abertu a metade, e poscas de nd’àere lèghidu unu pagu, at inteladu a rìere.

Dd’apo pregontadu pro ite fiat riende, e m’at rispostu ca fiat pro una cosa chi teniat su libru iscrita a màrgine pro annotatzione. Dd’apo naradu a mi dda lèghere, e issu, semper riende, at naradu:

– Est iscritu inoghe in su màrgine custu, comente apo naradu: “Custa Dultzinea del Toboso, tantas bortas in custu contu men-tuada, nant chi teniat una manuza pro salare sos porcos chi non si nd’agataiat àtera in sa Màntzia”.

Cando apo intèndidu narende “Dultzinea del Toboso”, so abarradu mudu e calliadu, ca luego apo cumprèndidu ca cuddos iscartafòllios cunteniant s’istòria de don Chisciote. Pensende custu dd’apo apretadu a lèghere su cumintzu, e faghende de gasi, borten-de de repente s’aràbicu a su castillianu, at naradu ca naraiat: Istòria de don Chisciote de sa Màntzia, iscrita dae Cide Hamete Benengeli, istòricu aràbicu. Apo dèpidu èssere discretu meda pro cuare sa cun-tentesa chi apo tentu cando m’est lòmpidu a origras su tìtulu de su libru; e colende·nche a su sedajolu, apo comporadu a su pitzocu totu sos pabiros e iscartafòllios pro mesu reale; ca si si fiat abbigiadu de cantu ddos cheriat, aiat pòdidu detzìdere de balangiare prus de ses reales dae sa còmpora. Tando mi so istesiadu cun su moriscu in su chiostro de sa crèsia majore, e dd’apo pedidu de mi bortare cud-dos iscartafòllios, totu sos chi trataiant de don Chisciote, in limba castilliana, sena de ddis leare o agiùnghere nudda, oferende·ddi sa paga chi cheriat. S’est cuntentadu de duas arrobas de pabassa e duas hanegas de trigu, e at promìtidu de ddos tradùere bene e cun fide-lidade, e in presse. Ma deo, pro fàghere prus leve s’afàriu e pro no

86) Riferimentu a s’ebràicu.

Page 84: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

84

Don Chisciote de sa Màntzia

isperditziare un’iscoberta de gasi bona, nche l’apo leadu a domo, in ue in pagu prus de unu mese e mesu dd’at tradùsida totu, pròpiu comente inoghe si riferit.

In su primu iscartafòlliu ddoe fiat pintada a su naturale sa batàl-lia de don Chisciote cun su bascu, postos in sa matessi postura chi contat s’istòria, sas ispadas artziadas, unu ammuntadu cun s’iscudu, s’àteru cun su cabidale, e su mulu de su bascu de gasi biu, chi si bi-diat a unu tiru de balestra ca fiat de sos chi s’afitant. In pees su bascu giughiat unu tìtulu chi naraiat: Don Sancho de Azpetia, chi de segu-ru depiat èssere su nùmene, e in pees de Runtzinante nche nd’aiat un’àteru chi naraiat: Don Chisciote. Runtzinante fiat una meravìllia de comente fiat pintadu, a finu a finu, làngiu che corru, totu ossos chi pariat tìsicu, chi si bidiat craru craru cantu ddi deghiat a nùmene Runtzinante. Acanta sua ddoe fiat Sancho Panza, chi giughiat s’àinu a cabistru, chi in pees teniat aterunu tìtulu chi naraiat: Sancho Zan-cas; e depiat èssere chi fiat, segundu sa pintura, de bentre manna, de dossu piticu, e de tzancas longas, e pro custu mancari dd’aiant postu a nùmene Panza e Zancas, ca cun custos duos paranùmenes a bortas ddu mutit s’istòria. Carchi àtera minudèntzia ddo’aiat de annotare, però sunt totu de pagu importàntzia e non serbint a sa relatzione berdadera de custa istòria, ca peruna est mala comente siat bera.

Si a custa si ddi podet fàghere carchi obietzione pro sa beridade sua, at a èssere ebbia ca s’autore fiat aràbicu, ca est tìpicu de sos de cudda natzione de èssere faulàrgios; finas si giai chi sunt inimigos nostros, si podet cumprèndere puru chi nd’at iscritu de mancu chi non de prus. E de gasi mi paret a mie, ca cando podiat e depiat estèndere sa pinna in sas alabàntzias de unu cavalieri de gasi bonu, paret chi a posta ddas passat in silèntziu; cosa male fata e peus pen-sada, essende e depende èssere sos istòricos puntuales, berdaderos e pro nudda apassionados, e chi nen s’interessu nen sa timòria, nen s’òdiu nen s’amistade, no ddos fùrriet dae su caminu de sa berida-de, chi sa mama est s’istòria, èmula de su tempus, depòsitu de sas atziones, testimòngiu de su passadu, esempru e avisu de su presente, avertèntzia de su benidore. In custa isco ca s’at a agatare totu su chi s’at a disigiare in sa prus gradèvole; e si carchi cosa de bonu in issa

Page 85: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

85

Miguel de Cervantes

diat mancare, de seguru est neghe de cuddu cane de s’autore87, e non pro mancàntzia de sugetu. In fines, sa segunda parte, segundu sa tradutzione, cumintzaiat in custa manera: «Postas e artziadas in artu sas ispadas afiladas de sos duos gherradores valorosos e arrenne-gados, non pariat si non chi fiant minetzende su chelu, sa terra e su mare: tale fiat s’ardore e gestu chi teniant. Su primu chi aiat iscutu su corpu fiat istadu su bascu ferenosu. E dd’aiat iscutu cun tanta fortza e tanta fùria, chi si no si ddi fiat furriada s’ispada in caminu, cuddu corpu ebbia fiat bastante pro acabbare cudda cuntierra rigorosa, e totu sas aventuras de su cavalieri nostru; ma sa bona sorte, chi pro cosas majores ddu bardiaiat, aiat tòrchidu s’ispada de s’inimigu, in modu chi mancari ddi fiat piscadu in sa pala de manca, no dd’aiat fatu àteru dannu de ddu disarmare a cuddu ladus, leende·ddi in caminu su prus de sa tzelada cun mesu origra; chi totu cuddu cun ruina ispantosa fiat rutu a terra, lassende·ddu totu malecontzu».

Deus meu! E chie diat èssere como su chi bonamente potzat contare su ferenu chi fiat intradu in su coro de su mantziegu nostru, bidende·si firmadu de cudda manera! Non si nàrgiat àteru, si non chi fiat de manera chi si fiat artziadu in sas istafas, e istringhende de prus s’ispada in sas duas manos, cun tale fùria aiat iscarrigadu a subra de su bascu, pischende·ddi in prenu a subra de su cabidale e a subra de sa conca, e a nudda ddi fiat bàlida cudda bona defensa, ca est comente chi ddi fiat rutu a subra unu monte, aiat cumintzadu a bogare sàmbene dae nasu, e dae buca, e dae origras, e pariat chi fiat acanta de nde rùere dae su mulu, e fiat rutu de seguru, si no dd’aiat aferradu a tzugru; però cun totu aiat bogadu sos pees dae sas istafas, e a coa aiat liberadu sos bratzos, e su mulu ispramadu dae su corpu terrìbile aiat cumintzadu a cùrrere peri su sartu e in pagu càrchidos nche dd’aiat ghetadu a terra.

Si ddu fiat abbaidende totu trancuillu don Chisciote, e comen-te dd’aiat bidu a terra, nde fiat saddiadu dae su caddu e lèpitu lèpi-tu ddi fiat acostadu, e ponende·ddi sa punta de s’ispada in ogros, dd’aiat naradu a s’arrèndere, ca, si nono, dd’aiat segadu sa conca. Su

87) Su moro.

Page 86: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

86

Don Chisciote de sa Màntzia

bascu fiat de gasi turbado chi non podiat torrare paràula, e si dd’aiat bida mala, dae cantu fiat tzurpu don Chisciote, si sas segnoras de sa carrotza, chi finas a issara cun gran dismaju aiant abbaidadu sa briga, non fiant andadas a ue fiat e dd’aiant pedidu totu cumpridu de ddis fàghere unu praghere e cortesia de gasi manna de sarva-re sa vida de cuddu iscudieri. E don Chisciote aiat rispostu, totu sèriu e cumpridu: – Tzertu ermosas segnoras, deo so cuntentu meda de fàghere su chi mi pedides; ma depet èssere a una cunditzione e acordu, e est chi custu cavalieri mi depet promìtere de andare a El Toboso, e de si presentare dae parte mea a donna Dultzinea sena pari, pro chi issa nde fatzat su chi prus dd’agradet.

Sas segnoras timerosas e isconsoladas, sena intrare in su contu de su chi don Chisciote pediat e sena pregontare chie fiat Dultzi-nea, dd’aiant promìtidu ca s’iscudieri diat fàghere totu su chi issu dd’esseret ordinadu.

– Issara pro more de custa paràula no dd’apo a fàghere àteru male, mancari si ddu mèritat.

Page 87: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

87

cAPÌtulu X

De s’àteru chi ddi fiat capitadu a don Chisciote cun su bascu e de su perìgulu chi si fiat bidu cun una tropa de yangueses88

Sancho Panza si nde fiat giai pesadu, aizigheddu pistadu dae sos tzeracos de sos paras, e fiat abarradu abbaidende sa batàllia de su mere suo don Chisciote, e pregaiat a Deus in coro suo de ddi dare sa vitòria e chi bincheret un’ìsula in ue ddu fagheret guvernadore, co-mente dd’aiat promìtidu. Bidende ca sa briga fiat giai finida e chi su mere fiat torrende a sètzere a Runtzinante, fiat andadu a ddi pode-rare s’istafa, e in antis de nche pigare si fiat inghenugradu in dae in antis suo, e leende·ddi sa manu, si dd’aiat basada e dd’aiat naradu:

– Faghide·mi s’onore, su me’, don Chisciote meu, de mi dare su guvernu de s’ìnsula chi in custa briga rigorosa ais balangiadu, chi mancari manna siat, deo m’intendo sas fortzas de dd’ischire guver-nare bene comente àtere chi apat guvernadu ìsulas in su mundu.

Dd’aiat rispostu don Chisciote: – Mirade, Sancho caru, ca cu-sta aventura, e sas chi dd’assimìgiant, non sunt aventuras de ìnsulas ma de rughe de caminos, in ue s’ùnica cosa chi si balàngiat est sa conca segada, o un’origra de mancu: tenide passèntzia, ca aventuras già nd’ant a bènnere, non de bos fàghere guvernadore, de prus puru.

Sancho dd’ait torradu gràtzias meda, e basende·ddi ateru-na borta sa manu e sa farda de sa cota, dd’aiat agiuadu a sètzere a Runtzinante, e issu fiat aiat sètzidu a caddu de s’àinu suo, e aiat cu-mintzadu a pònnere in fatu a su mere, chi, a passu lestru, sena de sa-ludare nen de faeddare prus a sas de sa carrotza, fiat intradu in unu padente chi fiat in ie acanta. Sancho ddu poniat in fatu a totu troto de su molente; ma Runtzinante fiat caminende de gasi in presse, chi bidende·si a segus, aiat dèpidu aboghinare a su mere de dd’isetare. 88) Cervantes aiat partzidu custa parte de su libru a pustis de dd’àere iscrita. Pro custu ddo’est su riferimentu in su tìtulu a unu fatu giai capitadu.

Page 88: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

88

Don Chisciote de sa Màntzia

E de gasi aiat fatu don Chisciote, tirende sa brìllia de Runtzinante finas a lòmpere s’iscudieri totu istracu, chi comente fiat lòmpidu aiat naradu: – Mi paret, su me’, chi nos at a cumbènnere a nos reti-rare in carchi crèsia; ca, pro comente est abarradu malecontzu su chi ais gherradu, no ant a istentare meda a giùghere sa nova a sa Santa Hermandad89, e a nos prèndere; e de seguru si ddu faghent, in antis de nd’essire dae presone depimus suorare de a beru.

– Càllia – aiat naradu don Chisciote. – E in ue dd’as bidu o lèghidu tue chi unu cavalieri errante siat giùghidu in giustìtzia, mancari mortes meda apat fatu?

– Deo no isco nudda de mortes malas – aiat rispostu Sancho – ne in vida mea nd’apo mai tentu pro nemos. Isco ebbia ca sa Santa Hermandad tenet ite bìdere cun sos chi gherrant in su sartu, e in s’àteru non mi nch’istico.

– Boga·ti·nde dae coidadu, amigu meu, – aiat rispostu don Chisciote – ca deo t’apo a sarvare dae sas manos de sos caldeos, e prus e prus dae sas de sa Hermandad. Ma nara sa beridade: bidu mai nd’as de cavalieri prus valorosu de me in totu sa fatze de sa ter-ra? Lèghidu mai nd’as de aterunu chi tèngiat o apat tentu prus briu a atacare, prus ànimos a perseverare, prus abilesa a fèrrere, e prus trassa de iscudere a terra?

– A nàrrere sa beridade – aiat rispostu Sancho – deo no apo lèghidu mai nudda, ca no isco lèghere ne iscrìere; ma su chi m’atrivo a iscummìtere est ca prus mere atrividu de bois no dd’apo serbidu in totu sa vida mea, e chèrgiat Deus chi custos atrivimentos non si paghent in ue apo naradu. Su chi bos prego, su me’, est chi bos cureis, ca seis perdende sàmbene meda dae cussa origra, ca inoghe giugo fascas e unu pagu de unguentu biancu in sas bèrtulas.

– De totu custu non ddo’aiat àpidu bisòngiu – aiat rispostu Don Chisciote – si mi fia ammentadu de fàghere una ampolla de su bàlsamu de Fierubratzu90, chi cun unu gùtiu ebbia aìamus istravia-du tempus e meighinas.

89) Corpus de politzia rurale.90) Personàgiu de unu poema frantzesu. Fiat unu gigante chi aiat segadu bariles cun su bàlsamu usadu pro interrare a Deus, chi podiat curare a chie ddu bufaiat.

Page 89: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

89

Miguel de Cervantes

– Ite ampolla e ite bàlsamu est? – aiat naradu Sancho Panza.– Unu bàlsamu – aiat rispostu don Chisciote – chi tèngio sa

retzeta in conca, chi non ddo’at de tìmere sa morte, nen ddo’at de pensare de mòrrere de ferta peruna. E de gasi cando dd’apo a tèn-nere e ti dd’apo a dare, s’ùnica cosa chi depes fàghere est, si bides chi in carchi batàllia m’ant partzidu in duos sa persone, comente solet capitare meda, bonamente sa parte de sa persone chi diat rùere a terra, e cun sutilesa meda, in antis chi su sàmbene si caget, dd’as a pònnere a subra de s’àtera metade chi abarret in sa sedda, dende atentzione a dd’incassiare giustu giustu. Poscas m’as a dare a bufare duos tzicos ebbia de su bàlsamu chi t’apo naradu, e m’as a torrare a bìdere prus sanu de unu pische.

– Si ddo’at custa cosa, – aiat naradu Panza – deo rinùntzio dae como a su guvernu de s’ìnsula promìtida, e non chèrgio àteru pro paga de sos servìtzios meos meda e bonos, si non chi mi diais sa retzeta de custu licore estremadu; chi naro ca at a bàlere s’untza prus de duos reales, e non tèngio bisòngiu de àteru deo pro passare custa vida cun onra e discànsiu. Ma est a bìdere como si costat meda a ddu fàghere.

– Cun prus pagu de tres reales si podent fàghere tres azumbres91 – aiat rispostu don Chisciote.

– Pecador de mi! – aiat torradu Sancho. – E issara ite seis ise-tende, su me’, a ddu fàghere e a mi dd’imparare?

– Càllia, amigu meu, – aiat rispostu Don Chisciote – ca penso de t’imparare segretos prus mannos – e de ti fàghere favores majo-res. E pro como a nos curare, ca s’origra mi dolet prus de su chi deo dia chèrrere.

Dae sas bèrtulas Sancho nd’aiat bogadu fascas e unguentu. Ma cando don Chisciote aiat bidu ca sa tzelada fiat segada, fiat acanta de pèrdere su sentidu, e posta sa manu in s’ispada e artziende sos ogros a chelu, aiat naradu: – Fatzo giuramentu a su Creadore de totu sas cosas, e a sos bator santos Vangelos, in ue prus largamente sunt iscritos, de fàghere sa vida chi at fatu su marchesu mannu de

91) Unidade de mesura.

Page 90: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

90

Don Chisciote de sa Màntzia

Màntua, cando at giuradu de vengare sa morte de su nebode Bal-dovinu, chi fiat de non mandigare cun ogna comodidade, ne cun sa mugere corcare, e àteras cosas, chi, mancari como non mi nd’am-mente, est comente chi ddas so espressende inoghe, finas a leare vengantza prena de su chi tale insolèntzia m’at fatu.

Cando Sancho aiat intèndidu custas cosas, dd’aiat naradu: – Mi-rade su me’, chi si su cavalieri at cumpridu su chi teniat ordinadu de si presentare a sa segnora mea Dultzinea del Toboso, at giai cum-pridu su chi depiat, e non mèritat àtera pena si non faghet aterunu delitu.

– As faeddadu e apuntado bene, – aiat rispostu don Chisciote – e duncas annullo su giuramentu chi tocat a leare de issu una ven-gantza noa; ma ddu fatzo e ddu cunfirmo torra de fàghere sa vida chi apo naradu, bassu chi apo a leare a fortza ateruna tzelada sìmile e bona de gasi a carchi cavalieri. E non penses, Sancho, chi de gasi, a sa maconatza ddu fatzo, ca già tèngio a chie imitare, ca sa pròpiu cosa, uguale uguale, est capitada a s’elmu de Mambrinu, chi de gasi caru dd’est costadu a Sacripante92.

– Mandade·ddos in ora mala custos giuramentos, su me’, – aiat torradu Sancho – ca faghent male a sa salude e noghent a sa cussènt-zia. Si nono, narade·mi como: si pro casu in dies meda no atopamus a òmine armadu cun sa tzelada, ite faghimus? Cheret cumpridu su giuramentu mancari tantos inconvenientes e istorbos, comente at a èssere su de dormire bestidu, e non dormire in una bidda, e àte-ras milli penitèntzias chi cunteniat su giuramentu de cuddu macu betzu de su marchesu de Màntua, chi bois cherides torrare a biu? Mirade su me’ ca in totu custos caminos non ddo’at òmines arma-dos ma mulateris e carreteris, chi non de non giùghere tzeladas, mancari no ddas ant mai intèndidas mentuare in totu sa vida issoro.

– Ti faddis in custu, – aiat naradu don Chisciote – ca no amus a abarrare duas oras in custas rughes de caminos, pro bìdere prus armados de sos chi ant atacadu a Albraca a sa conchista de Angèlica

92) Riferimentu a s’Orlando Furioso e a s’Orlando Innamorato.

Page 91: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

91

Miguel de Cervantes

sa Bella93. – Bastat issara, est de gasi – aiat naradu Sancho – e chèrgiat

Deus chi nos andet bene, e chi siat giai ora de bìnchere cussa ìnsula, chi mi costat cara de gasi, e chi a coa mi mòrgia.

– T’apo giai naradu, Sancho, de non ti pistighingiare pro cus-su; chi si at a mancare un’ìsula, ddo’est su regnu de Danimarca, o su de Sobradissa94, chi t’ant a dèghere che aneddu in su pòddighe, e in prus essende terra firma depes èssere prus cuntentu puru. Ma lassemus custu a su tempus suo, e abbàida si giughes carchi cosa in cuddas bèrtulas pro mandigare, pro chi poscas andemus in chirca de carchi casteddu pro allogiare custu note, e fàghere su bàlsamu chi t’apo naradu; ca est dolende·mi meda s’origra, perdeu.

– Inoghe giugo una chibudda e unu pagu de casu, e no isco cantos pìculos de pane, – aiat naradu Sancho – ma no est recatu pro unu cavalieri de gasi valorosu che a bois, su me’.

– Ti faddis! – aiat rispostu don Chisciote. – Ti fatzo a ischire, Sancho, chi est onra de sos cavalieris errantes non mandigare pro unu mese, e si màndigant, chi siat de su chi s’agatant in manos; e dias ischire ca est beru si aias lèghidu tantas istòrias che a mie; chi mancari siant meda, in totu no apo agatadu chi sos cavalieris erran-tes mandigaiant, si non fiat pro casu, e in carchi banchete sontuosos chi ddis faghiant, e sas àteras dies si ddas colaiant in futilidades. E finas si si cumprendet ca non podiant abarrare sena mandigare e sena fàghere totu sos àteros bisòngios naturales, ca a sa fine fiant òmines che a nois, depes cumprèndere puru chi, andende pro su prus de sa vida issoro in litos e desertos, e sena coghineri, su màndi-gu issoro prus ordinàriu diat èssere de màndigos rùsticos, che a sos chi como tue ses cumbidende·mi. E duncas, amigu Sancho, non ti pistighinges pro su chi a mie mi praghet, e non lasses su connotu, nen boghes de pare sa cavalleria errante.

– Iscusade·mi su me’, – aiat naradu Sancho – ca sigomente deo no isco lèghere ne iscrìere, comente apo giai naradu, no isco ne apo

93) Riferimentu a s’Orlando Innamorato.94) In sa prima editzione Soliadisa, printzipessa in su libru Clamades y Clarmonda. Sobradissa est unu regnu mentuadi in s’Amadís de Gaula.

Page 92: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

92

Don Chisciote de sa Màntzia

intzertadu sas règulas de su mestieri cavallerescu; e dae como in dae in antis apo a prènere sas bèrtulas de ogna genia de fruta sica pro sa segnoria bostra, ca seis cavalieri, e pro me ddas apo a prènere, giai chi no ddu so, de àteras cosas volàtiles e de prus sustàntzia.

– Non naro, Sancho – aiat naradu don Cisciote –, chi siant obligados sos cavalieris errantes a non mandigare àtera cosa chi cu-sta fruta chi naras; ma chi su sustentu ordinàriu issoro depiat èssere de cudda, e de carchi erba chi agataiant in su sartu, chi issos conno-schiant, e deo puru connosco.

– Est virtude – aiat rispostu Sancho – a connòschere cussas erbas, chi a su chi penso deo, carchi die at a tocare a usare cussa connoschèntzia.

E boghende issara su chi aiat naradu ca giughiat, aiant mandi-gadu totus duos in paghe e in bona cumpangia. Ma, disigiosos de chircare in ue allogiare cuddu note, aiant finidu a sa lestra cuddu màndigu sicu e pòveru. Poscas fiant sètzidos a caddu, e s’aiant dadu còidu pro lòmpere a una bidda, in antis chi esseret iscurigadu; ma ddis fiat mancadu su sole e s’isperàntzia de lograre su chi disigiaiant acanta de sas pinnetas de carchi crabàrgiu, e de gasi aiant detzìdi-du de colare in ie su note. E cantu ddi fiat dòlidu a Sancho de no lòmpere a una bidda, de gasi aiat allegradu a su mere de ddu colare a suta de chelu, ca ddi pariat ca ogna borta chi capitaiat custu fiat a fàghere un’atu possessivu chi faghiat prus leve sa prova de sa ca-valleria sua.

Page 93: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

93

cAPÌtulu Xi

De su chi ddi fiat capitadu a don Chisciote cun sos crabàrgios

Sos crabàrgios dd’aiant retzidu bene, e a pustis chi Sancho aiat si-stemadu su mègius chi aiat pòdidu a Runtzinante e a su molente, fiat andadu in fatu de su fragu chi faghiant tzertos cantos de petza afumada de craba chi fiant coghende in su fogu in unu labiolu; e mancari issu cheriat issara bìdere si fiant prontos pro nche ddos tra-mudare dae su labiolu a s’istòmagu, no dd’aiat fatu, ca sos crabàrgios ddos aiant leados dae su fogu, e isterrende in terra peddes de ber-beghe, aiant aprontadu in presse in presse una mesa rùstica, e aiant cumbidadu a sos duos, de bonucoro, su chi teniant. Si fiant sètzidos a inghìriu de sas peddes ses de issos, chi fiant sos chi fiant in su tàgiu, a pustis de àere in antis pedidu cun tzerimònias unu pagu ruzas a don Chisciote de si sètzere in una pica chi dd’aiant postu furriada a fundu in susu. Don Chisciote si fiat sètzidu e Sancho fiat abarradu apuntadu pro ddi serbire sa tassa, chi fiat fata de corru. Bidende·ddu apuntadu su mere dd’aiat naradu: – Pro chi bidas, Sancho, su bene chi inserrat pro se sa errante cavalleria, e cantu sunt acanta de sos chi in cale si siat ministèriu de issa s’esèrtzitant de èssere in presse onrados e istimados dae su mundu, chèrgio chi inoghe a costàgiu meu, e in cumpangia de custa bona gente, ti setzas, e chi sias una cosa sola cun megus, chi so su mere tuo e segnore naturale; chi màndighes in su pratu meu e bufes in ue deo bufo; ca de sa caval-leria errante si podet nàrrere su pròpiu chi si narat de s’amore: chi totu sas cosas ugualat.

– A ratza de favore seis faghende·mi! – aiat naradu Sancho. – Ma deo bos naro, chi si aere tentu de ite mandigare, mi ddu dia mandigare bene e mègius apuntadu e a sa sola, comente sètzidu a pare de un’imperadore. E a nàrrere sa beridade, mi praghet de prus su chi màndigo in unu cugione meu sena milindros nen rispetos,

Page 94: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

94

Don Chisciote de sa Màntzia

mancari siat pane e chibudda, chi non sos dindos de àteras mesas, in ue sia obligadu a matzulare a bellu, a bufare pagu, a mi frobire a s’ispissu, a no isturridare nen tussiare si mi benit gana, nen fàghere àteras cosas chi sa soledade e sa libertade permitent. E duncas, su me’, custas onras chi mi cherides dare, pro èssere ministru e mem-bru de sa cavalleria errante, comente ddu so essende iscudieri de sa segnoria bostra, cambiade·mi·ddas in àteras cosas chi mi siant prus còmodas e profetosas; ca a custas, mancari siant comente retzidas, ddoe rinùntzio dae como a sa fine de su mundu.

– Mancari de gasi, ti depes sètzere, ca a chie si umìliat Deus ddu esaltat.

E aferrende·ddu a su bratzu, dd’aiat custrintu a si sètzere acanta sua.

Sos crabàrgios non cumprendiant cussa tzirfa de iscudieris e de cavalieris errantes, e s’ùnica cosa chi faghiant fiat a mandigare e a bufare e abbaidare a sos istràngios, chi cun garbu e gana meda ata-fiaiant cantos de petza afumada cantu unu pùngiu. Finidu de ser-bire sa petza aiant istèrridu in sas peddes unu muntone de lande aturradu, e unu mesu pillotu de casu puru, chi dae cantu fiat tostu pariat fatu de carchina. E in s’ìnteri su corru no abarraiat firmu, ca faghiat s’inghìriu de gasi meda – o prenu, o bòidu, comente canale –, chi in paterefìliu aiat imboidadu una udre de sas chi si bidiant. A pustis chi don Chisciote s’aiat prenu bene bene s’istòmagu, aiat leadu unu pùngiu de lande e mirende·ddu aiat faeddadu custas pa-ràulas: – Ditzosa edade e sèculu ditzosu sos chi sos antigos mutiant de oro, e non ca s’oro, chi in s’edade nostra de ferru tantu s’istimat, s’agataiat in cudda edade aventurosa sena traballu perunu, ma ca issa-ra sos chi ddoe biviant non connoschiant custas duas paràulas de tuo e meu! In cudda edade totu sas cosas fiant a cumone. Nemos teniat bisòngiu, pro lograre su sustentu ordinàriu, de fàghere unu traballu chi non fiat a artziare sa manu, e lòmpere a sos artos chercos chi cun generosidade ddos fiant cumbidende cun su frutu issoro durche e saboridu. Funtanas craras e rios currende, in abbundàntzia magnìfica, abbas trasparentes e lizeras ddis oferiant. In sas percas e in sos tuvos formaiant sa repùblica issoro sas abes sollìtzitas e sàbias, oferende a

Page 95: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

95

Miguel de Cervantes

cale si siat manu sena interessu perunu sa fèrtile messe de s’issoro dur-che traballu. Sos suèrgios fortes lassaiant, sena àteru artifìtziu si non su de sa issoro cortesia, su cortigu largu e lèbiu, chi cumintzaiant a cobèrrere sas domos a subra de fustes rùsticos, petzi pro defensa de sas incremèntzias de su chelu. Totu fiat paghe issara, totu amistade, totu cuncòrdia. Galu non si fiat atrivida s’arbada grae de su arcuadu aradu a abèrrere ne a bisitare sas intragnas piadosa de sa prima mama nostra, chi issa, sena èssere fortzada, oferiat, dae ogna chirru de su sinu suo fèrtile e mannu, su chi podiat satzare, sustentare e deleitar a sos fìgios chi issara dda possediant. Issara ei chi andaiant sas simpres e ermosas pastoras de badde in badde, e de montigru in montigru, a tritzas e pi-los isortos, sena àtera bestimenta de sa chi bisongiaiat pro ammuntare cun onestade su chi s’onestade cheret e at chertu semper chi s’am-muntet; e non fiat sos adornos issoro de sos chi como si usant, chi sa pùrpura de Tiro e sa in tantos modos martirizada seda arrichint, ma de carchi fògia de birde lampatzu e èdera intèssidas, de gasi chi mancari andaiant de gasi pomposas e cumpostas, comente andant oe sas cortesanas nostras totu alleputzadas e mudadas pro pònnere in fatu a macas violeras. Issara si naraiant a memòria sos cuntzetos amo-rosos de s’ànima in manera simpre e sentzilla, de su matessi modu e manera chi issa ddos cuntzepiat, sena chircare un’inghìriu artifitziosu de paràulas pro ddos froriare. Non ddoe fiat sa frode, nen s’ingannu nen sa malìtzia ammisturende·si cun sa beridade e sa franchesa. Sa giustìtzia s’abarraiat in sos tèrminos suos, sena chi s’atrivirent a dda turbare ne a dd’ofèndere sos de su favore e sos de s’interessu, chi tantu como dda disprètziant, turbant e persighint. Sa lege de s’incàssiu galu non non si fiat assentada in s’intendimentu de su giùighe, ca issara non ddo’aiat nen de giuigare nen de èssere giuigadu. Sas donzellas e s’onestade andaiant, comente apo naradu, in totue, a solu a solu, sena timòria chi sa disinvoltura e lascivu angenu ddas disprètzient, e sa perditzione naschiat dae su gustu e volontade pròpia. E como in custos sèculos nostros detestàbiles no est segura mancu una, mancari dda cuet e serret unu labirintu nou che a su de Creta; ca in ie, dae sas istampas o cun s’àera, cun sa gelosia de sa sollitzitùdine maladita, nche ddis intrat sa pestilèntzia amorosa, e ddos mandat in malora cun

Page 96: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

96

Don Chisciote de sa Màntzia

totu su regollimentu. Pro sa seguresa issoro, andende prus sos tempos e creschende prus sa malìtzia, aiant istituidu s’òrdine de sos cavalieris errantes, pro difèndere a sas donzellas, amparare a sas viudas e sucùr-rere a sos òrfanos e a sos bisongiosos. De custu òrdine so deo, frades crabàrgios, chi bos torro gràtzias s’acasàgiu e su bonu agatu chi seis dende a mie e a s’iscudieri meu. Chi, mancari pro lege naturale siant totu sos chi bivent obligados a favorire a sos cavalieris errantes, pro ischire ca sena ischire bois custu òbligu m’ais retzidu e m’ais regaladu, est resone chi cun sa volontade chi m’est possìbile bos torre gràtzias cun sa bostra.

Totu custa prèiga longa – chi si podiat finas istraviare – aiat naradu su cavalieri nostru, ca su lande chi dd’aiant dadu dd’aiat fatu torrare a conca s’edade de s’oro, e ddi fiat bènnidu de fàghere cuddu chistionu inùtile a sos crabàrgios, chi, sena de ddi torrare paràula, abbabballocados e totu leados dd’aiant ascurtadu. Sancho puru fiat a sa muda, e mandighende lande e faghende bisita a sa segunda udre, chi, pro s’infritare su binu, teniant apicada a unu suèrgiu. Aiat faeddadu don Chisciote prus de su chi fiat durada sa chena, e cando fiat finida unu de sos crabàrgios aiat naradu: – Pro chi de ve-ras potzais nàrrere, su cavalieri errante, chi bos amus acasagiadu de bonu coro, bos cherimus allegrare e ispidientare faghende cantare a unu cumpàngiu nostru, chi no at a istentare meda a bènnere, chi est unu pastore ischidu e innamoradu, e chi, in prus, ischit lèghere e iscrìere, e sonat sa ribeca95. Cosa mègius non si nd’agatat.

Comente su crabàrgiu aiat finidu de faeddare, fiat lòmpidu a sas origras issoro su sonu de sa ribeca e dae coa a un’iscuta fiat lòm-pidu su chi dda sonaiat, unu pitzocu de unos bintiduos annos, ge-niosu meda. Sos cumpàngios dd’aiant pregontadu si aiat chenadu, e cando aiat rispostu chi ei, su chi dd’aiat cumbidadu dd’aiat naradu:

– Issara, Antonio, nos podes fàghere su praghere de cantare unu pagu, de gasi custu segnore istràngiu at a bìdere chi finas in sos montes e in sos litos ddo’at a chie ischit de mùsica. Ddis amus naradu sas abilesas tuas, e disigiamus chi ddas ammustres e nos dias

95) Istrumentu a arcu.

Page 97: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

97

Miguel de Cervantes

resone; e duncas ti pedo pro praghere chi ti setzas e cantes sa roman-za de sos amores tuos, chi t’at cumpostu tziu tuo su retore, chi in bidda est pràghidu meda.

– Andat bene – aiat naradu su pitzocu.E sena de si fàghere prus pregare, si fiat sètzidu in su truncu de

unu chercu immutzadu e acordende sa ribeca, a pustis de un’iscuta, cun gràtzia meda, aiat cumintzadu a cantare, cun custas paràulas:

Antonio Isco Olalla ca m’adoras mancari non mi dd’as naradu mancu cun sos ogros apena mudas limbas de amoriu

Est ca tue ses ischida in chi mi cheres afirmo; chi mai fiat disditzadu un’amore connoschidu.

Beru est puru chi a bortas Olalla m’as dadu indìtziu chi tenes su coro ‘e pedra e su biancu petus de roca.

Prus in ie intre sas brigas e onestìssimos disvios forsis s’isperàntzia mustrat s’oru ‘e su chi t’as bestidu. Si nche ghetat a su latzu sa fide, chi mai at pòdidu menguare, pro non mutidu, nen crèscher’, pro seberadu.

Si s’amore est cortesia dae sa tua adivino

Page 98: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

98

Don Chisciote de sa Màntzia

chi sa mia s’isperàntzia finit comente immagino.

E si sos servìtzios faghent a unu petus benignu, unos cantos chi apo fatu afortint su meu partidu.

Ca si as miradu in cuddu, bastante as a àer’ bidu chi so finas in sos lunis che in die nòdida bestidu.

Comente amore e gala faghent su pròpiu caminu, semper a sos tuos ogros mi so mustradu cumpridu.

Non ballo prus, ses sa càusa, nen sa mùsica ti pinto chi as ascurtadu a disoras a su cantu de su puddu primu.

Non conto sas alabàntzias chi de te bella apo iscritu; chi mancari beras faghent èssere deo de calicuna male bidu.

Teresa del Berrocal, narat a su meu bantidu: “Creet chi adorat a un’anghelu e est adorende un’iscìmmia. Pro cuddas prendas baratas e sos pilos a postitzu, e ipòcritas ermosuras chi ingannant s’Amore etotu.”

Page 99: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

99

Miguel de Cervantes

Deo chi nono e issa ofesa su fradile dd’at: m’at isfidadu e ischis su chi nd’est essidu a pìgiu.

Non ti chèrgio a muntone, nen ti pretendo o ti serbo pro istare in fantzeddia; ca mègius est su meu disignu.

Loros tenet sa Crèsia chi sunt acàpios de seda; pone su tzugru in sa camedda; bide comente pòngio su meu.

E si nono, inoghe giuro pro su santu prus beneitu de lassare custas serras petzi fatu a caputzinu.

Cun custu su crabàrgiu aiat acabbadu su cantu; e mancari don Chisciote dd’aiat pedidu de cantare galu, no dd’aiat permìtidu Sancho Panza, ca teniat prus gana de dormire chi non de ascurtare cantzones. E de gasi aiat naradu a su mere: – Su me’, bos podides giai acomodare in ue passare su note; ca su traballu chi custos bonòmines faghent a de die non permitet chi abarrent cantende a de note.

– Tenes resone, Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ca mi paret pròpiu ca sas bisitas a s’udre cherent chitidas prus cun sonnu chi non cun mùsica.

– Semus totus de acordu, gràtzias a Deus – aiat rispostu Sancho.– No ddu nego, – aiat torradu don Chisciote – ma acòmoda·ti

tue in ue cheres, ca sos de s’arte mea est mègius chi bigent imbetzes de dormire. Ma in ogna modu at a èssere mègius, Sancho, chi mi torres a curare custa origra, chi est dolende·mi prus de su chi diat dèpere.

Page 100: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

100

Don Chisciote de sa Màntzia

Sancho aiat fatu su chi dd’aiat pedidu, e cando unu de sos crabàrgios aiat bidu sa ferta, dd’aiat naradu a non si pistighingiare, ca issu diat remediare pro ddu sanare in presse. E leende carchi fògia de romasinu, chi in ie si nd’agataiat meda, ddas aiat matzuladas e ddas aiat mescradas cun aizu de sale, e aplichende·ddas a s’origra, si dd’aiat fascada bene bene, assegurende·ddi chi non ddo’aiat bisòn-giu de àtera meighina. E fiat pròpiu de gasi.

Page 101: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

101

cAPÌtulu Xii

De su chi aiat contadu unu crabàrgiu a sos chi fiant cun don Chisciote

A custu puntu fiat lòmpidu aterunu pitzocu de sos chi ddis batiant dae sa bidda su recatu, e aiat naradu: – A dd’ischides it’est capitende in ie?

– E comente faghimus a dd’ischire – aiat rispostu unu.– Custu mangianu – aiat sighidu su pitzocu – est mortu cuddu

pastore istudiante famadu, Grisóstomo, e nant chi est mortu de amore pro cudda pitzoca indimoniada de Marcela, sa fìgia de Guil-lermo su ricu, cudda chi girat bestida de pastora in custos ischerbi-gadòrgios.

– Marcela ses narende? – aiat naradu unu.– Cussa, ei – aiat rispostu su crabàrgiu. – E sa bella est chi at

postu in testamentu a dd’interrare in su sartu, comente chi esseret unu moro, e chi siat in pee de sa roca in ue ddo’est sa funtana de su suèrgiu, ca a su chi narant, e paret chi dd’apat naradu issu etotu, est in cuddu giassu chi dd’aiat bida sa prima borta. E at postu àteras cosas puru, chi sos preìderos de sa bidda narant ca non cherent fatas nen ca est giustu chi si fatzant, ca parent cosas de miscredentes. E cuddu amigu suo mannu, Ambrosio s’istudiante, chi si fiat bestidu de pasto-re issu puru, chi cherent fatas totu sena falta peruna comente at postu in testamentu Grisóstomo, e pro custa cosa in bidda ddo’at avolotu. Ma a cantu paret, a sa fine ant a fàghere su chi Ambrosio e totu sos pastores amigos suos cherent; e cras nche dd’interrant in pompa ma-gna in ue apo naradu. Naro ca custa cosa cheret bida. A su mancu, deo dd’apo a bìdere de seguru, mancari non torre a bidda cras.

– Amus a fàghere totus su pròpiu, – aiant rispostu sos crabàr-gios – e amus a tirare a sorte pro chie at a abarrare a ammirare sas crabas de totus.

Page 102: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

102

Don Chisciote de sa Màntzia

– Arresone, Pedro, – aiat naradu unu – ma non ddo’at bisòn-giu, ca abarro deo pro totus. E non penses ca est pro virtude o pagu curiosidade mea, ma est ca non potzo caminare pro cuddu cantu de cotzighina chi s’àteru die m’est intrada in su pee.

– Issara ti torramus gràtzias – aiat rispostu Pedro.E don Chisciote aiat pedidu a Pedro a ddi nàrrere chie fiat cud-

du mortu e chie fiat cudda pastora. E Pedro aiat rispostu ca su chi ischiat est ca su mortu fiat un hidalgo ricu, de unu logu chi fiat in cuddas terras, chi fiat istadu istudiante annos meda in Salamanca e a sa fine fiat torradu a bidda sua cun fama de òmine sàbiu e istudiadu.

– Pro su prus naraiant ca connoschiat sa sièntzia de sos isted-dos, e de su chi faghent in chelu su sole e sa luna, ca nos naraiat puntuale su crissi de su sole e de sa luna.

– Eclissi ddi narant, amigu meu, non crissi, cando s’oscurant cussos duos luminares majores – aiat naradu don Chisciote.

Ma Pedro, sena de si pèrdere in ninnerias, aiat sighidu su con-tu, narende: – E intzertaiat puru cando depiat èssere annada bun-dante o istele.

– Istèrile cherides nàrrere, amigu meu – aiat naradu don Cisciote.– Istele o istèrile – aiat rispostu Pedro –, semper cuddu est. E

fiat narende, cun custas cosas su babbu e sos amigos chi ddi poniant in mente si fiant arrichidos, ca faghiant su chi issu ddis cussigiaiat, narende·ddis: “Ocannu semenade òrgiu, non trigu; custu àteru po-dides semenare fasolu tundu e no òrgiu; su chi benit at a èssere de annada de ògiu; sos tres chi ant a bènnere no at a pròere un’istìddiu”.

– A cussa sièntzia ddi narant astrologia – aiat naradu don Chi-sciote.

– Deo ite ddi narant no dd’isco, – aiat torradu Pedro – però isco chi de totu custu ischiat e de prus puru. In fines, non fiant passa-dos meses meda dae cando fiat torradu dae Salamanca, cando una die no dd’ant bidu bestidu de pastore cun matzucu e mastruca? Ca si nd’aiat bogadu su bestire longu chi bestiat comente istudiante, e paris cun issu si fiat bestidu de pastore aterunu amigu suo mannu, Ambrosio, chi fiant istados cumpàngios de istùdiu. Mi fia ismenti-ghende de nàrrere comente sa bonànima de Grisóstomo fiat bonu

Page 103: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

103

Miguel de Cervantes

meda a cumpònnere crobbas; tantu chi issu faghiat sos villancicos96 su note de sa nàschida de Deus, e sos àutos sacramentales pro Cor-pus Domini, chi ddos rapresentaiant sos pitzocos de bidda nostra, e totus naraiant ca fiant ispantosos. Cando sos de sa bidda aiant bidu de gasi de repente bestidos de pastores sos duos iscolanos, fiant mera-villiados e non podiant immaginare sa càusa chi ddos aiat ispintos a si mudare in manera de gosi istrana. In cuddu tempus fiat giai mortu su babbu de Grisóstomo nostru, e issu aiat ereditadu unu munto-ne de benes, siat in mòbiles e immòbiles, e una bona cantidade de bestiàmene grussu e minudu, e una cantidade manna de dinari. Su pitzocu fiat abarradu mere de contantes de totu, e sa beridade est chi si ddu meritaiat totu, ca fiat cumpàngiu bonu e caridadosu e amigu de cuddos bonos, e teniat una cara che fiat una beneditzione. A coa si fiat ischidu ca si fiat mudadu de bestimenta petzi pro andare peri custos desertos in chirca de cudda pastora Marcela, chi su pastore nostru at mentuadu in antis, chi si nde fiat innamoradu su biadu de Grisóstomo. E bos chèrgio nàrrere como, ca est giustu chi dd’iscais, chie est custa pitzoca. Forsis, e sena forsis, no ais intèndidu una cosa sìmile in totu sa vida bostra, mancari bivais prus annos de su berme.

– Matusalemme, cherides nàrrere – aiat torradu don Chisciote, chi non podiat sufrire comente cambiaiat sas paràulas su crabàrgiu.

– Su berme bivet meda, – aiat rispostu su crabàrgiu – però si mi depides brigare pro ogna paràula chi naro, no dd’amus a finire mancu in un’annu.

– Iscusade, amigu meu, – aiat naradu don Chisciote – bos dd’a-po naradu ca ddo’at diferèntzia meda intre berme e Matusalemme; però ais rispostu bene, ca bivet de prus berme chi non Matusalem-me; e sighide s’istòria, ca non bos apo a interròmpere prus.

– Fia narende, segnore meu donosu – aiat naradu su crabàrgiu –, chi in bidda nostra ddoe fiat unu massaju galu prus ricu de su babbu de Grisóstomo, chi ddi naraiant Guillermo, chi Deus dd’a-iat dadu, a prus de sas richesas mannas, una fìgia, chi sa mama fiat morta in partu. Fiat sa prus fèmina onesta chi ddo’at àpidu mai in

96) Cumponimentos sacros.

Page 104: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

104

Don Chisciote de sa Màntzia

sas alas nostras. Paret chi dda bido como cun cudda cara chi a unu chirru giughiat su sole e a s’àteru sa luna; e mescamente, fainera e amiga de sos pòveros, e pro custu creo chi s’ànima sua depet èssere como godende de Deus in s’àtera vida. Dae su dolu pro sa morte de una mugere de gosi bona fiat mortu su maridu Guillermo, lassende a sa fìgia Marcela, pitzoca e rica, in podere de unu tziu suo, satzerdotu, e benefitziadu in logu nostru. Sa pipia fiat ismanniada cun tanta er-mosura chi nos faghiat ammentare de sa de sa mama, chi fiat meda; e mancari de gasi si creiat chi nche dda diat colare, sa de sa fìgia. E duncas cando fiat lòmpida a s’edade de batòrdighi o bìndighi annos, nemos dd’abbaidaiat sena beneìghere a Deus, chi de gosi bella dd’a-iat creada, e sos prus abarraiant innamorados e pèrdidos pro issa. Su tziu dda costoiat cun prudèntzia e coidadu meda. Epuru, sa fama de sa bellesa sua manna si fiat ispàrghida tantu chi siat pro issa siat pro sas richesas mannas chi teniat, su tziu fiat pregadu, importunadu e apretadu a dda dare a mugere non dae sos de sa bidda ebbia, ma dae sos chi istaiant totu a inghìriu de legas meda, e de sos mègius chi ddoe fiant. Ma issu, chi est unu bonu cristianu de a beru, mancari dda cheriat cojuare luego, ca fiat giai in edade, no dd’aiat chertu fàghere sena chi issa esseret de acordu, sena cunsiderare su balàngiu e sa rèndida chi ddi oferiat su de tènnere sos benes de sa pitzinna, iste-siende su cojuiu. E, sa beridade, custu fiat su nara·nara de sa gente in bidda bantende a su bonu satzerdotu. Ca depides ischire, segnor errante, ca in custos logos piticos de totu si tratat e de totu si mur-mutat; e istade seguru, comente ddu so deo, chi depet èssere bonu de a beru su clèrigu chi òbligat a sos parrochianos suos a nàrrere bene de issu, mescamente in sas biddas.

– Est pròpiu de gasi – aiat naradu don Chisciote –, e sighide, ca su contu est interessante, e bois, Pedro caru, ddu contades cun gràtzia meda.

– Sa de su Segnore non mi manchet, ca est sa chi ddoe cheret. E pro su restu, depides ischire ca mancari su tziu proponiat a sa neta, e ddi naraiat sas calidades de ognunu, a distintu de sos chi dda cheriant, pedende·ddi a si cojuare e a seberare issa, issa rispondiat semper chi pro su momentu non si cheriat cojuare, e chi essende de

Page 105: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

105

Miguel de Cervantes

gasi pitzoca non si sentiat àbile pro pòdere sustènnere su pesu de su cojuiu. Cun custas chi pariant iscusas giustas, su tziu no dd’impor-tunaiat prus, e isetaiat chi ismanniaret unu pagu pro pòdere seberare sa cumpangia a praghere suo. Ca issu naraiat, e teniat resone, ca sos babbos non depiant dare istadu a sos fìgios contra a sa volontade is-soro. E imbetzes non ti dda bido una die sa milindrosa Marcela fata a pastora? E sena pònnere in mente a su tziu e a totu sa bidda chi dd’i-scussigiaiant aiat cumintzadu a andare a su sartu cun sas àteras pasto-ras de su logu, e a ammirare su bestiàmene suo. E de gasi, comente fiat essida, e totu podiant bìdere sa bellesa sua, non faghet a bos nàr-rere cantos pitzocos ricos, hidalgos e massajos si sunt bestidos che a Grisóstomo e dda adulant in custos giassos. Unu de custos, comente apo giai naradu, est su biadu nostru. Naraiant de issu non ca dda cheriat: dd’adoraiat. E non depides pensare ca sigomente Marcela si fiat posta in cudda libertade e vida de gasi isorta, e de belle perunu regollimentu, chi apat dadu indìtzios, mancu a assimìgiu, chi nogant a s’onestade e modèstia sua. Antis est tanta e tale sa vigilàntzia chi dat atentzione a s’onestade sua, chi de sos chi dda serbint e apretant nemos s’est bantadu, nen de seguru s’at a pòdere bantare, chi dd’apat dadu carchi isperàntzia pitica de lograre su disìgiu suo. Ca, mancari non fuit nen si nch’istèsiat dae sa cumpangia de sos pastores, e ddos tratat cun cortesia e amistade, cando calicunu iscoberit s’intentzione sua, mancari siat de gosi giusta e santa che a sa de su cojuiu, nche ddu catzat comente cun trabucu. E cun custu modu de fàghere fa-ghet prus dannu in custa terra de una pestilèntzia. Ca s’afabilidade e bellesa sua atraent sos coros de sos chi dda cherent serbire e amare; ma su disdignu e disingannu ddos giughet a su disisperu, e de gasi no ischint ite ddi nàrrere, si non de dd’aboghinare crudele e disgrat-ziada, cun àteros tìtulos sìmiles, chi manifestant bene sa calidade de sa cunditzione sua. E si diais istare inoghe carchi die, su segno’, diais intèndere sonende custas serras e custas baddes cun sos lamentos de sos disingannados chi dda ponent in fatu. No est a tesu meda dae inoghe unu giassu in ue ddo’at unas duas dosinas de fagos artos, e non nche nd’at mancu unu chi in s’iscòrgia sua lìsia non tèngiat taca-du e iscritu su nùmene de Marcela, e a subra de calicuna una corona

Page 106: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

106

Don Chisciote de sa Màntzia

tacada in sa mata etotu, comente chi s’amante diat nàrrere in manera crara chi Marcela dda giughet a dda mèritat de totu sa bellesa uma-na. In ie suspirat unu pastore, in cuddenis si lamentat aterunu; in cuddae s’intendet cantzones de amore, inoghe otavas disisperadas. A chie nche passat totu sa note manna sètzidu in pee de carchi chercu o rocàrgiu, e in ie, sena serrare sos ogros lagrimosos, ammajadu e trasportadu in sos pensamentos suos, dd’agatat su sole su mangianu; a chie sena dare pasu ne àchiu a sos suspiros, in mesu de s’ardore de sa prus siesta infadosa de s’istade, istèrridu in s’arena buddida, im-biat sos lamentos a su chelu piadosu; e dae custu e dae cuddu, e dae cuddos e dae custos, in manera lìbera e sena infadu triunfat sa bella Marcela, e totu sos chi dda connoschimus semus isetende in ue at a parare s’artivesa sua, e chie at a èssere su ditzosu chi at a subacare una cunditzione de gasi terrìbile, e a godire de una bellesa de gasi estremada. E comente totu su chi apo contadu est una beridade de gasi averiguada, so seguru chi ddoe est finas sa chi su pastore nostru at naradu ca si naraiat de sa càusa de sa morte de Grisóstomo. E de gasi bos cussìgio, su segno’, de non bos pèrdere cras s’interru, chi cheret bidu, ca Grisóstomo tenet amigos meda, e dae inoghe a ue nche dd’interrant non ddo’at mancu mesu lega.

– Nd’apo a tènnere coidadu – aiat naradu don Chisciote – e bos torro gràtzia pro m’àere ispidientadu cun custu contu de gasi gustosu.

– Oh – aiat torradu su crabàrgiu. – Deo galu non connosco mancu sa metade de su chi est capitadu a sos amantes de Marcela; ma podet èssere chi cras nos atopamus in caminu cun carchi pastore chi nos ddu nàrgiat. E pro como at a èssere mègius chi bos corcheis a intro, ca su lentore bos podet fàghere dannu a sa ferta, mancari cun sa meighina chi bos ant postu non ddo’at de tìmere de àteru male.

Sancho Panza, chi giai fiat frastimende su faeddare meda de su crabàrgiu, aiat apretadu a su mere a intrare a dormire in sa pin-neta de Pedro. E de gasi aiat fatu e totu su restu de sa note dd’aiat passadu pensende a sa segnora sua Dultzinea, che a sos amantes de Marcela. Sancho Panza si fiat acomodadu intre Runtzinante e su molente, e aiat dormidu, non che a un’innamoradu respintu, ma che un’òmine iscutu a fuste.

Page 107: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

107

cAPÌtulu Xiii

In ue finit su contu de sa pastora Marcela, cun àteros fatos

Comente sa die aiat cumintzadu a s’incarare dae sas frenestas de s’Oriente, chimbe de sos ses crabàrgios si nde fiant pesados e fiant andados a nd’ischidare a don Chisciote e a ddi nàrrere si cheriat galu andare a bìdere cuddu interru famadu de Grisóstomo, e chi issos ddu diant acumpangiare. Don Chisciote, chi non disigiaiat àteru, si nde fiat pesadu e aiat naradu a Sancho de pònnere sedda e imbastu, in presse, cosa chi aiat fatu cun diligèntzia meda, e cun sa pròpiu diligèntzia si fiant postos totus luego in caminu. E no aiant fatu unu cuartu de lega chi rugrende una caminera aiant bidu be-nende a chirru issoro ses pastores bestidos cun mastrucas nieddas, e cun sa conca coronada cun una ghirlanda de tzipressu e de tzin-niga rànchida. Ognunu giughiat unu fuste de golostru in manu. Paris cun issos ddoe fiant duos gentilòmines a caddu totu bene mudados pro su biàgiu, cun tres tzeracos a pee chi ddos acumpan-giaiant. Cando si fiant atopados si fiant saludados cun cortesia, e pregontende sos unos a sos àteros a ue fiant andende aiant ischidu ca si fiant incaminende totus a su logu de s’interru, e de gasi aiant cumintzadu a caminare totu paris.

Unu de sos chi fiant a caddu faeddende cun su cumpàngiu dd’a-iat naradu: – Mi paret, segnor Vivaldo, chi at a èssere ispèndidu bene s’istentare chi amus a fàghere in custu interru famadu, chi at a èssere pro fortza famadu, cunforma a sas istranesas chi nos ant contadu custos pastores, siat de su mortu pastore siat de sa pastora mortora.

– De gasi paret a mie, – aiat rispostu Vivaldo – e non de isten-tare una die, bator aiat istentadu pro ddu bìdere.

Don Chisciote ddis aiat pregontadu ite aiant intèndidu de Mar-cela e de Grisóstomo. Su caminante aiat naradu ca cuddu mangianu si fiant atopados cun cussos pastores, e sigomente ddos aiant bidos

Page 108: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

108

Don Chisciote de sa Màntzia

cun cuddas bestimentas tristas ddis aiant pregontadu pro ite fiant bestidos de gosi. E unu si ddis aiat contadu, contende sas istranesas e sa bellesa de una pastora mutida Marcela, e sos amores de meda chi dda cortegiaiant, cun sa morte de cuddu Grisóstomo chi fiant andende a s’interru. A sa fine, aiat contadu totu su chi Pedro aiat contadu a don Chisciote.

Finidu custu chistionu nd’aiant cumintzadu aterunu, cando su chi ddi naraiant Vivaldo aiat pregontadu a don Chisciote pro cale motivu fiat armadu de cudda manera in una terra de gasi patzìfica. E don Chisciote aiat rispostu: – S’arte mea non cunsentit nen per-mitet chi siat de ateruna manera. Sa vida trancuilla, sa comodidade e su riposu ddos ant imbentados pro cortesanos brandos; ma su traballu, sas peleas e sas armas ddas ant imbentadas e fatas pro sos chi su mundu ddis narat cavalieris errantes ebbia, chi deo, mancari non dignu, so su prus minore de totus.

Comente aiant intèndidu custa cosa dd’aiant pigadu totus pro macu; e pro dd’averiguare mègius e bìdere ite genia de machine fiat cuddu, Vivaldo dd’aiat torradu a pregontare ite cheriat nàrrere cavalieris errantes.

– No ais lèghidu boisàteros – aiat rispostu don Chisciote – sos annales e istoriales de Inghilterra, in ue tratant de sas impresas fa-madas de re Artù, chi semper in sos romanzos nostros castillianos ddi naramus re Artús, chi est traditzione antiga e comuna in totu cuddu regnu de Gran Bretagna chi custu re no est mortu, ma pro una maia est cambiadu a corbu, e chi andende sos tempos depet torrare a regnare e a s’impossessare de su regnu e iscetru suo? E chi pro cussa càusa no ant a provare chi dae cuddu tempus a cu-stu perunu inglesu at mortu mai corbu? Duncas, in su tempus de cuddu re bonu ant istituidu cuddu òrdine de cavalleria famadu de sos cavalieris de sa Mesa Tunda, e sunt capitados sena faltare unu puntu sos amores chi in ui si contant de Lantzillote de su Lagu cun sa reina Ginevra, essende paraninfa issoro e sabidora cudda mere de gasi onrada de Chintannona, dae ue est nàschidu cudda romanza famadu e tantu bantadu in s’Ispagna nostra de:

Page 109: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

109

Miguel de Cervantes

Mai istesit cavalieridae damas gasi serbiducomente fiat Lantzillotedae sa Bretagna bennidu

cun cuddu progressu tantu dultze e suave de sos fatos suos fortes e amorosos. Duncas dae issara dae s’unu a s’àteru cuddu òrdine de cavalleria s’est ispàrghidu e allargadu in paritzas e diferentes partes de su mundu, e in issa sunt istados famados e connotos pro sos fatos issoro Amadís de Gaula balente, cun totu sos fìgios e nebodes finas a sa de chimbe generatziones, e Felixmarte de Hircania valorosu, e Tirant lo Blanc, mai bantadu comente s’ispetat, e belle comente chi in sas dies nostras amus bidu e comunicadu e intèndidu a don Belianís de Grètzia, cavalieri valorosu e invintzìbile. Custu est, se-gnores meos, su de èssere cavalieri errante, e su chi apo naradu est s’òrdine de cavalleria, in ue, comente apo giai naradu, deo, mancari pecadore, fatzo s’arte mea, e su pròpiu chi faghiant sos cavalieris mentuados, fatzo deo. E de gasi ando pro custas soledades e desertos in chirca de aventuras, cun s’intentzione de ofèrrere su bratzu meu e sa persone mea a sa prus perigulosa chi sa sorte m’at a presentare, in agiudu de sos dèbiles e de sos bisongiosos.

Dae custu chistionu sos caminantes aiant cumprèndidu chi don Chisciote fiat foras de sentidu, e sa genia de machine chi ddu do-minaiat, e nde fiant ispantados che a totu sos chi si nd’abbigiaiant. E Vivaldo, chi fiat persone discreta meda e de caràtere allegru, pro illebiare su pagu caminu chi naraiant chi fiat de fàghere, lompende a sa serra de s’interru, dd’aiat chertu dare ocasione de sighire cun sas istralleras suas. E de gasi dd’aiat naradu: – Mi paret, su cavalieri errante, chi tenides a arte unu de sas prus istrintas chi ddo’at in sa terra, e so seguru chi mancu sa de sos paras tzertosinos est de gosi istrinta.

– At a èssere de gasi istrinta, – aiat rispostu don Chisciote – ma chi siat de gasi netzessària in su mundu, mi bastat pagu a ddu pònnere in duda. Ca, a nàrrere sa beridade, non faghet de mancu su sordadu chi faghet su chi ddi cumandat su capitanu, de su mates-

Page 110: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

110

Don Chisciote de sa Màntzia

si capitanu chi si ddu cumandat. Chèrgio nàrrere ca sos religiosos cun totu sa paghe e sussegu pedint a su chelu su bene de sa ter-ra; ma sos sordados e cavalieris ponimus in atu su chi issos pedint, difendende·dda cun su coràgiu de su bratzu nostru e sas atzas de sas ispadas nostras; non suta coberta ma a chelu abertu, bersàlliu de sos ogros insufrìbiles de sole in s’istade e de sa ghiddia punghidora in s’ierru. E duncas semus ministros de Deus in sa terra, e bratzos pro pònnere in atu sa giustìtzia. E sigomente sas cosas de sa gherra e sas chi ddi pertocant non si ponent pònnere in atu sena suore, afannu e traballu, acó chi cuddos chi dda faghent tenent sena duda prus tra-ballu de sos chi sussegados in paghe e riposu sunt preghende a Deus chi favorat a sos chi pagu podent. Non chèrgio nàrrere, non mi benit mancu a conca, chi su de cavalieri errante est un’istadu de gasi bonu de su de unu religiosu inserradu; chèrgio argumentare ebbia, pro su chi deo pato, chi sena duda est prus traballosu e malu, e prus famidu e sididu, miseràbile, istratzuladu e preugosu; ca non ddo’at duda ca sos cavalieris errantes passados ant coladu mala ventura meda in totu sa vida issoro. E si calicunu nch’est renèssidu a èssere impera-dore pro su valore de su bratzu suo, seguru chi dd’ est costadu unu bene de sàmbene e suore, e chi si a sos chi nche fiant renèssidos ddis sunt mancados magos e sàbios chi ddos ant agiuados, chi issos ant a abarrare defraudados de sos disìgios issoro e bene ingannados de sas isperàntzias.

– Deo puru dda penso de gasi, – aiat torradu su caminante – ma una cosa de sas meda mi paret mala de a beru de sos cavalieris errantes, e est chi cando sunt a puntu de si nche ghetare in un’a-ventura manna e perigulosa, in ue ddo’at perìgulu manifestu de pèrdere sa vida, mai in cuddu momentu s’ammentant de s’invocare a Deus, comente ogna cristianu est obligadu a fàghere in perìgulos sìmiles; antis s’invocant a sas damas cun tanta gana e devotzione, comente chi esserent su Deus issoro: cosa chi mi paret chi sonet a paganèsimu.

– Segnore, – aiat rispostu don Chisciote – de custu non si nde podet fàghere a mancu, e diat rùere in malu casu su cavalieri errante chi diat fàghere àtera cosa; ca est giai in usu e costumàntzia in sa

Page 111: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

111

Miguel de Cervantes

cavalleria errantesca chi su cavalieri errante chi faghende carchi gran fatu de armas diat tènnere in dae in antis a sa dama sua, fùrriet a issa sos ogros brandos e amorosos, comente a pedire chi ddu favorat e agiuet in s’impresa perigulosa chi faghet; e finas si nemos dd’inten-det, est obligadu a nàrrere carchi paràula intre dentes, chi de totu coro si dd’invochet; e de custu tenimus unu muntone de esèmpios in sas istòrias. E non si depet pensare pro custu ca dda depent fini-re de s’invocare a Deus; ca tempus e logu nde dd’abarrat pro ddu fàghere in su cursu de s’òpera.

– Però tèngio semper un’iscrùpulu – aiat torradu su caminante –, e est ca bortas meda apo lèghidu chi tenent paràulas duos cava-lieris errantes e dae una a s’àtera si ferenant, e fùrriant sos caddos e leant unu bellu tretu de campu e a coa deretu currende pro cùrrere s’atopant e a mesu curta s’invocant a sas damas issoro; e su chi solet capitare est chi unu ruet in pees de su caddu passadu dae parte a parte cun sa lantza de s’inimigu e a s’àteru ddi sutzedet puru chi, si non s’aferrat bene a sa giua, nche ruet a terra. E no isco comente su mortu at tentu su tempus de s’invocare a Deus in su cursu de custa òpera de gasi tzelebrada. Aiat fatu mègius a ispèndere sas paràulas chi in sa curta at ispèndidu invochende·si a sa dama a su chi depiat e fiat obligadu comente cristianu; e in prus so cumbintu chi non totu sos cavalieris errantes tenent damas de s’invocare, ca non totus sunt innamorados.

– Custu non podet èssere – aiat rispostu don Chisciote – naro ca non podet èssere chi ddo’apat cavalieri errante sena dama ca pro issos est una cosa de gasi naturale a èssere innamorados comente pro su chelu a tènnere isteddos, e istade seguru chi non s’est bida mai istòria in ue s’agatet cavalieri errante sena amores, e si pro casu ddu esseret, non diat èssere cunsideradu legìtimu, ma burdu, e chi est intradu a sa fortalesa de sa cavalleria non dae sa ghenna ma saddien-de su muru, che assachiadore o ladrone.

– Mancari de gasi – aiat naradu su caminante –, mi paret, si non m’ammento male, de àere lèghidu chi don Galaor, frade de su valorosu Amadís de Gaula, no at tentu mai dama connota de si pòdere invocare; epuru non fiat cunsideradu de mancu, e est istadu

Page 112: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

112

Don Chisciote de sa Màntzia

unu cavalieri famadu e balente.E aiat rispostu don Chisciote nostru: – Segnore, una rùndine

non faghet beranu. E in prus isco deo ca in segretu cussu cavalie-ri fiat bene innamoradu, foras chi cuddu de chèrrere bene a totu cantas ddi pariat, fiat cunditzione naturale, chi non podiat andare contra. Però in fines, est averiguadu bene ca issu teniat a una sola chi dd’aiat fata mere de sa volontade sua, chi s’invocaiat meda e in segretu, ca si presaiat de cavalieri segretu.

– E issara si est naturale chi ogna cavalieri errante siat innamo-radu – aiat naradu su caminante –, si podet crèere ca bois ddu seis, ca est cosa de s’arte sua. E si est ca bois non bos presat de èssere segretu cantu a don Galaor, si mi potzo permìtere, bos pedo, in nùmene de totu custa cumpangia e in su meu, de nos nàrrere su nùmene, pàtria, cunditzione e bellesa de sa dama bostra; ca issa at a èssere ditzosa chi totu su mundu iscat ca dda cheret e dda serbit unu cavalieri tale comente bois parides.

Inoghe aiat fatu unu suspiru mannu don Chisciote, e aiat na-radu: – De no dd’isco si a sa dultze inimiga mea ddi praghet o nono chi su mundu iscat ca deo dda serbo; isco nàrrere ebbia, rispondende a su chi cun tanta cortesia mi pedint, chi su nùmene est Dultzinea; sa patria El Toboso, unu logu de sa Màntzia; sa calidade, depet èssere de printzipessa, pro pagu, ca est reina e segnora mea; sa bellesa sovruma-na, ca in issa si faghent beros totu sos atributos impossìbiles e chimèri-cos de ermosura chi sos poetas dant a sas damas issoro: ca sos pilos sunt oro, sa fronte campos elisos, sos chìgios arcos de Noè, sos ogros soles, sas trempas rosas, sas lavras coraddos, perlas sas dentes, alabastru su tzugru, màrmuru su petus, avòriu sas manos, sa biancura sua nie, e sas partes chi a sa bista umana at ammuntadu s’onestade sunt tales, a su chi penso e cumprendo deo, chi sa cunsideratzione discreta ddas podet petzi esaltare e non pònnere a pare.

– S’erèntzia, ratza e progènie cherimus ischire – aiat torradu Vivaldo.

E don Chisciote aiat rispostu: – No est de sos antigos Cùrtzios, Gajos o Iscipiones romanos, nen de sos modernos Colonnas e Or-sinis, nen de sos Moncadas e Requesens de Catalugna, e mancu

Page 113: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

113

Miguel de Cervantes

de sos Rebellas e Villenas de Valèntzia, nen de Palaxofes Nuzas, Rocabertís, Corellas, Lunas, Alagones, Urreas, Foces e Gurreas de Aragona, Cerdas, Manriques, Mendozas e Guzmanes de Castìllia, Alencastros, Pallas e Meneses de Portogallu; ma est de sos de El Toboso de sa Màntzia, erèntzia, mancari moderna, tale chi podet dare printzìpiu generosu a sas prus famìllias illustres de sos sèculos benidores. E non si mi torret in custu, si non cun sas cunditziones chi at postu Cervino in pee de su trofeu de sas armas de Orlandu, chi naraiat:

Nessun le muovache star non possa

con Orlando a Prova97

– Mancari sa mea siat de sos Cachopines de Laredo – aiat ri-spostu su caminante –, non m’apo a atrivire a mi pònnere cun sa de El Toboso de sa Màntzia, finas si, a nàrrere sa beridade, custu sambenadu no dd’aia intèndidu mai.

– E comente podet èssere? – aiat naradu don Chisciote.Sos àteros fiant ascurtende totu atentos su chistionu, e finas sos

crabàrgios e sos pastores aiant cumprèndidu cantu fiat foras de sen-tidu don Chisciote nostru. Sancho Panza ebbia pensaiat ca su chi su mere naraiat fiat beru, ischende chie fiat, e connoschende·ddu dae sa nàschida; e si dudaiat carchi cosa fiat cussu de sa galana Dultzi-nea del Toboso, ca no aiat intèndidu mai custu nùmene nen custa printzipessa, mancari biviat de gasi acanta de El Toboso.

Fiant chistionende de custu cando aiant bidu chi dae sa badde chi faghiant duos montes artos fiant calende binti pastores, totu mastrucados, e coronados cun ghirlandas chi, aiant bidu poscas, fiant de eni o de tzipressu. Ses de issos giughiant una portantina, ammuntada dae frores e rampos de ogna genia. E issara unu de sos crabàrgios aiat naradu: – Cuddos sunt giughende su corpus de Grisóstomo, e su pee de cuddu monte est in ue at chertu a dd’in-

97) Versos de s’Orlando Furioso de Ariosto.

Page 114: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

114

Don Chisciote de sa Màntzia

terrare.Pro cussu s’aiant dadu còidu a lòmpere, e cando fiant arribba-

dos cuddos aiant giai postu sa portantina a terra, e in bator fiant iscavende a picu sa fossa a costàgiu de una roca. Unos e àteros si fiant saludados cun cortesia e poscas don Chisciote e sos chi fiant cun issu aiant abbaidadu sa portantina, e ddoe fiat, ammuntadu de frores, unu mortu, bestidu de pastore, de unos 30 annos de edade; e mancari mortu, si bidiat ca a biu fiat bellu de cara e bene fatu. A inghìriu suo in sa portantina ddoe fiat carchi libru e pabiros meda, abertos e serrados; e siat sos chi fiant abbaidende e siat sos chi fiant iscavende sa fossa e totu sos àteros chi ddoe fiant, fiant calliados in manera ispantosa, finas a cando unu de sos chi aiant batidu su mor-tu aiat naradu: – Abbaidade bene Ambrosio, si custu est su giassu chi at naradu Grisóstomo, giai chi cherides a cumprire totu su chi at postu in testamentu.

– Eja, custu est, – aiat rispostu Ambrosio – ca paritzas bortas inoghe s’amigu meu disditzadu m’at contadu s’istòria de s’isventura sua. In cue m’at naradu chi aiat bidu sa prima borta a cudda inimi-ga mortale de sa ratza umana, e semper in cue si ddi fiat decraradu sa prima borta, onestu e innamoradu, e in cue pro s’ùrtima borta Marcela dd’at disingannadu e disdegnadu, e pro cussu at postu fine a sa tragèdia de sa vida sua miseràbile. E inoghe in ammentu de tantas disditzas, at chertu a nche ddu pònnere in sas intragnas de s’olvidu eternu.

E furriadu a don Chisciote e a sos caminantes aiat sighidu: – Custu corpus, segnores, chi cun ogros piadosos seis abbaidende, est istadu depositàriu de un’ànima chi su chelu dd’aiat postu una parte infinida de sas richesas suas. Custu est su corpus de Grisóstomo, chi est istadu ùnicu in s’ingèniu, solu in sa cortesia, estremu in sa gentilesa, fénix in s’amighèntzia, magnìficu sena tasa, grave sena presuntzione, allegru sena bassesa, e in fines primu in totu su chi est bonu, e segundu a nemos in totu su chi fiat èssere disditzadu. At chertu, dd’ant aborridu; at amadu, dd’ant catzadu, at pregadu a una fera, at importunadu a unu màrmuru, at postu in fatu a su bentu, at aboghinadu a sa soledade, at serbidu s’ingratitùdine, dae

Page 115: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

115

Miguel de Cervantes

chie nd’at otentu èssere restu de sa morte a metade de sa vida, chi dd’at acabbada sa pastora, chi issu cheriat eternizare pro dda fàghere bìvere in s’ammentu de sa gente, comente aiais pòdidu bìdere bene in custos pabiros chi seis abbaidende, si non m’aiat pedidu de nche ddos fulliare a su fogu aende intregadu su corpus a sa terra.

– Ais a èssere prus rigorosu e crudele cun issos – aiat naradu Vivaldo – de su mere etotu, ca no est giustu nen intzertadu chi si fatzat sa volontade de chie ddu òrdinat e foras de ogna allega resonèvole; e no aiat fatu bene Tzèsare Augustu si aiat permìtidu de rispetare sa volontade chi su Mantuanu divinu98 aiat lassadu in su testamentu suo. E duncas, segnor Ambrosio, giai chi ais lassadu a sa terra su corpus de s’amigu bostru, non cundenneis sos iscritos suos a s’olvidu; ca si issu dd’aiat ordinadu comente agraviadu, no andat bene chi cumprais comente indiscretu. Antis, lassende in vida custos pabiros faghide in modu chi siat semper bia finas sa crudeli-dade de Marcela, pro chi siat de esèmpiu in sos tempos benidores a sos bios, pro chi s’istèsient e fuant dae rùere in custos trèmenes; ca ischimus giai deo e sos chi sunt cun megus s’istòria bera de custu amigu bostru innamoradu e disisperadu, e ischimus s’amighèntzia bostra e comente est mortu, e su chi at naradu a fàghere a s’acabbu de sa vida; chi dae custa istòria trista si podet cumprèndere can-tu est istada sa crudelidade de Marcela, s’amore de Grisóstomo, sa fide de s’amighèntzia bostra, cun sa fine chi tenent sos chi a brìllia isorta current in su caminu chi s’amore isvariadu in dae in antis de sos ogros ddis ponet. Eris note amus ischidu de sa morte de Grisóstomo, e chi ddu diant interrare inoghe, e de gasi pro curio-sidade e pro làstima amus lassadu su biàgiu chi fìamus faghende e amus cuncordadu de bènnere a bìdere cun sos ogros su chi tantu nos aiat lastimadu intendende·ddu. E pro paga de custa làstima e de su disìgiu chi tenimus de ddoe remediare si podimus, bos pedimus, oh Ambròsio sàbiu, a su mancu, deo bos ddu prego dae parte mea, chi non brusieis custos pabiros e mi nde lasseis leare calicunu.

E sena isetare sa risposta de su pastore aiat illonghiadu sa manu

98) Virgìliu aiat postu in testamentu de brusiare s’Enèide.

Page 116: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

116

Don Chisciote de sa Màntzia

e nd’aiat leadu calicunu de sos chi giughiat prus a tretu; e issara Ambrosio aiat naradu: – Pro cortesia bos apo a permìtere, de bos mantènnere, segnore, sos chi ais giai pigadu; ma pensare chi no apo a brusiare sos àteros est pensamentu vanu.

Vivaldo, chi cheriat bìdere ite ddoe aiat iscritu in sos pabiros, nd’aiat abertu unu e aiat bidu ca giughiat a tìtulu: Cantzone disispe-rada. Ambrosio dd’aiat intèndidu e aiat naradu: – Custu est s’ùrti-mu pabiru chi at iscritu su disditzadu; e pro chi bidais, su segnore, sa fine chi ant tentu sas aventuras suas, leghide·ddu a forte; ca già bos a dare tempus su chi istentent a iscavare sa fossa.

– Ddu fatzo cun praghere – aiat naradu Vivaldo.E sigomente totu cantos teniant su matessi disìgiu, si ddi fiant

postos totu a inghìriu e issu, leghende a boghe manna, bidiat ca naraiat:

Page 117: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

117

cAPÌtulu XiV

In ue ddoe sunt sos versos disisperados de su pastore mortu, cun àteros fatos ispantosos

CANTZONE DE GRISÓSTOMO

Giai chi cheres crudele chi si nàrgiat de limba in limba e de gente in gente de s’aspru rigore tuo sa fortza cumando s’inferru chi mi pòngiat in su petus unu sonu dolente chi s’usu comunu de sa boghe mea torcat.

E che a sa pena mea, chi s’isfortzat e de sa ‘oghe ispantosa at a andare su cantu e in issu misturende·si pro majore turmentu pìculos de sas pòveras intragnas

Ascurta duncas e dae atentzione no a su sonu cuncordu ma a su sonu chi dae su fundu de s’amargu petus leadu dae fortzosu isvàriu pro gustu meu essit e tuo dispetu.

Ruzidare ‘e leone, ‘e lupu fieru s’uruladu, e su frùschiu tremendu ‘e basiliscu, gridu terrìbile de carchi mostre, su croidare feu de corroga, e de bentu orrendu fruschiare in mare instàbile:

Page 118: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

118

Don Chisciote de sa Màntzia

de su boe bintu un’implacàbile mùilu, e de viuda turturedda su cantu lenu, e su tristu cantu de imbidiada tzonca, cun su prantu de totu s’infernale iscuadra niedda,

essant cun sa dolida ànima foras mescrados a una boghe, de manera, chi si confundant totu sos sentidos ca sa pena crudele chi in megus s’agatat pro dda contare pedit noos modos.

De tantu burdellu non sas arenas de su babbu Tago ant a intèndere s’eco nen de su famadu Betis sas olias: ca in ie ispartas ant a èssere sas meas penas in artas puntas e in fungudos bòidos cun morta limba e paràulas bias;

O giai in iscuras baddes o in prajas cuadas privas de cuntatu umanu, o ue su sole mai mustrat sa lughe, o in su velenosu curre·curre, de feras chi alimentat s’africanu:

Ca postu chi in sos logos desertos sos ecos de su male meu intzertos sonent cun rigore tuo gasi sena segundu, pro privilègios de sos curtzos fados ddos ant a leare in su largu mundu.

Ochiet unu disdignu, aterrat passèntzia o beru o farsu unu suspetu; ochient sa gelosia prus a forte;

Page 119: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

119

Miguel de Cervantes

Iscunsertat sa vida longa ausèntzia; contra a pore ‘e olvidu no aprofitat firma isperàntzia de ditzosa sorte.

In totu ddo’at tzerta e segura morte; ma deo pro miràculu so biu gelosu ausente disdignadu e tzertu de sos suspetos chi mi tenent mortu: e in s’olvidu chi su fogu abbivo.

E in tantos turmentos, mai alcantzat sa bista a bìder’ in umbra s’isperàntzia; nen deo disisperadu dda procuro, antis pro m’estremare in sa cherella, istare sena issa eternu giuro. Si podet pro ventura in un’istante isperare o tìmer’ o a ddu fàgher, sende sas càusas de timòria tzertas? Est, si sa gelosia m’est de fronte, a serrare sos ogros, pro ddu bìder, pro milli fertas in s’ànima abertas? Chie no at a abèrrer’ sas fenestras a s’iscunfiàntzia, cando abbàidet iscobertu su disdignu, e sos suspetos O amarga cunversione, beridades fatas, e a fàula torrade sa beridade?

Oh in su regnu ‘e amore fieros tiranos suspetos! ponide·mi unu ferru in manos. Dae·mi disdignu una torta soga. Ma ahi chi cun crudele vitòria sa memòria bostra su dolore afogat.

Deo mòrgio in fines e pro chi no isete bona sorte in sa morte e in sa vida

Page 120: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

120

Don Chisciote de sa Màntzia

trèmpinu abarro in sa fantasia:

Naro ca intzertat chie bene cheret e chi est prus lìbera s’ànima rèndida a sa de amore antiga tirania.

Naro ca s’inimiga semper mia, chi ermosa ànima e corpus tenet, e chi s’olvidu dae curpa mea naschet, e chi in fide de sos males chi nos faghet amore s’impèriu in giusta paghe mantenet.

E cun custa opinione e unu duru acàpiu illestrende su miseràbile acabbu chi m’ant giutu sos suos disdignos ofèrgio a sos bentos corpus e ànima sena làuru o parma de futuros benes.

Tue chi cun meda ingiustìtzias mustras sa resone chi mi fortzat chi dda fatzat a sa cansada vida chi non chèrgio; giai bides chi ti dat notòrias mustras custa de su coro profunda praga, chi allegru a su rigore tuo m’ofèrgio;

Si pro ditza ischis ca otèngio de èsser’ meritore chi morende sos ogros tuos si turbent, no ddu fatzas, chi non chèrgio chi in nudda soddisfatzas a ti dare su coro meu ispirende;

Antis ridende in s’ora funesta iscoberi chi su fine meu fiat sa tua festa. Ma a ti nàrrer’ custu est tontesa, ca isco ca sa glòria tua connota

Page 121: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

121

Miguel de Cervantes

est chi mi nche mòrgiat cun lestresa.

Bèngiat, est s’ora, dae su fundu abissu Tàntalu sididu, Sìsifo bèngiat cun su pesu orrorosu de su cantu.

Tìtziu, unu entùrgiu batat, issu cun sa roda Egione non si tratèngiat, nen sas sorres chi traballant tantu.

E totu paris sa cundenna ‘e ispantu giugant in su petus, e a boghe bassa (si a unu disisperadu sunt dèpidas) cantent làudes tristas, doloridas, a su corpus a chie siat negada una losa.

E su portieri infernale de tres fatzes, cun àteras milli chimeras e milli mostres leent su dolorosu contrapuntu, chi àtera pompa mègius non mi paret chi dda mèritet amante difuntu.

Cantzone disisperada non prangas cando dae custu tristu ti nche frangas; antis giai chi sa càusa in ue ses nàschida cun sa disditza mea creschet sa ventura, puru in sa sepultura non sias trista.

Ddis fiat pràghida, a sos chi aiant ascurtadu, sa cantzone de Grisóstomo, finas si su chi dd’aiat lèghida aiat naradu ca no ddi pa-riat ca torraiat cun sa relatzione chi issu aiat intèndidu de modèstia e bonesa de Marcela, ca in ie si lamentaiat Grisóstomo de gelosia, suspetos e ausèntzias, totu a noghimentu de su crèditu bonu e bona fama de Marcela. E Ambrosio aiat rispostu, comente su chi ischiat bene sos pensamentos prus cuados de s’amigu: – Pro chi, segnore,

Page 122: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

122

Don Chisciote de sa Màntzia

siat soddisfata custa duda, est bene chi iscais chi cando custu disditza-du at iscritu custa cantzone fiat ausente dae Marcela, chi si nde fiat ausentadu de volontade sua, pro bìdere si usaiat cun issu sa ausèntzia de sos deretos ordinàrios; e sigomente a s’innamoradu ausente non ddo’at cosa chi no ddu fadighet, nen timòria chi no ddu sigat, de gasi ddu fadigaiant a Grisóstomo sa gelosia e sos suspetos chi timiat co-mente chi esserent beros. E cun custu abarrat in su puntu sa beridade chi sa fama pregonat de sa bonesa de Marcela, chi, foras de èssere crudele, e unu pagu arrogante, e disdignosa meda, sa matessi imbìdia no ddi depet nen podet pònnere falta peruna.

– De gasi est – aiat rispostu Vivaldo. E cherende lèghere aterunu pabiru de sos chi aiat sarvadu dae

su fogu, dd’aiat istorbadu una visione meravilliosa – ca pròpiu de gosi pariat – chi de repente si ddi fiat oferta a sos ogros: e fiat chi, dae su cùcuru de sa roca in ue fiant iscavende sa fossa, fiat aparta sa pastora Marcela de gosi bella, chi nche colaiat sa fama in bellesa. Sos chi finas a issara no dd’aiant bida dd’abbaidaiant ispantados e calliados; e sos chi giai fiant abituados a dda bìdere non fiant prus pagu suspesos de sos chi mai dd’aiant bida. Ma comente dd’aiat bida Ambrosio, totu arrennegadu, dd’aiat naradu: – Benis a bìdere si pro ventura, o fieru basiliscu de custos montes, cun sa presèntzia tua bogant sàmbene sas fertas de custu miseràbile chi sa crudelidade tua dd’at leadu sa vida? O benis a ti ufanare in sas impresas crudeles de sa cunditzione tua, o a bìdere dae custa artura, che a aterunu Nerone disapiadadu, su fogu chi at brusiadu a Roma, o a catzigare arrogante custa carena disditzada, che a sa fìgia ingrata a su babbu Tarquìniu99? Nara·nos deretu a ite ses bènnida, o it’est su prus chi t’agradat; ca ischende deo chi sos pensamentos de Grisóstomo no ant mai finidu de t’ubbidire in vida, apo a fàghere chi, mancari issu mortu, ti ubbidant sos de totu cuddos chi fiant amigos suos.

– Non so bènnida, Ambrosio, a peruna cosa de sas chi as naradu – aiat rispostu Marcela –, ma torro pro me etotu, e a fàghere a cum-prèndere cantu s’isbàlliant totu cuddos chi mi ghetant sa neghe de sas 99) Riferimentu a Tùllia, chi fiat mugere, e non fìgia, de Tarquìniu su Superbu, re de Roma.

Page 123: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

123

Miguel de Cervantes

penas e de sa morte de Grisóstomo; e duncas bos pedo a totu sos chi seis inoghe de mi dare atentzione, chi non ddo’at a chèrrere tempus meda nen de ispèndere paràulas meda pro cumbìnchere de sa berida-de a sos discretos. M’at fatu su chelu, comente bois narades, ermosa, e de manera tale chi, sena pòdere in àtera cosa, m’amades pro sa mea ermosura, e pro s’amore chi mi mustrades narades e finas cherides chi deo sia obligada a bos amare. Deo isco, cun su sentidu chi Deus m’at dadu, ca totu su chi est bellu est amàbile; ma non cumprendo pro ite, pro resone de èssere amadu, siat obligadu su chi est amadu, ca est bellu a amare a chie dd’amat. E prus, chi diat pòdere capitare chi s’amadore de su bellu esseret lègiu, e sende su lègiu dignu de èssere aborridu, andat male meda a nàrrere: “Ti chèrgio ca ses bella e mi depes amare mancari sia lègiu”. Ma s’in casu sunt uguales sas bellesas, non pro cussu depent èssere uguales sos disìgios, ca non totu sas bel-lesas innamorant; chi unas cantas allegrant sa vista e non binchent sa volontade; ca si totu sas bellesas diant innamorare e diant bìnchere, sas volontades diant andare istontonadas e peressi·peressi, sena ischire a ue assortire; ca sende infinidos sos sugetos bellos, infinidos depiant èssere sos disìgios. E, a su chi apo intèndidu deo, s’amore berdaderu non si dividet, e depet èssere volontàriu, e non fortzosu. Sende custu de gosi, comente deo creo chi siat, pro ite cherides chi binca deo sa volontade mea pro fortza, obligada petzi dae su fatu chi narades ca mi cherides bene? Si nono, narade·mi: si comente m’at fatu bella su chelu m’aiat fatu lègia, fiat istadu giustu a mi lamentare de boisàteros ca non m’aiais amadu? Tantu prus chi depides cunsiderare chi deo no apo seberadu sa bellesa chi tèngio, chi de gasi e comente est, su chelu mi dd’at dada de gràtzia sena chi deo dd’aere pedida nen seberada. E de gasi comente sa pìbera non mèritat de èssere acusada pro su velenu chi tenet, giai chi cun cussu ochiet, ca si dd’at dadu sa Natura, mancu deo meresso de èssere brigada pro èssere bella; ca sa bellesa in sa fèmi-na onesta est comente su fogu a tesu, o comente s’ispada acutza, ca ne issu brùsiat, ne issa segat a chie no acostat. S’onra e sas virtudes sunt adornos de s’ànima, chi, sena, su corpus, mancari ddu siat, non depet pàrrere bellu. Ca si s’onestade est una de sas virtudes chi a su corpus e a s’ànima adornant e mudant, pro ite dda depet pèrdere sa chi est

Page 124: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

124

Don Chisciote de sa Màntzia

amada pro èssere bella, pro currispòndere a s’intentzione de cuddu chi, petzi pro gustu suo, cun totu sas fortzas e indùstrias procura chi dda perdat? Deo so nàschida lìbera, e pro pòdere bìvere lìbera apo seberadu sa soledade de su sartu. Sas matas de custos montes sunt sa cumpangia mea, sas abbas craras de custas arrojas sos ispigros meos; cun sas matas e cun sas abbas comùnico sos pensamentos meos e sa bellesa mea. So fogu a tesu e ispada posta a largu. A sos chi apo innamoradu cun sa bista apo disingannadu cun sas paràulas. E si sos disìgios si sustentant cun isperàntzias, no aende deo dadu peruna a Grisóstomo, ne a aterunu apo cumpridu sos issoro, si podet nàrrere bene chi non siat òpera mea chi antis ddos at mortu sa porfia issoro chi non sa crudelidade mea. E si mi s’imputant chi fiant onestos sos pensamentos issoro, e chi pro custu fia obligada a ddos currispòndere, naro ca cando in custu matessi logu in ue como s’iscavat sa sepultura m’at iscobertu sa bonesa de s’intentzione sua, dd’apo naradu deo ca sa mea fiat de bìvere in soledade perpètua, e chi sa terra ebbia diat godire su frutu de su regollimetu meu e sos restos de sa bellesa mea. E si issu cun totu custu disingannu at chertu porfiare contra s’isperàntzia e navigare contra bentu, no est de s’ispantare diat annegare in su mare de su disatinu suo? Si deo dd’aia tratènnidu fia istada farsa; si dd’aia cuntentadu, dd’aia fatu contra a sa mègiu intentzione mea e propòsi-tu. At porfiadu disingannadu, s’est disisperadu sena èssere aborridu: abbaidade como si at a èssere resone chi de sa pena sua ghetent a mie sa neghe! Si lamentet s’ingannadu, si disisperet cuddu chi ddi sunt mancadas sas isperàntzias promìtidas, si fidet su chi deo muta, si ban-tet su chi deo retza; ma non mi nàrgiat crudele nen mortora su chi deo non promito, inganno, muto, nen retzo. Su chelu finas a como no at chertu chi deo ame pro destinu, e su pensare chi deo depo ama-re pro sèberu est pensare in vanu. Custu disingannu generale serbat a ognunu de sos chi m’apretant de su particulare profetu; e siat craru dae como in dae in antis chi si calicunu diat mòrrere pro me non mo-rit de gelosu nen de disditzadu ca a chie nemos ddu cheret de nemos depet èssere gelosu, ca sos disingannos non cherent leados in contu de disdignos. A chie mi narat fera e basiliscu, mi lasset comente cosa dannàrgia e mala; a chie mi narat ingrata, non mi serbat; a chie ingra-

Page 125: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

125

Miguel de Cervantes

ta non mi connoscat; a chie crudele, non mi sigat; ca custa fera, custu basiliscu, custa ingrata, custa crudele e custa disconnota, no ddas at a chircare, serbire, connòschere, pònnere in fatu, in manera peruna. Ca si a Grisóstomo dd’at mortu s’impassèntzia e su disìgiu fulliadu, pro ite depent ghetare sa neghe a su cumportamentu meu onestu e modestu? Si deo mantèngio sa limpiesa cun sa cumpangia de sas ma-tas, pro ite depet chèrrere chi dda perda, su chi cheret chi dda tèngia, cun sos òmines? Deo, comente ischides, tèngio richesas meas, e non bramo sas angenas; tèngio una cunditzione lìbera, e non mi praghet a m’assugetare; non chèrgio ne aborro a nemos; no inganno a custu, ne apreto a cuddu, non mi nde fatzo sa befe de unu, nen m’intratèngio cun s’àteru. Su chistionu onestu de sas pastoras de custas biddas, e su coidadu de custas crabas m’intratenet. Sos disìgios meos tenent co-mente fine custos montes, e si essint dae inoghe, est a cuntemplare sa bellesa de su chelu, passos chi s’ànima caminat a sa prima sua dimora.

E narende custu, sena chèrrere intèndere risposta peruna, aiat furriadu de palas e fiat intrada in su prus fitu de unu monte chi fiat in ie acanta, lassende ispantados, siat de sa discretzione siat de sa bellesa, a totu sos chi fiant in ie.

E calicunu – de sos chi fiant fertos de sa fritza potente de sos rajos de sos ogros suos bellos – dda cheriat pònnere in fatu, sena aprofitare de s’ingannu manifestu chi aiant intèndidu. Bida sa cosa don Chisciote, parende·ddi bene chi in ie beniat bene a usare de sa cavalleria sua sucurrende a sas donzellas chi teniant bisòngiu, posta sa manu in s’impugnadura de s’ispada, a boghe arta e intellegìbile aiat naradu: – Peruna persone, de cale si siat istadu e cunditzione, s’atrivat a pònnere in fatu a sa bella Marcela, si non cheret provare s’indignatzione mea furiosa. Issa at ammustradu cun arresonos craros sa pagu o nudda neghe chi at tentu in sa morte de Grisóstomo, e can-tu bivet angena dae acuntentare sos disìgios de perunu de sos amantes suos, pro chi est giustu chi imbetzes de èssere sighida e persighida siat onrada e istimada dae totu sos bonos de su mundu, ca mustrat ca in issu issa est sola sa chi cun tanta intentzione onesta bivet.

O pro sas minetzas de don Chisciote, o ca Ambrosio ddis aiat naradu de concruire cun su chi a su bonu amigu depiant, mancu

Page 126: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

126

Don Chisciote de sa Màntzia

unu de sos pastores si fiat mòvidu o istesiadu dae in ie, finas a can-do, agabbadu s’interru, e brusiados sos pabiros de Grisóstomo, nche dd’aiant interradu, non sena làgrimas meda de sos presentes. Aiant serradu sa sepultura cun una roca manna, intantu chi fiant agab-bende una losa chi, a su chi aiat naradu Ambrosio, fiat pensende de ordinare de fàghere, cun un’epitàfiu, chi depiat nàrrere gasi:

Custu de unu pastore est su tristu corpus fritu, est de unu poveritu sena consolu d’amore Mort’a man’e rigore de una ischiva bella ingrata chi s’imperu suo dilatat sa tirania d’amore.

A coa aiant ispartu a subra de sa sepultura frores meda e ramos, e faghende totus sas condogliantzias a s’amigu Ambrosio, dd’aiant dadu sa dispidida. Sa pròpiu cosa aiant fatu Vivaldo e su cumpàn-giu, e don Chisciote aiat saludadu a sos chi dd’aiant retzidu e a sos caminantes, chi dd’aiant pedidu de andare cun issos a Sivìllia, pro èssere unu logu de gasi adatu a agatare aventuras chi in ogna carrera e in ogna angrone si oferint prus chi in aterunu logu. Don Chisciote ddis aiat torradu gràtzias pro s’avisu e s’ànimu chi mustraiant de ddi fàghere unu praghere, e aiat naradu ca pro su momentu non cheriat nen depiat andare a Sivìllia, bassu chi aeret illitzidu totu cuddas serras de ladrones malandrinos, chi fiat fama chi nde fiant totu prenas. Bi-dende sa firma determinatzione sua, sos caminantes no dd’aiant cher-tu importunare galu, ma torrende a ddu saludare, dd’aiant lassadu e aiant sighidu in su caminu issoro, in ue no ddi fiat mancadu de ite chistionare, siat de s’istòria de Marcela e Grisóstomo, siat de su ma-chine de don Chisciote. Chi aiat detzìdidu de andare in chirca de sa pastora Marcela, e de dd’ofèrrere totu su chi issu podiat a su servìtziu suo. Ma non fiat andada comente issu pensaiat, comente si contat in su cursu de custa istòria berdadera, finende inoghe sa segunda parte.

Page 127: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

127

Sa de tres partes de s’hidalgo ingeniosu

cAPÌtulu XV

In ue si contat s’aventura disgratziada chi si fiat atopadu don Chisciote cando si fiat atopadu cun yanguesos maladitos

Contat su sàbiu Cide Hamete Benengeli, chi comente don Chiscio-te aiat saludadu a sos chi dd’aiant retzidu e dae totu sos chi aiant agatadu in s’interru de su pastore Grisóstomo, issu e s’iscudieri fiant intrados in su matessi padente dae ue aiant bidu chi fiat intrada sa pastora Marcela, e aende caminadu prus de duas oras in fatu suo, chirchende·dda in totue sena de dda pòdere agatare, fiant imbàtidos a unu pradu prenu de erba frisca, chi a costàgiu curriat un’arroja paghiosa e frisca, tantu, chi aiat cumbidadu e fortzadu a passare in ie sas oras de su pasu, chi cun rigore fiat giai cumintzende a intrare. Nde fiant calados dae caddu don Chisciote e Sancho, e iscapados su molente e Runtzinante a pàschere in s’erba meda chi ddoe fiat, aiant imbagantadu a sas bèrtulas, e sena tzerimònia peruna, in bona pa-ghe e cumpangia, mere e tzeracu aiant mandigadu su chi ddoe fiat.

Sancho non si fiat curadu de trobeare a Runtzinante, ca ischen-de ca fiat de gosi masedu e de gosi pagu rebestu fiat seguru chi totu sas ebbas de sa pastura de Còrdova no ddi diant fàghere leare mala parada. Ma sa sorte e su diàulu, chi no est semper chi dormit, aiant ordinadu chi fiant paschende in cudda badde una truma de achetas galitzianas de mulatieris yanguesos, chi costumant a pasare cun sa recua in giassos de erba e abba. E in ue fiat capitadu don Chisciote fiat pròpiu unu de cuddos.

E duncas fiat sutzèdidu chi a Runtzinante ddi fiat bènnida gana de s’ispassiare cun sas segnoras achetas, e essende, comente ddas aiat fragadas, cun su passu e costumàntzia sua, sena pedire lissèntzia a su mere, aiat leadu unu trotigheddu unu pagu allegru, e fiat andadu a comunicare sos bisòngios suos a cuddas. Ma cuddas, chi a cantu paret

Page 128: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

128

Don Chisciote de sa Màntzia

teniant prus gana de pàschere chi non de àteru, dd’aiant retzidu cun sos ferros e cun sas dentes, de modu chi deretu si ddi fiant segadas sas chingras, e fiat abarradu sena sedda, a sa nuda. Ma su chi depiat àere sentidu de prus fiat chi cando bidende sos arrieros aiant bidu ca fiant faghende fortza a sas ebbas, fiant acudidos e dd’aiant iscutu una surra a fuste chi dd’aiant lassadu a terra malecontzu.

Giai a custu puntu don Chisciote e Sancho, chi aiant bidu sa surra a Runtzinante, fiant lompende assupende; e don Chisciote aiat naradu a Sancho: – A su chi bido, amigu Sancho, custos non sunt cavalieris ma gente bruta e bassa. Ddu naro, ca mi podes bene agiuare a leare sa giusta vindita de s’agràviu chi in dae in antis de sos ogros nostros ant fatu a Runtzinante.

– Ite diàulu de vindita depimus leare – aiat rispostu Sancho – si custos sunt prus de binti, e nois non prus de duos, pro non nàrrere chi semus unu e mesu ebbia?

– Deo bàgio pro chentu – dd’aiat torradu don Chisciote.E sena àteras allegas aiat postu manu a s’ispada e aiat carrigadu

a sos galitzianos, e su pròpiu aiat fatu Sancho Panza, incoragiadu e ispintu dae s’esèmpiu de su mere. E pro prima cosa don Chisciote aiat dadu un’istocada a unu chi dd’aiat abertu una tùnica de ped-de chi fiat bestidu cun sa parte manna de s’ischina. Sos galitzianos chi si fiant bidos maltratados dae cuddos duos òmines ebbia, sende issos meda, aiant aferradu sos fustes, e leende·ddos in mesu, aiant cumintzadu a iscùdere a subra issoro cun apretu mannu e fortza; est beru ca a su segundu tocu nch’aiant ghetadu a Sancho a terra, e su pròpiu ddi fiat capitadu a don Chisciote, sena chi dd’esseret serbi-da s’abilesa e su bonu ànimu; e aiat chertu sa ventura sua de nche rùere in pees de Runtzinante, chi galu non si nde fiat achidadu; in ue si annotat sa fùria chi pistant fustes postos in manos rùsticas e arrennegadas.

Bidende duncas sos galitzianos su mala trassa chi aiant fatu, su prus in antis chi aiant pòdidu aiant carrigadu su bestiàmene e aiant sighidu in su caminu, lassende a sos duos aventureris male trassados e peus cumbinados.

Su primu chi si fiat lamentadu fiat istadu Sancho Panza, e

Page 129: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

129

Miguel de Cervantes

agatende·si acanta de su mere, cun boghe malàida e lastimosa aiat naradu: – Don Chisciote, ohi, don Chisciote meu!

– Ite cheres, frade Sancho? – aiat rispostu don Chisciote cun su matessi tonu afeminadu e dolente de Sancho.

– Diat chèrrere, si esseret possìbile – aiat rispostu Sancho Panza – chi mi diais duos tzicos de cudda bevida de su lègiu Blas, si dda giughides a portada de manu, su me’. Mancari at a bàlere pro sos ossos truncados puru, a prus de sas fertas.

– A dda tènnere inoghe, iscuru de me, ite nos mancaiat? – aiat rispostu don Chisciote. – Ma deo ti giuro, Sancho, in fide de ca-valieri errante, chi in antis chi passent duas dies, si sa fortuna non cumandat àtera cosa, dda depo tènnere in manos meas, si no est chi mi càpitant manos malas.

– E in cantu tempus bos paret chi amus a pòdere mòvere sos pees, su me’? – aiat torradu Sancho Panza.

– Pro me isco nàrrere – aiat naradu su cavalieri pistadu don Chisciote – chi no apo a ischire pònnere tèrmine a cussas dies. Ma deo tèngio sa neghe de totu; ca non depiat pònnere manu a s’ispada contra a òmines chi no esserent ordinados cavalieris, che a mie; e de gasi creo chi comente pena de àere violadu sas leges de cavalleria at permìtidu su deus de sas batàllias de mi dare custu castigu. Pro custu, Sancho Panza, cumbenit chi dias atentzione a custu chi como t’apo a nàrrere, ca importat meda a sa salude de ambos; e est chi, cando bides chi canàllia sìmile nos faghet carchi agràviu, no isetes chi deo pòngia manu a s’ispada pro issos, ca no dd’apo a fàghere de peruna manera, ma pone tue manu a s’ispada tua e castiga·ddos a praghere tuo; ca si in agiudu e defensa tua diant acudire cavalieris, deo t’apo a ischire difèndere e atacare a issos cun totu su podere meu, ca già as a àere bidu pro milli signales e esperièntzias a ue lom-pet su valore de custu bratzu meu forte.

De gasi arrogante fiat abarradu su pòveru segnore a pustis de àere bintu a su bascu balente. Ma no ddi fiat agradadu meda a San-cho Panza s’avisu de su mere, chi no aiat lassadu de rispòndere, narende: – Su me’, deo so òmine paghiosu, trancuillu, sussegadu, e isco dissimulare cale si siat ingiùliu, ca tèngio mugere e fìgios de

Page 130: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

130

Don Chisciote de sa Màntzia

nudrigare e pesare; de gasi siat a bois puru de avisu, ca non podet èssere un’òrdine, chi de manera peruna apo a pònnere manu a s’i-spada, nen contra a villanu, nen contra a cavalieri; e chi dae inoghe finas a cando apo a èssere in dae in antis de Deus perdono totu sos agràvios chi m’ant fatu e m’ant a fàghere, chi mi dd’apat fatu o fatzat o apat a fàghere persone arta o bassa, ricu o pòveru, hidalgo o miseràbile, de cale si siat istadu o cunditzione.

E cando dd’aiat intèndidu, su mere dd’aiat rispostu: – Dia chèrrere àlidu pro faeddare unu pagu pausadu, e chi su dolore chi tèngio in custa costa diat allenare aizu, pro ti fàghere a cumprèn-dere, Panza, s’errore chi ses faghende. Beni inoghe, pecadore: si su bentu de sa fortuna, finas a como de gosi contràriu, fùrriat in favore nostru, leende·nos sas velas de su disìgiu pro chi de seguru e sena cuntrastu perunu leemus portu in calicuna de sas ìsulas chi t’apo promìtidu, it’at a èssere de te si, binchende·dda deo, ti dia fàghere segnore de issa? Dd’as a fàghere impossìbile pro no èssere cavalieri, nen cherende·ddu èssere, nen tènnere valore ne intentzione de ven-gare sos ingiùlios tuos e difèndere sa segnoria tua? Ca depes ischire chi in sos regnos e provìntzias conchistados a nou, sos ànimos de sos abitantes no istant de gasi chietos, nen tantu de parte de su mere nou, chi non ddo’apat timòria chi depent fàghere carchi novida-de pro alterare torra sas cosas e torrare, comente narant, a chircare ventura; e de gasi tocat chi su possessore nou tèngiat sentidu pro ischire guvernare, e valore pro ofèndere e si difèndere in cale si siat acaessimentu.

– In custu chi nos at acaèssidu – aiat rispostu Sancho –, deo diat chèrrere tènnere cussu sentidu e cussu valore chi seis narende; ma deo bos giuro, in fide de pòveru òmine, chi como tèngio prus gana de cataplasmas chi non de tzarras. Mirade si bos nde podides pesare e agiuamus a Runtzinante, mancari non si ddu mèritet, ca sa neghe manna de custa pista est sa sua. Mai ddu creia de Runtzinan-te: chi pariat una persone casta e patzìfica che a mie. Già est beru su chi narant, ca ddoe cheret tempus meda pro connòschere bene a una persone, e chi non ddo’at nudda seguru in custa vida. Chie ddu pensaiat chi a pustis de cuddas istocadas mannas chi dd’ais dadu a

Page 131: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

131

Miguel de Cervantes

cuddu cavalieri errante disditzadu, depiat bènnere luego e a pustis suo custu temporale de corpos de fuste in palas nostras?

– Nessi sas tuas, Sancho – aiat torradu don Chisciote – depent èssere fatas pro tempestas sìmiles; ma sas meas, criadas intre linos e olandas, est craru chi ant a sentire de prus su dolore de custa di-sgràtzia; e si no esseret ca immàgino... ite naro immàgino, isco de seguru ca totu custos problemas sunt ligados a s’arte de sas armas, inoghe mi dia lassare mòrrere de puru arrennegu.

E torradu s’iscudieri: – Su me’, giai chi custas disgràtzias sunt de sa messadura de sa cavalleria, narade·mi si càpitant a s’ispissu, o si tenent sos tempos limitados chi acaessent; ca mi paret a mie ca a duas messaduras amus a abarrare inùtiles pro sa de tres, si Deus, in sa misericòrdia sua infinida, non nos sucurret.

– Depes ischire – amigu Sancho – aiat rispostu don Chisciote – ca sa vida de sos cavalieris errantes est sugeta a milli perìgulos e disaventuras, e nen prus nen mancu istat in potèntzia propìncua de èssere sos cavalieris errantes rees e imperadores, comente dd’at mu-stradu s’esperièntzia in cavalieris meda e diferentes chi de s’istòria issoro tèngio nova intrea. E ti dia pòdere contare como, si su dolore mi ddu diat permìtere, de calicunu chi petzi pro su valore de su bratzu nch’ant pigadu a sos artos grados chi apo contadu, e custos etotu si sunt bidos in antis e a pustis in diferentes calamidades e misèrias, ca su valorosu Amadís de Gaula si fiat bidu in podere de s’inimigu suo mortale Arcalaus s’incantadore, chi si cunsìderat ave-riguadu chi dd’aiat dadu, tenende·ddu presoneri, prus de dughentas atzotadas cun sa brìllia de su caddu, acapiadu a una colunna de unu corrale. E ddo’at finas un’autore segretu e de non pagu crèditu chi narat, chi aende leadu a su Cavalieri del Febo cun una tzerta tram-pa chi si ddi fiat aberta a suta de sos pees in unu tzertu casteddu, cando fiat rutu si fiat agatadu in unu trèmene fundudu a suta de terra, acapiadu manos e pees, e in ie dd’aiant ghetadu una de custas chi ddi narant lavandas, de abba de nie e arena, chi agiumai ddoe fiat abarradu; e si no dd’aiat sucursu in cudda angùstia manna unu sàbiu mannu amigu suo, si dd’aiat bida bona su pòveru cavalieri. De gasi, chi deo potzo bene colare intre tanta bona gente, chi afron-

Page 132: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

132

Don Chisciote de sa Màntzia

tos prus mannos sunt cussos chi custos ant coladu chi non sos chi como nois semus colende. Ca ti chèrgio fàghere a ischire, Sancho, chi no afrontant sas fertas chi si dant cun sas ainas chi s’atzapant a casu in manos; e custu est in sas leges de su duellu, iscritu cun pa-ràulas leterales: chi si su maistru de iscarpas iscudet a s’àteru cun sa forma chi tenet in manu, postu chi de a beru est de linna, non pro custu s’at a nàrrere chi a su chi at retzidu su corpu dd’ant iscutu a fuste. Naro custu pro chi non penses chi, postu chi semus abarrados pistados dae custa briga, semus abarrados afrontados, ca sas armas ca cuddos òmines giughiant, chi nos ant bene iscutu fiant sas istacas ebbia, e mancu unu, pro su chi m’ammento, giughiat istocu, ispada o pugnale.

– Non m’ant permìtidu de mirare tantu – aiat rispostu San-cho – ca comente apo postu manu a sa tizona100, m’ant batijadu sas palas cun cuddos opinos issoro, de manera chi m’ant leadu sa bista dae sos ogros e sa fortza dae sos pees, iscudende·mi in ue como so istèrridu, e in ue non mi dat pistighìngiu perunu su pensare si fiat o nono afrontu su de sos corpos de istaca, comente mi ddu dat su dolore de sos corpos, chi m’ant a abarrare cravados in sa memòria comente in palas.

– Mancari siat de gasi, ti fatzo a ischire, frade Panza – aiat tor-radu don Chisciote – chi non ddo’at memòria chi su tempus no agabbet, nen dolore chi sa morte no ddu consumat.

– E issara ite disditza prus manna podet èssere – aiat torradu Panza – de cudda chi isetat su tempus chi dda consumet e sa morte chi dd’agabbet? Si custa disgràtzia nostra esseret de cuddas chi cun una pariga de impiastros si curant, no esseret galu de gasi malu; ma so bidende chi no ant a bastare totu sos cataplasmas de un’ispidale pro ddas pònnere in unu bonu tèrmine nessi.

– Lassa pèrdere custa cosa e boga fortza dae sa frachesa, Sancho – aiat rispostu don Chisciote –, chi de gasi apo a fàghere deo, e bi-dimus comente istat Runtzinante; ca, a su chi mi paret, su poveritu no at tentu sa parte prus pitica de custa disgràtzia.

100) Ispada. Tizona fiat su nùmene de una de sas ispadas de su Cid Campeador.

Page 133: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

133

Miguel de Cervantes

– Non ddo’at de si meravigiare de cussu – aiat rispostu Sancho –, essende issu de gasi bonu cavalieri errante; su chi mi meravìgiat est chi su molente meu si dd’apat isfrancada sena costos cando nois nde semus essidos sena costas.

– Sa ventura lassat semper una ghenna aberta in sas disditzas, pro ddis pònnere remèdiu – aiat naradu don Chisciote. – Ddu naro ca custu animaleddu at a pòdere suplire como a sa falta de Runtzi-nante, leende·mi a carchi casteddu in ue sia curadu dae sas fertas meas. E prus, ca no apo a tènnere a disonra sa tale cavalleria, ca m’ammento de àere lèghidu ca cuddu bonu betzu Silenu, pretzetore e pedagogu de su deus allegru de su rìsidu101, fiat intradu a sa tzitade de sas milli ghennas fiat, a gustu suo, a caddu de unu bellu àinu102.

– At a èssere beru ca issu depiat de andare cavalieri, comente sa segnoria bostra narat, – aiat rispostu Sancho – ma ddo’at una diferèntzia manna dae andare cavalieri a andare corcadu comente unu sacu de arga.

E aiat rispostu don Chisciote:– Sas fertas chi si retzint in sas batàllias, antis dant onra im-

betzes de dda leare; de gasi chi, Panza amigu, non mi torres prus paràula, ma, comente t’apo giai naradu, pesa·ti·nde su mègius chi podes, e pone·mi de sa manera chi prus t’agradet a subra de su mo-lente tuo, e andamus·nos·nche dae inoghe in antis chi lompat su note e nos assàchiet in custu desertu.

– Ma deo bos apo intèndidu narende – aiat naradu Panza – chi est cosa de sos cavalieris errantes su de dormire in desertos su prus de s’annu, e chi ddu tenent a ventura meda.

– Est de gasi – aiat naradu don Chisciote – cando non podent de prus o cando sunt innamorados; e est de gasi beru custu, chi ddo’at àpidu cavalieris chi sunt abarrados a subra de una roca, a su sole, e a s’umbra, e a sas inclemèntzias de su chelu, duos annos, sena chi dd’ischiret sa segnora issoro. E unu de custos fiat Amadís, cando, mutende·si Beltenebros, si fiat allogiadu in sa Peña Pobre, no isco si

101) Su deus Bacu.102) Errore de Cervantes. Silenu fiat intradu a Tebe de Beòtzia, chi fiat sa tzitade de sas sete ghennas, e no a Tebe de Egitu, sa de sas chentu ghennas.

Page 134: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

134

Don Chisciote de sa Màntzia

oto annos o oto meses, ca non mi dd’ammento bene: bastet chi est istadu in ie faghende penitèntzia, pro no isco cale dispraghere chi dd’aiat fatu sa segnora Oriana. Ma lassemus pèrdere, Sancho, e acab-ba, in antis chi càpitet ateruna cosa a su molente, comente a Runtzi-nante.

– Cussu diat èssere galu peus – aiat naradu Sancho.E boghende trinta ohi e sessanta suspiros, e chentubinti frasti-

mos e perrerias de chie in ue nche dd’aiat leadu, si nde fiat pesa-du, firmende·si rèndidu a mesu caminu, comente arcu turchescu, sena pòdere acabbare de s’adderetzare; e cun totu custu traballu aiat aprontadu s’àinu, chi fiat andadu unu pagu allegru cun sa tropu libertade de cudda die. Nd’aiat pesadu a coa a Runtzinante, chi, si aiat tentu limba pro si lamentare, de seguru nen Sancho nen su mere no dd’aiat postu in fatu.

A sa fine Sancho aiat assentadu a don Chisciote a caddu de s’àinu e aiat postu a segus a Runtzinante, e giughende s’àinu pro su cabistru, si fiat incamminadu, pagu prus o mancu, a ue ddi pariat ca podiat èssere su caminu reale. E sa sorte, chi sas cosas suas dae bene in mègius fiat ghiende, no aiat fatu galu una lega pitica, chi su caminu dd’aiat presentadu, in ue aiat iscobertu una locanda chi, a dolu mannu suo e a gustu de don Chisciote, depiat èssere ca-steddu. Porfiaiat Sancho ca fiat una locanda, e su mere ca nono, ca fiat casteddu; e tantu fiat durada sa porfia, chi fiant lòmpidos sena dd’acabbare. E Sancho fiat intradu, sena prus averiguare, cun totu su bestiàmene.

Page 135: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

135

cAPÌtulu XVi

De su chi ddi fiat capitadu a s’ingeniosu hidalgo in sa locanda chi issu immaginaiat chi fiat unu casteddu

Su pasaderi chi aiat bidu a don Chisciote de traessu in s’àinu, aiat pregontadu a Sancho ite male teniat. Sancho dd’aiat rispostu ca non fiat nudda, ma chi nde fiat rutu dae una roca, e chi giughiat unu pagu magiadas sas costas. Su pasaderi fiat cojuadu cun una chi non fiat comente solent tènnere sas de cussu mestieri, ca de natura fiat caridadosa e si doliat de sas calamidades de su pròssimu, e de gasi fiat acudida deretu a curare a don Chisciote, e aiat naradu a una fìgia sua donzella, pitzoca e bella de bisura, de agiuare a curare a s’i-stràngiu. Fiat tzeraca in ie un’asturiana, carigrussa, prana de gatzile, de nasu ischitzadu, cun un’ogru tortu e cun s’àteru non sanu meda. Est beru ca sa galliardia de su corpus supliat sas àteras faltas: non teniat sete parmos dae conca a pees, e sas palas, chi bastante dda carrigaiant, dda faghiant abbaidare a terra prus de su chi cheriat. Custa tzeraca gentile duncas, aiat agiuadu a sa donzella, e sas duas aiant fatu unu letu malu meda a don Chisciote in unu aposenteddu, chi àteros tempos daiat indìtzios manifestos chi fiat serbidu de pa-giàrgiu annos meda, in ue allogiaiat finas unu mulatieri chi teniat su letu unu pagu prus in cue de su de don Chisciote nostru. E finas si fiat fatu cun sos imbastos e mantas de sos mascros suos, fiat mègius meda de su de don Chisciote, chi teniat petzi bator tàulas male consumadas a subra de duos bancos no uguales, e una banita chi dae cantu fiat fine pariat manta, prena de tzumbos, ca si no esseret istadu pro carchi istampa non pariat mancu de lana, ma de còdula dae cantu fiat tosta, e duos lentzolos fatos de pedde de iscudu, e una fressada chi sos filos, si unu ddos cheriat contare, non si nde diat pèrdere unu solu in su contu.

In custu letu maladitu si fiat corcadu don Chisciote, e a

Page 136: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

136

Don Chisciote de sa Màntzia

coa sa pasadera e sa fìgia dd’aiant impiastradu dae conca a pees, faghende·ddis lughe Maritornes, chi de gasi ddi naraiant a s’asturia-na. E comente a ddu impiastrare sa pasadera aiat bidu totu prenu de marcos biaitos a don Chisciote, aiat naradu ca cuddos pariant prus corpos chi non rutòrgia.

– Non sunt corpos – aiat naradu Sancho – est ca sa roca teniat puntas e iscambeddos meda. – E ognunu at fatu unu marcu biaitu. E dd’aiat naradu puru: – Lassade carchi istupa pro praghere, ca già ant a bisongiare; ca a mie puru mi dolent unu pagu sos lumbos.

– E issara seis rutu bois puru – aiat rispostu sa pasadera.– Non so rutu, – aiat naradu Sancho Panza – ma dae s’atzìchi-

du chi apo leadu bidende ruende a su mere, mi dolet tantu sa per-sone chi mi paret chi m’ant iscutu cun milli fustes.

– Già podet èssere, – aiat naradu sa donzella – ca a mie m’est capitadu meda de bisare chi nche ruia dae una turre e chi non lom-pia mai a terra e cando mi nd’ischidaiat dae su bisu m’atzapaiat totu pistada comente chi fia ruta de a beru.

– Cussu est su puntu, segnora, – aiat rispostu Sancho Panza – chi deo sena bisare nudda, ma sende prus ischidu de su chi so como, m’agato cun pagos marcos biaitos de mancu de su mere meu don Chisciote.

– Ite ddi narant a custu cavalieri? – aiat pregontadu s’asturiana Maritornes.

– Don Chisciote de sa Màntzia – aiat rispostu Sancho Panza – e est cavalieri aventureri de sos mègius e prus fortes chi dae tempus meda inoghe si sunt bidos in su mundu.

– It’est cavalieri aventureri? – aiat torradu sa tzeraca.– De gasi giòvana seis de no dd’ischire? – aiat rispostu Sancho

Panza. – Depides ischire, sorre mea, ca cavalieri aventureri est una cosa chi in duas paràulas si bidet afustigadu e imperadore. Oe est sa prus creatura disditzada de su mundu e sa prus bisongiosa, e cras at a tènnere duas o tres coronas de regnos de dare a s’iscudieri suo.

– E comente est chi bois, cun unu mere che a custu – aiat nara-du sa pasadera – non tenides, a cantu paret, peruna contea?

– Est chitzo galu – aiat rispostu Sancho –, ca est unu mese eb-

Page 137: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

137

Miguel de Cervantes

bia103 chi semus in chirca de aventuras, e finas a como non nd’amus agatadu mancu una. E forsis est ca si chircat una cosa e si nd’agatat ateruna. Est beru ca si su segnore meu don Chisciote sanat dae custa ferta o ruta, e deo no abarro màrture, non dia cambiare sas isperànt-zias meas cun su mègius tìtulu de Ispagna.

Don Chisciote fiat ascurtende atentu custos chistionos, e setzende·si in su letu comente aiat pòdidu, aghentzende sa manu de sa pasadera, dd’aiat naradu: – Creide·mi, ermosa segnora, chi bos podides mutire venturosa pro àere allogiadu in custu casteddu bostru a sa persone mea, chi est tale, chi si deo no dda banto est pro su chi si solet nàrrere, chi su bantu dda mènguat, ma s’iscudieri meu bos at a nàrrere chie so. Bos naro ebbia ca apo a tènnere iscritu in eternu in sa memòria su servìtziu chi m’ais fatu pro bos torrare gràt-zias finas chi apa vida; e diat pràghere a sos artos chelos chi s’amore non mi tenneret de gasi rèndidu e de gasi sugetu a sas leges suas, e sos ogros de cudda bella ingrata chi naro intre dentes; chi sos de custa ermosa donzella esserent segnores de sa libertade mea.

Sa pasadera e sa fìgia fiant confusas, e sa bona Maritornes, in-tendende sos arresonos de su cavalieri errante, ca ddos cumpren-diant comente chi faeddaret in gregu, mancari aiant cumprèndidu chi si incaminaiant a propostas e galanterias; e sigomente non fiant abituada a unu limbàgiu sìmile, dd’abbaidaiant e s’ispantaiant, e ddis pariat un’òmine diferente dae sos àteros; e torrende·ddi gràt-zias cun arresonos de locanda de sas propostas, dd’aiant lassadu, e s’asturiana Maritornes aiat curadu a Sancho, chi nde teniat bisòngiu non prus pagu de su mere.

Su mulattieri aiat cuncordadu cun issa de s’ispassiare paris cud-du note, e issa dd’aiat dadu sa paràula chi comente esserent sussega-dos sos istràngios, e dormende sos meres, diat andare a ddu chircare pro ddu soddisfàghere in su chi cheriat. E si contat, de custa bona fèmina, chi mai aiat dadu paràulas sìmiles sena cumprire, mancari ddas diat a unu monte e sena testimòngiu perunu, ca presumiat meda de hidalga, e non cunsideraiat un’ofesa a istare in cudda faina

103) Errore, o fàula, de Sancho. Sunt tres dies.

Page 138: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

138

Don Chisciote de sa Màntzia

de serbire in sa locanda; ca naraiat issa ca disgràtzias e fatos malos dd’aiant leada a cuddu istadu.

Su letu tostu, istrintu, piticu, e metzanu de don Chisciote fiat su primu intrende in cudda istalla isteddada, e a coa a costàgiu suo aiat fatu su suo Sancho, chi fiat petzi un’istoja de anea e una manta, chi pariat prus de linu grussu chi non de lana. A pustis de custos duos letos ddoe fiat su de su mulatieri, fatu, comente amus naradu, de sos imbastos e de s’ornamentu de sos duos mègius mulos chi teniat, mancari fiant dòighi, lughende, grassos grassos e famosos, ca fiat unu de sos mulatieris ricos de Arèvalo, segundu s’autore de custa istòria, chi de custu mulatieri faghet mentzione particulare, ca ddu connoschiat bene bene, e narant puru ca fiat parente suo.

Foras de chi Cide Hamete Benengeli fiat istòricu curiosu e puntuale meda in totu sas cosas, e si bidet puru, ca sas chi at riferi-du essende de gasi mìnimas e bassas no ddas at passadas in silèntziu; dae ue ant a pòdere leare esèmpiu sos istòricos graves chi nos con-tant sas atziones de gasi in curtzu e a sa lestra, chi aizu nos lompent a lavras, lassende in su tinteri, siat pro discòidu, pro malìtzia e igno-ràntzia, su prus sustantziale de s’òpera. Bene ddoe siat milli bortas s’autore de Tablante de Ricamonte104, e cuddu de s’àteru libru in ue si contant sos fatos de su Conte Tomillas105, e cun cale puntualidade ddu descrient totu!

Naro duncas chi a pustis de àere bisitadu su mulatieri su be-stiàmene e de dd’àere dadu su segunda proenda, si fiat istèrridu in sos imbastos e fiat abarradu a isetare a Maritornes, chi cumpriat semper. Sancho fiat giai impiastradu e corcadu, e mancari chircaiat de dormire non si ddu permitiat su dolore de costas; e don Chiscio-te cun su dolore de sas suas teniat sos ogros abertos che lèpere. Totu sa locanda fiat a sa muda, e non ddo’aiat àtera lughe de sa de una làmpada, chi brusiaiat apicada in mesu de su portale. Custa tran-cuillidade meravilliosa, e sos pensamentos chi semper su cavalieri nostru batiat dae sos fatos chi a ogna passu si contant in sos libros

104) Libru de cavalleria publicadu in Toledo in su 1533.105) Personàgiu de su libru Enrique fi de Oliva, publicadu in Sivìllia in su 1498.

Page 139: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

139

Miguel de Cervantes

autores de sa disgràtzia sua, dd’aiat batidu a s’immaginatzione unu de sos machines istranos chi si podent bene immaginare; e fiat ca issu s’aiat immaginadu de èssere lòmpidu a unu casteddu famadu – chi, comente amus naradu, casteddos fiant segundu issu totu sas pasadas in ue allogiaiat –, e chi sa fìgia de su pasaderi fiat fìgiade su segnore de su casteddu, chi, binta sa gentilesa sua, si fiat innamo-rada de issu e promìtidu ca cuddu note a fura de su babbu e de sa mama diat andare a si corcare cun issu una bona iscuta. E creende chi totu custa chimera chi issu s’aiat fabricadu, fiat bona e berda-dera, aiat cumintzadu a s’afrigire e a pensare in perìgulu chi s’one-stade sua si depiat de bìdere, e aiat propostu a su coro suo de non cummìtere traitoria a sa segnora sua Dultzinea del Toboso, mancari sa matessi reina Ginevra cun sa dama sua Quintañona si dda diant pònnere in dae in antis.

E duncas pensende a custas istralleras, fiat lòmpidu su tempus e s’ora – chi pro issu fiat menguada – de sa bènnida de s’asturiana, chi, in camisa e iscurtza, sos pilos acapiados in una retza de frustanu, cun passos mudos e atentzionosos, fiat intrada a s’aposentu in ue sos tres fiant allogiados, in chirca de su mulatieri; ma comente fiat lòm-pida a sa ghenna don Chisciote dd’aiat intèndida, e setzende·si in sa letu mancari teniat sos impiastros, e cun dolore de costas, aiat ispar-tu sos bratzos pro retzire a sa ermosa donzella sua. S’asturiana, chi, totu regorta e calliada fiat a manos a in antis in chirca de s’amadu suo, aiat atopadu sos bratzos de don Chisciote, chi dd’aiat aferrada forte a unu burtzu, e tirende·dda, sena chi issa s’atriviret a faeddare una paràula, dd’aiat fata sètzere in sa letu sua. A coa dd’aiat parpadu sa camisa e mancari fiat de tela de imballàgiu, a issu ddi pariat de seda fine e delicada. In burtzos giughiat botzigheddas de bidru, ma a issu ddi pariant de pedras pretziosas de oriente. Sos pilos chi de carchi manera pariant de crine, issu ddos aiat giuigados fibras de oro lughende de Arabia, chi su lugore oscuraiat su de su sole etotu. E s’àlidu chi, sena duda peruna, teniat fragu de insalada frita de sa die in antis, a issu ddi pariat chi ghetaiat dae sa buca unu fragu durche e aromàticu; e, pro finire, issu dd’aiat pintada in s’immaginatzione sua de sa matessi trassa e modu chi dd’aiat lèghidu in sos libros suos

Page 140: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

140

Don Chisciote de sa Màntzia

de s’àtera printzipessa chi fiat andada a bìdere a su cavalieri male fertu, bintu dae sos amores suos, cun totu sas froriaduras chi inoghe ddoe cherent. E fiat tantu su tzurpìmene de su pòveru hidalgo, chi nen su parpu, nen s’àlidu, ne àteras cosas chi teniat sa bona don-zella, no ddu disingannaiant, chi podiant fàghere bombitare a àteru chi non fiat mulatieri; antis ddi pariat chi giughiat in bratzos sa dea de sa bellesa. E istringhende·dda bene, a boghe bassa e amorosa aiat cumintzadu a ddi nàrrere: – Mi dia chèrrere agatare in cunditzione, ermosa e arta segnora, de pòdere pagare una tale gràtzia comente sa chi cun sa bisita de sa ermosura bostra manna m’ais fatu; ma at chertu sa fortuna, chi non s’istracat de persighire a sos bonos, de mi pònnere in custu letu, in ue isto de gasi pistadu chi mancari de volontade mea dia chèrrere soddisfàghere sa bostra, diat èssere impossìbile. E finas ca s’agiunghet a custa impossibilidade ateruna prus manna, chi est sa fide promìtida chi tèngio dada a Dultzinea del Toboso sena pari, ùnica segnora de sos pensamentos meos prus cuados; ca si non ddo’esseret custu in mesu, no essere deo cavalieri de gosi tontu de lassare passare in biancu s’ocasione venturosa chi sa bonesa bostra manna m’at postu.

Maritornes fiat angustiada meda e suorende bidende·si de gasi istrinta dae don Chisciote, e sena cumprèndere, ne istare atenta a su chistionu suo, chircaiat sena faeddare una paràula, de si liberare. Su bonu de su mulatieri, chi fiat ischidu pro sos malos disìgios suos, dae cando fiat intrada sa bagassa dae sa ghenna, dd’aiat intèndida, fiat ascurtende atentu totu su chi naraiat don Chisciote, e gelosu chi s’asturiana aere mancadu sa paràula pro un’àteru, fiat acostende de prus a su letu de don Chisciotte, e fiat istadu chietu pro bìdere a ue paraiant cuddos arresonos chi issu non podiat intèndere. Ma comente aiat bidu ca sa tzeraca fiat fortzende pro si liberare, e don Chisciotte traballaiat pro dda tratènnere, sigomente ddi pariat male sa brulla, aiat achidadu su bratzu e aiat iscutu unu betze pùngiu a sas barras istrintas de su cavalieri innamoradu, chi dd’aiat infustu totu sa buca de sàmbene; e non cuntentu de custu ddi fiat pigadu a subra de sas costas, e cun sos pees prus chi esseret andende a trotu si ddas aiat passigiadas totu a una a una.

Page 141: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

141

Miguel de Cervantes

Su letu, chi fiat unu pagu dèbile e pagu firmu, non podende su-stènnere s’agiunta de su mulatieri, si fiat iscontzadu, e a su burdellu aiat ischidadu a su pasaderi, e deretu aiat pensadu ca depiant èssere brigas de Maritornes, ca a pustis de dd’àere mutida a boghes non rispondiat. Cun custu suspetu si nde fiat pesadu, e allughende una lugherra, fiat andadu a ue aiat intèndidu sa briga. Sa tzeraca, biden-de ca fiat lompende su mere, e chi fiat de cunditzione terrìbile, totu time·time e avolotada si fiat arrimada a sa letu de Sancho Panza, chi fiat galu dormende, e in ie si fiat indùrghida e si fiat allomurada. Su pasaderi fiat intradu narende: – In ue ses bagassa? De seguru sunt cosas tuas custas.

Issara si nde fiat ischidadu Sancho, e intendende cuddu pesu belle a subra sua, aiat pensadu chi fiat faghende unu bisu malu, e aiat cumintzadu a iscùdere pùngios a unu chirru e a s’àteru, e in-tre àteras fiant fertas no isco cantas a Maritornes, chi, dolende·ddi, incurende·si·nde de s’onestade sua, aiat torradu a Sancho tantos cor-pos chi a dispetu suo dd’aiat leadu su sonnu; e issu, bidende·si trata-du de cudda manera e sena ischire dae chie, pesende·si·nde comente aiat pòdidu, si fiat abratzadu cun Maritornes, e aiant cumintzadu intre sos duos sa prus brigada e ispassiosa iscaramutza de su mundu.

Bidende duncas su mulatieri a sa lughe de sa lugherra comente fiat posta sa dama sua, lassende a don Chisciote, fiat acudidu a ddi dare su sucursu netzessàriu. Sa matessi cosa aiat fatu su pasaderi; ma cun intentzione diferente, ca fiat andadu a castigare a sa tzeraca, cre-ende de seguru chi issa ebbia fiat sa cajone de totu cudda armonia. E de gasi comente narant, su gatu a su sòrghe, su sòrighe a sa fune, su mulatieri iscudiat a Sancho, Sancho a sa tzeraca, sa tzeraca a issu, su pasaderi a sa tzeraca e totus iscudiant cun tantu apretu, chi non paraiant nudda; e sa bella fiat chi a su mulatieri si ddi fiat istudada sa lugherra, e comente fiant abarrados a s’iscuru si fiant iscutos sena piedade totus a unu murigheddu chi a in ue si siat chi poniant sa manos non lassaiant cosa sana.

Pro casu fiat allogende cuddu note in sa locanda una guàrdia de sas chi mutint de sa Santa Hermandad betza de Toledo106, chi, in-106) Mutida betza ca fiat sa prus antiga, istituida in su sèculu XIII

Page 142: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

142

Don Chisciote de sa Màntzia

tendende cussu degòlliu malu, aiat aferradu sa mesu pèrtiga e sa cas-sa de lama cun sos tìtulos suos, e fiat intradu a s’iscuru in s’aposentu narende: – Rispetu a sa giustìtzia! Rispetu a sa Santa Hermandad!

E su primu chi si fiat atopadu fiat don Chisciote iscutu a pùn-gios, chi fiat in su letu suo rutu, istèrridu fache a susu, sena de sen-tidu perunu, e ghetende·ddi manu, a parpu, a sa barba, non paraiat de nàrrere: – Favore a sa giustìtzia!

Ma bidende ca su chi teniat aferradu non si moviat nen si tre-miat, creiat ca fiat mortu, e chi sos chi fiant in ie a intro fiant sos mortores, e cun custu suspetu aiat artziadu sa boghe, narende: – Serrade sa ghenna de sa locanda, chi non si nch’andet nemos, ca inoghe ant mortu a un’òmine!

Custa boghe aiat assustadu a totus, e totus si fiant firmados comente aiat intèndidu sa boghe. Su pasaderi si nche fiat ritiradu a s’aposentu suo, su mulatieri a sos imbastos, sa tzeraca a s’aposented-du suo; petzi sos isventurados don Chisciote e Sancho non si fiant pòdidos mòvere dae ue fiant. Issara sa guàrdia aiat lassadu sa barba de don Chisciote e fiat essidu in chirca de lughe pro atzapare e prèn-dere a sos delincuentes; ma non nd’aiat agatadu, ca su pasaderi, a posta, aiat mortu sa làmpada cando si fiat ritiradu a s’istàntzia sua, e fiat dèpidu andare a sa tziminera, in ue cun traballu e tempus meda aiat allutu ateruna lugherra.

Page 143: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

143

cAPÌtulu XVii

In ue sighint sas peleas meda chi su coragiosu don Chisciote e su bonu iscudieri Sancho Panza fiant istados in sa locanda, chi, a dolu mannu suo, pensaiat ca fiat unu casteddu

Don Chisciote issara fiat giai torradu dae su parossismu suo, e cun su matessi tonu de boghe chi sa die in antis aiat mutidu a s’iscudieri cando fiat istèrridu in sa badde de sas istecas107, aiat cumintzadu a ddu mutire narende: – Sancho amigo, dormidu ses? Dormidu ses, amigo Sancho?

– Comente fatzo a dormire, iscuru de me! – aiat rispostu San-cho totu afrigidu e arrennegadu. – Si paret chi totu sos diàulos sunt andados cun megus notesta?

– Ddu podes crèere de gasi sena duda, – aiat rispostu don Chi-sciote – ca o deo isco pagu o custu casteddu est incantadu, ca depes ischire... Ma custu chi como ti chèrgio nàrrere, mi depes giurare chi dd’as a tènnere segretu finas a pustis chi so mortu.

– Emmo, giuro – aiat rispostu Sancho.– Ddu naro, – aiat rispostu don Chisciote – ca non m’agradat

chi si leet s’onore a nemos.– Apo naradu ca giuro – aiat torradu a nàrrere Sancho – chi

m’apo a calliare finas a pustis de sas dies bostras, e Deus chèrgiat de ddu pòdere iscobèrrere cras.

– De gasi male ti trato, Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – chi mi cheres bìdere mortu de gosi in presse?

– No est pro cussu – aiat rispostu Sancho – est ca non m’agra-dat a mantènnere meda sas cosas, e non diat chèrrere chi si diant pudrigare pro ddas mantènnere tantu.

– Siat comente siat, – aiat naradu don Chisciote – chi prus fido 107) Riferimentu a una romanza chi cumintzat cun Por el val de las estacas el buen Cid pasado había

Page 144: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

144

Don Chisciote de sa Màntzia

de s’amore e cortesia tua; e de gasi depes ischire chi notesta m’est capitada una de sas prus aventuras istranas chi deo potzo afrontare; e pro dda fàghere curtza, pagu a como est bènnida a mie sa fìgia de su segnore de custu casteddu, chi est sa prus donosa e ermosa don-zella chi s’agatat in sa terra. Ite ti potzo nàrrere de sa galania de sa persone sua? Ite de su sentidu galliardu? Ite de àteras cosas cuadas, chi pro mantènnere sa fide chi depo a sa segnora mea Dultzinea del Toboso, nche ddas apo lassare colare a sa muda? Ti naro ebbia, chi imbidiosu su chelu de tantu bene chi sa ventura m’aiat postu in manos, o forsis, e custu est su prus seguru, chi, comente apo naradu, est incantadu custu casteddu, in su tempus chi deo fia cun issa cun chistionos tantu dultzes e amorosos, sena de dda bìdere, ne ischire dae ue beniat, est bènnida una manu atacada a su bratzu de carchi betze gigante mannu, e dende·mi unu pùngiu in sas barras, de gasi chi ddas tèngio totu infustas in sàmbene. E a pustis m’at magiadu de gasi chi isto peus de eris cando sos galitzianos pro sas impertinènt-zias de Runtzinante nos ant fatu s’agràviu chi ischis. E pro cussu congeturo ca su tesoro de sa ermosura de custa donzella ddu depet custoire carchi moro incantadu, e non depet èssere pro me.

– E mancu pro me, – aiat rispostu Sancho – ca prus de bator-ghentos moros m’ant iscutu a fuste de manera chi a cunfrontu sa pi-stadura de sas istecas fiat turtas e pane pintadu. Ma narade, su mere, comente faghides a ddi nàrrere a custa aventura bona e istrana, si nde semus essidos in custas cunditziones? E a bois bos est andada finas bene, ca nessi ais tentu in manos cudda ermosura incumpa-ràbile chi ais naradu; ma deo ite nd’apo tentu si non sa peus surra a fuste de sa vida mea? Disditzadu deo e sa mama chi m’at fatu, ca non so cavalieri errante nen penso de dd’èssere mai, e de totu sas malandantzas mi nde tocat semper sa parte manna!

– Issara tue puru as leadu corpos? – aiat rispostu don Chisciote.– E non bos dd’apo naradu, mancari su sàmbene meu? – aiat

naradu Sancho.– Non tèngias pena, amigu, – aiat naradu don Chisciote – ca

deo como apo a fàghere su bàlsamu pretziosu, chi amus a sanare in una faghidura de rughe.

Page 145: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

145

Miguel de Cervantes

In cussu momentu aiat aizu allutu sa lugherra sa guàrdia, e fiat intrada a bìdere a su chi creiat ca fiat mortu; e comente dd’aiat bidu intrende Sancho, in camisa e cun su pannu in conca e lugherra in manu e cun una cara mala meda, aiat pregontadu a su mere: – Su me’, no at a èssere custu, nono, su moro incantadu chi torrat a nos castigare, non siat chi apat lassadu carchi cosa in su tinteri?

– Non podet èssere su moro, – aiat rispostu don Chisciote – ca sos incantados non si lassant bìdere dae nemos.

– Si non si faghent bìdere, si faghent intèndere, – aiat naradu Sancho – già ddu podet nàrrere s’ischina mea.

– E sa mea puru, – aiat rispostu don Chisciote – ma custu non bastat pro crèere chi custu chi si bidet siat su moro incantadu.

Sa guàrdia fiat lòmpida e comente ddos aiat agatados chistio-nende de gasi trancuillos fiat abarradu ispantadu. Est beru puru ca don Chisciote fiat a cara a susu sena de si pòdere trèmere dae cantu fiat pistadu e impiastradu. Sa guàrdia ddi fiat acostada e dd’aiat naradu: – Comente andamus bonòmine?

– Deo diat èssere prus educadu, in parte bostra. In custu logu de gasi ddis solides faeddare a sos cavalieris errantes, balorde?

Sa guàrdia chi si fiat bida tratada de gosi male dae un’òmine de gasi malecumbinadu, no dd’aiat pòdidu sufrire, e artziende sa lugherra cun totu s’ògiu nde dd’aiat dadu un’isconcada a don Chi-sciote, de modu chi dd’aiat lassadu bene fertu; e sigomente fiat totu iscuru, fiat essidu deretu; e Sancho Panza aiat naradu: – De seguru, su mere, custu est su moro incantadu, e depet custoire su tesoro pro àtere, e pro nois custoit pùngios e corpos de lugherra ebbia.

– Eja, – aiat rispostu don Chisciote – e non tocat a dare atentzio-ne a custas cosas de incantamentos, ne a s’arrennegare e ferenare pro cussas, ca sigomente sunt invisìbiles e fantàsticas, no amus a agatare de chie nos vengare, mancari ddu chirchemus. Pesa·ti·nde Sancho, si podes, e muti a su guvernadore de custa fortalesa, e chirca chi mi diant unu pagu de ògiu, binu, sale e romasinu, pro fàghere su bàlsa-mu salutìferu; ca mi paret chi como mi rechedet de a beru, ca custa ferta chi custa pantasma m’at dadu est gutiende sàmbene.

Sancho si nde fiat pesadu cun sos ossos totu dolende·ddi, e fiat

Page 146: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

146

Don Chisciote de sa Màntzia

andadu a s’iscuru a ue fiat su pasaderi, e atopende·si cun sa guàrdia, chi fiat ascurtende a ue cheriat arribbare s’inimigu, dd’aiat naradu: – Su segnore, chie si siat chi siais, faghide·nos su praghere e sa corte-sia de nos dare unu pagu de romasinu, ògiu, sale e binu, chi serbint pro curare a unu de sos mègius cavalieris errantes chi ddo’at in sa terra, chi est corcadu in cuddu letu fertu male dae sas manos de su moro incantadu chi est in custa locanda.

Cando sa guàrdia aiat intèndidu custas paràulas, aiat pensadu ca fiat un’òmine sena de sentidu nudda; e sigomente fiat giai arbeschen-de, aiat abertu sa ghenna de sa locanda, e mutende a su pasaderi, dd’aiat naradu su chi cuddu bonòmine cheriat. Su pasaderi dd’aiat dadu su chi cheriat, e Sancho nche dd’aiat leadu a don Chisciote, chi fiat a manos in conca lamentende·si de su dolore de su corpu de lugherra, chi a prus de ddi fàghere duos bichirPedditzones unu mannitos, no dd’aoat fatu àteru dannu, e su chi issu pensaiat ca fiat sàmbene, fiat su suore chi ddi calaiat cun s’angùstia de sa tormenta passada.

In fines, aiat leadu sos ingredientes, nd’aiat fatu unu misturu e dd’aiat callentadu una bona iscuta finas chi ddi fiat partu chi fiat fatu. Aiat pedidu a coa carchi ampolla pro ddu ghetare, e sigomente non nd’aiat in sa locanda, aiat detzìdidu de ddu pònnere in una ampolla o oliera de lama, chi su pasaderi dd’aiat fatu donu; e a coa aiat naradu a subra de sa ampolla prus de otanta Pater Noster e ate-retantas Ave Maria, Salve e Credo, e a ogna paràula acumpangiaiat una rughe a moda de beneditzione; e a totu custu fiant presentes Sancho, su pasaderi e sa guàrdia; chi giai su mulatieri sussegadu fiat coidende sos mascros suos.

Fatu custu, aiat chertu issu puru fàghere s’esperièntzia de sa vir-tude de cuddu bàlsamu pretziosu chi issu s’immaginaiat; e de gasi s’aiat bufadu su chi non ddoe fiat istadu in sa ampolla, e fiat abarradu in sa padedda in ue aiant cotu belle mesu azumbre108; e dd’aiat aizu bufadu cando aiat cumintzadu a bombitare de manera chi non ddi fiat abarrada cosa in s’istòmagu; e cun s’angùstia e s’agitatzione de

108) 1 azumbre = 2,016 litros.

Page 147: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

147

Miguel de Cervantes

su bòmbitu aiat cumintzadu a suorare meda meda, tantu chi aiat pedidu de dd’ammuntare e de ddu lassare solu. Aiant fatu gosi, e aiat dormidu prus de tres oras, e a coa si nde fiat ischidadu, e s’intendiat illebiadu de corpus, e in custu modu, megioradu de s’indolorimen-tu, chi si creiat sanadu; e de a beru creiat ca aiat intzertadu cun su bàlsamu de Fierabrás, e chi cun cuddu remèdiu si podiat ghetare dae issara in dae in antis sena timòria peruna in ruinas, batàllias e brigas, mancari perigulosas esserent.

Sancho Panza, chi issu puru creiat unu miràculu su megioru de su mere, dd’aiat pedidu de ddi dare su chi fiat abarradu in sa padedda, chi non fiat mancu pagu. Si dd’aiat cuntzèdidu don Chi-sciote, e issu aferrende·dda a duas manos cun bona fide e mègius modu, si dd’aiat abroitada totu, e si nd’aiat ingurtu pagu de mancu de su mere. Est ca s’istòmagu de su pòveru Sancho non depiat ès-sere delicadu che a su de su mere, e de gasi in antis de bombitare dd’aiat bènnidu tantas angùstias e gana mala, cun tantos suoreddu e dismajos, chi issu aiat pensadu bene e de a beru chi fiat lòmpida s’ora sua; e bidende·si tantu afrigidu e congosciadu maleighiat su bàlsamu e su ladrone chi si dd’aiat dadu. Bidende·ddu de gasi don Chisciote dd’aiat naradu: – Deo creo, Sancho, chi totu custu male ti benit dae no èssere investidu cavalieri, ca segundu me custu licore no ddi cuncordat a sos chi no ddu sunt.

– E si dd’ischiais, – aiat torradu Sancho – ancu mi calet unu raju a mie e a totu s’erèntzia mea, pro ite mi dd’ais fatu bufare?

Issara aiat fatu s’operatzione sua sa bevida, e aiat cumintzadu su pòveru iscudieri a gutiare dae subra e dae suta de gasi in presse chi s’istoja de anea, in ue si fiat torra ghetadu, nen sa manta de linu chi fiat ammuntadu dd’agiuaiant; fiat a suore e a suoreddu cun tales parossismos e atzidentes, chi totus, e no issu ebbia, creiant chi fiat acanta de mòrrere. Custa burrasca e malandantza ddi fiat durada giai duas oras, e a sa fine non fiat abarradu che a su mere, ma de gasi pistadu e a dolores chi non si podiat tènnere.

Ma don Chisciote chi, comente amus naradu, s’intendiat il-lebiadu e sanu, aiat chertu partire deretu in chirca de aventura, ca ddi pariat chi totu su tempus chi istentaiant in ie fiat a ddi leare a

Page 148: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

148

Don Chisciote de sa Màntzia

su mundu a sos chi nde teniat bisòngiu su favore e amparu suos, e prus cun sa seguràntzia e fide chi teniat in su bàlsamu. E de gasi, fortzadu dae custu disìgiu, issu etotu aiat seddadu a Runtzinante e aiat postu s’imbastu a su molente de s’iscudieri, chi aiat agiuadu puru a si bestire e a sètzere a caddu de s’àinu. A coa fiat sètzidu a caddu, e lompende a unu cugione de sa locanda aiat aferradu unu lantzighedda chi ddoe fiat pro dd’usare che lantza.

Totu sos chi fiant in sa locanda, chi fiant prus de binti perso-nes, fiant abbaidende·ddu; fiat abbaidende·ddu puru sa fìgia de su pasaderi, e issu puru non bogaiat sos ogros dae issa, e de pagu in pagu nche ghetaiat unu suspiru, chi pariat chi beniat dae su profundu de sas intragnas, e totus creiant ca depiat èssere pro su dolore chi teniat in costas; a su mancu, ddu creiant sos chi su note in antis dd’aiant bidu impiastrare.

Cando fiant totus duos a caddu, a sa ghenna de sa locanda aiat mutidu a su pasaderi e cun boghe calma e grave dd’aiat naradu:

– Meda e mannos sunt sos favores, segnor guvernadore, chi in custu casteddu bostru apo retzidu, e bos apo a torrare gràtzias pro custu totu sas dies de sa vida mea. Si bos ddas potzo paga-re venghende·bos de de carchi superbu chi bos apat fatu carchi agràviu, ischide chi s’arte mea est serbire a sos chi podent pagu, vengare a sos chi retzint tortos e castigare traitorias. Pensade·ddoe bene, e si agatade carchi cosa de custu tipu de mi cumandare, bastat a ddu nàrrere; ca deo bos promito pro s’òrdine de cavalleria chi apo retzidu de bos fàghere soddisfatu e pagadu a volontade bostra.

Su pasaderi dd’aiat rispostu cun su matessi sussegu:– Su cavalieri, deo non tèngio bisòngiu chi mi vengheis carchi

agràviu, ca deo isco leare sa vengantza chi mi paret cando mi ddos faghent. Bastis chi sa segnoria bostra mi paghet s’ispesa chi at fatu notesta in sa locanda, de sa pàgia e proenda de sas duas bèstias e de sa chena e de sos letos.

– Eà, locanda est custa? – aiat torradu don Chisciote.– E rispetada puru – aiat rispostu su pasaderi.– Ingannadu m’ant finas a como, – aiat rispostu don Chiscio-

te – ca de a beru creia chi fiat unu casteddu, e non malu, ma bidu

Page 149: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

149

Miguel de Cervantes

ca no est casteddu ma locanda su chi podimus fàghere pro como est a mi perdonare sa paga; ca deo non potzo contraìghere s’òrdine de sos cavalieris errantes, chi so seguru, sena chi finas a como apa lèghidu cosa in contra, chi mai ant pagadu locanda, ne àtera cosa in locanda in ue fiant, ca si ddis depet de deretu cale si siat bona acol-lida comente paga de su traballu insufrìbile chi patint chirchende aventuras note e die in s’ierru e in s’istade, a pee e a caddu, cun sidis e fàmene, cun callentu e fritu, sugetos a totu sas inclemèntzias de su chelu, e a totu sas iscomodidades de sa terra.

– Pagu mi nd’importat a mie de custu, – aiat rispostu su pa-saderi – pagade·mi su chi mi depides, e bogade·nde de càbudu de contos de cavalleria; ca s’ùnicu contu chi m’interessat est su de sa faina mea.

– Seis unu tontu e malu osteri – aiat rispostu don Chisciote. E ispronende a Runtzinante e movende sa lantzighedda si nche

fiat andadu dae sa locanda sena chi nemos dd’aeret firmadu. E issu, sena abbaidare si ddu poniat in fatu s’iscudieri, si fiat illargadu de unu bonu tretu.

Su pasaderi, chi dd’aiat bidu andende·si·nche sena pagare, fiat andadu a pedire su dinari a Sancho Panza, chi aiat naradu ca giai chi su mere no aiat chertu pagare non diat pagare mancu issu; ca sigomente fiat iscudieri de cavalieri errante sa matessi règula e reso-ne baliat pro issu comente pro su mere de non pagare cosa peruna de sos mesones e pasadas. Su pasaderi si fiat dispràghidu meda pro custu, a dd’aiant minetzadu chi si no ddu pagaiat si dd’aiat fata bìdere issu. E Sancho aiat rispostu ca pro sa lege de cavalleria chi su mere aiat retzidu non diat pagare mancu unu cornado mancari ddi diat costare sa vida, ca non depiat èssere issu a pèrdere s’usu antigu e bonu de sos cavalieris errantes e non si depiant lamentare de issu sos iscudieris de sos tales chi depiant galu nàschere, ghetende·ddi sa neghe de dd’àere acabbada cun custu giustu deretu.

Aiat chertu sa malasorte de su disditzadu Sancho chi intre sa gente chi fiat in sa locanda ddoe fiant bator carminadores de Se-govia, tres fabricantes de agùgias de su Potro de Còrdova, e duos de su mercadu de Sivìllia, gente allegra, bene intentzionada, ingio-

Page 150: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

150

Don Chisciote de sa Màntzia

gatzada e brullana. Comente intzidiados e mòvidos dae unu matessi ispìritu, fiant acostados a Sancho e nde dd’aiant caladu dae s’àinu. Unu de issos fiat intradu a leare sa manta de sa letu de s’istràngiu e ammuntende·ddu aiant artziadu sos ogros e aiant bidu ca sa cober-tura fiat prus bassa de sa chi rechediat s’òpera issoro e aiant detzìdi-du de essire a su corrale chi teniat a lìmite su chelu. E in ie ponende a Sancho in sa manta aiant cumintzadu a dd’artziare in artu e s’i-spassiare comente cun unu cane in carresegare109. Sas boghes chi su poveritu poniat fiant tantas chi ddas aiant intèndidas su mere chi firmende·si a ascurtare cun atentzione creiat chi fiat lòmpida carchi aventura noa, bassu chi aiat cumprèndidu chi su chi fiat aboghi-nende fiat s’iscudieri; e torrende in segus cun unu galopu penadu fiat lòmpidu a sa locanda, e agatende·dda serrada dd’aiat inghiriada pro bìdere si agataiat a ue intrare; ma comente fiant intradu a su corrale, chi su muru non fiat artu meda, aiat bidu su malu giogu chi ddi fiant faghende a s’iscudieri. Ddu bidiat calende a pighende a chelu cun tanta gràtzia e prontesa chi si ddi fiat coladu su verenu de seguru si fiat postu a rìere. Aiat chircadu de pigare dae su caddu a sos muros; ma fiat de gasi pistadu e a dolores chi non fiat pòdidu calare, e de gasi dae subra de su caddu aiat cumintzadu a nàrrere tantos faeddos malos e ingiùlios a sos chi aiant pesadu a bolare a Sancho chi non faghet a ddos iscrìere; ma non pro custu cuddos dd’agabbaiant de rìere e de fàghere, nen Sancho bolende agabbaiat cun sos lamentos, misturados cun minetzas e preghieras; ma non fiat serbidu a nudda bassu chi aiant istracadu. Aiant batidu s’àinu, nche dd’aiant sètzidu e dd’aiant postu su gabbanu. E a Maritornes piadosa, bidende·ddu de gasi fatigadu, ddi fiat partu bene de ddi dare una broca de abba, e si dd’aiat batida dae su putzu pro èssere prus frisca. Sancho dd’aiat leada e acostende·dda a sa buca si fiat firmadu a sas boghes chi fiat ponende su mere:

– Sancho fìgiu meu, non bufes abba, non nde bufes ca ti moris! Alla, inoghe tèngio su bàlsamu santìssimu – e dd’ammustraiat sa ampolla de sa bìbita. – Cun duos istìddios de custu as a sanare de seguru.

109) Fiat un’ispàssiu in carrasegare su de pesare a bolare canes.

Page 151: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

151

Miguel de Cervantes

A custas boghes Sancho dd’aiat abbaidadu unu pagu a tortu e aiat naradu prus a forte: – Forsis bos seis ismentigadu chi deo non so cavalieri, o cherides chi agabbe de nde fulliare sas intragnas chi mi sunt abarradas dae eris note? Regollide·bos cussu diàulu de licore e lassade·mi in paghe.

E no aiat mancu finidu de ddu nàrrere chi fiat giai bufende; ma comente a su primu tzicu aiat bidu ca fiat abba, no aiat sighidu, a dd’aiat pedidu a Maritornes de ddi batire binu, e de gasi aiat fatu issa de bona gana, e dd’aiat pagadu cun su dinari suo; ca difatis narant ca mancari fiat de cuddas, teniat un’umbra e fundu de cri-stiana.

Comente aiat bufadu Sancho aiat ispronadu s’àinu e aberende in campu sa ghenna de sa locanda si nche fiat andadu totu cuntentu de no àere pagadu nudda, e de èssere essidu comente cheriat, finas si dd’aiat fatu fiantza, che a semper, s’ischina sua. Est beru ca su pa-saderi s’aiat regortu sas bèrtulas comente paga de su chi depiant; ma Sancho mancu si nde fiat abbigiadu dae cantu fiat turbadu. Comen-te dd’aiat bidu foras su pasaderi cheriat isprangare bene sa ghenna; ma no si dd’aiant permìtidu sos de sa manta, ca fiant gente chi, mancari don Chisciote esseret istadu de a beru unu cavalieri errante de sa Mesa Tunda, no ddis contaiat nudda.

Page 152: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

152

cAPÌtulu XViii

In ue si contant sos chistionos de Sancho Panza cun su mere suo don Chisciote cun àteras aventuras dignas de èssere contadas

Sancho aiat sighidu a su mere totu mustrèchidu, tantu chi non po-diat trubare su molente. Cando don Chisciote dd’aiat bidu de gasi dd’aiat naradu: – Como so pròpiu seguru, Sancho caru, ca cuddu casteddu o locanda est incantadu de a beru, ca cuddos chi in modu de gasi atrotze si sunt ispidientados cun tegus, ite podiant èssere si non pantasmas o gente de s’àteru mundu? E ddu cunfirmo ca apo bidu chi cando fia in su muru de su corrale abbaidende sos atos de sa tragèdia tua trista, non nche so resurtadu a nche pigare e nemmancu a mi nde calare dae Runtzinante, ca mi depiant àere incantadu; ca ti giuro in fide mea, chi si aiat pòdidu pigare o cala-re, t’aia vengadu de manera chi cuddos farabutos e malandrinos si fiant ammentados de sa brulla pro semper, mancari aia dèpidu con-traìghere sas leges de sa cavalleria, ca, comente t’apo naradu bortas meda non permitent chi unu cavalieri ddi pòngiat manu a unu chi no ddu est, si no est in defensa de sa vida e persone, in casu urgente e de netzessidade manna.

– Deo puru si aia pòdidu mi fia vengadu, cavalieri o nono, ma no apo pòdidu; finas si so seguru chi cuddos chi si sunt ispidienta-dos cun megus non fiant pantasmas ne òmines incantados, comente narades bois, ma òmines de carre e ossu che a nois; e totus, chi ddos apo intèndidos mentuende cando fiant pesende·mi a bolare, tenent su nùmene issoro: a unu ddi naraiant Pedro Martínez, a s’àteru Te-norio Hernández, e a su pasaderi apo intèndidu chi ddi naraiant Juan Palomeque su Mancosu. E duncas, su me’, su de non pòdere sartiare su muru de su corrale, nen de calare dae su caddu, àteru chi incantamentos fiat. Deo su chi cumprendo dae totu custu est chi custas aventuras chi semus chirchende a sa fine nos ant a batire

Page 153: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

153

Miguel de Cervantes

tantas disaventuras chi no ischimus it’est chi nos cumbenit. E su chi diat èssere mègius e prus adatu segundu su pagu chi cumprendo deo, diat èssere a torrare a domo nostra como chi est tempus de messare e de si dedicare sa faina, ca inoghe semus dae su mortu a su degolliadu e dae Erode a Pilatu, comente narant.

– Cantu ischis pagu Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – de contos de cavalleria! Càllia e tene passèntzia; chi at a bènnere sa die chi as a èssere testimòngiu oculare de ite cosa onorada est custa arte nostra. Si nono, nara: ite praghere prus mannu ddoe podet àere in su mundu o ite gustu podet ugualare a bìnchere una batàllia, e a triunfare contra a s’inimigu? Perunu, de seguru.

– De gasi depet èssere – aiat rispostu Sancho –, bidu ca deo no dd’isco; isco ebbia ca dae cando semus cavalieris errantes, o ddu seis bois (ca a mie no est su casu chi mi pòngiant in custa cumpangia onorada), no amus bintu mai batàllia peruna, francu sa de su bascu, e finas dae cudda nde seis essidu cun mesu origra e mesu tzelada de mancu, su me’; ca dae issara amus tentu surras e prus surras, pùn-gios e prus pùngios, e a mie m’ant pesadu a bolare a agiunghidura, e in prus mi dd’at fatu gente incantada, chi non mi potzo vengare, pro ischire finas a ue lompet su gustu de bìnchere a s’inimigu, co-mente narades bois.

– Custa est sa pena chi tèngio e sa chi depes tènnere tue San-cho, – aiat rispostu don Chisciote – ma dae como in dae in antis apo a chircare de tènnere in manos un’ispada fata cun cudda arte chi a chie dd’at a giùghere no ddi potzant fàghere peruna genia de in-cantamentu; e mancari m’at a presentare sa ventura sa de Amadís110, cando ddi naraiant su Cavalieri de s’Ispada Ardente, chi fiat una de sas mègius ispadas chi at tentu cavalieri in su mundu, ca, a prus de tènnere cudda virtude, segaiat che resòrgia e non ddo’aiat armadu-ra, mancari forte e incantada esseret, chi podiat aguantare.

– E deo so de gasi venturosu, – aiat naradu Sancho – chi cando at a capitare e bois diais agatare un’ispada sìmile at a funtzionare cun sos cavalieris ordinados ebbia, che a su bàlsamu; e a sos iscudie-

110) Amadís de Grètzia, nebode de Amadís de Gàula

Page 154: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

154

Don Chisciote de sa Màntzia

ris mancari ddis calet unu raju.– Non timas cussu, Sancho, – aiat naradu don Chisciote – chi

su chelu at a fàghere mègius cun tegus.Fiant faghende custos chistionos don Chisciote e s’iscudieri

cando don Chisciote aiat bidu chi in su caminu chi fiant faghende si bidiat benende a chirru issoro unu prùere mannu; e bidende·ddu si fiat furriadu a Sancho e dd’aiat naradu: – Custa est sa die, oh San-cho, chi s’at a bìdere su bene chi m’at regortu sa sorte; custa est sa die, naro, chi s’at a ammustrare tantu comente in aterunu su valore de su bratzu meu, e chi tèngio de fàghere òperas chi abarrent iscritas in sos libros de sa fama pro totu sos sèculos benidores. Bides cuddu prùere chi si bidet in ie Sancho? Dd’at pesadu un’esèrtzitu mannu mannu chi de gente diferente e innumerèvole est martziende.

– E issara depent èssere duos, – aiat naradu Sancho – ca dae custu àteru chirru s’est pesadu àteru prùere.

Si fiat furriadu don Chisciote e aiat bidu ca fiat beru; e totu allegru aiat pensadu chi de seguru fiant duos esèrtzitos chi fiant atumbende e iscudende a pare in mesu de cussu campu mannu. Ca teniat a totu sas oras e momentos sa fantasia prena de cuddas batàllias, incantamentos, acaessimentos, disatinos, amores, disafios chi si contant in sos libros e cavalleria, e totu su chi naraiat, pensaiat o faghiat fiat incamminadu a cosas sìmiles. E su prùere chi aiat bidu ddu fiant pesende duos tàgios mannos de berbeghes e mascros, chi fiant faghende su matessi caminu dae chirros diferente e chi, pro su prùere, si fiant bidos petzi cando fiant acanta. E tirriaiat tantu don Chisciote chi fiant esèrtzitos chi Sancho a sa fine dd’aiat crèidu e dd’aiat naradu: – Su me’, e issara ite faghimus nois?

– Ite? – aiat naradu don Chisciote. – Favorire e agiuare a sos bisongiosos e a sos derelitos. E depes ischire, Sancho, ca custu chi benit fache a nois ddu ghiat s’imperadore mannu Alifanfarrone, se-gnore de s’ìsula manna Trapobana111; custu àteru, chi benit a segus meu, est de s’inimigu suo, su re de sos garamantes112, Pentapolinu de sa Màniga Pinnigada, ca intrat semper in batàllia cun su bratzu

111) Ìsula a sud de Sri Lanka.112) Pòpulu de su Nordàrfica.

Page 155: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

155

Miguel de Cervantes

destru nudu. – E pro ite si cherent de gasi male custos segnores? – aiat pre-

gontadu Sancho.– Si cherent male – aiat rispostu don Chisciote – ca custu Ali-

fanfarrone est unu paganu malu, e est innamoradu de sa fìgia de Pentapolinu, chi est una segnora ermosa meda e puru galana, e est cristiana, e su babbu no dda cheret dare a su re paganu si in antis no lassat sa fide de su profeta farsu Maometo, e leat sa sua.

– Pro sa barba mea – aiat naradu Sancho –, si non faghet bene Pentapolinu e chi ddu depo agiuare pro cantu potza.

– Pro cussu as a fàghere su chi depes Sancho, – aiat naradu don Chisciote – ca pro intrare in batàllias sìmiles non ddo’at bisòngiu de èssere ordinadu cavalieri.

– Bene meda, – aiat rispostu Sancho – ma in ue ddu ponimus s’àinu, pro èssere seguros de dd’atzapare, passada sa temporada? Ca a ddo’intrare a caddu de s’àinu non creo chi siat in usu finas a como.

– Est beru – aiat naradu don Chisciote. – Su chi podes fàghere est de ddu lassare a sas aventuras suas, chi si perdat o nono, ca ant a èssere tantos sos caddos chi amus a tènnere a pustis chi amus a bìnchere chi finas Runtzinante est in perìgulu chi ddu càmbie pro aterunu. Ma dae atentzione e abbàida, chi ti chèrgio nàrrere chie sunt sos cavalieris printzipales chi sunt in custos duos esèrtzitos. E pro chi ddu bidas mègius e dd’annotes torremus in segus a cudda costa, dae ue si podent mirare sos esèrtzitos.

Aiant fatu de gasi e si fiant postos a subra de unu montigreddu, dae ue si bidiant bene sos duos tàgios chi a don Chisciote ddi pa-riant esèrtzitos, si su prùere chi pesaiant no dd’aiat turbadu e intzur-padu sa bista; in ogna modu bidende in s’immaginatzione su chi non bidiat nen ddo’aiat, aiat cumintzadu a nàrrere a boghe isparta:

– Cuddu cavalieri in ie cun sas armas doradas chi giughet in s’iscudu unu leone coronadu rèndidu a una donzella est Laurcalco su balente, segnore de sos Pontes de Prata; s’àteru cun sas armas cun frores de oro chi giughet in s’iscudu tres coronas de prata in campu in colore de chelu est su tìmidu Micocolembo, granduca de Chiròtzia; s’àteru cun sos mermos gigantes chi est a sa destra sua

Page 156: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

156

Don Chisciote de sa Màntzia

est su mai timerosu Brandarbaranu de Boliche, segnore de sas tres Arabias, chi est armadu cun cudda pedde de serpente e tenet a iscu-du una ghenna chi, narant, est una de sas de su tèmpiu chi nd’aiat imboladu Sansone cando cun sa morte sua si fiat vengadu de sos inimigos. Ma fùrria·ti a custa àtera ala, e as a bìdere in dae in antis e a sa fronte de custu àteru esèrtzitu a Timonel de Carcassona semper binchidore e mai bintu, prìntzipe de Nova Biscàllia, chi est arma-du cun sas armas partzidas in cuartos in colore de chelu, de grogu birdes e biancas e giughet in s’iscudu unu gatu de oro in campu leonadu113 cun un’iscritzione chi narat Miau, chi est su cumintzu de su nùmene de sa dama sua, chi a su chi narant est sa Miaulina sena pari , fìgia de su duca de Alfeñiquén de s’Algarve; s’àteru, chi pesat e oprimit sos lumbos de cudda poderosa alfana chi giughet sas armas che nie biancas, e s’iscudu biancu e sena imprimidura peruna est unu cavalieri novellu, de ratza frantzesa, mutidu Pierres Papín, segnore de sas baronias de Utrique; s’àteru, chi iscudet in costàgios cun sos carcàngios ferrados a cudda zebra lèpita e pintada e giughet sas armas de sos beros azules114 est su potente duca de Nervia, Ispar-tafilardu de su Padente, chi giughet imprimida in s’iscudu una mata de isparau cun un’iscritzione in castillianu, chi narat de gasi: Rastrea sa sorte mea.

E de custa manera numenaiat a cavalieris meda de s’unu e de s’àteru iscuadrone chi issu immaginaiat e a totus ddis daiat sas ar-maduras, colores, impresas e motos improvisende, leadu dae s’im-maginatzione de su machine suo mai bidu, e sena parare aiat sighi-du narende: – A custu iscuadrone de fronte ddu formant e faghent gente de diferentes ratzas: inoghe ddoe sunt sos chi bufant sas abbas durches de su Xanto115 famadu; sos montanaros massìlicos116; sos chi cherrent s’oro fine fine e sutile in sa ditzosa Arabia; sos chi godint de sas ripas famadas e friscas de su Termodonte117 craru, sos chi sàmbe-

113) Ruju oscuru.114) Campaneddas biancas e in colore de chelu chi incàssiant a pare.115) Su frùmene de Troja.116) Pòpulu de su nordàfrica.117) Frùmene de sa Capadòtzia.

Page 157: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

157

Miguel de Cervantes

nant pro bias meda e diferentes su Pactolo118 doradu, sos numidas dudosos in sas promitas, sos persianos famados pro arcos e fritzas; sos partos, sos medos, chi gherrant fuende; sos arabos de domos chi mudant; sos iscitas de gasi crudeles comente biancos; sos etìopes de lavras istampadas, e àteras natziones infinidas chi sas caras conno-sco e bido, mancari non m’ammente de sos nùmenes. In custu àteru iscuadrone ddoe sunt sos chi bufant sas currentes cristallinas de su Betis119 olivìferu, sos chi si lìmpiant e innètiant sa cara cun su licore de su Tago semper ricu e doradu; sos chi godint de sas abbas bun-dantziosas de su Genil120 divinu; sos chi pistant sos campos tartèssios de pasturas bundantes121; sos chi s’allegrant in campos elisos jereza-nos; sos mantziegos ricos e coronados de ispigas brundas; sos bestidos de ferru, relìchias antigas de su sàmbene gotu; sos chi s’infundent in Pisuerga122, famadu pro sa masedesa de sa currente; sos chi paschent su bestiàmene in sas pasturas estesas de su Guadiana123 tortuosu, tze-lebradu pro su cursu cuadu; sos chi trement cun su fritu de su Pireneu buscosu e cun sos cùcuros biancos de s’Apenninu artziadu; in fines, cantos totu s’Europa nde cuntenet e inserrat.

Nostra Segnora mea, cantas provìntzias aiat naradu, cantas natziones aiat numenadu, dende·ddi a ognuna cun lestresa mera-villiosa sos atributos chi dd’aparteniant, totu leadu in su chi aiat lèghidu in sos libros suos faulàrgios!

Sancho Panza fiat a buca aberta ascurtende cuddas paràulas, sena de nde faeddare mancu una, e de pagu in pagu furriaiat sa conca a bìdere si bidiat sos cavalieris e gigantes chi su mere fiat nu-menende, e sigomente non nde bidiat mancu unu dd’aiat naradu: – Su me’, chi andent a sa furca; ne òmine o gigante o cavalieri de sos chi ais naradu si bidet inoghe. A su mancu, deo no ddos bido. Forsis totu custu depet èssere incantamentu che a sas pantasmas de

118) Frùmene de sa Lìdia.119) Nùmene antigu de su Guadalquivir.120) Frùmene de s’Andalusia.121) Riferimentu a s’ala de Tarifa, in Andalusia.122) Frùmene de Castìllia-León.123) Frùmene de s’Ispagna meridionale.

Page 158: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

158

Don Chisciote de sa Màntzia

eris note. – Ite ses narende? – aiat rispostu don Chisciote. – No dd’inten-

des s’innigrare de sos caddos, su sonu de sos clarinos, su burdellu de sos tumbarinos?

– Deo intendo su beulare de berbeghes e mascros ebbia – aiat rispostu Sancho.

– Sa timòria chi tenes – aiat naradu don Chisciote – non ti faghet bìdere ne intèndere bene Sancho, ca unu de sos efetos de sa timòria est de turbare sos sentidos e fàghere apàrrere sas cosas dife-rentes dae comente sunt; e si times tantu ritira·ti a un’ala e lassa·mi solu; chi solu basto a dare sa vitòria a sa parte chi apo a agiuare.

E narende custu aiat ispronadu a Runtzinante e posta sa lantza in resta fiat caladu dae sa costighedda che lampu. Sancho dd’aiat ghetadu una boghe narende·ddi: – Torrade in segus don Chisciote, ca voto a Deus ca sunt berbeghes e mascros chi seis investende! Tor-rade in segus, disditzadu su babbu chi m’at generadu! Ite machine est custu! Mirade chi non ddo’at gigante nen cavalieri perunu, nen gatos, ne armas, ne iscudos partzidos ne intreos, nen beros azules ne indimoniados. Ite seis faghende? Ohi, iscuru de me!

Mancu pro nudda fiat torradu in segus don Chisciote; antis fiat narende a forte:

– Oh, cavalieris, sos chi sighides e militades suta de sas bande-ras de s’imperadore potente Pentapolinu de sa Màniga Pinnigada, ponide·mi totus in fatu; ais a bìdere cantu leve dd’apo a vengare de s’inimigu suo Alifanfarrone de sa Trapobana.

E narende custu fiat intradu in mesu de s’iscuadrone de sas ber-beghes, e aiat cumintzadu a ddas iscùdere a lantza cun tantu coràgiu e ardore, comente chi de a beru fiat iscudende a lantza a sos inimigos suos mortales. Sos pastores chi fiant cun su tàgiu ddi gheteiant boghes de no ddu fàghere; ma bidu ca fiat inùtile aiant aferradu sas frundas e aiant cumintzadu a ddi saludare sas origras cun pedras mannas che pùngiu. Don Chisciote si nd’incuraiat de sas pedras; antis andende a totue naraiat: – In ue ses Alifanfarrone superbu? Beni a mie; ca so unu cavalieri solu, chi disìgiat, dae solu a solu, de provare sas fortzas tuas e de ti leare sa vida, pro pena de sa chi das a su balente Penta-

Page 159: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

159

Miguel de Cervantes

polinu Garamante.Pròpiu issara fiat lòmpida unu cunfete de riu e ferende·ddi a

costàgiu dd’aiat sepultadu duas costas in su corpus. Bidende·si de gasi malecontzu aiat pensadu ca de seguru fiat mortu o fertu male e ammentende·si de su licore suo, aiat bogadu sa ampolla e si dd’aiat posta in buca e aiat cumintzadu a ghetare licore in s’istòmagu; ma in antis de finire de ingùllere su chi ddi pariat ca fiat bastante fiat lòmpida ateruna mèndula e ddi fiat ferta a sa manu e in s’ampolla de gasi in prenu chi dd’aiat fata a pìculos boghende·ddi puru tres o bator dentes e casciales dae buca, e ischitzende·ddi malamente duos pòddighes de sa manu.

Tale fiat istadu su primu corpu e tale su segundu chi a mala bògia nde fiat rutu dae su caddu. Fiant acostados sos pastores e creiant chi dd’aiant mortu, e de gasi, in presse in presse, aiant regor-tu su bestiàmene e sos pegos mortos, chi fiant prus de sete, e sena averiguare àteru si nche fiant andados. Sancho in totu custu tempus fiat a subra de sa costa, abbaidende sos machines chi faghiat su mere e s’istratzaiat sa barba maleighende s’ora e su momentu chi sa sorte si dd’aiat fatu connòschere. E bidende·ddu rutu a terra, e chi sos pastores si nche fiant giai andados, fiat caladu dae sa costa e fiat aco-stadu, e agatende·ddu totu male trassadu, finas si no aiat pèrdidu su sentidu, dd’aiat naradu: – Non bos naraiat deo, don Chisciote, de torrare in segus ca sos chi cheriais atacare non fiant esèrtzitos, ma tàgios de mascros?

– Cosas che a custa podet fàghere isparire e contrafàghere cud-du ladrone de su sàbiu inimigu meu. Depes ischire, Sancho, chi est leve leve pro sos tales a nos fàghere pàrrere su chi cherent, e custu malignu, chi mi persighet imbidiosu de sa glòria chi at bidu chi depia lograre dae custa batàllia, at furriadu sos iscuadrones de inimigos a tàgios de berbeghes. Si nono, faghe una cosa, Sancho, pro sa vida mea, pro ti disingannare e bìdere ca est beru su chi ti naro: setze a caddu de s’àinu e sighi·ddos a cua e as a bìdere comen-te illarghende·si dae inoghe a unu tretu si bortant a comente sunt de a beru e lassende de èssere mascros sunt òmines fatos e finidos, comente ti ddos apo pintados a printzìpiu... Ma no andes como, ca

Page 160: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

160

Don Chisciote de sa Màntzia

m’abbisòngiat su favore e agiudu tuo; acosta e abbàida cantas den-tes e casciales mi mancant, chi mi paret chi non mi nd’at abarradu mancu una in buca.

Sancho fiat acostadu de gasi acanta chi agiumai ddi poniat sos ogros in buca; e fiat pròpiu cando aiat fatu efetu su bàlsamu in s’i-stòmagu de don Chisciote; e cando Sancho ddi fiat abbaidende sa buca, nd’aiat fulliadu, prus a forte de un’iscopeta, cantu giughiat a intro, e fiat fertu totu a sa barba de s’iscudieri piadosu.

– Nostra Segnora mea! – aiat naradu Sancho. – E ite m’est ca-pitadu? De seguru custu pecadore est fertu a morte, ca bòmbitat sàmbene dae buca.

Ma, pensende·ddoe, si nde fiat dadu ca fiat sàmbene, dae sabore e fragu, ma su bàlsamu de sa ampolla chi dd’aiat bidu bufende; e fiat tantu s’àscamu chi furriende·si s’istòmagu nd’aiat fulliadu sa frissura a subra de su mere, e fiant abarrados ambos bene trassados. Sancho fiat andadu a s’àinu pro nde leare dae sa bèrtulas cosa pro si frobbire e curare a su mere, e sigomente no ddas aiat agatadas fiat acanta de pèrdere su sentidu; si fiat torra maleitu; e si fiat propostu in coro suo de lassare a su mere e de torrare a sa terra sua, mancari nde perderet sa paga e sas isperàntzias de su guvernu de s’ìsula promìtida.

Issara si nde fiat pesadu don Chisciote, e posta sa manu manca in sa buca, pro no ddi finire de essire sas dentes, aiat aferradu cun s’àtera sa brìllia de Runtzinante, chi non si fiat mòvidu dae acanta sua – dae cantu fiat fidele e masedu –, e fiat andadu a s’iscudieri, arrambadu a s’àinu, cun sa manu in sa trempa totu pensamentosu. E bidende·ddu don Chisciote de cudda manera, tristu tristu, dd’aiat naradu: – Depes ischire, Sancho, ca un’òmine no est prus de un’àte-ru si non faghet prus de un’àteru. Totu custas temporadas chi nos sunt capitende sunt signales chi luego at a asseliare su tempus, e sas cosas nos ant a capitare bene; ca no est possìbile chi su male e su bene siant durosos, e duncas sigomente est duradu meda su male, su bene est giai acanta. E duncas non ti depes angustiare pro sas disgràtzias chi mi càpitant a mie, ca a tie non ti nde tocant.

– E comente nono? – aiat torradu Sancho. – E su chi ant pe-sadu a bolare eris non fiat su fìgiu de babbu meu, o chie fiat? E sas

Page 161: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

161

Miguel de Cervantes

bèrtulas cun totu sas cosas chi mi mancant de àtere sunt?– It’est, ti mancant sas bèrtulas, Sancho? – aiat naradu don

Chisciote?– Eja ca mi mancant – aiat rispostu Sancho.– E issara non mandigamus oe – aiat torradu don Chisciote. – Su me’, custu diat capitare – aiat torradu Sancho – si diant

mancare in custos prados sas erbas chi bois narades ca connoschi-des, chi solent suplire faltas sìmiles sos cavalieris errantes de gasi malaventurados, comente seis bois.

– Mancari de gasi – aiat rispostu don Chisciote – diat prefèrrere unu chivàrgiu de pane o una bufache e duas concas de aringas, de totu sas erbas chi descriet Dioscòride124, mancari in s’editzione de dotor Laguna125; in ogna modu setze a caddu de su molente, San-cho bonu, e pone in fatu; chi Deus, chi providet de totu sas cosas, non nos at a faltare, e prus andende in servìtziu suo comente semus andende, ca non faltat a sa tzìntzula de s’àera, ne a sos bermes de sa terra, ne a sos culifùrrios de s’abba; e est tantu piadosu, chi faghet essire su sole a subra de sos bonos e de sos malos, e proet a subra de giustos e ingiustos.

– Fiais mègius comente preigadore chi non comente cavalieri errante, su me’ – aiat naradu Sancho.

– Sos cavalieris errantes totu ischiant e depent ischire, Sancho, – aiat naradu don Chisciote – ca ddo’aiat cavalieris errantes in sos sèculos passados chi paraiant a fàghere una prèiga o chistionu in unu campu reale comente chi esserent laureados in s’universidade de Parigi; dae ue si cumprendet chi mai sa lantza at ingurdadu sa pinna, nen sa pinna sa lantza.

– E issara at a èssere comente narades bois, – aiat rispostu San-cho – andemus e chirchemus a ue dormire custu note, e chèrgiat Deus chi siat unu logu in ue non ddo’at mantas, nen mantadores, nen pantasmas, nen moros incantados, ca si nche nd’at, apo a man-

124) Dioscòride Anazarbeu, mèigu de su primu sèculu p.C., autore de su tratadu de farmacologia De materia medica125) Andrés Laguna (1499-1559), mèigu e botànicu. Aiat publicadu un’editzione de s’òpera de Dioscòride, Pedacio Dioscorides Anazarbeo, in su 1555

Page 162: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

162

Don Chisciote de sa Màntzia

dare totu in ora mala.– Pedi tue a Deus, – aiat naradu don Chisciote – e ghia tue a

ue cheres, ca custa borta chèrgio fàghere seberare a tie a ue dormi-re. Ma dae·mi sa manu, e parpa cun su pòddighe, e abbàida bene cantas dentes e casciales mi mancant in sa barra destra in artu; ca in ie mi dolet.

Sancho aiat postu sos pòddighes e parpende dd’aiat naradu: – Cantos casciales teniais a custa ala?

– Bator, – aiat rispostu don Chisciote – foras de su de su giudìtziu, totu intreos e sanos.

– Mirade su chi narades, su me’ – aiat rispostu Sancho.– Bator apo naradu, si non fiant chimbe – aiat rispostu don

Chisciote, ca in totu sa vida mea non m’ant bogadu nen dente nen casciale dae buca, nen nd’apo pèrdidu, nen giughent tacadura o infetzione peruna.

– Inoghe in bassu – aiat naradu Sancho – nde tenides non prus de duos casciales e mesu; e in artu, nen mesu e ne unu, ca est totu rasu che sa parma de sa manu.

– Ess ite dannu! – aiat naradu don Chisciote, – intendende sas novas tristas chi s’iscudieri ddi fiant dende – mègius si mi nd’aiant bogadu unu bratzu, mancari non su de s’ispada. Ca ti fatzo a ischi-re, Sancho, ca sa buca sena casciales est che su molinu sena pedra, e prus meda si depet istimare una dente de unu parente. Ma a totu custu semus sugetos sos chi professamus s’òrdine rigorosu de sa ca-valleria. Piga amigu, e ghia, ca t’apo a sighire a su passu chi cheres.

E de gasi aiat fatu Sancho, e si fiat incamminadu a ue ddi pa-riat ca podiat agatare acollògiu, sena essire dae su caminu reale, chi sighiat deretu.

Andende a bellu a bellu, ca su dolore de dentes de don Chi-sciote no ddu lassaiat sussegare ne ddi permitiat de si dare còidu, Sancho dd’ispidientaiat narende·ddi cosas e de calicuna chi dd’aiat naradu nd’amus a faeddare in s’àteru capìtulu.

Page 163: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

163

cAPÌtulu XiX

De sos chistionos discretos chi faghiat Sancho a su mere, e de s’aventura chi ddi fiat capitada cun unu mortu, cun àteros fatos famados

– Mi paret, su me’, chi totu custas disaventuras chi nos sunt capita-das custas dies, de seguru sunt istadas pena de su pecadu chi ais fatu contra a s’òrdine de cavalleria, no aende cumpridu su giuramentu chi aias fatu de non mandigare in mesa aparitzada nen cun sa reina corcare, cun totu su chi sighit e chi ais giuradu de cumprire, finas leare cuddu elmu de Malandrinu, o ite ddi narant a su moro, chi non m’ammento bene.

– Tenes resone Sancho, – aiat naradu don Chisciote – ma a ti nàrrere sa beridade, mi nche fiat essidu de conca; e podes èssere seguru chi pro non mi dd’àere tue ammentadu a tempus, t’est ca-pitadu cuddu de sa manta; ma apo a fàghere ammenda, ca ddo’at modos de acontzare sa cosa in s’òrdine de cavalleria pro totu.

– Forsis ca apo giuradu carchi cosa? – aiat rispostu Sancho.– No importat chi no apas giuradu, – aiat naradu don Chiscio-

te – bastis chi deo isca chi de partitzipantes non ses seguru meda, e pro emmo o pro nono, no at a èssere malu de pònnere remèdiu.

– E issara si est gasi, – aiat naradu Sancho – mirade de non bos torrare a ismentigare de custu, comente de su giuramentu; forsis dd’at a torrare sa gana a sas pantasmas de s’ispassiare ateruna borta cun megus, e cun bois puru, si bos bident de gasi tirriosu.

In custos e àteros chistionos ddos aiat atzapados sa note a mesu caminu, sena tènnere ne atzapare a ue dormire cuddu note; e su chi no aiat de bonu in cuddu, fiat ca fiant morende de fàmene, chi cun sa falta de sas bèrtulas ddis fiat mancadu totu su recatu e sas provistas. E pro acabbare de cunfirmare custa disgràtzia, ddis fiat ca-pitada un’aventura chi, sena artifìtziu perunu, de a beru ddu pariat.

Page 164: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

164

Don Chisciote de sa Màntzia

E fiat chi su note aiat serradu cun carchi oscuridade; ma in ogna modu fiant caminende, e Sancho creiat chi, sigomente cuddu fiat caminu reale, a una o duas legas diant àere dèpidu atzapare carchi locanda.

E sighende de gosi, sa note oscura, s’iscudieri famidu, e su mere cun gana de mandigare, aiant bidu ca in cuddu matessi caminu fiant lompende cara a issos lughes meda meda chi pariant isteddos chi si moviant.

Sancho bidende·ddas fiat totu ispramadu, e don Chisciote non fiat tantu seguru. Unu aiat tiradu su cabistru a s’àinu, e s’àteru sa brìllia a su runtzinu, e fiant abarrados firmos remirende su chi po-diat èssere cuddu, e aiant bidu ca sas lughes si ddis acostaiant, e prus acostaiant prus mannas pariant; e a cussa bista Sancho aiat cu-mintzadu a si trèmere che un’ossessu e a don Chisciote si ddis fiant totu atzutzuddidos sos pilos. Unu pagu leadu ànimos aiat naradu:

– Custa de seguru, Sancho, depet èssere un’aventura manna manna e perigulosa, in ue deo apo a dèpere ammustrare a totus su valore e s’isfortzu meu.

– Iscuru de me! – aiat rispostu Sancho; si custa aventura est de pantasmas comente paret in ue ddo’at a àere costas chi dda sufrant?

– Pro cantu pantasmas siant – aiat naradu don Chisciote – deo no apo a permìtere chi ti tochent mancu unu pilu, ca si s’àtera borta si nde sunt fatas sa befe de te, est ca no apo pòdidu sartiare su muru de su corrale, ma como semus in campu rasu, in ue mi potzo gioga-re s’ispada comente chèrgio.

– E si bos incantant e bos lassant cancaradu comente s’àtera borta, – aiat naradu Sancho – a ite at a bàlere su èssere in campu abertu o nono?

– In ogna modu, – aiat torradu don Chisciote – ti prego San-cho, chi tèngias bonu ànimu, ca s’esperièntzia t’at a dare su chi deo tèngio.

– Già dd’apo a tènnere, si Deus cheret – aiat rispostu Sancho. E istesiende·si dae su caminu aiant torradu a remirare su chi

podiant èssere cuddas lughes caminende, e dae in cue a pagora aiant

Page 165: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

165

Miguel de Cervantes

iscobertu gente meda in camisa126, chi sa visione ispramosa nd’aiat leadu totu s’ànimu de Sancho Panza, chi aiat cumintzadu a atrem-pare a dentes comente chi tenneret frebba cuartana; e aiat atrempa-du galu de prus cando aiant bidu bene ite fiat, ca aiant bidu binti òmines in camisa, totus a caddu, cun sas fracas allutas in manos, e giughiant in fatu una letera ammuntada in lutu, e in fatu àteros seis a caddu bestidos a lutu finas a sos pees de sos mulos; ca si fiant abbi-giados dae su passu lenu ca non fiant caddos. Sos òmines in camisa fiant a murmutu, a boghe piadosa. Custa visione istrana a tale ora e in desertu bastaiat bene pro pònnere timòria in su coro de Sancho, e in su de su mere puru; e mancari ddi fiat capitadu de gasi a don Chisciote, chi giai Sancho aiat fiat naufragadu. A s’imbesse ddi fiat capitadu a su mere, chi in cuddu momentu si ddi fiat presentadu in s’immaginatzione a su biu ca cudda fiat una de sas aventuras de sos libros suos.

Ddi pariat chi sa letera fiat una barella in ue ddoe depiat èssere carchi cavalieri fertu male o mortu, chi sa venga a issu ebbia fiat ri-servada, e sena ddoe pensare prus aiat postu in resta sa lantzighedda, si fiat bene assentadu in sa sedda, e cun briu e portamentu gentile si fiat postu in mesu de su caminu in ue sos caminantes depiant colare pro fortza, e cando fiant acanta aiat artziadu sa boghe e aiat naradu:

– Firmade·bos sos cavalieris, chie si siat chi siais, e narade·mi chie seis, dae ue benides, a ue andades, ite giughides in cudda barel-la; ca, a cantu paret, o bois ais fatu, o bos ant fatu, carchi disacatu, e est mègius meda ca deo dd’isca, o pro bos castigare de su male chi ais fatu, o pro bos vengare de su tortu chi bos ant fatu.

– Semus in presse, – aiat rispostu unu de sos incamisados – e sa locanda est a tesu e non nos podimus firmare a bos nàrrere totu comente cherides.

E ispronende su mulu aiat sighidu. A don Chisciote nde ddi fiat partu male meda de custa risposta, e aferrende su frenu aiat naradu: – Firme e siat prus educadu, e nàrgia su chi dd’apo pregon-tadu; si nono cun megus seis totus in batàllia.126) Sos chi gherraiant soliant bestire sas camisas a subra de s’uniforme a de note pro si connòschere a pare

Page 166: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

166

Don Chisciote de sa Màntzia

Su mulu fiat aumbraditzu e cando dd’aiat leadu su frenu si fiat atzicadu de manera chi artziende·si in sos pees nch’aiat ghetadu a terra a su mere. Unu tzeracu chi fiat a pee, bidende a su in camisa a terra aiat cumintzadu a ingiuliare a don Chisciote, chi, giai vere-nadu sena isetare àteru, cun sa lantzighedda in resta aiat carrigadu a unu de sos inlutados, e male fertu nche dd’aiat ghetadu a terra; e movende·si lestru lestru in mesu de issos, fiat de bìdere sa lestresa chi ddos atacaiat e bortulaiat, chi pariat chi in cuddu momentu dd’aiat nàschidu alas a Runtzinante, dae cantu fiat lèpitu e mannosu.

Totu sos in camisa fiant gente timerosa e sena armas, e de gasi cun fatzilidade in unu momentu aiant lassadu sa temporada, e aiant cumintzadu a cùrrere in cuddu campu cun sas fracas allutas, chi pariant sos de sas màscaras, chi in note de gosu e festa current. Sos bestidos a lutu, totu bortulados e imboddiados in bunneddones e sotanas non si podiant mòvere; de gasi chi sena perìgulu pro issu don Chisciote ddos aiat surrados a totus, e ddis aiat fatu lassare su logu de mala gana, ca totus creiant ca cuddu non fiat un’òmine ma unu diàulu de s’inferru, chi ddi cheriat leare su mortu chi giughiant in sa letera.

Sancho fiat abbaidende, ispantadu de s’ardimentu de su mere, e naraiat tra se: – Balla ca custu mere meu est de gasi balente e isfortzadu comente narat.

Ddo’aiat una fraca brusiende a terra acanta a su primu chi nch’aiat imboladu su mulu, e a sa lughe don Chisciote dd’aiat pòdi-du bìdere; e acostende dd’aiat postu sa punta de sa lantzighedda in cara, narende·ddi a s’arrèndere; si nono ddu diat ochìere. E cuddu aiat rispostu: – Totu rèndidu so, ca non mi potzo mancu mòvere, ca tèngio un’anca segada; bos sùplico, si seis cavalieri cristianu, de non mi ochìere, ca ais a fàghere unu sacrilègiu mannu, ca so laureadu e tèngio sos òrdines minores.

– E chie diàulu dd’at batidu a inoghe – aiat naradu don Chi-sciote – si est un’òmine de crèsia?

– Chie, su segno’? – aiat torradu cuddu. – S’isventura mea.– Ma una prus manna bos minetzat – aiat naradu don Chiscio-

te –, si non mi rispondide a totu su chi bos apo pregontadu.

Page 167: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

167

Miguel de Cervantes

– Bos apo a rispòndere sena problemas – aiat rispostu su lau-readu – ; e de gasi ais a ischire, mancari in antis apo naradu ca fia laureadu, chi so batzilleri ebbia, e mi narant Alonso López; so de Alcobendas; bèngio dae sa tzitade de Baeza cun àteros ùndighi satzerdotos, chi sunt sos chi si nche sunt fuidos cun sas fracas; an-damus a sa tzitade de Segovia acumpangende unu mortu chi est in sa letera, chi est unu cavalieri chi est mortu in Baeza, in ue dd’ant depositadu, e como comente apo naradu, semus leende sos ossos a sa sepultura, chi est in Segovia, de ue fiat.

– E chie dd’at mortu? – aiat pregontadu don Chisciote.– Deus, cun callenturas pestilentes chi dd’at bènnidu – aiat

rispostu su batzilleri. – E issara – aiat naradu don Chisciote – su Segnore m’at leadu

su traballu de vengare sa morte sua, si calicunu dd’aiat mortu; ma sigomente dd’at mortu chie dd’at ochidu, tocat a calliare e a fàghere sos coddos, si nono diat èssere comente a ochìere a mie etotu. E chèrgio chi iscat, sa reverèntzia bostra, chi so unu cavalieri de sa Màntzia, mutidu don Chisciote, e s’arte e traballu meu est a andare peri su mundu adderetzende tortos e isfaghende agràvios.

– No isco comente podet èssere custu de adderetzare tortos – aiat naradu su batzilleri –, ca a mie dae deretu m’ais intortigadu, lassende·mi un’anca segada, chi non s’at a acontzare in totu sas dies de sa vida mea; e s’agràviu chi ais isfatu cun megus est de mi lassare agraviadu de manera chi apo a abarrare agraviadu pro semper; e a ratza de isventura est istada a m’atopare cun bois, chi seis chirchen-de aventuras.

– Non totu sas cosas – aiat rispostu don Chisciote – càpitant a su matessi modu. Su dannu est, segnor batzilleri Alonso López, a bènnere, comente seis bènnidos, a su note, bestidos cun cuddos prapalissos, cun sas fracas allutas, preghende, a lutu, chi pariais cosa mala e de s’àteru mundu; e de gasi no apo pòdidu lassare de cum-prire s’obligatzione mea atachende·bos, e bos dia atacare mancari ischire chi fiais sos diàulos de s’inferru, chi custu mi seis partos de printzìpiu.

– Giai chi de gasi at chertu sa sorte mea – aiat naradu su batzil-

Page 168: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

168

Don Chisciote de sa Màntzia

leri –, bos sùplico, segnor cavalieri errante (chi tantu malandantza m’ais dadu), a m’agiuare a essire dae suta de custu mulu, chi giugo s’anca intre s’istafa e sa sedda.

– Deo aia isetadu a cras! – aiat naradu don Chisciote. – E ite fiais isetende a mi ddu nàrrere?

Aiat ghetadu una boghe a Sancho pro ddu fàghere bènnere; ma issu si nde fiat incuradu, ca fiat totu ocupadu a isvaligiare unu mulu de iscorta, chi giughiant cuddos bonos segnores, bene càrrigu de cosa de mandigare.

Sancho aiat fatu sacu de su gabbanu e regollende in prus totu su chi podiat e ddo’istaiat in su sacu de su mulu, aiat carrigadu su molente, e a coa fiat acudidu a sas boghes de su mere e aiat agiuadu a nde bogare a su segnor batzilleri dae suta de su mula, e ponende·ddu a subra dd’aiat dadu sa fraca. Don Chisciote dd’aiat naradu a sighire su caminu de sos cumpàngios, e a ddis pedire iscusa dae parte sua de s’agràviu, chi non dd’aiat pòdidu fàghere a mancu. E Sancho dd’aiat naradu puru:

– Si pro casu diant chèrrere ischire sos segnore chi est istadu su valorosu chi ddos at lassados de gasi, ddis nàrgia su segno’, chi est don Chisciote de sa Màntzia famadu, chi ddi mutint puru su Cavalieri de sa Trista Figura.

E si nche fiat andadu su batzilleri, e don Chisciote aiat pregon-tadu a Sancho pro it’est chi dd’aiat mutidu su Cavalieri de sa Trista Figura, prus issara che mai.

– Como bos ddu naro, – aiat rispostu Sancho – ca bos apo abbaidadu bene a sa lughe de cudda fraca chi giughiat cuddu ma-landante, e de a beru tenides sa prus figura mala, dae pagu tempus, chi apo mai bidu; e ddu depet àere causadu o s’isfortzu de custu cumbatimentu e sa falta de dentes e casciales.

– No est cussu, – aiat rispostu don Chisciote – ma est chi a su sàbiu chi at a iscrìere s’istòria de sas impresas meas, dd’at a èssere partu chi siat giustu chi lee carchi paranùmene, comente ddu leaiant sos cavalieris passados: a chie ddi naraiant su de s’Ispada Ardente, a chie su de s’Unicornu, a chie su de sas Donzellas; custu su de sa Fenitze; s’àteru su Cavalieri de su Grifu; custu àteru su de

Page 169: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

169

Miguel de Cervantes

sa Morte; e cun custos nùmenes e insignas fiant connotos in totu sa fatze de sa terra. E de gasi naro ca su sàbiu chi apo naradu t’at a àere postu in sa limba e in su pensamentu de mi mutire su Ca-valieri de sa Trista Figura, comente penso de mi mutire dae oe in dae in antis; e pro chi mi degat mègius su nùmene, apo a fàghere pintare, cando at a èssere, in s’iscudu una figura trista meda.

– Non ddo’at bisòngiu, su me’, de ispèndere tempus e dinari pro fàghere custa figura – aiat naradu Sancho; – bastis chi bois am-mustreis sa bostra e bos fatzais bìdere, ca sena de àteru, e sena àtera immàgine in s’iscudu, dd’ant a mutire su de sa Trista Figura; e creide ca naro sa beridade, ca bos promito, su me’, e como so brullende, chi bos faghent cara de gasi mala su fàmene e sa falta de casciales chi comente apo naradu non ddo’at a àere bisòngiu de sa trista pintura.

Don Chisciote si nde fiat rìsidu de s’ispìritu de Sancho; ma in ogna modu aiat propostu de si mutire de gasi podende pintare s’iscudu comente aiat immaginadu.

In cussa fiat torradu su batzilleri e aiat naradu a don Chisciote:– Mi fiat ismentighende de bos avèrtere chi seis iscomunigadu,

pro àere postu manu cun violèntzia in cosa sacra, juxta illud: Si quis suadente diabolo127, etc.

– Non cumprendo cussu latinu – aiat rispostu don Chisciote –, ma deo isco bene ca no apo postu sas manos, ma custa lantzighed-da; in prus, deo non creia de ofèndere a satzerdotos ne a cosas de sa Crèsia, chi rispeto e adoro comente catòlicu e cristianu fidele chi so, ma a pantasmas e mostres de s’àteru mundu. E cando custu esseret, in conca tèngio su chi ddi fiat capitadu a su Cid Ruy Díaz, cando aiat segadu sa cadrea de s’ambasciadore de cuddu re in dae in antis de sa Santidade Sua su Papa, chi pro cussu dd’aiat iscomunigadu, e andaiat cudda die su bonu de Rodrigo de Vivar comente cavalieri onoradu e balente meda.

Intendende custu su batzilleri, si nche fiat andadu, comente amus naradu, sena de ddi torrare paràula. Don Chisciote aiat cher-tu abbaidare si su corpus chi fiat in sa letera fiant ossos o nono; 127) Decretu de su Cuntzìliu de Trento. In realidade su batzilleri si nche fiat giai andadu. Est un’incongruèntzia de s’autore

Page 170: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

170

Don Chisciote de sa Màntzia

ma Sancho non si dd’aiat permìtidu, narende·ddi: – Su me’, bois ais finidu custa aventura perigulosa su prus sarvu de totu sas chi apo bidu deo; custa gente, mancari binta e bortulada, podet èssere chi cumprendant chi ddos at bintos una persone ebbia, e tenende birgòngia pro custu, torrent in chirca nostra a si nde chitire, e nos diant a surrare. Su molente est comente cumbenit, su monte acanta, su fàmene càrrigat, nos depimus petzi ritirare movende sos pees e, comente narant, su mortu a sa sepultura e su biu a sa bufache.

E leende s’àinu, aiat pedidu a su mere de ddu pònnere in fatu; e issu, parende·ddi ca Sancho teniat resone, sena ddi torrare paràula dd’aiat postu in fatu. E a pagu tretu chi fiant caminende intre duos montigreddos fiant lòmpidos a una badde manna e cuada, in ue fiant calados, e Sancho aiat illebiadu su molente, e istèrridu a subra de s’erba birde, cun sa bagna de su fàmene suo, aiant ismurzadu, pràndidu, merendadu e chenadu a su matessi tempus, prenende s’istòmagu cun prus de unu pingiatinu chi sos segnores chièricos de sa bonànima – chi pagas bortas si dda passant male – giughiant in su mulu de iscorta.

Ma ddi fiat capitada ateruna disgràtzia, chi pro Sancho fiat sa peus de totus, e est chi non teniant binu de bufare, e nemmancu abba de acostare a buca; e apretados dae su sidis, Sancho aiat nara-du, bidende ca su pradu in ue fiant fiat prenu de erba birde e fita, su chi amus a nàrrere in s’àteru capìtulu.

Page 171: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

171

cAPÌtulu XX

De s’aventura mai bida ne intèndida chi cun prus pagu perìgu-lu fiat acabbada dae cavalieri famadu in su mundu, che a sa chi aiat acabbadu su valorosu don Chisciote de sa Màntzia

– Si ddo’at erba, su me’, est signale chi inoghe acanta ddoe depet àere carchi funtana o arroja chi custa erba inùmidit, e de gasi, at a èssere mègius a andare unu pagu prus a in antis; chi già nos amus a atopare in ue podimus allenare custu sidis terrìbile chi nos fadigat, chi de seguru est peus de su fàmene.

Ddi fiat partu bene su cussìgiu a don Chisciote, e aferrende a sa brìllia a Runtzinante e Sancho a su cabistru s’àinu, a pustis de dd’àe-re carrigadu sos avantzos de sa chena, aiant cumintzadu a caminare in su pradu fache a subra a s’intzertu ca s’iscuru de su note no ddos faghiat bìdere nudda; ma no aiant fatu dughentos passos chi fiat lòmpidu a sas origras issoro unu sonu forte de abba, comente de un’istrampu mannu mannu. Su sonu ddos aiat allegrados meda; e parende a ascurtare dae ue beniat, aiant intèndidu de repente ateru-nu sonu chi ddis aiat guastadu sa cuntentesa de s’abba, mescamente a Sancho chi de natura fiat timerosu e bislànimu. E aiant intèndidu chi fiant dende corpos cadentzados, cun unu tzertu tzichirriare de ferros e cadenas, chi, acumpangiados dae su sonu furiosu de s’abba, aiant fatu ispramare a cale si siat àteru coro chi no esseret su de don Chisciote.

Sa note, comente amus naradu, fiat iscura, e issos nche fiant resurtados a intrare intre matas artas chi sas fògias, mòvidas dae unu bentu lèbiu, faghiant unu sonu timerosu e lenu; de manera chi sa soledade, su logu, s’iscuridade, su sonu e s’abba cun su murmutu de sas fògias, totu causaiat terrore e timòria, e prus cando aiant bidu chi mancu sos corpos sessaiant, nen su bentu dormiat, nen su man-gianu beniat; agiunghende·si a totu custu su no ischire su logu in ue

Page 172: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

172

Don Chisciote de sa Màntzia

fiant. Ma don Chisciote, acumpangiadu dae su coro suo intrèpidu, aiat sètzidu a Runtzinante, e abratzende s’iscudu, aiat artziadu sa lantzighedda e aiat naradu: – Amigu Sancho, depes ischire ca deo so nàschidu, pro volontade de su chelu, in custa edade nostra de ferru, pro torrare a biu sa de s’oro, o dorada, comente dda solent mutire. Deo so su chi ddi sunt regortos sos perìgulos, sas impresas mannas, sos fatos valorosos. Deo so, torro a nàrrere, su chi depet torrare a biu sos de sa Mesa Tunda, sos Dòighi de Frantza e sos Noe de sa Fama, e su chi depet fàghere ismentigare sos Platires, sos Tablantes, Olivantes e Tirantes, sos Febos e sos Belianises, cun totu sa caterva de sos cavalieris errantes famados de su tempus coladu, faghende in custu in ue m’agato tales grandesas, cosas raras e fatos de armas de iscurigare sas prus craras chi issos aiant fatu. Annotas bene, iscudieri fidele e giustu, sas tènebras de custu note, su silèntziu istranu, su sonu surdu e confusu de custas matas, su sonu timerosu de cudda abba chi semus bènnidos a chircare, chi paret chi nch’istrampat e imbolat dae sos montes artos de sa Luna, e cuddos corpos chi non sessant e nos ferint e làstimant sas origras; chi custas cosas, totu paris e ognuna pro se, bastant a dare timòria, ispramu e paura in su petus de Marte etotu, cantu prus in cuddu chi no est abituadu a acaessimentos e aventuras sìmiles. Duncas totu custu chi deo ti pinto intzìdiant e apretant s’ànimu meu chi giai faghet chi su coro m’iscòpiet in petus, cun su disìgiu chi tenet de atacare custa aven-tura, mancari dificultosa pàrgiat. E issara, istringhe unu pagu sas chingras a Runtzinante, ista cun Deus, e iseta·mi inoghe tres dies ebbia, chi, si non torro, podes torrare a sa bidda nostra, e dae in ie, pro mi fàghere favore e bona òpera, as a andare a El Toboso, in ue as a nàrrere a sa segnora mea incumparàbile Dultzinea chi su cavalieri suo cautivu est mortu pro atacare cosas chi ddu fagherent dignu de si pòdere nàrrere suo.

Cando Sancho aiat intèndidu sas paràulas de su mere, aiat cu-mintzadu a prànghere cun sa prus ternura manna de su mundu e a ddi nàrrere: – Su me’, deo no isco pro ite cherides atacare custa aven-tura tantu timerosa; como est note, inoghe non nos bidet nemos, po-dimus furriare e isviare dae su perìgulu, mancari abarremus tres dies

Page 173: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

173

Miguel de Cervantes

sena bufare; e si non ddo’at nemos chi nos bidat, prus pagu puru chi nos annotet de cobardos; e prus chi deo apo intèndidu preighende a su preìderu nostru, chi connoschides bene, chi a chie chircat su pe-rìgulu ddoe morit; e duncas no andat bene a tentare a Deus atachen-de custu fatu de gasi malignu, dae ue non si podet fuire si non pro miràculu, e bastant sos chi at fatu su chelu cun bois liberende·bos dae èssere pesadu a bolare, comente a mie, e a bos fàghere binchidore, lìberu e sarvu dae mesu de cuddos inimigos meda chi acumpangia-iant sa bonànima. E si totu custu non movet ne abrandat cussu coro tostu, ddu movat su pensare e su crèere chi comente sa segnoria bo-stra si nch’at a illargare dae inoghe, deo de timòria apa a dare s’ànima mea a chie si dda diat chèrrere leare. Mi nche so andadu dae sa terra mea e apo lassadu a fìgios e mugere pro serbire a bois, creende chi ba-liat de prus e non prus pagu; ma sigomente s’asurìmene segat su sacu, a mie m’at leadu sas isperàntzias, ca cando cando prus fortes ddas te-nia de lograre cudda ìsula niedda e malefadada chi tantas bortas bois m’ais promìtidu, bido ca, in càmbiu e in parte de cudda, mi cherides lassare in unu logu de gasi a tesu dae abitu de òmines. Pro unu Deus ebbia, su me’, chi non si mi fatzat tale disacatu; e giai chi de su totu bois non cherides lassare de atacare custu fatu, istesiade·ddu, a su mancu, finas a cras mangianu; ca pro su chi m’ammustrat sa sièntzia chi apo imparadu cando fia pastore, non depent mancare dae como a s’àrbeschida prus de tres oras, ca sa buca de sa Carru minore est a su-bra de sa conca, e faghet sa mesanote in sa lìnia de su bratzu mancu.

– Comente faghes, Sancho – aiat naradu don Chisciote –, a bìdere in ue faghet cussa lìnia, e in ue est cussa buca o cussu gatzile chi naras, si sa note est de gasi iscura chi non si bidet un’isteddu in totu su chelu mannu?

– Est beru, – aiat naradu Sancho – ma sa timòria tenet ogros meda, e bidet sas cosas a suta de terra, cantu prus a subra de su chelu; finas si, a dda nàrrere totu, si cumprendet chi mancat pagu a fàghere die.

– Manchet su chi manchet, – aiat rispostu don Chisciote – chi non si nàrgiat de me, nen como ne in perunu tempus, chi làgrimas e preghieras m’ant istesiadu dae fàghere su chi depia comente cava-

Page 174: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

174

Don Chisciote de sa Màntzia

lieri; e de gasi ti prego, Sancho, chi ti càllies; ca Deus, ca m’at postu in coro de atacare como custa aventura non bida e tantu timerosa, at a coidare de sa salude mea e a consolare sa tristura tua. Su chi depes fàghere est de istrìnghere bene sas chingras a Runtzinante, e abarrare inoghe; ca deo apo a torrare luego, o biu o mortu.

E duncas bidende Sancho chi su mere aiat detzìdidu e chi sas làgrimas, cussìgios e preghieras cun issu non podiant nudda, aiat pensadu de usare s’indùstria sua e de ddu fàghere isetare finas a sa sa die, si nche renessiat; e de gasi cando fiat istringhende sas chingras a su caddu, mudu e calliadu, aiat acapiadu cun su ca-bistru de s’àinu ambos pees a Runtzinante, de manera chi cando don Chisciote cheriat partire, non che fiat resurtadu, ca su caddu si podiat mòvere a sàddios ebbia. E bidende Sancho Panza s’èsitu de sa trassa sua aiat naradu: – Ea, su me’, ca su chelu commòvidu dae sas làgrimas e preghieras meas, at ordinadu chi non si potzat mòvere Runtzinante; e si cherides porfiarr e ispronare e tirriare, at a èssere a arrennegare sa Fortuna, e dare càrchidos, comente narant, a su puntòrgiu.

Don Chisciote fiat disisperadu e prus ispronaiat su caddu, prus pagu ddu podiat mòvere; e sena de s’abbigiare de sa ligadura, a sa fine si fiat sussegadu e aiat isetadu, o chi esseret arbèschidu, o chi Runtzinante s’esseret trèmidu, creende de seguru ca cuddu non be-niat dae s’indùstria de Sancho; e de gasi dd’aiat naradu: – E duncas Sancho, si Runtzinante non si podet mòvere, deo so cuntentu de isetare chi riat s’arbèschida, mancari deo pranga su chi istentet a bènnere.

– Non ddo’at de prànghere – aiat naradu Sancho –, ca deo bos apo a ispidientare contende contos dae inoghe a sa die, si no est chi cherides calare e dormire un’iscuta a subra de s’erba birde, a moda de cavalieri errante, pro bos agatare prus pausadu cando bèngiat sa die e su momentu de atacare custa aventura de gasi incomparàbile chi bos isetat.

– A ite mutis calare e a ite dormire? – aiat naradu don Chiscio-te. – Ite so deo, de cuddos cavalieris chi si pasant in sos perìgulos? Dormi tue, ca ses nàschidu pro dormire, o faghe su chi cheres, ca

Page 175: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

175

Miguel de Cervantes

deo già apo a fàghere su chi mègius ddi deghet a sa pretensione mea.– Non bos arrennegheis su me’, ca non cheria ofèndere – aiat

rispostu Sancho. E acostende aiat postu una manu in s’arcu de in antis de s’im-

bastu e s’àtera in s’àteru, in modu de apressare sa cossa manca de su mere, sena de s’atrivire a istacare dae issu unu pòddighe: tale fiat sa timòria chi teniat de sos corpos chi galu sonaiant a borta a borta. Don Chisciote dd’aiat naradu de contare carchi contu pro dd’ispi-dientare comente aiat promìtidu, e Sancho aiat naradu chi ei, si ddu lassaiat sa timòria de su chi intendiat.

– Però, mancari de gasi, m’apo a isfortzare de contare un’istòria chi, si dda conto bene, e no mi essit manu mala, est sa mègius de sas istòrias; e dage atentzione, ca como cumintzo: “Ddo’aiat una borta, su bene chi bèngiat siat pro totus, e su male pro chie si ddu chircat...” E mirade chi su cumintzu chi sos antigos ant dadu a sas fàbulas non fiat tantu pro nàrrere, ca fiat una sentèntzia de Catone Zonzorino128, romanu, chi narat: “E su male a chie si ddu chircat”, chi càpitat comente aneddu in su pòddighe pro chi bois isteis chie-tu, e no andeis in chirca de su male a perunu logu, ma chi torremus a àteru caminu, ca nemos nos òbligat a fàghere custu, in ue timòrias meda nos assustant.

– Sighi su contu, Sancho, – aiat naradu don Chisciote – e de su caminu chi depimus fàghere nd’apo a tènnere coidadu deo.

– “Naro duncas – aiat sighidu Sancho – ca in unu logu de Extremadura ddo’aiat unu pastore crabinu, chèrgio nàrrere ca am-miraiat crabas. A su pastore o crabàrgiu, comente naro in su contu, ddi naraiant Lope Ruiz; e custu Lope Ruiz fiat innamoradu de una pastora chi ddi naraiant Torralba; e a sa pastora mutida Torralba fiat fìgia de unu pastore ricu, e custu pastore rico...”

– Si ddu contas de gasi su contu Sancho – aiat naradu don Chisciote –, repitende duas bortas su chi naras, no as a finire in duas dies; nara a continu, e conta·ddu comente s’ispetat, o si nono, non nàrgias nudda.

128) Catone su Tzensore.

Page 176: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

176

Don Chisciote de sa Màntzia

– Comente ddu so contende deo, – aiat rispostu Sancho – si contant in sa terra mea totu sas fàbulas, e no dd’isco contare de àtera manera, ne andat bene chi bois mi pidais de fàghere usos noos.

– E issara nara comente cheres, – aiat rispostu don Chisciote – ca bidu ca sa sorte non cheret chi sesse de t’ascurtare, sighi.

– “E duncas, su mere de s’ànima mea, – aiat sighidu Sancho – comente apo naradu, custu pastore fiat innamoradu de Torralba, sa pastora, ca fiat una pitzoca prena, rebeca e fiat unu pagu masculina, ca teniat aizu de mustatzos, chi paret chi como dda bido.”

– E issara dd’as connota? – aiat naradu don Chisciote.– Deo no dd’apo connota, – aiat rispostu Sancho – ma chie

m’at contadu custu contu m’at naradu ca fiat de gasi berdaderu chi podias bene, contende·ddu a àtere, afirmare e giurare ca aia bidu totu. “E de gasi, andende dies e benende dies, su diàulu, chi non dormit e chi atropèlliat totu, aiat fatu in modu chi s’amore chi su pastore teniat pro sa pastora si furriaret in òdiu e mala volontade; e sa càusa fiat, segundu limbas malas, una tzerta cantidade de gelosia chi issa dd’aiat dadu; tales chi nche colaiant su lìmite e lompiant a su proibidu. E fiat tantu chi su pastore dd’aborressiat dae issara in dae in antis, chi pro no dda bìdere si nche fiat chertu ausentare dae cudda terra e andare a ue sos ogros no dda biderent prus. Torral-ba, chi si fiat bida disdegnada dae Lope, issara dd’aiat chertu bene, mancari in antis no dd’aeret chertu.”

– Custa est sa cunditzione naturale de sas fèminas, – aiat na-radu don Chisciote – disdegnare a chie ddas cheret e amare a chie ddas aborresset. Sighi, Sancho.

– Fiat capitadu – aiat naradu Sancho – ca su pastore aiat postu in òpera sa detzisione sua, e mandende a in antis sas crabas si fiat in-caminadu in sos campos de Estremadura, pro colare a sos regnos de Portogallu. Torralba, chi dd’aiat ischidu, dd’aiat postu in fatu, e ddu sighiat a pee e iscurtza dae a tesu, cun unu bordone in manu e bèr-tulas a coddu, in ue giughiat, a su chi narant, unu pìculu de ispigru e un’àteru de pètene, e no isco ite botigheddu de cremas pro sa cara; ma cale si siat cosa giugheret, ca como deo non mi chèrgio pònnere a dd’averiguare, naro ebbia ca nant chi su pastore fiat lòmpidu cun su

Page 177: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

177

Miguel de Cervantes

bestiàmene a colare su riu Guadiana, e issara fiat creschende e belle foras de sa càssia, e dae su chirru chi fiat lòmpidu non ddo’aiat nen barca nen nave, ne a chie nche leare a issu e a su bestiàmene a s’àteru chirru. Si nde fiat angustiadu meda, ca bidiat ca Torralba fiat giai acanta, e ddi depiat dare fastizu meda cun sas preghieras e làgrimas suas; ma a fortza de abbaidare aiat bidu a unu piscadore, chi giughiat a costàgiu una nave, de gasi pitica, chi ddo’istaiant un’òmine e una craba ebbia; e mancari custu dd’aiat faeddadu e aiat cuntratadu pro nche leare a issu e a treghentas crabas chi giughiat. Su piscadore fiat intradu in sa nave e nch’aiat leadu una cabra; fiat torradu e nd’aiat leadu ateruna; fiat torradu galu e nd’aiat leadu torra un’àtera. Tenide contu de sas crabas chi nche leat su piscadore, ca si si nd’ismèntigat una, at a finire su contu, e no at a èssere possìbile a nàrrere àteras pa-ràulas de issu. “Sigo duncas e naro ca su imbarcadero a s’àteru chirru fiat prenu de ludu e fugidore, e su piscadore istentaiat meda a andare e bènnere. In ogna modu fiat torradu pro ateruna craba, e ateruna, e ateruna...”

– Faghe comente chi nche ddas at leadas totu, – aiat naradu don Chisciote – no istes andende e benende de custa manera, ca si nono mancu in un’annu nche ddas leas.

– Cantas nd’at leadu finas a como? – aiat naradu Sancho.– E ite diàulu nd’isco? – aiat naradu don Chisciote.– Mi’ su chi apo naradu: de tènnere su contu. Balla ca su contu

est finidu, ca no andat a in antis.– E comente diat èssere? – aiat rispostu don Chisciote. – De

gasi importante est pro s’istòria de ischire cantas crabas nch’at leadu una a una, chi si unu isbàlliat de una non podes andare a in antis cun s’istòria?

– Nosse, de manera peruna, – aiat rispostu Sancho – ca de gasi comente bos apo pregontadu de mi nàrrere cantas crabas nch’aiant leadu, e m’ais rispostu ca no dd’ischiais, in cuddu matessi momentu m’est essidu dae conca su chi mi mancaiat de nàrrere, e de seguru fiat de virtude meda e cuntentu.

– E duncas – aiat naradu don Chisciote – s’istòria est finida?– Finida comente mama mea – aiat naradu Sancho.

Page 178: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

178

Don Chisciote de sa Màntzia

– Ti naro sa beridade – aiat rispostu don Chisciote – as conta-du una de sas prus noas fàbulas, contu o istòria, chi nemos at mai pensadu in su mundu, e chi custu modu de dda contare e de dda lassare non s’est bidu mai nen s’at a bìdere in totu sa vida, mancari no isetaia àteru de sa tua bona allega; ma non m’ispanto, ca forsis custos corpos chi non sessant ti depent àere turbadu su sentidu.

– Totu podet èssere – aiat rispostu Sancho;– ma deo isco ca in su contu meu non ddo’at prus nudda de nàrrere: ca finit in ue cu-mintzat s’errore de su nùmeru de sas crabas.

– Finat in ora bona in ue cheret – aiat naradu don Chisciote –, e bidimus si si podet mòvere Runtzinante.

Dd’aiat torra ispronadu e cuddu aiat torra saddiadu e fiat abar-radu firmu dae cantu fiat acapiadu bene.

A custu puntu o ca fritu de su mangianu fiat giai benende, o ca Sancho aiat chenadu carchi cosa lassativa, o ca fiat una cosa naturale – chi est su prus fàtzile –, ddi fiat bènnida sa volontade e su disìgiu de fàghere su chi àtere non podiat fàghere pro issu; ma fiat tanta sa timòria chi giughiat in coro chi non s’atriviat a si nch’istesiare unu nieddu de ungra dae su mere. Però pensare de non fàghere su chi depiat non fiat mancu possìbile; e de gasi su chi aiat fatu, pro bona paghe, fiat de bogare sa manu destra chi teniat aferrada a s’arcu de segus, e mudu e calliadu de s’isòrvere su nodu iscorsoju chi acapiaiat sos cartzones, sena agiudu de àtera, e boghende·dda ddi fiant cala-dos a terra e abarraiant comente manetas. A coa aiat artziadu sa ca-misa su mègius chi aiat pòdidu e aiat postu in campu su paneri, chi non fiat mancu piticu. Fatu custu – chi issu pensaiat ca fiat su prus chi depiat fàghere pro essire dae cuddu apretu e angùstia terrìbile –, ddi fiat bènnida àtera majore, chi fiat ca ddi pariat ca non si podiat liberare sena fàghere sonu e burdellu, e aiat cumintzadu a siddire a dentes e a istrìnghere sos coddos, regollende totu s’àlidu chi podiat; ma cun totu custas atentziones, fiat istadu de gasi disditzadu, chi a sa fine aiat fatu unu pagu de sonu, bene diferente dae su chi ddu fiat faghende de gasi a tìmere. Don Chisciote dd’aiat intèndidu e aiat naradu: – Ite sonu est Sancho?

– No dd’isco su me’ – aiat rispostu issu. – Carchi cosa noa de-

Page 179: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

179

Miguel de Cervantes

pet èssere; ca sas aventuras e isventuras non benint mai solas. Aiat torradu a provare sa sorte e nche fiat renèssidu de gasi bene

chi sena àteru sonu ne avolotu de s’àteru si fiat liberadu de su pesu chi tantu fastizu dd’aiat dadu. Ma sigomente don Chisciote teniat su sensu de s’olfatu de gasi biu comente su de s’oidu, e Sancho fiat de gasi acanta e atacadu a issu chi belle pro lìnia reta pigaiant sos vapores a subra, non fiat possìbile chi non lomperent a su nasu suo; e comente fiant lòmpidos aiat remediadu istringhende·si·ddu intre sos pòddighes e, cun tonu unu pagu nasale, aiat naradu: – Mi paret, Sancho, chi ses timende meda.

– Eja – aiat rispostu Sancho-; ma comente bos nde seis abbigia-du como prus che mai?

– Ca como prus che mai fragas, e non de ambra – aiat rispostu don Chisciote.

– At a èssere puru – aiat naradu Sancho –, ma no est neghe mea, ma bostra, ca mi leades a disoras e in custos logos no afitianados.

– Istesia·ti·nche tres o bator passos, amigu – aiat naradu don Chisciote, sena de si nde leare sos pòddighes dae nasu –, e dae como in dae in antis tene prus contu de sa persone tua e de su chi depes a sa mea; ca sa tratèntzia meda chi tèngio cun tegus at generadu custu disprètziu.

– Iscummito – aiat torradu Sancho – chi pensades chi apo fatu de sa persone mea carchi cosa lègia.

– Mègius chi non murighemus, amigu Sancho – aiat rispostu don Chisciote.

In custos chistionos e àteros sìmiles aiant passadu su note mere e tzeracu. Ma, bidende Sancho chi fiat cuitende a bènnere su man-gianu, a bellu a bellu aiat iscapiadu a Runtzinante e s’aiat acapiadu sos cartzones. Comente Runtzinante si fiat bidu lìberu, mancari de se non fiat nudda briosu, paret chi si fiat risentidu e aiat cumintzadu a dare carches; ca impennadas – cun perdonu suo –, non nde ischiat fàghere. E bidende duncas don Chisciote chi Runtzinante si moviat dd’aiat leadu comente signale bonu e aiat pensadu chi ddu fiat de atacare cudda aventura timerosa. A custu puntu aiat arbèschidu de su totu e aiat cumintzadu a si bìdere sas cosas craras, e don Chi-

Page 180: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

180

Don Chisciote de sa Màntzia

sciote aiat bidu ca fiat in mesu de matas artas; fiant de castàngia, chi faghent s’umbra iscura. Aiat intèndidu puru ca sos corpos non sessaiant ma non cumprendiat chie ddos podiat causare; e de gasi sena isetare prus aiat fatu intèndere sos isprones a Runtzinante, e torrende a si dispidire de Sancho dd’aiat naradu de dd’isetare in ie tres dies, pro meda, comente dd’aiat giai naradu, e chi si a sa fine non fiat torradu, de istare seguru chi Deus fiat istadu serbidu chi in cudda aventura perigulosa si dd’acabbarent sas dies. Aiat torradu a ddi riferire su cumandu e ambasciada chi dae parte sua depiat leare a sa segnora sua Dultzinea, e, pro su chi pertocaiat sa paga de sos servìtzios, de non si pistighingiare, ca teniat fatu su testamentu in antis de partire, in ue si diat agatare gratificadu de totu su chi tocaiat su salàriu suo, cunforma a su tempus chi aiat serbidu. Ma si Deus ddu bogaiat dae cuddu perìgulu sanu e sarvu e sena dèpere pagare riscatu, si podiat mantènnere pro prus che segura s’ìnsula promìtida.

Aiat torra prantu intendende torra sos arresonos lastimosos de su mere suo, e aiat detzìdidu de no ddu lassare finas a s’ùrtimu mo-mentu e fine de cudda chistione.

Dae custas làgrimas e detzisione de gasi onorèvole de Sancho Panza s’autore de custa istòria creet chi depiat èssere bene nàschidu, o a su mancu cristianu betzu129; chi su sentimentu aiat inteneridu unu pagu a su mere, ma non tantu de ammustrare carchi debilesa; antis, faghende comente chi nudda su mègius chi aiat pòdidu, aiat cumintzadu a caminare a chirru de ue ddi pariat ca su sonu de s’abba e de sos corpos beniant.

Sancho ddu poniat in fatu a pee, giughende, comente fiat sem-per, a cabistru su molente, cumpàngiu perpètuu de sas fortunas suas contràrias e pròsperas; e aende caminadu unu bonu tretu in mesu de cuddos castàngios e matas umbraditzas, fiant lòmpidos a unu pradigheddu chi fiat in pees de unas cantas rocas artas, dae ue cala-iat un’istrampu mannu de abba. In pees de sas rocas ddo’aiat domos

129) In Ispagna sos cristianos betzos fiant sos chi fiant cristianos dae in antis de s’invasione musulmana e non si fiant cunvèrtidos dae s’ebraismu o dae s’islam a pustis de sa Reconchista.

Page 181: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

181

Miguel de Cervantes

male fatas, chi pariant prus ruinas chi non domos, chi aiant bidu ca dae intro in ie beniant su sonu e sonu de cuddos corpos, chi galu non paraiat.

Runtzinante si fiat avolotadu cun su sonu de s’abba e de sos corpos, e susseghende·ddu don Chisciote, fiat lòmpidu a bellu a bellu a sas domos, invochende·si cun totu su coro a sa segnora sua, suplichende·dda chi in cudda die e impresa timerosa de ddu favo-rire, e giai chi ddoe fiat si fiat invocadu a Deus puru, pro no dd’i-smentigare. Sancho non s’istacaiat de costàgiu e illonghiaiat a cantu podiat su tzugru e sa bista, dae mesu de sas ancas de Runtzinante a bìdere si bidiat su chi tantu ispantadu e timerosu ddu teniat.

Diant àere fatu unos chentu passos cando colende·nche una punta fiat crara e nòdida sa càusa, sena chi poderet èssere àtera, de cuddu sonu malu e pro issu ispantosu sonu, chi tantu ispantados e timerosos totu sa note ddos aiat tentos.

E fiant – si no ddos tenes, oh letore! Pro pesadumbre e arren-negu – ses màgios de carchera chi a a borta a borta faghiant cuddu sonu.

Cando don Chisciote aiat bidu su chi fiat, si fiat calliadu e si fiat ispramadu dae conca a pees. Sancho dd’aiat abbaidadu, e aiat bidu chi teniat sa conca abbassada in petus, tenende birgòngia. Don Chisciote pruru aiat abbaidadu a Sancho e aiat bidu ca giughiat sas trempas unfradas, e sa buca prena de risa, cun signale craru de chèr-rere iscopiare cun issa, e sa malinconia sua no aiat pòdidu tantu de non cumintzare a rìere a sa bista de Sancho; e comente Sancho aiat bidu sa su mere aiat cumintzadu, aiat lassadu sa presa in modu chi aiat tentu bisòngiu de s’aferrare sos costàgios cun sos pùngios, pro no iscopiare dae su rìsidu. Bator bortas aiat sussegadu, e ateretantas fiat torradu a su rìsidu, cun su matessi ìmpetu de sa prima; e issara fiat cumintzende a si verenare don Chisciote, e mescamente cando dd’aiat intèndidu narende, comente a collionadura: – “Depes ischi-re, oh Sancho amigu, ca deo so nàschidu, pro volontade de su chelu, in custa edade nostra de ferru, pro torrare a biu in issa sa dorada, o de oro. Deo so su chi pro issu sunt mantènnidos sos perìgulos, sas impresas mannas, sos fatos valorosos...”

Page 182: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

182

Don Chisciote de sa Màntzia

E aiat sighidu repitende totu o su prus de sos arresonos chi don Chisciote aiat fatu sa prima borta chi aiant intèndidu sos corpos timerosos.

E bidende duncas don Chisciote ca Sanchofiat faghende·si·nde sa befe de issu, si fiat corridu e verenadu de tale manera chi aiat art-ziadu sa lantzighedda e dd’aiat iscutu duos corpos, chi si comente ddos aiat retzidos in palas ddos aiat retzidos in conca fiat abarradu lìberu de ddi pagare su salàriu si no esseret a sos eredes suos. Bidende Sancho chi leaiat tantu malas veras de sas befes suas, timende chi su mere andaret a in antis totu ùmile dd’aiat naradu: – Sussegade·bos pro s’amore de Deus, ca so brullende.

– E pròpiu ca seis brullende non brullo deo – aiat rispostu don Chisciote. – Benide a inoghe, segnore allegru: ite pensades, ca si imbetzes de èssere màgios de carchera esserent istados àtera perigu-losa aventura no aiat tentu deo su coràgiu chi ddoe cheriat pro dda cumintzare e acabbare? Ite so forsis obligadu, essende cavalieri, a connòschere e distìnghere sos sonos e a ischire cales sunt de carche-ra e cales nono? Finas chi diat pòdere èssere, comente est, chi non nd’apo bidu mai in vida mea, comente ddos ais bidu bois, essende unu villanu malu, nàschidu e pàschidu intre issos. Si nono, faghide chi custos ses màgios si bortent a ses gigantes, e tirade·mi·ddos a sa barba unu a unu, o totu paris, e si non nche ddos iscudos totu a farrancas in artu, faghide·bos·nde sa befe chi cherides.

– Basta de gasi, su me’, – aiat torradu Sancho – ca ammito de àere rìsidu unu paghitzeddu tropu. Ma narade, como si semus a pa-ghe (e de gasi Deus bos boghet dae totu sas aventuras chi bos ant a capitare sanu e sarvu comente dae custa), non fiat cosa de rìere e de contare, sa timòria manna chi amus tentu? A su mancu, sa chi apo tentu deo; chi bois già dd’isco chi non nde connoschides ne ischides it’est sa timòria e s’ispramu.

– Non nego – aiat rispostu don Chisciote – ca su chi nos est ca-pitadu non siat cosa de rìere; ma non de contare; ca non sunt meda sas persones de gasi discretas chi iscant tratare sas cosas comente mèritant.

– Si no àteru – aiat rispostu Sancho –, bois ais ischidu pònnere

Page 183: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

183

Miguel de Cervantes

in su puntu suo sa lantzighedda, puntende a conca e iscudende a palas, gràtzias a Deus e a s’atentzione chi apo postu a mi nche fràn-ghere. Ma andat bene, ca a sa fine at a essire sa beridade; ca deo apo intèndidu narende: “Cussu ti cheret bene, ca ti faghet prànghere”; e prus ca solent sos segnores printzipales, a pustis de una mala paràula chi narant a unu tzeracu, ddis solent dare a pustis cartzones; finas si no isco ite ddis solent dare a pustis de ddos àere iscutos, si no est chi sos cavalieris errantes a pustis de àere iscutu dant ìsulas, o regnos in terra firma.

– De gasi at a pòdere currere sa sorte – aiat naradu don Chi-sciote –, chi totu su chi naras s’at a averare; e perdona su de in antis, ca ses discretu e ischis ca sos primos impulsos non sunt in manos de s’òmine, e ista atentu ca dae como in dae in antis in una cosa, pro chi t’istràvies e ti tratèngias dae faeddare tropu cun megus; ca in totu sos libros de cavalleria chi apo lèghidu, chi sunt infinidos, no apo mai agatadu ca perunu iscudieri faeddaret tantu comente tue cun megus. E de a beru est una falta manna, tua e mea: tua, ca m’istimas pagu; mea, ca non mi fatzo istimare de prus. Ei, ca Gandalín, iscudieri de Amadís de Gaula, fiat conte de s’Ìnsula Fir-ma; e si leghet de issu ca semper faeddaiat a su mere a capeddu in manu, a conca bassa e indùrghidu, more turquesco. E ite nàrrere de Gasabal, iscudieri de don Galaor, chi fiat de gasi calliadu ca, pro nos decrarare s’etzellèntzia de su silèntziu suo meravigiosu, una borta ebbia dd’ismèntuant in totu cudda istòria de gasi manna e berda-dera? Dae totu su chi apo naradu depes deduire, Sancho, ca tocat a fàghere diferèntzia dae mere a tzeracu, dae segnore a serbidore e dae cavalieri a iscudieri. E duncas dae oe in dae in antis, nos depimus tratare cun prus rispetu, sena nos dare cunfidèntzia, ca de cale si siat manera m’arrenneghe cun bois depet èssere male pro bois etotu. Sos bantàgios e benefìtzios chi bos apo promìtidu ant a bènnere a tem-pus suo; e si non benint, su salàriu, a su mancu, non s’at a pèrdere, comente giai bos apo naradu.

– Andat bene su chi narades, su me’, – aiat naradu Sancho – ma dia chèrrere ischire, s’in casu no at a bènnere su tempus de sos ban-tàgios e diat tocare a acudire a su de sos salàrios, cantu balangiaiat

Page 184: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

184

Don Chisciote de sa Màntzia

s’iscudieri de unu cavalieri errante cuddos tempos, e si si cuntrata-iant pro meses o pro dies comente unu maniale.

– Non creo – aiat rispostu don Chisciote – chi mai sos tales iscudieris siant istados a salàriu, ma a favore. E si como ti dd’apo signaladu a tie in su testamentu serradu chi apo lassadu in domo, est pro su chi podiat capitare; ca galu no isco comenteprova in custos tempos nostros de gasi calamidosos sa cavalleria, e non dia chèrrere chi pro cosas de pagu diat penare s’ànima mea in s’àteru mundu. Ca depes ischire, Sancho, ca in ie non ddo’at istadu prus perigulosu de su de sos aventureris.

– Est beru, – aiat naradu Sancho – ca petzi su sonu de sos màgios de una carchera at pòdidu avolotare e dissussegare su coro de un’aventureri errante de gasi valorosu comente seis bois. Ma ista-de trancuillu chi dae como in dae in antis no apo a iscaranzare sas lavras pro mi nde rìere de sas cosas de sa segnoria bostra, si non pro dd’onorare, comente mere e segnore naturale.

– In custu modu – aiat torradu don Chisciote –, as a bìvere trancuillu in sa fatze de sa terra; ca a pustis de sos babbos, tocat a rispetare a sos meres, comente chi ddu esserent.

Page 185: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

185

cAPÌtulu XXi

Chi tratat de s’arta aventura e ricu balàngiu de s’elmu de Mambrinu, cun àteras cosas capitadas e su cavalieri nostru invintzìbile

Issara aiat cumintzadu a pròere unu pagu, e Sancho cheriat a intra-re in su molinu de sos màgios; ma dd’aiat aborresidu tantu pro sa brulla ca de peruna manera don Chisciote fiat chertu intrare. E de gasi, furriende a manu destra, aiant fatu aterunu caminu comente su chi aiant fatu sa die in antis.

Dae in ie a pagu don Chisciote aiat bidu a un’òmine a caddu, chi giughiat in conca una cosa lughende che oro, e comente dd’aiat bida chi si fiat furriadu a Sancho e dd’aiat naradu:

– Mi paret, Sancho, ca non ddo’at ditzu chi non siat beru, ca sunt totu sentèntzias leadas dae sa matessi esperièntzia, mama de totu sas sièntzias, mescamente su chi narat: “In ue si serrat una ghenna si nd’aberit ateruna”. Ddu naro, ca si eris note sa ventura nos at serradu sa ghenna chi fìamus chirchende, ingannende·nos cun sos màgios, como nos nd’aberit ateruna in campu, pro àtera e mègius e prus aventura segura, ca si deo non nche resurto a nch’intrare at a èssere neghe mea sena de dda pòdere dare a sa pagu connoschèntzia de carcheras, ne a s’iscuru de su note. Ddu naro, ca si non m’inganno, a chirru nostru est benende unu chi giughet in conca s’elmu de Mambrinu130, chi ddo’ apo fatu su giuramentu chi ischis.

– Mirade bene su chi narades e mègius su chi faghides, – aiat naradu Sancho – ca non dia chèrrere chi esserent àteras carcheras a nos acabbare de carcheddare e iscùdere a fuste su sentidu.

– Maladitu sias! – aiat torradu don Chisciote. – Ite ddo’intrat s’elmu cun sa carchera?130) Elmu incantadu chi aiat bintu Rinaldu de Montalbán

Page 186: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

186

Don Chisciote de sa Màntzia

– Deo no isco nudda, – aiat rispostu Sancho – ma si dia pòdere faeddare tantu comente solia de seguru ddu dia pòdere ispricare chi diais bìdere chi bos ingannades in su chi narades.

– Comente fatzo a m’ingannare in su chi naro, traitore iscru-polosu? – aiat naradu don Chisciote. – Nara, no ddu bides cuddu cavalieri chi est benende a chirru nostru, in unu caddu murru ma-gradu, chi giughet in conca un’elmu de oro?

– Su chi bido e allàmpio deo – aiat rispostu Sancho – est un’òmine a caddu de s’àinu, murru che su meu, chi giughet in con-ca una cosa lughende.

– E cussu est s’elmu de Mambrino – aiat naradu don Chiscio-te. – Franghe·ti e lassa·mi solu cun issu; as a bìdere comente sena paràulas, pro istraviare tempus, concruo custa aventura e mi leo s’elmu chi tantu apo disigiadu.

– Deo già mi nche frango, – aiat torradu Sancho – ma chèrgiat Deus – aiat torradu a nàrrere – chi orìganu siat e non carchera.

– Bos apo giai naradu, frade, a non mi mentuare prus, mancu a pensamentu, cussu de sa carchera, – aiat naradu don Chisciote – chi cantu est beru..., e non naro prus, chi bos carchedde s’ànima.

Sancho si fiat calliadu, timende chi su mere aeret cumpridu su votu chi dd’aiat ghetadu, tundu che botza.

Su fatu est chi s’elmu e su caddu e su cavalieri chi don Chi-sciote bidiat fiat custu: ca in cuddu logu ddo’aiat duas biddas, una de gasi pitica, chi non teniat butecaria nen barbieri, e s’àtera, chi fiat acanta, ei; e de gasi su barbieri de sa bidda manna serbiat a sa pitica, in ue unu malàidu teniat bisòngiu de si salassare, e aterunu de s’abbarbiare, e pro custu fiat andende su barbieri, e teniat unu lavamanu de otone; e sa sorte aiat chertu chi cando fiat andende aiat cumintzadu a pròere e pro non si mantzare su capellu, ca depiat èssere nou, s’aiat postu su lavamanu in conca. E sigomente fiat netu lughiat dae mesu lega. Fiat a caddu de un’àinu murru, comente aiat naradu Sancho, e fiat pro custa cajone chi a don Chisciote ddi fiat partu unu caddu murru magradu, e cavalieri e elmu de oro. Ca totu sas cosas chi bidiat cun fatzilidade meda ddas adataiat a sos isbario-nes suos de cavalieri e a sos pensamentos malandantes. E cando aiat

Page 187: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

187

Miguel de Cervantes

bidu ca su pòveru cavalieri fiat acanta, sena mancu ddu chistionare, cun Runtzinante currende pro cùrrere aiat postu sa lantzighedda in resta in bassu cun s’intentzione de ddu passare dae parte a parte. Ma lompende acanta, sena firmare sa fùria de sa curta dd’aiat naradu: – Difende·ti, creadura miseràbile, o intrega·mi de volontade tua su chi cun tanta resone mi depes.

Su barbieri, chi sena ddu pensare nen tìmere, aiat bidu cudda pantasma a subra sua, no aiat tentu àteru remèdiu pro ischivare su corpu de sa lantza de si lassare rùere dae s’àinu; e aizu tocadu a terra si nde fiat pesadu prus lèbiu de unu crabolu, e aiat cumintzadu a cùrrere in cussos paris chi no dd’aiat sighidu mancu su bentu. Aiat lassadu su lavamanu a terra, e de cussu si fiat cuntentadu don Chisciote e aiat naradu ca su paganu fiat andadu discretu, e chi aiat istòrchidu su castoro, chi acorradu dae sos cassadores, si nd’istratzat e segat su chi issu pro istintu ischit ca ddu sunt persighende131. Aiat ordinadu a Sancho de pigare s’elmu e issu leende·ddu in manos aiat naradu: – Lampu si est bonu su lavamanu, e balet unu reale de oto comente unu maravedí.

E dende·si·ddu a su mere, issu si dd’aiat postu in conca, inghiriende·ddu dae unu chirru a s’àteru, chirchende s’incàssiu; e sigomente no dd’agataiat aiat naradu: – De seguru su paganu chi a medida aiant forgiadu custa tzelada depiat tènnere una betze conca manna; e su peus est chi nde ddi mancat sa metade.

Cando Sancho aiat intèndidu mutende su lavamanu tzelada no aiat pòdidu tènnere su rìsidu; ma si fiat ammentadu de su ferenu de su mere, e si fiat calliadu a metade de issu.

– Pro ite ses riende Sancho? – aiat naradu don Chisciote.– So riende – aiat rispostu issu – pensende a sa conca manna

chi teniat su paganu mere de custu elmetu, chi est pintu e lintu a unu lavamanu de barbieri.

– A dd’ischis ite penso Sancho? Ca custu petzu famadu de cu-stu elmu incantadu pro carchi atzidente istranu depet èssere capita-du in manu de chie non nd’at connotu o istimadu su valore, e sena

131) Su castoro, segundu sa traditzione, si nde segaiat sa natura, in ue produit su castoreo, sustàntzia chi usaiant sos mèigos

Page 188: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

188

Don Chisciote de sa Màntzia

ischire su chi fiat faghende bidende·dda de oro purìssimu at dèpidu fùndere s’àtera metade pro ddoe balangiare, e de s’àtera metade at fatu custa, chi paret lavamanu de barbieri, comente naras tue. Ma siat comente siat a mie chi dda connosco non balet su tramudòngiu; ca dd’apo a adderetzare in sa prima bidda in ue ddo’at ferreri e de modu chi non bàgiat de prus nen si dd’acostet sa chi at fatu e for-giadu su deus de sos frailes pro su Deus de sas batàllias; e in s’ìnteri dd’apo a pònnere comente potzo, ca mègius carchi cosa chi non nudda; finas ca già m’at a bastare pro mi difèndere dae carchi pedra.

– Semper chi – aiat naradu Sancho – non tirent a frunda, co-mente ant fatu in sa batàllia de sos duos esèrtzitos cando bos ant ba-tijadu sos casciales e bos ant segadu s’ampolla in ue ddoe fiat cuddu beveràgiu beneitu chi mi nd’at fatu fulliare sa frissura.

– Non mi dispraghet meda su de dd’àere pèrdidu; ca comente ischis Sancho – aiat naradu don Chisciote –, tèngio sa retzeta in conca.

– Deo puru dda tèngio, – aiat rispostu Sancho – ma chi mi mòrgia como si dd’apo a fàghere o a bufare ateruna borta in vida mea. Finas ca non penso de mi pònnere in cunditziones de nde tèn-nere bisòngiu, ca penso de istraviare cun totu sos chimbe sensos de èssere fertu o de fèrrere a àtere. E de èssere torra pesadu a bolare non naro nudda; ma disgràtzias sìmiles est difìtzile a ddas prevènnere, e si benint, tocat petzi a fàghere sos coddos, tratènnere s’àlidu, serrare sos ogros e si lassare andare a ue sa sorte e sa manta ti nche leant.

– Cristianu malu ses Sancho – aiat naradu intendende custu don Chisciote –, ca no ismèntigas mai s’ofesa chi t’ant fatu una bor-ta. Depes ischire ca est de coros nòbiles e generosos de si nd’incura-re de custos machines. Ite pee t’ant istropiadu, ite costa truncadu, ite conca segadu pro non t’ismentigare de cudda brulla? Ca a sa fine fiat brulla e ispidientu. Ca si no dd’aia pensadu de gasi fia torradu a in ie e aiat fatu pro ti vengare prus dannu de su chi ant fatu sos gre-gos pro s’Elena furada. Chi, si esseret in custu tempus, o Dultzinea mea in cuddu, podiat istare segura chi no aiat tentu tanta fama de ermosa comente tenet.

E inoghe aiat fatu unu suspiru finas a chelu. E Sancho aiat na-

Page 189: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

189

Miguel de Cervantes

radu: – Passet pro sas brullas, ca sa vengantza non podet passare in veras; ma deo isco de ite calidade fiant sas brullas e sas veras, e isco puru ca non mi nd’ant a essire dae conca, comente non si nch’ant a andare dae palas. Ma, custu a banda, narade ite amus a fàghere de custu caddu murru magradu, chi paret àinu murru chi at lassadu inoghe abbandonadu cuddu Martinu chi sa segnoria bostra nd’at imboladu; ca si at postu sos pees in carrera e at leadu sas de Villa-diego non tenet propòsitu de torrare mai prus. E pro sa barba mea si no est bonu su murru!

– Non solo – aiat naradu don Chisciote – ispogiare su chi bin-co, ne est usu de cavalleria a nde ddis leare su caddu e a ddos lassare a pee, si no est ca su binchidore at pèrdidu in sa briga su suo; ca issa-ra est lìtzitu a leare su de su bintu comente bintu in gherra lìtzita. E duncas Sancho, lassa cussu caddu o àinu o su chi cheres chi siat; ca comente su mere at a bìdere chi nos illargamus at a torrare pro issu.

– Deus ischit si ddu dia leare – aiat torradu Sancho –, o a su mancu, cambiare cun su meu chi non mi paret bonu meda. Manera de èssere istrintas custas leges de cavalleria, ca non si podet mancu cambiare un’àinu cun un’àteru; e dia chèrrere ischire si potzo cam-biare a su mancu sos finimentos.

– De custu non so seguru meda, – aiat rispostu don Chisciote – e in casu de duda, finas a èssere mègius informadu, naro a ddos cambiare, si nde tenes pròpiu bisòngiu estremu.

– Tantu estremu est, – aiat rispostu Sancho – ca si esserent pro me etotu non nde ddo’at a àere bisòngiu de prus.

E a coa, abilitadu dae cussa lissèntzia aiat fatu mutatio caparum132 e aiat mudadu su molente chi fiat una bellesa, megiorende·ddu in tertzu e cuintu.

Fatu custu aiant ismurzadu cun sos restos de su reale chi aiant ispogiadu de su mulu de iscorta, e aiant bufadu s’abba de s’arroja de sa carchera, sena ddos torrare a abbaidare; tale fiat s’aborressidura chi ddis teniant, pro sa timòria chi aiant tentu.

Catzadu su fàmene e finas sa malinconia, fiant sètzidos a caddu,

132) Càmbiu de capa chi faghiant sos cardinales sa die de Pasca Manna

Page 190: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

190

Don Chisciote de sa Màntzia

e sena leare unu caminu pretzisu ca fiat cosa de cavalieri errantes a non nde leare unu seguru, aiant cumintzadu a caminare a ue cheriat sa volontade de Runtzinante, chi si leaiat in fatu sa de su mere, e puru sa de s’àinu ca semper ddu poniat in fatu, de amore e de acor-du. E duncas fiant lòmpidos a su caminu reale, e aiant sighidu in ie a sa ventura, sena àtera idea.

E a unu tzertu puntu Sancho aiat naradu a su mere: – Su me’, a mi permitides de tzarrare un’iscuta cun bois? Ca a pustis chi m’ais dadu cuddu òrdine àrridu de su silèntziu si m’at pudrigadu prus de bator cosas in s’istòmagu e una sola chi giugo como in sa punta de sa limba non dia chèrrere chi si guastaret.

– Nara·dda, – aiat naradu – e chi s’arresonu siat curtzu ca non nche nd’at bonos si sunt longos.

– Cheria nàrrere su me’ – aiat rispostu Sancho –, chi dae carchi die a como, so pensende a cantu pagu si balàngiat e regollet chir-chende cussas aventuras chi chircades in custos desertos e rughes de caminos in ue, si si binchet e finint sas prus perigulosas, non ddo’at chie ddas bidet ne iscat, e de gasi, ant a abarrare in silèntziu perpètuu e a noghimentu bostru e de su chi meressent. E issara mi paret chi diat èssere mègius, francu su mègius pàrrere bostru, de andare a serbire a carchi imperadore, o a aterunu prìntzipe mannu, chi tèngiat carchi gherra, chi in su servìtziu suo bois mustreis su valore de sa persone bostra, sas fortzas mannas e majore sentidu; ca bidu custu de su segnore chi amus a serbire pro fortza nos depet ricumpensare, a ognunu segundu sos mèritos, e in ie no at a man-care a chie pòngiat pro iscritu sas impresas de sa segnoria bostra, a memòria perpètua. De sas meas non naro nudda, ca non depent essire dae sos lìmites iscuderiles; ma potzo nàrrere chi si si usat in sa cavalleria de iscrìere impresas de iscudieris non creo chi sas meas depant abarrare intre sas rigas.

– Tenes resone Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ma in antis de lòmpere a cussu tèrmine, tocat a andare peri su mundu, comente a prova, in chirca de aventuras, pro chi, finende calicuna, si balanget nùmene e fama chi cando si andet a sa corte de unu mo-narca mannu su cavalieri siat giai connotu pro sas òperas suas; e chi

Page 191: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

191

Miguel de Cervantes

aizu ddu bident intrende sos pitzocos in sa ghenna de sa tzitade totu ddu pòngiant in fatu e dd’inghìrient, a boghes, narende: “Custu est su Cavalieri de su Sole”, o de sa Serpe, o de ateruna insigna chi aeret finidu impresas mannas. “Custu est – ant a nàrrere – su chi at bintu in batàllia singulare a su gigante mannu Brocabruno de sa Fortza Manna; su chi at disincantadu a su Mamelucu Mannu de Pèrsia dae s’incantamentu mannu chi fiat istadu belle noighentos annos”. E de gasi dae buca in buca ant a pregonare sos fatos tuos, e a coa a s’avolotu de sos pitzocos e de s’àtera gente at a parare in sas fenestras de su palatzu reale su re de cuddu regnu, e comente bidat a su ca-valieri, connoschende·ddu dae sas armas, o dae sas imprimiduras in s’iscudu, pro fortza depet nàrrere: “Ajò, fortza! Essant sos cavalieris, cantu nd’istant in sa corte mea, a retzire su frore de sa cavalleria, chi est benende!” E a custu òrdine ant a essire totus e issu at a lòmpere a metade iscala e dd’at a abratzare a forte a forte, e dd’at a saludare, basende·ddu in cara, e a coa dd’at a leare a manu aferrada a s’apo-sentu de sa reina, in ue su cavalieri dd’at a agatare cun s’infanta, sa fìgia, chi depet èssere una de sas prus ermosas e acabbadas donzellas chi in su prus de sa terra a malas penas si podet agatare. At a capitare a pustis de custu, luego, chi issa pòngiat sos ogros in su cavalieri, e issu in sos de issa, e ognunu pàrgiat a s’àteru cosa prus divina chi no umana, e sena ischire mancu comente, depent abarrare ligados e presos in sa retza imboligosa de s’amore, e cun afritzione manna in sos coros, pro no ischire comente si depent faeddare pro ischire sas angùstias e sentimentos issoro. Dae in ie ddos ant a leare de seguru a carchi aposentu de su palatzu ricamente adornadu, in ue, aende·ddi leadu sas armas dd’ant a batire unu mantu de pùrpura pro s’ammuntare; e si bene pariat armadu tantu bene e mègius de-pet pàrrere in farseto. Bènnida sa note, at a chenare cun su re, reina e infanta, in ue mai at a leare sos ogros dae issa, abbaidende·dda a fura de sos presentes, e issa at a fàghere su pròpiu cun sa matessi abbistesa, ca comente apo naradu est una donzella discreta meda. Nd’ant a bogare sas mesas e at a intrare de repente dae sa ghenna de sa sala unu nanu lègiu e piticu, cun una mere ermosa chi, intre duos gigantes, benit in fatu de su nanu, cun tzerta aventura, fata

Page 192: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

192

Don Chisciote de sa Màntzia

dae unu sàbiu antigu meda, chi su chi dd’at a acabbare at a èssere cunsideradu su mègius cavalieri de su mundu. Su re at a ordinare a pustis chi totu sos chi sunt presentes dda cumprant e nemos dd’at a finire e concruire francu su cavalieri istràngiu, a proe meda de sa fama sua, chi nd’at a abarrare cuntenta meda s’infanta, e s’at a cunsiderare cuntenta e pagada in abbundàntzia, pro àere postu e collocadu sos pensamentos suos in tanta arta parte. E su bonu est chi custu re, o prìntzipe, o su chi est, tenet una gherra meda longa cun aterunu potente che a issu, e su cavalieri istràngiu ddi pedit (a pustis de carchi die chi est istadu in sa corte) lissèntzia pro ddu pòdere serbire in cudda gherra. Su re si dd’at a dare de gèniu meda bonu e su cavalieri dd’at a basare cortesu sa manu pro sa favore chi ddi faghet. E cuddu note s’at a dispidire dae sa segnora s’infanta dae s’inferriada de unu giardinu, chi dat a s’aposentu in ue issa dormit, dae ue giai àteras bortas meda dd’aiat faeddadu, sende paralimpa e ischidora de totu una donzella chi s’infanta si fidaiat meda. Issu at a suspirare, issa at a dismajare, at a batire abba sa donzella, s’at a angustiare meda, ca benit su mangianu, e non cheret a ddos iscobèr-rere, pro s’onore de sa segnora. In fines, s’infanta at a torrare in se, e at a dare sas manos biancas dae s’inferriada a su cavalieri, chi ddas at a basare milli e milli bortas e si ddas at a infùndere in làgrimas. Ant a cuncordare su modu pro si fàghere a ischire sos fatos bonos o malos, e dd’at a pedire sa printzipessa chi istentet su prus pagu chi podet; issu si dd’at a promìtere cun giuramentos meda; ddi torrat a basare sas manos, e si dispidet cun tantu sentimentu, e pagu dd’at a abarrare a si mòrrere. Si nch’andat dae ie a s’aposentu suo, si fùlliat in su letu. Non podet dormire dae su dolore de sa partèntzia, si nde pesat a sa punta de mangianu, andat a saludare a re, reina e infanta ddi narant a pustis de àere saludadu sos duos chi s’infanta s’intendet male e non podet retzire, pensat su cavalieri ca est pro sa pena de sa partèntzia sua, si ddi trapassat su coro, e mancat pagu de non dare indìtziu manifestu de sa pena sua. Sa donzella paralimpa istat in dae in antis, dd’annotat totu, si ddu narat a sa segnora, chi dda retzit cun làgrimas, e ddi narat ca una de sas peus penas chi tenet est a no ischire chi est cussu cavalieri, e si tenet erèntzia de re o nono; sa

Page 193: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

193

Miguel de Cervantes

donzella dd’assegurat ca non podet istare tanta cortesia, gentilesa e balentia che a sa de su cavalieri suo si no in unu sugetu reale e grave; si consolat cun custu sa angustiada; chircat de si consolare, pro non dare indìtziu malu de se a su babbu e a sa mama, e a pustis de duas dies essit in pùblicu. Giai si nch’est andadu su cavalieri; est in gher-ra, binchet a s’inimigu de su re, conchistat tzitades meda, triunfat in batàllias meda, torrat a sa corte, bidet a sa segnora in ue solet, detzidit de dda pedire a su babbu comente paga de sos servìtzios. Su re non si dda cheret dare, ca no ischit chie est, ma in ogna modu, o furada, o de cale si siat àtera manera, s’infanta est isposa sua, e su babbu ddu tenet in ventura manna, ca ant averiguadu ca su tale cavalieri est fìgiu de unu re valorosu de no isco cale regnu, ca creo ca non depet èssere in sa mapa. Su babbu morit, s’infanta erèditat, est re su cavalieri, in duas paràulas; e inoghe benint sos favores a s’i-scudieri e totu sos chi dd’ant agiuadu a pigare in istadu de gasi artu: còjuat a s’iscudieri cun una donzella de s’infanta, chi at a èssere se seguru sa chi est istada paralimpa in sos amores, chi est fìgia de unu duca de sos mannos.

– Cussu pedo, e a pagu sas brullas, – aiat naradu Sancho – a cussu m’atengo, ca totu, pro filu e pro segnu, depet capitare pro sa segnoria bostra mutende·si su Cavalieri de sa Trista Figura.

– Non dudes Sancho, – aiat torradu don Chisciote – ca de sa matessi manera e cun sos matessi passos chi apo contadu pigant e ant pigadu sos cavalieris errantes a èssere res e imperadores. Como bastat a abbaidare cale re de cristianos o paganos tenet gherra e tenet fìgia ermosa; ma già at a èssere tempus de ddoe pensare ca comente t’apo naradu in antis tocat a bogare fama in aterue in antis de acudire a sa corte. E mi mancat àteru puru: ca s’in casu ca ddo’at re cun gherrra e cun fìgia ermosa, e chi deo apa bogadu fama incredìbile in totu s’universu, no isco comente, s’at a agatare chi tèngio erèntzia de res, o a su mancu fradile de imperadore; ca su re non m’at a chèrrere dare sa fìgia, si in antis no ischit bene custu, mancari prus ddu meressant sos fatos meos famados; de gasi chi pro custa falta timo de pèrdere su chi su bratzu meu at bene merèssidu. Est beru puru ca deo so hi-dalgo de logu connotu, de possessione e propiedade e tèngio deretu

Page 194: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

194

Don Chisciote de sa Màntzia

a chimbighentos soddos de cumpensatzione pro sas ofesas, e diat pòdere èssere ca su sàbiu chi diat iscrìere s’istòria mea at a esaminare de gasi sa parentela mea e discendèntzia, chi m’agate su de chimbe o ses nebodes de su re. Ca depes ischire, Sancho, ca ddo’at duas genias de erèntzias in su mundu: sos chi giughent e derivant sa discendènt-zia dae prìntzipes e monarcas, chi a bellu a bellu su tempus at isfatu, e sunt finidos in punta, comente piràmide posta a fundu in susu; àteros beniant dae gente bassa, e sunt pighende de gradu in gradu, finas a èssere segnores mannos. De modu chi sa diferèntzia est chi sos unos fiant e giai non sunt, e àteros sunt e giai non fiant; e deo dia pòdere èssere de custos, chi a pustis de averiguadu diat pòdere èssere su printzìpiu meu mannu e famadu, e duncas si diat dèpere cuntentare su re sogru meu, chi ddu diat èssere; e si nono s’infanta mi depet chèrrere de manera chi mancari su babbu iscat bene ca so fìgiu de un’abbajolu mi depet ammìtere pro segnore e isposu; e si nono est a dda furare e leare a ue prus mi pragat; ca su tempus e sa morte at a acabbare s’arrennegu de sa famìllia sua.

– Inoghe ddo’intrat puru – aiat naradu Sancho – su chi narant unos cantos maladitos: “Non pidas pro praghere su chi podes leare a fortza”; mancari siat mègius nàrrere: “Mègius sàrtiu de mata chi preghiera de bonòmines”. Ddu naro ca si su segnor re, sogru bostru, non diat chèrrere tzèdere a dd’intregare sa segnora infanta, s’ùnica, comente narades bois, est a dda furare e tramudare. Ma su dannu est chi in s’ìnteri chi torreis a paghe e bos godais in paghe de su re-gnu, su pòveru iscudieri at a pòdere abarrare a geunu in custu de sos favores. Si no est chi sa donzella paralimpa, chi depet èssere mugere sua, essit cun s’infanta, e issu colat cun issa sa mala ventura, bassu chi su chelu òrdinet àteru; ca, creo deo, de seguru si dd’at a pòdere dare su segnore suo comente isposa legìtima.

– Cussu non ddo’at chi dda leet – aiat naradu don Chisciote.– E issara comente siat – aiat rispostu don Chisciote –, nos de-

pimus petzi invocare a Deus, e lassare cùrrere sa sorte in ue mègius dd’at a incaminare.

– Fatzat Deus – aiat rispostu don Chisciote – comente disìgio deo e tue Sancho, tenes bisòngiu, e malu siat chie pro malu si tenet.

Page 195: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

195

Miguel de Cervantes

– Siat pro Deus, – aiat naradu Sancho – ca deo cristianu betzu so, e pro èssere conte custu mi bastat.

– E ti nd’avantzat puru – aiat naradu don Chisciote –, e si no ddu esseres, non faghet nudda; ca essende deo re ti potzo dare nobiltade sena chi dda còmpores nen mi serbas cun nudda. Ca faghende·ti conte, acò inoghe cavalieri, e nàrgiant su chi chèrgiant; ca ddis at a bènnere a mala bògia a ti nàrrere segnoria.

– E balla si deo no apa a ischire autorizare su litadu! – aiat na-radu Sancho.

– Dictado depes nàrrere, non litado – aiat naradu su mere. – Siat de gasi – aiat rispostu Sancho Panza. – Naro ca dia ischire

bene acomodare, ca una borta fia missu de una cufradia e mi de-ghiat de gasi sa roba de missu ca naraiant totus ca tenia presèntzia pro pòdere èssere priore de sa cufradia etotu. E it’at a èssere cando mi pòngia unu mantu ducale a subra, o mi besta de oro e de perlas a sa moda de conte istràngiu? Naro ca m’ant a bènnere a bìdere dae chentu legas.

– As a pàrrere bene – aiat naradu don Chisciote –, ma at a èsse-re mègius chi ti seghes sa barba a s’ispissu; ca comente dda giughes de gasi fita, e male posta, si no ti dda segas a resòrgia ogna duas dies a su mancu, a tiru de iscopeta s’at a bìdere su chi ses.

– Eh – aiat rispostu Sancho –, bastat a leare unu barbieri e ddu tènnere salariadu in domo. E si diat àere bisòngiu dd’apo a fàghere bènnere in fatu meu, comente capuistallieri de grande.

– E tue comente dd’ischis – aiat pregontadu don Chisciote – chi sos grandes giughent in fatu sos capuistallieris?

– Como bos ddu naro – aiat rispostu Sancho. – Sos annos pas-sados so istadu unu mese in sa corte, e in ie apo bidu ca, passigen-de unu segnore piticheddeddu, chi naraiant ca fiat grande meda, un’òmine ddu poniat in fatu a caddu a ue si siat chi andaret, chi pariat chi fiat sa coa sua. Apo pregontadu pro ite cuddu òmine non s’uniat a s’àteru, ma fiat semper in fatu suo. M’ant rispostu ca fiat su capuistallieri suo, e chi fiat usu de grandes de ddos giùghere in fatu. Dae issara dd’isco de gasi bene ca mai prus mi dd’apo ismentigadu.

– Naro ca tenes resone – aiat naradu don Chisciote –, e chi de

Page 196: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

196

Don Chisciote de sa Màntzia

gasi podes giùghere a su barbieri; ca sos usos non sunt bènnidos totu paris, ne ddos ant imbentados in una, e tue podes èssere su primu conte chi giugat in fatu a unu barbieri; e est finas de prus cunfiantza a fàghere sa barba chi no a seddare unu caddu.

– Su de su barbieri est a càrrigu meu – aiat naradu Sancho –, e a càrrigu bostru siat su chircare de èssere re e de mi fàghere conte.

– De gasi at a èssere – aiat rispostu don Chisciote.E artziende sos ogros aiat bidu su chi amus a nàrrere in s’àteru

capìtulu.

Page 197: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

197

cAPÌtulu XXii

De sa libertade chi aiat dadu don Chisciote a paritzos disditza-dos chi, a dolu mannu issoro, nche ddos fiant leende a ue non cheriant andare

Contat Cide Hamete Benengeli, autore aràbigu e mantziegu, in cu-sta istòria gravìssima, altisonante, ùmile, gradèvole e fantasiosa, chi a pustis chi don Chisciote de sa Màntzia famadu e s’iscudieri San-cho Panza aiant arresonadu comente amus riferidu a sa fine de su capìtulu bintunu, don Chisciote aiat artziadu sos ogros e aiat bidu ca in su caminu suo fiant benende dòighi òmines a pee, infilados che perlas in una cadena manna de ferru, in tzugru, e totus amma-netados. E fiant benende cun issos duos òmines a caddu e duos a pee; sos a caddu, cun iscopetas, e sos a pee, cun dardos e ispadas: e comente Sancho Panza ddos aiat bidos aiat naradu: – Custa est una cadena de galeotos, fortzados de su re, chi andat a sas galeras.

– Comente fortzados? – aiat pregontadu don Chisciote. – Est possìbile chi su re fortzet a calicunu?

– Non naro cussu – aiat rispostu Sancho –, ma chi est gente chi pro sos delitos suos est cundennada a serbire a su re in sas galeras, a fortza.

– Siat comente siat – aiat torradu don Chisciote –, custa gente, mancari ddos leent, andat pro fortza e non de volontade issoro.

– De gasi est – aiat naradu Sancho. – E issara – aiat naradu su mere –, inoghe incàssiat s’esecutzio-

ne de s’arte mea: de disfàghere fortzas e sucùrrere e agiuare a sos disgratziados.

– Mirade – aiat naradu Sancho –, ca sa giustìtzia, chi est su re etotu, non faghet fortza ne agràviu a custa gente, ma ddos castigat comente pena de sos delitos issoro.

A custu puntu fiat lòmpida sa cadena de sos galeotos e don

Page 198: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

198

Don Chisciote de sa Màntzia

Chisciote totu cumpridu aiat pedidu a sos chi fiant de guàrdia de tènnere sa gentilesa de dd’informare e de ddi nàrrere sa càusa o càu-sas chi fiant leende cudda gente de cudda manera.

Una de sas guàrdias a caddu aiat rispostu ca fiant galeotos, gen-te de Sa Majestade Sua su Re, chi fiat andende a sas galeras, e chi non ddo’aiat àteru de nàrrere, ne issu depiat ischire de prus.

– Mancari de gasi – aiat torradu don Chisciote –, dia chèrrere ischire a distintu de ognunu de issos sa càusa de sa disgràtzia sua.

Aiat agiuntu a custas àteras e tantu cumpridas resones pro ddos cumbìnchere a ddi nàrrere su chi disigiaiant chi s’àtera guàrdia a caddu dd’aiat naradu: – Mancari tengiamus inoghe su registru e s’àutu de sas sentèntzias de ognunu de custos malaventurados, no est tempus custu de ddos firmare a ddas bogare e a ddas lèghere; andade e pedide·si·ddu a issos etotu, chi issos dd’ant a nàrrere si cherent, ca già ant a chèrrere, ca est gente chi tenet gustu de fàghere e nàrrere villiacherias.

Cun custa lissèntzia, chi don Chisciote s’aiat leadu finas si non si dd’esserent dada, fiat acostadu a sa cadena e a su primu dd’aiat pregontadu pro cales pecados fiat in cudda cunditzione. Issu dd’aiat rispostu ca pro èssere innamoradu fiat in cudda manera.

– Pro cussu ebbia? – aiat torradu don Chisciote. – Ca si pro innamorados mandant a sas galeras, dae como at a èssere chi deo dia pòdere istare voghende in ie.

– Non sunt sos amores chi bois pensades, – aiat naradu su ga-leoto – ca sos meos fiant chi aia chertu tantu a una canistedda de roba de sabunare, prena de pannos, chi dd’apo abratzada cun megus de gasi a forte, ca si non mi dd’aiat leada sa giustìtzia a fortza, finas a como no dd’aia lassada de volontade mea. Fiat in flagrante, non ddo’at àpidu turmentu; s’est concruida sa càusa, m’ant dadu chentu a palas, e a agiunghidura tres giustos giustos de grìbbia, e finidu su contu.

– Ite sunt sas grìbbias? – aiat pregontadu don Chisciote.– Sas grìbbias sunt sas galeras – aiat rispostu su galeoto.Chi fiat unu pitzocu de un’edade de bintibator annos, e aiat na-

radu ca fiat de Piedrahíta. Su pròpiu aiat pregontadu don Chiscote

Page 199: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

199

Miguel de Cervantes

a su segundu, chi no aiat torradu paràula, dae cantu fiat tristu e ma-lincònicu; ma aiat rispostu pro issu su primu e aiat naradu: – Custu segnore est unu canarinu, chèrgio nàrrere, sonadore cantadore.

– E it’est? – aiat repìtidu don Chisciote. – Pro èssere sonadores e cantores andant puru a sas galeras?

– Sisse, – aiat rispostu su galeoto – ca non ddo’at peus cosa de cantare in s’angùstia.

– Antis deo apo intèndidu narende – aiat naradu don Chisciote – chi a chie cantat sos males ispantat.

– Inoghe est a s’imbesse, – aiat naradu su galeoto – ca a chie cantat una borta pranghet totu sa vida.

– No ddu cumprendo – aiat naradu don Chisciote.Ma una de sas guàrdias dd’aiat naradu:– Su cavalieri, cantare in s’angùstia si narat intre custa gente

non santa cunfessare in su turmentu. A custu pecadore dd’ant dadu turmentos e at cunfessadu su delitu, chi fiat èssere furone, chi est èssere ladrone de bèstias, e pro àere cunfessadu dd’ant cundennadu a ses annos de galera, a prus de dughentos atzotos, chi tenet giai in palas; e est semper pensamentosu e tristu, ca sos àteros ladrones chi in ie abarrant e inoghe sunt ddu maltratant e annichilant, e ingiùliant e ddu tenent in pagu, ca at cunfessadu e no at tentu àni-mos de nàrrere nono. Ca issos narant unu no tenet sas matessi lìte-ras de unu ei, e chi betze ventura tenet unu delincuente, chi est in sa limba sua sa vida o sa morte sua, e no in sas de sos testimòngios e provas; e pro me no est chi siant meda foras de caminu.

– E deo ddu cumprendo de gasi – aiat rispostu don Chisciote.Chi, passende a su de tres, aiat pregontadu su pròpiu de in

antis e cuddu, deretu e cun indiferèntzia meda, aiat rispostu e aiat naradu: – Deo ando pro chimbe annos a sas segnoras grìbbias pro mi mancare deghe ducados.

– E deo nd’apo a dare binti de bona gana – aiat naradu don Chisciote – pro bos liberare dae custu fastizu.

– Custu mi paret – aiat rispostu su galeoto – comente chi tenet dinari in mare biu e est morende de fàmene, sena tènnere a ue com-porare su chi dd’abbisòngiat. Ddu naro ca si a tempus suo aia tentu

Page 200: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

200

Don Chisciote de sa Màntzia

cussos binti ducados chi bois como m’oferides, aia untu cun issos sa pinna de s’iscrivanu e abbivadu s’ingèniu de su procuradore, de manera chi oe mi bidia in mesu de sa pratza de Zocodover, de Tole-do133, e no in custu caminu, acapiadu comente lebreri; ma Deus est mannu: passèntzia, e bastat.

Fiat passadu don Chisciote a su de bator, chi fiat un’òmine de cara veneràbile, cun una barba bianca chi ddi lompiat a petorras; chi intendende pregontende sa càusa chi fiat in ie, aiat cumintzadu a prànghere e no aiat torradu paràula; ma su de chimbe cundenna-dos ddi fiat serbidu de limba e aiat naradu: – Custu òmine onradu andat pro bator annos a sas galeras, a pustis de àere passigiadu in sos caminos sòlitos, bestidu, in pompa, e a caddu134.

– Cussu est – aiat naradu Sancho Panza –, a su chi mi paret a mie, èssere essidu a sa birgòngia.

– De gasi est – aiat torradu su galeoto-; e sa neghe ca dd’ant dadu custa pena est de èssere istadu rufianu, e de totu su corpus puru. Chèrgio nàrrere ca custu cavalieri andat pro rufianu e pro tènnere puru carchi cosa de majàrgiu.

– De no dd’àere agiuntu cussas cosas – aiat naradu don Chi-sciote –, pro rufianu ebbia non meressiat issu de andare a vogare in sas galeras ma a ddas cumandare e a nd’èssere generale. Ca no est de gasi comente chèrgiat su mestieri de rufianu; ca est mestieri de discretos e netzessàrios meda in sa repùblica bene ordinada, e chi no ddu diat fàghere si non gente bene nàschida; e ddoe diat chèr-rere puru esaminadore e ispetore de sos tales, comente ddoe sunt de sos àteros mestieris, cun albo ufitziale, comente mercantes, e de custa manera si diant iscansare males meda chi si càusant ca ddoe sunt in custu mestieri e arte gente idiota e pagu esperta, ca sunt femineddas de pagu prus o mancu, pagigheddos e rufianos de pa-gos annos e de pagu esperièntzia, chi a s’ocasione prus netzessària, e cando ddo’at bisòngiu de dare una trassa chi importet, si ddis ghiddiant su pane intre sa buca e sa manu, e no ischint cale est sa

133) Pratza in ue ddoe abitaiat delincuentes.134) Sos cundennados pro fatùgios faghiant unu caminu preistabilidu a caddu de s’àinu.

Page 201: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

201

Miguel de Cervantes

manu destra. Dia chèrrere andare a in antis e dare sas resones chi cumbeniat fàghere sèberu de sos chi in sa repùblica depiant tènnere unu mestieri tantu netzessàriu; ma no est su logu adatu; una die dd’apo a nàrrere a chie potzat provìdere e remediare. Como naro ebbia ca sa pena chi m’at causadu a bìdere custos pilos canos e custa cara veneràbile in tanta fadiga, pro rufianu, mi dd’at leada s’agiun-ghidura de èssere majàrgiu. Finas si isco ca non ddo’at maias in su mundu chi potzant mòvere e fortzare sa volontade, comente carchi simpre pensat; ca est lìberu s’arbìtriu nostru, e non ddo’at erba ne incantu chi ddu fortzet. Su chi solent fàghere carchi feminedda simpre e carchi mintzidiosu villiacu est carchi misturu e velenu chi ammàchiant a sos òmines, faghende crèere chi tenent fortza pro fàghere chèrrere bene, sende, comente naro, cosa impossìbile fortzare sa volontade.

– De gasi est, – aiat naradu su betzu bonu – e in beridade, segnore, in su de majàrgiu non tenia neghe; in su de rufianu no ddu potzo negare. Ma mai apo pensadu ca faghia male: ca totu s’intentzione mea fiat ca ognunu s’ispidientaret e biveret in paghe e trancuillidade, sena brigas nen penas; ma non m’est serbidu a nud-da cuddu disìgiu bonu pro lassare de andare a ue no iseto de torrare, cunsideradu su càrrigu de sos annos e unu male de orina chi tèngio, chi non mi lassat pausare un’iscuta.

E inoghe aiat torradu a prànghere, comente in antis; e Sancho nd’aiat tentu tanta làstima, chi aiat bogadu unu reale de bator dae petorras e si dd’aiat dadu a limòsina.

Don Chisciote aiat sighidu e aiat pregontadu a aterunu su de-litu suo, e cuddu aiat rispostu cun non prus pagu ma cun prus galliardia meda de su de in antis.

– Deo so inoghe ca mi so ispassiadu tropu cun duas sorrastras meas e cun àteras duas sorres chi non fiant meas; in fines, mi so ispassiadu tantu cun totus, chi dae s’ispàssiu est crèschida sa pa-rentela de gasi imboligada, chi non ddo’at diàulu chi dda decraret. M’apo provadu totu, est faltadu su favore, no apo tentu dinari, mi so bidu a puntu de pèrdere su gùturu, m’ant sententziadu a sas ga-leras pro ses annos, apo cunsentidu: est su castigu de sa neghe mea.

Page 202: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

202

Don Chisciote de sa Màntzia

So pitzocu: duret sa vida, ca in issa totu si lograt. Si bois, segnor ca-valieri, giughides carchi cosa pro sucùrrere a custos poveritos, Deus bos dd’at a pagare in su chelu, e nois amus a tènnere in sa terra coidadu de pregare a Deus in sas oratziones nostras pro sa vida e sa salude bostra, chi siat de gasi longa e bona comente sa presèntzia bona bostra meresset.

Custu fiat bestidu de istudiante, e aiat naradu una de sas guàr-dias ca fiat bonu faeddadore e ischidu meda.

A pustis de totu custos ddo’aiat un’òmine de bella presèntzia, de unos trinta annos, ma chi abbaidende poniat unu pagu un’ogru in s’àteru. Fiat acapiadu in manera diferente dae sos àteros, ca giu-ghiat una cadena in su pee, de gasi manna, chi dd’imboddiaiat totu su corpus, e duas anellas in tzugru, s’una in sa cadena e s’àtera de sas chi mutint guardaamigu o pee de amigu, dae ue calaiant duos ferros chi lompiant a chintzu, in ue si aferraiant duas manetas, in ue giughiat sas manos, serradas cun unu luchete mannu, de manera chi nen cun sas manos podiat lòmpere a buca, nen podiat abbas-sare sa conca a lòmpere a sas manos. Don Chisciote aiat pregonta-du comente mai cuddu òmine giughiat prus cadenas de sos àteros. Dd’aiat rispostu sa guàrdia ca cuddu ebbia teniat prus delitos de totu sos àteros paris, e ca fiat tantu atrividu e villiacu de gasi mannu, chi mancari ddu giugherent de cudda manera, non fiant seguros de issu, ma timiant pro non si nche fuire.

– Ite delitos podet tènnere – aiat naradu don Chisciote –, si no ant merèssidu prus penas de nche ddu fulliare a sas galeras?

– Dd’ant dadu deghe annos – aiat torradu sa guàrdia –, chi est comente sa morte tzivile. Non ddo’at de ischire àteru si non chi custu bonòmine est Ginés de Pasamonte famadu, ca pro àteru nùmene mutint Ginesillo de Parapilla.

– Su cummissàriu – aiat naradu issara su galeoto –, a bellu, e non iscobèrrere nùmenes e paranùmenes. Mi narant Ginés e no Ginesillo, e Pasamonte est s’erèntzia mea e non Parapilla, comente narat vostè; e chi ognunu s’abbàidet a issu, chi est mègius.

– Faedde cun prus pagu tonu – aiat torradu su cummissàriu –, segnor ladrone de meda, si non cheret chi dda fatzat calliare, a dolu

Page 203: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

203

Miguel de Cervantes

mannu suo. – Già est beru – aiat rispostu su galeoto – chi como so andende

in manos de Deus; ma una die at a ischire calicunu si mi narant Ginesillo de Parapilla o nono.

– Eà, non ti mutint de gasi, mintzidiosu? – aiat naradu sa guàr-dia.

– Eja, – aiat rispostu Ginés – ma deo apo a fàghere in modu chi non mi mutant, o dd’apo a risòrvere in ue naro intre dentes. Su cavalieri, si tenides carchi cosa de nos dare, dage·nos·ddu como, e bage cun Deus; ca giai infadat su de chèrrere ischire de sas vidas angenas; e si cherides connòschere sa mea, iscais ca so Ginés de Pa-samonte, chi sa vida dd’ant iscrita custos pòddighes mannos.

– Narat sa beridade, – aiat naradu su cummissàriu – ca issu etotu at iscritu s’istòria sua, ca non ddo’at àteru, e lassat su libru impignadu in presone, a dughentos reales.

– E penso de ddu riscatare – aiat naradu Ginés – mancari esse-rent dughentos ducados.

– De gasi bonu est? – aiat naradu don Chisciote.– Est de gasi bonu, – aiat rispostu Ginés – chi mal annu pro

Lazarillo de Tormes135 e pro totu sos de cuddu gènere s’ant a iscritu o ant a iscrìere. Su chi bos isco nàrrere est chi tratat beridades, e chi sunt beridades de gasi bellas e de gasi donosas, ca non ddoe podet àere fàulas chi si dd’ugualent.

– E comente s’intìtulat su libru? – aiat pregontadu don Chi-sciote.

– Sa Vida de Ginés de Pasamonte – aiat rispostu issu etotu. – E finidu est? – aiat pregontadu don Chisciote.– Comente faghet a èssere finidu – aiat rispostu issu –, si galu

no est finida sa vida mea? Su chi est iscritu est dae sa nàschida mea finas a su puntu chi custa ùrtima borta m’ant fulliadu a sas galeras.

– Issara àteras bortas ddoe seis istadu? – aiat naradu don Chi-sciote.

– Pro serbire a Deus e a su re, ateruna borta ddoe so istadu

135) Libru cunsideradu su primu de sa literadura picaresca.

Page 204: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

204

Don Chisciote de sa Màntzia

bator annos, e già isco ite sabore tenet su bistocu e su fuste, – aiat rispostu Ginés – e non mi pesat meda de ddoe andare, ca in ie apo a finire su libru meu, ca mi mancant cosas meda de nàrrere, e in sas galeras de Ispagna ddo’at prus sussegu de su chi diat bisongiare, mancari non siat meda su bisòngiu pro su chi depo iscrìere, ca dd’i-sco de memòria.

– Abbistu pares – aiat naradu don Chisciote.– E disditzadu, – aiat rispostu Ginés – ca semper sas disditzas

persighint a su bonu ingèniu. – Persighint a sos villiacos – aiat naradu su cummissàriu.– Già dd’apo naradu, su cummissàriu – aiat rispostu Pasamon-

te –, de andare a bellu; ca cuddos segnores no dd’ant dadu cussa pèrtiga pro maltratare a sos poveritos chi semus inoghe, ma pro nos ghiare e giùghere a ue Sa Majestade Sua Su Re cumandat. Si nono, pro sa vida de...basta! Ca diat pòdere èssere chi esserent carchi die in sa roba sas mantzas chi ant fatu in sa locanda; e ognunu si càlliet, e bivat bene, e faeddet mègius, e caminemus; chi già est brulla meda custa.

Su cummisàriu aiat artziadu sa pèrtiga in artu pro iscùdere a Pasamonte, in risposta de sas minetzas suas; ma don Chisciote si fiat postu in mesu, e dd’aiat pedidu de no ddu maltratare, ca non fiat meda chi su chi giughiat de gasi meda acapiadas sas manos giu-gheret de gasi tantu isorta sa limba. E furriende· si a totu sos de sa cadena aiat naradu: – De totu su chi m’ais naradu, frades caros, apo bogadu a pìgiu ca mancari bos ant castigadu neghe de boisàteros, sas penas chi depides patire non bos agradant meda, e chi andades a issas a mala bògia; e chi diat pòdere èssere chi su pagu ànimu chi cuddu at tentu cun su turmentu, sa falta de dinari de custu, su pagu favore de s’àteru e in fines su giudìtziu tortu de su giùighe, siat istadu càusa de sa perditzione bostra, e de no èssere essidu cun sa giustìtzia chi dae sa parte bostra teniais. Totu custu si mi presentat como a mie in conca, de manera chi est narende·mi, cumbinchende a finas fortzende, chi ammustre cun bois s’efetu pro chi su Chelu m’at postu a su mundu, e m’at fatu professare in s’òrdine de cavalleria chi professo, e su votu chi in issu apo fatu de favorèssere a sos bisongiosos e oprimidos de sos ma-

Page 205: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

205

Miguel de Cervantes

jores. Ma, sigomente isco ca una de sas calidades de sa prudèntzia est chi su chi si podet fàghere a sas bonas non si fatzat a sas malas, chèrgio pedire a custos segnores guardianos e cummissàriu chi fatzant su pra-ghere de bos iscapiare e lassare andare in paghe; ca no ant a mancare àteros chi serbant a su re in mègius ocasiones; ca mi paret casu duru fàghere iscraos sos chi Deus e sa Natura ant fatu lìberos. Cantu prus, segnoras guàrdias – aiat agiuntu don Chisciote –, ca custos pòveros no ant fatu nudda contra a bois. In ie si dd’apat ognunu cun su pecadu suo; Deus ddo’at in su chelu, chi non discòidat de castigare a su malu, nen de premiare a su bonu, e no andat bene chi sos òmines onrados siant butzinos de sos àteros òmines, no andende·ddi nudda in cuddu. Pedo custu masedu meda e sussegadu, pro chi tèngia, si cumprides, cosa de bos torrare gràtzias; e si cun praghere no dd’ais a fàghere custa lantza e custa ispada, cun su valore de su bratzu meu, ant a fàghere chi ddu fatzais a fortza.

– Donosa tontesa! – aiat rispostu su cummissàriu. – Bonu est su garbu chi nde seis est essidu a sa fine! Sos fortzados de su re cheret a ddi lassare, comente chi tengiamus autoridade pro ddos liberare, o vostè dda tenneret pro nos ddu cumandare! Andet in ora bona in su caminu suo, e s’adderetze cussu batzinu chi giughet in conca, e non chirchet tres pees a su gatu.

– Bois seis su gatu, e su ratu e su villiacu! – aiat rispostu don Chisciote.

E narende e faghende, aiat atacadu contra a issu de gasi de repente, chi, sena chi tenneret su tempus de si pònnere in defensa, dd’aiat iscutu a terra, fertu male dae una lantzada; e ddi fiat capitadu bene, ca fiat su de s’iscopeta. Sas àteras guàrdias fiant abarradas mudas e ispantadas dae su fatu no isetadu; ma torrende in se aiant postu manu a s’ispada sos a caddu, e sos a pee a sos dardos, e aiant atacare a don Chisciote, chi cun sussegu meda ddos isetaiat; e sena duda dd’aiat passada male, si sos galeotos, bidende s’ocasione chi si ddis oferiat de lograre sa libertade, no dda diant procurare, procurende de segare sa cadena in ue fiant infilados. Fiat sa rivolta de manera chi sas guàrdias siat pro acudire a sos galeotos, chi s’iscapaiant, siat pro atacare a don Chisciote, chi ddos atacatia, no aiant fatu cosa chi esseret bàlida.

Page 206: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

206

Don Chisciote de sa Màntzia

Sancho dae parte sua aiat agiuadu a isprèndere a Ginés de Pa-samonte, chi fiat su primu chi fiat saddiadu in sa campana lìberu e ispresu, e atachende a su cummissàriu rutu, dd’aiat leadu s’ispada e s’iscopeta chi puntende a unu e signalende a s’àteru, sena mancu isparare, non fiat abarrada guàrdia in totu su campu, ca si nche fiant fuidos, siat dae s’iscopeta de Pasamonte siat dae sas pedradas meda chi giai sos galeotos lìberos ddis iscudiant.

Sancho si fiat intristidu meda de custu fatu, ca si ddi rapresen-taiat chi sos chi fiant fuende depiant dare sa nova de su casu a sa Santa Hermandad chi, a campanas a repicu, diat essire a chircare a sos delincuentes, e de gasi si dd’aiat naradu a su mere, e dd’aiat pedidu de si nch’andare deretu dae in ie e de s’imboscare in sa serra, chi fiat acanta.

– Andat bene, – aiat naradu don Chisciote – ma deo isco su chi tocat a fàghere como.

E mutende a totu sos galeotos, chi fiant avolotados e aiant ispo-giadu a su cummissàriu finas a ddu lassare nudu, si ddi fiant postos totu a inghìriu a bìdere ite ddi cumandaiat e de gasi ddis aiat nara-du: – De gente bene nàschida est torrare gràtzias a sos benefìtzios chi retzint, e unu de sos pecados chi prus a Deus ofendet est s’in-gratitùdine. Ddu naro ca giai ais bidu, segnores, cun esperièntzia manifesta, su chi dae me ais retzidu; chi in paga diat chèrrere e est sa volontade mea chi carrigados de cussa cadena chi apo leadu dae sos tzugros bostros, deretu bos pongiais in caminu e andeis a sa tzitade de El Toboso, e in ue bos presenteis in dae in antis de sa segnora Dultzinea del Toboso, e ddi nargiais ca su cavalieri suo, su de sa Tri-sta Figura, bos mandat a invocare, e ddi conteis, puntu pro puntu, totu sos chi at tentu custa aventura famada finas a bos pònnere in sa libertade disigiada; e, fatu custu, ais a pòdere andare a ue si siat chi chergiais, a sa bona ventura.

Aiat rispostu pro totus Ginés de Pasamonte, e aiat naradu: – Su chi sa segnoria bostra nos cumandat, est impossìbile de totu impos-sibilidade a ddu cumprire, ca non podimus andare paris in sos ca-minos, ma solos e partzidos, e ognunu a sa parte sua, chirchende de si pònnere in sas intragnas de sa terra, pro no èssere agatadu dae sa

Page 207: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

207

Miguel de Cervantes

Santa Hermandad, chi, de seguru, at a essire in chirca nostra. Su chi sa segnoria bostra podet fàghere, e est giustu chi fatzat, est mudare custu afoghìgiu de sa segnora Dultzinea del Toboso in carchi entidade de avemarias e credos, chi nois amus a nàrrere pro s’intentzione de sa segnoria bostra, e custa est cosa chi s’at a pòdere cumprire a die e a note, fuende e pausende, in paghe o in gherra; ma pensare chi depi-mus torrare como a èssere iscraos, naro a leare sas cadenas nostras, e nos pònnere in su caminu de El Toboso, est pensare ca como est note, cando galu non sunt sas deghe de mangianu e est pedire a nois cussu comente pedire cosas impossìbiles.

– E balla ca – aiat naradu don Chisciote, giai verenadu – don fìgiu de bagassa, don Ginesillo de Paropillo, o comente bos narant, ais a andare bois solu, sa coa in mesu de ancas, cun totu sas cadenas a coddu.

Pasamonte, chi non fiat pro nudda macu, aende giai cumprèn-didu ca don Chisciote non fiat sàbiu meda, ca aiat fatu cuddu ma-chine de ddis dare sa libertade, bidende·si tratadu de cudda manera, aiat fatu s’ogru a sos cumpàngios, illarghende·si aiant cumintzadu a pròere tantas pedras a subra de don Chisciote chi non si podiat ammuntare cun s’iscudu; e su pòveru Runtzinante non faghiat casu de s’isprone chi si fiat fatu de brunzu. Sancho si fiat postu a segus de s’àinu, e cun issu si difendiat de sa nue e de sa pedrera ca a subra de ambos proiat. Non si fiat pòdidu iscudare de gasi bene don Chi-sciote, chi no ddi piscarent no isco cantas còdulas in su corpus, cun tanta fortza chi nche dd’aiant iscutu a terra; e comente fiat rutu, ddi fiat andadu a subra s’istudiante e dd’aiat leadu su lavamanu dae conca, e dd’aiat dadu cun issu tres o bator corpos a palas e atere-tantos a terra e dd’aiat fatu a pìculos. Dd’aiant leadu una giacheta chi giughiat a subra de sas armas e sas mìgias ddi cheriant leare si sos cambales no ddos aiant istorbados. A Sancho dd’aiant leadu su gabbanu e lassende·ddu in camisa partzende intre issos sos restos de sa batàllia si nche fiant andados ognunu a contu suo pensende prus a si nche fuire dae sa Hermandad, chi timiant, chi de si carrigare sa cadena e andare a si presentare in dae in antis de sa segnora Dultzi-nea del Toboso.

Page 208: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

208

Don Chisciote de sa Màntzia

Fiant abarrados solos molente e Runtzinante, Sancho e don Chisciote; su molente, conchibassu e pensamentosu, iscutulende de pagu in pagu sas origras, pensende chi galu non fiat agabbada sa burrasca de sas pedras chi ddi persighiant sas origras; Runtzinante, a terra acanta de su mere, chi fiat rutu a terra issu puru dae ateruna pedrada; Sancho, in camisa e timende sa Santa Hermandad; don Chisciote, tistu tristu de si bìdere tantu maleparadu dae sos matessi chi ddis aiat fatu tantu bene.

Page 209: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

209

cAPÌtulu XXiii

De su chi fiat capitadu a don Chisciote famadu in Sierra orena, chi fiat una de sas prus aventuras istranas chi in custa istòria berdardera si contant

Bidende·si de gasi maleparadu don Chisciote, aiat naradu a s’iscu-dieri: – Semper, Sancho, dd’apo intèndidu narende, ca su fàghere bene a villanos est fulliare s’abba a mare. Si aia crèidu su chi m’as naradu, aia evitadu custu fastizu; ma oramai est fata; passèntzia e a iscarmentare siat dae como in dae in antis.

– Bois ais a iscarmentare – aiat rispostu Sancho –, cantu deo so turcu; ma giai chi narade ca si m’aiais crèidu bos aiais istraviadu custu dannu, creide·mi como e nd’ais a istraviare unu prus mannu; ca bos fatzo a ischire ca cun sa Santa Hermandad no est contu de cavalleria; ca no dd’interessat pro cantos cavalieris errantes ddo’at duos maravedìs; e ischide chi giai mi paret ca sas saetas suas mi frùschiant in sas origras.

– De natura ses cobardu Sancho – aiat naradu don Chisciote –; ma pro chi non nàrgias ca so trèmpinu e chi mai fatzo su chi mi cussìgias, custa borta chèrgio pònnere in mente a tie e m’illargare dae sa fùria chi tantu times, a una cunditzione: in vida e in morte, mai depes nàrrere a nemos ca deo mi so ritiradu e illargadu dae custu perìgulu pro timòria, ma pro cumpràghere sas preghieras tuas; ca si as a nàrrere àtera cosa as a nàrrere fàulas, e dae como pro issara, ti bogo a faulàrgiu e naro chi naras fàulas e as a nàrrere fàulas totu sas bortas chi ddu dias pensare e nàrrere. E non mi torres nudda: ca petzi su pensare ca m’illargo e ritiro dae carchi perìgulu, mescamente dae custu, chi paret chi giughet un’aizigheddu de umbra de timòria, isto giai pro abarrare, e pro isetare inoghe solu, non sa Santa Hermandad ebbia chi naras e times, ma a sos frades de sas dòighi tribùs de Israele, e sos sete Macabeos, e Càstore e Pollutze, e finas a totu sos frades e

Page 210: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

210

Don Chisciote de sa Màntzia

cufradias chi ddoe sunt in su mundu. – Su me’ – aiat rispostu Sancho –, azi ca su ritirare no est fuire,

ne isperare est sentidu, cando su perìgulu superat s’isperàntzia, e de sàbios est isetare oe pro cras, e non s’aventurare totu in una die. E depides ischire ca, mancari balorde e villanu, galu logro carchi cosa de custu chi mutint bonu sentidu: de gasi chi non bos pentides de àere leadu su cussìgiu meu, ma setzide a Runtzinante, si podides, o si nono, bos apo a agiuare, e ponide·mi in fatu; ca su cherbeddu mi narat ca como tocat a fàghere andare prus sos pees chi non sas manos.

Don Chisciote fiat sètzidu, sena torrare paràula, e, ghiende Sancho cun s’àinu, fiant intrados a unu chirru de Sierra Morena, chi fiat in ie acanta, cun Sancho intentzionadu a dd’atraessare totu e essire al Viso, o a Almodóvar del Campo, e de si cuare carchi die in cuddas malesas, pro no ddos atzapare si sa Hermandad ddos chir-caret. Dd’aiat postu ànimos in custu su bìdere chi dae sa temporada de sos galeotos si fiat sarvada sa dispensa chi giughiat a subra de s’àinu, cosa chi ddi fiat parta unu miràculu, segundu su chi aiant leadu e chircadu sos galeotos.

Comente don Chisciote fiat intradu in cuddos montes si ddi fiat allegradu su coro, ca ddi pariat ca cuddos logos fiant adatos a sas aventuras chi fiat chirchende. Ddi torraiant in conca sos acaessi-mentos meravilliosos chi in soledades e malesas sìmiles fiant capita-dos a cavalieris errantes. Fiat pensende a custas cosas, tantu prenu e trasportadu in issas, chi de peruna àtera s’ammentaiat. Nen Sancho giughiat àteru coidadu – a pustis chi ddi pariat ca fiat caminende in alas seguras – si non de soddisfàghere s’istòmagu cun avantzos chi de su botinu clericale fiant abarrados; e de gasi fiat in fatu de su mere sètzidu a sa feminina in su molente, boghende de unu sacu e ghetende in sa bentre; e no dd’importaiat nudda de agatare ateruna aventura, su tantu chi fiat de gasi.

A custu puntu, aiat artziadu sos ogros e aiat bidu ca su mere aiat paradu, chirchende cun sa punta de sa lantzighedda de artziare no isco ite pacu chi fiat a terra, e s’aiat dadu còidu a dd’agiuare, si teniat bisòngiu; e cando fiat acudidu fiat giai artziende cun sa punta

Page 211: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

211

Miguel de Cervantes

de sa lantzighedda unu cabidale e una valìgia atacada, mesu pudri-gados, o totu pudrigados, e isfatos. Ma pesaiat tantu chi Sancho si nde fiat dèpidu calare a ddos leare, e su mere dd’aiat naradu de abbaidare su chi ddoe fiat in sa valìgia.

Dd’aiat fatu in presse Sancho, e mancari sa valìgia fiat serrada cun una cadena e luchete, dae cantu fiat segada e pudrigada aiat bidu su chi ddoe fiat, est a nàrrere bator camisas de olanda delicada e àteras cosas de pannu non prus pagu primorosas chi lìmpias, e in unu pannigheddu aiat agatadu unu murigheddu de iscudos de oro; e comente ddos aiat bidos aiat naradu: – Beneitu siat totu su chelu, chi nos at ofertu un’aventura chi siat de profetu!

E chirchende galu, aiat agatadu unu diàriu, totu pintadu a finu a finu. Custu dd’aiat pedidu don Chisciote e dd’aiat naradu de regòllere su dinari e de si ddu mantènnere. Dd’aiat basadu sa manu Sancho pro su favore, e isvaligende sa valìgia de sa biancheria, dd’aiat posta in su sacu de sa dispensa. E bidu totu don Chisciote aiat naradu: – Mi paret Sancho e no est possìbile chi siat àteru, chi carchi caminante chi s’est pèrdidu est coladu in custa serra e assachiende·ddu malandrinos ddu depent àere mortu, e dd’ant ba-tidu a interrare in custa ala cuada.

– Non podet èssere – aiat rispostu Sancho –, ca si esserent la-drones, no aiant lassadu inoghe custu dinari.

– Tenes resone – aiat naradu don Chisciote –, e de gasi no intzerto nen cumprendo ite podet èssere custu; ma iseta: amus a bìdere si in custu diàriu ddo’at carchi cosa iscrita in ue podimus averiguare e connòschere su chi disigiamus.

Dd’aiat abertu e sa prima cosa chi aiat agatadu iscrita comen-te in una bruta còpia mancari iscrita bene, fiat unu soneto, chi leghende·ddu a forte pro ddu fàghere a intèndere a Sancho puru naraiat de gasi:

O est privu Amore de connoschimentu o est tropu crudele, o no est mea pena che a s’ocasione chi mi cundennat a sa genia prus mala de turmentu.

Page 212: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

212

Don Chisciote de sa Màntzia

Ma si Amore est deus, est argumentu chi totus ischint, e est resone bona chi unu deus non siat crudele. E chie ordinat custu chi adoro, malu afrigimentu? Si naro chi seis, Filide, no est tzertu; chi tantu male in bene istat, nen mi benit dae chelu custa ruina. Luego apo a mòrrer’, chi est su prus tzertu; chi a male chi sa càusa non s’iscat miràculu est intzertare sa meighina.

– Dae custa trova – aiat naradu Sancho – non si podet ischire nudda, si no est chi dae custu filu chi est inoghe si boghet s’atzola de totu.

– Ite filu est inoghe? – aiat naradu don Chisciote.– Mi paret – aiat naradu Sancho – su me’, ca ais mentuadu unu

filu.– Apo naradu Fili – aiat rispostu don Chisciote –, e custu de

seguru est su nùmene de sa dama chi si lamentat s’autore de custu soneto; e de seguru chi depet èssere poeta resonèvole, o deo isco pagu de arte.

– Issara – aiat naradu Sancho – sa segnoria bostra nd’ischit puru de trovas?

– E prus de su chi tue pensas – aiat rispostu don Chisciote –; e dd’as a bìdere cando giugas una lìtera, iscrita in versu dae printzìpiu a fine, a sa segnora mea Dultzinea del Toboso. Ca chèrgio chi iscas, Sancho, chi totu o sos prus cavalieris errantes de s’edade passada fiant trovadores mannos e musitzistas mannos; chi custas duas abilesas o gràtzias, pro mègius nàrrere, sunt annessas a sos innamorados errantes. Est beru chi sas grobbas de sos cavalieris colados tenent prus de ispìri-tu chi non de primore.

– Sighide a lèghere, – aiat naradu Sancho – chi già ais a agatare carchi cosa chi nos soddisfet.

Aiat giradu sa pàgina don Chisciote, e aiat naradu: – Custu est prosa e paret una lìtera.

Page 213: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

213

Miguel de Cervantes

– Una lìtera missiva136, su me’? – aiat pregontadu Sancho.– A printzìpiu paret de amore ebbia – aiat rispostu don Chi-

sciote.– E issara leghide a forte – aiat naradu Sancho –; ca mi pra-

ghent meda custas cosas de amore.– Andat bene – aiat naradu don Chisciote.E leghende·dda a forte, comente si dd’aiat pedidu Sancho, aiat

bidu ca naraiat de gasi:

Sa promita tua farsa e s’isventura mea bera mi giughent a alas a ue in antis ant a torrare a sas origras tuas sas novas de sa morte mea chi sas resones de sos lamentos meos. M’as respintu, oh ingrata, pro chie tenet de prus, non pro chie balet de prus chi non deo; ma si sa virtude esseret richesa chi s’istimaret non dia imbidiare deo ditzas angenas nen dia prànghere disditzas meas. Su chi at pesadu s’ermosura tua ant imboladu sas òperas; pro issa cumprendia ca fias ànghelu, e pro cuddas connosco ca ses fèmina. Ista in paghe, causadora de sa gherra mea, e fatzat su chelu chi sos ingannos de s’isposu tuo istent semper ammuntados, pro chi tue non ti pentas de su chi as fatu e deo non mi venghe de su chi non disìgio.

Finende de lèghere sa lìtera aiat naradu don Chisciote: – Si podet cumprèndere ebbia chi chie dd’at iscrita est un’amante disdignadu.

E isfogende giai totu su diàriu, aiat agatadu àteros versos e lìte-ras, chi calicunu dd’aiat pòdidu lèghere e àteros nono; ma su chi totu cunteniant fiant lamentos, allegrias, disisperos e isperas, favores e disdignos, solennizados sos unos e prantos sos àteros.

Mentras chi don Chisciote fiat compidende su libru, Sancho fiat compidende sa valìgia, sena lassare mancu unu cugione, ne in su cabidale, chi non chircaret forrograret e investigare, nen costura chi non disfaret, nen filu de lana sena carminare, pro chi non abarraret nudda pro presse o pagu atentzione; tale golosidade aiant ischida-du in issu sos iscudos chi aiat agatadu, chi fiant prus de chentu. E mancari no aeret agatadu prus de su chi aiat agatadu aiat dadu pro

136) Pro dda distìnghere dae sas lìteras ufitziales.

Page 214: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

214

Don Chisciote de sa Màntzia

bene impreados sos volos de sa manta, su bombitare de su beve-ràgiu, sas beneditzione de sas istecas, sos pùngios de su mulatieri, sa falta de sas bèrtulas, sa fura de su gabbanu e totu su fàmene, sidis e istrachidùmene chi aiat passadu in servìtziu de su bonu segnore suo, parende·ddi chi fiat prus chi bene pagadu cun su favore retzidu dae s’intregu de s’agatu.

Cun disìgiu mannu fiat abarradu su Cavalieri de sa Trista Figu-ra de ischire chie fiat su mere de sa valìgia, meledende, pro su soneto e sa lìtera, pro su dinari in oro e pro sas camisas de gasi bonas, chi depiat èssere de carchi nòbile innamoradu, chi disdignos e malos tratamentos de sa dama depiant àere giùghidu a carchi puntu di-sisperada. Ma sigomente in cuddu logu inabitàbile e malu non si bidiat persone peruna de si pòdere informare, aiat pensadu ebbia de andare a in antis, sena fàghere àteru caminu de cuddu chi Runtzi-nante cheriat, chi fiat in ue podiat caminare, semper immaginende ca non podiat mancare in cuddas malesas carchi aventura istrana.

Andende duncas cun custu pensamentu aiat bidu ca a subra de unu montigreddu chi in antis de sos ogros si dd’oferiat ddo’aiat un’òmine saddiende, dae punta in punta e dae mata en mata, cun ligeresa istrana. Fiat nudu, sa barba niedda e fita, sos pilos meda e ischirritzados, sos pees iscurtzos e sas ancas sena cosa peruna; sas cossas ammuntaiant unos cartzones, chi pariant de vellutu leonadu, ma de gasi istratzulados chi in tretos meda si bidiat sa carre. Fiat a conca nuda; e mancari fiat passadu cun sa ligeresa chi amus naradu, totu custas minudèntzias aiat abbaidadu e annotadu su Cavalieri de sa Trista Figura; e mancari ddo’aiat provadu non dd’aiat pòdi-du sighire ca non fiat pro sa debilesa de Runtzinante de andare in cuddas malesas, e prus essende de suo lenu e flemmàticu. A coa aiat immaginadu don Chisciote ca cuddu fiat su mere de sa valìgia e de su cabidale e si fiat propostu de ddu chircare mancari diat andare un’annu in cuddos montes, finas a dd’agatare. E issara aiat naradu a Sancho de si nde calare dae s’àinu e de segare pro una parte de su monte, ca issu diat andare a s’àtera; e podiat èssere chi atoparent cun custa diligèntzia a cuddu òmine cun tanta presse si ddi fiat leadu dae in antis.

Page 215: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

215

Miguel de Cervantes

– Non potzo – aiat rispostu Sancho –; ca illarghende·mi dae bois luego est cun megus sa timòria chi mi assaltat cun milli genias de atzìchidos e visiones. E bos serbat custu chi naro de avisu pro chi dae como in dae in antis non bos illargheis de unu pòddighe dae sa presèntzia mea.

– De gasi at a èssere – aiat naradu su de sa Trista Figura –; e deo so cuntentu meda chi ti chèrgias bàlere de s’ànimu meu, chi non ti depet faltare mancari ti faltent s’ànima e su corpus. E beni como in fatu meu a bellu a bellu, o comente podes, e faghe de sos ogros lanternas; amus a inghiriare custa serrighedda; forsis nos amus a atopare cun cuddu òmine chi amus bidu, chi de seguru est su mere de su chi amus agatadu.

E Sancho aiat rispostu: – At a èssere mègius meda a no ddu chircare; ca si dd’agatamus e pro casu esseret su mere de su dinari, craru est ca ddu depo torrare; e de gasi at a èssere mègius sena fàghe-re custa inùtile diligèntzia de ddu possèdere deo cun bona fide, finas a cando, pro àtera bia prus pagu curiosa e diligente at a apàrrere su mere beru ; e mancari in su tempus chi ddu dia àere ispèndidu, e issara su re mi fagheret francu.

– T’ingannas in custu Sancho – aiat rispostu don Chisciote –; ca giai semus rutos in su suspetu de chie est su mere, e dd’amus tentu belle in dae in antis, semus obligados a ddu chircare e si ddu torrare; e si no ddu chircamus, su suspetu veemente chi tenimus chi issu ddu siat nos ponet giai in tanta curpa comente chi ddu esseret. E duncas Sancho amigu, non ti diat pena a ddu chircare, ca deo non nd’apo a tènnere prus si dd’agato.

E de gasi aiat ispronadu a Runtziante, e dd’aiat postu in fatu cun su sòlitu molente; e aende inghiriadu parte de su monte, aiant agatadu in un’arroja, mortu e mesu mandigadu dae sos canes e pi-culadu dae sos corbos, una mulu cun sedda e finimentos; fatu chi aiat cunfirmadu in issos su suspetu chi su chi fuiat fiat su mere de su mulu e de su cabidale.

In s’ìnteri chi ddu fiant abbaidende aiant intèndidu unu frùschiu comente de pastore ammirende bestiàmene, e a disoras, a manu de manca, aiat bidu una bona cantidade de crabas, e in fatu,

Page 216: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

216

Don Chisciote de sa Màntzia

in pitzu de su monte, fiat apartu su crabàrgiu chi ddas ammira-iat, un’òmine betzu. Dd’aiat aboghinadu don Chisciote, e dd’aiat pregadu de calare a ue fiant. Issu aiat rispostu a gridos chie dd’aiat giùghidu a cuddu logu, pagas o peruna bortas catzigadu si non dae pee de crabas o de lupos o àteras feras chi in ie fiant andende. Aiat rispostu Sancho de calare, chi de totu ddi diant dare contu bonu. Fiat caladu su crabàrgiu, e lompende a ue don Chisciote fiat, aiat naradu: – Iscummito chi est abbaidende su mulu de afitu chi est mortu in cussa fossa. At a èssere ses meses chi est in cue. Narade, bos seis atopados in giru cun su mere?

– Non nos semus atopados cun nemos, – aiat rispostu don Chi-sciote – ma cun unu cabidale e una valigedda chi amus agatadu no a tesu dae inoghe.

– Deo puru dd’apo agatada, – aiat rispostu su crabàrgiu – ma mai dd’apo cherta artziare o m’acostare, timende carchi disgràtzia o chi mi dda pedirent pro furada; ca su diàulu est sutile, e a suta de sos pees si ddi pesat a s’òmine cosa in ue trabuchet e ruat, sena ischire mancu comente.

– Su pròpiu naro deo, – aiat rispostu Sancho – chi deo puru dd’apo agatada, e non mi so chertu acostare cun unu tiru de pedra: in ie dd’apo lassada, e in ie est comente fiat; ca non chèrgio proble-mas.

– Narade·mi bonòmine, – aiat naradu don Chisciote – ischides bois chie est su mere de custas prendas?

– Su chi potzo nàrrere – aiat naradu su crabàrgiu – est chi ant a èssere unos ses meses, pagu prus o mancu, chi est lòmpidu a una mandra de pastores, chi at a èssere a tres legas dae inoghe, unu pitzo-cu de gentile talle e postura, a caddu de custu matessi mulu chi est inoghe mortu, e cun su matessi cabidale e valìgia chi ais naradu ca ais agatadu e no ais tocadu. Nos aiat pregontadu cale parte de custa ter-ra fiat sa prus mala e cuada; dd’amus naradu ca fiat custa in ue semus como, e est de gasi sa beridade, ca si intrades mesu lega prus a intro, forsis non nche resurtades a nd’essire; e so meravilliadu de comente nche seis renèssidos a lòmpere a inoghe, ca non ddo’at caminu ne caminera chi a custu logu incaminet. Naro duncas ca intendende sa

Page 217: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

217

Miguel de Cervantes

risposta nostra su pitzocu, aiat furriadu sa brìllia e si fiat incaminadu a su logu chi dd’amus signaladu, lassende·nos totus cuntentos de su bonu modu suo, e ispantados dae sa pregonta e dae sa presse chi dd’amus bidu caminende e furriende a chirru a sa serra; e dae issara no dd’amus torradu a bìdere finas a cando dae issara a carchi die fiat essidu a su caminu a unu de sos pastores nostros, e sena de ddi nàr-rere nudda, si ddi fiat acostadu e dd’aiat iscutu a pùngios e a fichidas de pee, e a coa fiat andadu a sa burrica de sa pinneta, e dd’aiat leadu cantu pane e casu in issa giughiat, e lestru che lampu, fatu custu si fiat torra imboscadu in sa serra. Cando dd’aìamus ischidu unos can-tos crabàrgios, dd’amus chircadu belle duas dies in su prus serradu de custa serra, chi a sa fine dd’amus agatadu postu in s’istampa man-na de unu cherchu mannu e robustu. Fiat essidu a nois totu masedu, cun su bestire giai totu segadu, e sa cara isfigurada e assada dae su sole, de manera chi aizu dd’amus connotu; ma sa bestimenta, man-cari segada, cun sa nova chi de issa tenìamus, nos aiant fatu a cum-prèndere ca fiat su chi fìamus chirchende. Nos aiat saludadu cortesu e in pagos e bonos chistionos nos at naradu de non nos meravilliare de ddu bìdere de gasi postu, ca de gasi ddi deghiat pro cumprire una tzerta penitèntzia ca pro sos pecados suos meda dd’aiant impostu. Dd’amus pregadu a nos nàrrere chie fiat, ma mai dd’amus pòdidu cumbìnchere. Dd’amus pedidu puru chi cando tenneret bisòngiu de sustentu chi sena non podiat passare a nos nàrrere in ue dd’agatare; e chi si mancu custu dd’agradaiat, chi a su mancu essiret a ddu pe-dire e a no ddu leare a sos pastores. Aiat torradu gràtzias a s’oferta nostra, aiat pedidu perdonu de sos assàchios passados, e aiat ofertu de ddu pedire dae issara in dae in antis pro s’amore de Deus, sena istorbare a nemos. Pro su chi pertocaiat s’istàntzia de s’abitatzione sua, at naradu ca non teniat àtera chi cudda chi s’ocasione dd’oferiat in ue dd’agataiat sa note; e aiat finidu su chistionu cun unu prantu de gosi tiernu, chi depìamus èssere de pedra sos chi dd’amus ascur-tadu pro no ddi fàghere cumpangia, cunsiderende comente dd’aìa-mus bidu sa prima borta e comente fìamus bidende·ddu issara. Ca comente apo naradu, fiat unu pitzocu gentile meda e agratziadu, e in sos arresonos corteses e sàbios ammustraiat puru de èssere bene

Page 218: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

218

Don Chisciote de sa Màntzia

nàschidu e persone cortesana meda; ca bidu ca fìamus rùsticos sos chi ddu fìamus ascurtende, sa gentilesa sua fiat tanta chi bastaiat a si fàghere a connòschere a sa pròpiu rustitzidade. E essende in su mègius de su chistionu s’est firmadu e s’est calliadu, at cravadu sos ogros a terra una bona iscuta, chi totu semus abarrados chietos e suspesos, isetende a ue andaiat a finire cuddu allucamentu, cun non pagu làstima de ddu bìdere; ca pro su chi faghiat de abèrrere sos ogros, istare fissu abbaidende a terra sena mòvere pibirista iscuta meda, leve amus connotu ca carchi atzidente de machine dd’aiat bènnidu. Ma issu nos aiat fatu a cumprèndere luego ca fiat beru su chi creìamus; ca si nde fiat pesadu cun fùria manna dae terra a ue si fiat iscutu e aiat atacadu cun su primu ca giughiat acanta, cun talearrennegu e verenu chi si no si dd’aìamus leadu dd’aiat mortu a pùngios e a mossos; e faghiat totu custu narende: “Ah, mintzidiosu Fernando! Inoghe, inoghe m’as a pagare sa ingiustìtzia chi m’as fatu: custas manos ti nd’ant a bogare su coro in ue albergant e tenent logu totu sas malidades paris, mescamente sa frode e s’ingannu!” E a cu-stos agiunghiat àteros chistionos chi totu si incaminaiant a nàrrere male de cussu Fernando e a ddu bogare a traitore e a mintzidiosu. Si dd’amus leadu duncas cun non paga molèstia e issu sena faeddare àtera paràula si fiat illargadu e si fiat imboscadu currende in mesu de custos mudregàrgios e malesas de modu chi fiat impossìbile a ddu pònnere in fatu. Pro custu amus pensadu ca su machine ddi beniat a tempos, e chi calicunu chi ddi naraiant Fernando ddi depiat àere fatu carchi mala òpera, tantu mala comente dd’ammustraiat su tèrmine chi dd’aiat giùghidu. Totu custu s’est cunfirmadu inoghe àteras bortas, chi sunt istadas meda chi issu est essidu a su caminu a cando pro pedire a sos pastores a ddi dare de mandigare su chi te-nent, a cando a si ddu leare a fortza; ca cando est in s’atzidente de su machine mancari sos pastores si dd’ofèrgiant de coro, non dd’atzetat ma si ddu leat a pùngios; e cando est sàbiu, ddu pedit pro s’amore de Deus, cortesu e cumpridu e pro cuddu torrat gràtzias meda e non cun falta de làgrimas. E in beridade bos naro segnores – aiat sighidu su crabàrgiu – chi eris amus detzìdidu deo e bator pastores, sos duos tzeracos e sos duos amigos meos, de ddu chircare bassu chi

Page 219: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

219

Miguel de Cervantes

dd’agatamus, e a pustis chi dd’amus agatadu o pro fortza o de bonu gradu ddu depimus leare a sa bidda de Almodóvar, chi est a oto legas dae inoghe, e in ie dd’amus a curare, semper chi su male suo tèngiat cura, o amus a ischire chie est cando est sàbiu, e si tenet parentes de avisare de sa disgràtzia sua. Custu est, segnores, chi bos isco nàrrere de su chi m’ais pregontadu; e ischide ca su mere de sas prendas chi ais agatadu est su matessi chi ais bidu passende cun tanta ligeresa comente nudidade – ca giai dd’aiat naradu don Chisciote comente aiat bidu passende a cuddu òmine sartiende peri sa serra.

Fiat abarradu ispantadu dae su chi aiat intèndidu dae su crabàr-giu, e fiat abarradu cun prus disìgiu de ischire chie fiat su macu di-sditzadu, e aiat detzìdidu su chi giai teniat pensadu: de ddu chircare pro totu su monte, sena lassare cugione nen gruta sena abbaidare, sena de dd’agatare. Ma aiat fatu mègius sa sorte de su chi issu pensaiat e isperaiat, ca in cuddu matessi momentu fiat apartu dae una badde de sa serra, chi essiat in ue issos fiant, su pitzocu chi fiat chirchende, chi fiat narende tra se cosas chi non si podiant cumprèndere dae acan-ta nen dae tesu. Sa bestimenta fiat comente dd’amus pintada, petzi acostende don Chisciote aiat bidu ca unu collete fatu a pìculos chi giughiat a subra fiat de ambra; dae ue aiat cumprèndidu chi sa perso-ne chi tales bestimenta giughiat non depiat èssere de ìnfima calidade.

Cando su pitzocu fiat lòmpidu acanta issoro ddos aiat saluda-dos cun una boghe istemperada e bossoschiosa, ma cun cortesia meda. Don Chisciote dd’aiat torradu su saludu ateretantu cumpri-du, e calende dae Runtzinante, cun gentile modu e garbu, dd’aiat abratzadu, e dd’aiat mantènnidu una bona iscuta intre sos bratzos, comente chi ddu connoschiat dae tempus meda. S’àteru chi podi-mus mutire su Pedditzone de sa mala Figura – comente a don Chi-sciote su de sa Trista –, a pustis de s’àere lassadu unu pagu abratzare, dd’aiat iscostiadu unu pagu, e postas sas manos in sos cùidos de don Chisciote si dd’aiat abbaidadu comente a bìdere si ddu connoschiat; non prus pagu ispantadu chissai de bìdere sa figura, modu e armas de don Chisciote, chi don Chisciote ddu fiat de bìdere a issu. In fines, su primu a faeddare a pustis de s’abratzu fiat istadu su Segadu, e aiat naradu su chi amus a nàrrere a coa.

Page 220: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

220

cAPÌtulu XXiV

In ue sighit s’aventura de sa Sierra Morena

Narat s’istòria ca fiat manna meda s’atentzione chi don Chisciote fiat ascurtende a s’astrosu cavalieri de sa Serra, chi sighende su chistionu aiat naradu: – In ogna modu, segnore, chie si siat chi siais chi deo non bos connosco, bos torro gràtzias pro sas mustras e sa cortesia chi cun megus ais tentu e mi dia chèrrere agatare in tèrmines chi cun prus de sa volontade dia pòdere currispòndere sa chi ais mustradu de mi tènnere in s’acologimentu bonu chi m’ais fatu; ma non cheret sa sorte mea de mi dare àtera cosa pro currispòndere a sas òperas bonas chi mi faghent, chi bonos disìgios de ddas soddisfàghere.

– Sos chi deo tèngio – aiat rispostu don Chisciote – sunt de bos serbire; tantu chi aiat detzìdidu de no essire dae custas serras finas a bos agatare e a ischire dae bois si su dolore chi in s’istranesa de sa vida bostra mustrades de tènnere si podiat agatare carchi genia de remèdiu; e si diat tocare a ddu chircare a ddu chircare cun sa diligèntzia possìbile. E si s’isventura bostra esseret de cuddas chi tenent serradas sas ghennas a ogna genia de consolu, pensaia de bos agiuare a dda prànghere e a lastimare comente mègius dia pòdere; ca semper est consolu in sas disgràtzias agatare chie si lamentet de issas. E si sa bona intentzione mea meresset de èssere ringratziadu cun carchi genia de cortesia, deo bos sùplico o segnore pro sa meda chi bido chi in bois s’inserrat, e puru bos giuro pro sa cosa chi in custa vida prus ais amadu o amades, a mi nàrrere chie seis e sa càusa chi bos at giùghidu a bìvere e a mòrrere in mesu de custas soleda-des comente animale agreste, de mòrrere tra issos tantu a tesu dae bois etotu comente ddu mustrat sa bestimenta bostra e persone. E giuro – aiat agiuntu don Chisciote – pro s’òrdine de cavalleria chi apo retzidu, mancari indignu e pecadore, e pro sa professione de cavalieri errante, ca si in custu, segnore, mi cumpraghides, de bos

Page 221: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

221

Miguel de Cervantes

serbire cun sas veras chi m’òbligat su èssere chie so, como remedien-de sa disgràtzia bostra, si tenet remèdiu, como agiuende·bos a dda prànghere, comente bos apo promìtidu.

Su Cavalieri de su Padente, chi de custa manera aiat intèndidu faeddende a su de sa Trista Figura, si dd’abbaidaiat e ddu torraiat a abbaidare dae conca a pees; e a pustis de dd’àere bene abbaidadu dd’aiat naradu: – Si tenides carchi cosa de mi dare a mandigare pro s’amore de Deus dae·mi·ddu; ca a pustis de àere mandigadu apo a fàghere totu su chi cherides, pro gràtzias de totu sos bonos disìgios comente inoghe s’ant ammustradu.

A pustis aiant bogadu Sancho dae su sacu e su crabàrgiu dae su sacone de soddisfàghere a su Pedditzone su fàmene, mandighende su chi dd’aiant dadu comente persone atontada, de gasi in presse, ca non daiat ispàtziu dae unu mossu a s’àteru, ca ddos ingulliat prus de ddos tragare; e mentras fiant mandighende ne issu nen sos chi dd’ab-baidaiant aiant faeddadu una paràula. Cando aiat finidu de mandi-gare ddis aiat fatu s’atzinnu de ddu pònnere in fatu, comente aiant fatu, e issu ddos aiat leados a unu pradigheddu birde chi, furriada una roca pagu desviada dae in ie, fiat. Lompende a in ie si fiat istèrri-du in terra a subra de s’erba, e sos àteros aiant fatu su pròpiu, e totu custu sena chi nemos faeddaret, bassu chi su Pedditzone a pustis de s’èssere acomodadu in s’assentu suo aiat naradu: – Si tenides praghe-re, segnores, chi bos nàrgia in arresonos curtzos s’immensidade de sas isventuras meas mi depides promìtere chi cun peruna pregonta, ne àtera cosa, ais a segare su filu de s’istòria mea trista; ca in su puntu chi ddu fatzais in custu s’at a abarrare su chi apo a contare.

Custos arresonos de su Pedditzone aiant giùghidu a sa memòria de don Chisciote su contu chi dd’aiat contadu s’iscudieri, cando no aiat intzertadu su nùmeru de sas crabas chi aiant coladu su riu, e fiat abarrada s’istòria sena finire. Ma torrende a su Pedditzone aiat sighidu narende: – Custa preventzione chi fatzo est ca dia chèrre-re passare in curtzu in su contu de sas disgràtzias meas; ca a ddas giùghere a sa memòria mi balet petzi a agiùnghere àteras de nou, e mentras prus pagu m’ais a pregontare, prus in presse apo a acabbare deo de ddas contare, postu chi non m’apo a istraviare de contare

Page 222: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

222

Don Chisciote de sa Màntzia

cosa peruna chi siat importante pro non soddisfàghere de su totu su disìgiu bostru.

Don Chisciote si dd’aiat promìtidu, a nùmene de sos àteros, e issu, cun custa asseguratzione, aiat cumintzadu in custa manera:

– Su nùmene meu est Cardenio; so de una de sas mègius tzita-des de custa ala de Andalusia; s’erèntzia nòbile; babbu e mama ricos; s’isventura mea tanta ca dda depent àere pranta babbu e mama e sentida s’erèntzia, sena dda pòdere illebiare cun sa richesa sua; ca pro remediare disditzas de su chelu pagu solent bàlere sos benes de fortuna. Biviat in custa matessi terra unu chelu, in ue at postu s’a-more totu sa glòria chi deo diat intzertare a mi disigiare: tale est sa bellesa de Luscinda, donzella rica e nòbile che a mie, ma de prus ventura e prus pagu firmesa de sa chi a sos pensamentos meos onra-dos si depiat. A custa Luscinda apo amadu, chertu e adoradu dae sos annos meos primos e tiernos, e issa m’at chertu a mie cun cudda sentzillesa e bonu ànimu chi sa pagu edade sua permitiat. Sos bab-bos nostros ischiant sas intentziones nostras, e non ddis pesaiat, ca bidiant bene ca cando esserent andadas a in antis non podiant tèn-nere àteru mègius fine de nos cojuare, cosa chi belle dda cuntzerta-iat sa ugualesa de sas erèntzias e richesas nostras. Creschiat s’edade e cun issa s’amore de ambos, ca a su babbu de Luscinda ddi pariat chi pro bonos respetos fiat obligadu a mi negare s’intrada de domo sua, belle imitende in custu a sos babbos de cudda Tisbe137 tantu cantada dae sos poetas. E est istada custa negatzione a agiùnghere frama a frama, disìgiu a disìgiu; ca mancari ant postu silèntziu a sas limbas no dd’ant pòdidu pònnere a sas pinnas, chi cun prus libertade de sas limbas solent fàghere a cumprèndere a chie cherent su chi in sas ànimas est inserradu; ca bortas meda sa presèntzia de sa cosa amada turbat e ammutit s’intentzione prus determinada e sa limba prus atrivida. Ah chelos, e cantos billetes dd’apo iscritu! Cantas rispostas regaladas e onestas apo tentu! Cantas cantzones apo cumpostu e cantos versos innamorados in ue s’ànima decraraiat e tramudaiat sos sentimentos suos, pintaiat sos disìgios suos de fogu, intrateniat sas

137) Riferimentu a Piramo e Tisbe.

Page 223: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

223

Miguel de Cervantes

memòrias suas e ispidientaiat sa volontade! In efeti, bidende·mi apretadu, e chi s’ànima mea si consumaiat cun su disìgiu de dda bìdere, apo detzìdidu de pònnere pro òpera e finire in unu puntu su chi mi fiat partu chi prus cumbeniat pro lograre su prèmiu meu disigiadu e merèssidu, e fiat a dda pedire a su babbu in isposa, co-mente apo fatu; e issu m’aiat rispostu chi torraiat gràtzias a sa volon-tade chi mustraiat de dd’onorare e de mi chèrrere onorare cun pren-das suas, ma essende babbu biu ispetaiat a issu de deretu fàghere cudda domanda; ca si no esseret cun volontade meda e a gustu suo non fiat Luscinda fèmina nen de leare nen de dare a fura. Deo dd’a-iat torradu gràtzias pro sa bona intentzione, ca mi pariat ca teniat resone in su chi naraiat e chi babbu diat èssere de acordu comente si dd’esseret naradu; e cun custa intentzione in cuddu matessi mo-mentu fia andadu a nàrrere a babbu su chi disigiaiat. E cando fia intradu a un’aposentu in ue fiat, dd’aia agatadu cun una lìtera aber-ta in manos, chi in antis de si ddu nàrrere deo mi dd’aiat dada e aiat naradu: “Dae custa lìtera as a bìdere, Cardenio, sa volontade chi su duca Ricardo ti depet fàghere favore.” Custu duca Ricardo, comen-te bois segnores depides ischire, est unu grande de Ispagna chi tenet s’istadu in su mègius de custa Andalusia. Apo leadu e lèghidu sa lìtera, chi fiat tantu abbellida chi a mie etotu mi pariat male si bab-bu non cumpriret su chi in issa si pediat, chi fiat a mi mandare de-retu a ue fiat; ca cheriat chi esseret cumpàngiu, non tzeracu, de su fìgiu mannu, e chi issu s’incarrigaiat de mi pònnere in s’istadu chi currisponderet a s’istima chi issu mi teniat. Apo lèghidu sa lìtera e mi so calliadu, e prus cando apo intèndidu a babbu chi naraiat: “Dae como a duas dies as a partire, Cardenio, a fàghere sa volontade de su duca, e torra gràtzias a Deus chi t’est aberende su caminu pro lograre su chi deo isco ca meresses”. E in prus m’aiat dadu àteros cussìgios de babbu. Fiat bènnidu su tempus de sa partèntzia mea, apo faeddadu una note a Luscinda, dd’apo naradu totu su chi fiat capitende, e su matessi apo fatu cun su babbu, suplichende·dda de si tratènnere carchi die e de isetare de dda cojuare, bassu chi essere bidu ite cheriat de me Ricardo; issu mi dd’at promìtidu, e issa mi dd’at cunfirmadu cun milli giuramentos e milli dismajos. A sa fine

Page 224: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

224

Don Chisciote de sa Màntzia

so andadu a ue su duca Ricardo. M’at retzidu e tratadu de gasi bene chi dae printzìpiu at cumintzadu s’imbìdia a fàghere su suo, ca mi dda teniant sos tzeracos betzos, ca ddis pariat ca sas mustras chi su duca daiat de mi fàghere favore depiant èssere in dannu issoro. Ma su prus chi s’est ispidientadu cun sa lòmpida mea est istadu unu fìgiu segundu de su duca, mutidu Fernando, pitzocu galliardu, gen-tile òmine, liberale e innamoradu, chi in pagu tempus at chertu chi essere tantu amigu suo chi daiat ite nàrrere a totus; e mancari su mannu mi cheriat bene e mi faghiat favore, non fiat lòmpidu a s’e-stremu chi don Fernando mi cheriat e trataiat. Est duncas su casu ca comente intre amigos non ddo’at cosa segreta chi non si comùni-chet, e sa cunfidèntzia chi m’aiat cuntzèdidu don Fernando no ddu fiat, ca fiat amistade, totu sos pensamentos mi decraraiat, mesca-mente unu innamoradu, chi ddu faghiat dissussegare unu pagu. Cheriat bene a una massaja, vassalla de su babbu, e issa ddos teniat ricos meda, e fiat tantu bella, modesta, discreta e onesta, ca nemos chi dda connoschiat detzidiat in cale de custas cosas tenneret prus etzellèntzia nen prus s’avantagiaret. Custas tantu bonas calidades de sa massaja bella aiant torradu a tale puntu sos disìgios de don Fer-nando chi aiat detzìdidu pro ddu pòdere lograre e conchistare sa interesa de sa massaja, de ddi dare paràula de èssere s’isposu suo; ca de àtera manera fiat a chircare s’impossìbile. Deo, obligadu dae s’a-mistade, cun sos mègius arresonos chi ischiat e cun sos prus esem-pios bios chi podia apo chircadu de dd’istorbare e de dd’illargare dae custu propòsitu. Ma bidende ca fiat inùtile, apo detzìdidu de riferire totu a su duca Ricardo, su babbu; ma don Fernando comen-te furbu e discretu, si giat ingelosidu e at tìmidu custu, pro ddi pàrrere ca fiat deo obligadu comente tzeracu bonu, a non cuare cosa chi de gasi a noghimentu de su segnore meu duca beniat. E de gasi pro mi disviare e ingannare m’at naradu ca no agataiat mègius remèdiu pro pòdere illargare dae sa memòria sa bellesa chi tantu sugetu ddu teniat, chi s’ausentare pro carchi mese, e chi cheriat chi s’ausèntzia esseret chi totus duos esseremus in domo de babbu, den-de a su duca s’iscusa chi beniat a bìdere e a comporare carchi caddu bonu chi sa tzitade mea ddo’aiat, chi est mama de sos mègius de su

Page 225: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

225

Miguel de Cervantes

mundu. Comente dd’apo intèndidu narende custu, ispintu dae s’a-fetu, mancari sa detzisione sua non fiat de gasi bona, dd’apo apro-vada comente una de sas prus intzertadas chi si podiant immaginare pro bìdere cale bona ocasione e congiuntura si m’oferiat de torrare a bìdere a Luscinda mea. Cun custu pensamentu e disìgiu apo apro-vadu s’idea sua e apo incoragiadu su propòsitu narende·ddi a ddu pònnere in òpera su prus in antis possìbile, ca difatis s’ausèntzia fa-ghiat su suo, mancari de sos pensamentos prus firmos. Giai, cando m’at naradu custu, comente s’est ischidu a coa, aiat godidu a sa massaja cun tìtulu de isposu, e isetaiat a s’iscobèrrere cando fiat giai in sarvu, timende su chi su babbu su duca faghiat cando ischiret su disatinu. Est capitadu duncas ca, sigomente s’amore in sos pitzocos pro su prus est apetitu ebbia, ca sigomente tenet comente ùrtimu fine su diletu, cando unu ddu lograt agabbat, e depet torrare in se-gus su chi pariat amore ca non podet andare a in antis de su tèrmine chi dd’at postu sa Natura, chi su tèrmine no dd’at postu a su chi est amore berdaderu...; chèrgio nàrrere chi comente don Fernando aiat godidu a sa massaja, si ddi sunt asseliados sos disìgios e infritadas sas ganas; e si in antis finghiat de si chèrrere ausentare, pro ddos reme-diare, como de a beru chircaiat de si nch’andare, pro no ddos pòn-nere in esecutzione. Su duca dd’aiat dadu lissèntzia e m’aiat naradu a dd’acumpangiare. Semus andados a sa tzitade mea, dd’at retzidu babbu comente chie fiat, a coa apo bidu deo a Luscinda, sunt torra-dos a bìvere, mancari non fiant mortos ne ammortighinados, sos disìgios meos, chi apo dadu contu, pro male meu, a don Fernando, parende·mi ca in sa lege de s’amistade meda chi mustraiat no ddi depia cuare nudda. Dd’apo bantadu sa bellesa, garbu e discretzione de Luscinda, de tale manera chi sos bàntidos meos ant mòvidu in issu sos disìgios de chèrrere bìdere donzella de tantas bonas partes adornada. Ddos apo acuntentados deo, pro sa sorte mea curtza, ammustrende·si·dda unu note, a lughe de una candela, dae una fe-nestra in ue solìamos faeddare. Dd’at bida in tùnica tale chi totu sas bellesas dae issu finas a issara bidas ddas aiat postas in olvidu. S’est calliadu, at pèrdidu su sentidu, est abarradu assortu e a sa fine de gasi innamoradu comente ais a bìdere in su cursu de su contu de

Page 226: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

226

Don Chisciote de sa Màntzia

s’isventura mea. E pro dd’allùghere galu de prus su disìgiu (chi a mie mi cuaiat e a su chelu, a sa sola, iscoberiat) at chertu sa fortuna chi apo agatadu una die unu billete suo, pedende·mi a dda pedire a su babbu in isposa, tantu onestu, tantu discretu, tantu innamoradu, chi leghende·ddu m’at naradu ca in sa sola Luscinda s’inserraiant totu sas gràtzias de bellesa e de sentidu chi in sas àteras fèminas de su mundu fiant partzidas. Est beru puru ca chèrgio cunfessare como chi mancari deo bidia cun cantas giustas càusas don Fernando ban-taiat a Luscinda, mi pesaiat de intèndere cuddos bàntidos dae sa boghe sua, e apo cumintzadu a tìmere e a non mi fisare de issu, ca non colaiat momentu chi issu non cheriat chi trataremus de Luscin-da, e issu cumintzaiat su chistionu, cun cale si siat iscusa; cosa chi ischidaiat in me unu no isco ite de gelosia, non ca deo timia male perunu de sa bonesa e de sa fide de Luscinda; ma cun totu cussu mi faghiat tìmere sa sorte mea su pròpiu chi issa m’asseguraiat. Chirca-iat semper don Fernando de lèghere sos pabiros chi deo a Luscinda mandaia, e sos chi issa mi rispondiat, narende ca sa discretzione de sos duos ddi praghiat meda. Est capitadu duncas ca aende·mi pedi-du Luscinda unu libru de cavalleria pro lèghere, chi a issa ddi pra-ghiant eda, chi fiat su de Amadís de Gaula...

Comente don Chisciote aiat intèndidu mentuende libru de ca-valleria aiat naradu: – Bidu chi m’at naradu sa segnoria bostra a su cumintzu de s’istòria ca su favore de sa segnora Luscinda fiat apas-sionada a sos libros de cavalleria, non ddo’at bisòngiu de àtera esage-ratzione pro mi fàghere a cumprèndere s’artesa de su sentidu suo: ca no ddu diat tènnere de gasi bonu comente vostè dd’at pintadu si diat mancare de su gustu de tanta gustosa letura: de gasi chi cun megus non ddo’at bisòngiu de ispèndere àteras paràulas in mi decrarare sa bellesa, valore e sentidu suo: ca petzi aende intèndidu sa passione sua dda cunfirmo comente sa prus bella e discreta fèmina de su mundu. E dia chèrrere deo, segnore, chi sa segnoria bostra dd’aiat imbiadu paris cun Amadís de Gaula, su bonu de Don Rugel de Grecia, chi deo isco chi ddi fiat pràghidu a sa segnora Luscinda meda Daraida e Ge-raya, e sas discretziones de su pastore Darinel, e cuddos versos am-miràbiles de sas bucòlicas suas, cantadas e rapresentadas dae issu cun

Page 227: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

227

Miguel de Cervantes

tantu garbu discretzione e disinvoltura. Ma già ddo’at àere tempus pro remediare a custa falta e non durat prus de si fàghere su remèdiu de cantu sa segnoria bostra èssere serbidu de bènnere cun megus a sa bidda mea; ca in ie dd’apo a pòdere dare prus de treghentos libros; chi sunt su regalu de s’ànima mea e s’ispidientu de sa vida mea; man-cari mi paret ca non nde tèngio prus perunu, neghe de sa malìtzia de incantadores malos e imbidiosos. E mi perdonet sa segnoria bostra de àere contraìghidu su chi amus promìtidu de non truncare su chistionu suo, ca intendende cosas de cavallerias e de cavalieris errantes de gasi est in manu mea de finire de faeddare de issos comente est in su de sos ogros de sole de finire de callentare, ne de umidire in sos de sa luna. De gasi chi, iscusade, e sighide ca est su chi como ddoe cheret de prus.

Mentras don Chisciote fiat narende su chi amus naradu ddi fiat abbassada a Cardenio sa conca in petorras, mustrende de èsse-re pensamentosu meda. E mancari duas bortas dd’aiat naradu don Chisciote de sighire s’istòria, no artziaiat sa conca nen faeddaiat pa-ràula; ma a pustis de una bona iscuta dd’aiat artziada e aiat naradu:

– Non si mi podet leare dae su pensamentu, non ddoe at a àere chie mi ddu leet in su mundu, nen chie mi fatzat a crèere àtera cosa, e diat èssere unu balorde su chi su contràriu diat cumprèndere o crèere, si no chi cuddu villiacu de maistru Elisabat fiat afantzeddadu cun sa reina Madásima.

– Cussu nono, cantu est beru cuddu – aiat rispostu totu ve-renadu son Chisciote, e aiat frastimadu torra, comente soliat –; e cussa est una malìtzia manna meda, o villiacheria, pro mègius nàr-rere; sa reina Madásima fiat una segnora printzipale meda, e non si depet crèere ca una printzipessa de gasi arta si depiat afantzeddare cun unu sacapotras; e chie creat su contràriu, narat fàulas comente villiacu mannu meda. E deo si dd’apo a fàghere crèere, a pee o a caddu, armadu o disarmadu, de note o de die, comente prefèrgiat.

Cardenio ddu fiat abbaidende atentu meda, chi ddi fiat giai bènnidu s’atzidente de su machine e non fiat pro sighire s’istòria; e nemmancu don Chisciote dd’aiat ascurtada, bidu comente fiat dispràghidu dae su chi de Madásima aiat intèndidu. Istranu casu, chi de gasi fiat faghende sas partes a issa comente si de a beru esseret

Page 228: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

228

Don Chisciote de sa Màntzia

sa segnora sua bera e naturale: de gasi ddu teniant sos libros suos iscomunigados! Naro duncas ca comente Cardenio giai fiat macu, e si fiat intèndidu tratende de faulàrgiu e de villiacu, cun àteros in-giùlios sìmiles, nde ddi fiat partu male de sa brulla, e aiat artziadu una còdula chi aiat agatadu acanta sua, e dd’aiat iscuta a don Chi-sciote a petorra chi dd’aiat fatu rùere a palas a terra. Sancho Panza chi de gasi aiat bidu finire su mere suo, aiat atacadu a su macu cun su pùngiu serradu, e su Pedditzone dd’aiat retzidu de tale manera chi cun unu pùngiu aiat dadu cun issu a pees, e a coa ddi fiat anda-du a subra e dd’aiat magiadu sas costas a praghere suo. Su crabàrgiu, chi ddu cheriat difèndere, aiat curtu su matessi perìgulu. E a pustis chi ddos aiat a totus pistados e rèndidos, ddos aiat lassados, e si nche fiat andadu cun gentile sussegu a s’imboscare in su monte.

Sancho si nde fiat pesadu e pro su verenu de si bìdere de gasi iscutu sena ddu merèssere, fiat acudidu a si vengare de su crabàrgiu, narende·ddi ca fiat neghe sua de no dd’àere avisadu chi cuddu òmi-ne ddu leaiat a tempus su machine; ca si custu aiant ischidu fiant istados allerta pro si pòdere difèndere. Su crabàrgiu aiat rispostu ca giai dd’aiat naradu, e chi si issu no dd’aiat intèndidu, ca non fiat prus sua sa neghe. Sancho aiat torradu e aiat torradu torra a su crabàrgiu, e sa fine de sas torradas fiat istadu a s’aferrare a sas barbas e si dare tales pùngios chi si don Chisciote non ddos aiat torrados a paghe si fiant fatos a pìculos. Naraiat Sancho, aferradu a su crabàr-giu: – Lassade·mi, su Cavalieri de sa Trista Figura; ca in custu, chi est villanu che a mie e no est ordinadu cavalieri, mi potzo trancuillu leare soddisfatzione de s’agràviu chi m’at fatu, gherrende cun issu manu a manu, che a òmine onoradu.

– De gasi est – aiat naradu don Chiscote –; ma deo isco ca issu non tenet neghe peruna de su chi est capitadu.

Cun custu ddos aiat apaghiados, e don Chisciote aiat torradu a pregontare a su crabàrgiu si fiat possìbile a agatare a Cardenio, ca dd’abarraiat disìgiu mannu de ischire sa fine de s’istòria sua. Dd’aiat naradu su crabàrgiu su chi in antis dd’aiat naradu, ca non fiat segu-ru de ischire su logu suo; ma chi si andaiat meda in cuddos giassos dd’aiat agatadu, o macu o sàbiu.

Page 229: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

229

cAPÌtulu XXV

Chi tratat de sas cosas istranas chi fiant capitadas in sa Sierra Morena a su cavalieri balente de sa Màntzia, e de sa imitatzione chi aiat fatu a sa penitèntzia de Beltenebrós

Si fiat dispididu dae su crabàrgiu don Chisciote, e, setzende torra a Runtzinante aiat naradu a Sancho de ddu pònnere in fatu, chi dd’a-iat fatu, cun su molente, de gana mala meda. Fiant intrende a bellu a bellu in su prus malu de su monte, e Sancho fiat morende dae su disìgiu de arresonare cun su mere e disigiaiat chi issu cumintzaret su chistionu pro no contraìghere su chi dd’aiat ordinadu; ma non podende sufrire tantu silèntziu dd’aiat naradu:

– Don Chisciote, dage·mi sa beneditzione e dage·mi lissèntzia; chi dae inoghe chèrgio torrare a domo mea, e a mugere mea, e a fìgios meos, chi a su mancu apo a faeddare e repìtere totu su chi chèrgia; ca chèrrere chi ande cun bois in custas soledades die e note e chi non bos faedde cando nde tèngia gana est a m’interrare in vida. Si giai diat chèrrere sa sorte chi sos animales faeddarent, comente faeddaiant in tempus de Guisopete138, diat èssere mancu male, ca dia cumpartzire cun su molente meu su chi mi diat bènnere sa gana; e cun custu dia colare sa mala ventura mea, ca est cosa mala e non si podet suportare cun passèntzia, chircare totu sa vida e agatare petzi càrchidos e pesaduras a bolare, corpos de làderes e pùngios, e man-cari custu nos depimus cosire sa buca sena de nos atrivire a nàrrere su chi s’òmine tenet in su coro comente chi esseret mudu.

– Già ti cumprendo Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ses morende pro chi ti lee sa proibitzione chi t’apo postu in sa limba. Dae·ddu pro leadu e nara su chi cheres a cunditzione chi non depet durare custa leadura prus de cantu amus a andare peri custas serras.

138) Nùmene populare de Esopu.

Page 230: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

230

Don Chisciote de sa Màntzia

– Siat de gasi, – aiat naradu Sancho – faedde deo como, chi a pustis dd’ischit Deus su chi at a èssere; e cumintzende a godire de cussu salvacondutu, naro ite bos est bènnidu a conca a torrare tantu pro cudda reina Magimasa o ite ddi narant? E ite nde ddi nd’im-portaiat si cussu abate fiat amigu suo o nono? Ca si aiat coladu cun cuddu, ca non fiais su giùighe suo, creo chi su macu aiat sighidu cun s’istòria sua, e nos aìamus istraviadu su corpu de sa còdula, e sas fichidas de pee, e finas prus de ses bichirrotos.

– De seguru Sancho – aiat rispostu don Chisciote –, si tue dias ischire comente dd’isco deo, cantu onorada e cantu printzipale segnora fiat sa reina Madásima, deo isco ca dias nàrrere chi apo tentu passèntzia meda, ca no apo segadu sa buca dae ue tales blasfemias sunt essidas. Ca est una blasfemia manna meda su de nàrrere e pensare chi una reina siat afantzeddada cun unu chirurgu. Sa beridade de su contu est ca cuddu maistru Elisabat, chi at naradu su macu, fiat un’òmine prudente meda e de cussìgios sanos meda, e at serbidu de ghia e de mèigu a sa reina; ma pensare ca issa fiat s’amiga sua est disatinu dignu de castigu mannu meda. E pro chi bidas ca Cardenio no ischiat su chi at naradu, depes cunsiderare chi cando dd’at naradu fiat giai sàbiu.

– Custu naro deo, – aiat naradu Sancho – chi non fiat su casu de tènnere contu de sas paràulas de unu macu, ca si sa bona sorte non bos aiat agiuadu e aiat incaminadu sa còdula a conca comente dd’at incaminadu a petorras, già nos fiat costadu a nos torrare pro cudda segnora, chi Deus bàrdiet. E marranu ca non si fiat iscassiadu Cardenio!

– Contra a macos e contra a sàbios ogna cavalieri errante est obligadu a torrare pro s’onore de sas fèminas, chie si siat chi siant, cantu prus pro sas reinas de tale arta ghisa e proe comente fiat sa reina Madásima, chi ddi tèngio afetu particulare, pro sas bonas partes suas; ca a parte de èssere istada ermosa in prus fiat prudente meda e suferta meda in sas calamidades suas, chi nd’at tentu meda; e sos cussìgios e cumpangia de su maistru Elisabat dd’est istadu e ddis sunt istados de profetu meda e alìviu pro pòdere sighire sos traballos suos cun prudèntzia e passèntzia. E dae in ie at leadu ocasione su vulgo igno-rante e malintentzionadu de nàrrere e pensare ca issa fiat sa fantzedda

Page 231: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

231

Miguel de Cervantes

sua; e narant fàulas, torro a nàrrere, e nd’ant a nàrrere àteras dughen-tas, totu sos chi custu ant a pensare e nàrrere.

– Deo ne ddu naro e ne ddu penso – aiat rispostu Sancho –; in ie si dd’agatent; cun su pane issoro si ddu màndighent; si fiant afantzeddados o nono a Deus ant a àere rèndidu contu; dae sas bìngias meas bèngio, no isco nudda; non so amigu de ischire vidas angenas; ca su chi còmporat o narat fàulas in bussa sua dd’intendet. Cantu prus chi so nàschidu nudu e nudu m’agato: non perdo nen balàngio; ma si ddu esserent? Ite mi nd’importat a mie? E medas pensant ca ddo’at fustes e non ddo’at istacas. Ma chie podet pònne-re ghennas a su sartu? Cantu prus chi de Deus ant naradu.

– Deus meu – aiat naradu don Chisciote –, ite sunt custos ma-chines chi ses ghetende a pare Sancho! Ite ddo’intrant totu custos ditzos cun su chistionu nostru? Pro sa vida tua Sancho càllia·ti, e dae como in dae in antis, pensa a ispronare s’àinu139, e fini de ddu fàghere in su chi non t’importat. E cumprende cun totu sos chimbe sentidos tuos chi totu su chi apo fatu, fatzo e apo a fàghere, est bene postu in resone e cunforma a sas règulas de cavalleria, chi ddas isco mègius de totu sos cavalieris chi ddas ant professadas in su mundu.

– Su me’ – aiat rispostu Sancho – e est bona règula de cavalleria chi andemus pèrdidos in custos montes, sena caminera nen caminu, chirchende a unu macu, chi, a pustis de agatadu, mancari dd’at a bènnere gana de acabbare su chi at lassadu cumintzadu, non de contu suo, ma a su de sa conca bostra e de sas costas meas, finende·ddas de ddas segare de totu puntu?

– Càllia, ti torro a nàrrere Sancho – aiat naradu don Chisciote –; ca ti fatzo a ischire ca non mi leat petzi a custa ala su disìgiu de agatare a su macu, cantu chi tèngio de fàghere inoghe impresas chi depo balangiare nùmene perpètuu e fama in totu sa fatze de sa terra; e at a èssere tale chi apo a pònnere cun cudda su sigillu a totu su chi podet fàghere perfetu e famadu a unu cavalieri errante.

– E perigulosa meda est custa impresa? – aiat pregontadu San-cho Panza.

139) Errore de Cervantes: s’àinu nche dd’aiant giai furadu.

Page 232: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

232

Don Chisciote de sa Màntzia

– Nono – aiat rispostu su de sa Trista Figura –; mancari in custu modu diat pòdere currere s’arriscu chi nos esseret favorèvole e non contrària; ma totu depet istare in sa diligèntzia tua.

– In sa diligèntzia mea? – aiat naradu Sancho.– Ei, – aiat naradu don Chisciote – ca si torras deretu dae ue

penso de t’imbiare, deretu at a finire sa pena mea e deretu at a cu-mintzare sa glòria mea. E sigomente no andat bene chi ti mantèngia de gasi suspesu, isetende a ue ant a andare a parare sos arresonos meos, depes ischire, Sancho, ca Amadís de Gaula famadu est istadu unu de sos prus cavalieris errantes perfetos. No apo naradu bene ca fiat unu: fiat su solu, su primu, s’ùnicu, su segnore de totu cantos ddo’aiat in su tempus suo in su mundu. Malu annu e malu mese pro don Belianís e pro totu sos chi narrerent ca dd’at ugualadu in carchi cosa, ca s’ingannant, giuro tzertu. Naro puru ca, cando carchi pintore cheret essire famadu in s’arte sua, chircat de imitare sos originales de sos prus ùnicos pintores chi ischit; e custa matessi règula balet pro totu sas àteras professiones o esertzìtzios de contu chi serbint comente adornu de sas repùblicas, e de gasi ddu depet fàghere e ddu faghet su chi cheret lograre nùmene de prudente e sufertu, imitende a Ulisse, chi in sos traballos e persone nos pintat Omero unu ritratu biu de prudèntzia e de sufrimentu, comente puru nos at ammustradu Virgìliu, in persone de Enea, su valore de unu fìgiu piadosu e sa abbistesa de unu balente e sàbiu capitanu, non pintende·ddu nen descriende·ddu comente issos fiant, ma co-mente depiant èssere, pro abarrare esèmpiu a sos òmines benidores de sas virtudes issoro. De custa matessi manera Amadís est istadu su norte, sa ghia, su sole de sos cavalieris balentes e innamorados, chi depimus imitare totu sos chi suta sa bandera de s’amore e cavalleria militamus. Sende duncas de gasi comente ddu est, Sancho amigo, chi su cavalieri errante chi prus ddu ìmitet at a èssere prus acanta de lograre sa perfetzione de sa cavalleria. E una de sas cosas chi prus custu cavalieri at mustradu sa prudèntzia sua, valore, balentia, sufri-mentu, firmesa e amore est istadu cando s’est ritiradu, disdegnadu dae sa segnora Oriana, a fàghere penitèntzia in sa Peña Pobre, cam-biadu su nùmene in Beltenebrós, nùmene, por cierto, significativu e

Page 233: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

233

Miguel de Cervantes

pròpiu pro sa vida chi issu de volontade sua aiat seberadu. De gasi, chi m’est a mie prus leve a ddos imitare in custu chi no in fèndere gigantes, isconcare serpentes, ochìere dragos, bortulare esèrtzitos, fracassare armadas e isfàghere incantamentos. E sigomente custos logos sunt tantu adatos pro custos efetos non ddo’at motivu de las-sare colare s’ocasione, chi como cun tanta comodidade mi oferit sas cabillieras suas.

– Difatis – aiat naradu Sancho –, it’est su chi cherides fàghere in custu logu tantu a tesu?

– Non t’apo giai naradu – aiat rispostu don Chisciote – chi chèrgio imitare a Amadís, faghende inoghe de su disisperadu, de su tontu e de su furiosu, pro imitare paris a su balente don Orlandu, cando aiat agatadu in una funtana sos signales chi Angélica sa Bella aiat fatu vilesa cun Medoro, chi de su fastizu si fiat ammachiadu, e aiat istratzadu matas, aiat imbrutadu sas abbas de sas funtanas craras, aiat mortu a pastores, aiat distrutu gamas, aiat brusiadu bar-racas, aiat derrutu domos, aiat furadu ebbas e aiat fatu àteras chentu milli istramberias, dignas de nùmene eternu e iscritura? E bidu ca deo non penso de imitare a Orlandu, o Rolandu, o Pedditzone-landu (ca teniat custos tres nùmenes), parte pro parte in totu sos machines chi at fatu, naradu o pensadu, apo a fàghere su botzeto, comente mègius apo a pòdere, in sas chi mi ant a pàrrere sas prus essentziales. E podet èssere chi m’acuntentet cun s’imitatzione de Amadís ebbia, chi sena fàghere machines de dannu, ma de prantos e sentimentos, at logradu tanta fama comente chi mai.

– Mi paret a mie – aiat naradu Sancho – ca sos cavalieris chi cosa tale aiant fatu ddos aiant cajonados e aiant tentu càusa pro fàghere custas tontesas e penitèntzias; ma bois, ite càusa tenides pro bos ammachiare? Ite dama bos at disdegnadu, o ite signales ais aga-tadu chi bos fatzant a cumprèndere chi sa segnora Dultzinea del Toboso at fatu carchi ninneria cun moro o cristianu?

– Inoghe est sa chistione – aiat rispostu don Chisciote –, e custa est sa finesa de su negòtziu meu; ca a s’ammachiare unu cavalieri errante cun càusa, nen gradu nen gràtzias: su bellu est a pèrdere su sentidu sena ocasione e fàghere a cumprèndere a sa dama mea chi,

Page 234: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

234

Don Chisciote de sa Màntzia

si de badas fatzo custu, ite apo a fàghere in infustu? Cantu prus, ca ocasione meda tèngio in s’ausèntzia longa chi apo fatu de sa segnora semper mea Dultzinea del Toboso; ca comente giai ais intèndidu narende a cuddu pastore de in antis, Ambrosio, chi est ausente, totu sos males tenet e timet. De gasi chi, Sancho amigu, non perdas tem-pus a mi cussigiare de lassare una imitatzione de gasi rara, de gasi ditzosa e de gasi non bida. Macu so, macu depo èssere bassu chi tue torres cun sa risposta de una lìtera chi cun tegus penso de imbiare a sa segnora mea Dultzinea; e si esseret tale e cale a sa fide mea si depet, depet finire sa tontesa mea e penitèntzia; e si esseret a s’im-besse, apo a èssere macu de a beru, e essende·ddu, no apo a sentire nudda. De gasi chi, de cale si siat manera chi rispondat, apo a essire dae su cunflitu e traballu chi m’as a lassare, godende su bene chi m’as a batire, pro sàbiu, o non sentende su male chi m’as a giùghere, pro macu. Ma nara·mi Sancho, ddu giughes bene regortu s’elmu de Mambrino, chi giai apo bidu chi dd’as artziadu dae terra cando cud-du disgratziadu ddu cheriat fàghere a pìculos? Ma non si dd’at fata; e dae cue si podet bìdere sa finesa de sa tèmpera.

E Sancho aiat rispostu: – Est beru Deus, su Cavalieri de sa Tri-sta Figura, chi non potzo sufrire nen leare a passèntzia tzertas cosas chi narades, e chi pro issas bèngio a immaginare chi totu su chi mi narat de cavalleria, e de lograre regnos e imperos, de dare ìsulas e de fàghere àteros favores e mannesas, comente est usu de cavalieris errantes, chi totu depet èssere cosa de bentu e fàula, e totu fàula o machine o ite ddi narant. Ca chie bos diat intèndere narende chi unu lavamanu de barbieri est s’elmu de Mambrino, e chi no essat de custu errore in prus de bator dies ite depet pensare si non ca su chi ddu narat e pensat depet tènnere bòidu su sentidu? Su lavamanu ddu giugo in costas, totu ammacadu, e dda giugo pro dd’acontzare in domo e ddu giùghere a mi fàghere sa barba, si Deus mi diat dare tanta gràtzia, chi una die mi potza bìdere cun mugere e fìgios meos.

– Abbàida Sancho, pro su matessi chi in antis as giuradu, ti giuro – aiat naradu don Chisciote – chi tenes su prus curtzu in-tendimentu chi tenet e at tentu mai iscudieri in su mundu. Est mai possìbile chi dae cando ses benende cun megus no as bidu chi

Page 235: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

235

Miguel de Cervantes

totu sas cosas de sos cavalieris errantes parent chimeras, tontesas e disatinos, e chi sunt totu fatas a s’imbesse? E non ca siat de gasi, ma ca andant intre nois semper un’isereu de incantadores chi totu sas cosas nostras mudant e càmbiant, e ddas torrant segundu su gustu, e segundu si tenent sa gana de nos favorire o de nos distrùere; e de gasi su chi a tie ti paret lavamanu de barbieri, mi paret a mie s’el-mu de Mambrino, a càusa chi, sende issu de tanta istima, totu su mundu m’at a persighire pro mi dda leare; ma comente bident chi est unu lavamanu de barbieri ebbia, si nd’incurant de ddu procu-rare, comente s’est ammustradu bene in su chi dd’at chertu segare e dd’at lassadu a terra sena de si ddu leare; ca seguru chi si dd’aiat connotu, mai dd’aiat lassadu. Regolle·ddu amigu ca pro como non m’abbisòngiat; chi antis mi depo leare totu custas armas, e abarrare nudu comente cando so nàschidu, si est chi tèngio sa volontade de sighire in sa penitèntzia mea prus a Orlandu chi no a Amadís.

Fiant lòmpidos, cun custos chistionos, in pee de unu monte artu, chi belle comente unu pinnone truncadu, fiat solu in mesu de àteras meda chi dd’inghiriaiant. Curriat in sa falda un’arrojighedda maseda, e si faghiat in totu sa tundesa sua unu pradu de gasi birde e vitziosu, chi poniat cuntentesa a sos ogros chi dd’abbaidaiant. Ddoe fiant in ie matas agrestes meda e unas cantas prantas e frores, chi fa-ghiant su logu paghiosu. Custu logu aiat seberadu su Cavalieri de sa Trista Figura pro fàghere sa penitèntzia sua; e de gasi bidende·ddu, aiat cumintzadu a nàrrere a boghe arta, comente chi esseret sena sentidu: – Custu est su logu, o chelos, chi deputo e sèbero pro pràn-ghere s’isventura chi bois etotu m’ais postu. Custu est su logu in ue s’umore de sos ogros meos at a crèschere sas abbas de custa arroja pitica, e sos suspiros meos continos e profundos ant a mòvere de continu sas fògias de custas matas montàrgias, a testimonia e signale de sa pena chi su coro meu angustiadu patit. O boisàteros chie si siat chi siais deos rùsticos chi in custu logu inabitàbile tenides s’abi-tatzione bostra, ascurtade sos lamentos de custu amante disditzadu, chi una longa ausèntzia e unas gelosias immaginadas ant giùghidu a si lamentare intre custas malesas, e a si lamentare de sa cunditzione dura de cudda ingrata e bella, tèrmine e fine de ogna bellesa umana!

Page 236: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

236

Don Chisciote de sa Màntzia

O boisàteras, napeas e driadas140, chi seis acostumadas a bìvere in su fitu de sos montes, de gasi sos sàtiros ligeros e lascivos, chi seis, man-cari de badas, amadas, no istorbent mai su sussegu bostru dultze, chi m’agiueis a lamentare s’isventura mea, o a su mancu non bos istracheis de dd’intèndere! O Dultzinea del Toboso, die de sa note mea, glòria de sa pena mea, norte de sos caminos meos, isteddu de sa ventura mea, de gasi su chelu ti dda diat bona comente as a intzertare a dda pedire, chi cunsìderes su logu e istadu chi s’ausènt-zia tua m’at giùghidu, e chi cun tèrmine bonu currispondas a su chi in fide mea si ddi depet! O matas solitàrias, chi dae oe in dae in antis depides fàghere cumpangia a sa soledade mea, dage cumintzu, cun su movimentu brandu de sas naes bostras, chi non bos disagradet sa presèntzia mea! O tue, iscudieri meu cumpàngiu agradàbile de sos fatos meos pròsperos e contràrios, lea bene in sa memòria su chi inoghe m’as a bìdere faghende, pro chi ddu contes e rètzites a sa càusa totale de totu cuddu!

E narende custu, fiat caladu dae Runtzinante e in unu momen-tu dd’aiat leadu su frenu e sa sedda; e dende·ddi una palmada in sas ancas dd’aiat naradu: – Libertade ti dat su chi sena issa abarrat, o caddu tantu estremadu pro sas òperas tuas cantu disditzadu pro sa sorte tua! Bae a ue chèrgias ca in fronte giughes iscritu chi non t’at igualadu in lizeresa s’Ipogrifu de Astolfo, nen su Frontino numena-du, chi tantu caru dd’est costadu a Bradamante141.

Bidende custu Sancho aiat naradu: – Bene tèngiat chie nos at leadu como su traballu de bogare s’imbastu a su murru; chi ca de seguru non mancaiant palmadas de ddi dare, nen cosas de ddi nàr-rere in bàntidu suo; ma si issu esseret inoghe, non dia permìtere deo chi nemos ddi bogaret s’imbastu, ca non fiat su casu; ca a issu no dd’ispetaiant sas generales de innamoradu nen de disisperadu, ca no ddu fiat su mere suo, chi fia deo, cando Deus cheriat. E in berida-de, su Cavalieri de sa Trista Figura, chi si est ca sa partèntzia mea e su machine bostru andat de veras, ca at a èssere mègius a torrare a seddare a Runtzinante, pro chi suplat sa falta de su murru, ca at a

140) In sa mitologia clàssica: gianas de sas padentes.141) Riferimentu a s’Orlando Innamorato.

Page 237: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

237

Miguel de Cervantes

èssere istraviare tempus a sa bènnida e andada mea; ca si dda fatzo a pee, no isco cando apo a lòmpere, ca a sa fine so caminante malu.

– Naro Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – chi siat comen-te tue chèrgias, ca non mi paret male su disignu tuo; e naro ca dae como a tres dies as a partire, ca chèrgio chi in custu tempus bidas su chi pro issa fatzo e naro, pro chi si ddu nàrgias.

– E ite depo galu bìdere – aiat rispostu Sancho – prus de su chi apo bidu?

– Bene istas in su contu! – aiat rispostu don Chisciote. – Como mi mancat de istratzare sas bestiduras, ispàrghere sas armas, e dare isconcadas in custas rocas, cun àteras cosas de custa genia, chi ti depent ammirare.

– Pro s’amore de Deus – aiat naradu Sancho –, atentzione a comente dais cussas isconcadas; ca a tale roca at a lòmpere, e in tale puntu chi cun sa prima diat finire sa màchina de custa penitèntzia; e deo dia èssere de su pàrrere chi, giai chi a sa segnoria bostra ddi paret chi ddoe cherent inoghe isconcadas e chi non si podet fàghere custa òpera sena issas, si cuntentaret, ca totu custu est fintu e cosa contrafata e de brulla, si cuntentaret, naro, a si ddas dare in s’abba, o in carchi cosa modde, comente cotone; e lassade a mie s’incàrrigu, chi deo apo a nàrrere a sa segnora mea chi sa segnoria bostra ddas daiat a una punta de roca, prus tosta de sa de unu diamante.

– Ti torro gràtzias pro sa bona intentzione, amigu Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ma ti fatzo a ischire ca totu custas cosas chi fatzo non sunt pro brulla, ma de veras; ca de àtera manera, diat èssere a contraìghere sos òrdines de cavalleria, chi nos cuman-dat de non nàrrere fàula peruna, pena de punitziones, e a fàghere una cosa pro s’àtera est su pròpiu de nàrrere fàulas. De gasi chi sas isconcadas meas depent èssere berdaderas, firmas e valorosas, sena chi giugant nudda de su sofìsticu nen de su fantàsticu. E at a tocare chi mi lasses carchi garza pro mi curare, ca sa ventura at chertu chi nos mancaret su bàlsamu chi amus pèrdidu.

– Peus est istadu a pèrdere s’àinu, – aiat rispostu Sancho – ca cun issu amus pèrdidu garzas e totu. E bos prego chi non s’am-menteis prus de cuddu maladitu beveràgiu; ca a dd’intendere

Page 238: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

238

Don Chisciote de sa Màntzia

mentuende·ddu ebbia si mi bòrtulat s’ànima, non de s’istòmagu. E bos prego de prus: chi tengiais contu chi sunt giai passadas sas tres dies chi m’ais dadu de tèrmine pro bìdere sos machines chi faghides, chi giai ddas dao pro bidas e pro coladas in cosa giuigada, e apo a nàrrere meravìllias a sa segnora mea; e iscriide sa lìtera e dispidide·mi deretu, ca tèngio disìgiu mannu de bos torrare a boga-re dae custu purgatòriu in ue bos lasso.

– Purgatòriu ddi naras Sancho? – aiat naradu don Cisciote. – Dias fàghere mègius a ddi nàrrere inferru, e peus puru, si ddo’at àtera cosa chi ddu siat.

– Chie tenet inferru, – aiat rispostu Sancho – nula est retencio, comente apo intèndidu narende.

– Non cumprendo ite cheret nàrrere retencio – aiat naradu don Chisciote.

– Retencio est – aiat rispostu Sancho – chi chie est in s’inferru non nd’essit prus, nen podet. Chi at a èssere a s’imbesse pro bois, o a mie m’ant a andare male sos pees, si est ca giugo isprones pro abbi-vare a Runtzinante; e mi pòngia deo de a beru in El Toboso, e in dae in antis de sa segnora mea Dultzinea, ca deo dd’apo a nàrrere tales cosas de sas tontesas e machines, chi totu est unu, chi bois at fatu e sighides a fàghere, chi dda bèngiat pònnere prus branda de unu guante, mancari dd’agatet prus dura de unu suèrgiu; chi cun custa risposta dultze e melificada apo a torrare in àera, comente majàrgiu, e bos apo a bogare dae custu purgatòriu, chi paret inferru e no ddu est, ca ddo’at isperàntzias de nd’essire, chi, comente apo naradu, no dda tenent de essire sos chi istant in s’inferru, nen creo chi bois ais a nàrrere àtera cosa.

– De gasi est sa beridade, – aiat naradu su de sa Trista Figura – ma ite amus a fàghere pro iscrìere sa lìtera?

– E sa librantza de sos àinos puru – aiat agiuntu Sancho. – Totu at a andare insertadu, – aiat naradu don Chisciote – e at

a èssere bonu, giai chi non ddo’at pabiru, de dd’iscrìere, comente fa-ghiant sos antigos, in fògias de matas, o in tauleddas de chera; mancari tantu dificultosu at a èssere de s’agatare custu comente su pabiru. Ma giai m’est bènnidu a conca in ue at a èssere bene, e finas prus de bene,

Page 239: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

239

Miguel de Cervantes

de dd’iscrìere; chi est in su librigheddu de memòrias chi fiat de Car-denio, e tue as a tènnere coidadu de dda fàghere trasferire in pabiru, in bona calligrafia, in su primu logu chi as a agatare, in ue ddo’apat maistru de iscola de pitzocos, o si nono, cale si siat giàgonu ti dd’at a trasferire; e non si dda dias a trasferire a perunu iscrivanu, chi tenent calligrafia mala, chi no dd’at a cumprèndere mancu Lutziferru.

– E ite faghimus pro sa firma? – aiat naradu Sancho.– Sas lìteras de Amadís non si firmant mai – aiat rispostu don

Chisciote. – Andat bene, – aiat rispostu Sancho – però sa librantza cheret

firmada pro fortza, e cussa, si si trasferit, ant a nàrrere ca sa firma est farsa, e apo a abarrare sena àinos.

– Sa librantza at a andare in su matessi librigheddu firmada; ca bidende·dda neta mea, no at a fàghere dificultade a dda cumprire. E pro su chi pertocat sa lìtera de amore, as a pònnere a firma: “Bostru finas a sa morte, su Cavalieri de sa Trista Figura”. E at a fàghere pagu a su casu chi andet de manu angena, ca, a su chi m’ammento deo, Dultzinea no ischit ne iscrìere nen lèghere, e in totu sa vida sua no at bidu nen sa calligrafia mea ne una lìtera mea, ca s’amore meu e suo est istadu semper platònicu, sena lòmpere a prus de un’onestu ab-baidare. E finas custu tantu de cando in cando chi m’atrivo a nàrrere cun beridade chi in dòighi annos chi faghet chi dda chèrgio prus chi a sa lughe de custos ogros chi depent mandigare sa terra, no dd’apo bida bator bortas; e finas podet èssere chi de custas bator bortas no aeret issa bidu s’una chi dd’abbaidaia; tale est su garbu e inserramen-tu chi babbu suo, Lorenzo Corchuelo, e sa mama, Aldonza Nogales, dd’ant pesada.

– Ta, ta! – aiat naradu Sancho. – Sa fìgia de Lorenzo Corchue-lo est sa segnora Dultzinea del Toboso, mutida cun àteru nùmene Aldonza Lorenzo?

– Issa est – aiat naradu don Chisciote – e est sa chi mèritat de èssere segnora de totu s’Universu.

– Dda connosco bene, – aiat naradu Sancho – e potzo nàrrere ca tirat tantu bene una barra comente su prus fortzudu pastore de totu sa bidda. Viva su Dadore, chi est pitzoca forte, fata e dereta e

Page 240: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

240

Don Chisciote de sa Màntzia

de pilu in petus e chi podet bogare sa barba dae su ludu a cale si siat cavalieri errante, o chi depet errare, chi dda tenneret a segnora! O fìgiu de bagassa ite fortza chi tenet, e ite boghe! Potzo nàrrere ca s’est posta una die in pitzu de su campanile de sa bidda a mutire a unos pastores suos chi fiant in unu paberile de su babbu, e mancari esserent dae in ie prus de mesu lega, dd’ant intèndida comente chi esserent a suta de sa turre. E su mègius chi tenet est ca no est nudda milindrosa, ca tenet meda de cortesana: cun totus brullat e de totu faghet brulla e garbu. Como naro, su Cavalieri de sa Trista Figura, chi non petzi podides e depides fàghere machines pro issa, ma, cun giustu tìtulu, bos podides disisperare e impicare; chi nemos ddo’at a àere chi dd’iscat chi non nàrgiat chi at fatu tropu de bene, postu chi ddu giugat su diàulu. E mi dia chèrrere giai in caminu, petzi pro dda bìdere; ca sunt dies meda chi no dda bido, e depet èssere giai cambiada; ca gastat meda sa cara de sas fèminas andare semper a su sartu, a su sole e a s’àera. E bos cunfesso una beridade, don Chisciote: chi finas a como so istadu in un’ignoràntzia manna; chi pensaia bene e cun fide chi sa segnora Dultzinea depiat èssere carchi printzipessa chi fiais innamoradu, o carchi persone tale de meritare sos ricos presentes chi dd’ais imbiadu, siat su de su bascu siat su de sos galeotos, e àteros meda chi depent èssere, segundu cantu depent èssere meda sas vitòrias chi sa segnoria bostra at bintu e binchesit in su tempus chi deo non fia galu s’iscudieri suo. Ma, bene cunsidera-du, ite s’at de dare a sa segnora Aldonza Lorenzo, naro, a sa segnora Dultzinea de Toboso, chi si pòngiant in ghenugros in dae in antis suo sos bintos chi bois dd’imbiades e ddi depides imbiare? Ca diat pòdere èssere ca in su tempus chi issos lomperent issa istaret pete-nende linu, o triulende in s’argiola e issos se birgongiarent de dda bìdere e issa si nde rieret e arrennegaret de su presente.

– Giai t’apo naradu in antis de como bortas meda, Sancho – aiat naradu don Chisciote –, chi ses faeddadore malu e chi, manca-ri de ingèniu bòidu, paritzas bortas pares acutu; ma pro chi bidas cantu ses tontu tue e cantu discretu so deo, chèrgio chi m’intendas unu contu curtzu. Depes ischire ca una viuda bella, pitzoca lìbera e rica, e mescamente, trancuilla, si fiat innamorada de unu pitzocu

Page 241: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

241

Miguel de Cervantes

geniosu, bene in carre e de bonu tonu; dd’aiat ischidu su majore, e una die aiat naradu a sa bona viuda, pro via de briga fraterna: “So meravilliadu, segnora, e non sena càusa meda, chi una fèmina de gasi printzipale, de gasi bella e de gasi rica che a bois, si siat inna-morada de un’òmine de gasi vile, de gasi bassu e de gasi idiota che a fulanu, aende in custa domo tantos maistros, tantos presentados e tantos teòlogos, chi bois podiais seberare intre peras, e nàrrere: A custu ddu chèrgio, a custu no ddu chèrgio.” Ma issa dd’aiat rispo-stu, cun garbu e disinvoltura meda: “Sa segnoria bostra, segnore meu, est ingannadu meda, e pensa a s’antiga meda si pensat si deo apo seberadu male in fulanu, mancari idiota ddi pàrgiat; ca pro su chi deo ddu chèrgio, tanta filosofia ischit, e prus, de Aristòtele.” De gasi chi Sancho, pro su chi deo chèrgio a Dultzinea del Toboso, tantu balet comente sa prus arta printzipessa de sa terra. Ei, chi non totu sos poetas chi bantant damas, suta de unu nùmene chi issos a arbìtriu issoro ddis ponent, est beru ca ddas tenent. Pensas tue ca sas Amariles, sas Filis, sas Sìlvias, sas Dianas, sas Galateas, sas Alidas e àteras tales chi sos libros, sos romanzos, sas butegas de sos barbieris, sos teatros de sas cummèdias, sunt prenos, fiant de a beru damas de carre e ossu, e de cuddos chi ddas tzèlebrant e ddas ant tzelebradas? Nono, craru, ma sas prus si ddas finghent, pro dare sugetu a sos versos issoro, e pro chi ddos creant innamorados e pro òmines chi tenent valore pro ddu èssere. E de gasi, mi bastat a mie de pensare e de crèere chi sa bona de Aldonza Lorenzo est bella e onesta; e su de s’erèntzia contat pagu, ca non depent andare a fàghere s’infor-matzione de issu pro ddi dare carchi abitu, e deo mi fatzo contu chi est sa prus arta printzipessa de su mundu. Ca depes ischire, Sancho, si no dd’ischis, ca duas cosas ebbia apretant a amare prus de sas àteras; chi sunt sa bellesa meda e sa bona fama, e custas duas cosas s’agatant meda in Dultzinea, ca in su èssere bella nemos dd’agualat, e in sa bona fama, pagu dda sighint. E pro concruire cun totu, deo immàgino ca totu su chi naro est de gasi, sena chi avantzet nen manchet nudda, e dda pinto in s’immaginatzione mea comente dda disìgio, siat in s’ermosura siat in sa printzipalidade, e no ddi lompet Elena e nen dda sighit Lucrètzia, ne ateruna de sas fèminas famadas

Page 242: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

242

Don Chisciote de sa Màntzia

de sas edades pretèritas, grega, bàrbara o latina. E nàrgiant totus su chi chèrgiant; ca pro si custu esseret brigadu dae sos ignorantes, no apo a èssere castigadu dae sos rigurosos.

– Naro ca in totu tenides resone, – aiat rispostu Sancho – e chi deo so un’àinu. Ma no isco deo pro ite nùmeno àinu in buca mea, ca non tocat a mentuare sa soga in domo de s’impicadu. Ma bèngiat sa carta, e a Deus, ca mi mudo.

Aiat bogadu su diàriu don Chisciote, e illarghende·si a un’ala, cun sussegu meda aiat cumintzadu a dd’iscrìere, e finende·dda aiat mutidu a Sancho e dd’aiat naradu ca si dda cheriat lèghere, pro dd’imparare a memòria, s’in casu dda perderet in caminu, ca de sa disditza sua totu si podiat tìmere. E Sancho aiat rispostu: – Dd’i-scriat sa segnoria bostra duas o tres bortas in ie in su libru, e mi dda diat, chi deo dd’apo a regòllere bene; ca pensare ca deo dda depo imparare a memòria est unu machine; ca dda tèngio de gosi mala, ca bortas meda m’ismèntigo ite mi narant. Ma, cun totu custu, mi dda nàrgiat sa segnoria bostra, ca m’apo a cumpràghere meda de dd’intèndere, ca depet èssere perfetu.

– Ascurta, chi de gasi narat – aiat naradu don Chisciote:

LÌTERA DE DON CHISCIOTE A DULTZINEA DEL TOBOSO

Soberana e arta segnora:Su feridu de punta de ausèntzia e su pragadu de sas telas de su

coro, dultzìssima Dultzinea del Toboso, t’imbiat sa salude chi issu non tenet. Si sa ermosura tua mi disprètziat, si su valore tuo no est in proe meu, si sos disdignos tuos sunt in s’afritzione mea, mancari deo sia assai sufridu, male m’apo a pòdere sustènnere in custa angùstia, chi, a prus de èssere forte, est durosa meda. S’iscudieri bonu meu Sancho t’at a dare relatzione intrea, o bella ingrata, inimiga mea amada!, de su modu chi pro càusa tua so: si ti diat pràghere de mi chèrrere, so tuo; e si nono, faghe su chi ti diat bènnere sa gana; chi finende sa vida mea apo a àere soddisfatu sa crudelidade tua e su disìgiu meu. Tuo finas a sa morte,

Su Cavalieri de sa Trista Figura

Page 243: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

243

Miguel de Cervantes

– Pro sa vida de babbu meu, – aiat naradu Sancho intendende sa lìtera – est sa cosa prus arta chi apo mai intèndidu. Iscuru a mie, e comente ddi narades in ie totu cantu cheret, e ite bene chi incàssiat in sa firma Su Cavalieri de sa Trista Figura! Naro de a beru ca seis su diàulu in persone, e chi non ddo’at cosa chi no ischides.

– Totu serbit – aiat rispostu don Chisciote – pro s’arte mea.– Ea duncas, – aiat naradu Sancho – ponide in custa àtera

tzèdola de sos tres àinos, e firmade craru meda, pro chi dda conno-scant bidende·dda.

– Andat bene – aiat naradu don Chisciote.E a pustis de dd’àere iscrita si dd’aiat lèghida, e naraiat gasi:

Sa segnoria bostra at a dare, pro custa prima de àinos, segnora neta, a Sancho Panza, s’iscudieri meu, tres de sos chimbe chi apo lassa-du in domo e sunt a càrrigu de sa segnoria bostra. Chi sos tres àinos si ddos cumando de liberare e pagare cun àteros tantos inoghe retzidos in contantes, chi constat, e cun sa lìtera de pagamentu ant a èssere bene dados. Fata in sas intragnas de sa Sierra Morena su bintiduos de austu de ocannu.

– Andat bene, – aiat naradu Sancho – firmade·dda.– Non ddo’at bisòngiu de dda firmare – aiat naradu don Chi-

sciote –, ma pònnere sa rubrica mea ebbia, chi est su pròpiu de sa firma, e pro tres àinos, e finas pro treghentos, diat èssere bastante.

– Deo tèngio fide in bois, su me’ – aiat rispostu Sancho. – Lassade·mi, ando a pònnere sa sedda a Runtzinante, e preparade·bos a mi dare sa beneditzione; ca a coa penso de partire, sena bìdere sas tontesas chi depides fàghere, chi apo a nàrrere ca nd’apo bidu tantas chi non chèrgio prus.

– A su mancu chèrgio, Sancho, e ca tocat a ddu fàghere de gasi, naro, chi mi bidas nudu, e fàghere una o duas dosinas de machines, chi ddas apo a fàghere in prus pagu de mesora, ca aende·ddas tue bidas cun sos ogros tuos, potzas giurare trancuillu in sas àteras chi chèrgias agiùnghere; e t’asseguro chi no as a nàrrere tue tantas can-tas deo penso de fàghere.

Page 244: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

244

Don Chisciote de sa Màntzia

– Pro s’amore de Deus, segnore meu, chi non bos bida nudu, chi nd’apo a tènnere làstima meda e no apo a pòdere finire de pràn-ghere; e tèngio tale sa conca, de su prantu chi eris note apo fatu pro su murru, chi non so in cunditzione de mi pònnere in àteros prantos; e si est chi bois tenides praghere chi deo bida carchi àteru machine, faghide·ddu bestidu, curtzos e sos chi bennerent prus a contu. Tantu prus chi pro me non ddo’aiat bisòngiu de cussu, e comente apo giai naradu, diat èssere a istraviare su caminu de sa torrada, chi depet èssere cun sas noas chi sa segnoria bostra disìgiat e meresset. E si nono, si preparet sa segnora Dultzinea; ca si non ri-spondet comente est resone, fatzo votu solenne a chie potzo chi ddi depo bogare sa bona risposta dae s’istòmagu a carches e a iscatzula-das. Ca in ue si depet sufrire chi unu cavalieri errante, tantu famadu che a bois, s’ammàchiet, sena motivu perunu, pro una...? Non mi ddu fatzat nàrrere sa segnora, ca pro Deus chi crìtichet e ddu fùlliet totu, mancari mai si bendat. Bonigheddu so deo pro custu! Male mi connoschet! Ca de seguru si mi diat connòschere, chi mi diat carculare.

– De gasi Sancho, – aiat naradu don Chisciote – chi a cantu paret tue nos ses prus sàbiu de me.

– Non so de gasi macu, – aiat rispostu Sancho – ma so prus arrennegosu. Ma lassende custu a banda, it’est chi ais a mandigare in s’ìnteri chi torro deo? Ais a essire a su caminu, che a Cardenio, a si ddu leare a sos pastores?

– Non tèngias coidadu pro cussu, – aiat rispostu don Chiscio-te – ca, mancari tennere, non diat mandigare àteru chi s’erba e sos frutos chi custu pradu e custas matas mi diant dare; ca sa finesa de su negòtziu meu est a non mandigare e a non fàghere àteras malesas sìmiles. Adiosu issara.

– Ma dd’ischides su chi timo? Ca no apo a agatare prus su ca-minu pro torrare inoghe in ue seis, de cantu est cuadu.

– Lea bene sos signales, chi deo apo a chircare de non m’illar-gare dae custos giassos, – aiat naradu don Chisciote – e finas apo a tènnere coidadu de pigare in custos ischerbigadòrgios prus artos, a bìdere si ti bido cando torras. Cantu prus, ca at a èssere mègius,

Page 245: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

245

Miguel de Cervantes

pro chi non mi manches e non ti perdas, chi seghes carchi mata de sas meda chi sunt inoghe, e ddas pòngias de tretu in tretu, finas a essire a su rasu, chi t’ant a serbire de rastu e signales pro chi m’agates cando torres, a imitatzione de su filu de su labirintu de Perseo142.

– De gasi apo a fàghere – aiat rispostu Sancho Panza.E seghende calicunu, aiat pedidu sa beneditzione a su mere

e non sena làgrimas meda de ambos, dd’aiat saludadu. E setzen-de a Runtzinante chi don Chisciote aiat racumandadu meda, e chi dd’ammiraret comente a sa persone sua, si fiat postu in caminu de su pranu, isparghende de tretu in tretu sos rampos de sa mata, comente su mere dd’aiat cussigiadu. E de gasi si nche fiat andadu, manca-ri galu dd’importunaiat don Chisciote chi ddi bideret a su mancu fàghere duos machines. Ma no aiat fatu chentu passos, chi fiat tor-radu e aiat naradu: – Naro, segnore, chi ais naradu bene meda: ca pro chi potza giurare sena càrrigu de cussèntzia chi bos apo bidu faghende machines, at a èssere bene chi nde bida nessi unu, mancari bene manna dd’apo bida in sa abarrada bostra.

– Non ti ddu naraia deo? – aiat naradu don Chisciote. – Iseta Sancho ca in una faghedura de rughe ddos apo a fàghere.

E boghende·si·nde in presse sos pantalones fiat abarradu in car-re e pannos, e a coa luego aiat dadu duoa càrchidos a s’àera e duos cucurinchinos a conca in bassu e pees in artu, iscoberende àteras cosas chi, pro no ddas bìdere torra, aiat furriadu Sancho sa brìllia a Runtzinante e si fiat cunsideradu cuntentu e soddisfatu chi podiat giurare ca su mere fiat semper macu. E de gasi dd’amus a lassare andare in su caminu suo, finas a sa torrada, chi fiat curtza.

142) Errore de Cervantes. Teseo e non Perseo.

Page 246: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

246

cAPÌtulu XXVi

In ue sighint sas finesas chi de innamoradu aiat fatu don Chi-sciote in sa Sierra Morena

E torrende a contare su chi aiat fatu su de sa Trista Figura a pustis chi si fiat bidu solu, narat s’istòria chi, de gasi comente don Chi-sciote aiat finidu de fàghere su cucurinchinu o bortas dae metade in suta nudu e dae metade in subra bestidu, e chi aiat bidu ca Sancho si nche fiat andadu, sena chèrrere istentare a bìdere àteras tontesas, fiat pigadu a subra de sa punta de una roca arta, e in ie aiat torradu a pensare su chi àteras bortas meda aiat pensadu, sena s’èssere mai detzìdidu in issu: e fiat chi cale diat èssere mègius e ddi diat istare prus a contu: imitare a Orlandu in sos machines malos chi aiat fatu o a Amadís in sas malincònicos; e faeddende tra se naraiat: – Si Orlandu fiat tantu bonu cavalieri e tantu balente comente narant totus ite meravìllia, a sa fine fiat incantadu e no ddu podiat ochìere nemos si non fiat ponende·ddi un’agùgia pro sa punta de su pee, e issu giughiat semper sas iscarpas cun sete solas de ferru? Finas si non ddi sunt bàlidas tretas contra a Bernardo del Carpio, chi ddas aiat cumprèndidas, e dd’aiat afogadu in sos bratzos in Rontzisvalle. Ma lessende in issu su de sa balentia a un’ala, benimus a su de pèrdere su sentidu, chi est beru chi dd’at pèrdidu, pro sos signales chi at agatadu in sa Fortuna e pro sas novas chi dd’at dadu su pastore chi Angèlica aiat dormidu prus de duas siestas cun Medoro, unu mori-gheddu de pilos ritzos e pàgiu de Agramante; e si issu aiat cumprèn-didu chi custu fiat de a beru e chi sa dama dd’aiat fatu disacatu, no aiat fatu meda a s’ammachiare; ma deo comente fatzo a dd’imitare in sos machines si no ddu ìmito in sas ocasiones de issas? Ca sa Dultzinea mea del Toboso m’apo a atrivire a giurare chi no at bidu mai in vida sua a moro perunu, de gasi comente issu est, in sa mates-si bestimenta sua, e chi est oe comente sa mama chi dd’at partorida;

Page 247: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

247

Miguel de Cervantes

e ddi diat fàghere agràviu manifestu si immaginende àtera cosa de issa mi dia ammachiare de cudda genia de machine de Orlandu su furiosu. De àteru, bido ca Amadís de Gaula, sena pèrdere su sentidu e sena fàghere machines, aiat logradu tanta fama de innamoradu co-mente chie prus; ca su chi at fatu segundu s’istòria sua no est istadu prus de bidende·si disdegnadu dae sa segnora sua Oriana chi dd’aiat cumandadu de non si presentare in presèntzia sua bassu chi esseret sa volontade sua chi s’est ritiradu a sa Peña Pobre in cumpangia de un’eremitanu e in ue si nde fiat guladu de prànghere e de s’invocare a Deus, bassu chi su chelu dd’aiat acuntentadu, in mesu de sa majo-re sua angùstia e netzessidade. E si cussu est beru, comente ddu est, pro chi chèrgio deo leare su traballu de m’ispogiare de su totu, nen dare fastizu a custas matas chi non m’ant fatu male perunu? Nen tèngio de imbrutare s’abba crara de custas arrojas chi m’ant a dare de bufare cando tèngia gana. Viva sa memòria de Amadís e siat imi-tadu dae don Chisciote de sa Màntzia in totu su chi at a pòdere; chi de issu s’at a nàrrere su chi de s’àteru ant naradu: ca si no at finidu cosas mannas, est mortu pro ddas atacare; e si deo non so respintu nen disdegnadu dae Dultzinea del Tobolo mi bastat comente giai apo naradu, èssere ausente de issa. Ajò, duncas, a traballare; benide a sa memòria mea, cosas de Amadís, e ammustrade·mi dae ue depo cumintzare a bos imitare. Ma già isco chi su prus chi issu at fatu est istadu pregare e a s’invocare a Deus; ma it’apo a fàghere de rosàriu chi non nde tèngio?

In custu ddi fiat bènnidu a conca comente ddu diat fàghere, e aiat istratzadu una tira manna dae sa coa de sa camisa, chi giughiat pende·pende e dd’aiat fatu ùndighi nodos, unu prus grussu de s’àte-ru, e custu ddi fiat serbidu de rosàriu su tempus chi fiat in ie, in ue aiat pregadu unu millione de avemaria. E su chi ddu fatigaiat meda fiat de no ddo’àere in ie aterunu eremitanu chi ddu cunfessaret e chi si consolare. E de gasi s’ispidientaiat passigende in su pradigheddu, iscriende e intachende in sos corgiolos de sas matas e in sa fita arena versos meda, totus adatos a sa tristura sua, e calicunu in bàntidu de Dultzinea. Ma sos chi aiant pòdidu agatare intreos e chi poderent lèghere a coa chi in ie dd’aiant agatadu, fiant custos ebbia:

Page 248: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

248

Don Chisciote de sa Màntzia

Matas erbas e prantas chi inoghe seis artos birdes e tantas si de me no increschides custas sas chèscias meas santas.

Su dolu meu non bos avolotet mancari terrìbile siat pro bos pagare s’iscotu inoghe at prantu don Chisciote ausèntzias de Dultzinea del Toboso

Est custu su logu in ue s’amadore prus leale dae sa segnora sua si cuat e est bennidu a tantu male sena ischire mancu comente. Ddu tràgiat s’amore a mala bògia ca est de mala genia; e de gasi finas a prènere unu caradellu inoghe at prantu don Chisciote ausèntzias de Dultzinea del Toboso.

Chirchende sas aventuras intre duras rocas, maleighende istranas duras, (ca intre cùcuros e crisuras agatat su tristu isventuras), dd’at fertu amore cun s’atzotu, non cun sa branda corria, e tochende·ddi su gatzile, inoghe at prantu don Chisciote ausèntzias de Dultzinea del Toboso.

Page 249: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

249

Miguel de Cervantes

No aiat causadu pagu risa in sos chi aiant agatadu sos versos riferidos s’agiunta del Toboso a su nùmene de Dultzinea, ca aiant immaginadu ca aiat immaginadu don Chisciote ca si numenende a Dultzinea non naraiat puru del Toboso non si podiat cumprèndere sa grobba; e de gasi fiat de a beru, comente issu aiat a pustis cunfessa-du. Àteros meda aiat iscritu; ma comente amus naradu non si sunt pòdidos bogare a campu, ne intreos, prus de custas tres grobbas. In custu, e in suspirare, e in mutire a sos fàunos e silvanos de cuddos padentes, a sas ninfas de sos rios, a sa dolorosa e ùmida Eco143, chi ddi risponderent, consolarent e ascurtarent si intrateniat e in chir-care carchi erba pro si sustentare bassu chi Sancho esseret torradu; chi si comente aiat istentadu tres dias aiat istentadu tres chidas, su Cavalieri de sa Trista Figura fiat abarradu de gasi isfiguradu chi no dd’aiat connotu sa mama chi dd’aiat fatu.

E at a èssere bene a ddu lassare imboligadu intre suspiros e versos, pro contare su chi ddi fiat capitadu a Sancho Panza in sa cummissione sua; e fiat chi, essende dae su caminu reale si fiat postu in chirca de El Toboso e àteru die fiat lòmpidu a sa locanda in ue ddi fiat capitada sa disgràtzia de sa manta; e comente dd’aiat bida ddi pariat chi fiat torra bolende in àera, e non fiat chertu intrare a intro, mancari fiat lòmpida s’ora chi ddu podiat e depiat fàghere, pro èssere sa de mandigare e tènnere gana de gustare carchi cosa de callente; ca fiant dies meda ca fiat semper a imbutidos.

Custu bisòngiu dd’aiat fortzadu a lòmpere acanta de sa locan-da, galu in duda si intrare o nono; e essende in custu, fiant essidas dae sa locanda duas persones chi deretu dd’aiant connotu. E aiat naradu s’unu a s’àteru: – Nàrgia, segnor lissentziadu, cuddu a cad-du, no est Sancho Panza, su chi aiat naradu sa tzeraca de s’aventureri nostru chi fiat essidu cun su mere comente iscudieri?

– Ei, issu est – aiat naradu su lissentziadu –; e cuddu est su caddu de don Chisciote nostru.

E dd’aiant connotu de gasi bene, comente cuddos chi fiant su preìderu e su barbieri de bidda sua, e sos chi aiant fatu s’iscrutìniu e acta generale de sos libros. Chi, de gasi comente aiant deretu con-

143) Riferimentu a sa mitologia grega.

Page 250: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

250

Don Chisciote de sa Màntzia

notu a Sancho Panza e a Runtzinante, cun disìgiu de ischire de don Chisciote, fiant andados a chirru suo, e su preìderu dd’aiat mutidu a nùmene narende·ddi: – Amigu Sancho Panza, in ue est su mere suo?

Ddos aiat connotu deretu Sancho Panza, e aiat detzìdidu de ammuntare su logu e sa sorte in ue e comente su mere fiat; e de gasi dd’aiat rispostu chi su mere fiat ocupadu in tzerta parte e in tzerta cosa chi ddi fiat de importàntzia meda, chi issu non podiat iscovia-re, pro sos ogros chi teniat in cara.

– No, no – aiat naradu su barbieri –, Sancho Panza; si vostè non nos narat in ue est, amus a immaginare, comente giai imma-ginamus, chi vostè dd’at mortu e isrobbadu, bidu ca est sètzidu a caddu suo. De a beru nos depet dare su mere de su runtzinu, o si nono, andat male.

– Non ddo’at bisòngiu de minetzas cun megus, ca deo non so òmine chi isrobbat o ochiet a nemos: a ognunu ddu ochiat sa ventura sua, o Deus, chi dd’at fatu. Su mere est faghende penitèntzia in mesu de custu monte, meda a gustu suo.

E poscas, de presse e sena parare, ddis aiat contadu de sa sorte chi teniat, sas aventuras chi fiant capitadas, e comente giughiat sa lìtera a sa segnora Dultzinea del Toboso, chi fiat sa fìgia de Lorenzo Corchuelo, chi fiat innamoradu finas a su fìgadu.

Fiant abarrados ispantados sos duos de su chi Sancho Panza ddis contaiat; e mancari giai ischiant su machine de don Chiscio-te e sa genia sua, ogna borta chi dd’intendiant s’ispantaiant torra. Dd’aiant pedidu a Sancho Panza de ddis ammustrare sa lìtera chi giughiat a sa segnora Dultzinea del Toboso. Issu aiat naradu ca fiat iscrita in unu diàriu, e ca fiat òrdine de su mere de dda trascrìere in pabiru in su primu logu chi lomperet; e su preìderu dd’aiat naradu de si dd’ammustrare; ca issu dd’aiat trascrita in bella calligrafia. Aiat postu sa manu in petorras Sancho Panza, in chirca de su libreddu, ma no dd’aiat agatadu, nen dd’aiat pòdidu agatare si dd’aiat chirca-du finas a como, ca si dd’aiat mantènnidu don Chisciote, e non si dd’aiat dadu, ne issu si fiat ammentadu de si ddu pedire.

Cando Sancho aiat bidu chi no agataiat su libru, ddi fiat bèn-

Page 251: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

251

Miguel de Cervantes

nida una cara de morte; e torrende a si parpare totu sa persone in presse aiat torradu a bìdere chi no dd’agataiat e luego s’aiat ghetadu sos duos pùngios a sa barba e si nd’aiat istratzadu sa metade e poscas in presse e sena sessare s’aiat dadu mesa dosina de pùngios a cara e a nasu chi si dd’aiat fatu totu in sàmbene. Bidu custu dae su preìderu e dae su barbieri, dd’aiant naradu ite fiat capitadu chi tantu male s’agataiat.

– Ite mi depet sutzèdere – aiat rispostu Sancho –, si no àere pèrdidu dae una manu a s’àtera in un’istante tres àinos chi ognunu fiat comente unu casteddu?

– Comente diat èssere? – aiat torradu su barbieri.– Apo pèrdidu su libru a memòria – aiat rispostu Sancho –,

in ue ddoe fiat sa lìtera pro Dultzinea e una tzèdula firmada dae su segnore chi ordinaiat chi sa neta mi daret tres àinos, de bator o chimbe chi fiant in domo.

E cun custu, ddis aiat contadu sa pèrdida de su murru. Dd’a-iat consoladu su preìderu e dd’aiat naradu chi agatende su mere, issu ddi diat rivalidare sa cummissione e chi torraret a fàghere sa librantza in pabiru, comente fiat usu e costùmene, ca sas chi si fiant in diàrios mai s’atzetaiant nen si cumpriant.

Cun custu si fiat consoladu Sancho, e aiat naradu ca comente cuddu esseret de gasi chi non ddi daiat làstima meda sa pèrdida de sa lìtera de Dultzinea ca issu dd’ischiat belle a memòria dae ue si podiat trascrìere cando e comente cheriant.

– Narade·ddu Sancho duncas – aiat naradu su barbieri –; ca a coa dda trascriimus.

Si fiat firmadu Sancho Panza a si gratare sa conca pro leare a sa memòria sa lìtera e si poniat a subra de unu pee e a subra de s’àteru; a cando abbaidaiat a terra, a cando a chelu, e a pustis de s’àere rosi-gadu su mesu de sa purpa de unu pòddighe, tenende suspesos a sos chi isetaiant chi giai dda narreret, aiat naradu a pustis de un’iscuta manna: – Perdeu, segnor laureadu, chi sos diàulos giugant sa cosa chi de sa lìtera m’ammento; mancari a printzìpiu naraiat: “Arta e sa prana segnora”.

– Non dia nàrrere – aiat naradu su barbieri – sa prana, ma so-

Page 252: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

252

Don Chisciote de sa Màntzia

vrumana o soberana segnora. – De gasi est – aiat naradu Sancho. – A coa, si non m’ammento

male, sighiat ...si non m’ammento male: “su tristu e faltu de sonnu, e su feridu basat a sa segnoria bostra sas manos, ingrata e isconnota meda bella”, e no isco ite naraiat de salude e de maladia chi ddi mandaiat, e pro inoghe curriat, finas chi finiat in “Bostru finas a sa morte, su Cavalieri de sa Trista Figura”.

Non pagu fiant cuntentos sos duos de bìdere sa bona memòria de Sancho Panza, e si dd’aiant bantada meda, e dd’aiant pedidu de nàrrere sa lìtera àteras duas bortas, pro chi issos, a su matessi tem-pus, dd’impararent a memòria pro dda trascrìere a su tempus suo. Dd’aiat torrada a nàrrere Sancho àteras tres bortas, e ateretantas aiat torradu a nàrrere àteros tres mìgia machines. A coa, aiat contadu puru sas cosas de su mere; ma no aiat faeddadu una paràula de can-do nche dd’aiant pesadu a bolare in cudda locanda in ue si refudaiat de intrare. Aiat naradu puru comente su mere, narende chi ddi giu-gheret bonu cumandu de sa segnora Dultzinea del Toboso, si depiat pònnere in caminu a procurare comente èssere imperadore, o a su mancu, monarca; ca de gasi aiant cuncordadu sos duos, e fiat cosa leve meda a ddu èssere, segundu su valore de sa persone e sa fortza de su bratzu; e chi essende·ddu ddu depiat cojuare a issu, ca giai diat èssere viudu, chi non podiat èssere de mancu, e ddi depiat dare a isposa a una donzella de s’imperadora, erede de un’istadu de terra firma ricu e mannu, sena ìsulos ne ìsulas, chi giai no ddas cheriat.

Naraiat custu Sancho cun tantu reposu, frobbende·si de pagu in pagu su nasu, e cun tantu pagu sentidu chi sos duos fiant torra ispantados, cunsideradu cantu veemente fiat istadu su machine de don Chisciote, ca s’aiat leadu in fatu su sentidu de cuddu pòveru òmine. Non si fiant chertos istracare a ddu bogare dae s’errore chi fiat, parende·ddis chi giai chi non ddis dannaiat nudda sa cussènt-zia fiat mègius a dda lassare in issu, e a issos ddi diat èssere de prus custu a intèndere sas tontesas suas. E de gasi dd’aiant naradu de pregare a Deus pro sa salude de su mere; cosa chi garbosa e fatìbile meda fiat de bènnere, cun su passare de su tempus, a èssere impe-radore, comente issu naraiat, o a su mancu archipìscamu o àtera

Page 253: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

253

Miguel de Cervantes

dignidade ecuivalente. E issara Sancho aiat rispostu: – Segnores, si sa fortuna bortaret sas cosas de manera chi a su mere ddi diat bèn-nere gana de no èssere imperadore, ma de èssere archipìscamu, deo dia chèrrere ischire como: Ite solent dare sos archipìscamos errantes a sos iscudieris?

– Ddis solent dare – aiat rispostu su preìderu – carchi benefìtziu, simpre o curadu, o carchi sacrestania, chi ddi balet meda de rèndida fissa, a prus de su pee de s’altare, chi si solet istimare ateretantu.

– Pro cussu at a tocare – aiat torradu Sancho – chi s’iscudieri non siat cojuadu, e chi iscat agiuare a missa, a su mancu; e si custu est de gasi, disditzadu de me, chi so cojuadu e no isco sa prima lìtera de s’abc! It’at a èssere de me si a su mere ddi benit a conca de èssere archipìscamu, e no imperadore, comente est usu e costùmene de sos cavalieris errantes?

– Non tengiais pena, amigu Sancho – aiat naradu su barbieri –; chi inoghe pregamus a su mere bostru e si dd’amus a cussigiare e galu si dd’amus a pònnere in casu de cussèntzia chi siat imperadore e no archipìscamu ca dd’at a èssere leve meda bidu ca issu est prus balente chi no istudiante.

– De gasi m’est partu a mie – aiat rispostu Sancho –; mancari potzo nàrrere chi pro totu tenet abilidade. Su chi deo penso de parte mea est de pregare a Deus chi ddu mandet a cuddas alas a ue prus serbat e a mie prus favores mi fatzat.

– Bois ddu narades comente discretu – aiat naradu su preìderu – e dd’ais a fàghere comente bonu cristianu. Ma su chi como tocat a fàghere est a dare òrdine comente bogare a su mere bostru dae cudda penitèntzia inùtile chi est faghende; e pro pensare a su modu de ddu fàghere, e pro mandigare, chi giai est ora, at a èssere bene chi intremus a custa locanda.

Sancho aiat naradu a intrare issos, chi issu diat isetare in ie in foras, e chi a coa ddi diat nàrrere sa càusa chi no intraiat nen ddi cumbeniat a ddo’intrare; ma ddos pregaiat a ddi bogare in ie carchi cosa de mandigare chi esseret cosa callente, e puru proenda pro Runtzinante. Issos fiant intrados e in pagu tempus su barbieri dd’aiat bogadu de mandigare. A pustis aende bene pensadu intre sos

Page 254: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

254

Don Chisciote de sa Màntzia

duos su modu de tènnere pro lograre su chi cheriant a su preìderu ddi fiat bènnida una idea adata meda a su gustu de don Chisciote e pro su chi issos cheriant; e fiat chi aiat naradu a su barbieri chi su chi aiat pensadu fiat chi issu si ponneret unu bestire de donzella errante e chi issu procuraret de si pònnere su mègius chi podiat comente iscudieri a chi de gasi diant andare a ue fiat don Chisciote, finghen-de de èssere issa una donzella afrigida e bisongiosa e ddi diat pedire unu regalu chi issu non podiat nàrrere chi nono a si dd’otorgare, co-mente valorosu cavalieri errante. E chi su regalu chi pensaiat de ddi pedire fiat de andare cun issa a ue ddu learet a disfàghere un’agràviu chi unu malu cavalieri dd’aiat fatu; e chi dda suplicaiat puru de no ddi pedire de si bogare sa fatzola nen ddi domandaret cosa de sa sienda, finas chi dd’aeret fatu deretu de cuddu malu cavalieri; e chi creeret, sena duda, chi don Chisciote diat bènnere a totu cantu ddi pediret pro custu tèrmine, e chi de custa manera ddu diant bogare dae in ie, e ddu diant leare a su logu suo, in ue diant procurare de bìdere si teniat carchi remèdiu su machine istranu suo.

Page 255: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

255

cAPÌtulu XXVii

De comente fiant essidos cun s’intentzione issoro su preìderu e su barbieri, cun àteras cosas dignas de contare in custa istòria manna

Non ddi pariat male a su barbieri s’imbentu de su preìderu, ma de gasi bene chi a coa dd’aiant posta in òpera. Dd’aiant pedidu a sa pasadera una sotana e unaparruca, lassende·ddi in prendas una tònaca noa de su preìderu. Su barbieri aiat fatu una barba manna de una coa murra o ruja de boe, in ue su pasaderi giughiat apicadu su pètene. Ddis aiat pregontadu sa pasadera a ite dis serbiant cuddas cosas. Su preìderu dd’aiat contadu in pagu arresonos sos machines de don Chisciote, e comente cumbeniat cuddu travestimentu pro ddu bogare dae su monte, in ue issara fiat. Aiant cumprèndidu lue-go su pasaderi e sa pasadera chi su macu fiat istràngiu issoro, su de su bàlsamu, e su mere de s’iscudieri pesadu a bolare, e aiant contadu a su preìderu totu su chi cun issu ddis fiat capitadu, sena calliare su chi tantu calliaiat Sancho. In fines, sa pasadera aiat bestidu a su preìderu de modu chi no aiat prus de bìdere: dd’aiat postu una sotana de pannu, prena de fròngias de vellutu nieddu largas unu parmu, totu istampadas, e unos corpetes de vellutu birde, guarnidos cun unos filos de rasu biancu, chi ddos aiant dèpidos fàghere, issos e sa sotana, in sos tempos de su re Wamba144. No aiat permìtidu su preìderu a ddu petenare, ma s’aiat postu in conca una berritedda de linu imbutidu chi si poniat a dormire su note, e s’aiat postu in chìgios una liga de tafetà nieddu, e cun ateruna liga aiat fatu una fatzola, pro s’ammuntare bene bene sa barba e sa cara; s’aiat inca-schetadu su capeddu, chi fiat de gasi mannu chi ddi podiat serbire de parasole, e ammuntende·si sa capa fiat sètzidu a caddu de su

144) Re de sos Visigotos.

Page 256: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

256

Don Chisciote de sa Màntzia

mulu a sa feminina, e su barbieri in su suo, cun sa barba chi ddi lompiat a chintzos, intre ruja e bianca, comente cudda chi, comente amus naradu, fiat fata de sa coa de unu boe ruju.

Aiant saludadu a totus, e a sa bona Maritornes puru, chi aiat promìtidu de nàrrere unu rosàriu, mancari pecadora, pro chi Deus ddi daret èsitu bonu in custu afàriu tantu traballosu e tantu cristia-nu comente fiat cuddu chi aiant cumintzadu.

Ma, aizu in foras de sa locanda, a su preìderu ddi fiat bènnidu a conca unu pensamentu: ca faghiat male a s’èssere postu de cudda manera, pro èssere cosa indetzente chi unu satzerdotu si ponneret de gasi, mancari dd’esseret meda in cuddu; e narende·si·ddu a su bar-bieri, dd’aiat pedidu a cambiare bestire, ca fiat prus giustu chi issu esseret sa donzella bisongiosa, e chi issu fagheret s’iscudieri, e chi de gasi si profanaiat prus pagu sa dignidade sua, e chi si no ddu cheriat fàghere, detzidiat de no andare a in antis, mancari a don Chisciote si ddu learet su diàulu.

Issara fiat lòmpidu Sancho e bidende·ddos bestidos de gasi no aiat pòdidu tènnere su rìsidu. In efeti su barbieri aiat fatu comente aiat naradu su preìderu, e cambiende s’imbentu, su preìderu dd’in-formaiat de su modu chi depiat tènnere, e sas paràulas chi depiat nàrrere a don Chisciote pro ddu mòvere e ddu fortzare a bènnere cun issu, e lassaret de chèrrere su logu chi aiat seberadu pro sa pe-nitèntzia sua vana. Su barbieri aiat rispostu chi sena de ddi dare letzione, issu ddu diat pònnere in su puntu suo. Non si fiat chertu bestire issara, bassu chi esserent acanta de ue don Chisciote fiat, e de gasi, aiat pinnigadu su bestire e su preìderu aiat acomodadu sa barba e aiant sighidu in su caminu, ghiados dae Sancho Panza; chi ddis contaiat su chi fiat capitadu cun su macu chi aiant agatadu in sa serra, sena nàrrere nudda però de sa valìgia e de su chi ddoe fiat a intro, ca mancari tontu, fiat unu pagu asuridu su pitzocu.

Sa die in fatu fiant lòmpidos a su logu in ue Sancho aiat postu sos signales de sas naes pro intzertare su logu in ue aiat lassadu a su mere; e connoschende·ddu ddis aiat naradu ca cudda fiat s’intrada e chi si podiant giai bestire si fiat ca cuddu faghiat a su casu pro sa libertade de su mere; ca issos ddis aiant naradu in antis ca andare

Page 257: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

257

Miguel de Cervantes

de gasi e si bestire de cudda manera fiat totu s’importàntzia pro bogare a su mere dae cudda vida mala chi aiat seberadu, e chi dd’in-carrigaiant meda de non nàrrere a su mere chie fiant issos, nen chi ddos connoschiat; e chi si ddu pregontaiat, comente ddu diat pre-gontare, si aiat dadu sa lìtera a Dultzinea, chi narreret chi ei, e chi pro no ischire lèghere, dd’aiat rispostu a boghe, narende·ddi chi ddi cumandaiat, suta pena de sa disgràtzia sua, chi a coa a su momentu andare a bìdere cun issa, chi fiat sa cosa chi dd’importaiat meda; ca cun custu e cun su chi pensaiant de ddi nàrrere fiant seguros de ddu riduire a mègius vida, e a fàghere cun issu chi a coa si ponneret in caminu pro andare a èssere imperadore o monarca; ca in su de èssere archipìscamu non ddo’aiat de tìmere.

Sancho aiat ascurtadu totu, e dd’aiat leadu bene meda in sa memòria e dd’aiat torradu gràtzias meda de s’intentzione chi teniant de cussigiare a su mere de èssere imperadore e no archipìscamu, ca issu fiat seguru ca pro fàghere favores a sos iscudieris podiant prus sos imperadores de sos cavalieris errantes. Ddis aiat naradu puru chi diat èssere bene chi issu esseret in dae in antis a ddu chircare e a ddi dare sa risposta de sa segnora sua; chi già issa diat èssere bastante pro ddu bogare dae cuddu logu, sena chi issos si ponnerent in tantu traballu. Ddis fiat partu bene su chi Sancho Panza naraiat, e de gasi, aiant detzìdidu de dd’isetare, bassu chi torraret cun sas novas de s’agatu de su mere.

Fiat intradu Sancho in cuddas baddes de sa serra, lassende sos duos in una, in ue curriat un’arroja pitica e maseda, chi ddi faghiat umbra gradèvole e frisca àteras rocas e unas cantas matas chi fiant in ie. Su calore, e sa die chi fiant lòmpidos fiat de sos de su mese de au-stu chi in cuddas alas solet èssere s’ardore prus mannu; s’ora, sas tres de sero: totu custu faghiat su giassu prus gradèvole, e chi cumbida-ret a chi in issu isetarent sa torrada de Sancho, comente aiant fatu.

Istende duncas sos duos in ie sussegados e a s’umbra fiat lòm-pida a sas origras issoro una boghe chi sena dd’acumpangiare sonu de de perunu àteru istrumentu sonaiat dultze e regalada, chi de non pagu s’ispantaiant pro ddi pàrrere chi cuddu non fiat logu in ue ddoe pòdere àere chie de gasi bene cantaret. Ca mancari si solet nàr-

Page 258: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

258

Don Chisciote de sa Màntzia

rere ca in sos litos e sartos s’agatant pastores de boghes estremadas sunt prus abbellimentos de poetas chi non beridades; e prus cando si fiant abbigiados ca sos chi intendiant cantende fiant versos, non de pastores rùsticos, ma de cortesanos discretos. E aiat cunfirmadu custa beridade s’èssere istados sos versos chi aiant intèndidu custos:

Chie menguaiat sos meos benes? Disdignos. E chie creschet sos dolores? Sa gelosia. E chie mi provat sa passèntzia? Ausèntzia. E gasi in mea dolèntzia perunu remèdiu s’alcansat, ca m’ochient s’’isperàntzia disdignos, gelosia e ausèntzia.

Chie mi càusat dolore? Amore. E chie sa glòria ripugnat? Fortuna. E chie cunsentit su dolu? Su chelu. In custu modu deo reselo de mòrrere de custu male istranu, ca creschent in meu dannu amore fortuna e su chelu.

Chie megiorat sa sorte? Sa morte. E su bene de amore chie dd’alcansat? Mudantza. E sos males chie ddos curat? Machine. E gasi no est sentidu chèrrere curare sa passione

Page 259: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

259

Miguel de Cervantes

cando sos remèdios sunt morte mudantza e locura.

S’ora, su tempus, sa soledade, sa boghe e s’abilesa de su chi cantaiat aiat causadu ispantu mannu e cuntentu in sos duos ascurta-dores mannos, chi fiant abarrados trancuillos isetende si intendiant calicuna àtera cosa; ma bidende chi duraiat unu pagu su silèntziu aiant detzìdidu de essire a chircare a su musitzista chi cun tanta boghe bona cantaiat. E cherende·ddu pònnere in efetu aiat fatu sa matessi boghe chi non si moverent e fiat lòmpida torra a sas origras issoro, cantende custu soneto:

Soneto Santa amistade, chi cun ligeras alas, s’aparèntzia restende in terra, intre beneditas almas, in su chelu, ses pigadu allegru a sas empíreas salas, dae in cue, cando cheres, nos signalas sa giusta paghe ammuntada cun unu velu, chi a bortas si traslughet su chelu de bonas òperas chi, a sa fine, sunt malas. Lassa su chelu, oh amistade, e non permitas chi s’ingannu si bestat sa livrea, chi distruet s’intentzione sintzera; chi si sas aparèntzias tuas no ddis leas, luego s’at a bìdere su mundu in pelea de sa discorde confusione prima.

Su cantu fiat finidu cun unu suspiru profundu, e sos duos, cun atentzione, aiant torradu a isetare si cantaiant galu; ma bidende chi sa mùsica fiat bortada a tzùnchios e in ahi lastimosos, aiant cun-cordadu de ischire chie fiat su tristu, tantu estremadu in sa boghe comente dolorosu in sos lamentos; e no aiant caminadu meda, can-do, torrende dae una punta de una roca, aiant bidu a un’òmine de sa matessi fatura e figura chi Sancho Panza ddis aiat pintadu cando

Page 260: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

260

Don Chisciote de sa Màntzia

ddis aiat contadu su contu de Cardenio; chi cando ddos aiat bidos sena s’atzicare fiat abarradu trancuillu cun sa conca bassa, a moda de òmine pensamentosu, sena artziare sos ogros a ddos abbaidare prus de sa prima borta, cando de repente fiant lòmpidos.

Su preìderu, chi fiat un’òmine bene faeddadu comente su chi giai ischiat de sa disgràtzia sua ca dae sa descritzione dd’aiat con-notu ddi fiat acostadu e cun arresonos curtzos ma discretos meda dd’aiat pregadu e cumbintu de lassare cudda vida miseràbile, pro no dda pèrdere in ie, chi fiat sa disditza prus manna de sas disditzas. Fiat Cardenio issara cun totu su sentidu, lìberu dae cuddu atzi-dente furiosu chi de gasi a s’ispissu si ddu faghiat pèrdere; e de gasi bidende sos duos in bestimenta tantu no usada dae sos chi in cud-das soledades andaiant, si fiat ispantadu bastante e prus cando aiat intèndidu ca dd’aiant faeddadu in su negòtziu suo, comente in cosa ischida – ca sos arresonos chi su preìderu dd’aiant naradu de gasi dd’aiant fatu cumprèndere –; e de gasi, aiat rispostu in custa mane-ra: – Bido bene deo, segnores, chie si siat chi siais, chi su chelu, chi tenet coidadu de sucùrrere a sos bonos, e a sos malos puru bortas meda, sena chi ddu meressa, m’imbiat, in custos logos de gasi a tesu e apartados dae su tratu comunu de sa gente carchi persone chi, ponende·mi in dae in antis de sos ogros cun resones bias e vàrias cantu sena issa ando faghende sa vida chi fatzo, ant chircadu de mi bogare dae custa a mègius parte; ma sigomente no ischint chi isco deo ca essende dae custu dannu depo rùere in àteru prus mannu, forsis mi depent cunsiderare òmine de fracos discursos e galu, su chi diat èssere peus, de perunu sentidu. E non diat èssere meravìllia chi de gasi esseret, ca a mie si mi allàmpiat ca sa fortza de s’immagi-natzione de sas disgràtzias meas est de gasi intensa e podet tantu in sa perditzione mea, si, sena chi deo potza èssere parte a dd’istorbare, bèngio a abarrare che pedra, privu de ogna bonu sentidu e conno-schèntzia; e m’abbìgio de custa beridade, cando calicunu mi narat e m’ammustrat signales de sas cosas chi apo fatu mentras cuddu atzidente terrìbile mi dòminat, e no isco prus de mi dòlere de badas e maleìghere sena profetu sa ventura mea, e dare comente iscusa de sos machines meos su nàrrere sa càusa de issas a cantos dda cherent

Page 261: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

261

Miguel de Cervantes

intèndere; ca bidende sos sàbios cale est sa càusa, non s’ant a mera-villiare de sos efetos, e si non mi darent remèdiu, a su mancu non m’ant a ghetare sa neghe, cambiende s’arrennegu de sas disinvoltu-ras meas in làstima de sas disgràtzias meas. E si boisàteros segnores, benides cun sa matessi intentzione chi àteros sunt bènnidos in antis de andare a in antis in sas persuasiones bostras discretas bos prego de ascurtare su contu, chi non nde tenet, de sas disaventuras meas, ca forsis a pustis de dd’àere intèndidu, ais a istraviare su traballu chi ais a leare pro consolare unu male chi de ogna consolu est incapatze.

Sos duos, chi non disigiaiant àteru si no ischire dae sa pròpiu buca sua sa càusa de su dannu, dd’aiant pregadu de dda contare oferende·ddi de non fàghere àtera cosa de sa chi issu cherreret, in su remèdiu e consolu suo; e cun custu, su tristu cavalieri aiat cu-mintzadu s’istòria sua lastimosa, belle cun sas matessi paràulas e passàgios chi dd’aiat contada a don Chisciote e a su crabàrgiu pagas dies in antis cando, pro ocasione de su maistru Elisabat e puntua-lidade de don Chisciote in mantènnere su decoro de sa cavalleria, fiat abarradu su contu imperfetu, comente s’istòria at contadu. Ma como aiat chertu sa bona sorte chi si firmaret s’atzidente de su ma-chine e dd’aiat permìtidu de dda contare finas a sa fine; e de gasi lompende a su passàgiu de su billete aiat agatadu don Fernando in mesu de su libru de Amadís de Gaula, aiat naradu Cardenio chi si ddu teniat bene in sa memòria e chi naraiat de custa manera.

LUSCINDA A CARDENIOOgna die iscobèrgio in sos valores chi m’òbligant e fortzant a chi

prus bos istime; e de gasi si diais chèrrere de mi bogare dae custu dèpidu sena m’esecutare in s’onra dd’ais a pòdere fàghere bene meda. Babbu tèngio, chi bos connoschet e chi mi cheret bene, chi, sena fortzare sa volontade mea, at a cumprire sa chi at a èssere giustu chi bois tengiais, si est chi m’istimades, comente narades e comente deo creo.

– Pro custu billete mi so mòvidu a pedire a Luscinda a isposa, comente giai bos apo contadu, e custu fiat pro chie fiat abarrada Luscinda in s’opinione de don Fernando comente una de sas prus

Page 262: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

262

Don Chisciote de sa Màntzia

discretas e avisadas fèminas de su tempus suo; e custu billete fiat su chi dd’aiat postu disìgiu de mi distrùere, in antis chi su meu si efe-tuaret. Dd’apo naradu deo a don Fernando in su chi cheriat su babbu de Luscinda, chi fiat chi babbu meu si dda pediret, cosa chi deo non m’atriviat a ddi nàrrere, timerosu chi no esseret de acordu, non ca non tenneret bene connota sa calidade, bonesa, virtude e ermosura de Luscinda, e chi teniat partes bastantes pro nobilitare cale si siat àtera erèntzia de Ispagna, ma ca deo cumprendia de issu chi disigiaiat a non mi cojuare de gasi in presse, finas a bìdere su chi su duca Ricardu fagheret cun megus. In fines, dd’apo naradu chi non m’aventuraia a si ddu nàrrere a babbu, siat pro cuddu inconve-niente siat pro àteros meda chi m’acobardaiant, sena ischire cales fiant, ma mi pariat chi su chi deo disigiaiat mai podiat tènnere efe-tu. A totu custu m’aiat rispostu don Fernando chi issu s’incarrigaiat de faeddare a babbu e fàghere chi issu faeddare cun su de Luscinda. Oh Mario ambitziosu, oh Catilina crudele, oh Silla fatzinorosu, oh Galán imbusteri, o Vellido traitore, o Julian vendicativu145, o Giu-das asuridu! Traitore, crudele, vendicativu e imbusteri, cale disser-vìtzios t’aiat fatu custu tristu, cale tanta pranesa t’at iscobertu sos segretos e cuntentos de su coro suo? Cale ofesa t’apo fatu? Cales paràulas t’apo naradu, o cales cussìgios t’apo dadu, chi no esserent totu incaminados a crèschere s’onra tua e su profetu tuo? Ma de ite mi lamento? Isventuradu de me, ca est cosa tzerta chi cando giu-ghent sas disgràtzias sa currente de sos isteddos, comente benint dae artu a bassu, iscudende·si cun furore e violèntzia, non ddo’at fortza in sa terra chi ddas firmet, ne indùstria umana chi ddas potzat prevènnere? Chie podiat immaginare chi don Fernando, cavalieri illustre, discretu, obligadu dae sos servìtzios meos, poderosu pro lograre su chi su disìgiu amorosu ddi pedire a ue si siat chi dd’ocu-paret, si depiat pònnere, comente solent nàrrere, a mi leare a mie una berbeghe sola chi galu non possediat? Ma abarrent custas cun-sideratziones a banda, comente inùtiles e sena profetu e annudamus su filu segadu de s’istòria mea disditzada. Naro duncas ca parende·ddi

145) Don Julián, chi ciat fatu isbarcare sos moros a Ispagna pro vindita.

Page 263: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

263

Miguel de Cervantes

a don Fernando chi sa presèntzia mea ddi fiant inconveniente pro pònnere in esecutzione su pensamentu farsu e malu, aiat detzìdidu de mi mandare a su frade mannu, cun ocasione de ddi pedire carchi dinari pro ddi pagare ses caddos, chi de indùstria, e petzi pro custu efetu chi m’ausentare (pro mègius pòdere essire cun su intentu suo dannadu), sa matessi die chi s’est ofertu de faeddare a babbu ddos at comporados, e at chertu chi deo bennere pro su dinari. Podia deo prevènnere custa traitoria? Podia pro ventura pensare a dd’immagi-nare? No, de seguru; antis totu allegru mi so ofertu de partire dere-tu, cuntentu de sa bona còmpora fata. Cuddu note apo faeddadu cun Luscinda, e dd’apo naradu su chi cun don Fernando fiat cun-cordadu, e chi tenneret firme isperàntzia chi diant tènnere efetu sos disìgios nostros bonos e giustos. Issa m’at naradu, tantu sorpresa comente deo de sa traitoria de don Fernando, de chircare de torrare in presse, ca creiat chi no diat istentare meda sa sa conclusione de sas volontades nostras chi istentaret babbu meu de faeddare a su suo. No isco ite si fiat chi finende de mi nàrrere custu si ddi fiant prenos sos ogros de prantu e unu nodu dd’aiat atraessadu sa gula, chi no ddi lassaiat faeddare paràula de àteras meda chi mi pariat chi mi cheriat nàrrere. Fia ispantadu de custu atzidente nou, finas a is-sara mai in issa bidu, ca semper nos faeddaìamus, sas bortas chi sa bona fortuna e sa diligèntzia mea ddu cuntzediat, cun totu gosu e cuntentu, sena misturare in sos chistionos nostros làgrimas, suspi-ros, gelosias, suspetos o timòrias. Totu fiat ismanniare deo sa ventu-ra mea, pro mi dd’àere dada su chelu a segnora: esageraia sa bellesa sua, m’ispantaiat de su valore suo e sentidu. Mi torraiat issa su ricàmbiu, bantende in me su chi, comente innamorada, ddi pariat dignu de bantare. Cun custu nos contaìamus chentu mìgia ninneri-as e acaessimentos de sos bighinos e connotos nostros, e a su chi prus s’estendiat sa disinvoltura mea fiat a dda leare, belle pro fortza, una de sas bellas e biancas manos suas, e dda giùghere a sa buca mea, segundu su chi permitiat s’istrintura de un’inferriada bassa chi nos partziat. Ma sa note in antis de sa sa trista die de sa andada mea, issa at prantu, s’est lamentada e at suspiradu, e si nch’est andada, e m’at lassadu prenu de confusione e sorpresa, meravilliadu de àere

Page 264: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

264

Don Chisciote de sa Màntzia

bidu tantas mustras noas e de gasi tristas de dolore e de sentimentu de Luscinda; ma pro non distrùere sas isperàntzias meas, totu dd’a-po atribuidu a sa fortza de s’amore chi mi teniat e a su dolore chi solet causare s’ausèntzia in sos chi si cherent bene. In fines, deo mi nche so partidu tristu e pensamentosu, cun s’ànima prena de imma-ginatziones e suspetos, sena ischire su chi suspetaia e immaginaia; indìtzios craros chi m’ammustraiant su fatu tristu e isventura chi mi fiat isetende. So lòmpidu a su logu a ue m’ant mandadu; apo dadu sas cartas a su frade de don Fernando; m’ant retzidu bene, ma non m’ant saludadu bene, ca m’at naradu de isetare, bene a disgustu meu, oto dies, e in parte in ue su duca, su babbu, non mi bideret, ca su frade d’iscriiat a dd’imbiare tzertu dinari sena chi dd’ischiret; e totu fiat imbentu de su farsu don Fernando, ca no ddi mancaiant a su frade dinari pro mi saludare deretu. Òrdine e mandadu fiat custu chi m’at postu in cunditzione de no dd’ubbidire, ca mi pariat impossìbile sustènnere tantas dies sa vida in s’ausèntzia de Luscinda, e prus ca dd’aia lassada cun sa tristura chi bos apo contadu; ma cun totu custu, apo ubbididu, comente bonu tzeracu, mancari custu diat èssere contra a sa salude mea. Ma a sas bator dies chi so lòmpi-du in ie, est lòmpidu un’òmine in chirca mea cun una lìtera, chi m’at dadu, chi in su suscritu apo connotu ca fiat de Luscinda, ca sa calligrafia fiat sa sua. Dd’apo aberta, timerosu e cun sorpresa, creen-de ite cosa manna depiat èssere sa chi dd’aiat ispinta a m’iscrìere essende ausente, ca presente pagas dies ddu faghiat. Dd’apo pregon-tadu a s’òmine, in antis de dda lèghere, chie si dd’aiat dada e su tempus chi aiat istentadu in caminu; m’at naradu ca pro casu pas-sende in una carrera de sa tzitade a ora de mesudie una segnora bella meda dd’aiat mutidu dae una fenestra, sos ogros prenos de làgrimas, e chi cun presse meda dd’aiat naradu: “Frade, si seis cri-stianu comente parides pro s’amore de Deus bos prego chi incami-neis luego luego custa lìtera a su logu e persone chi narat su suscritu, chi totu est bene connotu e in cuddu ais a fàghere unu servìtziu mannu a Nostru Segnore; e pro chi non bos manchet comodidade de ddu pòdere fàghere leade su chi est in custu pannigheddu.” – E narende custu m’aiat ghetadu dae sa fenestra unu pannigheddu cun

Page 265: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

265

Miguel de Cervantes

acapiados chentu reales e custa prenda de oro chi giugo inoghe, cun custa lìtera chi bos apo dadu. E a pustis sena isetare una risposta mea si nde fiat essida dae sa fenestra; mancari in antis aiat bidu co-mente deo aiat leadu sa lìtera e su pannigheddu e a atzinnos dd’apo naradu chi dia fàghere su chi mi cumandaiat. E issara bidende·mi de gasi bene pagadu pro su traballu chi podia leare giughende·si·dda e ischende dae su suscritu chie fiais bois chi si dd’imbiaiat, ca deo, segnore, bos connosco bene meda, e obligadu puru dae sas làgrimas de cudda bella segnora, apo detzìdidu de non mi fidare de àtere, ma de bènnere deo etotu a bos dda dare e in sèighi oras dae cando mi dd’at dada apo fatu su caminu chi ischides chi est de degheoto le-gas.” – Mentras su curreu nou e gradèssidu mi naraiat custu deo fiat presu dae sas paràulas suas, cun sas ancas a trèmula de manera chi aizu mi podia sustènnere. In efeti, apo abertu sa lìtera e bidu ca cunteniat custos arresonos:

Sa paràula chi don Fernando bos at dadu de faeddare a babbu bostru pro chi faeddaret cun su meu, dd’at cumprida prus a gustu suo chi no a profetu bostru. Depides ischire, segnore, chi issu m’at pedidu in isposa, e babbu, giùghidu dae su bantàgiu chi issu pensat chi don Fer-nando bos faghet, at atzetadu, cun tantas veras, chi dae inoghe a duas dies tocat a fàghere su cojuiu, tantu segretu e tantu a sa sola, chi petzi depent èssere testimòngios su chelu e carchi gente de domo. Comente isto deo, immaginade·ddu; si bos cumprit a bènnere, dd’ischides; e si bos chèrgio bene o no, s’èsitu de custu negòtziu bos dd’at a fàghere a cumprèndere. A Deus pragat chi custa lompat in manos bostras in antis chi sa mea si bidat in cunditzione de s’unire cun sa de chie tantu male ischit mantènnere sa fide chi promitet.

Custos, in curtzu, fiant sos arresonos chi sa lìtera cunteniat e sas chi m’ant fatu pònnere luego in caminu, sena isetare àtera risposta ne àteru dinari. Ca bene craru apo cumprèndidu issara chi non sa còmpora de sos caddos, ma sa de su gustu suo, aiat ispintu a don Fernando a m’imbiare a frade suo. S’arrennegu chi contra a don Fernando apo cuntzepidu, paris cun sa timòria de pèrdere sa preda

Page 266: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

266

Don Chisciote de sa Màntzia

chi cun tantos annos de servìtzios e disìgios aiat cultivadu, m’aiant postu sas alas e belle comente in bolu sa die in fatu mi so postu in su logu meu in su puntu e s’ora chi cumbeniat pro andare a faeddare a Luscinda. So intradu segretu, e apo lassadu unu mulu in chi beniat in domo de su bonòmine chi m’aiat batidu sa lìtera, e at chertu sa sorte chi issara dda tennere de gasi bona chi apo agatadu a Luscinda posta in s’inferriada, testimòngiu de sos amores nostros. M’at con-notu deretu Luscinda, e dd’apo connota deo; ma non comente mi depiat issa connòschere e deo dda connòschere. Ma chie ddo’at in su mundu chi si potzat bantare chi at penetradu e ischidu su pensa-mentu confusu e cunditzione mutèvole de una fèmina? Nemos, de seguru. Naro duncas ca de gasi comente Luscinda m’at bidu m’at naradu: “Cardenio, so bestida de isposa; già mi sunt isetende in sa sala don Fernando su traitore e cuddu asuridu de babbu, cun àteros testimòngios, chi antis dd’ant a èssere de sa morte mea chi de s’isposòriu meu. Non ti turbes, amigu, ma chirca de t’agatare presente a custu sacrifìtziu, chi si non poderet èssere istorbadu dae sos arresonos meos, una daga giugo cuada chi at a pòdere istorbare de prus fortzas determinadas, dende fine a sa vida mea e printzìpiu chi connoscas sa volontade chi t’apo tentu e tèngio.”Deo dd’apo rispostu turbadu e de presse, timende chi non mi faltare logu pro dda rispòndere: “Fatzant, segnora, sas òperas tuas berdaderas sas paràulas tuas; ca si tue giughes daga pro t’acreditare, inoghe giugo deo ispada pro ti difèndere cun issa o pro mi ochìere, si sa sorte nos esseret contrària.” Non creo chi at pòdidu intèndere totu custos arresonos, ca apo intèndidu chi dda fiant mutende de presse, ca s’isposu fiat isetende. S’est serrada cun custu sa note de sa tristura mea, est intradu su sole de s’allegria mea; so abarradu sena lughe in sos ogros e sena discurso in su sentidu. No intzertaia a intrare a domo sua, nen mi podia mòvere a parte peruna; ma cunsiderende cantu importaiat sa presèntzia mea pro su chi poderet sutzèdere in cuddu casu, mi so animadu su prus chi apo pòdidu e so intradu a domo sua; e comente giai ischia bene meda totu sas intradas e essidas, e prus cun s’avolotu chi de segretu issa andaiat, nemos m’at bidu; de gasi chi sena èssere bidu nche so resurtadu a intrare in su

Page 267: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

267

Miguel de Cervantes

bòidu chi faghiat una fenestra de sa pròpiu sala, chi cun sas puntas e fines de duos tapetes s’ammuntaiat, chi dae issas podia deo bìdere, sena èssere bidu, totu su chi in sa sala si faghiat. Chie podiat issara como sos atzìchidos chi m’at dadu su coro mentras fia in ie, sos pen-samentos chi apo tentu, sas cunsideratziones chi apo fatu, chi fiant tantas e tales, chi mancu si podent nàrrere e mancu est bene chi si nàrgiant? Bastis chi iscais ca s’isposu est intradu in sa sala sena àteru adornu de sos bèstidos suos fitianos. Giughiat a testimòngiu a unu fradile de Luscinda, e in totu sa sala non ddo’aiat persone de foras, ma sos tzeracos de sa domo. A pustis de un’iscuta est essida dae una anticàmera Luscinda, acumpangiada dae sa mama e dae duas don-zellas suas, tantu bene aderetzada e cumposta comente sa calidade e bellesa sua meressiant, e comente chie fiat sa perfetzione de sa gala e bizarria cortesana. Non m’at dadu logu sa suspensione mea e allucamentu pro abbaidare e annotare a distintu su chi giughiat bestidu; petzi apo dadu atentu a sos colores, chi fiant ruju e biancu, e in sas lughes chi sas pedras e prendas de sa petenadura e de totu su bestire faghiant, a totu chi s’avantagiaiat sa bellesa singulare de sos pilos suos bellos e rujos, tales chi postos cun sas pedras pretziosas e sas lughes de bator fracas chi fiant in sa sala sa sua cun prus lugore a sos ogros oferiant. Oh memòria, inimiga mortale de su pasu meu! A ite balet a mi rapresentare como sa bellesa incomparàbile de cudda adorada inimiga mea? No at a èssere mègius, memòria crudele, chi m’ammentes e rapresentes su chi issara at fatu, pro chi, ispintu dae tantu manifestu agràviu, chirche, giai chi no sa vindita a su mancu pèrdere sa vida? Non bos istracheis segnores de intèndere custas digressiones chi fatzo; ca no est sa pena mea de cuddas chi potzant nen si depant contare in curtzu e de passàgiu, ca ogna tzircustàntzia sua mi paret a mie chi est digna de un’allega longa.

A custu dd’aiat rispostu su preìderu chi non de non s’istracare de dd’intèndere, ddi faghiat praghere meda chi sas menudèntzias chi contaiat, pro èssere tales, chi meressiant de non passare in si-lèntziu, e sa matessi atentzione de su printzipale de su contu.

– Naro duncas – aiat sighidu Cardenio –, chi, istende totus in sa sala, est intradu su preìderu de sa parròchia e leende sos duos pro sa

Page 268: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

268

Don Chisciote de sa Màntzia

manu pro fàghere su chi in tale atu si rechedet, cando at naradu: “Cherides, segnora Luscinda, a su segnor don Fernando, chi est pre-sente, comente isposu bostru legìtimu, comente cumandat sa Santa Crèsia?”, deo apo bogadu totu sa conca e tzugru dae sos tapetes e cun origras atentas meda e ànimu turbadu mi so postu a ascurtare su chi Luscinda naraiat, isetende dae sa risposta sua sa sentèntzia de sa morte mea o sa cunfirma de sa vida mea. Oh, chi s’atriviret a essire issara narende a boghes: “Ah Luscinda, Luscinda! Abbàida su chi faghes; cunsìdera su chi mi depes; abbàida chi ses mea, e chi non podes èssere de àtere! Alla ca su nàrrere tue ei e su finire sa vida mea depet èssere totu unu. Ah, traitore don Fernando, furone de sa glòria mea, morte de sa vida mea! Ite cheres? Ite pretendes? Cunsìdera chi non podes cristianamente lòmpere a sa fine de sos disìgios tuos, ca Luscinda est s’isposa mea, e deo so maridu suo.” A macu deo! Como chi so ausente e a tesu dae su perìgulu, naro ca depia fàghere su chi no apo fatu! Como chi apo lassadu furare sa prenda mea cara, malei-go a su furone, chi mi podia vengare si tennere coro pro cuddu, co-mente ddu tèngio pro mi lamentare! In fines, so istadu issara cuvar-du e tontu, no est meda chi mòrgia como isbirgongidu, pentidu e macu. Fiat isetende su preìderu sa risposta de Luscinda chi at isten-tadu una bona iscuta a si dda dare e cando deo apo pensadu chi bogaiat sa daga pro s’acreditare o isorviat sa limba pro nàrrere carchi beridade o disingannu chi in profetu meu redundaret, intendo chi at naradu cun boghe dismajada e fine: “Ei, chèrgio”, e su matessi at naradu don Fernando; e dende·ddi s’aneddu sunt abarrados in nodu indissolùbile ligados. Fiat andadu s’isposu a abratzare a s’isposa, e issa, ponende·si sa manu in coro, est dismajada in bratzos de sa mama. Abarrat como de nàrrere comente so abarradu deo bidende, in su ei chi aia intèndidu, brulladas sas isperàntzias meas, farsas sas paràulas e promitas de Luscinda, impossibilitadu a cobrar in carchi tempus su bene chi in cuddu momentu aia pèrdidu. So abarradu privu de cussìgiu, disamparadu, a pàrrere meu, dae totu su chelu, fatu inimigu de sa terra chi mi susteniat, neghende·mi s’àera àlidu pro sos suspiros e s’abba umore pro sos ogros meos; petzi su fogu est crèschidu de manera chi totu ardiat de verenu e de gelosia. Si sunt

Page 269: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

269

Miguel de Cervantes

totu avolotados cun su dismaju de Luscinda e isbutondene·ddi sa mama su petus pro ddi dare àera, s’est iscobertu in issu unu pabiru serradu, chi don Fernando at leadu deretu e at lèghidu a sa lughe de unas fracas; e finende de ddu lèghere, s’est sètzidu in una cadrea e s’at postu una manu in trempas, cun mustras de òmine pensamentosu meda sena acudire a sos remèdios chi a s’isposa si faghiant pro ddi colare su dismaju. Deo bidende avolotada totu sa gente de domo mi so aventuradu a essire chi mi biderent o nono, detzidende chi si mi biderent de fàghere unu burdellu tale chi totu su mundu benneret a cumprèndere sa giusta indignatzione de su petus meu in su castigu de su farsu don Fernando, e puru in su mutèvole de sa traitora di-smajada; ma sa sorte mea chi pro males prus mannos si est possìbile chi ddoe siant mi depet àere protègidu at ordinadu ca in cuddu puntu mi sobraret su sentidu chi a pustis inoghe m’est mancadu; e de gasi sena chèrrere leare vindita de sos inimigos meos prus mannos chi pro èssere tantu sena pensare a mie esseret leve a dda leare dd’apo cherta leare de manu mea e eseguire in me sa pena chi issos meres-siant, e galu forsis cun prus rigore de su chi cun issos si usaret, si is-sara ddis dare morte, ca sa chi si retzit repentina, deretu finit sa pena; ma sa chi istentat cun turmentos semper ochiet, sena finire sa vida. In fines, deo so essidu dae cudda domo e so andadu a sa de cuddu in ue aia lassadu su mulu; mi dd’apo fatu seddare, sena ddu saludare so essidu dae issa, e so essidu dae sa tzitade, sena de m’atrivire, comente àteru Lot, a furriare sa cara a dd’abbaidare; e cando mi so bidu in su sartu solu, e chi s’iscurigore de sa note m’ammuntaiat e su mudìme-ne suo cumbidaiat a mi lamentare, sena rispetu o timòria de èssere ascurtadu nen connotu, apo isortu sa boghe e iscapiadu sa limba cun tantas maleditziones de Luscinda e de don Fernando, comente chi cun cudda dia soddisfàghere s’agràviu chi m’aiant fatu. Dd’apo dadu tìtulos de crudele, de ingrata, de farsa e de ingrata; ma subra totus de asurida, ca sa richesa de s’inimigu meu dd’aiat serradu sos ogros de sa volontade, pro mi dda leare a mie e dd’intregare a cuddu chi prus liberale e franca sa fortuna si fiat mustrada; e a metade de sa fua de custas maleditziones e vitupèrios, dda disculpaiat, narende ca non fiat meda chi una donzella regorta in domo de su babbu e sa mama,

Page 270: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

270

Don Chisciote de sa Màntzia

fata e costumada semper a ddis ubbidire, aeret chertu cumpràghere su gustu suo, ca ddi daiant a isposu a unu cavalieri de gasi printzipa-le, de gasi ricu e de gasi gentile òmine, chi, a no ddu chèrrere retzire, si podiat pensare, o chi non teniat sentidu, o chi in àtera parte teniat sa volontade, cosa chi redundaiat de gasi a noghimentu de sa bona opinione e fama sua. Poscas torraia narende chi, postu chi issa nar-reret ca deo fiat s’isposu suo, biderent issos ca no aiant fatu seberende·mi tantu malu sèberu, chi no dda disculparent, ca in antis de si dd’ofèrrere don Fernando non podiant issos etotu intzertare a disigiare, si cun resone mi darent su disìgiu suo, àteru mègius de issu pro isposu de sa fìgia sua; e chi bene poderet issa, in antis de si pòn-nere in su momentu fortzosu e ùrtimu de dare sa manu, nàrrere chi deo giai dd’aia dadu sa mea; chi deo bennere e cuntzèdere cun totu su chi issa intzertaret de fìnghere in custu casu. In fines, apo detzìdi-du ca pagu amore, pagu sentidu, ambitzione meda e disìgios de mannesa ant fatu ca s’ismentigaret de sas paràulas chi m’aiat ingan-nadu, intratènnidu e sustentadu in sas isperàntzias meas firmas e disìgios onestos. Cun custas boghes e cun custa inchietùdine apo caminadu su chi abarraiat de cudda note, e su mangianu so lòmpidu a un’intrada de custas serras, in ue apo caminadu àteras tres dies, sena àndela nen caminu perunu, bassu chi so atopadu a unos prados chi no isco a cale manu de custu monte ruent, e in ie apo pregontadu a unos pastores a chirru de ue fiat su prus àsperu de custas serras. M’ant naradu a chirru de custa ala. Issara mi so incaminadu a issa, cun intentzione de finire inoghe sa vida, e intrende in custas malesas dae s’istrachidùmene e dae su fàmene su mulu est rutu mortu o su chi prus creo pro dispretziare de se tantu inùtile càrrigu che a mie chi giughiat. Deo so abarradu a pee, rèndidu dae sa Natura, mortu de fàmene, sena tènnere nen pensare de chircare a chie mi sucurreret. De cudda manera so istadu no isco cantu tempus, istèrridu in terra, e a pustis mi so pesadu sena fàmene, e apo agatadu acanta mea unos crabàrgios chi de seguru sunt istados sos chi a sas netzessidades meas ant remediadu, ca issos m’ant naradu de sa manera chi m’aiant aga-tadu, e comente fia narende tantos machines e disatinos, chi daia indìtzios craros de àere pèrdidu su sentidu; e deo apo sentidu in me

Page 271: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

271

Miguel de Cervantes

a pustis inoghe chi non totu sas bortas ddu tèngio cabale, ma tantu menguadu e dèbile, chi fatzo milli machines istratzende·mi sa besti-menta, ponende sas boghes in custas soledades, maleighende sa ven-tura mea e repitende de badas su nùmene amadu de s’inimiga mea, sena tènnere àteru discursu ne intentu issara de chircare de finire sa vida aboghinende; e cando torro in èssere m’agato de gasi istracu e pistadu, chi aizu mi potzo mòvere. S’abitatzione prus comuna mea est in su bòidu de unu suèrgiu, capatze de ammuntare custu corpus miseràbile. Sos bacàrgios e crabàrgios chi andant in custos montes ispintos dae sa caridade, mi sustentant, ponende·mi su màndigu in sos caminos e in sas rocas in ue cumprendent chi forsis potzo colare e dd’agatare; e de gasi, mancari issara perda su sentidu, sa netzessida-de naturale mi faghet connòschere su mantenimentu, e ischidat in me su disìgiu de mi pràghere e sa volontade de ddu leare. Àteras bortas mi narant issos, cando m’agatant cun sentidu, chi deo esso a sos caminos e chi si ddu leo a fortza mancari mi ddu diant cun pra-ghere a sos pastores chi benint cun cuddu dae su logu a sas mandras. De custa manera passo sa vida mea miseràbile e estrema bassu chi su chelu siat serbidu de dda giùghere a s’ùrtimu fine suo, o de dda pòn-nere in sa memòria mea, pro chi non m’ammente de sa bellesa e de sa traitoria de Luscinda e de s’agràviu de don Fernando; chi si custu issu faghet sena de mi leare sa vida, deo apo a furriare a mègius di-scursu sos pensamentos meos; in ue nono, non ddo’at si non de ddu pregare chi assolutamente tèngiat misericòrdia de s’ànima mea; chi deo non sento in me valore nen fortzas pro bogare su corpus dae custa istrintura chi pro custu meu apo chertu pònnere. Custa est o segnores s’istòria amarga de sa disgràtzia mea: narade·mi si est tale, chi si potzat tzelebrare cun prus pagu sentimentos de sos chi m’ais bidu, e non bos istracheis de mi cumbìnchere nen de mi cussigiare su chi sa resone bos narreret chi podet èssere bonu pro su remèdiu meu ca depet aprofitare cun megus su chi aprofitat sa meighina retzetada de mèigu famadu a su malàidu chi retzire no dda cheret. Deo non chèrgio salude sena Luscinda; e sigomente issa at tentu praghere de èssere angena essende o depende èssere mea pragat a mie de èssere de s’isventura podende èssere istadu de sa bona ditza. Issa

Page 272: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

272

Don Chisciote de sa Màntzia

at chertu cun su càmbiu suo fàghere istàbile sa perditzione mea; deo apo a chèrrere, chirchende de mi pèrdere, fàghere cuntenta sa volon-tade sua, e at a èssere esèmpiu a sos chi ant a bènnere chi a mie solu est mancadu su chi a totu sos disditzados sobrat, chi ddis solet èssere consolu s’impossibilidade de ddu tènnere, e in me est càusa de prus mannos sentimentos e males, ca puru penso chi non depent finire cun sa morte.

Inoghe aiat finidu Cardenio su longu chistionu meu e tantu disditzada comente amorosa istòria; e a su tempus chi su preìderu si preveniat pro ddi nàrrere carchi arresonu de consolu, dd’aiat su-spèndidu una boghe chi fiat lòmpida a sas origras suas, chi in atzen-tos lastimados aiant intèndidu chi naraiat su chi amus a nàrrere in sa de bator partes de custa narratzione, chi in custu puntu aiat dadu fine a sa de tres su sàbiu e atentu istòricu Cide Hamete Benengeli.

Page 273: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

273

Sa de bator partes de s’hidalgo ingeniosu

cAPÌtulu XXViii

Chi tratat de s’aventura noa e gradèvole chi a su preìderu e su barbieri fiat capitada in sa matessi Serra

Ditzosos meda e venturosos fiant sos tempos in ue si fiat ghetadu a su mundu su cavalieri audatze meda don Chisciote de sa Màntzia, chi pro àere tentu tanta onrosa determinatzione comente fiat su chèrrere resuscitare e torrare a su mundu su giai pèrdidu e belle mortu òrdine de sa cavalleria errante, godimus como, in custa edade nostra, bisongiosa de ispidientos allegros, non de sa dultzura de sa berdadera istòria ebbia, ma de sos contos e episòdios de issa chi in parte non sunt prus pagu gradèvoles e artifitziosos e berdaderos de sa matessi istòria; chi sighende su nodosu, tortu e imboligadu filu narat chi de gasi comente su preìderu at cumintzadu a si preocupare pro consolare a Cardenio, dd’at impedidu a una boghe chi dd’est lòmpida a origras chi cun atzentos tristos, naraiat de custa manera:

– Ah Deus! Si at a èssere possìbile chi apo giai agatadu logu chi potzat serbire de sepultura cuada a su càrrigu grae de custu corpus chi tantu contra a sa volontade mea sustèngio! Ei at a èssere, si sa so-ledade chi promitent custas serras non mi narat fàulas. Ah disditza-da e cantu prus agradàbile cumpangia ant a fàghere custos ischerbi-gadòrgios e malesas a s’intentzione mea, duncas m’ant a dare logu pro chi cun lamentos comùnichet sa disgràtzia mea a su chelu, chi non sa de perunu òmine umanu, ca non ddo’at nemos in sa terra chi si potzat isetare cussìgiu in sas dudas, alìviu in sos lamentos, nen remèdiu in sos males!

Totu custos arresonos aiant intèndidu e aiant cumprèndidu su preìderu e sos chi cun issu fiant, e pro ddis pàrrere, comente fiat chi in ue paris ddas naraiant, si fiant pesados a chircare su mere, e no aiant caminadu binti passos, chi dae a segus de unu rocàrgiu aiant

Page 274: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

274

Don Chisciote de sa Màntzia

bidu sètzidu in pees de una mata a unu pitzocu bestidu de massaju, chi, sigomente teniat sa conca abbassada, ca fiat sabunende·si sos pees in s’arroja chi curriat in ie, non si ddos podiant bìdere issara; e custos fiant lòmpidos cun tantu silèntziu, chi issu no ddos aiat intèndidos, ne issu fiat atentu a àtera cosa chi no a si sabunare sos pees, chi fiant tales, chi pariant petzi duos pìculos de cristallu bian-cu chi intre sas àteras pedras de s’arroja fiant nàschidas. Ddos aiat sorpresos sa biancura e ermosura de sos pees, ca ddis pariat ca non fiant fatos pro catzigare leas, ne a andare in fatu de s’aradu e de sos boes, comente ammustraiat s’abitu de su mere, e de gasi, bidende ca no ddos aiat intèndidos, su preìderu, chi fiat in dae in antis, aiat fatu s’atzinnu a sos àteros duos de si imbèrghere o de si cuare a segus de unos cantos de roca chi ddoe fiant, e de gasi dd’aiant fatu totus abbaidende cun atentzione su chi su pitzocu faghiat; chi giughiat unu capoteddu grisu a duas fardas, bene atacadu a su corpus cun una tiàgia bianca. Giughiat puru unos cartzones e campales de pan-nu grisu e in conca una montera parda. Giughiat sas camberas art-ziadas finas a mesu ancas chi sena duda peruna pariant de alabastru biancu. Aiat finidu de si sabunare sos pees bellos, e a coa, cun unu pannu de conca, chi aiat bogadu dae suta de sa montera, si ddos aiat innetiados; e boghende·si·dda aiat artziadu sa cara e aiant pòdidu bìdere sos chi ddu fiant abbaidende una bellesa incumparàbile, tale, chi Cardenio aiat naradu a su preìderu a boghe bassa:

– Custa, giai chi no est Luscinda, no est una persone umana, ma divina.

Su pitzocu si nd’aiat leadu sa montera e iscutulende sa conca a unu chirru e a s’àteru, aiant cumintzadu a isòrvere e ispàrghere unos pilos chi sos de su sole ddos podiant imbidiare. Cun custu aiant cum-prèndidu ca su chi pariat massaju fiat una fèmina, e delicada, finas sa prus bella chi finas a issara sos ogros de sos duos aiant bidu, e finas sos de Cardenio, si no aiant abbaidadu e connotu a Luscinda; chi a pustis aiat afirmadu ca sola sa bellesa de Luscinda podiat cumpètere cun cudda. Sos pilos longos e brundos non de dd’ammuntare sas palas, totu a inghìriu ddas cuaiant a suta de issos, chi si non fiant sos pees peruna àtera cosa de sa persone sua si bidiat. In custu, ddi serbiat

Page 275: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

275

Miguel de Cervantes

de pètene unas manos, chi si sos pees in s’abba pariant pìculos de cri-stallu, sas manos in sos pilos s’assimigiaiant a pìculos de nie apretadu; totu custu in prus ammiratzione e in prus disìgiu de ischire chie fiat poniat a sos tres chi dd’abbaidaiant.

Pro custu aiant detzìdidu de s’ammustrare; e a su movimentu chi aiant fatu de si pònnere in pee, sa pitzoca bella aiat artziadu sa conca e iscostiende·si sos pilos dae in dae in antis de sos ogros cun ambas manos aiat abbaidadu a sos chi faghiant sonu; e comente ddos aiat bidos, si fiat apuntada e sena isetare de si cartziare nen de regòllere sos pilos aiat ligadu lestra unu pacu comente de roba chi giughiat in dae in antis suo e si nche cheriat fuire prena de turba-mentu e atzicada; ma aiat fatu mancu ses passos chi non podende sufrire sos pees delicados sa raspesa de sas pedras fiat ruta. E cando sos tres dd’aiant bidu fiant andados a ue fiat e su preìderu fiat su primu chi dd’aiat naradu: – Firmade·bos segnora, chie si siat chi siais; ca sos chi bidides inoghe tenent petzi intentzione de bos serbire; non ddo’at motivu de bos pònnere in custa de gasi impertinente fua, ca nen sos pees bostros dd’ant a pòdere suportare nen nois permìtere.

A totu custu issa non rispondiat paràula, muda e confùndida. Fiant lòmpidos duncas a issa, e aferrende·dda a sa manu su preìde-ru, aiat sighidu narende: – Su chi sa bestimenta bostra, segnora, nos negat sos pilos bostros nos iscòviant: signales craros chi non depent èssere de pagu momentu sas càusas chi ant mascaradu sa bellesa bostra in àbitu de gasi indignu, e dd’ant batida a tanta soledade che a custa, in ue est istadu ventura de bos agatare, si non pro dare remèdiu a sos males bostros a su mancu pro ddi dare cussìgios ca perunu male podet fatigare tantu, nen lòmpere tantu a s’estremu de ddu èssere mentras no agabbat sa vida, chi fuiat de no ascurtare nessi su cussìgiu chi cun intentzione bona si dat a chie ddu patit. De gasi chi segnora mea o segnore meu o su chi bois diais chèr-rere èssere, perdide s’atzìchidu chi sa vida nostra bos at causadu e contade·nos sa sorte bostra bona o mala; ca in nois paris, o in ognu-nu, ais a agatare chi bos agiuet a intèndere sas disgràtzias bostras.

In s’ìnteri chi su preìderu naraiat custos arresonos, sa pitzo-ca afatzolada fiat comente allucada, abbaidende·ddos a totus, sena

Page 276: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

276

Don Chisciote de sa Màntzia

mòvere lavra nen nàrrere paràula peruna, pròpiu comente unu bid-daju rùsticu chi de repente dd’ammustrant cosas istranas e chi issu no at bidu mai. Ma torrende su preìderu a ddu nàrrere àteros arre-sonos a su matessi efetu incaminadas dende issa unu suspiru pro-fundu aiat truncadu su silèntziu e aiat naradu: – Est ca sa soledade de custas terras no est istada parte pro m’ammuntare, ne s’isortura de sos pilos meos iscumpostos no at permìtidu chi nàrgiat fàulas sa limba mea, de badas diat èssere a fìnghere deo torra como su chi, si mi diant crèere, diat èssere prus pro cortesia chi non pro àtera reso-ne peruna. Naradu custu, naro, segnores, chi bos torro gràtzias pro s’oferta chi m’ais fatu, cosa chi m’at postu in òbligu de bos soddi-sfàghere in totu su chi m’ais pedidu, mancari timo chi sa relatzione chi bos dia fàghere de sas disditzas meas bos depet causare, che a sa cumpassione, su fastizu, ca non depides agatare remèdiu pro ddas remediare nen consolu pro ddas intratènnere. Ma, cun totu cussu, ca no andet ponende in duda s’onra mea in sas intentziones bostras aende·mi giai connotu ca so fèmina e bidende·mi pitzoca, sola e cun custa bestimenta, cosas, totu paris, e ognuna de se, chi podent ghetare a terra cale si siat crèditu onestu, bos apo a dèpere nàrrere su chi dia chèrrere calliare, si dia pòdere.

Totu custu aiat naradu sena parare sa chi tantu bella fèmina pariat, cun limba tantu isorta, cun boghe tantu dultze, chi non prus pagu ddos aiat ispantadu sa discretzione de sa bellesa. E torrende·ddi a fàghere ofertas noas e preghieras noas pro chi cumpriret su chi aiat promìtidu, issa, sena de si fàghere pregare de prus, cartziende·si cun ogna onestade e regollende·si sos pilos, si fiat acomodada in s’as-sentu de una pedra, e, postos sos tres a inghìriu de issa, faghende·si fortza pro firmare carchi làgrima chi a sos ogros ddi beniant, cun boghe pausada e crara aiat cumintzadu s’istòria de sa vida sua de custa manera: – In custa Andalusia ddo’at unu logu chi leat tìtulu unu duca, chi ddu faghet unu de sos chi mutint grandes in Ispa-gna. Custu tenet duos fìgios: su mannu, erede de s’istadu suo, e a cantu paret de bonas costumàntzias, e su minore, no isco deo de ite siat erede, si non de sos traitores de Vellido e de sos mintzìdios de Galalón. De custu segnore sunt vassallos babbu e mama, ùmiles de

Page 277: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

277

Miguel de Cervantes

erèntzia, ma de gasi ricos, chi si sos benes de sa natura issoro diant ugualare sos de sa fortuna, ne issos diant tènnere prus de disigiare nen deo dia tìmere de mi bìdere in sa disditza chi mi bido; ca forsis naschet sa pagu ventura mea dae sa chi no ant tentu issos in no ès-sere nàschidos illustres. Est beru puru ca non sunt tantu bassos chi non potzant afrontare de s’istadu suo, nen tantu artos chi a mie mi leent s’immaginatzione chi tèngio chi de s’umilesa issoro benit sa disgràtzia mea. Issos, in fines, sunt massajos, gente pòvera, sena mi-sturu de peruna ratza mal sonante e, comente solent nàrrere, cristia-nos betzos cadruddos; ma de gasi ricos, chi sa richesa e magnìficu tratu issoro ddis est a bellu a bellu achirende nùmene de hidalgos, e finas de cavalieris. Postu chi de sa majore richesa e nobiltade chi is-sos si presaiant fiat de tènnere a mie a fìgia; e de gasi pro non tènne-re àtera ne àteru chi ereditaret comente pro èssere babbu e mama, e amorosos, deo fia una de sas prus fìgias regaladas chi babbu e mama mai ant regaladu. Fia s’ispigru in ue s’abbaidaiant, su bàculu de sa betzesa issoro, e su sugetu chi incaminaiant, medende·ddos cun su chelu, totu sos disìgios issoro; chi pro èssere issos de gasi bonos, sos meos no essiant unu puntu. E de sa matessi manera chi deo fia segnora de sos ànimos issoro, de gasi ddu fiat de sa sienda issoro: pro me si retziant e dispidiant sos tzeracos; sa resone e contu de su chi deo semenaia e leaia colaiat in manos meas; sos molinos, sas cantinas de su bonu, su nùmeru de bestiàmene grussu o minudu, su de sos mojos. In fines, de totu su chi unu massaju ricu che a babbu meu podet tènnere e tenet, tenia deo su contu, e fia magiordoma e segnora, cun tanta sollitzitude mea e cun tantu gustu suo chi bona-mente no apo a intzertare a dd’abbellire. Sos momentos chi de sa die m’abarraiant, a pustis de àere dadu su chi ispetaiat a sos majo-rales, a capos e àteros giorronaderis, ddos intratenia in esertzìtzios chi sunt a sas donzellas tantu lìtzitos comente netzessàrios, comente sunt sos chi oferit s’agu e su cabidale, e sa cannugras bortas meda; e si calicuna pro ispidientare s’ànimu, custos esertìtzios lassaia, mi acollogiat a s’ispidientu de lèghere carchi libru devotu, o a sonare un’arpa, ca s’esperièntzia m’ammustraiat chi sa mùsica cumponet sos ànimos iscumpostos e allenat sos traballos chi naschent dae s’i-

Page 278: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

278

Don Chisciote de sa Màntzia

spìritu. Custa duncas fiat sa vida chi deo tenia in domo de babbu e mama chi si tantu in particulare apo contadu, no est istadu pro ostentatzione nen pro fàghere a bìdere ca so rica, ma ca si avertet cantu sena neghe so bènnida dae cuddu bonu istadu chi apo naradu a su disditzadu chi como m’agato. Est duncas su casu chi passende sa vida mea in tantas ocupatziones e in un’inserramentu tale chi a su de unu muristene si diat pòdere paragonare sena èssere bida se-gundu me dae àtera persone peruna chi dae sos tzeracos de domo, ca sas dies chi andaia a missa fia de gasi chitzo e gasi acumpangiada dae mama e dae àteras tzeracas, e deo tantu ammuntada e modesta chi aizu bidiant sos ogros meos prus terra de sa in ue ponia sos pees, e, cun totu custu, sos de s’amore, o sos de sa preitza, pro mègius nàrrere, chi sos de lintze non si podent igualare, m’ant bidu, postos in sa sollitzitude de don Fernando, ca custu est su nùmene de su fìgiu piticu de su duca chi bos apo contadu.

Comente aiat mentuadu a don Fernando sa chi su contu con-taiat a Cardenio ddi fiat cambiadu su colore de sa cara, e aiat cu-mintzadu a suorare, de gasi arteradu, chi su preìderu e su barbieri, chi abbaidaiant in cuddu, aiant tìmidu chi dd’esseret bènnidu cud-du atzidente de machine chi aiant intèndidu nàrrere chi de pagu in pagu ddi beniat. Ma Cardenio aiat petzi suoradu e abarradu chietu, abbaidende a finu a finu a sa massaja, immaginende chie fiat issa; chi sena s’abbigiare de sos movimentos de Cardenio, aiat sighidu s’istòria narende.

– E no m’aiant bene bidu cando comente aiat naradu issu a coa, fiat abarradu de gasi presu dae sos amores meos cantu dd’aiant dadu bene a intèndere sas dimustratziones suas. Ma pro acabbare luego cun su contu, chi no ddi tenet, de sas disditzas meas, chèrgio colare a sa muda sas diligèntzias chi don Fernando at fatu pro mi decrarare sa volontade sua. At corrotu totu sa gente de domo, at dadu e ofertu dàdivas a sos parentes meos. Sas dies fiant totu de festa e de gosu in pratza mea; a de note no lassaiant dormire a nemos sas mùsicas. Sos billetes chi sena ischire comente in manos meas beniant fiant infini-dos, prenos de arresonos innamorados e ofertas, cun prus pagu lìte-ras de promitas e giuramentos. Totu custu non de non m’abrandare,

Page 279: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

279

Miguel de Cervantes

m’intostigaiat de manera comente chi esseret s’inimigu meu morta-le, e chi totu sas òperas chi pro mi riduire a sa volontade sua faghiat ddas fagheret pro s’efetu contràriu; non ca a mie mi parreret male sa gentilesa de don Fernando nen chi tennere a demasia sas sollitzitu-des suas ca mi daiat unu no isco ite de cuntentu de mi bìdere de gasi cherta e istimada dae unu cavalieri de gasi printzipale, e non mi pe-saiat bìdere in sos pabiros suos sas alabantzas meas; ca in custu, pro lègias chi siamus sas fèminas, mi paret a mie chi semper nos dat gu-stu chi nos mutint bellas. Ma a totu custu s’oponet s’onestade mea, e sos cussìgios continos chi babbu e mama mi daiant, chi giai meda a s’iscobertu ischiant sa volontade de don Fernando, ca giai a issu no dd’importaiat chi totu su mundu dd’ischiret. Mi naraiant babbu e mama chi in sola sa virtude e bonesa mea lassaiant e depositaiant s’onra e fama issoro, e chi cunsideraret sa disugualàntzia chi ddo’a-iat intre me e don Fernando, e chi dae inoghe podia bìdere chi sos pensamentos suos mancari issu narreret àteru prus s’incaminaiant a su gustu chi a su profetu issoro; e chi si deo cherrere pònnere in car-chi manera carchi incunveniente pro chi issu lassaret s’ingiusta sua pretesa, chi issos mi diant cojuare luego cun chie prus deo gustare, de gasi de sos prus printzipales de logu nostru comente de totu sos acanta, ca totu si podiat isetare de sa sienda meda sua e de sa bona fama mea. Cun custas tzertas promitas e cun sa beridade chi issos mi naraiant afortiat deo s’interesa mea, e mai apo chertu rispòndere a don Fernando paràula chi ddi poderet ammustrare, mancari dae a tesu meda, isperàntzia de lograre su disìgiu suo. Totu custos garbos meos chi issu depiat tènnere comente disdignos, depiant èssere càu-sa de abivare s’apetitu suo lascivu, ca custu nùmene chèrgio dare a sa volontade chi m’ammustraiat; chi si esseret comente depiat no dda diais ischire bois como ca fia mancada s’ocasione de bos dda nàrrere. In fines, don Fernando at ischidu ca babbu e mama mi cheriant dare istadu, pro ddi leare a issu s’isperàntzia de mi possèdere o a su man-cu pro chi deo tennere prus bàrdias pro mi bardiare, e custa nova o suspetu est istada càusa pro chi faghere su chi como ais a intèndere. E fiat ca unu note, essende deo in s’aposentu meu sola cun sa cum-pangia de una donzella chi mi serbiat, tenende bene serradas sas

Page 280: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

280

Don Chisciote de sa Màntzia

ghennas timende pro non, pro discòidu, s’onestade mea si bideret in perìgulu, sena ischire ne immaginare comente, in mesu de custos garbos e preventziones, e in sa soledade de custu silèntziu e inserru, mi dd’apo agatadu in dae in antis; e sa vista m’at turbadu de manera chi m’at leadu sa de sos ogros meos e m’at ammudadu sa limba; e de gasi non so istada poderosa de dare boghes, ne issu creo chi mi ddas lassaret dare, ca luego est bènnidu a mie e leende·mi in bratzos suos (ca deo, comente naro, no apo tentu fortzas pro mi difèndere, dae cantu fia turbada), at cumintzadu a mi nàrrere tales arresonos chi no isco comente est possìbile chi tèngiat tanta abilidade sa fàula, chi ddas iscat cumpònnere de modu chi pàrgiant de gasi berdaderas. Faghiat su traitore chi sas làgrimas suas acreditarent sas paràulas suas e sos suspiros s’intentzione. Deo, poverita, sola intre sos meos, male esertzitada in casos sìmiles, apo cumintzadu, no isco in cale manera, a tènnere comente berdaderas tantas farsidades, ma non de manera chi mi moverent a cumpassione prus pagu de bona sas làgrimas suas e suspiros. E de gasi passende·mi cuddu atzìchidu primu, so torrada unu pagu a recuperare sos ispìritos meos pèrdidos, e cun prus ànimu de su chi pensaia chi podia tènnere, dd’apo naradu: “Si comente isto segnore in bratzos tuos fia istada intre sos de unu leone fieru e su mi liberare dae issos si m’asseguraret cun chie faghere o narrere cosa chi esseret in noghimentu de s’onestade mea, de gasi esseret possìbile a dda fàghere o nàrrere comente est possìbile lassare de àere istadu su chi fiat. De gasi chi si tue tenes chintu su corpus meu cun sos bratzos tuos deo tèngio acapiada s’ànima mea cun sos disìgios meos bonos, chi sunt tantu diferentes dae sos tuos comente as a bìdere si cun mi fàghere fortzas dias chèrrere passare a in antis in issos. Vassalla tua so, ma no iscraa tua; nen tenet nen depet tènnere impèriu sa nobil-tade de su sàmbene tuo pro disonorare e tènnere in pagu s’umilesa de sa mea; e in tantu m’istimo deo biddaja e massaja comente a tie, segnore e cavalieri. Cun megus non depent èssere de perunu efetu sas fortzas tuas, nen depent tènnere valore sas richesas tuas, nen sas paràulas tuas mi depent pòdere ingannare, nen sos suspiros e làgrimas tuas intenerire. Si calicuna de totu custas cosas chi apo naradu de bìdere deo in su chi babbu e mama mi darent a isposu, a

Page 281: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

281

Miguel de Cervantes

sa volontade sua si diat adatare sa mea, e sa volontade mea dae sa sua non diat essire; de modu chi comente abarraret cun onore mancari abarraret sena gustu cun praghere ti dia intregare su chi tue segnore como cun tanta fortzas chircas. Totu custu apo naradu ca non ddo’at de pensare chi dae me logret cosa peruna su chi no esseret s’isposu meu legìtimu.” “Si non reparas prus in custu, bellìssima Dorotea (chi custu est su nùmene de custa disditzada), at naradu su cavalieri isleale, “bides inoghe ti dao sa manu de dd’èssere tuo, e siant testi-mòngios de custa beridade sos chelos, chi peruna cosa si cuat, e custa immàgine de Nostra Segnora chi est inoghe.”

Cando Cardenio dd’aiat intèndida narende chi ddi naraiant Dorotea, fiat torradu a sos atzìchidos e aiat finidu pro cunfirmare comente berdadera sa prima opinione sua; ma no aiat chertu trun-care su contu, pro bìdere a ue andaiat a finire su chi issu giai belle ischiat; aiat naradu ebbia: – Est duncas Dorotea su nùmene tuo se-gnora? Ateruna apo intèndidu deo narende de su pròpiu, chi forsis est che a sa disditza tua. Sighi, ca già at a bènnere su tempus chi ti nàrgia cosas chi t’ispantent a su matessi gradu chi ti faghent dannu.

Aiat reparadu Dorotea in sos arresonos de Cardenio e in sa bestimenta sua istrana e disastrada, e dd’aiat pregadu chi si calicuna cosa de sa sienda sua ischiat a si dda nàrrere luego; ca si carchi cosa de bonu dd’aiat lassadu sa fortuna fiat s’ànimu chi teniat pro sufrire cale si siat disastru chi ddi diat bènnere, segura chi, a pàrrere suo, nemos podiat lòmpere chi su chi teniat crescheret un punto.

– No dda dia pèrdere deo segnora – aiat rispostu Cardenio – a ti nàrrere su chi penso, si esseret beridade su chi immàgino; e finas a como non si perdet congiuntura, ne a tie t’importat nudda de dd’ischire.

– Siat comente siat – aiat rispostu Dorotea –, su chi in su contu meu càpitat est chi leende don Fernando un’immàgine chi fiat in s’aposentu, dd’at posta de testimòngiu de s’isposòriu nostru. Cun paràulas profetosas meda e giuramentos istraordinàrios, m’at dadu paràula de èssere maridu meu, postu chi, in antis chi acabbaret de ddas nàrrere, dd’apo naradu de abbaidare bene su chi faghiat e chi cunsideraret s’arrennegu chi su babbu depiat retzire de ddu bìdere

Page 282: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

282

Don Chisciote de sa Màntzia

cojuadu cun una biddaja, vassalla sua; chi no dd’intzurpare sa bel-lesa mea, tale comente fiat, ca non fiat bastante pro agatare in issa disculpa de s’errare suo e chi si carchi bene mi cheriat fàghere, pro s’amore chi mi teniat, esseret lassare cùrrere sa sorte mea uguale chi sa calidade mea pediat, ca mai sos cojuios de gasi disuguales si godint nen durant meda in cuddu gustu chi si cumintzant. Totu cu-stos arresonos chi inoghe apo naradu dd’apo naradu, e àteras meda chi non m’ammento; ma non fiant parte pro chi issu lassaret de sighire s’intentzione sua, bene de gasi comente chie non pensat de pagare, chi a cuncordare sa barata non si firmat in inconvenientes. Deo, a custa resone, apo fatu un’allega curtza cun megus, e apo na-radu a mie etotu: “Ei, chi no apo a èssere deo sa prima chi pro more de su cojuiu est pigada dae istadu ùmile a mannu, ne at a èssere don Fernando su primu chi bellesa, o afetu tzurpu, chi est su prus seguru, apat fatu leare cumpangia disuguale a sa mannesa sua. Ca si non fatzo nen mundu ne usu nou est bene acudire a custu onore chi sa sorte m’oferit, postu chi in custu non duret prus sa volonta-de chi m’ammustrat de cantu duret su cumprimentu de su disìgiu suo; chi in fines cun Deus apo a èssere isposa sua. E si chèrgio cun disdignos a ddu dispidire, in fines ddu bido chi, no usende su chi depet, at a usare su de sa fortza, e apo a abarrare disonorada e sena disculpa de sa curpa chi mi podiat dare su chi no ischiret cantu sena issa so bènnida a custu puntu. Ca cales resones ant a èssere bastantes pro cumbìnchere a babbu e mama, e a àteros, chi custu cavalieri est intradu a s’aposentu sena permissu meu?” Totu custas pregontas e rispostas apo risoltu deo in unu momentu in s’immaginatzione e mescamente m’ant cumintzadu a fàghere fortza e a m’inclinare a su chi est istada, sena chi deo ddu pensare sa perditzione mea, sos giuramentos de don Fernando, sos testimòngios chi poniat, sas làgrimas chi derramaiat e in fines sa dispositzione sua e gentilesa, chi acumpangiada dae tantas mustras de amore berdaderu poderent rèndere a àteru coro tantu lìberu e modestu che a su meu. Apo mutidu a sa tzeraca, pro chi in sa terra acumpangiaret a sos testi-mòngios de su chelu; est torradu don Fernando a reiterare e a cun-firmare sos giuramentos suos; at agiuntu a sos primos santos noos

Page 283: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

283

Miguel de Cervantes

a testimòngiu; s’at ghetadu milli maleditziones benidores, si non cumpriret su chi mi promitiat; est torradu a inumidire sos ogros e a crèschere sos suspiros; m’at istrintu prus a forte in sos bratzos suos, chi mai m’aiat lassadu, e cun custu, e cun su torrare a essire dae s’aposentu sa donzella mea, deo apo finidu de ddu èssere e issu at agabbadu de èssere traitore e mintzidiosu. Sa die in fatu de sa note de sa disgràtzia mea beniat galu non tantu in presse comente deo creo chi don Fernando disigiaiat: ca, a pustis de cumpridu cuddu chi s’apetitu pedit, su gustu majore chi podet bènnere est de s’iste-siare dae ue dd’ant alcantzadu. Naro custu ca don Fernando teniat presse de si nch’andare dae me, e pro indùstria de sa donzella mea, chi fiat sa pròpiu chi in ie dd’aiat batidu, in antis de arbèschere fiat in carrera. E dispidende·si de me mancari non cun tantu apretu e veemèntzia de cando est bènnidu, m’at naradu de istare segura de sa fide sua, e chi fiant firmos e berdaderos sos giuramentos suos; e pro prus cunfirma de sa paràula sua, at bogadu un’aneddu ricu dae su pòddighe e dd’at postu in su meu. Difatis si nch’est andadu e deo so abarrada no isco si trista o allegra; custu potzo nàrrere però: chi so abarrada confusa e pensamentosa e belle foras de me cun su fatu nou, e no apo tentu ànimu, o non mi nde so ammentada, de brigare a sa donzella mea pro sa traitoria fata de inserrare a don Fernando in s’aposentu meu, ca galu non cumprendia si fiat bonu o malu su chi mi fiat capitadu. Dd’apo naradu, cando est partidu, a don Fer-nando ca pro su pròpiu caminu de cudda mi podiat bìdere àteras notes, ca giai fia sua, finas a cando, cando issu cherreret, cuddu fatu si publicaret. Ma non nd’at bènnidu àtera, si non fiat s’imbeniente, ne dd’apo pòdidu bìdere in carrera ne in crèsia pro prus de unu mese; ca de badas mi so istracada de ddu sollitzitare, postu chi apo ischidu ca fiat in sa bidda e chi su prus de sas dies andaiat a cassa, pràtica chi issu fiat apassionadu meda. Custas dies e custas oras bene isco deo chi pro me sunt istadas tristas e menguadas, e bene isco ca apo cumintzadu a dudare in cuddu, e finas a m’iscrèere de sa fide de don Fernando; e isco puru ca sa donzella mea at intèndidu issara sas paràulas chi comente ripresa de s’atrivimentu suo in antis no aiat intèndidu; e isco ca m’apo dèpidu fàghere fortza tènnere contu

Page 284: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

284

Don Chisciote de sa Màntzia

cun sas làgrimas meas e cun sa compostura de sa cara mea pro non dare ocasione a chi babbu e mama mi pregontarent de ite fia iscun-tenta e m’obligarent a agatare fàulas de nàrrere. Ma totu custu s’est agabbadu in unu puntu, lompende unu in ue si sunt atrobeddados rispetos e si sunt agabbadas sas allegas onoradas, e in ue s’est pèrdida sa passèntzia e sunt essidos a pìgiu sos pensamentos meos segretos. E custu est istadu ca dae in ie a pagas dies s’est naradu in bidda chi in una tzitade acanta si fiat cojuadu don Fernando cun una donzella bella meda in totu estremu, e de babbu e mama printzipales meda, mancari non tantu rica, chi pro sa dote podiat aspirare a unu cojuiu de gasi nòbile. S’est naradu ca ddi naraiant Luscinda, cun àteras cosas chi in s’isposòriu suo sunt capitadas dignas de ammiratzione.

Aiat intèndidu Cardenio su nùmene de Luscinda e no aiat fatu àteru de fàghere sos coddos, mossigare sas lavras, inarcare sos chìgios e lassare dae ie a unu pagu rùere dae sos ogros suos duas funtanas de làgrimas. Ma non pro custu aiat finidu Dorotea de sighire su contu, narende: – Est lòmpida custa nova trista a sas origras meas, e im-betzes de si mi ghiddiare su coro intendende·dda est istadu tantu su verenu e s’arrennegu chi s’est allutu in issu chi mancaiat pagu chi esseret in carrera ponende sas boghes, publichende sa perfìdia e trai-toria chi m’aiant fatu. Ma si fiat temperada custa fùria issara pen-sende cudda note etotu de pònnere in atu su chi apo fatu; chi fiat de mi pònnere custa bestimenta, chi m’at dadu unu de sos chi mutint pastores in domo de sos massajos, chi fiat tzeracu de babbu, chi dd’apo iscobertu totu s’isventura mea, e dd’apo pedidu de m’acum-pangiare finas a sa tzitade in ue aia intèndidu chi fiat s’inimigu meu. Issu a pustis de àere ripresu s’atrivimentu meu e afeadu sa determi-natzione mea bidende·mi segura in su pàrrere meu, s’est ofertu de mi fàghere cumpangia, comente at naradu issu, finas a sa fine de su mundu. Luego in su momentu apo inserradu in una funda de cabi-dale de linu unu bestire de fèmina e carchi prenda e dinari pro su chi podiat capitare. E in su mudìmene de cuddu note sena dare contu a sa donzella mea traitora, so essida dae domo, acumpangiada dae su tzeracu meu e dae immaginatziones meda, e mi so posta in caminu de sa tzitade a pee, leada in bolu dae su disìgiu de lòmpere,

Page 285: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

285

Miguel de Cervantes

giai chi no a istorbare su chi tenia pro fatu, a su mancu, a nàrrere a don Fernando mi narreret cun cale ànima dd’aiat fatu. So lòmpida in duas dies e mesu a ue cheria, e intrende a sa tzitade apo pregon-tadu de sa domo de su babbu e mama de Luscinda, e a su primu chi dd’apo fatu sa pregonta m’at rispostu prus de su chi cheria intènde-re. M’at naradu sa domo e totu su chi fiat capitadu in s’isposòriu de sa fìgia, cosa tantu pùblica in sa tzitade, chi si faghet in corrillos pro dda contare pro totu issa. M’at naradu chi sa note chi don Fernando s’est cojuadu cun Luscinda, a pustis de àere issa dadu su ei de èssere isposa, dd’aiat leadu unu forte dismaju, e chi lompende s’isposu a s’isbutonare su petus pro ddi dare àera, dd’aiat agatadu unu pabiru iscritu cun sa matessi calligrafia de Luscinda, in ue naraiat e decra-raiat chi issa non podiat èssere isposa de don Fernando, ca ddu fiat de Cardenio, chi, a su chi s’òmine m’at naradu, fiat unu cavalieri printzipale meda, de sa matessi tzitade; e chi si aiat dadu su emmo a don Fernando, fiat pro no essire dae s’ubbidièntzia de su babbu. In fines, tales arresonos at naradu ca cunteniat su pabiru, chi daiat a intèndere chi issa aiat tentu intentzione de si ochìere finende·si de cojuare, e daiat in ie resones chi s’aiat leadu sa vida; totu custu na-rant chi at cunfirmadu una daga chi dd’ant agatadu in no isco cale parte de su bestire. Totu chi bidu dae don Fernando parende·ddi chi chi Luscinda dd’aiat brulladu e collionadu e tentu pro pagu, aiat atacadu a issa in antis chi torraret dae su dismaju, e cun sa matessi daga chi dd’ant agatadu dd’at chertu dare pugnaladas e dd’aiat fatu si su babbu e sa mama e sos chi fiant presentes no dd’aiant istorba-du. Ant naradu de prus: chi luego s’est ausentadu don Fernando, e chi Luscinda non fiat torradu dae su parossismu finas a s’àteru die, chi at contadu a babbu e mama comente issa fiat berdadera isposa de cuddu Cardenio chi apo naradu. Apo ischidu de prus: chi Car-denio, a su chi naraiant, fiat presente a s’isposòriu, e chi bidende·dda cojuada, chi issu mai pensaiat, est essidu dae sa tzitade disisperadu lassende·ddi primu iscrita una lìtera, in ue daiat a intèndere s’a-gràviu chi Luscinda dd’aiat fatu, e de comente issu andaiat au gente no ddu bideret. Totu custu fiat pùblicu e notòriu in totu sa tzitade, e totus faeddaiant de cuddu, e prus aiant faeddadu cando ant ischi-

Page 286: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

286

Don Chisciote de sa Màntzia

du ca Luscinda fiat mancada dae domo de babbu e mama e dae sa tzitade, ca no dd’ant agatada in totu cudda, chi nde perdiant su sentidu babbu e mama, e no ischiant ite mèdiu leare pro dd’agatare. Custu chi apo ischidu at rianimadu sas isperàntzias meas, e apo tentu pro mègius no àere agatadu a don Fernando, chi no dd’agata-re cojuadu, parende·mi chi galu non fiat de su totu serrada sa ghen-na a su remèdiu meu, dende·mi deo a intèndere chi podiat èssere chi su chelu aeret postu cuddu impedimentu in su segundu cojuiu, pro dd’atràere a connòschere su chi a su primu depiat, e a rùere in su contu chi fiat cristianu, e chi fiat prus obligadu a s’ànima sua che a sos rispetos umanos. Totu custas cosas risolviat in sa fantasia mea, e mi consolaia sena tènnere consolu, finghende unas isperàntzias longas e dismajadas, pro intratènnere sa vida chi giai aborresso. Ise-tende duncas in sa tzitade sena ischire ite mi fàghere ca a don Fer-nando no agataia, est lòmpidu a sas origras meas unu pregone pùblicu, in ue si promitiat ricumpensa manna a chie m’agataret, dende signales de s’edade e de su matessi bestire chi giughia; e apo intèndidu narende chi si naraiat ca m’aiat bogadu dae domo de babbu e mama su pitzocu chi est bènnidu cun megus; cosa chi m’est lòmpida a s’ànima, pro bìdere cantu in bassu andaiat su crèditu meu, ca non bastaiat a ddu pèrdere cun sa bènnida mea, ma agiùn-ghere cun chie, sende sugetu tantu bassu e tantu indignu de sos bonos pensamentos meos. A su puntu chi apo intèndidu su pregone so essida dae sa tzitade cun su tzeracu chi giai cumintzaiat a dare mustras de dudare in sa fide chi de fidelidade m’aiat promìtidu, e cuddu note semus intrados in su fitu de custu monte timende pro non nos agatare. Ma comente solent nàrrere ca unu male mutit s’àteru, e chi sa fine de una disgràtzia solet èssere su printzìpiu de ateruna majore, de gasi m’est capitadu a mie, ca su bonu tzeracu meu finas a issara fidele e seguru, de gasi comente m’at bidu in custa soledade, intzidiadu dae sa pròpiu villiacheria sua in antis chi dae s’ermosura mea, at chertu aprofitare de s’ocasione chi a pàrrere suo custos desertos dd’oferiant e cun pagu birgòngia e prus pagu timore de Deus nen rispetu meu m’at rechestu de amores; e bidende chi deo cun lègias e giustas paràulas rispondia a sa isbirgongimentu de

Page 287: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

287

Miguel de Cervantes

sos propòsitos suos at postu a un’ala sas preghieras chi in antis pen-saiat de impreare e at cumintzadu a usare de sa fortza. Ma su chelu giustu, chi pagas o peruna borta lassat de abbaidare e favorèssere sas intentziones giustas, at favoridu sas meas, de manera chi cun sas pagas fortzas meas, e cun pagu traballu, nche dd’apo ghetadu a unu isprecòlliu in ue dd’apo lassadu no isco si mortu o biu; e luego, cun prus lebiesa chi s’atzìchidu e istrachidùmene meos pediant so intra-da a custos montes sena giùghere àteru pensamentu ne àteru disi-gnu de mi cuare in issos e fuire dae babbu e mama e dae cuddos chi dae parte issoro mi fiant chirchende. Cun custu disìgiu no isco can-tos meses sunt chi ddoe so intrada, in ue apo agatadu unu pastore chi m’at giùghidu pro su tzeracu suo a unu logu chi est in sas intra-gnas de custa serra, chi dd’apo serbidu de pastore totu custu tem-pus, chirchende de istare semper in su sartu pro ammuntare custos pilos chi como de gasi sena ddu pensare m’ant iscobertu. Ma s’in-dùstria e totu sa sollitzitude mea est istada de perunu profetu ca su mere at ischidu ca non fia òmine e est nàschidu in issu su matessi malu pensamentu de su tzeracu meu; e sigomente non semper sa fortuna cun sos traballos dat sos remèdios no apo agatadu derrum-bamiento nen trèmene a ue iscùdere e nch’iscùdere a su mere, co-mente dd’apo agatadu pro su tzeracu e de gasi apo tentu pro mino-re incunveniente de ddu lassare e de mi cuare torra intre custas asperesas chi provare cun issu sas fortzas meas o sas discuplas. Naro duncas chi mi so torrada a imboscare e a chircare in ue sena impe-dimentu perunu podere cun suspiros e làgrimas pregare su chelu ddi dolat de s’isventura mea e mi dia indùstria e favore pro essire dae issa e pro lassare sa vida intre custas soledades sena chi abarret memòria de custa trista, chi de gasi sena neghe sua at a àere dadu matèria pro chi de issa si faeddet e murmutet in sa sua e in sas terras angenas.

Page 288: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

288

cAPÌtulu XXiX

Chi tratat de su gratziosu artifìtziu e òrdine chi ant tentu de bogare a su cavalieri innamoradu nostru dae sa penitèntzia rigurosa chi si fiat postu

– Custa est segnores s’istòria berdadera de sa tragèdia mea: abbai-dade e giuigade como si so suspiros chi ais ascurtadu, sas paràulas chi ais intèndidu e sas làgrimas chi dae ogros meos essiant, teniant ocasione bastante pro si mustrare in majore abbundàntzia; e, cun-siderada sa calidade de sa disgràtzia mea, ais a bìdere ca at a èssere de badas su consolu, ca est impossìbile su remèdiu de issa. Petzi bos pedo (su chi cun fatzilidade ais a pòdere e depides fàghere) chi mi cussigeis in ue apo a pòdere passare sa vida sena chi m’agabbet sa timòria e atzìchidu chi tèngio de èssere agatada dae sos chi mi chircant; ca mancari isca ca s’amore meda chi babbu e mama tenent pro me m’assegurat chi apo a èssere dae issos bene retzida, est tanta sa birgòngia chi mi òcupat petzi a su pensare chi, non comente issos pensaiant, depo pàrrere a sa presèntzia sua, ca tèngio pro mègius de mi disterrare pro semper de èssere bida, chi non ddis bìdere sa cara, cun pensamentu chi issos abbàidant su meu angenu de s’onestade chi dae me si depiant de tènnere promìtida.

Si fiat calliada narende custu, e sa cara si dd’est ammuntada de unu colore chi at mustradu bene craru su sentimentu e sa birgòngia de s’ànima. In sas suas aiant sentidu sos chi ascurtadu dd’aiant tanta làstima comente ammiratzione de sa disgràtzia sua; e mancari luego su preìderu cherreret de dda consolare e cussigiare, su primu fiat istadu Cardenio narende: – In fines, segnora, tue ses sa bella Doro-tea, fìgia sola de su ricu Clenardo?

Fiat abarrada ispantada Dorotea cando aiat intèndidu su nùme-ne de su babbu, e de bìdere cantu de pagu fiat su chi ddu mentuaiat, ca giai amus naradu de sa mala manera chi Cardenio fiat bestidu, e

Page 289: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

289

Miguel de Cervantes

de gasi, dd’aiat naradu: – E chie seis bois, frade, chi de gasi ischides su nùmene de babbu? Ca deo finas a como, si male non m’ammento, in totu su cursu de su contu de sa disditza mea no dd’apo mentuadu.

– So – aiat rispostu Cardenio – cuddu sena ventura chi, segun-du cantu bois, segnora, ais naradu, Luscinda at naradu ca fiat s’ispo-sa sua. So su disditzadu Cardenio, chi su malu tèrmine de cuddu chi a bois at postu in su chi istades m’at batidu a chi mi bidais comente mi bidides, pedditzone, nudu, faltu de ogna consolu umanu e, su chi est peus de totu, faltu de sentidu, ca non nde tèngio si non can-do su chelu ddi benit a conca de mi ddu dare pro ispàtziu curtzu. Deo, Dorotea, so su chi mi so atzapadu presente a sas ingiustìtzias de don Fernando, e su chi at isetadu a intèndere su ei chi de èssere s’isposa sua at pronuntziadu Luscinda. Deo so su chi no at tantu ànimu pro bìdere in ue paraiat su dismaju suo, nen su chi resurtaiat de su pabiru chi dd’ant agatadu in petorras, ca no at tentu s’ànima sufrimentu pro bìdere tantas isventuras totu paris; e de gasi apo las-sadu sa domo e sa passèntzia e una lìtera chi apo lassadu a un’òspite meu chi dd’apo pregadu de dda pònnere in manos de Luscinda e so bènnidu a custas soledades cun s’intentzione de acabbare in issas sa vida mea chi dae issara apo aborrèssidu comente inimiga mea mortale. Ma no at chertu sa sorte de mi dda leare cuntentende·si de mi leare su giudìtziu chissai pro mi costoire pro sa bona ventura chi apo tentu agatende·bos, sende beridade comente creo chi ddu est su chi inoghe ais contadu galu podiat èssere chi a ambos nos tenneret su chelu bardiadu mègius fatu in sos disastros nostros chi nois pen-samus. Ca, postu ca Luscinda non si podet cojuare cun don Fernan-do, pro èssere mea, nen don Fernando cun issa, pro èssere bostru, e aende·ddu issa decraradu de gasi manifestu, bene podimus isperare chi su chelu nos torret su chi est nostru; ca est galu intatu e non s’est ausentadu nen disfatu. E giai chi custu consolu tenimus nàschidu dae isperàntzia non remota meda, nen fundadu in immaginatzio-nes isvariadas, bos sùplico, segnora, de leare ateruna detzisione in sos pensamentos bostros onorados ca deo dda penso de leare in sos meos, adatende·nos a isetare mègius fortuna; ca deo bos giuro pro sa fide de cavalieri e de cristianu de non bos disamparare finas a bos

Page 290: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

290

Don Chisciote de sa Màntzia

bìdere in podere de don Fernando, e chi cando cun resones no ddu podere atràere a connòschere su chi bos depet, de usare issara sa libertade chi mi cuntzedet s’èssere cavalieri e ddu pòdere cun giustu tìtulu de ddu disafiare, in resone de sa ingiustìtzia chi bos faghet, sena m’ammentare de sos agràvios meos, chi sa vengantza apo a lassare a su chelu, pro acudire in sa terra a sos bostros.

Cun su chi Cardenio aiat naradu si fiat finida de ispantare Do-rotea e pro no ischire ite gràtzias torrare a ofertas de gasi mannas, aiat chertu a ddi leare sos pees pro si ddos basare; ma Cardenio no dd’aiat permìtidu e su laureadu aiat rispostu pro ambos, e aiat apro-vadu sa bona allega de Cardenio e mescamente ddos aiat pregados, cussigiados e cumbintos de andare cun issu a sa bidda sua in ue si podiant provìdere de sas cosas chi ddis mancaiant, e chi in ie diant dare òrdine de chircare a don Fernando o comente leare a Dorotea a babbu e mama suos o fàghere su chi prus ddis parreret cumbenien-te. Cardenio e Dorotea dd’aiant torradu gràtzias e aiant atzetadu su favore chi ddis oferiant. Su barbieri chi a totu fiat istadu suspesu e calliadu aiat fatu matessi su bonu chistionu suo e si fiat ofertu cun non prus pagu volontade de su preìderu a totu cuddu chi esseret bonu pro ddos serbire.

Aiat contadu puru in curtzu sa càusa chi a ie ddos aiat batidos cun s’istranesa de su machine de don Chisciote e comente fiant ise-tende a s’iscudieri chi fiat andadu a ddu chircare. Ddi fiat bènnidu a memòria a Cardenio comente in bisu sa briga chi cun don Chi-sciote aiat tentu e dd’aiat contada a sos àteros; ma no aiat ischidu nàrrere pro cale càusa fiat sa chistione.

In custu aiant intèndidu boghes e aiant connotu chi su chi fiat aboghinende fiat Sancho Panza, chi, pro no ddos àere agatados in su logu in ue ddos aiat lassados, ddos mutiat a boghes. Fiant essidos a s’atopu e pregontadu de don Chisciote ddis aiat naradu comente dd’aiat agatadu nudu in camisa, làngiu, grogu e mortu de fàmene, e suspirende pro sa segnora sua Dultzinea; e chi postu chi dd’aiat naradu chi issa ddi cumandaiat chi essiret dae cuddu logu e andaret a El Toboso in ue ddu fiat isetende, aiat rispostu ca aiat detzìdidu de non si presentare in dae in antis de sa ermosura sua bassu chi aeret

Page 291: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

291

Miguel de Cervantes

fatu impresas chi ddu fagherent dignu de sa gràtzia sua. E chi si cuddu colaiat in dae in antis curriat perìgulu de no bènnere a èssere imperadore comente fiat obligadu nemmancu archipìscamu chi fiat su mancu chi podiat èssere. Pro cussu, a abbaidare su chi tocaiat a fàghere pro ddu bogare dae in ie.

Su laureadu dd’aiat rispostu a non si pistighingiare; ca issos ddos diant bogare dae in ie, male chi ddi doleret. Aiat contadu po-scas a Cardenio e a Dorotea su chi aiant pensadu comente remèdiu de don Chisciote, a su mancu pro ddu leare a domo sua. Issara aiat naradu Dorotea chi issa diat fàghere sa donzella bisongiosa mègius de su barbieri e prus chi teniat in ie bestires pro ddu fàghere a su naturale e chi ddi lassarent s’incàrrigu de ischire rapresentare totu cuddu chi tocaiat pro mandare a in antis s’intentzione, ca issa aiat lèghidu libros meda de cavalleria e ischiat bene s’istile chi teniant sas donzellas angustiadas cando pediant sos donos issoro a sos cavalieris errantes.

– E duncas tocat luego – aiat naradu su preìderu – a ddu pòn-nere in òpera; ca sena duda sa bona sorte s’ammustrat in favore meu ca de gasi sena ddu pensare a bois segnore si dd’at cumintzadu a abèrrere sa ghenna pro su remèdiu bostru e a nois si nos at fatzilita-du sa chi tenìamus bisòngiu.

Aiat bogadu issara Dorotea dae sa funda sua una sotana intre de tzerta telighedda rica e una mantellina de àtera tela birde visto-sa, e dae un’istugigheddu una collana e àteras prendas chi in unu momentu si fiat adornada de manera chi una segnora rica e manna pariat. Totu cuddu, e prus, aiat naradu ca aiat bogadu dae domo pro su chi si dd’oferiat e chi finas a issara non si fiat oferta ocasione de ddu àere bisòngiu. A totus aiat cuntentadu un estremu sa gràtzia sua meda, garbu e bellesa e aiant cunfirmadu a don Fernando de èssere de pagu sentidu, ca tanta bellesa dispretziaiat.

Ma su prus chi fiat ispantadu fiat Sancho Panza ca ddi pariat – comente fiat a beru – chi in totu sas dies de sa vida sua no aiat bidu una creadura de gasi ermosa; e de gasi aiat pregontadu a su preìderu cun gran fortza a ddi nàrrere chie fiat cudda segnora tantu bella e ite fiat su chi chircaiat in cuddos giassos.

Page 292: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

292

Don Chisciote de sa Màntzia

– Custa bella segnora – aiat rispostu su preìderu –, Sancho fra-de, est comente chi non narat nudda, s’erede pro lìnia reta de òmine de su regnu mannu de Micomicón, chi est in chirca de su mere bostru pro ddi pedire unu donu chi dda isfatzat unu tortu o agràviu chi unu gigante malu dd’at fatu; e a sa fama de bonu cavalieri su mere bostru tenet pro totus, dae Guinea est bènnida a ddu chircare custa printzipessa.

– Chirca ditzosa e agatu ditzosu – aiat naradu issara Sancho Panza –, e prus si su mere meu est de gasi venturosu chi isfatzat custu agràviu e adderetzet custu tortu, ochiende a custu fìgiu de bagassa de cussu gigante chi sa segnoria bostra narat; chi ei at a ochìere si issu dd’atopat, si giai no esseret pantasma; ca contra a sas pantasmas non tenet su mere meu podere perunu. Ma una cosa chèrgio suplicare a sa segnoria bostra, intre àteras, segnor laureadu, e chi ca a su mere meu no ddi leet gana de èssere archipìscamu, chi est su chi deo timo, chi sa segnoria bostra ddu cussiget de si cojuare luego cun custa printzipessa, e de gasi at a abarrare impossibilitadu de retzire òrdines archipiscamales, e at a bènnere cun fatzilidade a s’imperu suo, e deo a sa fine de sos disìgios meos; ca deo apo abbai-dadu bene in cuddu e agato pro contu meu ca non m’istat bene chi su mere meu siat archipìscamu, ca deo so inùtile pro sa Crèsia, ca so cojuadu, e andare como a tènnere dispensas pro pòdere tènnere rèndita in sa Crèsia tenende, comente tèngio, mugere e fìgios, diat èssere de mai finire. De gasi chi segnore totu su bellu est chi su mere si còjuet bene cun cussa segnora chi finas a como no isco sa gràtzia e de gasi no dda muto a nùmene.

– Ddi narant – aiat rispostu su preìderu – sa printzipessa Mico-micona, ca mutende·si su regnu suo Micomicón est craru ca a issa ddi depent mutire de gasi.

– Non ddo’at duda in cussu – aiat rispostu Sancho –; ca deo apo bidu a meda leare su sambenadu e erèntzia de su logu in ue sunt nàschidos, mutende·si Pedro de Alcalá, Juan de Ubeda e Diego de Valladolid, e custu etotu si depet usare in ie in Guinea: leare sas reinas sos nùmenes de sos regnos.

– De gasi depet èssere – aiat naradu su preìderu –; e in su de

Page 293: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

293

Miguel de Cervantes

si cojuare su mere bostru deo apo a pònnere totu sos podere meos. E de gasi fiat abarradu totu cuntentu Sancho cantu ispantadu

su preìderu de sa simpresa sua e de bìdere cantu incassiados teniat in sa fantasia sos matessi machines de su mere, ca sena duda peruna si daiat a cumprèndere chi depiat bènnere a èssere imperadore.

Giai in custu si fiat posta Dorotea a subra de su mulu de su preìderu e su barbieri si fiat adatadu a sa cara sa barba de sa coa de boe, e aiant naradu a Sancho a ddos ghiare a ue fiat don Chiscio-te; e dd’aiant avisadu a non nàrrere chi non connoschiat nen su laureadu nen su barbieri, ca in su non ddos connòschere cunsistiat totu su bellu de bènnere a èssere imperadore su mere; mancari nen su preìderu nen Cardenio aiant chertu andare cun issos, pro non dd’ammentare a don Chisciote sa briga chi cun Cardenio aiat tentu, e su preìderu ca non ddo’aiat bisòngiu issara de sa presèntzia sua. E gasi aiant lassados andare a in antis, e issos ddos aiant postos in fatu a pee, a bellu a bellu. No aiat lassadu de avisare su preìderu su chi depiat fàghere Dorotea; e issa aiat naradu de pèrdere coidadu chi totu diant fàghere sena mancare puntu comente pediant e pintaiant sos libros de cavalleria.

Diant àere fatu tres cuartos de lega cando aiant iscobertu a don Chisciote in mesu de unas rocas intricadas, giai bestidu, mancari no armadu, e de gasi comente Dorotea dd’aiat bidu e fiat informadu dae Sancho ca cuddu fiat don Chisciote aiat frustadu su palafrenu, cun in fatu su barbieri bene barbadu. E lompende acanta sua s’iscu-dieri si nde fiat caladu dae su mulu e fiat andadu a leare in bratzos a Dorotea, chi, calende cun disinvoltura manna, fiat andada a si cra-vare in ghenugros in dae in antis de sos de don Chisciote; e mancari issu peleaiat pro dd’artziare issa sena si nde pesare dd’aiat faeddadu in custa ghisa: – Dae inoghe non m’apo a pesare, oh valorosu e isfortzadu cavalieri bassu chi sa bonesa bostra e cortesia m’intreghet unu donu chi at a redundare in onore e pretze de sa persone bostra e in proe de sa prus donzella isconsolada e agraviada chi su sole at bidu. E si su valore de su bratzu bostru forte currispondet a sa bo-ghe de sa fama bostra immortale seis obligadu a favorire a sa sena ventura chi dae tantu laganas terras benit a su fragu de su nùmene

Page 294: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

294

Don Chisciote de sa Màntzia

bostru famadu, chirchende·bos pro remèdiu de sas disditzas suas.– Non bos apo a torrare paràula ermosa segnora – aiat rispostu

don Chisciote –, ne apo a intèndere àtera cosa de sa sienda bostra bassu chi bos ais a pesare dae terra.

– Non m’apo a pesare segnore – aiat rispostu sa donzella afligi-da –, si in antis pro sa cortesia bostra non m’est intregadu su donu chi bos pedo.

– Deo bos dd’intrego e cuntzedo – aiat rispostu don Chisciote –, bastis chi non s’at a cumprire in dannu o mèngua de su re meu, de sa pàtria mea e de cudda chi de su coro e libertade mea tenet sa crae.

– No at a èssere in dannu ne in mèngua de su chi narades, se-gnore meu caru – aiat rispostu sa donzella addolorida.

E issara fiat andadu Sancho Panza a s’origra de su mere e a bellu meda dd’aiat naradu:

– Bene podides a ddi cuntzèdere su donu chi pedit, chi no est cosa de nudda. Petzi est a ochìere a unu gigante e custa chi ddu pedit est s’arta printzipessa Micomicona, reina de su regnu mannu de Micomicón de Etiopia.

– Siat chi siat – aiat rispostu don Chisciote – deo apo a fàghere su chi so obligadu e su chi mi detat sa cussèntzia mea cunforma a su chi tèngio professadu.

E furriende·si a sa donzella aiat naradu: – Sa ermosura bostra manna si nde peset, chi deo dd’intrego su donu chi diat chèrrere pedire.

– Su chi pedo est – aiat naradu sa donzella – chi sa persone magnànima bostra bèngiat cun megus a ue deo dd’apo a leare e mi promitat chi non s’at a intromìtere in àtera aventura nen dimandat peruna finas a mi dare vengantza de unu traitore chi contra a ogna deretu divinu e umanu m’at usurpadu su regnu.

– Naro chi de gasi dd’otorgo – aiat rispostu don Chisciote –, e de gasi podides segnora dae oe dispretziare sa malinconia chi bos fadigat e fàghere chi balanget brios noos e fortzas s’isperàntzia bo-stra dismajada; chi cun s’agiudu de Deus e de su bratzu meu bos ais a bìdere luego torrada de su regnu bostru e sètzida in sa cadrea de

Page 295: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

295

Miguel de Cervantes

s’istadu antigu e mannu bostru mancari e a dispetu de sos fellones chi ddu diant chèrrere contraìghere. E manos a su traballu; ca in s’istentare narant ca chi solet istare su perìgulu.

Sa donzella bisongiosa aiat peleadu cun porfia meda pro ddi basare sas manos; ma don Chisciote, chi in totu fiat cumpridu e cortesu cavalieri, mai dd’aiat permìtidu; antis dd’aiat fata pesare e dd’aiat apressada cun cortesia meda e garbu; e aiat naradu a San-cho de pònnere sas chingras a Runtzinante e dd’armare luego a su puntu. Sancho aiat istacadu sas armas chi comente trofeu pendiant dae una mata e ponende sas chingras deretu aiat armadu a su mere; chi bidende·si armadu aiat naradu: – Andamus dae inoghe, in su nùmene de Deus, a favorire custa segnora manna.

Su barbieri fiat galu inghenugradu, dende atentzione a dissi-mulare su rìsidu e a non nde rùere sa barba, chi si ddi fiat ruta fiant abarrados totus forsis sena lograre sa bona intentzione issoro; e bi-dende chi su donu giai fiat cuntzèdidu e cun sa diligèntzia chi don Chisciote se poniat in fila pro andare a dda cumprire si fiat pesadu e aiat leadu a s’àtera manu a sa segnora sua e intre sos duos dd’aiant sètzida in su mulu. A coa fiat sètzidu don Chisciote in Runtzinante e su barbieri si fiat acomodadu in sa cavalcatura sua abarrende San-cho a pee in ue torra si ddi fiat rinnovada sa pèrdida de su murru cun sa falta chi issara ddi faghiat; ma totu ddu leaiat cun gustu pro ddi pàrrere chi giai su segnore suo fiat postu in caminu e meda a puntu de èssere imperadore; ca sena duda peruna pensaiat chi si depiat cojuare cun cudda printzipessa e èssere a su mancu re de Mi-comicón. Petzi ddi daiat fastizu su pensare chi cuddu regnu fiat in terra de nieddos e chi sa gente chi pro vassallos ddi darent depiant èssere totu nieddos; e aiat fatu luego in s’immaginatzione sua unu bonu remèdiu, e si fiat naradu a issu etotu: – Ite mi nd’importat a mie chi sos vassallos meos siant nieddos? Nche nd’at a àere prus de ddos carrigare e ddos batire a Ispagna, in ue ddos apo a pòdere bèndere e in ue mi ddos ant a pagare in contantes e cun cussu dina-ri apo a pòdere comporare carchi tìtulu o carchi ufìtziu pro bìvere pasadas totu sas dies de sa vida mea? No, ma dormide·bos e non tengiais ingèniu ne abilesa pro dispònnere de sas cosas e pro bènde-

Page 296: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

296

Don Chisciote de sa Màntzia

re trinta o deghe mìgia vassallos in una faghidura de rughe! Perdeu chi ddos apo a bolare, bonos e malos, o comente apo a pòdere e chi mancari nieddos siant ddos depo torrare in monedas biancas o grogas. Acostade, ca non so tontu!

Cun custu andaiat tantu sollìtzitu e tantu cuntentu chi s’ismen-tigaiat su fastizu de caminare a pee.

Totu custu abbaidaiant dae mesu de unas molas Cardenio e su preìderu, e no ischiant ite si fàghere pro si unire a issos; ma su preìderu, chi fiat trasseri mannu, aiat immaginadu luego su chi diant fàghere pro lograre su chi disigiaiant, e fiat chi cun unas fòr-fighes chi giughiat in un’istùgiu aiat leadu lestru lestru sa barba a Cardenio e dd’aiat bestidu unu capoteddu oscuru chi giughiat, e dd’aiat dadu una capa nieddu, e issu fiat abarradu in mìgias e in gipone; e fiat abarradu de gasi diferente dae comente fiat in antis Cardenio, chi issu etotu non si fiat connotu mancari si fiat abbaida-du in un’ispigru. Fatu custu, postu chi giai sos àteros fiant colados a in antis in s’ìnteri chi issos si fiant camufados, cun fatzilidade fiant essidos a su caminu reale in antis issoro, ca sa malesa e sos malos passàgios de cuddos logos non cuntzediant chi andarent tantu sos a caddu comente sos a pee. Difatis issos si fiant postos in su pranu a sa essida de sa serra e de gasi comente fiat essidu dae issa don Chisciote e sos cumpàngios suos, su preìderu si dd’abbaidaiat a bellu dende si-gnales chi ddu fiat connoschende, e a pustis de èssere abarradu una bona iscuta abbaidende·ddu fiat andadu a ue issos a bratzos ispartos e narende a boghes.

– Pro bene siat agatadu s’ispigru de sa cavalleria, su bonu meda paesanu meu don Chisciote de sa Màntzia, crema de sa gentilesa, s’amparu e remèdiu de sos bisongiosos, sa cuintessèntzia de sos ca-valieris errantes.

E narende custu teniat apressadu a su ghenugru de s’anca man-ca a don Chisciote; chi ispantadu dae su chi bidiat e intendiat na-rende e faghende a cuddu òmine, si dd’aiat abbaidadu cun atentzio-ne e a sa fine dd’aiat connotu e fiat abarradu comente ispantadu de ddu bìdere e aiat fatu fortza manna pro si nde calare, ma su preìderu no dd’aiat permìtidu e duncas don Chisciote naraiat: – Mi lasset

Page 297: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

297

Miguel de Cervantes

sa segnoria bostra, segnor laureadu chi non ddo’at motivu chi deo abarre a caddu e una persone de gasi reverenda che a vostè a pee.

– No dd’apo a permìtere in modu perunu – aiat naradu su preìderu – abarret sa mannesa bostra a caddu, ca abarrende a cad-du finit sas majores impresas e aventuras chi in s’edade nostra si sunt bidas; chi a mie, mancari satzerdotu indignu, m’at a bastare a pigare a caddu de custos mulos de custos segnores chi cun bois sunt caminende, si no est istorbu. E apo a fàghere contu chi so setzende a caddu de Pègasu o de sa zebra o alfana chi setziat cuddu moro famadu Muzaraque chi galu finas a como dormit incantadu in sa costa manna Zulema146, chi est pagu a tesu dae sa gran Compluto.

– Non ruia deo in tantu, segnor laureadu – aiat rispostu don Chisciote –; e deo isco ca sa segnora mea sa printzipessa at a èssere serbida pro s’amore meu de cumandare a s’iscudieri suo de dare a sa segnoria bostra sa sedda de su mulu suo, ca issu s’at a pòdere aco-modare in sas ancas, si est chi issa ddas sufrit.

– Ei ca sufrit, a su chi creo deo – aiat rispostu sa printzipessa –; e isco puru ca non ddo’at a àere bisòngiu de ddu cumandare a su segnore s’iscudieri meu; ca issu est tantu cortesu e cortesanu chi no at a permìtere chi una persone eclesiàstica andet a pee podende andare a caddu.

– De gasi est – aiat rispostu su barbieri. E calende in unu puntu, aiat cumbidadu a su preìderu cun sa

sedda e issu dd’aiat leada sena de si fàghere pregare meda. E fiat su male chi a pigare a sas ancas su barbieri su mulu chi in efeti fiat de afitu chi pro nàrrere ca fiat malu custu bastat, aiat artziadu unu pagu sos cuartos de segus e aiat carchidadu duas bortas chi si aiat fertu a maistru Nicolás a petorra o a conca issu aiat dadu a su diàulu sa bènnida pro don Chisciote. Cun totu custu si nde fiat atzicadu de manera chi fiat rutu a terra cun tantu pagu coidadu de sa barba chi ddi fiat ruta a terra; e comente si fiat bidu sena no aiat tentu àteru remèdiu de acudire a s’ammuntare sa cara cun ambas manos e a si lamentare ca nde dd’aiant bogadu sas dentes. Don Chisciote 146) Monte de Castìllia acanta de Alcalá de Henares, chi su nùmene antigu fiat Compluto

Page 298: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

298

Don Chisciote de sa Màntzia

comente aiat bidu totu cudda madassa de barba sena barras e sena sàmbene a largu dae s’iscudieri rutu aiat naradu: – Viva Deus ca est unu miràculu mannu custu! Sa barba dd’at istratzadu e fulliadu dae cara, comente chi dda learet a posta!

Su preìderu, chi aiat bidu su perìgulu chi curriat s’imbentu suo de èssere iscobertu fiat acudidu luego a sa barba e si nche fiat an-dadu cun issa a ue fiat istèrridu maistru Nicolás ponende galu sas boghes e de unu corpu lompende·ddi sa conca a su petus suo, si dd’aiat posta murmutende a subra sua carchi paràula chi aiat nara-du ca fiat unu tzertu salmu apropiadu pro atacare sa barba comente ddu diant bìdere; e cando si dd’aiat posta si fiat istesiadu e fiat abar-radu s’iscudieri de gasi bene barbadu e de gasi sanu che a in antis chi fiat abarradu totu ispantadu don Chisciote e aiat pedidu a su preìderu chi cando tenneret tempus a dd’impararet cuddu salmu; ca issu cumprendiat ca sa virtude sua a prus de atacare barba si depiat estèndere ca fiat craru ca dae ue sa barba depiat abarrare sa carre pra-gada malecontza e chi bidu ca sanaiat totu a prus de barba serbiat.

– De gasi est – aiat naradu su preìderu, e aiat promìtidu de si dd’imparare a sa prima ocasione.

Aiant cuncordadu chi pro issara pigaret su preìderu e a tretos si mudarent sos tres, finas a lòmpere a sa locanda, chi depiat èssere a unas duas legas dae in ie. Postos sos tres a caddu, est a nàrrere, don Chisciote, sa printzipessa e su preìderu, e sos tres a pee, Cardenio, su barbieri e Sancho Panza, don Chisciote aiat naradu a sa donzella:

– Sa mannesa bostra, segnora mea, ghiet a ue prus praghere bos diat.

E in antis chi issa risponderet aiat naradu su laureadu: – A cale regnu cheret ghiare sa segnoria bostra? Est pro casu a su de Mico-micón? Ca ei depet èssere, o deo isco pagu de regnos.

Issa, chi fiat bene in totu, aiat cumprèndidu ca depiat rispòn-dere chi ei e de gasi aiat naradu: – Ei, segnore, a cussu regnu est su caminu meu.

– Si est de gasi, – aiat naradu su preìderu – in mesu de bidda mea depimus colare e dae in ie ais a leare sa rota de Cartagena, in ue s’at a pòdere imbarcare cun sa bona ventura; e si ddo’at bentu

Page 299: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

299

Miguel de Cervantes

pròsperu, mare trancuillu e sena burrasca, in pagu mancu de noe annos s’at a pòdere èssere a sa bista de sa laguna manna Meona, chèrgio nàrrere, Meótides, chi est a pagu prus de chentu dies prus a inoghe de su regnu de sa mannesa bostra.

– Bos ingannades, segnore meu – aiat naradu issa –; ca non sunt duos annos chi so partida dae issu, e de a beru ca no apo tentu mai tempus bonu e cun totu cussu so lòmpida a bìdere su chi tantu disigiaiat, chi est su segnore don Chisciote de sa Màntzia, chi sas novas suas sunt lòmpidas a origras meas comente apo postu pee in Ispagna, e issas m’ant mòvidu a ddu chircare, pro mi racumandare in sa cortesia sua e fidare sa giustìtzia mea de su valore de su bratzu invintzìbile.

– Bastat de gasi, sessent sos bàntidos a mie – aiat naradu issara don Chisciote –, ca so inimigu de ogna genia de adulatzione; e mancari custa no ddu siat, ofendent semper sas origras meas castas chistionos sìmiles. Su chi deo potzo nàrrere, segnora mea, chi como tèngiat valore o nono, su chi tèngia o non tèngia cheret impreadu a su servìtziu bostru finas a pèrdere sa vida; e de gasi, lassende custu pro su tempus suo prego a su segnor laureadu chi mi nàrgiat cale est sa càusa chi dd’at batidu a custas alas de gasi solu e de gasi sena tzeracos e de gasi a sa ligera chi mi faghet ispantu.

– A custu apo a rispòndere in curtzu – aiat rispostu su preìderu –; ca depides ischire don Chisciote, chi deo e maistru Nicolás amigu nostru e barbieri nostru, fìamus andende a Sivìllia a incassare tzertu dinari chi unu parente meu chi est annos meda chi est andadu a sas Ìndias m’aiat mandadu, e non tantu pagos chi non nche colant sessanta mìgia pesos in fila, chi est àteru che tale; e colende eris in custos logos nos sunt bènnidos a s’atopu bator assachiadores e nos ant leadu finas sas barbas; e de modu nos ddas ant leadas ca su barbieri ddas at dèpidas pònnere a postitzu; e finas a custu pitzocu – signalende a Cardenio – si dd’ant posta comente a nou. E est su bonu ca est fama pùblica in custu tzircundàriu chi sos chi nos ant assachiadu sunt galeotos chi narant chi at liberadu, belle in custu matessi logu, un’òmine de gasi balente chi mancari su cummissàriu e sas bàrdias, ddos at liberados a totus; e de seguru depiat èssere

Page 300: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

300

Don Chisciote de sa Màntzia

foras de sentidu o depet èssere de gasi villiacu mannu che a issos, o carchi òmine sena ànima nen cussèntzia, ca at chertu iscapare su lupu in mesu de sas berbeghes, su fraitzu in mesu de sas puddas, sa musca in su mele: at chertu defraudare sa giustìtzia, andare contra a su re suo e segnore naturale, ca est istadu contra a sos òrdines suos giustos. At chertu, chèrgio, nàrrere, leare a sas galeras sos pees, pònnere in avolotu sa Santa Hermandad, chi fiat annos meda chi pasaiat; at chertu in fines fàghere una cosa chi si perdat s’ànima sua e non si balanget su corpus.

Ddis aiant contadu Sancho a su preìderu e a su barbieri s’aven-tura de sos galeotos, chi aiat finidu su mere cun tanta glòria sua, e pro custu carrigaiat sa manu su preìderu riferende·dda pro bìdere su chi naraiat o faghiat don Chisciote; chi si ddi cambiaiat su colore a ogna paràula, e non s’atriviat a nàrrere chi issu fiat istadu su libera-dore de cudda bona gente.

– Custos duncas – aiat naradu su preìderu –, sunt istados sos chi nos ant isrobbadu. Chi Deus pro sa misericòrdia sua si ddu per-donet a su chi no ddos at lassados leare a su giustu suplìtziu.

Page 301: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

301

cAPÌtulu XXX

Chi tratat de sa discretzione de sa bella Dorotea, cun àteras cosas de gustu meda e ispidientu

No aiat mancu finidu su preìderu chi Sancho aiat naradu: – In fide mea, segnor laureadu, su chi at fatu custa impresa est su mere meu, e non ca deo no dd’apo naradu in antis e dd’apo avisadu de abbai-dare su chi faghiat, e chi fiat pecadu a ddis dare sa libertade, ca totus fiant in ie ca fiant villiacos mannos.

– Balorde – aiat naradu a issara don Chisciote –, a sos cavalierie errantes no ddis tocat ne ispetat averiguare si sos afligidos, incade-nados o oprimidos chi atopant in sos caminos sunt de cudda mane-ra, o sunt in cudda angùstia, pro sas neghes issoro, o pro sas gràtzias issoro; petzi ddis tocat a ddos agiuare comente a bisongiosos po-nende sos ogros in sas penas issoro e no in sas villiacherias issoro. E apo atopadu a unu rosàriu e cadena de gente trista e disditzada, e apo fatu cun issos su chi s’òrdine meu mi pedit, e su restu in ie si cumprat; e a chie male dd’est partu, francu sa dignidade santa de su segnor laureadu e de sa persone sua onorada, naro ca ischit pagu de contos de cavalleria, e chi narat fàulas comente unu fìgiu de bagassa e male nàschidu; e custu dd’apo a fàghere connòschere cun s’ispada mea, in ue prus a longu si cuntenet.

E custu aiat naradu afirmende·si in sas istafas e calende·si su mirrione; ca su lavamanu de barbieri chi segundu issu fiat s’elmu de Mambrinu, giughiat pendente dae s’arcu de sa sedda de in dae in antis, finas a dd’acontzare de su malu tratamentu chi dd’aiant fata sos galeotos.

Dorotea, chi fiat discreta e de garbu mannu, comente chie giai ischiat s’umore menguadu de don Chisciote e chi totus si nde fa-ghiant sa befe, francu Sancho Panza, no aiat chertu èssere de man-cu, e bidende·ddu de gasi inchietu dd’aiat naradu: – Segnor cavalie-

Page 302: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

302

Don Chisciote de sa Màntzia

ri, ammentade·bos su donu chi m’aist promìtidu e chi cunforma a issu, non bos podides intromìtere in àtera aventura mancari urgente siat; susseghet sa segnoria bostra su petus; ca si su segnor laureadu ischiret ca pro custu bratzu invitu fiant istados liberados sos galeo-tos, si fiat dadu tres puntos in sa buca, e finas si diat mossigare tres bortas sa limba, in antis de faeddare paràula chi in disprètziu de sa segnoria bostra redundet.

– Custu ddu potzo giurare – aiat naradu su preìderu –, e m’aiat finas bogadu unu mustatzu.

– Deo apo a calliare, segnora mea – aiat naradu don Chisciote –, e apo a reprìmere sa còllera giusta chi giai in su petus meu si fiat pesada, e apo a andare trancuillu e patzìficu finas a cando si cumprat su donu promìtidu; ma a paga de custu bonu disìgiu, bos sùplico de mi nàrrere si non bos faghet male, cale est sa angùstia bostra e cantas, chie e cales sunt sas persones chi bos tèngio pro dèpida, soddisfata e intrea vengantza.

– Ddu fatzo cun praghere, – aiat rispostu Dorotea – semper chi non bos infadet a intèndere làstimas e disgràtzias.

– No at a infadare, segnora mea – aiat rispostu don Chisciote.E issara aiat rispostu Dorotea: – E issara sas segnorias bostras

mi diant atentzione.No aiat mancu finidu de ddu nàrrere chi Cardenio e su barbieri

si ddi fiant postos a costàgiu disigiosos de bìdere comente finghiat s’istòria sua sa discreta Dorotea, e su pròpiu aiat fatu Sancho, chi cun issa s’ingannaiat comente su mere suo. E issa a pustis de s’èssere bene assentada in sa sedda e prevènnida de tussiare e fàghere àteros gestos, cun garbu meda aiat cumintzadu a nàrrere de custa manera: – Pro cumintzare chèrgio chi sas segnorias bostras iscant segnores meos chi e mie mi narant...

E si fiat firmada unu pagu ca s’aiat ismentigadu su nùmene chi su preìderu dd’aiat postu; ma issu dd’aiat sarvada, ca aiat cumprèn-didu a ite fiat isetende e aiat naradu: – No est meravìllia, segnora mea chi sa mannesa bostra si turbet e sorprendat contende sas disaventuras suas; ca issas solent èssere tales, chi bortas meda leant sa memòria a sos chi maltratant de tale manera chi finas de su nùmene issoro s’ismèn-

Page 303: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

303

Miguel de Cervantes

tigant, comente est capitadu cun sa segnoria bostra manna, chi s’est ismentigada chi ddi narant sa printzipessa Micomicona, erede legìti-ma de su regnu mannu de Micomicón; e cun custu apuntamentu sa mannesa bostra podet reduirecomo leve a sa memòria sua lastimada totu cuddu chi diat chèrrere contare.

– De gasi est, – aiat rispostu sa donzella – e dae como in dae in antis creo chi non ddo’at a àere bisòngiu de m’apuntare nudda; ca apo a essire a bonu portu cun s’istòria mea berdadera. Chi est chi su re bab-bu meu chi ddi narant Tinacrio su sàbiu, fiat dotu meda in custu chi narant de s’arte màgica, e aiat logradu pro sa sièntzia sua chi mama chi ddi naraiant sa reina Jaramilla depiat mòrrere in antis suo, e chi dae in ie a pagu tempus issu puru depiat lassare custa vida e deo depia abarra-re òrfana de babbu e mama. Ma issu naraiat ca no ddu fadigaiat tantu custu cantu ddu poniat in confusione ischire pro cosa tzerta meda chi unu betze gigante, segnore de un’ìsula manna chi est belle a làcana cun su regnu nostru, mutidu Pandafilando de la Fosca Vista (ca est cosa averiguada chi, mancari tenet sos ogros in su postu issoro e deretos, abbàidat semper a tortu, comente chi esseret ogritortu e custu ddu faghet issu ca est malignu e pro fàghere a tìmere e ispantare a sos chi dd’abbàidant), naro ca aiat ischidu ca custu gigante ischende ca fia òr-fana depiat colare cun poderiu mannu subra de su regnu meu e mi ddu depiat leare totu, sena mi lassare una biddighedda in ue mi regòllere, ma chi podiat istraviare totu custa ruina e disgràtzia si deo mi cherreret cojuare cun issu; ma a su chi issu cumprendiat mai pensaiat chi mi dia bènnere a mie in volontade de fàghere unu cojuiu de gasi disuguale; e aiat naradu in custu sa beridade pura, ca mai m’est bènnidu a conca de mi cojuare cun cuddu gigante, nen cun aterunu, mancari mannu e malu esseret. Aiat naradu puru babbu chi a pustis chi issu fiat mortu e bidere deo chi Pandafilando cumintzaiat a colare subra su regnu meu de no isetare a mi pònnere in defensa, ca diat èssere a mi distrùere ma de ddi lassare liberamente su regnu isbarratzadu, si cheria istraviare sa morte e distrutzione totale de sos vassallos meos bonos e leales, ca non podiat èssere possìbile a mi difèndere dae sa fortza indimoniada de su gigante; ma chi luego cun calicunu de sos meos mi ponnere in caminu de sas Ispagnas in ue dia agatare su remèdiu de sos males meos agaten-

Page 304: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

304

Don Chisciote de sa Màntzia

de a unu cavalieri errante chi sa fama in custu tempus si diat estèndere in totu custu regnu chi ddi depiant nàrrere si male non m’ammento, don Atzotu, o don Gigota.

– Don Chisciote diat èssere, segnora – aiat naradu issara San-cho Panza –, o cun àteru nùmene su Cavalieri de sa Trista Figura.

– De gasi est – aiat naradu Dorotea. – Naro de prus: chi depiat èssere artu de corpus, sicu de cara e chi a su chirru destru a suta de sa pala de manca, o in ie atacadu, depiat tènnere unu neu oscuru cun tzertos pilos a moda de tzuddas.

Intendende custu don Chisciote aiat naradu a s’iscudieri: – Beni inoghe Sancho fìgiu, agiua·mi a m’ispogiare; ca chèrgio bìdere si so deo su cavalieri chi cuddu re sàbiu at profetizadu.

– E pro ite bos cherides ispogiare? – aiat naradu Dorotea.– A bìdere si tèngio cussu neu chi ais naradu – aiat rispostu don

Chisciote.– Non ddo’at bisòngiu de s’ispogiare – aiat naradu Sancho –, ca

deo isco ca sa segnoria bostra tenet unu neu che a cussu in mesu de s’ispina dorsale chi est signale de èssere òmine forte.

– Cussu bastat, – aiat naradu Dorotea – ca cun sos amigos non si depet abbaidare in pagas cosas, e chi istet in sa pala o chi istet in s’ispina dorsale, importat pagu: bastis chi ddoe siat su neu, e istet in ue istet, ca totu est sa pròpiu carre; e sena duda at intzertadu babbu in totu e deo apo intzertadu a m’invocare a su segnore meu don Chisciote, chi issu est su chi naraiat babbu, ca sos signales de sa cara torrant cun sos de sa bona fama chi custu cavalieri tenet no in Ispagna ebbia ma in totu sa Màntzia, ca comente so isbarcada in Osuna apo intèndidu narende tantas impresas suas chi luego m’at dadu s’ànima chi fiat su pròpiu chi fia chirchende.

– Ma comente at fatu a isbarcare a Osuna segnora mea – aiat pregontadu don Chisciote,-, si no est portu de mare?

Ma in antis chi Dorotea risponderet aiat leadu sa paràula su preìderu e aiat naradu: – Depet chèrrere nàrrere sa segnora printzi-pessa chi a pustis chi est isbarcada a Màlaga, su primu logu in ue at intèndidu novas de sa segnoria bostra fiat Osuna.

– Cussu cheria nàrrere – aiat naradu Dorotea.

Page 305: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

305

Miguel de Cervantes

– E custu leat caminu, – aiat naradu su preìderu – e siga sa majestade sua.

– Non ddo’at de sighire, – aiat rispostu Dorotea – ma in fines sa sorte mea est istada tantu bona de agatare a don Chisciote, chi giai mi conto e tèngio pro reina e segnora de totu su regnu meu, ca issu, pro sa cortesia e magnefitzèntzia sua m’at promìtidu su donu de an-dare cun megus a ue si siat chi ddu dia leare, chi no at a èssere a ateru-nu logu chi a ddu pònnere in dae in antis de Pandafilando de la Fosca Vista, pro chi ddu ochiat e mi torret su chi tantu contra resone m’at usurpadu; ca totu custu depet capitare a pedire de buca, ca de gasi dd’aiat profetizadu Tinacrio su Sàbiu, babbu meu bonu; chi puru at lassadu naradu e iscritu in lìteras caldeas o gregas chi deo no ddas isco lèghere chi custu cavalieri de sa profetzia a pustis de àere segadu sa conca a su gigante si diat chèrrere cojuare cun megus de m’intregare luego sena rèplica peruna comente isposa sua legìtima e de ddi dare su possessu de su regnu meu, paris cun su de sa persone mea.

– Ite ti paret, amigu Sancho? – aiat naradu a custu puntu don Chisciote. – No intendes su chi est capitende? Non ti dd’apo nara-du deo? Abbàida si tenimus giai regnu de cumandare e reina de si cojuare.

– Cussu giuro deo, – aiat naradu Sancho – chi non si cojuaret aberende su gùturu a su segnore Panfahilado! E balla ca est mala sa reina. De gasi si mi fùrriet su pùlighe de su letu.

E narende custu, aiat dadu duos corpos de iscarpa in àera, cun mustras de cuntentesa manna manna e poscas fiat andadu a leare sas brìllias de su mulu de Dorotea e faghende·ddu firmare si fiat inghe-nugradu in dae in antis suo suplichende·dda de ddi dare sas manos pro si ddas basare in signale chi dda retziat comente reina e segnora. Chie non si poniat a rìere de sos presentes bidende su machine de su mere e sa simpresa de su tzeracu? In efeti Dorotea si ddas aiat dadas e dd’aiat promìtidu de ddu fàghere segnore mannu in su regnu suo, cando su chelu ddi fagheret tantu bene chi si ddu lassaret incassare e godire. Dd’aiat torradu gràtzias Sancho cun tales paràulas chi aiat torra fatu a rìere a totus.

– Custa, segnores, – aiat sighidu Dorotea – est s’istòria mea;

Page 306: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

306

Don Chisciote de sa Màntzia

petzi abarrat de bos nàrrere chi de canta gente de acupangiamentu apo bogadu dae su regnu meu m’est abarradu custu bonu bàrbaru iscudieri ca totus sunt annegados in una burrasca manna chi amus tentu in bista de su portu e deo e issu semus essidos in duas tàulas a terra, comente pro miràculu; e de gasi est totu miràculu e mistèriu su cursu de sa vida mea comente ais a àere annotadu. E si in carchi cosa so istada esagerada o non de gasi pretzisa comente depia, ghe-tade sa neghe a su chi su segnor licanciado at naradu in printzìpiu de su contu meu: chi sos traballos sighidos e istraordinàrios leant sa memòria a chie ddos patit.

– Cussa non m’ant a leare a mie o arta e valorosa segnora – aiat naradu don Chisciote –, cantos deo dia colare a su servìtziu bo-stru mancari mannos e non bidos siant; e de gasi torra cunfirmo su donu chi bos apo promìtidu e giuro de andare cun bois in cabu a su mundu, finas a mi bìdere cun s’inimigu fieru bostru, chi penso, cun s’agiudu de Deus e de su bratzu meu, de ddi segare sa conca superba cun sos filos de custa... non chèrgio nàrrere bona ispada, pro more de Ginés de Pasamonte, chi m’at leadu sa mea147.

Custu aiat naradu in mesu de dentes e aiat sighidu narende: – E a pustis de si dd’àere segada e postu a bois in possessu legìtimu de s’istadu bostru at a abarrare de sa volontade bostra de fàghere de sa persone bostra su chi prus in modu dias chèrrere; ca in s’ìnteri chi deo apo a tènnere ocupada sa memòria e cautiva sa volontade, pèr-didu su sentidu, a cudda..., e non naro de prus, no est possìbile chi deo resista mancu in pensamentu su de mi cojuare, mancari esseret cun sa fenitze.

Ddi fiat partu tantu male a Sancho su chi a ùrtimu su mere aiat naradu de non si chèrrere cojuare chi totu arrennegadu a boghe arta aiat naradu: – So seguru e giuro chi bois don Chisciote seis foras de sentidu totu. Comente est possìbile chi ponet sa segnoria bostra in duda de si cojuare cun una de gasi arta printzipessa che a custa? Pensa chi dd’at a ofèrrere sa fortuna in ogna cugione ventura sìmile a sa chi como si dd’oferit? Est pro ditza prus ermosa sa segnora mea Dultzi-nea? No de seguru, mancu sa metade e finas so pro nàrrere chi non 147) In antis Cervantes no at contadu custu fatu.

Page 307: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

307

Miguel de Cervantes

lompet a s’iscarpa de sa chi est in dae in antis. De gasi in ora mala apo a lograre deo sa contea chi iseto si bois andais a pedire melas in mare. Cojuade·bos, cojuade·bos luego, dd’invoco deo a Lutziferru e leade cussu regnu chi si bos benit a sas manos de vobis vobis148, e sende re, faghide·mi marchesu o ufitziale, mancari si ddu leet a su diàulu totu.

Don Chisciote, chi tales frastimos aiat intèndidu narende con-tra a sa segnora sua Dultzinea no dd’aiat pòdidu sufrire; e artziende sa lantzighedda, sena faeddare paràula a Sancho, e sena ddi nàrrere custa buca est mea, dd’aiat iscutu duos corpos tales chi dd’aiat iscu-tu a terra; e si no esseret ca Dorotea dd’aiat ghetadu sa boghe de no dd’iscùdere prus de seguru dd’aiat mortu in ie.

– Pensades, – dd’aiat naradu a pustis de un’iscuta – villanu malu, chi ddoe depet àere logu semper pro mi pònnere sa manu in sa cossa e chi totu depet èssere errare bois e perdonare deo? No ddu penseis, villiacu iscomunigadu, chi de seguru ddu ses, ca as postu limba in sa sena pari Dultzinea. E o ischides bois miseràbile, bastassu, petzente, ca si no esseret pro su valore chi issa efundet in su bratzu meu no ddu dia tènnere deo pro ochìere unu pùlighe? Na-rade brullanu de limba piberina e chie pensades chi at conchistadu custu regnu e segadu sa conca a custu gigante e fatu a bois marchesu chi totu custu dao deo pro fatu e pro cosa colada in cosa giuigada si no est su valore de Dultzinea, leende su bratzu meu comente mèdiu de sas impresas suas? Issa gherrat in me e binchet in me e deo bivo e respiro in issa e tèngio vida e èssere. Oh fìgiu de bagassa villiacu e comente seis ingratu: chi bos bidides pesadu dae su prùere de sa terra a èssere segnore de tìtulu, e currispondides a tantu bona òpera narende male de chie bos dd’at fata!

Non fiat de gasi malecontzu Sancho de no intèndere totu su chi ddi naraiat su mere; e pesende·si·nde cun unu pagu de lestresa, fiat andadu a si pònnere a segus de su palafrenu de Dorotea, e dae in ie aiat naradu a su mere: – Narade segnore: si ais detzìdidu de non bos cojuare cun custa printzipessa manna craru est chi no at a èssere su regnu su suo; e si no ddu est ite favores mi podet fàghere? Custu

148) Sancho cheriat nàrrere de bóbilis bóbilis.

Page 308: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

308

Don Chisciote de sa Màntzia

est de su chi deo mi lamento; cojuade·bos pro como cun custa reina como chi dda tenimus inoghe comente calada dae su chelu e a coa podides torrare cun sa segnora mea Dultzinea; ca res già nde depent àere àpidu in su mundu chi fiant afantzeddados. In su de sa bellesa non m’intromito; ca in beridade, si dda narat, ca ambas mi parent bene, postu chi deo no apo bidu mai a sa segnora Dultzinea.

– Comente no dd’as bida, traitore blasfemu? – aiat naradu don Chisciote. – E non m’as batidu como unu regalu de parte sua?

– Naro ca no dd’apo bida de gasi a lenu – aiat naradu Sancho –, chi potzat àere annotadu a distintu sa bellesa sua e sas bonas partes suas puntu a puntu; ma de gasi, a prima bista, mi paret bene.

– Como ti disculpo, – aiat naradu don Chisciote – e perdona·mi s’arrennegu chi t’apo dadu; ca sos primos movimentos non sunt in manos de sos òmines.

– Già ddu bido, – aiat rispostu Sancho – e de gasi, in me sa gana de faeddare semper est su primu movimentu, e non potzo non nàrrere pro una borta nessi su chi giugo in sa limba.

– Cun totu custu, – aiat naradu don Chisciote – abbàida San-cho su chi naras; ca tantas bortas andat su càntaru a sa funtana..., e non naro de prus.

– Duncas – aiat rispostu Sancho –, Deus est in su chelu, chi bidet sas trampas, e at a èssere giùighe de chie faghet prus male: deo a non faeddare bene o bois a no ddu operare.

– Bastat de gasi, – aiat naradu Dorotea – curride Sancho e ba-sade sa manu a su mere bostru e pedide·ddi perdonu, e dae como in dae in antis andade prus atentu in sos bàntidos bostros e vitupèrios, e non nargiais male de cussa segnora Tobosa chi deo non connosco si no est pro dda serbire e tenide fide in Deus chi non bos at a faltare un’istadu in ue bivais che a unu prìntzipe.

Fiat andadu Sancho conchibassu e aiat pedidu sa manu a su mere, e issu si dd’aiat dada cun gestu cumpridu; e a pustis chi si dd’aiat basada dd’aiat dadu sa beneditzione e aiat naradu a Sancho de andare unu pagu a in antis chi ddi depiat pregontare e partzire cun issu cosas de importàntzia meda. Aiat fatu de gasi Sancho e si fiant illargados sos duos unu pagu a in antis, e dd’aiat naradu

Page 309: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

309

Miguel de Cervantes

don Chisciote: – A pustis chi ses bènnidu, no apo tentu modu nen tempus de ti pregontare cosas meda de particularidade subra de s’imbasciada chi as fatu e de sa risposta chi as torradu; e como giai chi sa fortuna nos at cuntzèdidu tempus e manera, non mi neghes sa ventura chi mi podes dare cun de gasi bonas novas.

– Pregontade su chi cherides, – aiat rispostu Sancho – chi a totu apo a dare bona essida comente apo tentu s’intrada. Però bos sùplico, segnore meu, chi non siais dae como in dae in antis de gasi vendicativu.

– Pro ite ddu naras Sancho? – aiat naradu don Chisciote.– Ddu naro – aiat rispostu – ca custos corpos de como prus

sunt istados pro sa briga chi intre sos duos at sestadu su diàulu s’àte-ru note chi pro su chi apo naradu contra a sa segnora mea Dultzi-nea, chi amo e riverisco che relìchia, mancari in issa no ddo’apat, petzi pro èssere cosa de sa segnoria bostra.

– Non torres a custos chistionos, Sancho, pro sa vida tua – aiat naradu don Chisciote – chi mi dant fastizu; giai t’apo perdonadu issa-ra, e bene ischis tue ite si solet nàrrere: a pecadu nou, penitèntzia noa.

In s’ìnteri chi sos duos fiant faghende custos chistionos, aiat naradu su preìderu a Dorotea chi fiat istada discreta meda, siat in su contu siat in s’èssere curtzu e s’assimìgiu chi aiat tentu cun sos de sos libros de cavalleria. Issa aiat naradu ca paritzas bortas si fiat ispi-dientada leghende·ddos; ma chi no ischiat in ue fiant sas provìntzias nen portos de mare, e chi de gasi aiat naradu a s’intzertu chi fiat isbarcada a Osuna.

– Deo dd’apo cumprèndidu giai – aiat naradu su preìderu –, e pro cussu apo acudidu luego a nàrrere su chi apo naradu, chi s’est acomodadu totu. Ma no est cosa istrana bìdere cun canta fatzilidade creet custu isventuradu hidalgo totu custos imbentos e fàulas, petzi ca tenent s’istile e su modu de sas tontesas de sos libros suos?

– Eja – aiat naradu Cardenio –, e de gasi rara e mai bida chi deo no isco si cherende·dda imbentare e fabricare cun fàulas ddo’esseret ingèniu tantu acutu de dda pòdere fàghere.

– E ddo’at ateruna cosa, – aiat naradu su preìderu – chi foras de sas simpresas chi custu bonu hidalgo narat chi tocant su machine

Page 310: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

310

Don Chisciote de sa Màntzia

suo, si ddi tratant de àteras cosas, chistionat cun arresonos bonos meda e dimustrat de cumprèndere craru e gradèvole in totu; de modu chi, comente no ddu tochent in sos contos de cavalleria suos, non ddo’at àere nemos chi potzat nàrrere chi siat sena sentidu.

In s’ìnteri chi issos fiant faghende custos chistionos aiat sighidu don Chisciote cun sos suos e aiat naradu a Sancho: – Torramus a paghe Sancho amigo in custu de sas brigas nostras, e nara·mi como, sena tènnere contu cun arrennegu ne òdiu perunu: In ue, comente e cando as agatadu a Dultzinea? Ite fiat faghende? Ite dd’as naradu? Ite t’at rispostu? Ite cara at fatu cando fiat leghende sa lìtera mea? Chie ti dd’at trascrita? E totu su chi ti paret chi est dignu de dd’ischire, de pregontare e de èssere soddisfatu, sena chi agiungas o nàrgias fàulas pro mi cumpràghere e nemmancu ti istràvies pro no mi dispràghere.

– Su me’, – aiat rispostu Sancho – si depo nàrrere sa beridade sa lìtera non mi dd’at trascrita nemos, ca deo non giughia lìtera peruna.

– De gasi est comente tue naras – aiat naradu don Chisciote –; ca su diàriu in ue dd’apo iscrita dd’apo agatadu in podere meu a pu-stis de duas dies chi ti nche ses andadu, chi m’at causadu una pena manna, pro no ischire ite tenias tue de fàghere cando ti fias bidu sena lìtera e apo crèidu semper chi esseres torradu in segus cando ti fias agatadu ca no dda giughias.

– De gasi fiat andada, – aiat rispostu Sancho – si no dd’aiat imparada a memòria cando sa segnoria bostra mi dd’at lèghida, de manera chi si dd’apo narada a unu giàgonu, chi mi dd’at trascrita dae s’intendimentu puntu pro puntu chi at naradu ca in totu sas dies de sa vida sua mancari aeret lèghidu lìteras meda de iscomu-nione no aiat bidu nen lèghidu una lìtera de gosi bella che a cudda.

– E ti dd’ammentas galu a memòria Sancho? – aiat naradu don Chisciote.

– Nosse, – aiat rispostu Sancho – ca a pustis chi dd’apo dada sigomente apo bidu ca non serbiat prus mi dd’apo ismentigada; e si carchi cosa m’ammento, est cussu de subacada, chèrgio nàrrere de su soberana segnora, e s’ùrtima parte: Bostru finas a sa morte, su Cavalieri de sa Trista Figura. E in mesu de custas duas cosas dd’apo postu prus de treghentas ànimas e vidas e ogros meos.

Page 311: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

311

cAPÌtulu XXXi

De sos arresonos gustosos chi sunt colados intre don Chisciote e Sancho Panza s’iscudieri, cun àteros fatos

– Totu custu non m’iscuntentat; bae a in antis – aiat naradu don Chisciote. – Ses lòmpidu, e ite fiat faghende cudda reina de bellesa? De seguru dd’as agatada infilende perlas, o bordende carchi istem-ma cun oro de canutìllia pro custu cavalieri suo cautivu.

– No dd’apo agatada – aiat rispostu Sancho – si non ammiren-de duas hanegas de trigu in unu corrale de domo sua.

– E issara faghe contu – aiat naradu don Chiscote – chi sos granos de cuddu trigu fiant granos de perlas tocados dae sas manos suas. E si as abbaidadu amigu, su trigu fiat biancu o doradu?

– Fiat ruju – aiat rispostu Sancho.– Deo t’asseguro – aiat naradu don Chisciote – fadadu dae sas

manos suas, at fatu pane biancu, sena duda peruna. Ma sighi: cando dd’as dadu sa lìtera mea, dd’at basada? Si dd’at posta in conca? At fatu carchi tzerimònia digna de tale lìtera, o it’at fatu?

– Cando fia pro si dda dare, – aiat rispostu Sancho – issa fiat in sa fua de su cherrire una bona parte de su trigu chi giughiat in su chilivru e m’at naradu: “Ponide amigu cusa lìtera a subra de cuddu sacu; ca non potzo lèghere bassu chi fino de cherrire totu su chi tèngio.”

– Discreta segnora! – aiat naradu don Chisciote. – Cussu depiat èssere pro dda lèghere a bellu e si ricreare cun issa. Sighi Sancho. E in s’ìnteri chi fiat afainada ite ais chistionadu? Ite t’at pregontadu de me? E tue ite dd’as rispostu? Fini, conta·mi·ddu totu; no t’abarret in su tinteri una mìnima.

– Issa non m’at pregontadu nudda, – aiat naradu Sancho – ma deo dd’apo naradu de sa manera chi sa segnoria bostra, pro su ser-vìtziu suo, fiat faghende penitèntzia, nudu dae chintzos in subra

Page 312: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

312

Don Chisciote de sa Màntzia

postu in custas serras comente chi esseret agreste dormende in terra sena mandigare pane in tiàgia nen si petenare sa barba, pranghende e maleighende sa sorte sua.

– Narende chi maleighiat sa sorte mea as naradu male – aiat naradu don Chisciote –; ca antis dda beneigo e dd’apo a beneìghere totu sa vida mea, pro m’àere fatu dignu de meritare de amare tantu arta segnora che a Dultzinea de El Toboso.

– De gasi arta est – aiat rispostu Sancho – chi m’at a bìnchere nessi unu parmu.

– E comente Sancho? – aiat naradu don Chisciote – Ti ses me-didu cun issa?

– Mi so medidu in custa manera – dd’aiat rispostu Sancho – ca agiuende·dda a pònnere unu sacu de trigu a subra de unu molente fìamus de gasi acanta chi apo bidu ca mi binchiat prus de unu par-mu.

– Est beru – aiat torradu don Chisciote – chi no acumpàngiat custa mannesa e dd’adornat cun unu milliardu de gràtzias de s’àni-ma! Ma non m’as a negare Sancho una cosa: cando ddi fias acanta no as intèndidu unu fragu sabeu, una fragràntzia aromàtica e unu no isco ite de bonu chi deo no intzerto a ddi dare nùmene? Chèrgio nàrrere, unu tufu o tufo comente chi esseres in sa butega de carchi guanteri curiosu?

– Su chi potzo nàrrere – aiat naradu Sancho – est chi apo intèn-didu unu fraghigheddu unu pagu de òmine; e depiat èssere issa chi pro s’isfortzu meda fiat suorada e unu pagu forte.

– Non diat èssere cussu – aiat rispostu don Chisciote –; ma chi tue dias dèpere èssere romadiadu o ti ses fragadu a tie etotu; ca deo isco bene comente fragat cudda rosa in mesu de ispinas, cuddu lìgiu de campu, cudda ambra isorta.

– Totu podet èssere – aiat rispostu Sancho –; ca bortas meda essit dae me cuddu fragu chi issara m’est partu chi essiat dae sa se-gnoria de sa segnora Dultzinea; ma non ddo’at de si meravilliare, ca unu diàulu s’assimìgiat a s’àteru.

– E bene – aiat sighidu don Chisciote –, aiat finidu de innetiare su trigu e de ddu mandare a su molinu. It’at fatu cando at lèghidu

Page 313: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

313

Miguel de Cervantes

sa lìtera?– Sa lìtera – aiat naradu Sancho – no dd’at lèghida; ca at na-

radu ca no ischiat nen lèghere ne iscrìere; antis dd’at farrancada e dd’at fata a piculeddos, narende ca no dda cheriat fàghere lèghere a nemos, ca in sa bidda non depiant ischire sos segretos suos, e chi bastaiat su chi deo dd’aiat naradu de paràula subra de s’amore chi bois ddi teniais e de sa penitèntzia istraordinària chi pro issa fiais faghende. E in fines m’at naradu de bos nàrrere chi ddi basaiat sas manos, e chi in ie abarraiat cun prus disìgiu de ddu bìdere chi de dd’iscrìere; e chi de gasi ddu suplicaiat e cumandaiat chi, bida sa presente, esseret dae cuddos matedos e dd’acabbaret cun sos machi-nes e ddi ponneret luego luego in caminu de El Toboso, si àtera cosa de prus importàntzia no ddi diat capitare, ca teniat disìgiu mannu de bìdere sa segnoria bostra. At rìsidu meda cando dd’apo naradu chi bos naraiant su Cavalieri de sa Trista Figura. Dd’apo pregontadu si fiat andadu a in ie su bascu de in antis; m’at naradu chi ei, e chi fiat un’òmine de bene meda. Dd’apo pregontadu puru de sos galeo-tos; ma m’at naradu chi non nd’aiat bidu finas a issara mancu unu.

– Totu andat bene finas a como – aiat naradu don Chisciote. – Ma nara: ite prenda fiat chi t’at dadu saludende·ti, pro sas novas meas chi dd’as batidu? Ca est costumàntzia antiga e usada intre sos cavalieris e damas errantes dare a sos iscudieris, donzellas o nanos chi ddis batant novas, de sas damas a issos, a issas de sos errantes, carchi prenda pretziosa in donos comente gràtzias pro su regalu.

– Podet èssere puru, e pro me est un’usàntzia bona; ma cussu depiat èssere in sos tempos passados: ca como petzi si depet costu-mare a dare unu pìculu de pane e casu, ca custu est su chi m’at dadu sa segnora mea Dultzinea, dae su muru de unu corrale, cando dd’a-po saludada; e pro èssere pretzisos fiat casu de berbeghe.

– Est liberale in estremu – aiat naradu don Chiscote –; e si non t’at dadu prenda de oro, de seguru depiat èssere ca non nde teniat in manu pro ti dda dare; ma bonas sunt mànigas a pustis de Pasca; deo dd’apo a bìdere e s’at a soddisfàghere totu. A dd’ischis de ite so me-ravilliadu Sancho? Ca mi paret ca ses bènnidu e andadu bolende ca as istentadu pagu prus de tres dies a andare e a bènnere dae inoghe

Page 314: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

314

Don Chisciote de sa Màntzia

a El Toboso, aende dae inoghe a in ie prus de trinta legas; e duncas cheret nàrrere chi cuddu sàbiu negromante chi tenet contu cun sas cosas meas e est amigu meu (ca pro fortza ddo’est, e ddoe depet èssere, si nono deo non dia èssere bonu cavalieri errante), naro ca custu tale t’at dèpidu agiuare a caminare, sena de ti nd’abbigiare; chi ddo’at sàbios de custos chi leant a unu cavalieri errante dormen-de in su letu e sena ischire comente o in cale manera si nd’ischidat s’incràs a prus de milli legas dae ue s’est dormidu. E si no esseret pro custu, non si diant pòdere sucùrrere in sos perìgulos issoro sos cava-lieris errantes sos unos cun sos àteros, comente si sucurrent a ogna passu. Ca càpitat chi unu est gherrende in sas serra de Armènia cun carchi dragu o cun carchi fieru mostre o cun aterunu cavalieri in ue sa batàllia est andende male e est giai a puntu de mòrrere, e cando no mi dd’iseto nd’essit dae cuddae in pitzu de una nue o a subra de unu carru de figu aterunu cavalieri amigu suo chi pagu in antis s’agataiat in Inghilterra, chi dd’agiuat e ddu lìberat dae sa morte, e a su note s’agatat in sa locanda sua, chenende cun apetitu; e ddoe solet àere dae s’una a s’àtera ala duas o tres mìgia legas. E totu custu si faghet pro indùstria o sabiduria de custos sàbios incantadores chi còidant custos cavalieris valorosos. De gasi chi amigu Sancho non m’est difìtzile crèere chi in de gasi pagu tempus sias andadu e bènni-du dae custu logu a su de El Toboso, ca comente apo naradu carchi sàbiu amigu ti depet àere leadu in bolu sena de ti nd’abbigiare.

– De gasi diat èssere – aiat naradu Sancho –; ca bos giuro chi andaiat Runtzinante comente chi esseret àinu de gitanu cun mer-cùriu in sas origras.

– E comente si giughiat mercùriu! – aiat naradu don Chisciote. – E galu una legione de dimònios chi est gente chi caminat e faghet caminare sena de s’istracare totu cuddu chi ddi benit a conca. Ma custu a banda, ite ti paret a tie chi depo deo fàghere como pro su chi sa segnora mea mi cumandat chi ande a dda bìdere? Ca mancari bido ca so obligadu a bìdere su cumandamentu suo mi bido puru impossibilitadu dae su donu chi apo promìtidu a sa printzipessa chi benit cun nois, e mi fortzat sa lege de cavalleria a cumprire sa paràula mea in antis de su gustu meu. A unu chirru mi sìtiat e mi

Page 315: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

315

Miguel de Cervantes

fadigat su disìgiu de bìdere a sa segnora mea; a s’àteru, m’apretat e mi mutit sa fide promìtida e sa glòria chi depo lograre in custa im-presa. Ma su chi penso de fàghere at a èssere de caminare in presse e lòmpere chitzo a ue est custu gigante, e lompende, dd’apo a segare sa conca, e apo a pònnere a sa printzipessa patzificamente in s’istadu suo, e deretu apo a torrare a bìdere sa lughe chi sos sentidos meos illughentat, chi dd’apo a dare tales disculpas chi diat pro bonu su ri-tardu meu, ca at a bìdere ca totu redundat in s’aumentu de sa glòria e fama sua, ca cantu deo nd’apo logradu, logro, e apo a lograre cun sas armas in custa vida, totu mi benit dae su favore chi issa mi dat e de èssere deo suo.

– Ah – aiat naradu Sancho –, e comente seis lastimadu dae cus-sos càrchidos! Narade su me’, pensades de sighire custu caminu de badas, e lassare colare e pèrdere unu cojuiu de gasi mannu e printzi-pale che a custu, in ue ddi dant in dote unu regnu, chi abisu ca tenet prus de binti legas totu a inghìriu e chi est abbundante meda de totu sas cosas chi abbisòngiant a su sustentu de sa vida umana e chi est prus mannu de Portogallu e Castìllia paris? Calliade, pro s’amore de Deus, e birgongiade·bos de su chi aia naradu, e leade su cussìgiu meu, e perdonade·mi e cojuade·bos luego in sa prima bidda in ue ddo’at preìderu; e si nono ddo’et su laureadu nostru chi dd’at a fàghere de perlas. E mirade chi giai tèngio edade pro dare cussìgios e chi custu chi bos dao bos benit bene, e chi mègius unu pugione in manu tentu chi bentùrgiu bolende, ca chie bene tenet e male sèberat pro cantu s’arrenneghet no ddi benit.

– Mira Sancho – aiat rispostu don Chiscote – si su cussìgiu chi mi das de mi cojuare est ca sia poscas re ochiende a su gigante, e tèngia fatzilidade pro ddi dare favores e ti dare su promìtidu, ti fatzo a ischire ca sena de mi cojuare apo a pòdere cumprire su disìgiu tuo leve leve; ca deo apo a bogare de prèmiu, in antis de intrare in batàl-lia chi essende binchidore dae issa giai chi non mi còjuet mi depent dare una parte de su regnu pro chi dda potzat dare a chie chèrgia deo e dende·mi·dda a chie cheres chi dda dia si no a tie?

– Cussu est craru – aiat rispostu Sancho –; ma mirade de dda seberare a chirru de sa marina ca si non mi cuntentaret sa domo,

Page 316: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

316

Don Chisciote de sa Màntzia

potza imbarcare sos nieddos meos vassallos e fàghere de issos su chi giai apo naradu. E non bos incureis de andare pro como a bìdere a sa segnora mea Dultzinea, ma andade a ochìere a su gigante, e con-cruamus custu afàriu, chi pro Deus chi mi paret pròpiu chi depet èssere de onore meda e profetu meda.

– Ti naro Sancho – aiat naradu don Chisciote –, chi tenes re-sone, e chi apo a leare su cussìgiu tuo pro su andare in antis cun sa printzipessa chi a bìdere a Dultzinea. E t’aviso de non nàrrere nudda a nemos, ne a sos chi benint cun nois, chi inoghe amus chi-stionadu e tratadu; ca sigomente Dultzinea est tantu midesta chi non cheret chi s’iscant sos pensamentos suos, no at a èssere bene chi deo, ne àtere pro me, ddos iscobèrgiat.

– Si custu est de gasi – aiat naradu Sancho –, comente faghides bois chi totu sos chi binchides pro su bratzu bostru s’andent a pre-sentare a sa segnora mea Dultzinea sende custu firma de su nùmene suo chi dda cheret bene e chi est s’innamoradu suo? E sende fortzo-su chi sos chi andarent si depent pònnere in ghenugros in presèntzia sua, e nàrrere chi andant dae parte bostra a ddi dare ubbidièntzia, comente si podent cuare sos pensamentos de ambos?

– Oh ite tontu e simpre chi ses! – aiat naradu don Chisciote. – Non bides Sancho chi cussu totu redundat in su majore innaltza-mentu suo? Ca depes ischire chi in custu istile nostru de cavalleria est onore mannu a tènnere una dama cavalieris errantes meda chi dda serbant, sena chi s’estendant de prus sos pensamentos suos chi a dda serbire petzi pro èssere issa sa chi est, sena isetare aterunu prèmiu de sos meda e bonos disìgios si non chi issa si cuntentet de ddos atzetare comente cavalieris suos.

– Cun custa manera de amore – aiat naradu Sancho – apo intèndidu deo preighende chi tocat a amare a Deus pro issu ebbia, sena chi nos movat isperàntzia de glòria o timore de pena. Mancari deo ddu cherrere amare e serbire pro su chi poderet.

– Ite dimòniu, fatu a villanu – aiat naradu don Chisciote –, e ite discretziones naras a bortas! Pares chi as istudiadu.

– Bos asseguro ca no isco lèghere – aiat rispostu Sancho.A custu puntu ddis aiat ghetadu una boghe maistru Nicolás de

Page 317: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

317

Miguel de Cervantes

isetare unu pagu; ca si cheriant firmare a bufare in una funtanedda chi ddoe fiat in ie. Si fiat firmadu don Chisciote cun non pagu pra-ghere de Sancho, chi giai fiat istracu de nàrrere totu cuddas fàulas e timiat chi no ddu learet su mere a paràulas; ca postu chi issu ischiat ca Dultzinea fiat una massaja de El Toboso no dd’aiat bida mai in vida sua.

In s’ìnteri Cardenio s’aiat bestidu sos bestires chi Dorotea giu-ghiat cando dd’aiant agatada, ca mancari non fiant bonos meda, fiant mègius meda de sos chi giughiat. Fiant calados acanta de sa funtana, e comente su preìderu si fiat acomodadu in sa locanda aiant soddisfatu mancari cun pagu su fàmene meda chi totus te-niant.

In custu fiat coladu in ie unu pitzocu chi abbaidende a finu sos chi fiant in sa funtana de a in ie a pagu aiat atacadu a don Chi-sciote e apressende·ddu a sas ancas aiat cumintzadu a prànghere de propòsitu meda, narende:

– Ah, segnore meu! Non mi connoschides? Abbaudade·mi bene; ca deo so cuddu tzeracu Andrés chi nd’ais leadu dae su chercu in ue fia acapiadu.

Dd’aiat connotu don Chisciote e aferrrende·ddu a sa manu si fiat furriadu a sos àteros e aiat naradu:

– Pro chi bidant sas segnorias bostras cantu importante est chi ddoe siant cavalieris errantes in su mundu, chi isfatzant sos tortos e agràvios chi si faghent pro sos insolentes e malos òmines chi in ue bivent iscant sas segnorias bostras ca sas dies coladas, colende deo pro unu padente apo intèndidu gridos e boghes lastimosas comente de persone afligida e bisongiosa; so acudidu luego, giùghidu dae s’òbligu meu, a chirru de ue mi pariat ca sas boghes lamentosas sonaiant, e apo agatadu acapiadu a unu chercu a custu pitzocu chi est inoghe. Chi mi penso in s’ànima ca at a èssere testimòngiu chi non m’at a lassare nàrrere fàulas nudda. Naro ca fiat acapiadu a su chercu nudu dae sa metade in susu e ddu fiat aberende a atzotadas cun sas brìllias de un’ebba unu villanu, chi poscas apo ischidu ca fiat su mere; e comente dd’apo bidu dd’apo pregontadu sa càusa de una pistadura tantu atrotze; m’at rispostu su babbeo ca ddu fiat atzoten-

Page 318: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

318

Don Chisciote de sa Màntzia

de ca fiat su tzeracu suo, e chi tzertos discòidos chi teniant fiant prus ca fiat ladrone chi non simpre; e issara custu pitzinnu at naradu: “Segnore, m’atzotat petzi ca ddi pedo sa paga.” Su mere at torradu no isco cales arringas in disculpa chi mancari ddas apo intèndidas no ddas apo ammìtidas. In fines, deo dd’apo fatu iscapiare, e apo leadu giuramentu a su villanu chi ddu diat giùghere cun issu e ddi diat pagare unu reale a subra de s’àteru, e puru profumados. No est beru totu custu, Andrés fìgiu? No as annotadu cun cantu impèriu si dd’apo ordinadu e cun canta umilesa at promìtidu de fàghere totu su chi dd’apo impostu, e apo notificadu e chertu? Risponde; non ti turbes nen dudes in nudda; nara su chi est capitadu a custos segnores, ca si bidat e cunsìderet èssere de su progetu chi naro chi ddo’apat cavalieris errantes peri sos caminos.

– Totu su chi sa segnoria bostra at naradu est beru – aiat ri-spostu su pitzocu –; ma sa fine de su contu est capitada a s’imbesse meda de comente sa segnoria bostra s’immàginat.

– Comente a s’imbesse? – aiat torradu don Chisciote?. – Poscas non t’at pagadu su villanu?

– Non de non mi pagare – aiat rispostu su pitzocu –, comente sa segnoria bostra si nch’est andada dae su padente e semus abarra-dos solos, m’at torradu a acapiare a su matessi cherchu, e m’at dadu torra tantas atzotadas, chi fia a moda de Santu Bartolomeu, totu ispeddadu; e a ogna atzotada chi mi daiat mi naraiat unu mutu e tontesa faghende·si·nde sa befe de bois, ca si no aia intèndidu tantu dolore mi nde fiat rìsidu deo puru. A sa fine m’at lassadu in cun-ditziones chi finas a como fia curende·mi in un’ispidale dae su male chi su malu villanu issara m’at fatu. E de totu custu tenides neghe bois; ca si aiais sighidu in su caminu bostru e non fiais bènnidu a ue non bos fiant chirchende nen si nche fiais istìchidu in cosas an-genas, su mere si fiat cuntentadu de mi dare una o duas dosinas de atzotadas e a coa m’aiat lassadu e pagadu su chi mi depiat. Ma sigo-mente bois dd’ais disonoradu de gasi sena propòsitu e dd’ais naradu tantas villanias faghende·ddu verenare e sigomente non s’est pòdidu vendicare cun bois, cando s’est bidu solu at iscarrigadu a subra mea sa temporada, de modu chi mi paret chi no apo a èssere prus òmine

Page 319: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

319

Miguel de Cervantes

in totu sa vida mea.– Su dannu est istadu – aiat naradu don Chisciote – a mi

nch’andare deo, ca non mi nche depia andare finas a ddu lassare pa-gadu; ca depia bene ischire pro esperièntzias longas chi non ddo’at villanu chi mantèngiat sa paràula dada, si bidet ca no ddi cumbenit a dda mantènnere. Ma giai t’ammentas Andrés chi deo apo giuradu ca si non ti pagaiat chi ddu dia chircare e chi ddu dia agatare man-cari si cuaret in sa bentre de sa balena.

– Est beru – aiat naradu Andrés –; però no at aprofitadu nudda.– Como as a bìdere si aprofitat – aiat naradu don Chisciote.E narende custu, si nde fiat pesadu in presse meda e aiat naradu

a Sancho de pònnere su frenu a Runtzinante chi fiat paschende in s’ìnteri chi issos fiant mandighende.

Dd’aiat pregontadu Dorotea ite fiat su chi cheriat fàghere. Issu dd’aiat rispostu chi cheriat andare a chircare a su villanu e a ddu castigare de tantu malu acabbu, e lassare pagadu a Andrés finas a s’ùrtimu maravedí, a dispetu e mancari totu sos villanos chi ddoe fiant in su mundu. E issa aiat rispostu chi averteret chi non podiat, cunforma a su donu promìtidu, intromìtere in peruna impresa finas a finire sa sua; e chi custu ischiat issu mègius de totus, chi sussegaret su petus finas a sa torrada de su regnu suo.

– De gasi est – aiat rispostu don Chisciote –, e tocat chi Andrés tèngiat passèntzia finas a sa torrada, comente vostè, segnora, narat; ca deo ddi torro a giurare e a promìtere torra de non parare finas a ddu fàghere vengadu e pagadu.

– Non creo a custos giuramentos – aiat naradu Andrés –; ma dia chèrrere tènnere como su ite lòmpere a Sivìllia de totu sas ven-gantzas de su mundu: dage·mi, si nde tenides, carchi cosa de man-digare e giùghere, e abarrade cun Deus sa segnoria bostra e totu sos cavalieris errantes, chi tantu bene andantes siant issos pro castigu comente ddu sunt istados cun megus.

Aiat bogadu dae sa dispensa Sancho unu pìculu de pane e ate-runu de casu e dende·si·ddu a su pitzocu dd’aiat naradu:

– Leade frade Andrés; ca a totus nos sighit parte de sas disgràt-zias nostras.

Page 320: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

320

Don Chisciote de sa Màntzia

– E ite parte bos sighit a bois? – aiat pregontadu Andrés.– Custa parte de casu e pane chi bos dao – aiat rispostu Sancho

–, chi Deus ischit si nd’apo a tènnere bisòngiu o nono, ca bos fatzo a ischire, amigu, chi sos iscudieris de sos cavalieris errantes semus sugetos a fàmene meda e mala ventura, e a àteras cosas puru chi s’intendent mègius de chi si narant.

Andrés aiat aferradu su pane e casu e bidende ca nemos ddi daiat àteru aiat abbassadu sa conca e aiat leadu su caminu in sas manos comente si solet nàrrere. Est beru puru chi andende·si·nche aiat naradu a don Chisciote:

– Pro s’amore de Deus, segnor cavalieri errante, si m’atopades ateruna borta, mancari bidais chi mi faghent a pìculos non mi su-curreis ne agiueis ma lassade·mi cun sa disgràtzia mea: ca no at a èssere tanta chi non siat majore sa chi m’at a bènnere de s’agiudu de bois, chi Deus bos maleigat, e a totu cantos cavalieris errantes chi s’agatant in su mundu.

Fiat acanta de si nde pesare don Chisciote pro ddu castigare; ma issu si fiat postu a cùrrere de manera chi nemos si fiat atrividu a ddu pònnere in fatu. Fiat abarradu isbirgongidu don Chisciote de su contu de Andrés, e ddo’aiat àpidu bisòngiu chi sos àteros darent atentzione a non si nde rìere, pro no ddu finire de isbirgongire de su totu.

Page 321: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

321

cAPÌtulu XXXii

Chi tratat de su chi fiat capitadu in sa locanda a totu sa cum-pangia de don Chischiote

Fiat finidu su bonu pràngiu, fiant sètzidos a caddu luego e sena chi ddis capitaret cosa digna de contare fiant lòmpidos s’incràs a sa lo-canda, ispantu e timòria de Sancho Panza; e mancari issu non ddoe cheriat intrare non si dda fiat isfrancada. Sa pasadera, su pasaderi, sa fìgia e Maritornes chi aiant bidu benende a don Chisciote e a Sancho, fiant essidos a ddos retzire cun mustras de allegria manna, e issu ddas aiat retzidas cun tonu solenne e grave, e ddis aiat naradu de dd’aprontare unu letu mègius de s’àtera borta; e sa mere aiat rispostu chi si pagaiat mègius de s’àtera borta si ddu diat dare de prìntzipe. Don Chisciote aiat naradu ca ei e de gasi dd’aiant apron-tadu unu resonèvole in su matessi aposenteddu de in antis, e issu si fiat corcadu luego, ca fiat totu pistadu e faltu de sentidu.

Si fiat aizu bene afriscadu cando sa mere aiat atacadu a su bar-bieri e aferrende·ddu a sa barba aiat naradu: – Pro sa fide mea chi no at a usare prus de sa coa mea pro sa barba sua, e mi dda depet torrare puru; ca andat su de maridu meu in terra chi est una birgòngia; su pètene so narende, chi ddu soliat apicare a sa coa mea.

Non si dda cheriat dare su barbieri, mancari issa fiat tira·tira, bassu chi su laureadu dd’aiat naradu a si dda dare; ca non ddoe fiat prus bisòngiu de usare de cudda indùstria, ma chi si depiat iscobèr-rere e mustrare cun sa forma sua, e depiat nàrrere a don Chisciote chi cando dd’aiant ispogiadu sos ladrones galeotos si nche fiat fuidu a cudda locanda; e chi si diat pregontare de s’iscudieri de sa printzi-pessa, ddi diant nàrrere chi issa dd’aiat mandadu a in antis a avisare a sos de su regnu chi issa andaiat e giughiat cun issa su liberadore de totus. Cun custu su barbieri aiat dadu de bona gana sa coa, e dd’aiant torradu puru totu sos trastos chi aiant prestadu pro sa li-

Page 322: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

322

Don Chisciote de sa Màntzia

bertade de don Chisciote. Si fiant ispantados totus sos de sa locanda de s’ermosura de Dorotea, e finas de su bonu modu de su pastore Cardenio. Aiat cuncordadu su preìderu pro ddis dare a mandigare su chi teniant in sa locanda, e su mere, isperende una mègius paga, cun diligèntzia ddis aiat aprontadu unu pràngiu resonèvole; e in totu cu-stu fiat dormidu don Chisciote, e fiant de acordu a no dd’ischidare, ca ddi diat torrare prus a contu issara a dormire chi no a mandigare.

Aiant faeddadu a pustis mandigadu cun in dae in antis su pasa-deri, sa mugere, sa fìgia, Maritornes, totu sos biagiadores, de su ma-chine istranu de don Chisciote e de su modu chi dd’aiant agatadu. Sa mere ddis aiat contadu su chi cun issu e cun su mulatieri ddi fiat ca-pitadu, e abbaidende si fiat in ie Sancho, comente no ddu bidiat, aiat contadu totu de sa pesadura a bolare, chi ddos aiat ispassiados meda. E sigomente su preìderu aiat naradu ca sos libros de cavalleria chi don Chisciote aiat lèghidu dd’aiant furriadu su sentidu, aiat naradu su pa-saderi: – No isco comente podet èssere cussu; ca in beridade chi, a su chi deo cumprendo, non ddo’at mègius istudiadu in su mundu, e chi tèngio in ie duos o tres de cuddos, cun àteros pabiros, chi de a beru m’ant dadu sa vida, no a mie ebbia, ma a àteros puru. Ca cando est tempus de messare, si regollent inoghe, sas festas, messadores meda, e semper nche dd’at calicunu chi ischit lèghere, e leat unu de custos libros in manos e dd’inghiriamus prus de trinta, e abarramus a dd’a-scurtare cun praghere meda, chi nos leat milli pilos canos; a su man-cu, de me potzo nàrrere chi cando intendo narende cuddos corpos furibundos e terrìbiles chi sos cavalieris iscudent, chi mi benit gana de fàghere ateretantu, e chi ddos dia chèrrere intèndere notes e dies.

– E deo su pròpiu, – aiat naradu sa pasadera – ca mai tèngio ispidientu in domo comente cando seis ascurtende lèghere; ca seis de gasi abbabbalocadu chi non bos ammentades de brigare issara.

– Est beru, – aiat naradu Maritornes – e deo puru bos naro ca mi praghet meda a intèndere cuddas cosas chi sunt dèchidas meda, e prus cando contant chi s’àtera segnora est apressada a suta de car-chi arantzu cun su cavalieri suo, e chi una mere ddis est faghende sa guàrdia, morta de imbìdia e cun ispantu meda. Naro ca totu custu est cosas de mele.

Page 323: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

323

Miguel de Cervantes

– E a bois ite bos paret segnora donzella ? – aiat naradu su preìderu faeddende cun sa fìgia de su pasaderi.

– No dd’isco segnore pro s’ànima mea – aiat rispostu issa –; deo puru dd’ascurto, e sa beridade est chi mancari no ddu cumprendo mi praghet meda a dd’intèndere; ma non mi praghent sos corpos chi ddi praghent a babbu, ma sos lamentos chi sos cavalieris faghent cando sunt ausentes de sas segnoras issoro; ca sa beridade carchi borta mi faghent prànghere, dae sa cumpassione chi ddis tèngio.

– E issara ddos diais remediare bois segnora donzella – aiat naradu Dorotea –, si pro bois prangherent?

– No isco su chi dia fàghere – aiat rispostu sa pitzoca –; isco eb-bia ca ddo’at segnoras de cuddas de gasi crudeles chi ddis narant sos cavalieris issoro tigres e leones e àteras milli inmundìtzias. E Gesùs, no isco ite gente est cudda tantu maligna e tantu sena cussèntzia chi pro no abbaidare a un’òmine onoradu, ddu lassant mòrrere, o chi s’ammàchiet. Deo no isco pro it’est tantu milindru: si ddu faghent de onoradas chi si còjuent cun issos ca issos non disìgiant àtera cosa.

– Càllia pipia – aiat naradu sa pasadera –, ca paret chi ischis meda de cussas cosas, e no istat bene a sas donzellas ischire nen faeddare tantu.

– Sigomente mi dd’at pregontadu custu segnore – aiat rispostu issa –, ddu depia rispòndere.

– Duncas, – aiat naradu su preìderu – batide·mi segnor mere cussos libros; ca ddos chèrgio bìdere.

– Cun praghere – aiat rispostu issu.E intrende a s’aposentu suo nd’aiat bogadu una baligedda

betza, serrada cun una cadenedda e aberende·dda aiat leadu tres libros mannos e carchi pabiru in bella calligrafia, iscritos a manu. Su primu chi aiat abertu aiat bidu ca fiat Don Cirongilio de Tracia149; e s’àteru de Felixmarte de Hircania; e s’àteru sa Historia del Gran Capitán Gonzalo Hernández de Córdoba, con la vida de Diego García de Paredes150. Comente su preìderu aiat lèghidu sos duos primos tìtulos, aiat furriadu sa cara a su barbieri e aiat naradu: – Inoghe

149) Libru de Bernardo de Vargas, publicadu in Sivìllia in su 1545.150) Libru publicadu in Sivìllia su 1580.

Page 324: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

324

Don Chisciote de sa Màntzia

ddoe cheriant sa tzeraca de s’amigu meu e sa neta. – Non ddoe cherent – aiat rispostu su barbieri –; ca deo puru

nche ddos potzo leare a su corrale o a sa tziminera, ca già ddo’at unu bellu fogu.

– Cheret sa segnoria bostra brusiare àteros libros? – aiat naradu su pasaderi.

– Custos duos ebbia, – aiat naradu su preìderu – su de Don Cirongilio e su de Felixmarte.

– Ma no ant a èssere – aiat naradu su pasaderi – sos libros meos erèticos o flemmàticos, chi ddos cheret brusiare?

– Iscismàticos cherides nàrrere, amigu – aiat naradu su barbieri – non flemmàticos.

– Cussu, – aiat torradu su pasaderi – Ma si nde cheret brusiare calicunu, siat su de su Gran Capitán e de cussu Diego García; ca in antis fatzo brusiare a unu fìgiu chi no unu de sos àteros.

– Frade meu – aiat naradu su preìderu –, custos duos libros sunt faulàrgios e sunt prenos de machines e isbàrios; e custu de su Gran Capitán est istòria bera, e tenet sos fatos de Gonzalo Hernández de Córdoba chi pro sas impresas suas meda e mannas aiat merèssidu de èssere mutidu dae totus Gran Capitán, paranùmene famadu e craru, e dae issu ebbia merèssidu; e custu Diego García de Paredes fiat unu cavalieri printzipale, de sa tzitade de Trujillo, in Estremadura, sordadu valorosu meda e de tantas fortzas naturales chi firmaiat cun unu pòddighe una roda de molinu a metade de sa fùria sua; e postu cun un’ispada manna in s’intrada de unu ponte aiat firmadu a totu unu betze esèrtzitu mannu pro no ddu fàghere colare; e aiat fatu àteras tales cosas ca si comente ddas contat issu e ddas descriet issu etotu cun sa modèstia de su cavalieri e de cronista suo, ddas iscrieret àteru lìberu e ispassionadu, ponnerent in olvidu sas de sos Ètores, Achilles e Orlandos.

– Leade·si·dda con mi padre! – aiat naradu su pasaderi. – Ab-baidade de ite s’ispantat: de firmare una roda de molinu! Perdeu, como teniat sa segnoria bostra de lèghere su chi aiat fatu Felixmarte de Hircania chi cun unu fendente ebbia at partzidu chimbe gigantes pro su chintzu, comente chi esserent fatos de faa, comente sas pupias

Page 325: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

325

Miguel de Cervantes

chi faghent sos pitzinnos. E ateruna borta aiat arremetido contra a un’esèrtzitu potente e mannu meda, in ue llevò prus de unu millione e seschentas mìgia sordados, totus armados dae conca a pees, e ddos aiat bortulados a totus, comente chi esserent una gama de berbeghes. E ite m’ant a nàrrere de su bonu don Cirongilio de Tràtzia, chi fiat tantu balente e animosu comente s’at a bìdere in su libru, in ue con-tat ca navighende in unu frùmene, nde fiat essidu dae mesu de s’abba unu serpente de fogu, e issu, de gasi comente dd’aiat bidu, si ddi fiat iscutu a subra e si fiat postu a caddu de sas palas iscamosas, e dd’aiat istrintu cun ambas manos su gùturu cun tanta fortza chi bidende su serpente chi ddu fiat anneghende no aiat tentu àteru remèdiu de si lassare andare a su fundu de su frùmene, tirende·si in fatu su cavalieri, chi mai dd’at chertu lassare? E cando fiat lòmpidu in ie in bassu si fiat agatadu in palatzos e giardinos de gasi bellos chi fiat una meravìllia; e poscas sa tzerpe si fiat bortada in unu betzu, chi dd’aiat naradu tantas de cuddas cosas chi non ddo’at chi de intèndere. Càl-lie, segnore, chi si intenderet custu, si diat ammachiare de praghere. Duas ficas pro su Gran Capitán e pro cussu Diego García chi narat!

Intendende custu Dorotea aiat naradu a s’ascuse a Cardenio: – Pagu ddi mancat a su mere pro fàghere sa segunda parte de don Chisciote.

– A mie puru mi paret de gasi – aiat rispostu Cardenio –, ca a cantu paret issu est cumbintu chi totu su chi contant custos li-bros est capitadu uguale uguale a comente est iscritu, e no dd’ant a fàghere crèere àteru paras iscurtzos.

– Mirade frade – aiat torradu a nàrrere su preìderu –, chi no est esìstidu Felixmarte de Hircania, nen don Cirongilio de Tràtzia, ne àteros cavalieris sìmiles chi contant sos libros de cavalleria, ca totu est compostura e fintzione de ingenios otziosos, chi ddos ant cum-postos pro s’efetu chi bois narades de trampare su tempus, comente ddu trampant leghende·ddos sos messadores bostros. Ca bos giuro in beridade ca mai custos cavalieris sunt esìstidos, nen tales impresas nen machines sunt capitados.

– A àteru cane cun cussu ossu! – aiat rispostu su pasaderi. – Comente chi deo no ischire cantas sunt chimbe e in ue m’istrin-

Page 326: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

326

Don Chisciote de sa Màntzia

ghet s’iscarpa! Non pense sa segnoria bostra de mi dare frigadura, ca perdeu non so tontu pro nudda. Ti paret chi sa segnoria bostra mi cheret fàghere cumprèndere chi totu su chi custos bonos libros narant sunt machines e fàulas, essende imprentadu cun lissèntzia de sos segnores de su Cussìgiu Reale, comente chi issos esserent gente chi teniant de lassare imprentare tantas fàulas totu paris e tantas batàllias e tantos incantamentos chi leant su sentidu!

– Già bos apo naradu amigu, – aiat torradu su preìderu – chi cu-stu si faghet pro ispidientare sos pensamentos nostros otziosos; e de gasi comente si permitet in sas repùblicas bene cuncordadas chi ddoe siat giogu de iscacos, de botza e de trucos, pro ispidientare a sos chi non tenent, nen depent, nen podent traballare, de gasi si permitet imprentare e chi ddo’apat tales libros, creende, comente est beridade, chi non ddoe depet àere calicunu de gasi ignorante chi penset chi siat un’istòria bera perunu de custos libros. E si m’essere lìtzitu como e s’auditòriu ddu rechederet deo dia nàrrere cosa subra sos chi depent tènnere sos libros de cavalleria pro èssere bonos, chi chissai esserent de profetu e finas de gustu pro calicunu; ma deo ispero chi at a bèn-nere tempus chi potza comunicare cun chie ddu potzat remediare e in custu ìnteri creide segnor pasaderi su chi bos apo naradu, e leade sos bostros bonos libros e in ie bos agatades cun sas beridades o fàu-las, e bonu proe bos fatzant e chèrgiat Deus chi non tzopigheis a su matessi pee chi tzòpigat s’istràngiu bostru don Chisciote.

– Cussu nono – aiat rispostu su pasaderi –; chi no apo a èssere deo de gasi macu de mi fàghere cavalieri errante; chi bene bido chi como non si usant su chi usaiat in cuddu tempus cando si narat ca andaiant peri su mundu custos cavalieris famados.

A sa metade de custu chistionu si fiat agatadu Sancho presente, e fiat abarradu confusu meda e pensamentosu de su chi aiat intèn-didu narende chi como non si usaiant cavalieris errantes, e chi totu sos libros de cavallerias fiant tontesas e fàulas, e aiat propostu in su coro suo de isetare in su chi paraiat cuddu biàgiu de su mere suo, e chi si no oteniat sa ditza chi pensaiat detzidiat de ddu lassare e de torrare cun mugere e fìgios a su traballu suo fitianu.

Giughiat sa balìgia e sos libros su pasaderi; ma su preìderu dd’a-

Page 327: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

327

Miguel de Cervantes

iat naradu: – Isetade, ca chèrgio bìdere ite fògios sunt cussos chi cun de gasi bella calligrafia sunt iscritos.

Nde ddos aiat bogados su mere e dende·si·ddos a lèghere aiat bidu carchi oto fòlios iscritos a manu, e in su cumintzu teniant unu tìtulu mannu chi naraiat: Novela del Curioso impertinente. Aiat lèghidu pro se su preìderu tres o bator rigas e aiat naradu: – Tzertu ca non mi paret male su tìtulu de custa novella, e chi mi benit gana de dda lèghere totu.

E issara aiat rispostu su pasaderi: – Dda podet bene lèghere sa reverèntzia sua, ca ddi fatzo a ischire ca carchi istràngiu chi inoghe dd’at lèghida ddis est pràghida meda, e mi dd’ant pedida cun veras meda; ma deo non si dd’apo cherta dare, pensende de dda torrare a chie s’at ismentigadu custa balìgia cun custos libros e custos pabi-ros; chi bene podet èssere chi torret su mere a inoghe carchi die, e mancari isco ca m’ant a mancare sos libros, de seguru si ddos tèngio de torrare; ca mancari pasaderi so galu cristianu.

– Bois tenides resone meda, amigu – aiat naradu su preìderu, ma cun totu cussu si sa novella mi praghet mi dda depides lassare trascrìere.

– De bona gana meda – aiat rispostu su pasaderi.In s’ìnteri chi sos duos naraiant custu, aiat leadu Cardenio sa

novella e aiat cumintzadu a dda lèghere, e parende·ddi su pròpiu che a su preìderu dd’aiat pedidu de dda lèghere in modu chi totus dd’intenderent.

– Dda dia lèghere, – aiat naradu su preìderu – si no esseret mègius a colare custu tempus a dormire chi no a lèghere.

– Reposu meda at a èssere pro me, – aiat naradu Dorotea – co-lare su tempus intendende carchi contu, ca galu non tèngio s’ispìri-tu de gasi sussegadu chi mi cuntzedat dormire cando esseret resone.

– E issara si est de gasi, – aiat naradu su preìderu – dda chèrgio lèghere, nessi pro curiosidade; mancari nd’at a tènnere calicuna de gustu.

Fiat acudidu maistru Nicolás a ddi pedire su pròpiu, e Sancho puru; e issara su preìderu bidu e cumprèndidu ca a totus ddi diat fàghere praghere e a issu etotu, aiat naradu: – Duncas, istade totu atentos; ca sa novella cumintzat gasi.

Page 328: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

328

cAPÌtulu XXXiii

In ue si contat sa novella de su Curiosu impertinente

“In Florèntzia, tzitade rica e famada de Itàlia, in sa provìntzia chi ddi narant Toscana, biviant Anselmo e Lotario, duos cavalieris ricos e printzipales, e de gasi amigos chi, pro etzellèntzia e antonomàsia, dae totu sos chi ddos connoschiant sos duos amigos fiant mutidos. Fiant bagadios, pitzocos de sas matessi edade e matessi costumànt-zias; cosa chi fiat càusa bastante chi sos duos cun amighèntzia retzìproca si currisponderent. Est beru puru ca Anselmo tiraiat prus a sos ispidientos amorosos chi non Lotario, chi si ddu giughiant in fatu sos de sa cassa; ma cando si oferiat lassaiat Anselmo de acudire a sos de gustu suo pro sighire sos de Lotario e Lotario lassaiat sos suos pro acudire a sos de Anselmo; e de custa manera andaiant de gasi a una de sas volontades issoro chi non ddo’aiat rellògiu cuncor-dadu chi de gasi andaret.

Fiat Anselmu pèrdidu de amores de una donzella printzipale e bella de sa matessi tzitade fìgia de de gasi bonos babbu e mama e de gasi bona issa de se chi aiat detzìdidu cun su pàrrere de s’amigu Lota-rio, chi sena non faghiat nudda, de dda pedire a isposa a sa famìllia, e de gasi aiat fatu; e su chi aiat giùghidu s’ambasciada fiat istadu Lota-rio, e su chi aiat concruidu su negòtziu de gasi a gustu de s’amigu chi in pagu tempus si fiat bidu postu in su possessu chi disigiaiat, e Ca-milla de gasi cuntenta de àere logradu a Anselmo a isposu, chi non paraiat de torrare gràtzias a su chelu, e a Lotario, chi pro more suo de gasi bene ddi fiat bènnidu. Sas primas dies comente totu sos de su cojuiu solent èssere allegros aiat sighidu Lotario comente soliat sa domo de s’amigu Anselmo chirchende de dd’onorare, afestare e go-dire cun totu cuddu chi a issu ddi fiat possìbile; ma finidu su cojuiu e sussegada giai sa frecuèntzia de sas bisitas e congratulatziones, aiat cumintzadu Lotario e discoidare cun coidadu de sas andadas a domo

Page 329: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

329

Miguel de Cervantes

de Anselmo, ca ddi pariat a issu – comente est resone chi pàrgiat a totu sos chi sunt discretos – chi non si depent bisitare nen sighire sas domos de sos amigos cojuados a su matessi modu de cando fiant bagadios; ca mancari sa bona e bera amighèntzia non podet nen depet èssere suspetosa in nudda, cun totu custu, est de gasi delicadu s’onore de su cojuadu chi paret chi si podet ofèndere finas de sos frades etotu cantu prus de sos amigos.

Aiat annotadu Anselmo sa remissione de Lotario e aiat forma-du de issu lamentos mannos, narende·ddi chi si aiat ischidu ca su cojuare depiat èssere parte de no ddu comunicare comente soliat, ca mai dd’aiat fatu e chi si pro sa bona currispondèntzia chi sos duos teniant mentras issu fiat bagadiu aiant logradu tantu dultze nùmene comente de èssere mutidos sos duos amigos, chi non permiteret pro chèrrere fàghere su tzircuspetu sena àtera ocasione peruna chi tantu famadu e tantu gradèvole nùmene si perderet; e chi de gasi ddu suplicaiat si fiat lìtzitu chi tale tèrmine de faeddare si usaret intre issos chi torraret a èssere mere de domo sua e a intrare e essire dae in ie comente in antis assegurende·ddi chi s’isposa Camilla non teniat àteru gustu ne àtera volontade chi sa chi issu cheriat chi tenneret e chi pro àere ischidu issa cun cantas veras sos duos s’istimaiant fiat confùndida de bìdere in issu tanta birgòngia.

A totu custos e àteros arresonos meda chi Anselmo aiat nara-du pro ddu cumbìnchere a torrare comente soliat a domo sua aiat rispostu Lotario cun tanta prudèntzia, discretzione e avisu chi An-selmo fiat abarradu soddisfatu de sa bona intentzione de s’amigu, e fiant abarrados de acordu chi duas dies a sa chida e sas festas andaret Lotario a mandigare cun issu; e mancari custu fiat de gasi cuncor-dadu intre sos duos aiat propostu Lotario de non fàghere prus de su chi bideret chi prus cumbeniat a s’onore de s’amigu chi su crèditu istimaiat prus de su suo. Naraiat issu e naraiat bene chi su cojuadu chi su chelu aiat cuntzèdidu mugere bella tantu coidadu teniat de tènnere chi amigos leaiat a domo comente a abbaidare cun cales amigas sa mugere chistionaiat; ca su chi non si faghet e cuncordat in sas pratzas ne in sos templos ne in sas festas pùblicas ne istasiones – cosas chi non semper ddas depent negare sos maridos a sas mugeres

Page 330: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

330

Don Chisciote de sa Màntzia

–, si cuncordat e fatzìlitat in domo de s’amiga o sa parente chi prus soddisfatzione si tenet.

Naraiat puru Lotario chi teniant netzessidade sos cojuados de tènnere ognunu carchi amigu chi dd’avertire de sos discòidos chi in su protzèdere suo fagheret, ca solet capitare ca cun s’amore meda ca su maridu tenet a sa mugere, o no dd’avertet o no ddu narat, pro no dda fàghere arrennegare, chi fatzat o sesset de fàghere carchi cosa, ca de ddas fàghere o nono, ddi diat èssere de onore o de vitupèriu; chi sende de s’amigu avertidu diat pònnere leve remèdiu in totu. Ma in ue s’at a agatare amigu de gasi discretu e de gasi leale e berdaderu comente inoghe Lotario ddi pedit? No dd’isco deo, de seguru; Lo-tario ebbia fiat custu, chi cun ogna sollitzitude e avertimentu abbai-daiat pro s’onore de s’amigu, e chircaiat de degumare, minimare e incurtzare sas dies de sa detzisione de andare a domo sua, ca no ddi parreret male a su volgo otziosu e a sos ogros vagabundos e malitzio-sos s’intrada de unu pitzocu ricu, gentilòmine e bene nàschidu e de sas bonas partes chi issu pensaia chi tenia in domo de una fèmina de gasi bella che a Camilla; ca postu chi sa bonesa sua e valore po-diat tènnere a frenu a ogna limba mala, galu non podiat pònnere in duda su crèditu suo nen su de s’amigu, e pro custu su prus de sas dies de sa detzisione ddos ocupaiat e intrateniat in àteras cosas, chi issu daiat a intèndere ca fiant inscusàbiles; de gasi chi in lamentos de s’unu e iscusas de s’àteru colaiant momentos meda e parte de sa die.

Fiat capitadu duncas ca unu de sos duos fiat passigende peri unu pradu foras de sa tzitade, Anselmo aiat naradu a Lotario cu-stos arresonos: – Pensaias amigu Lotario chi a sos favores chi Deus m’at fatu a mi fàghere fìgiu de tales babbu e mama che a sos meos e a mi dare, non cun manu iscassa, sos benes, siat sos chi ddis narant de natura siat sos de fortuna, non potzo deo currispòndere torrende gràtzias chi torret a su bene retzidu, e subra a su chi m’at fatu in mi dare a tie comente amigu e a Camilla comente mugere mea, duas prendas chi ddas istimo, si no in su gradu chi depo, in su chi potzo. E cun totu custas partes chi solent èssere su totu chi sos òmines solent e pòdere bìvere cuntentos, bivo deo su prus òmine addoloridu e prus tristu de totu s’universu mundu; ca no isco cales dies a custa parte mi

Page 331: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

331

Miguel de Cervantes

fadigat e apretat unu disìgiu de gasi istranu e de gasi foras de s’usu comunu de àteros chi deo mi meravìllio de me etotu e mi gheto sas neghes e mi brigo a sa sola, e chirco de ddu calliare e ammuntare de sos matessi pensamentos meos; e de gasi m’est istadu possìbile essire cun custu segretu comente si de indùstria ddu procurare a ddu nàr-rere a totu su mundu. E postu chi in efeti depet essire a pìgiu chèrgio chi siat in su de s’artzivu de su segretu tuo, fidende chi, cun issu e cun sa diligèntzia chi as a pònnere, comente amigu meu berdaderu, in mi remediare, deo m’apo a bìdere luego de s’angùstia chi mi càusat, e at a lòmpere s’allegria mea pro sa sollitzitude tua e gradu chi est lòmpidu su discuntentu meu pro su machine meu.

In suspesu teniant a Lotario sos arresonos de Anselmo, e no ischiat a ue andaiat a parare custa premissa de gasi longa o preàm-bulu; e mancari fiat furriende in s’immaginatzione sua ite disìgiu podiat èssere cuddu chi a s’amigu suo tantu fadigaiat, non si fiat mai acostadu a intzertare; e pro essire deretu dae cudda agonia chi ddi causaiat cudda suspensione dd’aiat naradu ca faghiat agràviu notòriu a s’amistade sua manna su de inghiriare pro ddi nàrrere sos pensamentos suos prus cuados, ca teniat seguru ca si podiat promìtere de issu, o cussìgios pro ddos intratènnere, o remèdio pro ddos cumprire.

– De gasi est, – aiat rispostu Anselmo – e cun cussa cunfiantza ti fatzo a ischire amigu Lotario chi su disìgiu chi mi fadigat est pensare si Camilla, mugere mea, est de gasi bona e de gasi perfeta comente penso deo, e non potzo averiguare custa beridade, si non provende·dda de manera chi sa prova manifestet sos caratos de sa bonesa sua comente su fogu mustrat sos de s’oro. Ca deo so seguru, amigu meu, chi no est una fèmina prus bona de cantu est o no est apretada e chi cudda sola est fonte chi non tzedet a sas promitas a sas dàdivas, a sas làgrimas e a sas importunesas de sos amantes sollìtzitos. Ca ite ddo’at de torrare gràtzias – naraiat issu – chi una mugere siat bona, si nemos ddi narat ca siat mala? Ite chi istet re-gorta e timerosa sa chi no ddi dant ocasione de si isòrvere, e sa chi ischit ca tenet maridu chi leende·dda in sa prima disinvoltura, ddi tenet de leare sa vida? De gasi chi sa chi est bona pro timòria o pro

Page 332: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

332

Don Chisciote de sa Màntzia

falta de logu deo no dda chèrgio tènnere in cudda istima chi apo a tènnere a s’apretada e persighida chi est essida cun sa corona de su binchimentu. De modu chi pro custas resones o pro àteras meda chi ti podere nàrrere pro acreditare o afortire s’opinione chi tèngio, disìgio chi Camilla, mugere mea, passet in custas dificultades e si cuntentet e si esàminet in su fogu de si bìdere cherta e apretada e de chi tèngiat coràgiu pro pònnere in issa sos disìgios suos; e si issa essit, comente creo chi at a essire, cun sa parma de custa batàllia, apo a tènnere deo pro sena uguales sa ventura mea; apo a pòdere nàrrere chi est còlumu su bòidu de sos disìgios meos; apo a nàrrere ca m’est tocada in sorte sa mugere forte chi su Sàbiu narat chie dd’at a agatare? E cando custu capitaret a s’imbesse de su chi penso cun su gustu de bìdere ca apo intzertadu in s’opinione mea apo a leare sena pena sa chi a resone m’at a pòdere causare sa tantu costosa esperièntzia mea. E bidu ca peruna cosa de sas chi m’as a nàrrere in contra de su disìgiu meu at a èssere de perunu profetu pro lassare de ddu pònnere in òpera chèrgio, o amigu Lotario, chi ti dispongas a èssere s’aina chi traballet custa òpera mea a gustu meu; ca deo t’apo a dare logu pro ddu fàghere, sena mancare totu cuddu chi deo bi-dere netzessàriu pro apretare a una mugere onesta onorada regorta e disinteressada. E mi movet, intre àteras cosas a mi fidare de te in cu-sta impresa de gasi dura su bìdere chi si dae te est bìnchida Camilla no at a lòmpere su binchimentu a totu fortza e rigore ma petzi a tènnere pro fatu su chi ddo’at de fàghere, pro bonu rispetu e de gasi no apo a abarrare deo ofèndidu prus chi cun su disìgiu e s’ingiùria mea at a abarrare cuada in sa virtude de su silèntziu tuo ca isco bene ca in su chi mi tocare tenet de èssere eternu comente su de sa morte. De gasi chi si cheres chi deo tèngia bida chi potza nàrrere chi ddu est deretu depes intrare in custa batàllia amorosa non tènnidu nen preitzosu ma cun sa determinatzione e diligèntzia chi su disìgiu meu pedit, e cun sa cunfiantza chi s’amighèntzia nostra m’assegurat.

Custos fiant sos arresonos chi Anselmo aiat fatu a Lotario chi a totu fiat istadu de gasi atentu, chi si no esserent sas chi apo iscritu chi dd’aiat naradu no aiat abertu sas lavras bassu chi aiat finidu; e bidende ca non naraiat àteru a pustis de dd’àere abbaidadu una

Page 333: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

333

Miguel de Cervantes

bona iscuta comente chi esseret abbaidende a ateruna cosa chi no aiat mai bidu, chi ddi causaret ammiratzione e ispantu, dd’aiat na-radu: – Non potzo crèere o amigu Anselmo chi non siant brullas sas cosas chi m’as naradu; ca a pensare chi de a beru ddas naraias non permitere chi dae inoghe in dae in antis colares ca cun su no t’a-scurtare dia prevènnere sa longa arringa tua. Sena duda immàgino o chi non mi connosches o chi deo non ti connosco. Ma nono; ca isco bene ca ses Anselmo e tue ischis ca deo so Lotario; su dannu est ca deo penso ca non ses su Anselmo chi solias e tue depes àere pensadu chi mancu deo so su Lotario chi depia èssere ca sas cosas chi m’as naradu non sunt de cuddu Anselmo amigu meu nen sas mi chi pedis si depent pedire a cuddu Lotario chi tue connosches; ca sos bonos amigos depent provare a sos amigos issoro e de si bàle-re de issos como at naradu unu poeta, usque ad aras151; ca cheriat nàrrere ca non si depiant bàlere de s’amighèntzia sua in cosas chi esserent contra a Deus. E si custu at sentidu unu paganu de s’ami-ghèntzia cantu mègius est chi ddu sentat su cristianu chi ischit ca peruna umana depet pèrdere s’amighèntzia divina? E cando s’amigu tiraret tantu sa barra chi ponneret a parte sos rispetos de su chelu pro acudire a sos de s’amigu non depet èssere pro cosas ligeras e de pagu momentu ma pro cuddas chi andet s’onore e sa vida de s’ami-gu. E nara·mi como tue Anselmo: cale de custas duas cosas tenes in perìgulu pro chi deo m’aventure a ti cumpràghere e a fàghere una cosa de gasi detestàbile comente mi pedis? Peruna, de seguru; antis mi pedis a su chi mi paret, chi chirche e aprete de ti leare s’onore e sa vida, e mi dda leare a mie paris. Ca si deo depo chircare de ti leare s’onore, est craru ca ti nde leo sa vida, ca s’òmine sena onore est peus de unu mortu; e sende deo s’aina comente tue cheres chi ddu siat, de tantu male tuo, non bèngio a èssere disonoradu e pro su matessi cunseguente sena vida? Ascurta, amigu Anselmo, e tene passèntzia de non mi rispòndere bassu chi fina de ti nàrrere su chi si m’oferreret subra de su chi t’at pedidu su disìgiu tuo; ca tempus at a abarrare pro chi tue mi torres risposta e deo t’ascurte.

151) Frase de Pèricle riferida dae Plutarcu.

Page 334: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

334

Don Chisciote de sa Màntzia

– Andat bene, – aiat naradu Anselmo – nara su chi cheres.E Lotario aiat sighidu narende: – Mi paret o Anselmo chi tenes

tue como s’ingèniu comente chi semper tenent sos moros, chi non si ddis podet dare a intèndere s’errore de sa seta issoro cun sas annota-ciones de sa Santa Iscritura, nen cun arresonos chi cunsistant in ispe-culatzione de s’intendimentu, nen chi siant fundadas in artìculos de fide, ma ddi depent leare esèmpios palpàbiles, leves, intellegìbiles, di-mustrativos, indubitàbiles, cun dimustratziones matemàticas chi non si podent negare comente cando narant: “Si dae duas partes uguales nde leamus duas partes uguales sas chi abarrant puru sunt uguales”; e cando custu non cumprendant de paràula comente in efeti non cumprendet ddis cheret mustradu cun sas manos e ddis cheret postu in dae in antis de sos ogros e finas cun totu custu non bastat nudda cun issos a ddis cumbìnchere sas beridades de sa religione mea sacra. E custu matessi tèrmine e modu m’at a cumbènnere de usare cun tegus ca su disìgiu ca in tegus est nàschidu est tantu iscaminadu e de gasi foras de totu cuddu chi tèngiat umbra de resonèvole ca mi paret chi at a èssere tempus pèrdidu su chi ocupare a ti dare a intèndere sa simpresa tua, chi pro como no ddi chèrgio dare aterunu nùmene, e galu so pro ti lassare in su disatinu tuo in pena de su disìgiu tuo malu; ma non mi lassat usare de custu rigore s’amighèntzia chi ti tèngio, chi non permitet chi ti lasse postu in perìgulu de gasi manifestu de ti pèrdere. E chi pro chi ddu bidas craru nara Anselmo: tue non m’as naradu chi depo apretare a una ritirada, cumbìnchere a una onesta, serbire a una prudente? Ei chi mi dd’as naradu. Issara si tue ischis ca tenes una mugere retirada, onesta disinteressada e prudente ite chir-cas? E si pensas chi dae totu sos assàchios meos nd’at a essire binchi-dora comente nd’at a essire de seguru, ite mègius tìtulos pensas de ddi dare a pustis de sos chi como tenet o ite at a èssere de prus de su chi est como? O est chi tue no dda tenes pro sa chi naras o tue no ischis su chi ses pedende. Si no dda tenes pro su chi naras a ite dda cheres provare, ma, che a mala, fàghere de issa su chi prus t’agradet? Ma si est de gasi bona comente crees, cosa impertinente at a èssere a fàghere esperièntzia de sa matessi realidade, ca, a pustis de fata, depet abarrare cun s’istima chi in antis teniat. De gasi chi est resone concrusiva chi

Page 335: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

335

Miguel de Cervantes

su provare sas cosas chi in antis non podet capitare dannu chi pro-fetu est de sentidos sena discursu e temeràrios, e prus cando cherent provare cuddas chi non sunt fortzados nen custrintos, e chi dae a tesu meda si bidet craru chi a ddas provare est unu machine manifestu. Sas cosas dificultosas si provant pro Deus, o pro su mundu, o pro ambos duos: sas chi si atacant pro Deus sunt sas chi ant atacadu sos santos, atachende a bìvere vida de ànghelos in corpos umanos; sas chi s’ata-cant pro respetu de su mundu sunt sas de cuddos chi colant tanta in-finidade de abba tanta diferèntzia de climas, tanta istranesa de gentes pro achirire custos chi mutint benes de fortuna. E sas chi si provant pro Deus e pro su mundu paris sunt cuddas de sos sordados valoro-sos chi aizu chi bident in su muru contràriu abertu tantu logu cantu est su chi podet fàghere una balla tunda de artillieria posta a banda ogna timòria sena fàghere discursu ne avèrtere su perìgulu manifestu chi ddos minetzat leados in bolu dae sas alas de su disìgiu de torrare pro sa fide pro sa natzione e pro su re issoro s’iscudent intrèpidos in mesu de milli mortes contrapostas chi ddos isetant. Custas cosa sunt sas chi unu solet provare e est onore, glòria e profetu a ddas provare mancari de gasi prenas de inconvenientes e perìgulos. Ma sa chi tue naras ca cheres provare a pònnere in òpera non t’at a lograre glòria de Deus, benes de sa fortuna, nen fama cun sos òmines; ca mancari nche resurtes comente cheres, non depes abarrare nen prus ufanu nen prus ricu nen prus onoradu de su chi ses como; e si non nche resurtas t’as a bìdere in sa misèria prus manna chi si potzat immaginare ca non t’at a bàlere pensare issara chi no ischit nemos sa disgràtzia chi t’est capitada; ca at a bastare a t’afrigire e disfàghere chi dd’iscas tue etotu. E pro cunfirma de custa beridade ti chèrgio nàrrere una grobba chi aiat fatu su poeta famadu Luigi Tansillo152, a sa fine de sa prima parte de Le lacrime di San Pietro153, chi narat de gasi:

Creschet dolore e creschet sa birgòngia In coro’e Pedru cando faghet die

152) Poeta (1510-1568).153) Poema publicadu in Vico Equense in su 1585.

Page 336: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

336

Don Chisciote de sa Màntzia

E mancari non bidat a nemos si birgòngiat De iss’etotu e su chi ddo’at in ie; Ca a s’ispìritu bonu non bisòngiat Sa bista angena pro si nde pentire, Ma si nde birgòngiat cando errat Mancari bidat petzi chelu e terra

De gasi chi no as a iscusare cun su segretu su dolore tuo; antis as a tènnere de prànghere continu, si non làgrimas de sos ogros làgrimas de su coro comente ddas pranghiat cuddu simpre dotore chi su poeta nostru nos contat chi at fatu sa prova de su vasu154 chi cun mègius discursu s’est iscusadu de dda fàghere su prudente Rinaldo; chi mancari cuddu siat fintzione poètica tenet in se inser-rados segretos morales dignos de èssere avèrtidos e cumprèndidos e imitados. Cantu prus chi cun su chi como penso de ti nàrrere as a finire de bènnere in connoschèntzia de s’errore mannu chi cheres fàghere. Nara·mi Anselmo si su chelu o sa sorte bona ti aeret fatu segnore e possessore legìtimu de unu diamante finìssimu, chi de sa bonesa e caratos esserent soddisfatos cantos lapidàrios ddu biderent, e chi totus a sa boghe e de acordu narrerent ca lompiat in caratos bonesa e finesa a cantu si podiat estèndere sa natura de tale pedra e tue etotu ddu creeres de gasi sena ischire àtera cosa in contràriu diat èssere giustu chi ti benneret su disìgiu de leare cuddu diamante e ddu pònnere intre un’incùdine e unu marteddu e in ie a fortza ebbia de corpos e de bratzos provare si est de gasi tostu e de gasi fine comente narant? E prus si ddu ponneres in òpera; chi postu chi sa pedra fagheret resistèntzia a de gasi tonta prova non pro custu si ddi diat agiùnghere prus valore e prus fama; e si si segaret, cosa chi diat pòdere èssere non si perdiat totu? Ei, de seguru, lassende a su mere in istima chi totus ddu tèngiant pro simpre. E issara faghe contu, Anselmo amigu, ca Camilla est unu diamante finìssimu, de gasi in s’istima tua comente in s’angena e chi no ddo’at resone de dda pòn-

154) Sa prova de su vasu fiat pro sas mugeres, pro bìdere si fiant fideles o nono. S’agatat in s’Orlando Furioso in sa parte chi at ispiradu custa novella de su Curiosu impertinente.

Page 337: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

337

Miguel de Cervantes

nere in contingèntzia chi si seghet ca mancari abarret cun s’interesa sua non podet pigare a prus valore de su chi como tenet; e si manca-ret e non resisteret cunsìdera dae como comente dias abarrare sena issa e cun canta resone ti dias pòdere lamentare de tie etotu pro èsse-re istadu càusa de sa perditzione sua e de sa tua. Mira chi non ddo’at giojellu in su mundu chi bàgiat tantu che a sa fèmina casta e ono-rada e chi totu s’onore de sas fèminas cunsistet in s’opinione bella chi de issas si tenet; e giai chi sa de mugere tua est tale chi lompet a s’estremu de bonesa chi ischis, a ite cheres pònnere custa beridade in duda? Mira amigu ca sa fèmina est animale imperfetu e chi non tocat a ddi pònnere imbarratzos in ue trabuchet e ruat ma tocat a si ddos leare e a dd’iscampiare su caminu de cale si siat incunveniente pro chi sena fastizu currat ligera a lograre sa perfetzione chi ddi mancat chi cunsistet in s’èssere virtuosa. Contant sos naturalistas ca s’ermellinu est un’animaleddu chi tenet una pedde bianca nida e chi cando ddu cherent cassare sos cassadores usant custu artifìtziu: ca ischende sas partes in ue solet colare e acudire, ddas truncant cun ludu e a coa bidende·ddos ddos incaminant a cuddu logu e de gasi comente s’ermellinu lompet a su ludu istat chietu e si lassat prèndere e caturare; a costu de non colare in su fangu e imbrutare sa biancura sua, chi dd’istimat prus de sa libertade e sa vida. Sa fèmina onesta e casta est s’ermellinu e prus chi nie biancu e netu sa virtude de s’onestade; e su chi cheret chi no dda perdat, antis dda bàrdiet e regollat, depet usare aterunu istile diferente de su chi tenent cun s’ermellinu, ca no ddi depent pònnere in dae in antis su fangu de sos regalos e servìtzios de sos amantes importunos, ca chissai, e sena chissai, non tenet tanta virtude e fortza naturale chi potzat de se atropelliare e colare pro cuddos imbarratzos; e tocat a si ddos leare e ddi pònnere in dae in antis sa netesa de sa virtude e sa bellesa chi in-serrat in sa bona fama. Est puru sa bona fèmina comente ispigru de cristallu lughende e craru; ma est sugetu a s’apannare e a s’iscurire cun cale si siat àlidu chi ddu tochet. Cheret usadu cun sas fèminas onestas s’istile chi cun sas relìchias: a ddas adorare e non tocare. Cheret bardiada e istimada sa bona fèmina comente si bàrdiat e isti-mat unu bellu giardinu chi est prenu de frores e rosas, chi su mere

Page 338: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

338

Don Chisciote de sa Màntzia

non permitat chi nemos ddos passet e ddis pòngiat manu; bastis chi dae tesu e dae s’inferriada godant de sa fragràntzia e bellesa issoro. In fines, ti chèrgio nàrrere carchi versu chi m’est ammentadu, chi ddos apo intèndidos in una cummèdia moderna, chi mi paret chi faghent a su casu de su chi semus tratende. Cussigiaiat unu betzu prudente a aterunu, babbu de una donzella, de dda regòllere, bar-diare e inserrare, e intre custos arresonos dd’aiat naradu custos:

Est sa fèmina de bidru ma non tocat a provare si si podet segare ca totu podet èssere E est prus leve a si segare e no est sàbiu a si pònnere in perìgulu de si pònnere su chi non si podet acontzare E in custa opinione siant totus e in resone dda fundo chi si ddo’at Dànaes in su mundu dd’at abba de oro puru.

Su chi t’apo naradu finas a como, oh Anselmo, est istadu pro su chi a tie ti tocat; e como est bene chi s’intendat carchi cosa de su chi a mie mi cumbenit; e si apo a èssere longu perdona·mi; chi totu ddu rechedet su labirintu a ue ti nche ses intradu e dae ue cheres chi deo ti boghe. Tue mi tenes pro amigu e mi cheres leare s’onore, cosa chi est contra de ogna amighèntzia, e non de pretèndere custu, chir-cas chi deo ti dda lee a tie. Chi mi dda cheres leare a mie est craru ca cando Camilla bida chi deo dda sollìtzito comente mi pedis est tzertu est ca m’at de tènnere pro òmine sena onore e male miradu ca tento e fatzo una cosa de gasi foras de cuddu chi s’èssere su chi so e s’amighèntzia tua mi òbligat. Chi cheres chi ti dda lee a tie non ddo’at duda, ca bidende Camilla ca deo dda sollìtzito depet pensare ca deo apo bidu in issa carchi ligeresa chi m’at dadu atrivimentu a dd’iscobèrrere su malu disìgiu meu e tenende·si pro disonorada ti

Page 339: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

339

Miguel de Cervantes

tocat a tie comente a cosa sua su matessi disonore. E dae inoghe naschet su chi solent nàrrere: ca su maridu de sa mugere adùltera postu ca issu no dd’iscat ne apa dadu ocasione pro chi mugere sua ddu siat sa chi depet ne apat istadu in manu sua, ne in discòidu suo e pagu modu istorbare sa disgràtzia sua, cun totu, ddi narant e dda nùmenant cun nùmene de vitupèriu e bassu, e in tzerta manera dd’abbàidant sos chi sa malesa de sa mugere ischint cun ogros de disprètziu, in parte de dd’abbaidare cun sos de làstima, bidende chi non pro neghe sua ma pro su gustu de sa mala cumpàngia sua istat in cudda disaventura. Ma ti chèrgio nàrrere sa càusa chi cun custa giusta resone est disonoradu su maridu de sa mugere mala, mancari issu no iscat ca ddu est, nen tèngiat neghe, ne apat istadu parte, nen dadu ocasione, pro chi issa ddu siat. E non t’istraches de m’intènde-re; ca totu depet redundare in profetu tuo. Candu Deus at criadu a su primu babbu nostru in su Paradisu terrestre narat s’Iscritura divi-na chi aiat infùndidu sonnu a Adamu, e chi custu istende dormidu dd’aiat bogadu una costa dae su chirru de su coro chi aiat formadu a sa mama nostra Eva; e comente Adamu si nde fiat ischidadu e dd’a-iat abbaidada aiat naradu: “Custa est carre de sa carre mea e ossos de sos ossos meos”. E Deus at naradu: “Pro custa at a lassare s’òmine a su babbu e a sa mana, e ant a èssere duos in una carre sola.” E issa-ra est istadu istituidu su sacramentu divinu de su cojuiu cun tales presòrgios chi sa morte ebbia ddos podet isprèndere. E tenet tanta fortza e virtude custu sacramentu miraculosu chi faghet chi duas persones diferentes siant una carre sola; e galu faghet de prus in sos bonos cojuados chi mancari tèngiat duas ànimas, tenent una volon-tade ebbia. E dae inoghe benit chi, comente sa carre de s’isposa siat una sola cun sa de s’isposu, sas mantzas chi in issa ruent o sos difetos chi si procurat redundant in sa carre de su maridu mancari ossu no apat dadu, comente amus naradu ocasione pro cuddu dannu. Ca de gasi comente su dolore de su pee o de cale si siat mermu ddu sentit totu su corpus pro èssere totu de una carre sola e sa conca intendet su dannu de su cambutzu sena chi issa si dd’apat causadu, de gasi su maridu partètzipat de su disonore de sa mugere, pro èssere una cosa sola cun issa. E comente sos onores e disonores de su mundu siant

Page 340: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

340

Don Chisciote de sa Màntzia

totu e nascant dae carre e sàmbene e sas de sa mugere mala siant de custa genia est fortzosu ca a su maridu ddi tochet parte de issas e siat cunsideradu disonoradu sena chi issu dd’iscat. Mira duncas Anselmo su perìgulu chi ti pones a chèrrere turbare su sussegu chi s’isposa tue bivet, mira pro cale curiosidade impertinente e vana cheres furriare sos umores chi como sunt sussegados in su petus in su petus de s’isposa tua casta, alla ca su chi aventuras a balangiare est pagu e chi su chi as a pèrdere est meda chi dd’apo a lassare in su puntu suo ca mi mancant paràulas pro ddu arrichire. Ma si totu su chi apo naradu non bastat a ti furriare dae su malu propòsitu tuo bene podes chircare ateruna aina de su disonore e isventura; ca deo non penso de ddu èssere mancari pro issa perda s’amighèntzia tua chi est sa prus pèrdida manna chi potzo immaginare.

Si fiat calliadu narende custu su virtuosu e prudente Lotario, e Anselmo fiat abarradu de gasi confusu e pensamentosu chi pro una bona iscuta no dd’aiat pòdidu torrare paràula, ma a sa fine dd’a-iat naradu: – Cun s’atentzione chi as bidu apo ascurtadu, Lotario amigu, cantu m’as chertu nàrrere e in sos arresonos tuos esèmpios e comparatziones apo bidu sa discretzione meda chi tenes in s’estremu de s’amighèntzia bera chi alcansas; e de gasi etotu bido e cunfesso chi si non ti pòngio in mente e fatzo a conca mea ando fuende dae su bene e currende in fatu de su male. Presupostu custu depes cunsi-derare chi deo pato como sa maladia chi solent tènnere unas cantas fèminas chi ddis benit a conca de mandigare terra, ghissu, carbone e àteras cosas peus mancari ascamosas de bìdere cantu prus de man-digare; de gasi chi tocat a usare carchi artifìtziu pro chi deo sane e custu si diat pòdere fàghere cun fatzilidade bastis chi cumintzes mancari tèbidu e fingidu a sollitzitare a Camilla chi non depet ès-sere de gasi tierna chi a sos primos addòbios nche fùlliet s’onestade sua. E cun custu printzìpiu ebbia apo a èssere cuntentu e tue as a àere cumpridu su chi depes a s’amighèntzia nostra non dende·mi sa vida ebbia ma cumbinchende·mi de non mi bìdere sena onore. E ses obligadu a fàghere custu pro una resone ebbia e est chi istende deo comente isto detzìdidu de pònnere in pràtica custa prova non depes tue permìtere chi deo dia contu de su disatinu meu a àtere chi diat

Page 341: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

341

Miguel de Cervantes

pònnere in perìgulu s’onore chi tue procuras chi non perda e cando su tuo no istet in su puntu chi depet in s’opinione de Camilla in tantu chi dda sollìtzitas, importat pagu o nudda, ca in pagu tempus bidende in issa s’interesa chi isetamus dd’as a pòdere nàrrere sa pura beridade de s’artifìtziu nostru chi su crèditu tuo at a torrare a èsse-re primu. E sigomente tantu pagu aventuras e tantu cuntentu mi podes dare aventurende·ti no ddu lasses sena fàghere, mancari prus inconvenientes si ti pòngiant in dae in antis, ca, comente apo giai naradu, cun su cumintzare ebbia apo a dare pro concruida sa càusa.

Bidende Lotario sa volontade risoluta de Anselmo e no ischen-de ite àteros esèmpios ddi batire nen chi àteros arresonos a ddi mu-strare pro no dda sighire e bidende ca ddu minetzaiat de dare a àteru contu de su malu disìgiu suo, pro evitare male prus mannu aiat detzìdidu de dd’acuntentare e fàghere su chi ddi pediat, cun propòsitu e intentzione de ghiare cuddu negòtziu de modu chi, sena arterare sos pensamentos de Camilla, diat abarrare Anselmo soddisfatu. E de gasi dd’aiat rispostu de non comunicare su pensa-mentu suo cun àtere ca issu si incarrigaiat de cudda impresa chi diat cumintzare cando esseret chertu issu. Dd’aiat apressadu Anselmo tiernu e amorosu e dd’aiat torradu gràtzia de s’oferta comente chi carchi favore mannu dd’aere fatu; e fiant abarrados de acordu chi dae sa die in fatu diant cumintzare s’òpera chi issu ddi diat dare logu e tempus de pòdere faeddare solu cun Camilla e puru ddi diat dare dinari e prendas a ddi dare e ofèrrere. Dd’aiat cussigiada de ddi dare mùsicas chi iscrieret versos in alabàntzia sua e chi cando issu non cherreret leare su traballu de ddos fàghere issu etotu ddos diat fàghere. A totu si fiat ofertu Lotario bene cun diferente intentzione chi Anselmo pensaiat.

E cun custu acordu fiant torrados a domo de Anselmo in ue aiant agatadu a Camilla cun angùstia e coidadu isetende a s’isposu ca cudda die fiat istentende a bènnere prus de su chi costumaiat.

Fiat andadu Lotario a domo sua, e Anselmo fiat abarradu in sa sua, tantu cuntentu comente Lotario fiat pensamentosu, no ischen-de ite trassa dare pro essire bene dae cuddu negòtziu impertinente. Ma cuddu note aiat pensadu a su modu chi teniat de ingannare

Page 342: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

342

Don Chisciote de sa Màntzia

a Anselmo sena ofèndere a Camilla, e sa die in fatu fiat andadu a mandigare cun s’amigu suo, e fiat istadu bene retzidu dae Camilla chi ddu retziat e regalaiat cun volontade meda, pro cumprèndere sa bona chi s’isposu ddi teniat.

Aiant finidu de mandigare, aiant isparitzadu e Anselmo aiat naradu a Lotario de abarrare in ie cun Camilla in s’ìnteri chi issu faghiat una cummissione; ca diat torrare in un’ora e mesu. Dd’aiat pedidu Camilla a no andare, e Lotario si fiat ofertu a ddi fàghere cumpangia ma nudda fiat bàlidu cun Anselmo, antis aiat importu-nadu a Lotario de abarrare e de dd’isetare ca depiat tratare cun issu una cosa importante meda. Aiat naradu puru a Camilla de no lassa-re solu a Lotario in s’ìnteri chi issu torraret. In efeti issu aiat ischidu fìnghere de gasi bene sa netzessidade o tontesa de s’ausèntzia sua chi nemos podiat cumprèndere ca fiat finta. Fiat andadu Anselmo e fiant abarrados solos in sa mesa Camilla e Lotario, ca su restu de sa gente de domo fiat andada a mandigare. Si fiat bidu Lotario postu in su corrale chi s’amigu suo disigiaiat e cun s’amigu in dae in antis, chi podiat bìnchere cun sa bellesa ebbia a un’iscuadrone de cavalie-ris armados: mirade si teniat resone de dda tìmere Lotario.

Ma su chi aiat fatu fiat a pònnere su cùidu in su bratzu de sa ca-drea e sa manu aberta in sa trempa e pedende iscusa a Camilla de su malu garbu aiat naradu ca si cheriat pausare unu pagu in s’ìnteri chi Anselmo torraiat. Camilla dd’aiat rispostu chi diat pausare mègius in s’anticàmera chi no in sa cadrea e de gasi dd’aiat pedidu de intrare a dormire in ie. No aiat chertu Lotario e in cue fiat abarradu dormidu bassu chi fiat torradu Anselmo, chi comente aiat agatadu a Camilla in s’aposentu suo e a Lotario dormidu, aiat crèidu chi comente aiat istentadu meda giai aiant tentu sos duos ocasione de faeddare e finas de dormire, e non bidiat s’ora chi Lotario si nd’ischidaret, pro torrare cun issu foras e de ddu pregontare de s’aventura.

Totu ddi fiat capitadu comente issu aiat chertu: Lotario si nde fiat ischidadu e a coa fiant essidos ambos dae domo e de gasi dd’aiat pregontadu su chi disigiaiat e dd’aiat rispostu Lotario chi no ddi fiat partu bene chi sa prima borta de s’iscoberreret de su totu e de gasi no aiat fatu àteru chi bantare a Camilla de bella narende·ddi ca in totu

Page 343: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

343

Miguel de Cervantes

sa tzitade non si naraiat de àteru chi de sa bellesa e discretzione sua e chi custu ddi fiat partu bonu printzìpiu pro intrare balangende sa volontade e disponende·dda pro chi ateruna borta dd’ascurtaret cun praghere usende in custu s’artifìtziu chi su dimòniu usat cando che-ret ingannare a calicunu chi est in postatzione de mirare pro se; chi si bortat in ànghelu de lughe sende issu de tènebras e ponende·ddi in dae in antis aparèntzias bonas a sa fine iscoberit chie est e otenet su chi cheret si a printzìpiu no est iscobertu s’ingannu. Totu custu dd’aiat cuntentadu meda a Anselmo e aiat naradu ca ogna die diat fàghere sa matessi ocasione mancari no essiret dae domo ca in issa si ocuparet in cosas chi Camilla non poderet bènnere in connoschènt-zia de s’artifìtziu suo.

Fiat capitadu duncas chi fiant coladas dies meda chi sena nàr-rere Loratio paràula a Camilla aiat rispostu a Anselmo chi dda faed-daiat e mai podiat bogare dae issa una mustra pitica de bènnere in peruna cosa chi esseret mala, nen finas dare unu signale de umbra de isperàntzia; antis naraiat ca ddu minetzaiat chi si dae cuddu malu pensamentu non si bogaret chi ddu depiat nàrrere a s’isposu suo.

– Andat bene – aiat naradu Anselmo. – Finas a como at resìsti-du Camilla a sas paràulas; tocat a bìdere comente resiste a sas òpe-ras; bos apo a dare cras duamìgia iscudos de oro pro si ddos ofèrrere e finas si ddos diais e ateretantos pro comporare prendas pro dda atirare; ca sas fèminas solent èssere afetzionadas e prus si sunt bellas mancari castas siant a custu de si tènnere bene e andare galanas; e si issa resistet a custa tentatzione deo apo a abarrare soddisfatu e non bos apo a dare prus fastizu.

Lotario aiat rispostu chi giai chi aiat cumintzadu chi issu diat leare finas a sa fine cudda impresa, postu chi cheriat essire dae issa istracu e bintu. Sa die in fatu aiat retzidu sos bator mìgia iscudos e cun issos bator mìgia confusiones ca no ischiat ite si nàrrere pro nàrrere torra fàulas, ma in efeti aiat detzìdidu de ddi nàrrere chi Camilla fiat de gasi intrea a sas dàdivas e promitas comente a sas paràulas e chi non ddoe fiat de s’istracare prus ca totu su tempus fiat isprecadu de badas.

Ma sa sorte, chi sas cosas ghiaiat de ateruna manera, aiat or-

Page 344: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

344

Don Chisciote de sa Màntzia

dinadu chi aende lassadu Anselmo solos a Lotario e a Camilla, co-mente àteras bortas soliat issu si fiat inserradu in un’aposentu e dae sas istampas de s’afriscu fiat abbaidende e ascurtende sos chi sos duos fiant tratende e aiat bidu ca in prus de mesora Lotario no aiat faeddadu paràula a Camilla nen dd’aiat faeddada mancari istaret in ie unu sèculu e si nde fiat dadu chi cantu s’amigu dd’aiat naradu de sas rispostas de Camilla totu fiat fintzione e fàula. E pro bìdere si custu fiat de gasi dae s’aposentu e mutende a Lotario a banda dd’a-iat pregontadu ite novas teniat e de ite tèmpera fiat Camilla. Lotario dd’aiat rispostu chi non pensaiat prus de ddi dare puntada in cuddu negòtziu ca rispondiat de gasi àrrida e istemperada chi non teniat ànimos de torrare a ddi nàrrere àteru.

– Ah! – aiat naradu Anselmo. – Lotario, Lotario, e cantu male currispondes a su chi mi depes e a su meda chi de te cunfido! Como t’apo abbaidadu dae su logu chi cuntzedet s’intrada de custa crae e apo bidu ca no as naradu paràula a Camilla; cosa chi mi faghet pensare chi galu sas primas ddi depes nàrrere; e si custu est de gasi comente sena duda ddu est a ite m’ingannas o pro ite mi cheres leare cun s’indùstria tua sos mèdios chi deo dia pòdere agatare pro lograre su disìgiu meu?

No aiat naradu de prus Anselmo; ma fiat bastadu su chi aiat naradu pro lassare isbirgongidu e confusu a Lotario; chi belle co-mente leende pro puntu de onore su de èssere istadu agatadu in fàula aiat giuradu a Anselmo chi dae cuddu momentu leaiat tantu a càrrigu suo su ddu cuntentare e no ddi nàrrere fàulas cale ddu diat bìdere si cun curiosidade ddu espiaiat; cantu prus chi no diat èssere pretzisu de usare peruna diligèntzia, ca sa chi issu pensaiat de pòn-nere pro ddu soddisfàghere ddi diat leare dae ogna suspetu. Dd’aiat chertu Anselmo e pro ddi dare comodidade prus segura e prus pagu assustada aiat detzìdidu de si nch’ausentare dae domo pro oto dies andende a sa de un’amigu suo chi fiat in una bidda no a tesu dae sa tzitade; chi cun cussu amigu aiat cuncordadu de ddu mandare a mutire cun veras meda pro tènnere ocasione cun Camilla de sa partèntzia sua.

Disditzadu e male avèrtidu de te, Anselmo! It’est su chi faghes?

Page 345: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

345

Miguel de Cervantes

It’est su chi trassas? It’est su chi òrdinas? Mira chi faghes contra a tie etotu trassende su disonore tuo e ordinende sa perditzione tua. Bona est s’isposa tua Camilla; dda tenes in manera chieta e sussega-da; nemos superat su gustu tuo; sos pensamentos suos no essint dae sos muros de sa domo; tue ses su chelu suo in sa terra, s’obietivu de sos disìgios suos, su cumprimentu de sos gustos suos e sa medida chi si medit sa volontade sua, adatende·dda in totu cun sa tua e cun sa de su chelu. Ca si sa mina de s’onore, bellesa, onestade e regollimen-tu suo ti dat sena perunu traballu totu sa richesa chi tenet e tue po-des disigiare pro ite cheres iscavare sa terra e chircare benas noas de unu tesoro nou e mai bidu ponende·ti in perìgulu chi totu nde ruat ca a sa fine si sustenet subra de sos arrimos dèbiles de sa natura sua fraca? Mira ca su chi chircat s’impossìbile est giustu chi su possìbile si ddi neghet comente aiat naradu unu mègius poeta narende:

Chirco in sa morte sa vida salude in sa maladia in sa presse libertade in su serradu essida in su traitore lealtade Ma sa sorte mea de chie mai iseto carchi bene cun su chelu at istituidu chi si s’impossìbile pedo su possìbile mancu mi diant.

Sa die in fatu fiat andadu Anselmo a sa bidda lassende naradu a Camilla chi su tempus chi issu istaret ausente diat bènnere Lotario a mirare in domo sua e a mandigare cun issa; chi tenneret coidadu de ddu tratare comente a issu etotu. Si fiat afligida Camilla comente mugere discreta e onorada de s’òrdine chi su maridu ddi lassaiat e dd’aiat naradu a avèrtere chi no istaiat bene chi nemos issu ausen-te ocuparet sa cadrea de sa mesa sua; e chi si ddu faghiat pro non tènnere cunfiantza chi issa ischiat guvernare sa domo chi provaret pro cudda borta e diat bìdere pro esperièntzia comente pro majores

Page 346: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

346

Don Chisciote de sa Màntzia

coidados fiat bastante. Anselmo dd’aiat torradu chi cuddu fiat su gustu suo, e chi non teniat prus de fàghere chi abbassare sa conca e dd’ubbidire. Camilla aiat naradu chi de gasi diat fàghere mancari contra a sa volontade sua.

Fiat partidu Anselmo e sa die in fatu fiat bènnidu a domo sua Lotario in ue dd’aiant retzidu dae Camilla cun acollimentu onestu e amorosu; chi mai si fiat posta in parte in ue Lotario dda bideret sola, ca semper fiat inghiriada dae sos tzeracos e tzeracas, mescamente dae una donzella sua mutida Leonella, chi issa dda cheriat meda ca dd’as aiant pesadas paris in domo de Camilla, e cando si fiat cojuada cun Anselmo dd’aiat batida cun issa. Sas tres primas dies mai Lota-rio dd’aiat naradu nudda mancari poderet cando isparitzaiant e sa gente andaiat a mandigare de presse ca de gasi cumandaiat Camilla. E finas teniat òrdine Leonella de Mandigare in antis de Camilla e chi dae su chirru suo mai si learet; ma issa chi in àteras cosas de gu-stu suo teniat postu su pensamentu e teniat bisòngiu de cuddas oras e cuddu logu pro dd’ocupare in sos cuntentos suos non cumpriat ogna borta su cumandu de sa mere; antis ddos lassaiat solos, co-mente chi cuddu dd’esserent cumandadu. Ma sa presèntzia onesta de Camilla, sa gravidade de sa cara sua sa compostura de sa persone sua fiat tanta chi poniat frenu a sa limba de Lotario.

Ma su profetu chi sas virtudes meda de Camilla aiant fatu po-nende silèntziu in sa limba de Lotario, aiat redundadu prus in dan-nu de sos duos ca si sa limba calliaiat su pensamentu discurriat e teniat logu de cuntemplare parte pro parte totu sos estremos de bonesa e de ermosura chi Camilla teniat bastantes a innamorare un’istàtua de màrmuru, non de unu coro de carre.

Dd’abbaidaiat Lotario in su logu e ispàtziu chi dda depiat faeddare e cunsideraiat cantu digna fiat de èssere amada; e custa cunsideratzione aiat cumintzadu pagu a pagu a dare assàchios a sos rispetos chi a Anselmo teniat, e milli bortas si fiat chertu ausentare de sa tzitade e andare a ue mai Anselmo ddu bideret a issu, ne issu bideret a Camilla; ma giai ddi faghiat impedimentu e firmaiat su gustu chi agataiat in dda abbaidare. Si faghiat fortza e peleaiat cun issu etotu pro refudare e no intèndere su cuntentu chi ddu leaiat a

Page 347: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

347

Miguel de Cervantes

abbaidare a Camilla. Si ghetaiat sas neghes a sa sola de su disatinu suo, si mutiat malu amigu a finas malu cristianu; faghiat allegas e paragones intre issu e Anselmo, e totus paraiant a nàrrere chi prus fiat istadu su machine e sa cunfiantza de Anselmo de sa pagu fide, e chi si de gasi tenneret disculpa cun Deus comente cun sos òmines de su chi pensaiat de fàghere, chi non timeret pena pro culpa sua.

In efeti, s’ermosura e sa bonesa de Camilla paris cun s’ocasione chi su maridu ignorante dd’aiat postu in sas manos, aiant iscutu a terra sa lealtade de Lotario e sena abbaidare a àtera cosa de cudda chi a su gustu suo s’incrinaiat a sas tres dies de ausèntzia de Anselmo chi fiat in batàllia sighida pro resìstere a sos disìgios suos aiat cu-mintzadu a iscunsertare Camilla cun tantu turbamentu e cun tantos arresonos amorosos chi Camilla fiat abarrada suspèndida e no aiat fatu àteru de si nde pesare dae ue fiat e de intrare s’aposentu suo sena de ddi rispòndere paràula peruna. Ma non pro custa arridesa fiat isvanida in Lotario s’isperàntzia chi semper naschet paris cun s’amore; antis aiat tentu de prus a Camilla. Chi, aende bidu in Lota-rio su chi mai pensaret no ischiat ite fàghere e parende·ddi no èssere cosa segura nen bene fata de ddi dare ocasione nen logu chi àtera borta dda faeddaret aiat detzìdidu de imbiare cuddu note etotu co-mente dd’aiat fatu a unu tzeracu suo cun unu billete a Anselmo in ue dd’aiat iscritu custos arresonos.

Page 348: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

348

cAPÌtulu XXXiV

In ue sighit sa novella de su Curiosu impertinente

De gasi comente si solet nàrrere chi paret male s’esèrtzitu sena su genera-le suo e su casteddu sena su casteddanu, naro deo ca paret peus meda sa fèmina cojuada e pitzoca sena su maridu cando ocasiones giustìssimas no ddu proibint. Deo m’agato de gasi male sena bois e de gasi impossi-bilitada de non pòdere sufrire custa ausèntzia ca si luego non benides m’apo a tènnere de intratènnere in domo de babbu e mama, mancari lasse sena bàrdia sa bostra, ca sa chi m’ais lassadu si est chi est abarradu cun custu tìtulu creo chi abbàida prus pro su gustu suo chi pro su chi a bois bos tocat; e sigomente seis discretu non tèngio àteru de bos nàrrere nemmancu est bene chi prus bos nàrgia.

Custa lìtera aiat retzidu Anselmo e aiat cumprèndidu dae cudda ca Lotario aiat giai cumintzadu s’impresa e chi Camilla depiat àere rispostu comente issu disigiaiat; e allegru meda meda de tales novas aiat rispostu a Camilla de paràula de non fàghere mudamentu de domo sua de manera peruna ca issu diat torrare a presse. Meravigiada fiat abarrada Camilla de sa risposta de Anselmo chi dd’aiat posta in prus confusione de in antis ca mancu s’atriviat a abarrare in domo sua nen prus pagu a andare a sa de babbu e mama; ca abarrende curriat perìgulu s’onestade sua e andende·si·nche andaiat contra a su cuman-du de s’isposu suo.

In fines, aiat detzìdidu in su chi fiat peus, chi fiat a abarrare detzidende de non fuire sa presèntzia de Lotario pro non dare ite nàrrere a sos tzeracos e giai ddi pesaiat de àere iscritu su chi aiat iscritu a s’isposu timerosa de non pensare chi Lotario aiat bidu in issa carchi disinvoltura chi dd’aeret ispintu a no ddi cunservare su decoro chi depiat. Ma fidende in sa bonesa sua si fiat fidada de Deus e de su bonu pensamentu suo chi pensaiat de resìstere calliende a totu cuddu chi Lotario ddi cherreret nàrrere sena dare prus contu a

Page 349: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

349

Miguel de Cervantes

su maridu pro no ddu pònnere in peruna briga e traballu. E galu fiat chirchende sa manera de disculpare a Lotario cun Anselmo cando ddi pregontaret s’ocasione chi dd’aiat ispinta a dd’iscrìere cuddu pabiru. Cun custos pensamentos prus onorados chi no intzertados non profetosos fiat sa die in fatu ascurtende a Lotario chi aiat car-rigadu sa manu de manera chi aiant cumintzadu a dubitare de sa firmesa de Camilla e s’onestade sua aiat tentu meda meda de fàghere in acudire a sos ogros, pro chi non darent mustra de peruna amorosa cumpassione chi sas làgrimas e sos arresonos de Lotario in su petus aiant ischidadu. Totu custu annotaiat Lotario e totu s’inchendiat.

In fines, a issu ddi fiat partu ca tocaiat in s’ispàtziu e logu chi daiat s’ausèntzia de Anselmo apretare s’assèdiu a cudda fortalesa a de gasi aiat atacadu a sa presuntzione sua cun sos bàntidos de sa bellesa sua ca non ddo’at cosa chi luego rendat e ispianet sas torres incasted-dadas de sa vanidade de sas ermosas de sa vanidade etotu posta in sas limbas de s’adulatzione. In efeti issu cun ogna diligèntzia aiat minadu sa roca de s’interesa sua cun tales munitziones chi mancari Camilla esseret totu de brunzu nde rueret. Aiat prantu, pregadu, ofertu, adu-ladu, porfiadu e fintu Lotario cun tantos sentimentos, cun mustras de tantas veras chi fiat andada a picu sa modèstia de Camilla e fiat bènnidu a triunfare de su chi prus pagu pensaiat e prus disigiaiat.

Si fiat arrèndida Camilla; Camilla si fiat arrèndida; ma ite meda si s’amighèntzia de Lotario non fiat abarrada in pee? Esèmpiu craru chi nos mustrat chi petzi si binchet sa passione amorosa fuende·dda e chi nemos si depet pònnere in bratzos cun tantu poderosu inimigu ca ddo’at bisòngiu de fortzas divinas pro bìnchere sas suas umanas. Petzi aiat ischidu Leonella sa frachesa de sa mere ca non nche fiant resurtados a si dda cuare sos duos malos amigos e amantes noos. No aiat chertu Lotario nàrrere a Camilla sa pretensione de Anselmo nen chi issu dd’aiat dadu logu pro lòmpere a cuddu puntu, ca non tenneret de mancu s’amore suo, e pensaret chi de gasi a casu e sena pensare e no a posta dd’aiat sollitzitadu.

Fiat torradu dae in ie a pagas dies Anselmo a domo sua e no aiat ghetadu de bìdere su chi ddoe mancaiat chi fiat su chi de mancu teniat e prus istimaiat. Fiat andadu luego a bìdere a Lotario e dd’aiat agatadu

Page 350: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

350

Don Chisciote de sa Màntzia

in domo sua; si fiant apressados sos duos, e s’unu aiat pregontadu de sas novas de sa vida o de sa morte.

– Sas novas chi ti diat pòdere dare oh amigu Anselmo – aiat na-radu Lotario –, sunt chi tenes a una mugere chi dignamente podet èssere esèmpiu e corona de totu sas mugeres bonas. Sas paràulas chi dd’apo naradu si ddas at leadas su bentu; sas ofertas si sunt tènnidas in pagu; sas dàdivas non si sunt ammìtidas; de carchi làgrima finta mea ant fatu brulla notèvole. In fines, de gasi comente Camilla est tzifra de ogna bellesa est artzivu in ue assistes s’onestade e bivet su garbu suo e modèstia, e totu sas virtudes chi podent fàghere lodèvo-le e bene afortunada a una fèmina onorada. Torra a leare su dinari tuo sena àere tentu netzessidade de ddu tocare; ca s’interesa de Ca-milla non si rendet a cosas de gasi bassas comente sunt sas dàdivas nen promitas. Cuntenta·ti Anselmo e non chèrgias fàghere prus provas de sas fatas, e sigomente a pee ebbia as coladu su mare de sas dificultades e suspetos chi de sas fèminas solent e si podent tènnere, no intres torra in su pèlagu profundu de incunvenientes noos, e non fatzas esperièntzia cun àteru pilota de sa bonesa e fortalesa de sa nave chi chi su chelu t’at dadu in sorte pro chi in issa colares su mare de custu mundu; ma faghe contu chi istas giai in portu seguru e aferra·ti cun sas àncoras de sa bona cunsideratzione, e lassa istare bassu chi ti bèngiant a pedire su dèpidu chi non ddo’at hidalghia umana chi de dda pagare s’istràviet.

Cuntentu meda fiat abarradu Anselmo de sos arresonos de Lo-tario e de gasi si ddos aiat crèidas comente chi esserent narados dae carchi oràculu. Ma cun totu custu dd’aiat pedidu de non lassare s’impresa mancari no esseret prus chi pro curiosidade e intrateni-mentu; mancari non si aprofitaret dae in ie in dae in antis de tantu fissas diligèntzias comente finas a issara; e chi petzi cheriat chi s’i-scrieret carchi versu in bàntidu suo, suta su nùmene de Clori, ca issu ddi diat a intèndere a Camilla chi fiat innamoradu de una dama chi dd’aiat postu cuddu nùmene pro dda pòdere tzelebrare cun su decoro chi a s’onestade sua si depiat. E chi cando Lotario non cher-reret leare traballu de iscrìere sos versos chi issu ddos fagheret.

– Non ddo’at a àere bisòngiu – aiat naradu Lotario –, ca non

Page 351: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

351

Miguel de Cervantes

mi sunt de gasi inimigas sas musas chi carchi momentu de s’an-nu non mi bisitent. Nara·ddi tue a Camilla su chi as naradu de sa fintzione de sos amores meos; chi sos versos deo ddos apo a fàghere; si non tantu bonos comente su sugetu meresset ant a èssere nessi sos mègius chi deo podere.

Fiant abarradu de custu acordu s’impertinente e su traitore ami-gu; e torradu Anselmo a domo sua aiat pregontadu a Camilla su chi giai issa si meravilliaiat chi non si dd’esseret pregontadu: chi fiat chi ddi narreret s’ocasione chi dd’aiat iscritu su pabiru chi dd’aiat imbia-du. Camilla dd’aiat rispostu chi ddi fiat partu chi Lotario dd’abbai-daiat unu pagu prus disinvoltu chi cando issu fiat in domo; ma chi giai fiat disingannada e creiat chi fiat istada immaginatzione sua, ca giai Lotario fuiat de dda bìdere e de abarrare solu cun issa. Dd’aiat naradu Anselmo chi bene podiat istare segura de cuddu suspetu ca issu ischiat ca Lotario fiat innamoradu de una donzella printzipale de sa tzitade, chi issu tzelebraiat cun su nùmene de Clori e chi mancari no dd’esseret non depiat tìmere de sa beridade de Lotario e de s’ami-ghèntzia meda de ambos. E a no èssere avisada Camilla de Lotario chi fiant fintos cuddos amores de Clori, e chi issu si dd’aiat naradu a An-selmo pro si pòdere ocupare carchi momentu in sos matessi bàntidos de Camilla issa sena duda rueret in sa retza disisperada de sa gelosia; ma pro istare bene avèrtida aiat coladu cuddu problema sena fastizu.

Sa die in fatu istende sos tres a pustis pràngiu aiat pedidu An-selmo a Lotario de nàrrere carchi cosa de sas chi aiat cumpostu a Clori amada; chi giai chi Camilla no dda connoschiat de seguru podiat nàrrere su chi cherreret.

– Mancari dda connoschere – aiat rispostu Lotario – no encu-briera deo nudda: ca cando carchi amante lodat a sa dama sua de bella e dd’annotat de crudele perunu obbròbriu faghe a su bonu crèditu; ma siat comente siat su chi potzo nàrrere chi eris apo fatu unu soneto a sa ingratitùdine de custa Clori, chi narat de gasi:

Soneto In su silèntziu de su note cando òcupat dultze sonnu a sos mortales

Page 352: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

352

Don Chisciote de sa Màntzia

sa pòvera conta de sos meos ricos males so a su chelu e a Clori dende. E a su tempus cando su sole s’est mustrende pro sas ghennas rosas e atzentos disuguales so s’antiga cherella annoende. E cando su sole de su isteddadu assentu dereto ogros a sa terra imbiat su prantu creschet e cresco sos lamentos. Torrat su note, e torro a su tristu contu, e semper agato, in mortale porfia a su chelu surdu; a Clori sena origras.

Bene ddi fiat partu su soneto a Camilla; ma mègius a Anselmo, ca dd’aiat bantadu e aiat naradu ca fiat tropu crudele sa dama chi a tantas craras beridades non currispondiat. E issara aiat naradu Camilla: – E duncas totu su chi sos poetas innamorados narant est beridade?

– Comente poetas no dda narant – aiat rispostu Lotario –; ma comente innamorados semper abarrant de gasi curtzos comentes berdaderos.

– Non ddo’at duda de cussu – aiat torradu Anselmo, totu pro sustènnere e acreditare sos pensamentos de Lotario cun Camilla, de gasi discoidada de su sacrifìtziu de Anselmo comente giai innamo-rada de Lotario.

E de gasi cun su gustu chi de sas cosas suas teniat e prus tenen-de pro cumprèndidu chi sos disìgios e iscritos suos a issa s’incamina-iant e chi issa fiat sa berdadera Clori, dd’aiat pedidu si àteru soneto e àteros versos ischiat de ddos nàrrere.

– Già nd’isco – aiat rispostu Lotario –; ma non creo chi siat de gasi bonu comente su primu o pro mègius nàrrere prus pagu malu. E dd’ais a pòdere bene giuigare ca est custu:

Soneto Isco ca mòrgio e si non so crèidu est tzertu a mòrrere comente est tzertu

Page 353: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

353

Miguel de Cervantes

èsser’ in pees tuos ingrata mortu imbetzes de t’adorare arrepentidu. M’apo a bìdere in terra de olvidu de vida e glòria e favore desertu, e in ie s’at a bìdere su petus meu abertu comente sa cara tua ermosa est isculpida. Ca custa relìchia cunservo pro su duru istante chi mi minetzat e porfia chi in su tuo pròpiu rigore s’afortit. Iscuru a chi navigat su chelu iscuru pro mare no usadu e perigulosa bia in ue norte o portu non s’oferit.

Custu segundu soneto puru aiat bantadu Anselmo comente aiat fatu de su primu e de custa manera fiat agiunghende aneddu a aneddu a sa cadena chi s’acapiaiat e trobeiat su disonore suo ca cando prus Lotario dda disonoraiat issara ddi naraiat ca fiat prus onoradu; e cun custu totu sas iscalinas chi Camilla calaiat a su tzen-tru de su disprètziu suo ddos pigaiat in s’opinione de su maridu a su cùcuru de sa virtude e de sa bona fama.

Fiat capitadu in custu chi agatende·si una borta intre àteras sola Camilla cun sa donzella sua dd’aiat naradu: – Birgòngia tèn-gio, amiga Leonella, de bìdere cantu pagu mi so ischida istimare ca mancu apo fatu chi cun su tempus compraret Lotario su possessu intreu chi dd’apo dadu de gasi in presse de sa volontade mea. Timo chi depet istimare sa lestresa o ligeresa mea sena chi ghetet a bìdere sa fortza chi issu m’at fatu pro no ddi pòdere resìstere.

– Non ti diat pena cussu segnora mea – aiat rispostu Leonella –; ca no est s’importàntzia ne est càusa pro menguare s’istima de si dare su chi si dat luego, si in efeti su chi si dat est bonu, e cuddu pro se dignu de s’istimare. E puru si solet nàrrere – aiat naradu Camilla –, ca su chi costat pagu s’istimat de mancu.

– Non balet pro te custu arresonu – aiat rispostu Leonella –, ca s’amore, a su chi apo intèndidu narende a bortas bolat e a bortas ca-minat; cun custu curret e cun cuddu andat a bellu; a unos intèbidat

Page 354: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

354

Don Chisciote de sa Màntzia

e a àteros brùsiat; a unos ferit e a àteros ochiet; in unu matessi pun-tu cumintzat sa curta de sos disìgios suos e in cuddu matessi puntu dda finit e dda concruit; a mangianu solet assediare a una fortalesa e a de note dda tenet segada ca non ddo’at fortza chi ddi resistat. E sende de gasi de ite t’ispantas o ite times si su matessi depet èssere capitadu a Lotario, aende leadu s’amore comente aina pro nos rèn-dere s’ausèntzia de su mere? E fiat fortzosu chi in issa si concruiret su chi s’amore aiat detzìdidu, sena de dare tempus a su tempus pro chi Anselmo ddu tenneret de torrare, e cun sa presèntzia sua abarra-ret imperfeta s’òpera. Ca s’amore non tenet àteru mègius ministru pro eseguire su chi disìgiat chi est s’ocasione: de s’ocasione si serbit in totu sos fatos suos, mescamente in sos printzìpios. Totu custu isco deo bene meda prus de esperièntzia chi de intesa e carchi die ti dd’apo a nàrrere segnora; chi deo puru so de carre e sàmbene pitzoca. Cantu prus, segnora Camilla, chi non ti ses intregada ne as dadu tantu logu chi primu no aeres bidu in sos ogros, in sos su-spiros, in sos arresonos e in sas promitas e dàdivas de Lotario totu s’ànima sua, bidende in issa e in sas virtudes suas cantu dignu fiat Lotario de èssere amadu. Ca si custu est de gasi non t’assàchient s’immaginatzione cussos pensamentos iscrupulosos e milindrosos, ma assegura·ti ca Lotario t’istimat comente tue istimas a issu, e bive cun cuntentu e soddisfatzione chi giai chi ses ruta in su latzu amo-roso est chi t’apretat de valore e de istima. E non de non tènnere sas bator essas155 chi narant ca depent tènnere sos bonos innamorados, ma totu unu abicì intreu: si nono ascurta·mi e as a bìdere comente ti ddu naro de coro. Issu est segundu su chi bido deo e mi paret, reconnoschente, bonu, cavalieri, dadivosu, innamoradu, firmu, gal-liardu, onoradu, illustre, leale, pitzocu, nòbile, onestu, printzipale, de cabale, ricu, e sas esses chi narant, e a cosa tàtzitu, berdaderu. Sa X no ddi cuadrat ca est lìtera aspra; sa Y giai dd’apo narada, sa Z zeladore de s’onore tuo.

Si nde fiat rìsida de s’abicì de sa donzella sua e ddi fiat parta prus esperta in sas cosas de amore de comente naraiat; e de gasi

155) Sàbiu, solu, sollìtzitu, segretu.

Page 355: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

355

Miguel de Cervantes

dd’aiat cunfessadu issa iscoberende a Camilla comente trataiat amo-res cun unu pitzocu bene nàschidu de sa matessi tzitade; cosa chi si nde fiat turbada Camilla timende ca fiat, cuddu, caminu in ue s’onore suo podiat cùrrere perìgulu. Dd’aiat interrogada si colaiant sos chistionos suos a prus de ddu èssere. Issa cun pagu birgòngia e disinvoltura meda dd’aiat rispostu chi ei colaiant. Ca est cosa segura chi sos discòidos de sas segnoras leant sa birgòngia a sas tzeracas, chi cando bident a sas meres chi trabucant non ddoe cheret nudda a issas a tzopigare comente dd’ischint.

No aiat pòdidu fàghere àteru Camilla si no a pedire a Leonella de non nàrrere nudda de su fatu a su chi naraiat chi fiat s’amante suo, e de tratare sas cosas suas cun segretu, pro chi non bennerent a nova de Anselmo nen de Lotario. Leonella aiat rispostu chi de gasi diat fàghere; ma dd’aiat fatu de manera chi aiat fatu beru sa timòria de Camilla chi pro issa depiat pèrdere su crèditu. Ca sa disonesta e atrivida Leonella a pustis chi aiat bidu ca su protzèdere de sa mere non fiat su chi soliat si fiat atrivida a intrare e a pònnere a intro de domo a s’amante suo cunfiada chi mancari sa mere dda bideret no aiat de osare a dd’iscobèrrere, ca custu dannu carrant intre àteros, sos pecados de sas segnoras: ca si faghent iscraas de sas tzeracas eto-tu e si òbligant a ddi cuare sas disonestades e vilesas comente fiat capitadu cun Camilla; ca mancari aiat bidu prus de una borta chi Leonella fiat cun su galanu suo in un’aposentu de sa domo non de no osare a dda brigare, ddi daiat logu pro dd’inserrare e ddi leaiat totu sos istorbos pro chi no dd’esseret bidu su maridu.

Ma no ddos aiat pòdidos leare chi Lotario no ddu bideret es-sende cando fiat a puntu de arbèschere; e sena connòschere chie fiat aiat pensadu in antis ca depiat èssere carchi pantasma, ma cando dd’aiat bidu caminende cugudaddu e ammuntende·si cun coidadu e modèstia aiat lasasdu cuddu pensamentu simpre e nd’aiat leadu aterunu chi esseret perditzione de totus si Camilla no ddu reme-diaret. Aiat pensadu ca cuddu òmine chi aiat bidu essende de gasi a disoras dae domo de Anselmo non fiat intradu in ie pro Leonella, nemmancu s’ammentaiat si Leonella s’agataiat: petzi aiat crèidu chi Camilla de sa matessi manera chi fiat istada fàtzile e ligera cun issu

Page 356: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

356

Don Chisciote de sa Màntzia

ddu fiat pro s’àteru; ca custas agiunghiduras giughet sa malesa de sa fèmina mala: chi perdet su crèditu de s’onore suo cun su matessi chi s’est intregada, pregada e cumbinta, e creet chi cun prus fatzilidade s’intregat a àteros e dat crèditu infallìbile a cale si siat suspetu chi dae custu ddi bèngiat. E non paret si non chi ddi fiat faltadu a Lota-rio in custu puntu totu su bonu intendimentu e si ddi fiant essidos dae memòria totu sos discursos avèrtidos; e sena fàghere calicunu chi bonu no esseret, nen finas rasonèvole sena prus nen prus in antis chi Anselmo si nde pesaret impatziente e tzurpu de su verenu gelosu chi sas intragnas ddi runchinaiat morende pro si vengare de Camilla chi in peruna cosa dd’aiat ofèndidu fiat andadu a Anselmo e dd’aiat naradu: – Depes ischire Anselmo chi sunt dies meda chi so gherrende cun megus faghende·mi fortza a non ti nàrrere su chi giai no est possìbile nen giustu chi mai ti cue. Depes ischire chi sa fortalesa de Camilla est giai rèndida e sugeta a totu cuddu chi deo cherrere fàghere de issa; e si apo istentadu a t’iscoviare custa berida-de est istadu pro bìdere si fiat carchi capritziu livianu suo o si ddu faghiat pro mi provare e bìdere si fiant cun propòsitu firmu trata-dos sos amores chi cun lissèntzia tua cun issa apo cumintzadu. Apo crèidu puru ca issa si esseret sa chi depiat e sa chi ambos pensaìamus giai ti aiat dadu contu de sa sollitzitude mea; ma aende bidu chi s’istentat connosco ca sunt berdaderas sas promitas chi m’at dadu de cando ateruna borta fatzas ausèntzia de domo tua, m’at a faeddare in sa anticàmera, in ue est sa dispensa de sas prendas tuas – e fiat sa beridade chi in ie ddi soliat faeddare Camilla –; e non chèrgio chi pretzipitosamente curras a fàghere carchi vindita, ca galu no est cummìtidu su pecadu si non cun pensamentu e diat pòdere èssere chi dae custu finas a su tempus de ddu pònnere in òpera si mudaret su de Camilla, e nascheret in logu suo su pentimentu. E giai giai chi in totu o in parte, as postu in mente semper a sos cussìgios meos, sighi e cunserva unu chi como t’apo a nàrrere pro chi sena ingannu e cun timerosu avertimentu ti soddisfatzas de cuddu chi prus bide-res chi ti cumbèngiat. Finghe chi t’ausentas pro duas o tres dies co-mente àteras bortas soles e faghe in manera chi abarres cuadu in sa anticàmera, ca sos tapetes chi in ie bi sunt e àteras cosas chi ti potzas

Page 357: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

357

Miguel de Cervantes

cuare ti oferint comodidade meda, e issara as a bìdere cun sos ma-tessi ogros tuos e deo pro sos meos su chi Camilla cheret; e si esseret sa malesa chi si podet tìmere in antis de isperare cun silèntziu ab-bistesa e discretzione as a pòdere èssere su butzinu de s’agràviu tuo.

Assortu, suspesu e ammiradu fiat abarradu Anselmo cun sos arresonos de Lotario, ca ddos aiant leadu in tempus in ue prus pagu ddos isetaia nàrrere ca giai teniat a Camilla comente binchidora de sos assàchios farsos de Lotario e cumintzaiat a godire sa glòria de sa vitòria. Calliadu est abarradu una bona iscuta, abbaidende a terra sena mòvere chìgiu, e a sa fine aiat naradu: – Tue dd’as fatu Lotario comente deo isperaiat dae s’amighèntzia tua; in totu depo pònnere in mente a su cussìgiu tuo; faghe su chi cheres e cunserva cuddu segretu chi bides chi cumbenit in casu non de gasi pensadu.

Si dd’aiat promìtidu Lotario e illarghende·si dae issu si fiat pen-tidu de su totu de cantu dd’aiat naradu bidende cantu tontu fiat andadu, ca poderet issu de si vendicare de Camilla e non pro ca-minu de gasi crudele e disonoradu. Maleighiat s’intendimentu suo, afeaiat sa detzisione ligera e no ischiat ite mèdiu leare pro disfàghere su fatu o pro ddi dare carchi essida resonèvole. A sa fine, si fiat postu de acordu de dare contu de totu a Camilla; e comente non mancaiat logu pro ddu pòdere fàghere, cudda matessi die dd’aiat agatada sola, e issa, de gasi comente aiat bidu chi ddu podiat faeddare dd’aiat naradu: – Depides ischire, amigu Lotario, chi tèngio una pena in su coro chi mi dd’istringhet de manera chi paret chi cherreret iscopiare in su petus e depet èssere meravìllia si no ddu faghet; ca est lòmpida s’isbirgòngia de Leonella tantu ca ogna note inserrat a unu galanu suo in custa domo e abarrat cun issu finas a de die tantu a costa de su crèditu meu cantu dd’at a abarrare campu abertu de ddu giui-gare a su chi bideret essire a oras de gasi insòlitas dae domo mea. E su chi mi fadigat est chi no dda potzo castigare nen brigare: ca su èssere issa segretàriu de sa tratàntzia nostra m’at postu unu frenu in sa buca pro calliare sos suos, e timo chi dae inoghe depet nàschere carchi malu fatu.

In su printzìpiu chi Camilla naraiat custu aiat crèidu Lotario chi fiat artifìtziu pro ddu ismentire chi s’òmine chi aiat bidu essende

Page 358: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

358

Don Chisciote de sa Màntzia

fiat de Leonella e non su suo; ma bidende·dda pranghende e afli-gida e pedende·ddi remèdiu aiat crèidu sa beridade e creende·dda fiat abarradu confusu e pentidu de su totu. Ma cun totu custu aiat rispostu a Camilla de non tènnere pena; chi issu diat ordina-re remèdiu pro dd’acabbare cun s’insolèntzia de Leonella. Dd’aiat naradu puru su chi, intzidiadu dae su ferenu furiosu de sa gelosia, aiat naradu a Anselmo e comente fiat cuncordadu de si cuare in sa anticàmera pro bìdere si dae in ie a sa crara de sa pagu lealtade chi issa ddi cunservaiat. Dd’aiat pedidu perdonu de custu machine, e cussìgiu pro dda pòdere remediare e essire bene dae unu labirintu de gasi imboligadu comente su malu discursu suo dd’aiat postu.

Ispantada fiat abarrada Camilla de intèndere su chi Lotario ddi naraiat, e cun arrennegu meda e arresonos meda e discretos dd’aiat brigadu e afeadu su malu pensamentu suo, e sa detzisione simpre e mala chi aiat tentu; ma comente pro natura tenet sa fèmina ingèniu lestru pro su bene e pro su male prus chi non s’òmine, postu chi ddi mancat cando de propòsitu si ponet a fàghere discursos, luego a su momentu aiat agatadu Camilla su modu de remediare tantu a su pàrrere negòtziu irrimediàbile e aiat naradu a Lotario de chircare chi sa die in fatu si cuaret Anselmo in ue naraiat ca issa pensaiat de bogare dae su cuare comodidade pro chi dae in ie in dae in antis sos duos si godirent sena problema perunu; e sena ddi decrarare de su totu su pensamentu suo dd’aiat avèrtidu de tènnere coidadu chi istende Anselmo cuadu issu benneret cando Leonella ddu mutiret e chi a cantu issa ddi narreret ddi risponderet comente risponderet mancari no ischiret chi Anselmo dd’ascurtaiat. Aiat porfiadu Lo-tario chi dd’acabbaret de decrarare s’intentzione sua, ca cun prus seguridade e avisu custodiret totu su chi bideret ca fiat netzessàriu.

– Naro – aiat naradu Camilla – chi bastat a isetare ebbia, si no esseret a mi rispòndere comente deo apo a pregontare – no essende Camilla ddi dare in antis contu de su chi pensaiat de fàghere time-rosa de non pònnere in mente a su pàrrere chi a issa de gasi bonu ddi pariat, e ponneret in mente o chircaret àteros chi non diant pòdere èssere de gasi bonos.

Cun custu si nche fiat andadu Lotario; e Anselmo sa die in fatu

Page 359: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

359

Miguel de Cervantes

cun s’iscusa de andare a cudda bidda de s’amigu fiat partidu e si fiat torradu a cuare; e dd’aiat pòdidu fàghere cun comodidade ca de in-dùstria si dd’aiant dada Camilla e Leonella.

Cuadu duncas, Anselmo, cun cuddu problema chi si podet im-maginare chi diat tènnere su chi isetaiat de bìdere cun sos ogros de fàghere notomia de sas intradas de s’onore suo andaiat a picu de pèrdere su bene summu chi issu pensaiat chi teniat in Camilla ama-da. Seguras giai e tzertas Camilla e Leonella chi Anselmo fiat cua-du fiant intradas a sa anticàmera; e comente ddo’aiat intradu unu pee Camilla, dende unu suspiru mannu aiat naradu: – Ah Leonella amiga! Non diat èssere mègius chi in antis de lòmpere a pònnere in esecutzione cun chie no isco chi iscas ca non chirches de dd’istor-bare chi leares sa daga de Anselmo chi t’at pedidu e colares cun issa custu petus infame meu? Ma no ddu fatzas, ca no at a èssere resone chi deo leet sa pena de sa neghe angena. Primu chèrgio ischire it’est chi ant bidu in me sos ogros atrividos e disonestos de Lotario chi es-sere càusa de ddi dare atrivimentu a m’iscobèrrere unu de gasi malu disìgiu comente est su chi m’at iscobertu in disprètziu de s’amigu suo e in disonore meu. Pone·ti Leonella a cussa fenestra e muti·ddu, ca de seguru depet èssere in carrera isetende de pònnere in efetu sa mala intentzione sua. Ma in antis s’at a pònnere sa crudele cantu onorada mea.

– Ah segnora mea! – aiat rispostu sa abbista e avèrtida Leonella. – E it’est chi cheres fàghere cun custa daga? Cheres pro ventura a ti leare sa vida o a nde dda leare a Lotario? Ca cale si siat de custas cosas chi chèrgias depet redundare in pèrdida de su crèditu e fama tua. Mègius est chi dissimules s’agràviu tuo, e non diat logu a chi custu malu òmine intret como a custa domo e nos agatet solas. Mira segnora chi semus fèminas fracas, e issu est òmine, e detzìdidu; e comente benit cun cuddu malu propòsitu, tzurpu e apassionadu, chissai in antis chi tue pòngias in esecutzione su tuo at a fàghere issu su chi ti dias istare prus male de ti leare sa vida. Male tèngiat su se-gnore meu Anselmo chi tantu male at chertu dare a custu segacaras in domo sua! E giai segnora chi ddu ochies comente deo penso chi cheres fàghere ite tenimus de fàghere de issu a pustis mortu?

Page 360: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

360

Don Chisciote de sa Màntzia

– Ite, amiga? – aiat rispostu Camilla. – Dd’amus a lassare pro chi Anselmo dd’interret, ca at a èssere giustu chi tèngiat pro di-scànsiu su traballu chi leare in pònnere a suta de terra sa matessi infàmia sua. Muti·ddu, agabba; ca totu su tempus chi istento a leare sa vendita dèpida de s’agràviu meu paret chi ofendo a sa lealtade chi a s’isposu meu depo.

Totu custu ascurtaiat Anselmo e a ogna paràula chi Camilla naraiat si ddi mudaiant sos pensamentos, prus cando aiat cumprèn-didu chi aiat detzìdidu de ochìere a Lotario aiat chertu essire a s’i-scobèrrere pro chi tale cosa non si fagheret; ma dd’aiat firmadu su disìgiu de bìdere in ite paraiat tanta galliardia e onesta risolutzione, cun propòsitu de essire a tempus pro dd’istorbare.

Dd’aiat leadu in custu a Camilla unu forte dismaju e fulliende·si a subra de unu letu chi fiat in ie aiat cumintzadu Leonella a pràn-ghere amarga meda e a nàrrere: – Ah disitzada de me si essere de gasi sena ventura chi si mi morreret inoghe intre sos bratzos meos su frore de s’onestade de su mundu, sa corona de sas bonas fèminas, s’esèmpiu de sa castidade...!

Cun àteras cosas a custas sìmiles chi nemos dd’ascurtaret chi no dda tenneret pro sa prus lastimada e leale donzella de su mundu e a sa mere pro àtera noa e persighida Penèlope. Pagu aiat istentadu in torrare dae su dismaju Camilla e a su torrare in se aiat naradu: – Po ite no andas Leonella a mutire a su prus leale amigu de amigu chi at bidu su sole o at ammuntadu sa note? Agabba, curre, ispuntòrgia, camina, non s’isfoghet istentende su fogu de s’arrennegu chi tèngio e si passet in minetzas e maleditziones sa giusta vindita chi iseto.

– Già ando a ddu mutire, segnora mea – aiat naradu Leonella –; ma mi depes dare in antis cussa daga pro chi non fatzas cosa in s’ìnteri chi manco, chi lasses cun issa chi prànghere totu sa vida a totu sos chi bene ti cherent.

– Bae segura Leonella amiga chi no dd’apo a fàghere, – aiat rispostu Camilla – ca giai chi siat atrivida e simpre a pàrrere tuo in torrare pro s’onore meu no ddu depo èssere tantu comente cudda Lucrezia chi narant ca s’est morta sena àere fatu errore perunu e sena àere mortu in antis a chie aiat tentu sa càusa de sa disgràtzia

Page 361: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

361

Miguel de Cervantes

sua. Deo apo a mòrrere, si mòrgio; ma depo èssere vendicada e soddisfata de su chi m’at dadu ocasione de bènnere a custu logu a prànghere sos atrivimentos suos, nàschidos tantu sena neghe mea.

Meda s’aiat fatu de pregare Leonella in antis de essire a mutire a Lotario; ma a sa fine fiat essida e in s’ìnteri chi torraiat fiat abarrada Camilla narende, comente faeddende a sa sola: – Deus meu! No esseret istadu mègius a dispidire a Lotario comente àteras bortas meda dd’apo fatu chi no ddu pònnere in cunditzione comente giai dd’apo postu chi mi tèngiat pro disonesta e mala nessi custu tempus chi depo istentare pro ddu disingannare? Mègius esseret sena duda; ma no abarrare deo vendicada nen s’onore de maridu meu soddi-sfatu si de gasi a manu sabunadas e de gasi a passu pranu si torraret a essire dae ue sos malos pensamentos suos dd’ant intradu. Paghet su traitore cun sa vida su chi at tentadu cun tantu lascivu disìgiu; iscat su mundu si pro casu lomperet a dd’ischire chi Camilla non de mantènnere lealtade a s’isposu, ma dd’at dadu vindita de su chi s’est atrividu a dd’ofèndere. Ma cun totu creo chi esseret mègius dare contu de custu a Anselmo; ma giai si dd’apo apuntada a dare in sa lìtera chi dd’apo iscritu a sa bidda e creo chi su no acudire issu a su remèdiu de su dannu chi inoghe dd’apo signaladu depiat èssere ca de puru bonu e cunfidadu, no aiat chertu nen pòdidu crèere chi in su petus de s’amigu suo de gasi firmu poderet istare genia de pen-samentu chi contra a s’onore esseret; nen finas deo dd’apo crèidu a coa pro dies meda nen ddu creeret mai si s’insolèntzia sua no lom-peret a tantu chi sas manifestas dàdivas e sas longas promitas e sas contìnuas làgrimas non mi ddu manifestarent. Ma a ite fatzo deo como custas allegas? Tenet pro ventura una risolutzione galliarda netzessidade de cussìgiu perunu? Nono, de seguru. A foras duncas traitores, inoghe vinditas! Intret su farsu, bèngiat, lompat mòrgiat e agabbet, e sutzedat su chi sutzedat! Lìmpia so intrada in podere de su chi su chelu m’at dadu pro meu; lìmpia tèngio de essire dae issu e cando meda apo a essire infusta in su sàmbene meu castu, e in su impuru de su prus farsu amigu chi at bidu s’amighèntzia in su mundu. E narende custu si passigiaiat pro sa sala cun sa daga disinbainada dende tantu discuntzetados e malos passos e faghende

Page 362: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

362

Don Chisciote de sa Màntzia

tales gestos chi pariat chi ddi mancaiat su sentidu ebbia, e chi non fiat fèmina delicada ma unu rufianu disisperadu.

Totu dd’abbaidaiat Anselmo cuadu a segus de unos tapetes in ue si fiat cuadu e de totu s’ispantaiat e giai ddi pariat ca su chi aiat bidu e intèndidu fiat bastante soddisfatzione pro suspetos prus mannos, e giai cherreret chi sa prova de bènnere Lotario mancaret timerosu de carchi mal repentinu fatu. E a puntu giai de si manife-stare e essire pro apressare e disingannare a s’isposa si fiat firmadu ca aiat bidu ca Leonella torraiat cun Lotario a manu aghentzada; e de gasi comente Camilla dd’aiat bidu faghende cun sa daga a terra una riga manna in dae in antis suo, dd’aiat naradu: – Lotario atentu a su chi ti naro: si a ditza t’atrivis a colare custa riga chi bides nen finas lòmpere a issa, in su puntu chi bido chi ddoe provas in cussu etotu t’apo a passare su petus cun custa daga chi tèngio in manu. E in an-tis chi a custu mi torres paràula chèrgio chi mi nàrgias si connosches a Anselmo maridu meu, e in cale opinione ddu tenes; e segundu, chèrgio ischire puru si mi connosches a mie. Risponde·mi a custu, e non ti turbes, nen penses meda su chi tenes de rispòndere, ca non ti so pregontende cosas difìtziles.

Non fiat de gasi ignorante Lotario chi dae su primu puntu chi Camilla dd’aiat naradu chi fagheret cuare a Anselmo no aeret dadu in su contu de su chi issa pensaiat de fàghere; e de gasi aiat currispo-stu cun s’intentzione sua de gasi discretu e de gasi a tempus, chi fa-gherent sos duos colare cudda fàula pro prus de beridade bera; e de gasi aiat rispostu a Camilla de custa manera: – No apo pensadu deo, bella Camilla, chi mi mutias pro mi pregontare cosas de gasi foras de s’intentzione chi deo inoghe bèngio. Si ddu faghes pro istentare cun sa promìtida mertzede dae prus a tesu dda poderes intratènnere ca tantu prus fadigat su bene disigiadu cantu s’isperàntzia est prus acanta de ddu possèdere; ma pro ca non nàrgias ca non rispondo a sas pregontas tuas naro ca connosco a s’isposu tuo Anselmo, e nos connoschimus sos duos dae sos annos nostros prus tiernos; e non chèrgio nàrrere su chi tue de gasi bene ischis de s’amighèntzia nostra, pro non mi fàghere testimòngiu de s’agràviu chi s’amore faghet chi ddi fatzat, poderosa disculpa de errores majores. A tie ti

Page 363: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

363

Miguel de Cervantes

connosco e tèngio in sa matessi reputatzione chi issu ti tenet; chi si no est de gasi, pro prus pagu prendas de sas tuas non teniat deo de andare contra a su chi depo a èssere su chi so e contra a sas santas leges de s’amighèntzia berdadera, como pro tantu poderosu inimigu che a s’amore pro me segadas e violadas.

– Si cussu cunfessas, – aiat rispostu Camilla – inimigu mor-tale de totu cuddu chi giustamente meresset de èssere amadu, cun cale fatze osas apàrrere in antis a chie ischis ca est s’ispigru in ue s’abbàidat cuddu chi tue ti dias dèpere abbaidare, pro chi bidas cun canta pagu ocasione dd’agràvias? Ma giai ruo, ah disditzada deo, in su contu de chie t’at fatu tènnere tantu paga cun chi a tie etotu depes, ca depet èssere istada carchi disinvoltura mea, chi no dda chèrgio mutire disonestade, ca no at a àere protzèdidu dae delibe-rada detzisione, ma de carchi discòidu de sos chi sas fèminas chi pensant chi non tenent de chie si tratenet solent fàghere sena de si nd’abbigiare. Si nono nara·mi: cando, o traitore, apo rispostu a sas preghieras tuas cun carchi paràula o signale chi poderet ischida-re in te carchi umbra de isperàntzia de cumprire sos infames tuos disìgios? Cando sas amorosas paràulas tuas no esserent refudadas e ripresas dae sas meas cun rigore e aspresa? Cando sas promitas tuas meda e majores dàdivas sunt istadas dae me crèidas e ammìtidas? Ma pro mi pàrrere chi calicunu non podet perseverare in s’intentu amorosu tempus meda si no est sustènnidu dae carchi isperàntzia mi chèrgio atribuire a mie sa neghe de s’impertinèntzia tua, ca sena duda carchi discòidu meu at sustènnidu tantu tempus su coidadu tuo; e de gasi, mi chèrgio castigare e dare sa pena chi sa neghe tua meresset. E ca bidende ca sende cun megus de gasi inumana non fiat possìbile de ddu lassare de èssere cun tegus, t’apo chertu batire a èssere testimòngiu de su sacrifìtziu chi penso de fàghere a s’onore ofèndidu de su tantu onoradu maridu meu, agraviadu dae te cun su majore coidadu chi t’est istadu possìbile, e dae me puru cun su pagu modèstia chi apo tentu dae fuire s’ocasione si calicuna de te pro favorire e canonizare sas malas intentziones tuas. Torro a nàrrere ca su suspetu chi tèngio chi carchi discòidu meu at ingendradu in te pensamentos de gasi isvariados est sa chi prus mi fadigat, e sa

Page 364: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

364

Don Chisciote de sa Màntzia

chi deo disìgio castigare cun sas manos meas, ca castighende·mi aterunu butzinu chissai at a èssere prus pùblica sa neghe mea; ma in antis chi fatza custu, chèrgio ochìere morende, e leare cun megus a chie m’agabbet de soddisfàghere su disìgiu de sa vindita chi ispeto e tèngio, bidende in ie, in ue si siat chi siat sa pena chi dat sa giustìtzia disinteressada e chi non si indurghet a su chi in tèrminos de gasi disisperados m’at postu.

E narende custos arresonos cun una fortza e ligeresa incredìbile aiat atacadu contra a Lotario cun sa daga isbainada cun tales mu-stras de si dda chèrrere cravare in petus chi agiumai issu fiat in duda si cuddas dimustratziones fiant farsas o beras, ca ddi fiat fortzosu de si bàlere de s’indùstria sua e de sa fortza pro istorbare chi Camilla no ddi daret. Chi tantu vivamente finghiat cuddu istranu mintzìdiu e feesa, chi pro ddi dare colore de beridade dd’aiat cherta isfumare cun su sàmbene suo; ca bidende ca non podiat àere a Lotario o fin-ghende chi non podiat aiat naradu: – Ca sa sorte no at chertu soddi-sfàghere de su totu su de gasi giustu disìgiu meu, a su mancu, no at a èssere de gasi poderosa chi in parte mi leet ca no dda soddisfatza.

E faghende fortza pro lassare sa manu dae sa daga chi Lotario dda teniat aferrada dd’aiat bogada e ghiende sa punta a parte chi non poderet fèrrere a fundu meda, si dd’aiat intrada e cuada prus a in artu de su suercu a su chirru de su coro acanta a sa pala e a coa si fiat lassada rùere a terra comente dismajada.

Fiant Leonella e Lotario suspesos e atònitos de tale fatu e galu dudaiant de sa beridade de cuddu fatu, bidende a Camilla istèrri-da a terra e infusta de sàmbene. Fiat acudidu Lotario lestru lestru ispramadu e sena àlidu a bogare sa daga e bidende sa ferta pitica fiat essidu dae sa timòria chi finas a issara teniat e torra si fiat ammiradu de sa abbistesa prudèntzia e discretzione meda de Camilla ermosa; e pro acudire cun su chi a issu ddi tocaiat aiat cumintzadu a fàghere una lamentatzione longa e trista subra de su corpus de Camilla co-mente chi esseret morta, ghetende·si maleditziones meda no a issu ebbia ma a su chi fiat istadu càusa de dd’àere postu in cuddu tèr-minu. E comente ischiat ca dd’ascurtaiat s’amigu Anselmo naraiat cosas chi su chi intenderet ddi tenneret prus làstima meda chi no a

Page 365: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

365

Miguel de Cervantes

Camilla, mancari pro morta dda creeret. Leonella dd’aiat leadu in bratzos e dd’aiat posta in su letu su-

plichende a Lotario de andare a chircare a chie in segretu a Camilla curaret; ddi pediat puru cussìgiu e pàrrere de su chi diant nàrrere a Anselmo de cudda ferta de sa segnora sua si pro casu benneret in antis chi esseret sana. Issu aiat rispostu chi narrerent su chi cherre-rent; chi issu non fiat pro dare cussìgiu chi de profetu esseret; petzi dd’aiat naradu de chircare de ddi leare su sàmbene, ca issu andaiat a ue gente no ddu biderent. E cun mustras de dolore e risentimentu meda fiat essidu dae domo; e cando si fiat bidu solu e in parte in ue nemos ddu bidiat non paraiat de si fàghere rughes meravilliende·si de s’indùstria de Camilla e de sos gestos de gasi apropiados de Le-onella. Cunsideraiat cantu a connoschèntzia teniat de abarrare An-selmo chi teniat a mugere a una segunda Pòrtzia, e disigiaiat de si bìdere cun issu pro tzelebrare sos duos sa fàula e sa beridade prus dissimulada chi mai si poderet immaginare.

Leonella aiat leadu, comente amus naradu, su sàmbene a sa mere, chi non fiat prus de cuddu chi fiat bastadu pro acreditare su mintzìdiu suo, e sabunende cun unu pagu de binu sa ferta, si dd’aiat acapiada su mègius chi aiat pòdidu, narende tales arresonos in s’ìnteri chi dda curaiat chi mancari no aerent protzèdidu àteras bastarent a fàghere crèere a Anselmo chi teniat in Camilla unu si-mulacru de s’onestade.

Si fiant unidas a sas paràulas de Leonella àteras de Camilla, mutende·si covarda e de pagu ànimos, ca ddi fiant mancadu pròpiu cando nde depiat tènnere pro si leare sa vida, chi tantu aborresiat. Pediat cussìgiu a sa donzella si daret contu o nono de totu cuddu fatu a s’isposu istimadu; e issa dd’aiat naradu a non si ddu nàrrere ca ddu diat pònnere in òbligu de si vendicare de Lotario chi non po-diat èssere sena arriscu meda suo e chi sa bona fèmina fiat obligada a non dare ocasione a su maridu a chi brigaret ma a ddi leare totu sas chi esseret possìbile.

Aiat rispostu Camilla chi ddi pariat bene meda su pàrrere suo e chi issa dda diat pònnere in fatu; ma in ogna modu cumbeniat chircare ite nàrrere a Anselmo de sa càusa de cudda ferta, chi issu

Page 366: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

366

Don Chisciote de sa Màntzia

non podiat lassare de bìdere; a su chi Leonella rispondiat ca issa, nemmancu in brulla no ischiat nàrrere fàulas.

– E deo sorre – aiat torradu Camilla –, ite tèngio de ischire chi non m’apo a atrivire a forgiare ne a sustènnere una fàula si mi esseret in issu sa vida? E si est chi no tenimus de ischire dare essida a custu mègius diat èssere a ddi nàrrere sa beridade nuda, chi non chi nos alcantzet in contu de fàula.

– Non tèngias penas segnora; dae inoghe a cras – aiat rispostu Leonella – deo apo a pensare ite ddi nàrrere, e chissai chi pro èssere sa ferta in ue est, dd’as a pòdere ammuntare sena chi issu dda bidat, e su chelu at a èssere serbidu de favorire a sos pensamentos nostros de gasi giustos e de gasi onorados. Sussega·ti, segnora mea, e chirca de sussegare s’alteratzione tua ca su segnore meu non t’agatet ispra-mada, e su prus lassa·ddu a càrrigu meu, e a su de Deus chi semper acudit a sos bonos disìgios.

Atentu meda fiat istadu Anselmo a ascurtare e a bìdere rapresen-tende sa tragèdia de sa morte de s’onore suo; chi cun tales istranos e eficatzes afetos dd’aiant rapresentada sos personàgios de issa, chi pa-riat ca si fiant trasformados in sa matessi beridade de su chi finghiant. Disigiaiat meda sa note, e su tènnere logu pro essire dae domo, e andare a si bìdere cun su bonu amigu Lotario, congratulende·si cun issu de sa margherita pretziosa chi aiat agatadu in su disingannu de sa bonesa de s’isposa. Aiant tentu coidadu sas duas de ddi dare logu e comodidade de essire e issu sena dda pèrdere fiat essidu e luego fiat andadu a chircare a Lotario; chi agatadu non si podet bonamente contare sos abratzos chi dd’aiat dadu, sas cosas chi de su cuntentu suo dd’aiat naradu, sos bàntidos chi aiat dadu a Camilla. Totu chi aiat ascurtadu Lotario sena pòdere dare mustras de peruna allegria, ca si ddi rapresentaiat a sa memòria cantu ingannadu fiat s’amigu suo, e cantu ingiustamente issu dd’agraviaiat. E mancari Anselmo bidiat ca Lotario non s’allegraiat, creiat de èssere sa càusa pro àere lassadu a Camilla ferta e èssere istadu issu sa càusa; e ei, intre àteros arresonos dd’aiat naradu de non tenneret pena de su fatu de Camilla, ca sena duda sa ferta fiat ligera ca abarraiant de acordu de dda cuare a issu; e chi segundu custu non ddo’aiat de ite tìmere ma chi dae in ie in dae

Page 367: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

367

Miguel de Cervantes

in antis si godiret e allegraret cun issu, ca pro s’indùstria sua e mèdiu issu si bidiat artziadu a sa prus arta ditza chi podiat mai disigiare e cheriat chi no esserent àteros sos intratenimentos chi a fàghere versos in alabantza de Camilla chi dda fagherent eterna in sa memòria de sos sèculos benidores. Lotario aiat bantadu sa bona detzisione sua e aiat naradu ca issu pro parte sua diat agiuare a fraigare custu tantu illustre edifìtziu.

Cun custu Anselmo fiat abarradu s’òmine prus cun gustu in-gannadu chi ddoe podet àere in su mundu: issu etotu aiat leadu pro manu a domo creende ca leaiat s’aina de sa glòria sua totu sa per-ditzione de sa fama sua. Dd’aiat retzidu Camilla cun fatze a su chi pariat torta mancari cun ànima risulana. Fiat duradu custu ingannu carchi die finas a cando a pustis de pagos meses sa Fortuna aiat mo-liadu sa roda e fiat essida a pìgiu sa malesa cun tantu artifìtziu finas a tantu cuada, e a Anselmo ddi fiat costada sa vida sa curiosidade sua impertinente.”

Page 368: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

368

cAPÌtulu XXXV

In ue finit sa novella de su Curiosu impertinente

Pagu prus abarraiat de lèghere de sa novella cando dae s’aposented-du dae ue fiat pasende don Chisciote fiat essidu Sancho Panza totu avolotadu narende a boghes: – Acudide segnores, prestu e sucurride a su mere meu, chi est imboligadu in sa prus brigada e trobeada batàllia chi sos ogros meos ant bidu. Bivet Deus ca at dadu un’isto-cada a su gigante inimigu de sa segnora printzipessa Micomicona chi dd’at segadu sa conca pilu a pilu, comente chi esseret unu napu.

– Ite naras frade? – aiat naradu su preìderu lassende de lèghere su chi de sa novella abarraiat. – Istades in bois, Sancho? Comente diàulu podet èssere custu chi narades, istende su gigante duamìgia legas dae inoghe?

In custu aiant intèndidu unu sonu mannu in s’aposentu, e chi don Chisciote naraiat a boghes: – Lea ladrone, malandrinu fellone; chi inoghe ti tèngio, e non t’at a bàlere s’iscimitarra tua!

E pariat chi daiat istocadas mannas a sos muros. E aiat naradu Sancho: – Non si depent firmare a ascurtare ma intrade a finire sa pelea o a agiuare a su mere meu; mancari non ddo’at a àere prus bisòngiu, ca sena duda peruna su gigante est giai mortu e dende contu a Deus de sa vida sua mala e colada; ca apo bidu currende su sàmbene a terra e sa conca segada e ruta a un’ala chi est manna cantu un’udre de binu.

– Chi mi ochiant – aiat naradu issara su pasaderi – si don Chi-sciote, o don diàulu, no at dadu peruna istocada a calicunu de sas udres de binu nieddu chi in sa cabitzera sua fiant prenos, e su binu derramadu depet èssere su chi paret sàmbene a custu bonòmine.

E cun custu fiat intradu a s’aposentu e totus in fatu suo e aiant agatadu a don Chisciote in su prus istranu bestire de su mundu. Fiat in camisa, chi non fiat de gasi cumprida chi in dae in antis

Page 369: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

369

Miguel de Cervantes

dd’acabbaret de ammuntare sas cossas, e dae segus teniat seis pòd-dighes de mancu; sas ancas fiant longas e làngias meda prena de pilos e non nudda netas; giughiat in conca una careta ruja, unta, chi fiat de su pasaderi; in su bratzu mancu giughiat imboddigada sa manta de su letu, chi teniat a ogru Sancho e issu ischiat bene pro ite; e in sa destra isbainada s’ispada chi daiat istocadas a ogna logu narende paràulas comente chi de a beru esseret peleende cun carchi gigante. E est su bonu ca non giughiat sos ogros abertos ca fiat dormende e bisende chi fiat in batàllia cun su gigante; chi fiat de gasi intensa s’immaginatzione de sa ventura chi fiat pro finire chi dd’aiat fatu bisare chi giai fiat lòmpidu a su regnu de Micomicón, e chi giai fiat in pelea cun s’inimigu. E aiat dadu tantas istocadas a sas udres creende chi ddas daiat a su gigante chi totu s’aposentu fiat prenu de binu. E bidu dae su pasaderi aiat leadu tantu arrennegu chi aiat atacadu contra a don Chisciote e a pùngiu serradu dd’aiat cumintzadu a dare tantos corpos chi si Cardenio e su preìderu non si ddu learent issu diat acabbaret sa gherra de su gigante; e cun totu cussu non si nd’ischidaiat su pòveru cavalieri bassu chi su barbieri aiat batidu unu calderone mannu de abba frita dae su putzu e si dd’aiat ghetadu pro totu sa persone de corpu e de gasi si nde fiat ischidadu don Chisciote; ma non cun tantu acordu chi ghetaret de bìdere sa manera chi fiat.

Dorotea chi aiat bidu comente fiat bestidu curtzu e sutile, no aiat chertu intrare a bìdere sa batàllia de s’agiudante suo e de su contràriu.

Fiat Sancho chirchende sa conca de su gigante totu in terra e sigomente no dd’agataiat aiat naradu: – Già deo isco ca totu su de custa domo est incantamentu; ca s’àtera borta in custu matessi logu in ue como m’agato m’ant dadu mossos meda e corpos sena ischire chie mi ddos daiat e mai apo pòdidu bìdere a nemos; e como no aparit inoghe custa conca chi apo bidu seghende cun custos ogros e su sàmbene curriat pro sa persone comente de una bena.

– Ite sàmbene e ite bena naras inimigu de Deus e de sos santos? – aiat naradu su pasaderi. – Non bides ladrone chi su sàmbene e sa bena no est àtera cosa de custas udres chi inoghe sunt istampados e

Page 370: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

370

Don Chisciote de sa Màntzia

su binu nieddu chi nadat in custu aposentu chi nadende bida deo s’ànima in sos infernos de chie ddos at istampados?

– No isco nudda, – aiat rispostu Sancho – petzi isco ca apo a bènnere a èssere tantu disditzadu chi pro no agatare custa conca si m’at de disfàghere sa contea mea comente su sale in s’abba.

E fiat Sancho peus ischidu chi non su mere dormidu: tale ddu teniant sas promitas chi su mere dd’aiat fatu. Su pasaderi si disispe-raiat de bìdere sa flemma de s’iscudieri e su malefìtziu de su mere, e giuraiat ca non depiat èssere comente sa borta colada, chi si nche fiant andados sena pagare e chi como non ddis depiant bàlere sos privilìgios de sa cavalleria sua pro lassare de pagare s’unu e s’àteru finas su chi poderent costare sas petzas chi ddo’aiat de pònnere a sas udres segados.

Su preìderu giughiat a don Chisciote a manu aghentzada chi creende ca fiat finida s’aventura e chi fiat in dae in antis de sa printzipessa Micomicona si fiat inghenugradu in dae in antis de su preìderu, narende: – Bene podet sa mannesa bostra arta e famada segnoria bìvere dae oe prus segura chi ddi potzat fàghere male custa male nàschida creadura; e deo puru, dae oe prus, so lìberu de sa paràula chi bos apo dadu ca cun s’agiudu de s’artu Deus e cun su fa-vore de cudda chi deo bivo e respiro, de gasi bene dd’apo cumpridu.

– No dd’apo naradu deo? – aiat naradu intendende custu San-cho. – Ei chi non fia deo imbriagu: mirade si tenet postu giai in sale su mere a su gigante! Seguros sunt sos boes: sa contea mea est perfeta!

E chie non si fiat postu a rìere cun sos machines de cuddos duos, mere e tzeracu? Riiant totus francu su pasaderi, chi si daiat a Lutziferru; ma a sa fine tantu aiant fatu su barbieri, Cardenio e su preìderu chi cun non pagu traballu nch’aiant leadu a su letu a don Chisciote chi si fiat dormidu e fiant essidos a su portale de sa locan-da a consolare a Sancho Panza de no àere agatadu sa conca de su gigante; finas si prus aiant tentu de fàghere a placare su pasaderi, chi fiat disisperadu pro sa morte repentina de sas udres. E sa pasadera naraiat a boghe e gridu: – A malu puntu e a onore menguadu est intradu in domo mea custu cavalieri errante, chi mai sos ogros meos

Page 371: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

371

Miguel de Cervantes

dd’aerent bidu, chi tantu caru mi costat. Sa borta colada si nch’est andadu cun su costu de una note, de chena, letu, pàgia e òrgiu, pro issu e pro s’iscuderi, e unu runtzinu e unu molente, narende ca fiat cavalieri aventureri, chi mala ventura dd’aiat dadu Deus, a issu e a cantos aventureris ddoe sunt in su mundu, e chi pro custu non fiat obligadu a pagare nudda, chi de gasi fiat iscritu in sos tìtulos de sa cavalleria errantesca. E como, pro su respetu suo, est bènnidu custu àteru segnore e si nch’at leadu sa coa mea, e mi dd’at torrada cun prus de duos cuartos de dannu, totu ispilida ca non podet serbire a ite dda cheret maridu meu. E pro fine e acabbu de totu, a mi segare sas udres e a mi derramare su binu, chi derramadu bida su sàmbene suo. Ca non si penset ca pro sos ossos de babbu meu e pro su sècu-lu de mama, si non mi ddu depent pagare unu cuartu a subra de s’àteru, o non mi dia mutire deo comente mi muto, nen dia èssere fìgia de chie so!

Custos e àteros arresonos tales naraiat sa pasadera totu arrenne-gada, e dd’agiuaiat sa bona tzeraca Maritornes. Sa fìgia fiat calliada, e dae cando in cando risitaiat. Su preìderu dd’aiat sussegadu totu, promitende·ddi de ddi soddisfàghere sa pèrdida su mègius chi po-deret, de gasi de sas udres comente de su binu, e mescamente de sa mèngua de sa coa, chi tanta cura faghiant. Dorotea aiat consoladu a Sancho Panza narende·ddi ca ogna borta chi parreret chi àere ista-du beridade chi su mere aeret isconcadu su gigante ddi promitiat bidende·si patzìfica in su regnu suo de ddi dare sa mègius contea chi in ie ddoe esseret. Si fiat consoladu cun custu Sancho e aiat as-seguradu a sa printzipessa chi tenneret pro seguru chi issu aiat bidu sa conca de su gigante e chi pro prus signales teniat una barba chi ddi lompiat a chintzu; e chi si non pariat fiat ca totu cantu chi in cudda domo colaiat fiat pro mèdiu de incantamentu, comente issu dd’aiat provadu un’àtera bostra chi si fiat firmadu in ie. Dorotea aiat naradu chi de gasi ddu creiat e chi non tenneret pena; chi totu si diat fàghere bene e diat capitare a pedire de buca.

Sussegados totus su preìderu aiat chertu acabbare de lèghere sa novella, ca aiat bidu ca mancaiat pagu. Cardenio, Dorotea e totu sos àteros dd’aiant pedidu de dda finire. Issu, chi a totus aiat chertu

Page 372: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

372

Don Chisciote de sa Màntzia

dare gustu e pro su chi teniat de dda lèghere aiat sigidu su contu, chi de gasi naraiat: “Est capitadu chi pro sa soddisfatzione chi An-selmo teniat de sa bonesa de Camilla, biviat una vida cuntenta e discoidada e Camilla de indùstria faghiat fatze mala a Lotario pro ca Anselmo intenderet a s’imbesse de sa volontade chi teniat; e pro prus cunfirma de su fatu, aiat pedidu lissèntzia Lotario pro non bènnere a domo sua, ca crara si mustraiat su fastizu chi cun sa vista sua Camilla retziat; ma s’ingannadu Anselmo dd’aiat naradu chi de peruna manera de gasi fagheret; e de custa manera pro milli mane-ras fiat Anselmo su fabricadore de su disonore suo creende ca ddu fiat de gustu suo.

In custu su gustu chi teniat Leonella de si bìdere cualificada e notada cun sos amores suos fiat lòmpida a tantu chi sena abbaidare a àtera cosa andaiat in fatu suo a brìllia isorta, fidada chi sa mere dd’ammuntaiat e finas dd’avertiat de modu chi cun pagu timòria dda poderet pònnere in esecutzione.

In fines unu note aiat intèndidu Anselmo passos in s’aposentu de Leonella e cherende intrare a bìdere chie ddos daiat aiat intèndi-du chi ddi firmaiant sa ghenna, cosa chi dd’aiat postu prus volon-tade a dd’abèrrere; e tanta fortza aiat fatu chi dd’aiat aberta e fiat intradu a intro a tempus chi aiat bidu chi un’òmine saddiaiat dae sa fenestra a carrera; e acudende lestru a ddu sighire o connòschere no aiat pòdidu lograre nen s’unu nen s’àteru, ca Leonella si fiat apressa-da cun issu narende·ddi: – Sussega·ti segnore meu e non t’avolotes nen sigas a su chi dae inoghe est saddiadu; est cosa mea e tantu ca est s’isposu meu.

Non dd’aiat chertu crèere Anselmo; antis, tzurpu de arrennegu, aiat bogadu sa daga e aiat chertu fèrrere a Leonella narende·ddi a nàrrere sa beridade; si nono, chi dda diat ochìere. Issa, timende, sena ischire su chi si naraiat dd’aiat naradu: – Non m’ochias segnore chi deo t’apo a nàrrere cosas de prus importàntzia de sas chi podes immaginare.

– Nara·ddas luego – aiat naradu Anselmo –; si nono, morta ses. – Pro como at a èssere impossìbile – aiat naradu Leonella –, de

cantu so turbada; lassa·mi finas a cras ca issara as a ischire de me su

Page 373: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

373

Miguel de Cervantes

chi t’at a ispantare; e ista seguru chi su chi est saddiadu dae custa fenestra est unu pitzocu de custa tzitade chi m’at dadu sa manu de èssere isposu meu.

Si fiat sussegadu cun custu Anselmo e aiat chertu isetare su tèr-minu chi si ddi pediat, ca non pensaiat de intèndere cosa chi contra a Camilla esseret, pro èssere de sa bonesa sua tantu soddisfatu e seguru, e de gasi fiat essidu dae s’aposentu e aiat lassadu serrada in issu a Leonella, narende·ddi chi dae in ie non diat essire bassu chi ddi narreret su chi ddi teniat de nàrrere.

Fiat andadu poscas a bìdere a Camilla e a ddi nàrrere comente dd’aiat naradu totu cuddu chi cun sa donzella ddi fiat coladu, e sa paràula chi dd’aiat dadu de ddi nàrrere cosas mannas e de impor-tàntzia. Si si fiat turbada Camilla o nono non ddo’at pro ite ddu nàrrere, ca fiat tantu sa timòria chi aiat leadu creende de a beru e fiat de crèere ca Leonella teniat de nàrrere a Anselmo totu chi chi ischiat de sa pagu fide chi no aiat tentu ànimos de isetare si su suspetu suo essiat farsu o nono, e cuddu note etotu cando ddi pariat ca Anselmo dormiat aiat unidu sas mègius prendas chi teniat e carchi dinari e sena de èssere dae nemos intèndida fiat essida dae domo e fiat anda-da a sa de Lotario chi dd’aiat contadu su chi fiat capitende e dd’aiat pedidu chi dda ponneret in coberu o chi s’ausentarent sos duos a ue de Anselmo poderent istare seguros. Sa confusione chi Camilla aiat postu a Lotario fiat tale chi no dd’ischiat torrare paràula nemmancu ischiat detzìdere ite fàghere.

A sa fine aiat cuncordadu de leare a Camilla a unu monastèriu in ue fiat priorissa una sorre sua. Aiat atzetadu Camilla e cun sa lestresa chi su casu pediat dd’aiat leada Lotario e dd’aiat lassada in su monastèriu e issu etotu si fiat ausentadu luego dae sa tzitade sena nàrrere a nemos de s’ausèntzia sua.

Cando fiat arbèschidu sena ghetare de bìdere Anselmo chi Ca-milla mancaiat de su ladu suo cun su disìgiu chi teniat de ischire su chi Leonella ddi cheriat nàrrere si fiat pesadu e fiat andadu a ue dd’aiat lassada inserrada. Aiat abertu e fiat intrada a s’aposentu, ma non ddo’aiat agatadu a Leonella; petzi aiat agatadu unos lentzolos annodados a sa fenestra, indìtziu e signale ca dae in ie si fiat apicada

Page 374: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

374

Don Chisciote de sa Màntzia

e andada. Fiat torradu luego totu tristu a si ddu nàrrere a Camilla e no agatende·dda in su letu ne in totu sa domo, fiat abarradu aum-bradu. Aiat pregontadu a sos tzeracos de domo de issa; ma nemos dd’aiat ischidu dare resone de su chi pregontaiat.

Fiat capitadu pro casu andende a chircare a Camilla chi aiat bidu sas càssias abertos e chi dae issos mancaiant su prus de sas prendas e cun custu aiat finidu de rùere in su contu de sa disgràtzia sua e chi non fiat Leonella sa càusa de s’isventura sua. E de gasi comente istaiat, sena finire de si bestire tristu e pensamentosu fiat andadu a dare contu de sa disditza sua a s’amigu Lotario. Ma cando no dd’aiat agatadu e sos tzeracos dd’aiant naradu ca cuddu note fiat mancadu dae domo, e aiat leadu cun issu totu su dinari chi teniat, pensaiat de pèrdere su sentidu. E pro finire de concruire cun totu torrende a domo sua no aiat agatadu in issa perunu de cantos tzera-cos e tzeracas teniat ma sa domo deserta e sola.

No ischiat ite pensare, ite nàrrere, ne ite fàghere e a pagu a pagu si nche fiat perdende su sentidu. Si cuntemplaiat e s’abbaidaiat in unu momentu sena mugere sena amigu e sena tzeracos disampara-du a pàrrere suo, de su chelu chi dd’ammuntaiat e mescamente sena onore ca in sa falta de Camilla aiat bidu sa perditzione sua.

Aiat detzìdidu a sa fine a pustis de una iscuta manna de andare a sa bidda de s’amigu in ue fiat istadu cando aiat dadu logu a chi si machinaret totu cudda isventura. Aiat serradu sas ghennas de domo sua, fiat sètzidu a caddu e cun àlidu dismajadu si fiat postu in cami-nu; e aizu aiat caminadu sa metade acorradu dae sos pensamentos ddi fiat fortzosu a calare e a acapiare su caddu a una mata chi a su truncu si fiat lassadu rùere dende tiernos e dolorosos suspiros e in ie fiat istadu finas a cando casi fiat iscurighende; e a cudda ora aiat bidu ca beniat un’òmine a caddu dae sa tzitade e a pustis de dd’àe-re saludadu dd’aiat pregontadu ite novas ddo’aiat in Florèntzia. Su tzitadinu aiat rispostu: – Sas prus istranas chi dae dies meda si sunt intèndidas in issa; ca si narat in pùblicu ca Lotario, cuddu amigu mannu de don Anselmo su ricu, chi biviat in Santu Giuanne, s’at leadu custu note a Camilla mugere de Anselmo, chi mancu issu s’agatat. Totu custu at naradu una tzeraca de Camilla chi eris note

Page 375: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

375

Miguel de Cervantes

dd’at agatada su guvernadore apicada a unu lentzolu dae sa fenestra de domo de Anselmo. In efeti no isco puntualmente comente est andadu su negòtziu; petzi isco ca totu sa tzitade est ispantada de custu fatu, ca non si podiat isetare tale fatu dae sa meda e familiare amighèntzia de sos duos, chi narant ca est tanta chi ddis naraiant sos duos amigos.

– S’ischit pro ventura – aiat naradu Anselmo –, su caminu chi ant fatu Lotario e Camilla?

– Mancu in pensamentu, – aiat naradu su tzitadinu – mancari su guvernadore at usadu diligèntzia meda a ddos chircare.

– Bage cun Deus segnore – aiat naradu Anselmo.– Cun Issu abarrade – aiat rispostu su tzitadinu, e si nche fiat

andadu.Cun tantas novas disditzadas agiumai fiat lòmpidu Anselmo

non de pèrdere su sentidu ma de finire sa vida. Si nde fiat pesadu comente aiat pòdidu e fiat lòmpidu a domo de s’amigu chi galu no ischiat sa disgràtzia sua; ma comente dd’aiat bidu lompende grogu, consumadu e sicu, aiat cumprèndidu chi de carchi male grave fiat fadigadu.

Aiat pedidu luego Anselmo de dd’acostarent e chi darent cosa de iscrìere. Aiant fatu de gasi e dd’aiant lassadu acostadu e solu, ca de gasi issu aiat chertu e finas chi ddi serrarent sa ghenna. Bidende·si duncas solu aiat cumintzadu a carrigare tantu s’immaginatzione de sa disventura sua chi craramente aiat connotu ca ddi fiat finende sa vida; e de gasi aiat ordinadu de dare nova de sa càusa de s’istrana morte sua; e cumintzende a iscrìere in antis de finire de pònnere totu su chi cheriat, ddi fiat mancadu s’àlidu e aiat lassadu sa vida in sas manos de su dolore chi dd’aiat causadu sa curiosidade sua impertinente. Bidende su mere de domo chi fiat giai tardu e chi Anselmo non mutiat aiat detzìdidu de intrare a ischire si fiat me-giorende s’indispositzione e dd’aiat agatadu istèrridu a buca a terra sa metade de su corpus in su letu e s’àtera metade a subra de su bufete subra chi fiat cun su pabiru iscritu e abertu e issu teniat galu sa pinna in manu. Si ddi fiat acostadu su mere aende·ddu mutidu in antis e tochende·ddi pro sa manu bidende ca no ddu rispondiat,

Page 376: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

376

Don Chisciote de sa Màntzia

e agatende·ddu fritu aiat bidu ca fiat mortu. Si fiat ispantadu e an-gustiadu de manna manera e aiat mutidu gente de domo pro chi biderent sa disgràtzia a Anselmo capitada e a sa fine aiat lèghidu su pabiru chi aiat connotu ca dd’aiat iscritu issu etotu chi cunte-niat custos arresonos: «Unu disìgiu tontu e impertinente m’at leadu sa vida. Si sas novas de sa morte mea lomperent a sas origras de Camilla iscat ca deo dda perdono ca non fiat issa obligada a fàghere miràculos nen deo teniat netzessidade de chèrrere chi issa ddos fagheret; e sigomen-te deo so istadu su fabricadore de su disonore meu non ddo’at pro ite...».

Finas a inoghe aiat iscritu Anselmo pro chi aiant pòdidu bìdere chi in cuddu puntu sena pòdere finire s’arresonu ddi fiat finida sa vida. Sa die in fatu aiat dadu avisu s’amigu suo a sos parentes de Anselmo de sa morte sua, chi giai ischiant sa disgràtzia sua, e su mo-nastèriu in ue Camilla fiat belle a puntu de acumpangiare a s’isposu in cuddu biàgiu fortzosu non pro sas novas de su mortu isposu ma pro sas chi aiat ischidu de s’ausente amigu. Si narat ca mancari si fiat bida viuda no aiat chertu essire dae su monastèriu nen prus pagu fàghere professione de mòngia bassu chi non de a in ie a dies meda ddi fiant lòmpidas novas ca Lotario fiat mortu in una batàllia chi in cuddu tempus aiat fatu monsiur de Lautrec a su Gran Capitan Gonzalo Fernández de Córdoba in su regnu de Nàpoli in ue fiat andadu a parare su tardu pentidu amigu; chi ischidu dae Camilla aiat fatu professione e aiat finidu in pagas dies sa vida a sas rigurosas manos de tristuras e malinconias. Custa fiat sa fine chi aiant tentu totus nàschidu dae unu tantu disatinadu printzìpiu.”

– Bene – aiat naradu su preìderu – mi paret custa novella; ma non mi potzo cumbìnchere ca custu siat beridade e si est fintu at fintu male s’autore ca non si podet immaginare chi ddoe siat ma-ridu de gasi tontu chi chèrgiat fàghere tantu costosa esperièntzia comente Anselmo. Si custu casu si ponneret intre unu galanu e una dama, si poderet leare; ma intre maridu e mugere, carchi cosa tenet de impossìbile; e in su chi tocat su modu de ddu contare non m’i-scuntentat.

Page 377: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

377

cAPÌtulu XXXVi

Chi tratat de sa brava e impressionante batàllia chi don Chi-sciote aiat tentu cun unas udres de binu nieddu, cun àteros fatos istranos chi fiant capitados in sa locanda

Istende in custu, su pasaderi chi fiat a sa ghenna de sa locanda aiat naradu: – Custa chi benit est una bella tropa de istràngios: si parant inoghe, gaudeamus tenimus.

– Ite gente est? – aiat naradu Cardenio.– Bator òmines – aiat rispostu su pasaderi – benint a caddu a sa

zineta cun lantzas e iscudos e totus cun fatzolas nieddas, e paris cun issos benit una fèmina bestida de biancu in unu seddone, issa puru a fatze ammuntada e àteros duos tzeracos a pee.

– Sunt acanta? – aiat pregontadu su preìderu.– De gasi acanta – aiat rispostu su pasaderi –, chi giai lompent.Intendende custu Dorotea s’aiat ammuntadu sa fatze e Carde-

nio fiat intradu a s’aposentu de don Chisciote e belle no aiant tentu logu pro custu cando fiant intrados a sa locanda totu sos chi aiat na-radu su pasaderi; e calende sos bator dae caddu chi de modu meda e dispositzione gentile fiant andados a nde calare a sa mugere chi fiat in se seddone; e leende·dda unu de issos in bratzos dd’aiat sètzida in una cadrea chi fiat a s’intrada de s’aposentu in ue Cardenio si fiat cuadu. In totu custu tempus, ne issa ne issos s’aiant leadu sas fatzolas ne faeddadu paràula peruna; petzi setzende·si in sa cadrea sa fèmina aiat fatu unu suspiru profundu, e aiat lassadu rùere sos bratzos comente persone malàida e dismajada. Sos tzeracos a pee aiant leadu sos caddos a sas istallas.

Bidende custu, su preìderu, disigiosu de ischire ite gente fiat cudda chi cun tale àbitu e tale silèntziu fiat, fiat andadu a ue sos tze-racos e a uno dd’aiat pregontadu su chi giai disigiaiat; e issu dd’aiat rispostu: – Perdèula segnore deo non bos apo a ischire nàrrere ite

Page 378: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

378

Don Chisciote de sa Màntzia

gente est custa; isco ebbia ca si mustrat èssere printzipale meda, me-scamente cuddu chi fiat andadu a leare in bratzos a cudda segnora chi ais bidu; e custu ddu naro ca totu sos àteros ddi tenent rispetu, e non si faghet àtera cosa prus de sa chi issu òrdinat e cumandat.

– E sa segnora chie est? – aiat pregontadu su preìderu.– Mancu cussu isco nàrrere – aiat rispostu su tzeracu –, ca in

totu su caminu no dd’apo bidu sa fatze; suspirare ei dd’apo intèn-dida bortas meda e dare unos tzùnchios chi paret chi cun ognunu de issos cheret dare s’ànima. E no est de meravilliare chi no iscamus prus de su chi amus naradu ca su cumpàngiu meu e deo no est prus de duas dies chi ddos acumpangiamus; ca aende·ddos atzapados in su caminu nos ant pedidu e cumbintu de bennerent cun issos finas a Andalusia, oferende·si a ddu pagare bene meda.

– E ais intèndidu numenende a calicunu de issos? – aiat pre-gontadu su preìderu.

– Nono, de seguru – aiat rispostu su tzeracu –, ca totus cami-nant cun tantu silèntziu chi est meravìllia; ca non s’intendet intre issos àtera cosa chi sos suspiros e tzaculidas de sa pòvera segnora, chi nos movent a làstima; e sena duda tenimus crèidu ca issa andat fortzada a ue si siat chi andet; e segundu su chi si podet cumprèn-dere dae s’àbitu issa est mòngia o andat a ddu èssere, chi est su prus seguru, e forsis ca no ddi depet nàschere de volontade su mòngiu andat trista comente paret.

– Totu podet èssere – aiat naradu su preìderu.E lassende·ddos si fiat furriadu a ue fiat Dorotea; chi, sigomente

aiat intèndidu suspirende a sa cuguddada, mòvida dae cumpassione naturale si ddi fiat acostada e dd’aiat naradu: – Ite male sentides segnora mea? Mirade si est calicunu chi sas fèminas solent tènnere usu e esperièntzia de ddi curare ca dae parte mea bos ofèrgio una bona volontade de bos serbire.

A totu custu calliaiat sa segnora lastimada e mancari Dorotea fiat torrada cun majores ofertas galu s’istaiat in su silèntziu suo bas-su chi fiat lòmpidu su cavalieri cuguddadu chi aiat naradu a su tze-racu chi sos àteros ubbidiant e aiat naradu a Dorotea: – Non bos istracheis segnora de ofèrrere nudda a custa fèmina ca tenet pro co-

Page 379: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

379

Miguel de Cervantes

stumàntzia de no gradire cosa chi pro issa si faghet nen chircheis chi bos rispondat si non cherides intèndere carchi fàula dae buca sua.

– Mai dd’apo narada, – aiat naradu issara sa chi finas a issara fiat istada calliada – antis pro èssere de gasi bera e de gasi sena tras-sas de fàulas mi bido como in custa isventura; e de custu bois etotu chèrgio chi siais testimòngiu ca sa pura beridade mea bos faghet a bois èssere farsu e faulàrgiu.

Aiat intèndidu custos arresonos Cardenio bene craros e distin-tos comente chie fiat de gasi acanta de chie ddas naraiat ca petzi sa ghenna de s’aposentu de don Chisciote fiat in mesu; e de gasi co-mente ddos aiat intèndidu dende una boghe manna aiat naradu: – Deus meu! It’est su chi intendo? Ite boghe est custa chi est lòmpida a sas origras meas?

Aiat furriadu sa conca a custos gridos cudda segnora, totu ispra-mada, e non bidende chi ddas daiat si fiat pesada e fiat andada a intrare a s’aposentu; e bidu dae su cavalieri dd’aiat firmada sena dda lassare mòvere de unu passu. A issa, cun su turbamentu e disassusse-gu ddi fiat rutu su tafetà chi dd’aiat cuadu sa fatze, e aiat iscobertu una bellesa incumparàbile e una fatze miraculosa mancari iscolorida e aumbrada, ca in sos ogros fiat inghiriende totu sos logos chi lom-piat sa vista, cun tanta fortza chi pariat persone foras de sentidu; chi sos signales suos sena ischire pro ite ddos faghiat aiant postu làstima meda in Dorotea e in sos chi dd’abbaidaiant. Dda teniat su cavalieri aferrada a forte a palas e pro èssere de gasi ocupadu a dda tènnere no aiat pòdidu acudire a si nd’artziare su ciguddu, chi ddi ruiat, co-mente, in efeti, ddi fiat rutu de su totu; e artziende sos ogros Dorotea chi apressada cun sa segnora fiat aiat bidu ca sa chi apressada puru dda teniat fiat s’isposu suo don Fernando; e aizu dd’aiat connotu boghende dae s’ìntimu de sas intragnas unu ahi longu e tristu tristu si fiat lassada rùere de palas dismajada; e a non s’agatare in ie acanta a su barbieri chi dd’aiat regorta in sos bratzos fiat ruta a terra.

Fiat acudidu luego su preìderu a nde ddi leare su cuguddu, pro ddi ghetare abba a fatze, e de gasi comente dd’aiat iscoberta dd’aiat connota don Fernando chi fiat su chi fiat apressadu cun s’àtera e fiat abarradu comente mortu a dda bìdere; ma non ca lassaret cun totu

Page 380: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

380

Don Chisciote de sa Màntzia

custu de tènnere a Luscinda, chi fiat sa chi chircaiat de s’isòrvere dae sos bratzos suos; chi aiat connotu in su suspiru a Cardenio e issu aiat connotu a issa. Aiat intèndidu puru Cardenio su ahi chi aiat dadu Dorotea cando fiat ruta dismajada e creende ca fiat Luscinda sua fiat essidu dae s’aposentu timerosu e su primu chi aiat bidu fiat a don Fernando chi teniat apressada a Luscinda. E puru don Fernando aiat connotu luego a Cardenio e totus tres Luscinda, Cardenio e Dorotea fiant abarrados mudos e suspesos belle sena ischire su chi ddi fiat capitadu.

Calliaiant totus e s’abbaidaiant totus: Dorotea a don Fernan-do, don Fernando a Cardenio, Cardenio a Luscinda e Luscinda a Cardenio. Ma su chi pro primu aiat segadu su silèntziu fiat istada Luscinda faeddende a don Fernando de custa manera: – Lassade·mi segnor don Fernando pro su chi depides a èssere chie seis giai chi pro àteru respetu no ddu fatzais lassade·mi lòmpere a su muru chi deo so èdera, a s’arrimu de chi non m’ant pòdidu istesiare sas im-portunatziones bostras, sas minetzas bostras, sas promitas bostras nen sas dàdivas bostras. Annotade comente su chelu pro caminos disusados e a nois cuados m’at postu a s’isposu meu beru in dae in antis. E bene ischides pro milli costosas esperièntzias chi petzi sa morte esseret bastante pro ddi cantzellare dae sa memòria mea. Siant duncas parte tantu craros disingannos pro chi torreis giai chi non podides fàghere àtera cosa s’amore in verenu sa volontade in dispetu e agabbade·mi cun issu sa vida; chi comente deo dda rendat in dae in antis de su bonu isposu meu, dd’apo a dare pro bene im-preada: chissai cun sa morte mea at a abarrare soddisfatu de sa fide chi dd’apo mantènnidu finas a s’ùrtimu momentu de sa vida.

Fiat in custu mentras torradu Dorotea in se e fiat istada ascur-tende totu sos arresonos chi Luscinda aiat naradu, pro chi fiat bèn-nida in connoschèntzia de chie fiat issa; ca bidende ca don Fernan-do galu no dda lassaiat de sos bratzos, nen rispondiat a sos arresonos suos isfortzende·si su prus chi aiat pòdidu si fiat pesadu e si fiat inghenugradu in pees suos e derramende una cantidade meda de làgrimas bellas e lastimeras, de gasi dd’aiat cumintzadu a nàrrere:

– Si giai no est segnore meu chi sos ogros de custu sole chi in

Page 381: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

381

Miguel de Cervantes

sos bratzos tuos eclissadu tenes ti leant e ofuscant sos de sos ogros tuos, giai as a àere ghetadu de bìdere chi sa chi in pees tuos est inghenugrada est sa sena ventura bassu chi tue chèrgias, e sa di-sditzada Dorotea. Deo so cudda massaja ùmile chi tue pro bonesa o gustu as chertu artziare a s’artesa de si pòdere mutire tua. So sa chi inserrada in sos lìmites de s’onestade at bìvidu vida cuntenta bassu chi a sas boghes de sas importunidades tuas e a su chi paret senti-mentos amorosos e giustos at abertu sas ghennas de su recato suo e t’at intregadu sas craes de sa libertade sua, dàdiva dae te tantu male gradida chi ddu mustrat bene craru àere istadu fortzosu a m’agatare in su logu in ue m’agatas e bìdere deo a tie de sa manera chi ti bido. Ma cun totu custu non dia chèrrere chi rueret in s’immaginatzione tua pensare chi so bènnidu inoghe cun passos de su disonore meu aende·mi batidu petzi sos de su dolore e sentimentu de mi bìdere dae te ismentigada. Tue as chertu chi deo essere tua e dd’as chertu de manera chi mancari como chèrgias chi no ddu sia no at a èssere possìbile chi tue lasses de èssere meu. Mira segnore meu ca podet èssere ricumpensa a s’ermosura e nobiltade pro chi mi lassas volon-tade incumparàbile chi ti tèngio. Tue non podes èssere de s’ermosa Luscinda ca ses meu ne issa podet èssere tua ca est de Cardenio; e prus fàtzile t’at a èssere si in issu t’abbàidas abacare sa volontade tua a chèrrere a chie ti adorat chi no incaminare sa chi t’aborresset a chie bene ti chèrgiat. Tue as sollitzitadu su discòidu meu, tue as pregadu a s’interesa mea, tue no as ignoradu sa calidade mea, tue ischis bene de sa manera chi mi so intregada a totu sa volontade tua: non t’abarrat logu ne acollida de ti mutire a ingannu. E si cu-stu est de gasi comente ddu est, e tue ses de gasi cristianu comente cavalieri pro ite tantos inghìrios istentas de mi fàghere venturosa in sos fines comente m’as fatu in sos printzìpios? E si non mi cheres pro sa chi so chi so s’isposa tua legìtima e berdadera chere·mi nessi e ammite·mi comente iscraa tua; chi comente deo iste in podere tuo m’apo a tènnere pro ditzosa e bene afortunada. Non permitas lassende·mi e disamparende·mi chi si fatzant e giuntent pistigiones in disonore meu; non dias de gasi mala betzesa a babbu e mama ca no ddu meressent sos servìtzios leales chi comente bonos vassallos

Page 382: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

382

Don Chisciote de sa Màntzia

a sos tuos semper ant fatu. E si ti paret chi tenes de annichilire su sàmbene tuo pro dd’ammisturare cun su meu cunsìdera chi pagu o peruna nobiltade ddo’at in su mundu chi no apat curtu pro custu caminu, e chi sa chi si leat de sas fèminas no est sa chi faghet su casu in sas discendèntzias illustres; cantu prus chi sa nobiltade ber-dadera cunsistet in sa virtude e si custa a tie ti faltat neghende·mi su chi giustamente mi depes deo apo a abarrare cun prus bantàgios de nòbiles de sos chi tue tenes. In fines, segnore, su chi a ùrtimu ti naro est chi chèrgias o non chèrgias deo so s’isposa tua; testimòngios sunt sas paràulas tuas, ca non sunt nen depent èssere faulàrgias, si giai est chi ti presas de cuddu chi mi disprètzias, testimòngiu at a èssere sa firma chi as fatu e testimòngiu su chelu chi tue as mutidu a testimòngiu de su chi mi promitias. E cando totu custu manchet sa cussèntzia tua etotu non depet mancare dende boghes calliende in mesu de sas allegrias tuas, torrende pro custa beridade chi t’apo naradu, e turbende sos mègius gustos tuos e cuntentos.

Custos e àteros arresonos aiat naradu sa lastimada Dorotea, cun tantu sentimentu e làgrimas chi sos matessi chi acumpangiaiant a don Fernando e cantos presentes fiant dd’aiant acumpangiada in is-sas. Dd’aiat ascurtada don Fernando sena ddi torrare paràula bassu chi issa aiat dadu fine a sas suas, e printzìpiu a tantos tzùnchios e suspiros chi bene teniat de èssere coro de brunzu su chi cun mustras de tantu dolore non s’inteneriret. Abbaidende·dda fiat Luscinda non prus pagu lastimada de su sentimentu suo chi ispantada de sa discretzione sua meda e bellesa; e mancari cherreret acostare a issa e ddi nàrrere carchi paràula de consolu no dda lassaiant sos bratzos de don Fernando chi istrinta dda teniant. Chi, prenu de confusione e ispantu a pustis de una bona iscuta chi fiat mirende a Dorotea aiat abertu sos bratzos e lassende lìbera a Luscinda aiat naradu: – As bintu, bella Dorotea, as bintu; ca no est possìbile tènnere ànimos pro negare tantas beridades paris.

Cun su dismaju chi Luscinda aiat tentu de gasi comente dd’aiat lassada don Fernando fiat ruende a terra; ma agatende·si Cardenio in ue acanta, chi a palas de don Fernando si fiat postu pro chi no ddu connoscheret, pospostu ogna timòria e aventurende a ogna ar-

Page 383: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

383

Miguel de Cervantes

riscu fiat acudidu a sustènnere a Luscinda e leende·dda intre sos bratzos suos dd’aiat naradu: – Si su chelu piadosu gustat e cheret chi giai tèngias carchi discànsiu leale, firma e bella segnora mea, in peruna parte creo deo chi dd’as a tènnere prus seguru chi in custos bratzos chi como ti retzint, e àteru tempus t’ant retzidu cando sa fortuna at chertu ca ti poderes mutire mea.

A custos arresonos aiat postu Luscinda in Cardenio sos ogros e aende cumintzadu a ddu connòschere in antis pro sa boghe e assegurende·si ca fiat issu pro sa vista casi foras de sentidu e sena tènnere contu a perunu onestu respetu dd’aiat ghetadu sos bratzos a tzugru e giuntende sa fatze sua cun sa de Cardenio dd’aiat naradu:

– Bois ei segnore meu seis su mere berdaderu de custa cautiva bostra mancari prus dd’impidat sa contrària sorte e mancari prus minetzas ddi fatzant a custa vida chi in sa bostra si sustentat.

Istranu ispetàculu fiat custu pro don Fernando e pro totu sos a inghìriu, ispantende·si de tantu non bidu èsitu. Ddi fiat partu a Dorotea chi don Fernando aiat pèrdidu su colore de sa fatze e chi faghiat gestu de si chèrrere vendicare de Cardenio ca dd’aiat bidu incaminende sa manu a dda pònnere a s’ispada; e de gasi comente dd’aiat pensadu cun non bida prestesa si fiat apressadu cun issu a ghenugros basende·si·ddos e tenende·ddos istrintos chi no ddu lassaiat mòvere e sena sessare unu puntu de sas làgrimas suas ddi naraiat: – It’est su chi pensas de fàghere, ùnicu amparu meu, in custu momentu de gasi inaspetadu? Tue tenes in pees tuos a s’isposa tua e sa chi cheres chi ddu sias est in bratzos de su maridu. Mira si t’at a istare bene o t’at a èssere possìbile isfàghere su chi su chelu at fatu o si t’at a cumbènnere chèrrere pesare a ugualare a tie etotu a sa chi, pospostu ogna incunveniente, cunfirmada in sa beridade sua e firmesa in dae in antis de sos ogros tuos tenet sos suos infustos de licore amorosu sa fatze e petus de s’isposu berdaderu. Pro chi Deus est ti prego e pro su chi tue ses ti sùplico chi custu disingannu de gasi notòriu, non de crèschere s’ira tua, dda mènguet de tale manera chi, cun chietude e sussegu, permitas chi custos duos amantes ddi tèngiant sena impedimentu tuo totu su tempus chi su chelu ddi cherreret cuntzèdere e in custu as a mustrare su bonucoro de su pe-

Page 384: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

384

Don Chisciote de sa Màntzia

tus tuo illustre e nòbile e at a bìdere su mundu chi tenet cun tegus prus fortza sa resone chi non s’apetitu.

Mentras chi custu naraiat Dorotea mancari Cardenio teniat apressada a Luscinda non leaiat sos ogros dae don Fernando detzìdi-du a si ddi bideret faghende carchi movimentu in dannu suo chirca-re de si difèndere e ofèndere comente mègius poderet a totu cuddos chi in dannu suo si mustrarent mancari ddi costaret sa vida. Ma issara fiant acudidos sos amigos de don Fernando e su preìderu e su barbieri chi a totus fiant istados presentes sena chi mancaret su bonu Sancho Panza e totus inghiriaiant a don Fernando suplichende·ddu chi tenneret pro bene de abbaidare sas làgrimas de Dorotea e chi essende beridade comente sena duda issos creiant chi ddu fiat su chi in sos arresonos suos aiat naradu chi non permiteret de abarrare defraudada dae sas tantu giustas isperàntzias suas. Chi cunsideraret chi non pro casu comente pariat, ma cun providèntzia particulare de su chelu si fiant totus giuntados in logu in ue prus pagu ognu-nu pensaiat; e chi avertiret – aiat naradu su preìderu – chi petzi sa morte podiat istesiare a Luscinda dae Cardenio; e mancari ddos partzirent filos de carchi ispada issos diant tènnere pro ditzosìssima sa morte, e chi in sos ligàmenes irrimediàbiles fiat summu sentidu fortzende·si e binchende·si a issu etotu mustrare unu petus gene-rosu permitende chi pro sola sa volontade sua sos duos godirent su bene chi su chelu ddis aiat cuntzèdidu: chi ponneret sos ogros puru in sa bellesa de Dorotea e diat bìdere chi pagas o peruna si ddis podiant ugualare, cantu prus a ddi fàghere bantàgiu, e chi giuntaret a s’ermosura sua s’umiltade e s’estremu de s’amore chi ddi teniat e mescamente avertiret chi si si presaiat de cavalieri e de cristianu chi non podiat fàghere àtera cosa chi cumprire sa paràula dada, e chi cumprende·dda diat cumprire cun Deus e diat soddisfàghere a sas gentes discretas chi ischint e connoschent chi est prerogativa de sa bellesa mancari siat in sugetu ùmile comente s’acumpanget cun s’onestade, ddi pòdere pesare e ugualare a cale si siat artesa, sena nota de mèngua dae chi dd’àrtziat e ugualat a issu etotu; e cando si cumprint sas fortes leges de su gustu comente in issu no intervèn-giat pecadu non cheret acusadu su chi ddas rispetat.

Page 385: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

385

Miguel de Cervantes

In efeti a custos arresonos aiant agiuntu totu sos àteros tales e tantos chi su valorosu petus de don Fernando – a sa fine, comente alimentadu cun sàmbene illustre – si fiat abrandadu e si fiat lassadu bìnchere dae sa beridade, chi issu non poderet negare mancari cher-reret; e su signale chi aiat dadu de s’èssere rèndidu e intregadu a su bonu pàrrere chi si dd’aiat propostu fiat de s’abbassare e apressare a Dorotea, narende·ddi: – Pesade·bos·nde segnora mea, ca no est giu-stu chi istet inghenugrada in pees meos sa chi deo tèngio in s’ànima mea, e si finas a como no apo dadu mustras de su chi naro, forsis est istadu pro òrdine de su chelu, pro chi bidende deo in bois sa fide chi mi amades, bos isca istimare in su chi meressides. Su chi bos pedo est chi non mi rinfatzieis su malu tèrminu meu e su discòidu meda meu; ca sa matessi ocasione e fortza chi m’at mòvidu pro pro bos atzetare pro mea, cussa etotu m’at impèllidu pro procurare no èssere bostru. E pro chi custu siat beridade furriade e abbaidade sos ogros de sa giai cuntenta Luscinda e in issos ais a agatare disculpa de totu sos errores meos; e sigomente issa at agatadu e logradu su chi disigiaiat e deo apo agatadu in bois su chi mi cumprit, bivat issa segura e cuntenta longos e ditzosos annos cun su Cardenio suo; chi deo apo a pregare su chelu chi mi ddos lasset bìvere cun Dorotea mea.

E narende custu, dd’aiat torrada a apressare e a giuntare sa fatze sua cun sa sua, cun sentimentu tantu tiernu, chi ddi fiat netzessàriu tènnere contu mannu chi sas làgrimas no acabbarent de dare signa-les indubitàbiles de s’amore e pentimentu suo. No dd’aiant fatu de gasi sas de Luscinda e Cardenio e finas sas de belle totu sos chi fiant in ie; ca aiant cumintzadu a derramare tantas, sos unos de cuntentu suo e sos àteros de s’angenu chi non pariat si no chi carchi grave e malu casu a totus fiat capitadu. Finas Sancho Panza pranghiat, mancari a coa aiat naradu ca non pranghiat issu ma pro bìdere chi Dorotea non fiat comente issu pensaiat sa reina Micomicona, dae chie issu tantos favores isetaiat. Fiat duradu carchi iscuta, paris cun su prantu, s’ispantu in totus, e poscas Cardenio e Luscinda fiant an-dados a s’inghenugrare in dae in antis de don Fernando dende·ddi gràtzias de sa mercede chi ddis aiat fatu, cun tantas corteses resones chi don Fernando no ischiat rispòndere: e de gasi ddos aiat pesados

Page 386: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

386

Don Chisciote de sa Màntzia

e apressados cun mustras de amore meda e de cortesia meda.Aiat pedidu a coa a Dorotea de ddi nàrrere comente fiat bènni-

da a cuddu logu, de gasi a tesu dae su suo. Issa, cun arresonos curtzos e discretos aiat contadu totu su chi in antis aiat contadu a Cardenio, chi fiat pràghidu tantu a don Fernando e a sos chi cun issu fiant chi cherrerent chi duraret su contu prus tempus: tanta fiat sa gràtzia chi Dorotea contaiat sas disaventuras suas. E de gasi comente aiat agabbadu aiat naradu don Fernando su chi in sa tzitade ddi fiat ca-pitadu a pustis chi aiat agatadu su pabiru, in su sinu de Luscinda, in ue decraraiat de èssere isposa de Cardenio e non pòdere èssere sua. Aiat naradu ca dd’aiat chertu ochìere e dd’aiat fatu si babbu e mama sua non si dd’aiant impedidu; e chi de gasi fiat essidu dae domo sua totu isbirgongidu, detzìdidu a si vendicare cun prus comodidade, e chi àteru die aiat ischidu comente Luscinda aiat mancadu dae domo de babbos suos, sena chi nemos ischiret nàrrere a ue fiat andada, e chi in fines a pustis de unos cuantos meses fiat bènnidu a ischire chi fiat in unu monastèriu cun volontade de abarrare in ie totu sa vida, si no dda poderet colare cun Cardenio, e chi de gasi comente dd’aiat ischidu seberende comente cumpangia cuddos tres cavalieris fiat bènnidu a su logu in ue fiat chi no aiat chertu faeddare time-rosu chi ischende ca issu fiat in ie, ddo’aiat de àere prus guàrdia in su monastèriu; e de gasi isetende una die chi sa porteria fiat aberta aiat lassadu sos duos a guàrdia de sa ghenna e issu cun àteru fiant intrados in su monastèriu chirchende a Luscinda chi aiant agatadu in su chiostro faeddende cun una mòngia, e iscostiende·ddos sena ddi dare logu a àteru fiant bènnidos cun issa a unu logu in ue si fiant acomodados de cuddu chi ddoe fiat bisòngiu pro dda batire. Totu cussu aiant pòdidu fàghere a su salvu, pro istare su monastèriu in su sartu unu bonu tretu foras de sa bidda. Aiat naradu ca comente Luscinda si fiat bida in podere suo aiat pèrdidu totu sos sentidos; e chi a pustis de torrada in se, no aiat fatu àtera cosa si non prànghere e suspirare sena faeddare paràula peruna; e chi de gasi acumpangia-dos dae silèntziu e dae làgrimas fiant lòmpidos a cudda locanda, chi pro issu fiat a èssere lòmpidu a su chelu, in ue acabbant e tenet fine totu sas isventuras de sa terra.

Page 387: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

387

cAPÌtulu XXXVii

Chi tratat in ue si sighit s’istòria de s’infanta famada Micomi-cona, cun àteras gratziosas aventuras

Totu custu ascurtaiat Sancho cun non pagu dolore de s’ànima bidende ca si dd’ispariant e andaiant in fumu sas isperàntzias de su detadu suo e chi sa galana printzipessa Micomicona si ddi fiat furriada in Dorotea e su gigante in don Fernando e su mere fiat dormidu che pùdidu bene discoidadu de su chi fiat capitadu. Non si podiat assegurare Dorotea si fiat bisadu su bene chi possediat; Cardenio fiat in su matessi pensamentu e su de Luscinda curriat pro su pròpiu contu. Don Fernando daiat gràtzias a su chelu pro su favore retzida e dd’àere bogadu dae cuddu labirintu intricadu, in ue s’agataiat tantu a picu de pèrdere su crèditu e s’ànima; e in fines sos chi fiant in sa locanda fiant cuntentos e godende de su bonu èsitu chi aiant tentu tantu trobeados e disisperados negòtzios.

Totu ddu poniat in su puntu suo su preìderu comente discretu e a ognunu daiat sas congratulatziones de su bene logradu ma su prus chi giuilaiat e si cuntentaiat fiat sa pasadera pro sa promita chi Cardenio e su preìderu dd’aiant fatu de ddi pagare totu sos dannos e interessos chi pro contu de don Chisciote ddi esserent bènnidos. Sancho ebbia, comente giai amus naradu fiat s’afligidu, s’isventu-radu e su tristu, e de gasi cun aparèntzia malincònica fiat intradu a su mere chi si nde fiat ischidende e dd’aiat naradu: – Bene podet sa segnoria bostra, segnor Tristu Figura, dormire totu su chi chèr-giat sena coidadu de ochìere a perunu gigante nen de torrare a sa printzipessa su regnu suo, chi giai totu est fatu e concruidu.

– Cussu creo deo bene – aiat rispostu don Chisciote –, ca apo tentu cun su gigante sa prus descomunale e mala batàllia chi penso de tènnere in totu sa vida mea, e cun unu fendente, zac, dd’apo iscutu sa conca a terra e fiat tantu su sàmbene chi at gutiadu chi sas

Page 388: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

388

Don Chisciote de sa Màntzia

arrojas curriant in terra comente chi esserent de abba. – Comente chi esserent de binu nieddu, ais a nàrrere – aiat

rispostu Sancho –; ca bos fatzo a ischire, semper chi no dd’iscais, chi su gigante mortu est un’udre istampada, e su sàmbene sessanta litros de binu nieddu chi inserraiat in sa bentre e sa conca segada est su diàulu chi m’at fatu e ddu leet totu Lutziferru.

– Ma it’est chi ses narende, macu? – aiat torradu don Chisciote. – Bene t’intendes?

– Pesade·bos·nde – aiat naradu Sancho –, e ais a bìdere su bonu donu chi ais fatu e su chi tenimus de pagare e ais a bìdere a sa reina furriada in una dama particulare mutida Dorotea cun àteros fatos chi si ruides in issos bos ant a ispantare.

– Non mi dia ispantare de nudda de cussu – aiat torradu don Chisciote –; ca si bene t’ammentas s’àtera borta chi semus istados inoghe t’apo naradu deo chi totu su chi mi capitaiat inoghe fiant cosas de incantamentu e non diat èssere meda chi como esseret su pròpiu.

– Totu ddu creere deo – aiat rispostu Sancho –, si puru su man-tadura meu esseret cosa de custa genia, ma no ddu fiat ma reale e berdaderu; e apo bidu deo ca su pasaderi chi est inoghe oe teniat de unu cabu in sa manta e m’ispinghiat a chelu cun garbu meda e briu e cun tanta risa comente fortza; e in ue intervenit si connòschere sas persones so seguru chi mancari simpre e pecadore chi non ddo’at incantamentu perunu ma pistadura meda e mala ventura meda.

– Como bene Deus dd’at a remediare – aiat naradu don Chi-sciote. – Dae·mi de ite bestire e lassa·mi essire in ie foras; ca chèrgio bìdere sos fatos e trasformatziones chi naras.

Dd’aiat dadu de bestire Sancho e in s’ìnteri chi si bestiat aiat contadu su preìderu a don Fernando e a sos àteros sos machines de don Chisciote e de s’artifìtziu chi aiant usadu pro ddu bogare dae sa Peña Pobre in ue issu s’immaginaiat de èssere pro disdignos de sa se-gnora sua. Ddis aiat contadu puru belle totu sas aventuras chi San-cho aiat contadu chi non pagu si fiant ispantados e rìsidos pro ddis pàrrere su chi a totus pariat: èssere su prus istrana genia de machine chi podiat istare in unu pensamentu istrambu. Aiat naradu prus su

Page 389: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

389

Miguel de Cervantes

preìderu: chi giai chi su bonu èsitu de sa segnora Dultzinea impidiat de colare cun su disignu a in antis, chi tocaiat a imbentare e agatare aterunu pro ddu pòdere leare a terra sua. Si fiat ofertu Cardenio de sighire su cumintzadu e chi Luscinda diat fàghere e rapresentare sa persone de Dorotea.

– Nono, – aiat naradu don Fernando – non depet èssere de gasi: chi deo chèrgio chi Dorotea sigat s’imbentu suo; chi comente non siat a tesu meda dae inoghe su logu de custu bonu cavalieri, deo apo a èssere cuntentu chi si procuret su remèdiu.

– No est a prus de duas dies dae inoghe.– Mancari esseret de prus mi dia pràghere de ddas fàghere in

càmbiu de fàghere tanta bona òpera.Fiat essidu in custu don Chisciote armadu de totu sos trastos

suos cun s’elmu, mancari ammacadu, de Mambrinu in conca, im-bratzadu de s’iscudu e arrimadu a su truncu o lantzighedda. Aiat lassadu in suspesu a don Fernando e a sos àteros sa presèntzia istrana de don Chisciote bidende sa fatze sua de mesu lega de longhesa, sicu e grogu, sa disugualàntzia de sas armas e su modu suo mesura-du, e fiant abarrados calliados finas a bìdere su chi issu naraiat, chi cun gravidade meda e reposu postos sos ogros in s’ermosa Dorotea aiat naradu: – So informadu bella segnora dae s’iscudieri meu chi sa mannesa bostra s’est annichilida e su èssere bostru s’est disfatu ca dae reina e segnora manna chi soliais èssere bos aiat furriadu a donzella particulare. Si custu est istadu pro òrdine de su re negro-mante de babbu bostru, timerosu chi deo non bos dare s’agiudu netzessàriu e dèpidu, naro ca no at ischidu ne ischit de sa missa sa mèdia, e chi fiat pagu versadu in sas istòrias cavallerescas; ca si issa ddas aiat lèghidas e coladu cun tanta atentzione e cun tantu ispàtziu comente deo giai ddas apo coladas e lèghidas diat agatare a ogna passu comente àteros cavalieri de prus pagu fama de sa mea aiant agabbadu cosas prus dificultosas no essende·ddu meda ochìere a unu giganteddu mancari arrogante siat; ca no est oras meda chi deo mi so bidu cun issu, e... chèrgio calliare, ca non mi nàrgiant chi naro fàulas, ma su tempus iscoberidore de totu sas cosas dd’at a nàrrere cando prus pagu ddu pensamus.

Page 390: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

390

Don Chisciote de sa Màntzia

– Bos seis bidu bois cun duas udres, àteru che gigante – aiat naradu issara su pasaderi.

E a cudda aiat ordinadu don Fernando a si calliare e a non truncare su chistionu de don Chisciote de peruna manera, e don Chisciote aiat sighidu narende: – Naro, a sa fine, arta e diseredada segnora, ca si pro sa càusa chi apo naradu babbu bostru at fatu custa metamòrfosi in sa persone bostra a no ddi dare crèditu perunu, ca non ddo’at perunu perìgulu in sa terra chi non s’abèrgiat caminu s’ispada mea chi ponende sa conca de s’inimigu bostru in terra, bos apo a pònnere a bois sa corona de sa bostra in sa conca, in pagas dies.

No aiat naradu de prus don Chisciote e aiat isetadu chi sa printzipessa ddi risponderet, chi comente giai ischiat sa detzisione de don Fernando de sighire a in antis in s’ingannu finas a leare a terra sua a don Chisciote, cun garbu e gravidade meda dd’aiat rispo-stu: – Chie si siat chi bos apat naradu valorosu cavalieri de sa Trista Figura chi deo m’aiat mudadu e cambiadu de s’èssere meu non bos naro su beru ca sa matessi chi eris fia so oe. Beru est chi carchi càmbiu ant fatu in me tzertos fatos de bona ventura chi mi dd’ant dadu sa mègius chi podiat disigiare·mi, ma non pro cussu apo lassa-du de èssere sa de in antis e de tènnere sos pròpiu pensamentos de mi bàlere su valore de su bratzu bostru valorosu e inveneràbile chi semper apo tentu. De gasi chi segnore meu sa bonesa torret s’onore a su babbu chi m’at ingendradu e ddu tèngiat pro òmine avèrtidu e prudente ca cun sa sièntzia aiat agatadu caminu fàtzile e de gasi ber-daderu pro remediare sa disgràtzia mea, chi deo creo chi si pro bois segnore no esseret mai dia intzertare a tènnere sa fortuna chi tèngio, e in custu naro tanta beridade comente sunt bonos testimòngios de issa sos prus de custos segnores chi sunt presentes. Su chi abarrat est chi cras non pongemus in caminu ca giai oe s’at a pòdere fàghere pagu giorronada e in su prus de su bonu èsitu chi iseto dd’apo a lassare a Deus e a su valore de su petus bostru.

Custu aiat naradu sa discreta Dorotea e intendende·ddu don Chisciote si fiat furriadu a Sancho e cun mustras de arrennegu meda dd’aiat naradu: – Como ti naro Sanchuelo chi ses su prus villiacu chi ddo’at in Ispagna. Nara·mi, ladrone vagabundu, non m’as aizu

Page 391: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

391

Miguel de Cervantes

naradu ca custa printzipessa si fiat furriada una donzella chi ddi na-raiant Dorotea e chi sa conca chi cumprendo chi apo segadu a unu gigante fiat sa bagassa chi t’at fatu, cun àteras istralleras chi m’ant postu in sa majore confusione chi mai so istadu in totu sa vida mea? Voto... – e aiat abbaidadu a chelu e aiat siddidu a dentes – chi so acanta de fàghere un’istragu in te chi pòngiat sale in sa conca a totu cantos faulàrgios iscudieris ddo’aeret de cavalieris errantes dae ino-ghe in dae in antis in su mundu!

– Sussegade·bos su me’, – aiat rispostu Sancho – chi bene diat pòdere èssere chi deo m’aere ingannadu in su chi pertocat sa mu-tatzione de sa segnora printzipessa Micomicona, ma pro su chi per-tocat sa conca de su gigante o a su mancu a su segamentu de sas udres e a su de èssere binu nieddu su sàmbene non m’inganno, bivet Deus, ca sas udres sunt in ie fertos a sa cabitzera de su letu bostru e su binu nieddu tenet fatu unu lagu in s’aposentu, e si nono a su frìere sos oos dd’ais a bìdere, chèrgio nàrrere ca dd’ais a bìdere can-do inoghe sa segnoria de su segnore pasaderi bos pedat sua mèngua de totu. De su restu, de chi sa segnora reina istet comente istaiat, mi nd’allegro in s’ànima ca m’andat sa parte mea comente a ogna fìgiu de bighinu.

– Como deo ti naro Sancho, – aiat naradu don Chisciote – chi ses unu mentecatu e perdona·mi e basta.

– Bastat – aiat naradu don Fernando –, e non si faeddet prus de custu, e sigomente sa segnora printzipessa narat chi si caminet cras, ca giai oe est tardu, si fatzat de gasi, e custu note dd’amus a pòdere colare in bonu chistionu finas a sa die benidore in ue totus amus a acumpangiare a su segnor don Chisciote ca cherimus èssere testi-mòngios de sas impresas valorosas e inauditas chi tenet de fàghere in su cursu de custa impresa manna chi a càrrigu suo leat.

– Deo sos chi tèngio de bos serbire e acumpangiare – aiat ri-spostu don Chisciote –, e gradisco meda su favore chi si mi faghet e s’opinione bona chi de me si tenet, chi apo a chircare chi essat berdadera o m’at a costare sa vida e galu de prus, si de mi costare de prus podet.

Paràulas meda de garbu e ofertas meda fiant coladas intre don

Page 392: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

392

Don Chisciote de sa Màntzia

Chisciote e don Fernando, ma a totu aiat postu silèntziu unu bia-giadore chi issara fiat intradu a sa locanda, chi in sa bestimenta mustraiat de èssere cristianu aizu bènnidu dae terra de moros, ca fiat bestidu cun una casaca de pannu in colore de chelu, curtza de fardas cun mesu mànigas e sena collete; sos cartzones fiant puru de linu in colore de chelu, cun bonete de su matessi colore, giughiat butones in colore de indàtula e una iscimitarra morisca, postu in una funda chi dd’atraessaiat su petus. Fiat intrada luego in fatu suo sètzida a caddu de unu molente una fèmina bestida a sa morisca, sa fatze ammuntada cun una toca in conca; giughiat unu boneteddu de brocadu e bestiat una tùnica chi dd’ammuntaiat dae palas a pees.

Fiat s’òmine de fatura forte e agratziada, de edade de pagu prus o mancu de baranta annos, unu pagu murenu de fatze, a mustatzos longos e sa barba bene meda posta, in fines mustraiat pro sa postura sua chi si esseret bene bestidu ddu diant giuigare persone de calida-de e bene nàschida.

Aiat pedidu a s’intrare un’aposentu e comente dd’aiant naradu ca in sa locanda non ddoe nd’aiat aiat mustradu de retzire fastizu, e acostende a sa chi dae su bestire pariat mora dd’aiat fata calare in bratzos suos. Luscinda, Dorotea, sa pasadera, sa fìgia e Maritornes, leadas dae su nou e pro issas mai bidu bestire aiant inghiriadu a sa mora e Dorotea, chi semper fiat agratziada, comedida e discreta, parende·ddi ca siat issa siat su chi dda batiat si angustiaiant pro sa falta de aposentu aiat naradu: – Non bos diat pena meda segnora mea sa incomodidade de regalu chi inoghe mancat ca est pròpiu de pasadas su non s’agatare; ma cun totu custu si bos diat pràghere de colare cun nois, – inditende a Luscinda – chissai in su cursu de custu caminu ais a agatare àteros non tantu bonos acollimentos.

No aiat rispostu nudda a custu sa cuguddada ne aiat fatu àtera cosa de si pesare dae ue si fiat sètzida e postas ambas manos in rughe a subra de su petus, incrinada sa conca, si fiat indùrghida in signa-le chi ddi faghiat praghere. Pro su silèntziu suo aiant immaginadu chi sena duda peruna depiat èssere mora e chi no ischiat faeddare cristianu. Fiat lòmpidu in custu su cautivu chi cumprendende ca in àtera cosa finas a tando fiat istadu e bidende ca totu teniant a fùrriu

Page 393: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

393

Miguel de Cervantes

sa chi cun issu beniat e chi issa a cantu ddi naraiant calliaiat, aiat naradu: – Segnoras meas, custa donzella aizu cumprende sa limba mea, ne ischit faeddare peruna àtera si nono cunforma a sa terra sua e pro custu non depet àere rispostu nen rispondet a su chi dd’ant pregontadu.

– No dd’ant pregontadu nudda – aiat rispostu Luscinda – si non de dd’ofèrrere pro custu note sa cumpangia nostra e parte de su logu in ue nos amus a acomodare, in ue si dd’at a fàghere su regalu chi sa comodidade dd’oferreret cun sa volontade chi òbligat a serbire a totu sos istràngios chi de issu tennerent netzessidade, mescamente sende fèmina a chie si serbit.

– Pro issa e pro me – aiat risposta su cautivu – bos baso, segnora mea, sas manos, e istimo meda e in su chi est resone su favore ofertu chi in tale ocasione e de tales persones comente su pàrrere bostru mustrat bene si ghetat de bìdere chi depet èssere manna meda.

– Narade·mi segnore, – aiat naradu Dorotea – custa segnora est cristiana o mora? Ca su bestire e su silèntziu nos faghet pensare chi est su chi diamus chèrrere chi esseret.

– Mora est in bestire e in corpus, ma in s’ànima est cristiana manna meda, ca tenet disìgios mannos meda de ddu èssere.

– Issara no est batijada? – aiat torradu Luscinda.– Non ddo’at àpidu logu pro cuddu – aiat rispostu su cautivu –

dae cando est essida dae Algeri, pàtria e terra sua, e finas a como non s’est bida in perìgulu de morte de gasi a curtzu, chi obligaret a dda batijare sena chi ischiret in antis totu sas tzerimònias chi sa nostra Mama sa Santa Crèsia cumandat; ma Deus at a èssere serbidu chi luego si batijet cun sa detzèntzia chi sa calidade de sa persone sua mèritat, chi est prus de su chi mustrat s’àbitu suo e su meu.

Cun custos arresonos aiat postu gana in totu sos chi ddu fiant ascurtende de ischire chie esseret sa mora e su cautivu; ma nemos si dd’aiat chertu pregontare issara, pro bìdere chi issara fiat prus pro ddis procurare discànsiu chi pro ddis pregontare sas vidas issoro. Dorotea dd’aiat leada a sa manu e dd’aiat leada a sètzere acanta sua, e dd’aiat pregada de si leare su cuguddu. Issa aiat abbaidadu a su cautivu, comente chi ddi pregontaret de ddi nàrrere su chi naraiant

Page 394: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

394

Don Chisciote de sa Màntzia

e su chi issa diat fàghere. Issu, in limba aràbiga, dd’aiat naradu ca ddi pediant a si nde leare su cuguddu e a ddu fàghere; e de gasi si dd’aiat leadu e aiat iscobertu una fatze de gasi ermosa chi Dorotea dd’aiat tenta pro prus bella de Luscinda e Luscinda pro prus bella de Dorotea, e totu sos in ue aiant connotu chi si calicuna si podiat ugualare a sa de sas duas fiat su de sa mora e finas ddo’aiat calicunu chi dd’aiant avantagiadu in carchi cosa. E comente sa bellesa tèngiat prerogativa e gràtzia de ricontziliare sos ànimos e atràere sas volon-tades, luego si fiant rèndidos totus a su disìgiu de serbire e carignare a sa ermosa mora.

Aiat pregontadu don Fernando a su cautivu ite ddi naraiant a sa mora, e siat rispostu ca lela156 Zoraida, e de gasi comente custu aiat intèndidu issa, aiat cumprèndidu su chi dd’aiant pregontadu a su cristianu e aiat naradu lestra lestra, prena de angùstia e garbu: – No, non Zoraida: Maria, Maria! – faghende a cumprèndera ca ddi naraiant Maria e non Zoraida.

Custas paràulas e s’afetu mannu chi sa mora ddas aiat nara-das aiant fatu derramare prus de una làgrima a calicunu de sos chi dd’aiant ascurtada, mescamente a sas fèminas, chi de natura sunt tiernas e cumpassivas. Dd’aiat apressada Luscinda cun amore meda, narende·ddi:

– Ei, ei, Maria, Maria.E aiat rispostu sa mora: – Ei, ei, Maria, Zoraida macange! – (chi

cheret nàrrere nono).Giai in custu fiat lompende su note, e pro òrdine de sos chi be-

niant cun don Fernando aiat su pasaderi postu diligèntzia e coidadu a ddos adderetzare de chenare su mègius chi a issu ddi fiat possìbile. Lòmpida duncas s’ora si fiant sètzidos totus a una mesa longa comen-te de sala ca non ddo’aiat tunda nen cuadrada in sa locanda, e aiant dadu sa cabitzera e assentu printzipale mancari issu ddu refudaiat, a don Chisciote, chi aiat chertu chi istaret a costàgiu suo sa segnora Micomicona, ca issu fiat su bardiadore. A coa si fiant sètzidas Lu-scinda e Zoraida, e fache a issas don Fernando e Cardenio, e a coa su

156) Segnora.

Page 395: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

395

Miguel de Cervantes

cautivu e sos àteros cavalieris, e a costàgiu de sas segnoras su preìderu e su barbieri. E de gasi aiant chenadu cun cuntentu meda e ddis fiat crèschidu de prus bidende chi lassende de chenare don Chisciote, mòvidu dae àteru ispìritu simigiante de su chi dd’aiat mòvidu a faed-dare tantu comente aiat faeddadu cando aiat chenadu cun sos crabàr-gios, aiat cumintzadu a nàrrere: – De a beru si bene si cunsìderat, segnores meos cosas mannas e inauditas bident sos chi professant s’òrdine de sa errante cavalleria. Si nono cale de sos bios ddoe diat àere in su mundu chi como pro sa ghenna de custu casteddu intra-ret e de sa sorte chi semus nos bideret chi giùighet e creat chi nois semus chie semus? Chie at a pòdere nàrrere chi custa segnora chi est a costàgiu meu est sa reina manna chi totus ischimus, e chi so cuddu cavalieri de sa Trista Figura chi andat in giru in buca de sa fama? Como non ddo’at de dudare, ma chi custa arte e esertzìtziu etzedet a totu cuddas e cuddos chi sos òmines ant imbentadu, e tantu prus ddo’at de tènnere in istima cantu prus a prus perìgulos est sugetu. Si mi leent dae in dae in antis sos chi narrerent chi sas lìteras faghent bantàgiu a sas armas; ca ddis apo a nàrrere e siant sos chi siant chi no ischint su chi narant. Ca sos arresonos chi sos tales solent nàrrere e a su chi issos prus si atenent, est chi sos traballos de s’ispìritu etzedent a sos de su corpus, e chi sas armas petzi cun su corpus si esèrtzitant comente chi esseret s’esertzìtziu suo mestieri de balangiapanes, chi non tocat prus de bonas fortzas, o comen-te chi in custu chi mutimus armas sos chi ddas professamus non s’inserrarent sos atos de sa fortalesa, chi pedint pro ddos eseguire intendimentu meda, o comente si non traballaret s’ànimu de su gherreri chi tenet a càrrigu suo un’esèrtzitu, o sa defensa de una tzitade assitiada, de gasi cun s’ispìritu comente cun su corpus. Si nono, si bidat si si lograt cun sas fortzas corporales a ischire e con-geturare s’intentu de s’inimigu, sos disignos, sos istratagemmas, sas dificultades, su prevènnere sos dannos chi si timent; ca totu custas cosas sunt atziones de s’intendimentu, in ue non tenet parte peruna su corpus. Sende duncas de gasi chi sas armas rechedent ispìritu, che a sas lìteras, bidimus como cale de sos duos ispìritos, su de su leteradu o su de su gherreri, traballat de prus; e custu s’at a bènnere

Page 396: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

396

Don Chisciote de sa Màntzia

a connòschere pro su fine e paraderi a ue ognunu s’incaminat; ca cudda intentzione si tenet de istimare in prus ca tenet a ogetu prus nòbile fine. Est su fine e paraderi de sas lìteras..., e non faeddo como de sas divinas, chi tenent a bersàlliu leare e incaminare sas ànimas a su chelu; ca a unu fine de gasi sena fine comente custu perunu àteru si ddi podet ugualare: faeddo de sas lìteras umanas, ca est su fine suo pònnere in su puntu suo sa giustìtzia distributiva e dare a ognunu su chi est suo, e intèndere e fàghere chi sas bonas leges si bàrdient. Fine, de seguru, generosu e artu e dignu de alabàntzia manna; ma non de tanta comente meresset cuddu chi sas armas atendent, chi tenent a ogetu e fine sa paghe, chi est su bene majore chi sos òmines podent disigiare in custa vida. E de gasi, sas primas bonas novas chi at tentu su mundu e ant tentu sos òmines sunt istadas sas chi ant dadu sos ànghelos su note chi est istadu sa die nostra, cando ant cantadu in sas àeras: “Glòria siat in sas arturas, e paghe in sa terra a sos òmines de bona volontade”; e a sa salutatzione chi su mègius maistru de sa terra e de su chelu at imparadu a sos allega-dos e favoridos suos est istada a ddis nàrrere chi cando intrarent in carchi domo, narrerent: “Paghe siat in custa domo”; e àteras bortas meda ddis aiat naradu: “Sa paghe mea bos dao; sa paghe mea bos lasso; paghe siat cun boisàteros”, bene comente gioja e prenda dada e lassada de tale manu; gioja, chi sena issa, in sa terra ne in su chelu ddoe podet àere bene perunu. Custa paghe est su fine berdaderu de sa gherra; chi su pròpiu est nàrrere armas de gherra. Presuposta duncas custa beridade, chi su fine de sa gherra est sa paghe, e chi in custu faghet bantàgiu a su fine de sas lìteras, bengiamus como a sos traballos de su corpus de su leteradu e a sos de su professore de sas armas, e si bidat cales sunt majores.

De tale manera e pro tantos bonos tèrminos fiat sighende in su chistionu don Chisciote chi aiat obligadu a chi issara perunu de sos chi dd’ascurtaiant ddu tennerent pro macu; antis, comente sos prus fiant cavalieris, chi sunt annessas sas armas, dd’ascurtaiant de bona gana meda; e issu aiat sighidu narende: – Naro duncas chi sos traballos de s’istudiante sunt custos: mescamente poveresa, non ca totu siant pòveros, ma pro pònnere custu casu in totu s’estremu

Page 397: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

397

Miguel de Cervantes

chi potzat èssere; e in àere naradu ca patit poveresa mi paret ca non teniat de nàrrere prus de sa bona ventura sua; ca chie est pòveru non tenet cosa bona. Custa poveresa dda patit pro partes suas, giai in fàmene, giai in fritu, giai in nudidade, giai in totu paris; ma cun totu custu no est tanta chi non màndighet mancari siat unu pagu prus a tardu de su chi si usat; mancari siat de sos avantzos de sos ricos, chi est sa majore misèria de s’istudiante custu chi intre issos mutint andare a sa minestra; e no ddi mancat perunu brasieri an-genu o tziminera chi si non callentat a su mancu intèbidet su fritu suo e in fines sa note dormint a suta de una manta. Non chèrgio lòmpere a àteras minudèntzias, cumbenit a ischire, de sa falta de ca-misas e non sobra de iscarpas, sa raridade e pagu pilu de su bestire, ne de s’alimentare cun tantu gustu, cando sa bona sorte ddis pre-parat unu bonu banchete. Pro custu caminu chi apo pintadu aspru e dificultosu trobeddende inoghe, ruende in ie, pesende·si·nde in cuddenis, torrende a rùere inoghe lompent a su gradu chi disìgiant; chi logradu a meda amus bidu chi aende coladu pro custas sirtes e pro custas Scilla e Cariddi comente leados in bolu de sa fortuna favorèvole naro ca ddos amus bidos cumandende e guvernende su mundu dae una cadrea cambiadu su fàmene in afiancadura su fri-tu in friscura, sa nudidade in galas e su dormire in un’istoja in ue pausare in olandas e damascos, prèmiu giustamente meressidu de sa virtude sua. Ma contrapostos e postos a pare sos traballos issoro cun sos de su mìlite gherreri abarrant a segus meda in totus, comente como apo a nàrrere.

Page 398: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

398

cAPÌtulu XXXViii

Chi tratat de s’allega curiosa chi aiat fatu don Chisciote de sas armas e de sas lìteras

Sighende don Chisciote, aiat naradu: – Duncas cumintzamus in s’i-studiante pro sa poveresa e sas partes suas, bidimus si est prus ricu su sordadu. E amus a bìdere ca non ddo’at nemos prus pòveru in sa pròpiu poveresa ca est atènnidu a sa misèria de sa paga sua, chi benit o tardu o mai, o a sa chi diat trampare cun sas manos suas, cun perìgulu notèvole de sa vida e de sa cussèntzia sua. E a bortas solet èssere sa nudidade sua tanta chi unu collete pugnaladu ddi serbit de gala e de camisa, e a metade de s’ierru si solet apogiare dae sas inclemèntzias de su chelu, istende in su sartu rasu, cun petzi s’àlidu de sa buca sua chi comente essit dae logu bòidu tèngio pro averiguadu ca depet essire fritu, contra a ogni natura. E issara isetade chi isetet chi lompat su note pro si ristorare de totu custas incomodidades in su letu chi dd’isetat, chi, si no est pro neghe sua, mai at a pecare de istrinta; chi bene podet medire in sa terra so pees chi cherreret e si furriare in issu a praghere suo, sena timore chi si ddi retirent sos lentzolos. Si lompat duncas a totu custu sa die e s’ora de retzire su gradu de s’esertzìtziu suo: si lompat una die de batàllia, ca in ie dd’ant a pònnere su frocu in conca, fatu de filos, pro ddi curare carchi corpu de balla, chi mancari dd’at a àere coladu sas memòrias, o dd’at a lassare istropiadu de bratzu o de anca. E cando custu non càpi-tet ma su chelu piadosu ddu bàrdiet e cunservet sanu e biu, diat podet èssere chi abarret in sa pròpiu poveresa chi fiant in antis, e chi tochet chi càpitet unu o aterunu reincontru, una o àtera batàllia, e chi dae totu essat binchidore, pro menguare in carchi cosa; ma custos miràculos si bident raras bortas. Ma narade·mi segnores si ais abbaidadu in cuddu: cantu prus pagu sunt sos premiados dae sa gherra de sos chi ddoe sunt mortos? Sena duda tenides de rispòndere chi non tenent nen cumpa-ratzione, nen si podent riduire a contu de mortos, e chi s’ant a pòdere

Page 399: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

399

Miguel de Cervantes

contare sos premiados bios cun sas lìteras de duas tzifras. Totu custu est a s’imbesse in sos leterados; ca de faldas, ca non chèrgio nàrrere de mànigas, totu tenent de s’intratènnere, de gasi chi mancari est majore su traballu de su sordadu, est prus pagu meda su prèmiu. Ma a custu si podet rispòndere chi est prus leve a premiare duamìgia leterados chi a trinta mìgia sordados, ca a cuddos ddos prèmiant dende·ddis mestieris ca pro fortza cherent dados a sos de sa professione sua, e a custos non si podent premiare si non cun sa pròpiu sienda de su segnore chi serbint; e custa impossibilidade afortit prus sa resone chi tèngio. Ma lassemus custu a banda, chi est labirintu de essida dificultosa meda, ma torremus a sa preminèntzia de sas armas contra a sas lìteras, matèria chi finas a como est de averiguare, segundu sas resones chi ognuna de sas partes suas portat; e intre sas chi apo naradu narant sas lìteras ca sena issas non si diant pòdere sustentare sas armas ca sa gherra puru tenet sas leges suas e est sugeta a issas, e chi sas leges ruent a suta de su chi sunt lìteras e leterados. A custu rispondent sas armas ca sas leges non s’ant a pòdere sustentare sena issas, ca cun sas armas si difendent sas repùbli-cas, si cunservant sos regnos, si bàrdiant sas tzitades, s’assegurant sos caminos, s’iscàmpiant sos mares dae corsàrios e in fines si pro issas no esseret sas repùblicas, sos regnos, sas monarchias, sas tzitades, sos cami-nos de mare e de terra diant èssere sugetos a su rigore e a sa confusione chi giughet cun issu sa gherra su tempus chi durat e tenet lissèntzia de usare sos privilègios suos e sas fortzas suas. E est resone averiguada chi cuddu chi prus costat s’istimat e depet de istimare in prus. Lograre calicunu o èssere eminente in lìteras ddi costat tempus, bìgias, fàmene, nudidade, bòidos de conca, indigestiones de istòmagu, e àteras cosas a custas aderentes chi in parte giai ddas apo riferidas; ma lòmpere unu pro sos tèrminos suos a èssere bonu sordadu ddi costat totu su chi a s’istudiante in tantu majore gradu chi non tenet cumparatzione, ca a ogna passu est a picu de pèrdere sa vida. E ite timòria de netzessidade e poveresa podet lòmpere nen fadigare a s’istudiante chi lompat a su chi tenet unu sordadu chi agatende·si inghiriadu in carchi fortalesa e istende de posta o guàrdia a carchi rebelle o cavalieri, sentit ca sos ini-migos sunt minende a sa parte in ue est issu, e non si podet istesiare dae in ie pro perunu protestu nen fuire su perìgulu chi dae gasi a curtzu

Page 400: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

400

Don Chisciote de sa Màntzia

ddu minetzat? S’ùnica cosa chi podet fàghere est dare nova a su capi-tanu de su chi càpitat, pro chi ddu remèdiat cun carchi contramina, e s’istare chietu, timende e isetende cando de repente tenet de pigare a sas nues sena alas, e calare a su profundu sena volontade sua. E si custu paret perìgulu piticu, bidimus si dd’ugualat o ddi faghet bantàgios su de s’investire duas galeras pro sas proas in mesu de su mare ispatziosu, chi incravadas e trobeadas non dd’abarrat a su sordadu àteru ispàtziu de chi su cuntzedet duos pees de tàulas de sa muràllia; e cun totu custu bidende chi tenet in dae in antis suo tantos ministros de sa morte chi ddu minetzant cantos cannones de artillieria si assestant de sa parte contrària, chi non distat de sa persone sua una lantza e bidende chi a su primu discòidu de sos pees diat andare a bisitare sos sinos profundos de Netunu e cun totu custu cun coro intrèpidu leadu dae s’onore chi s’apretat si ponet a èssere bersàlliu de tanta archibuseria e chircat de colare pro unu passàgiu de gasi istrintu a su vascellu contràriu. E su chi prus est de ammirare: chi aizu unu est rutu in ue non s’at a pòdere pesare finas a sa fine de su mundu, chi aterunu òcupat su matessi logu; e si custu puru ruet a mare, chi comente inimigu dd’isetat, aterunu a aterunu ddu sighit, sena dare tempus a su tempus de sas mortes issoro: balentia e atrivimentu su majore chi si podet agatare in totu sos perìgu-los de sa gherra. Bene tèngiant cuddos sèculos beneitos chi caressiant de sa fùria ispantèvole de custas ainas indimoniadas de s’artillieria, chi s’inventore so seguru chi in s’inferru sunt dende·ddis su prèmiu de s’im-bentu suo diabòlicu chi at dadu càusa chi un’infame e covardu bratzu leet sa vida a unu cavalieri valorosu e chi sena ischire comente o dae in ue in sa metade de su coràgiu e briu chi allughet e ànimat a sos petos balentes lompet una balla vagante isparada dae chissai est fuidu e s’est ispantadu de s’isplendore chi at fatu su fogu isparende dae sa màchina maladita e segat e finit in unu momentu sos pensamentos e vida de chi dda meressiat godire sèculos longos. E de gasi, cunsiderende custu, isto pro nàrrere chi in s’ànima mi pesat de àere leadu custu esertzìtziu de cavalieri errante in edade gasi detestàbile comente custa chi como semus bivende; ca mancari a mie perunu perìgulu mi faghet a tìmere galu mi ponet timòria pensare si sa pùrvura e s’istagnu mi depent leare s’ocasione de mi fàghere famadu e connotu pro su valore de su bratzu

Page 401: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

401

Miguel de Cervantes

meu e su filu de s’ispada mea in totu sa fatze de sa terra. Ma fatzat su chelu su chi esseret serbidu; chi tantu apo a èssere prus istimadu si esso cun su chi pretendo, cantu a majores perìgulos m’apo postu chi si sunt postos sos cavalieris errantes de sos sèculos colados.

Totu custu preàmbulu longu aiat naradu don Chisciote in s’ìnte-ri chi sos àteros fiant chenende ismentighende·si de leare bucone a sa buca mancari carchi borta dd’aiat naradu Sancho Panza a chenare; ca a coa diat tènnere logu de nàrrere totu su chi cherreret. In sos chi ascurta-du dd’aiant fiant lòmpida làstima noa de bìdere chi a cantu pariat teniat bonu intendimentu e bona allega in totu sas cosas chi trataiat, dd’aeret pèrdidu de gasi in presse tratende·ddi de sa niedda e pìghida cavalleria. Su preìderu dd’aiat naradu ca teniat resone meda in totu su chi aiat naradu in favore de sas armas, e chi issu, mancari leteradu e laureadu fiat de su matessi pàrrere.

Aiant finidu de chenare, aiant artziadu sas tiàgias e in s’ìnteri chi sa pasadera sa fìgia e Maritornes adderetzaiant su aposenteddu de don Chisciote de sa Màntzia, in ue aiant detzìdidu chi cuddu note sas fèmi-nas solas si regollerent, don Fernando aiat pregadu a su cautivu de ddi contare s’allega de sa vida sua ca non podiat èssere si non chi fiat pelle-grinu e gustosu segundu sas mustras chi aiat cumintzadu a dare benen-de in cumpangia de Zoraida.

E aiat rispostu su cautivu chi de bona gana meda diat fàghere su chi ddi pediat, e chi petzi timiat chi su contu non teniat de èssere tale, chi ddi daret su gustu chi issu disigiaiat; ma chi mancari custu pro no faltare a dd’ubbidire si ddu diat contare. Su preìderu e totu sos àteros dd’aiant torradu gràtzias e torra si dd’aiant pedidu; e issu bidende·si pregadu dae tantos aiat naradu ca non ddo’aiat bisòngiu de pregare in ue su cumandare teniat tanta fortza.

– E de gasi istent sas segnorias bostras atentas e ant a intèndere un’allega berdadera chi diat pòdere èssere chi non lomperent sos faulàr-gios chi cun artifìtziu curiosu e pensadu si solent cumpònnere.

Cun custu chi aiat naradu aiat fatu chi totus s’acomodarent e ddi prestarent unu silèntziu mannu; e issu bidende chi giai calliaiant e ise-taiant su chi cherreret nàrrere cun boghe gradèvole e reposada aiat cu-mintzadu a nàrrere in custa manera:

Page 402: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

402

cAPÌtulu XXXiX

In ue su cautivu contat sa vida sua e fatos

– In unu logu de sos montes de León at tentu printzìpiu s’erènt-zia mea, chi est istada prus reconnoschente e liberale sa natura chi non sa fortuna, mancari in s’istrintesa de cuddas biddas galu lograiat babbu fama de ricu, e de a beru ddu esseret si si daret còidu a cun-servare sa sienda sua comente si dda daiat a dd’ispèndere. E sa cun-ditzione chi teniat de èssere liberale e ispendidore ddi beniat de èsse-re istadu sordadu sos annos de sa gioventude; ca est iscola sa sordadesca in ue su meschinu si faghet francu e su francu pròdigu; e si carchi sordadu s’agatat miseràbile sunt comente mostres chi si bi-dent raras bortas. Colaiat babbu sos tèrminos de sa liberalidade e isfioraiat in su de èssere pròdigu, cosa chi no dd’est de perunu profe-tu a s’òmine cojuadu e chi tenet fìgios chi ddi depent sutzèdere in su nùmene e in s’èssere. Sos chi babbu teniat fiant tres, totu òmines e totus in edade de pòdere seberare istadu. Bidende duncas babbu chi comente naraiat non podiat andare a sa manu contra a sa cunditzio-ne sua, si fiat chertu privare de s’aina e càusa chi ddu faghiat ispen-didore e dadivosu, chi fiat a si privare de sa sienda, chi sena Lissandru etotu parreret istrintu. E de gasi mutende·nos una die a totus tres a sa sola in un’aposentu, nos aiat naradu unos arresonos sìmiles a sos chi como apo a nàrrere: “– Fìgios, pro bos nàrrere ca bos chèrgio bene bastat a ischire e nàrrere ca seis fìgios meos; e pro cumprèndere chi bos chèrgio male bastat a ischire ca non mi nch’ando a sa manu in su chi pertocat a cunservare sa sienda bostra. Duncas pro chi cum-prendais dae como in dae in antis ca bos chèrgio comente babbu, e chi non bos chèrgio distrùere comente bìdrigu, chèrgio fàghere una cosa cun boisàteros chi sunt dies meda chi dda tèngio pensada e cun cunsideru maduru disposta. Bois seis giai in edade de leare istadu o nessi de seberare esertzìtziu tale chi una bia majores bos onoret e diat

Page 403: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

403

Miguel de Cervantes

proe. E su chi apo pensadu est de fàghere de sa sienda mea bator partes: sas tres ddas apo a dare a boisàteros a ognunu su chi ddi toca-ret, sena etzèdere in cosa peruna, e cun s’àtera mi dd’apo a regòllere deo pro bìvere e mi sustentare sas dies chi su chelu esseret serbidu de mi dare de vida. Ma dia chèrrere chi a pustis chi ognunu tenneret in podere suo sa parte chi ddi tocat de sa sienda sua diat sighire unos de sos caminos chi bos apo a nàrrere. Ddo’at unu dìtziu in s’Ispagna nostra a pàrrere meu berdaderu meda comente totus ddu sunt, pro èssere sentèntzias curtzas bogadas dae s’esperièntzia longa e discreta; e su chi deo naro narat: Crèsia, o mare o casa reale, comente chi prus craru narreret: “Chie cherreret bàlere e èssere ricu sigat o sa Crèsia, o nàvighet esertzitende s’arte de sa mercantzia o intret a serbire sos res in sas domos issoro”; ca narant: “Balet prus prafadira de re chi favore de segnore.” Naro custu ca dia chèrrere e est sa volontade mea chi unu de boisàteros sigheret sas lìteras, s’àteru sa mercantzia e e s’àteru serbiret a su re in sa gherra, ca est difìtzile a intrare a ddu serbire in sa casa sua; ca giai chi sa gherra non diat richesas meda, solet dare valore meda e fama meda. Intro de oto dies bos apo a dare totu sa parte bostra in dinari sena bos defraudare in nudda, comente dd’ais a bìdere pro s’òpera. Narade·mi como si cherides pònnere in mente a su pàrrere e cussìgiu meu in su chi bos apo propostu.” E narende·mi a mie pro èssere su mannu de rispòndere a pustis de dd’àere naradu de non si liberare de sa sienda ma de ispèndere totu chi esseret volon-tade sua, ca nois fìamus pitzocos pro dd’ischire balangiare, aiat con-cruidu chi dia cumprire su gustu suo, e chi su meu fiat de sighire s’esertzìtziu de sas armas serbende in issu a Deus e a su re. Su segun-du frade aiat fatu sas pròpiu ofertas e aiat seberadu de si nch’andare a sas Ìndias, leende impreada sa sienda chi dd’istaret. Su piticu e a su chi deo creo su prus discretu aiat naradu ca cheriat sighire sa Crèsia o andare a finire sos istùdios cumintzados a Salamanca. De gasi co-mente aìamus finidu de cuncordare e de seberare sos esertzìtzios no-stros babbu nos aiat apressadu a totus e cun sa brevidade chi aiat naradu aiat postu in òpera su chi nos aiat promìtidu, e dende a ognu-nu sa parte sua chi a su chi m’ammento fiant tres mìgia ducados in dinari peròmine (ca unu tziu nostru aiat comporadu totu sa sienda a

Page 404: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

404

Don Chisciote de sa Màntzia

dd’aiat pagada in contantes pro chi no essiret dae su truncu de sa domo), in sa matessi die nos semus dispididos totus tres dae babbu bonu nostru, e in cuddu etotu, parende·mi a mie chi esseret inuma-nidade chi babbu abarraret betzu e cun tanta pagu sienda aiat fatu cun issu chi de sos tres mìgia meos learet sos duamìgia ducados ca a mie mi bastaiat su restu pro m’acomodare de su chi bisongiaiat unu sordadu. Frades meos, mòvidos dae s’esèmpiu meu ognunu dd’aiat dadu milli ducados de modu chi a babbu ddi fiant abarrados bator mìgia in dinari e prus tres mìgia chi a su chi paret baliat sa sienda chi ddi fiat istada chi no aiat chertu bèndere ma abarrare cun issa in raighinas. Naro in fines ca nos semus dispididos dae issu e dae cuddu tziu nostru chi apo naradu non sena sentimentu meda e làgrimas de totus, incarrighende·nos de ddi fàghere a ischire totu sas bortas chi ddoe aeret comodidade pro cuddu de sos fatos nostros pròsperos o contràrios. Si dd’amus promìtidu e apressende·nos e dende·nos sa beneditzione unu aiat leadu su biàgiu de Salamanca, s’àteru de Sivìl-lia, e deo su de Alicante in ue aia tentu novas chi ddoe fiat una nave genovesa chi carrigaiat in ie lana pro Gènova. Custu at a èssere bin-tiduos annos chi so essidu dae domo de babbu e in totu cuddos mancari apo iscritu carchi lìtera no apo ischidu de issu nen de frades meos nova peruna. E su chi in custu cursu de tempus apo coladu dd’apo a nàrrere in curtzu. Mi so imbarcadu in Alicante, so lòmpidu cun bonu biàgiu a Gènova, so andadu dae in ie a Milanu, in ue mi so acomodadu de armas a de carchi gala de sordadu dae ue apo cher-tu a assentare sa pratza mea in Piemonte; e istende giai de caminu pro Alessàndria de sa Pàgia157, apo tentu novas chi su granduca de Alba colaiat a Fiandras. Apo cambiadu propòsitu, so andadu cun issu, dd’apo serbidu in sas giorronadas chi at fatu, mi so agatadu cun sa morte de sos contes de Eguemòn e de los Hornos, so lòmpidu a èssere alfieri de unu capitanu famadu de Guadalajara, mutidu Diego de Urbina e a pustis de carchi tempus chi so lòmpidu a Fiandras, s’ant tentu novas de sa lega chi sa Santidade de su Papa Piu V de ditzosa regordatzione aiat fatu cun Venezia e cun Ispagna contra a s’inimigu comunu chi est su Turcu; chi in cuddu pròpiu tempus aiat 157) Alessàndria de Piemonte.

Page 405: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

405

Miguel de Cervantes

bintu cun sa flota sua s’ìsula famada de Tzipru, chi fiat a suta de su domìniu venetzianu: e pèrdida lamentèvole e disditzada. S’ischiat seguru ca beniat comente generale de custa lega su serenìssimu don Guianne de Àustria, frade naturale de su bonu re nostru don Filipu. Si fiat divulgadu s’aparatu de gherra mannu mannu chi si faghiat; e totu custu m’at apretadu e commòvidu s’ànimu e su disìgiu de mi bìdere in sa die chi s’isetaiat; e mancari tenia presentimentos, e belle promitas seguras, chi in sas prima ocasione chi si m’oferiat dia èssere promòvidu capitanu, dd’aiat chertu lassare totu e bènnere comente so bènnidu a Itàlia. E at chertu sa bona sorte mea chi su segnor don Giuanne de Àustria fiat aizu lòmpidu a Gènova, chi colaiat in Napo-li a si unire a sa flota de Venezia, comente a pustis at fatu in Messina. Naro in fines chi deo mi so agatadu in cudda ditzosìssima die, giai fatu capitanu de fanteria, chi a s’incàrrigu onoradu m’at pigadu sa bona sorte mea, prus de sos meressimentos meos. E cudda die, chi est istada pro sa cristianidade de gasi ditzosa, ca in issa s’est disingan-nadu su mundu e totu sas natziones de s’errore chi fiant creende ca sos turcos fiant invintzìbiles in mare, in cudda die, naro, chi est abar-radu sa mannosia e sa supèrbia otomana truncada intre tantos ven-turosos chi ddoe fiant (ca prus ventura ant tentu sos cristianos chi ddoe sunt mortos chi non sos chi bios e binchidores sunt abarrados) deo ebbia so istadu su disditzadu; ca in càmbiu chi podia isetare si esseret in sos sèculos romanos, carchi corona navale158, mi so bidu in cudda note chi est sighida a tanta die famada cun cadenas in pees e manetas in manos. E est istadu de custa manera: ca aende su Uchalì, re de Algeri, corsàriu atrividu e venturosu, investidu e rèndidu sa capitana de Malta chi tres cavalieris ebbia sunt abarrados bios in issa, e custos male fertos, est acudida sa capitana de Juan Andrea159 a dda sucùrrere in ue deo andaia cun sa cumpangia mea, e faghende su chi depia in ocasione sìmile so saddiadu a sa galera contrària chi dividende·si dae sa chi dd’aiat imbestidu at istorbadu ca sos sordados meos mi sigherent e de gasi mi so agatadu solu intre sos inimigos

158) Sa corona navale, de oro, dda daiant a su primu chi nche sartiaiat a subra de sa nave inimiga.159) Giovanni Andrea Doria, generale de sas galeras de Ispagna.

Page 406: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

406

Don Chisciote de sa Màntzia

meos chi no ddos apo pòdidos resìstere pro èssere tantos, a sa fine m’ant rèndidu prenu de fertas. E comente giai ais segnores intèndidu narende ca su Uchalì s’est sarvadu cun totu s’iscuadra sua so bènnidu deo a abarrare cautivu in podere suo, e solu so istadu su tristu intre tantos allegros e su cautivu intre tantos lìberos; ca sunt istados bìndi-ghi mìgia cristianos sos chi cudda die ant logradu sa libertade disigia-da, chi totus fiant a sos remos in sa flota turchesca. M’ant leadu a Costantinòpoli in ue su Grant Turco Selim at fatu generale de su mare a su mere meu, ca aiat fatu su dovere suo in sa batàllia aende leadu comente mustra de su valore suo s’istendardu de sa religione de Malta. Mi so agatadu su segundu annu, chi fiat su ‘72, in Navarino voghende in sa capitana de sos tres fanales. Apo bidu e annotadu s’ocasione chi in ie s’est pèrdida de non leare in su portu totu s’arma-da turchesca, ca totu sos leventes e giannìzeros160 chi ddoe fiant fiant seguros chi ddos diant investire a intro de su matessi portu e teniant a puntu sa roba e trastos issoro, chi sunt sas iscarpas issoro, pro si nche fuire luego a terra sena isetare de èssere cumbàtidos, tantu fiat sa timòria chi aiant leadu a sa flota nostra. Ma su chelu dd’at ordina-du de ateruna manera non pro neghe o discòidu de su generale chi a sos nostros regiat ma pro sos pecados de sa cristianidade e ca cheret e permitet Deus chi tengiamus semper butzinos chi nos castighent. In efeti su Uchalì si fiat regortu in Modòn, chi est un’ìsula chi est acanta de Navarino e ghetende sa gente a terra at fortificadu sa buca de su portu e est abarradu chietu finas a cando su segnor don Juan s’est furriadu. In custu biàgiu s’est leada sa galera chi ddi mutiant La Presa chi fiat capitanu unu fìgiu de cuddu corsàriu famadu Barbaros-sa. Dd’at leada sa Capitana de Napoli, mutida La Loba, règida dae cuddu raju de sa gherra, dae su babbu de sos sordados dae cuddu venturosu e mai bìnchidu don Alvaro de Bazàn, marchesu de Santa Cruz. E non chèrgio lassare de nàrrere su chi est capitadu in sa presa de La Presa. Fiat de gasi crudele su fìgiu de Barbarossa e trataiat de gasi male a sos cautivos chi comente sos chi fiant a sos remos ant bidu ca sa galera Loba ddis fiat intrende e ddos sighiat ant lassadu totu paris sos remos e ant aferradu a su capitanu chi fiat a subra de 160) Gherreris de s’esèrtzitu turcu.

Page 407: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

407

Miguel de Cervantes

su càsseru gridende de vogare in presse e colende·ddu dae bancu in bancu, dae popa a prua dd’ant dadu boghes chi a pagu prus chi nch’aiat coladu s’alberu giai fiat colada s’ànima sua a s’inferru; tale fiat comente apo naradu sa crudelidade chi ddos trataiat e s’òdiu chi issos ddi teniant. Semus torrados a Costantinòpoli e s’annu in fatu chi fiat su ‘73 s’est ischidu in issa comente su segnor don Juan aiat bintu a Tùnisi e leadu cuddu regnu a sos turcos e postu in possessione de issu a Muley Hamet seghende sas isperàntzias chi de torrare a re-gnare in issu teniat Muley Hamida, su prus moro crudele e balente chi ddo’at àpidu in su mundu. At sentidu meda custa pèrdida su Gran Turcu e usende de sa sagatzidade chi totu sos de sa domo sua tenent at fatu paghe cun sos venetzianos chi prus meda de issu dda disigiaiant e s’annu in fatu su ‘74 at atacadu sa Goleta e su forte chi a costàgiu de Tùnisi aiat lassadu mesu pesadu su segnor don Juan. In totu custos perìgulos deo fia a sos remos sena isperàntzia peruna de libertade; a su mancu deo no isperaia de dda tènnere pro riscatu ca aiat detzìdidu de no iscrìere sas novas de sas disgràtzias meas a babbu. S’est pèrdida in fines sa Goleta, s’est pèrdidu su forte, chi in sas pratzas ddoe fiant de sordados turcos, pagados, setantaghimbe mìgia, e de moros e alàrabos de totu s’Àfrica prus de batorghentas mìgias acum-pangiadu custu de gasi nùmeru mannu de gente cun tantas munitzio-nes e trastos de gherra, e cun tantos gastadores chi cun sas manos e a pùngios de terra podiant ammuntare sa Goleta e su forte. S’est pèrdi-da pro prima sa Goleta, cunsiderada finas a issara inespugnàbile, e non s’est pèrdida neghe de sos defensores, chi ant fatu in defensa sua totu su chi depiant e podiant, ma ca s’esperièntzia at mustradu sa fatzilidade chi si podiant pesare trintzeas in cudda arena deserta, ca a duos parmos s’agataiat abba, e sos turcos no dd’ant agatada a duas varas; e de gasi cun sacos meda de arena ant pesadu sas trintzeas de gasi artas chi ant iscavalcadu sas muràllias de sa fortalesa; e tirende a cavalieri, nemos podiat parare, ne assìstere a sa defensa. Fiat opinione comuna ca non si depiant inserrare sos nostros in sa Goleta, ma iseta-re in campagna s’isbarcu, e sos chi narant custu faeddant dae tesu e cun pagu esperièntzias de casos sìmiles; ca si in sa Goleta e in su forte aizu ddo’aiat sete mìgia sordados, comente podiat de gasi pagu nùme-

Page 408: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

408

Don Chisciote de sa Màntzia

ru, mancari prus isfortzados esserent, essire a sa campagna e abarrare in sas fortzas contra a tantu comente fiat su de sos inimigos? E co-mente est possìbile lassare de pèrdere fortza chi no est sucursa, e prus cando dd’inghìriant inimigos meda e porfiados e in sa pròpiu terra issoro? Ma a medas ddis pariat e de gasi est partu a mie chi fiat parti-culare gràtzia e favore chi su chelu at fatu a Ispagna de permìtere chi si eliminaret cudda fàbrica e capa de malesas e cudda cloaca o ispugna e buca de s’infinidade de dinari chi in ie sena profetu s’ispendiant, sena serbire a àteru chi a cunservare sa memòria de dd’àere bintu sa ditzosìssima de s’invitìssimu Càralu V comente chi ddo’esseret bisòn-giu pro dda fàghere eterna comente ddu est e at a èssere, chi cuddas pedras dda sustentarent. S’est pèrdidu puru su forte; ma ddos ant bintu sos turcos parmu a parmu ca sos sordados chi ddu difendiant ant gherradu tantu valorosos e fortes chi fiant prus de bintighimbe mìgia inimigos sos chi ant mortu in bintiduos assàchios generales chi ddis ant dadu. Nemos ant caturadu sanu de sos treghentos chi sunt abarrados bios, signale seguru e craru de s’isfortzu suo e valore, e de su bene chi si fiant difèndidos e bardiadu sas pratzas. S’est rèndidu a partidu unu forte piticu o turre chi fiat in mesu de sa laguna, a càrrigu de don Juan Zanoguera, cavalieri valentzianu e sordadu famadu. Ant caturadu a don Pedro Puertocarrero, generale de sa Goleta chi at fatu su possìbile pro difèndere sa fortalesa sua; e at sentidu tantu de dd’àe-re pèrdida chi dae su dolu est mortu in su caminu de Costantinòpoli a ue dd’ant leadu cautivu. Ant caturadu puru a su generale de su forte chi ddi naraiant Gabrio Cervellon, cavalieri milanesu, ingennie-ri mannu e sordadu valente meda. Sunt mortas in custas duas fortale-sas persones meda de contu chi una fiat Pagàn de Oria, cavalieri de s’àbitu de Santu Giuanne, de cunditzione generosu, comente at mu-stradu sa liberalidade summa chi at usadu cun su frade, su famadu Juan Andrea de Oria; e su chi prus at fatu lastimosa sa morte sua fiat èssere mortu de manu de carchi alàrabe chi si fiat fidadu bidende giai pèrdidu su forte chi si sunt ofertos de ddu leare in àbitu de moro a Tabarca chi est unu portigheddu o domo chi in cuddas ribas tenent sos genovesos chi s’esèrtzitant in sa pisca de su coraddu, e cussos alàra-bes dd’ant segadu sa conca e si dd’ant leada a su generale de s’armada

Page 409: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

409

Miguel de Cervantes

turchesca chi at cumpridu cun issos su ditzu nostru castillianu: “Chi mancari sa traitoria agradet su traitore si aborresset”; e de gasi si narat chi aiat ordinadu su generale de impicare a sos chi dd’aiant leadu su presente ca non si dd’aiant leadu biu. Intre sos cristianos chi in su forte si sunt pèrdidos, fiat unu mutidu don Pedro de Aguilar, de no isco de cale logu de Andalusia, chi fiat istadu alfieri in su forte, sor-dadu de contu meda e de intendimentu raru; mescamente teniat gràtzia particulare in su chi narant poesia. Ddu naro ca sa sorte sua dd’at batidu a sa galera mea e a su bancu meu e a èssere iscrau de su matessi nonnu meu; e in antis de partire dae cuddu portu at fatu custu cavalieri duos sonetos a manera de epitàfios unu a sa Goleta e s’àteru a su forte. E in beridade chi ddos tèngio de nàrrere, ca ddos isco a memòria e creo chi antis ant a causare gustu chi fastizu.

In su puntu chi su cautivu aiat numenadu a don Pedro de Agui-lar don Fernando aiat abbaidadu a sos cumpàngios e totus tres aiant risitadu; e cando aiat faeddadu de sos sonetos aiat naradu unu: – In antis chi sa segnoria bostra sigat dda sùplico chi mi nàrgiat ite s’at fatu custu don Pedro de Aguilar chi at naradu.

– Su chi isco est – aiat rispostu su cautivu – chi a pustis de duos annos chi fiat in Costantinòpoli est fuidu in bestimenta de albanesu cun unu gregu ispia, e no isco si est torradu lìberu, finas si creo chi ei, ca de in ie a un’annu apo bidu deo a su gregu in Costantinòpoli, e no dd’apo pòdidu pregontare s’èsitu de cuddu biàgiu.

– Già est torradu, – aiat rispostu su cavalieri – ca cuddu don Pedro est frade meu, e est como in bidda nostra, bonu e ricu, cojua-du e cun tres fìgios.

– Gràtzias a Deus – aiat naradu su cautivu – pro tantos favores comente dd’at fatu; ca non ddo’at in sa terra, a pàrrere meu, cun-tentu chi s’ugualet a lograre sa libertade pèrdida.

– E prus, – aiat torradu su cavalieri – chi deo isco sos sonetos chi frade meu at fatu.

– Ddos nàrgiat duncas sa segnoria bostra, – aiat naradu su cau-tivu – ca ddos at a ischire nàrrere mègius de me.

– Andat bene, – aiat rispostu su cavalieri – e su de sa Goleta naraiat de gasi:

Page 410: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

410

cAPÌtulu Xl

In ue sighit s’istòria de su cautivu

Soneto Ànimas ditzosas chi de su mortale velu lìberas o esentas pro su bene ch’ais operadu, dae sa bassa terra bos seis artziadas, a su prus artu e mègius de su chelu e ardende in ira e onorosa gelosia de sos corros sa fortza ais esertzitadu, chi in pròpiu e sàmben’ angenu ais coloradu su mare acanta e s’arenosa terra; primu chi su valore est mancada sa vida in sos istracos bratzos chi morende cun èssere bintos leant sa vitòria. E custa bostra mortale trista ruta intre su muru e su ferru bos achirit fama chi su mundu bos dat e su chelu glòria.

– De cussa pròpiu manera dd’isco deo – aiat naradu su cautivu.– E su de su forte, si non m’ammento male, – aiat naradu su

cavalieri – narat de gasi:

Soneto Dae intro de custa terra istèrile terra, derruta, de custas leas dae sa terra ghetados, sas ànimas santas de tres mìgia sordados sunt pigadas bias a mègius abitatzione, sende primu de badas esertzitada sa fortza de sos bratzos isfortzados bassu chi a sa fine de pagos e istracos

Page 411: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

411

Miguel de Cervantes

ant dadu sa vida a su filu de s’ispada. E custa est sa terra chi continu est istada de milli memòrias lamentàbiles prena in sos sèculos passados e presentes. Ma non prus giustas de su suo duru sinu ant a àere a su craru chelu ànimas artziadu, ne mancu issu at sustènnidu corros de gasi balentes.

Non pariant male sos sonetos, e su cautivu si fiat allegradu cun sas novas chi de su camerata dd’aiant dadu, e sighende su contu, aiat naradu: – Rèndidos duncas sa Goleta e su forte, sos turcos ant dadu òrdine de ismantellare sa Goleta, ca su forte est abarradu de gasi chi non ddo’aiat de pònnere pee in terra, e pro ddu fàghere cun prus brevidade e prus pagu traballu, dd’ant minadu in tres partes; ma cun peruna ant pòdidu sartiare in àera su chi pariat prus pagu forte, chi fiant sas muràllias betzas, e totu cuddu chi fiat abarradu in pee de sa fortificatzione noa chi aiat fatu su Fratin161, cun fatzilidade meda nde fiat ruta a terra. In fines sa flota est torrada a Costantinòpoli triunfan-te e binchidora e dae in ie a pagos meses est mortu su mere meu su Uchalì, chi ddi naraiant Uchalì Fartax, chi cheret nàrrere in limba turchesca su rinnegadu tingiosu, ca ddu fiat, e est costumàntzia intre sos turcos de si pònnere nùmene de carchi falta chi tenent o de carchi virtude chi in issos ddoe siat; e custu est ca ddo’at intre issos petzi bator sambenados de erèntzias, chi discendent dae sa casa Otomana e sos àteros, comente apo naradu, leant nùmene e sambenadu o de sos difetos de su corpus o de sas virtudes de s’ànimu. E custu Tingio-su at vogadu su remu sende iscrau de su Gran Senor, batòrdighi an-nos, e a prus de trintabator de s’edade sua at rinnegadu, de dispetu chi unu turcu, istende in su remu dd’aiat dadu un’iscatzulada e pro si pòdere vendicare at lassadu sa fide sua; e est istadu tantu su valore suo sena pigare pro sos mèdios ruzos e caminos chi sos prus privados de su Gran Turcu pigant est bènnidu a èssere re de Algeri e a coa a èssere generale de su mare chi est sa de tres càrrigas chi ddo’at in cuddu se-

161) Giacomo Paleazzo, chi aiat fortificadu a Gibilterra.

Page 412: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

412

Don Chisciote de sa Màntzia

gnoriu. Fiat calabresu de ratza e moralmente fiat unu bonòmine e trataiat cun umanidade meda a sos cautivos chi est lòmpidu a nde tènnere tres mìgia, chi a pustis de sa morte sua si sunt partzidos co-mente issu aiat lassadu in testamentu intre su Gran Segnor chi puru est fìgiu erede de sos chi morint e intrat in parte cun sos àteros fìgios chi lassat su mortu e intre sos rinnegados suos, e deo so tocadu a unu rinnegadu venetzianu chi sende motzo de una nave dd’aiat caturadu su Uchalì e dd’aiat chertu de gasi bene chi fiat unu de sos prus devo-tos garzones suos e issu est bènnidu a èssere su prus crudele rinnega-du chi mai s’est bidu. Ddi naraiant Azàn Agà, e s’est fatu ricu meda e re de Algeri, cun issu so bènnidu dae Costantinòpoli, unu pagu cun-tentu, pro èssere de gasi acanta de Ispagna, non ca pensaia de iscrìere a nemos su disditzadu fatu meu ma pro bìdere si mi fiat prus fa-vorèvole sa sorte in Algeri chi no in Costantinòpoli, in ue giai aiat provadu milli maneras de mi nche fuire, e peruna at tentu ocasione nen ventura; e pensaia in Algeri de chircare aterunu mèdiu de lograre su chi tantu disigiaia, ca mai m’at disamparadu s’isperàntzia de tèn-nere libertade; e cando in su chi fabricaia pensaia e ponia in òpera non currispondiat s’èsitu a s’intentzione poscas sena de m’abbando-nare finghia e chircaia ateruna isperàntzia chi mi sustentaret mancari esseret dèbile o fraca. Cun custu intratenia sa vida inserradu in una presone o domo chi sos turcos mutint bagnu in ue inserrant sos cau-tivos cristianos, siat sos chi sunt de su re siat de carchi privadu e sos chi mutint de su magasinu chi est comente a nàrrere cautivos de su cussìgiu chi serbint a sa tzitade in sas òperas pùblicas chi faghet e in àteras artes e custos tales cautivos tenent dificultosa meda sa liberta-de; chi sigomente sunt de sa comuna e non tenent unu mere privadu non ddo’at cun chie tratare su riscatu mancari ddu tèngiant. In custos bagnos comente apo naradu solent leare a sos cautivos unos cantos privados de su pòpulu mescamente cando sunt de riscatu ca in ue ddos tenent firmos e seguros bassu chi bèngiat su riscatu. Puru sos cautivos de su re chi sunt de riscatu no essint a traballare cun s’àtera tziurma, si no est cando istentat su riscatu; chi issara pro ddis fàghere chi iscriant pro issu cun prus fortza ddos faghent traballare e andare a linna cun sos àteros, chi no est traballu de pagu. Deo fia unu de sos

Page 413: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

413

Miguel de Cervantes

de riscatu; chi comente s’est ischidu ca fia capitanu mancari aia nara-du sa pagu possibilidade e falta de benes no est serbidu a nudda pro non mi pònnere in mesu de sos cavalieris e gente de riscatu. M’ant postu una cadena prus pro signale de riscatu chi pro mi bardiare e de gasi colaia sa vida in cuddu bagnu cun àteros meda cavalieris e gente printzipale signalados e tentu comente de riscatu. E mancari su fàme-ne o nudidade nos podiat fadigare a bortas e finas belle semper peru-na cosa nos fadigaiat tantu comente intèndere e bìdere a ogna passu sas mai bidas ne intèndidas crudelidades chi su mere usaiat cun sos cristianos. Ogna die impicaiat cuddu tantu, impalaiat a custu, segaiat sas origras a cuddu; e custu pro de gasi pagu ocasione e de gasi sena issa chi sos turcos connoschiant chi ddu faghiat petzi pro ddu fàghe-re e pro èssere cunditzione naturale sua de èssere mortore de totu sa genia umana. Petzi cuncordaiat cun issu unu sordadu ispagnolu mu-tidu tale de Saavedra162 chi pro àere fatu cosas chi ant a abarrare in sa memòria de cudda gente pro annos meda, e totu pro lograre sa liber-tade mai dd’aiat iscutu nen dd’aiat fatu iscùdere nen dd’aiat naradu mala paràula; e pro sa prus pagu cosa de meda chi at fatu timìamus totus chi depiat èssere impaladu e de gasi dd’aiat tìmidu issu prus de una borta; e si no esseret ca su tempus non dat logu deo dia nàrrere carchi cosa de su chi custu sordadu at fatu, chi esseret parte pro bos intratènnere e de bos ammirare prus meda mègius chi cun su contu de s’istòria mea. Naro duncas ca subra de su pàtiu de sa presone no-stra ruiant sas frenestas de sa domo de unu moro ricu e printzipale chi comente de ordinàriu sunt sas de sos moros prus fiant istampas chi non frenestas e finas custas s’ammuntaiant cun gelosias fitas fitas e istrintas. Est capitadu duncas chi una die istende in unu cortile de sa presone nostra cun àteros tres cumpàngios faghende provas de sad-diare cun sas cadenas pro trampare su tempus istende solos ca totu sos àteros cristianos fiant essidos a traballare apo artziadu pro casu sos ogros e apo bidu chi pro cuddas lucandaneddas serradas chi apo na-radu si bidiat una canna e a sa fine ddoe fiat atacadu unu pannu e sa canna si fiat brandende e movende belle comente chi fagheret signa-

162) Cervantes est faeddende de issu etotu.

Page 414: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

414

Don Chisciote de sa Màntzia

les de andare a dda leare. Amus abbaidadu e unu de sos chi fiant cun megus est andadu a si pònnere a suta de sa canna a bìdere si dda las-saiant o su chi faghiant; ma de gasi comente est lòmpidu ant artziadu sa canna e dd’ant mòvida a sos duos chirros comente narende chi nono cun sa conca. Est furriadu su cristianu e dd’ant torrada a abbas-sare e a fàghere sos matessi movimentos de in antis. Est andadu ate-runu cumpàngiu e dd’est capitadu su matessi de su primu. In fines est andadu su de tres e dd’est capitadu che a su primu e a su segundu. Bidende deo custu no apo chertu lassare de provare sa sorte e de gasi comente so lòmpidu a mi pònnere a suta de sa canna dd’ant lassada rùere e est ruta in pees meos a intro de su bagnu. So andadu duncas a isòrvere su pannu in ue ddoe fiat unu nodu e a intro ddoe fiant deghe cianiìs, chi sunt monedas de oro bassu chi usant sos moros, chi ognuna balet deghe reales de sos nostros. Si mi so cumpràghidu cun s’agatu non ddo’at de ddu nàrrere ca est istadu tantu su cuntentu comente s’ammiratzione de pensare dae ue nos podiat bènnere cud-du bene mescamente a mie, ca sas mustras de no àere chertu lassare sa canna si no a mie craru naraiant ca a mie si faghiat su favore. Apo leadu su bonu dinari meu, apo truncadu sa canna, so torradu a su cortileddu, apo abbaidadu sa fenestra e apo bidu chi nd’essiat una manu bianca bianca; chi dd’aberiant e serraiant in presse in presse. Cun custu amus cumprèndidu o immaginadu chi carchi mugere chi in cudda domo biviat nos depiat àere fatu cuddu benefìtziu; e in si-gnale chi fiat gradidu amus fatu salamelecos a usu de moros, incri-nende sa conca, indurghende su corpus e ponende sos bratzos a subra de su petus. Dae in ie a unu pagu ant bogadu dae sa matessi fenestra una rughe pitica fata de cannas e luego dd’ant torrada a intrare. Cu-stu signale nos at cunfirmadu ca carchi cristiana depiat èssere cautiva in cudda domo e fiat sa chi bene nos faghiat; ma sa biancura de sa manu e sas prendas chi dd’amus bidu nos at disfatu custu pensamen-tu ca amus immaginadu ca depiat èssere cristiana rinnegada chi de ordinàriu solent leare pro legìtimas sos meres issoro etotu, e finas ddu tenent a ventura ca ddas istimant prus de sas de sa ratza issoro. In totu sas allegas nostras amus dadu a tesu meda dae sa beridade de su casu e de gasi totu s’intratenimentu nostru dae in ie in dae in antis fiat a

Page 415: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

415

Miguel de Cervantes

abbaidare e tènnere pro norte sa fenestra in ue nos fiat apartu s’isted-du de sa canna; ma bene sunt colados bìndighi dies sena de dda bìdere nen sa manu nemmancu nen perunu àteru signale. E mancari in custu tempus amus chircadu cun ogna sollitzitude de ischire chie in cudda domo biviat e si ddoe fiat carchi cristiana rinnegada mai ddoe fiat chie nos narreret àteru chi in ie biviat unu moro printzipale e ricu, mutidu Agi Morato, guvernadore chi fiat istadu de sa Pata, chi est arte intre issos de calidade meda. Ma cando prus discoidados fìa-mus chi in ie depiant pròere àteros cianiìs amus bidu a disora sa canna e àteru pannu acapiadu cun aterunu nodu prus crèschidu; e custu fiat in su tempus chi ddoe fiat su bagnu comente sa borta cola-da solu e sena gente. Amus fatu sa prova costumada, andende ognu-nu in antis meu de sos matessi tres chi fìamus; ma a perunu s’est rèndida sa canna si no a mie ca lompende deo dd’ant fata rùere. Apo isortu su nodu e apo agatadu baranta iscudos de oro ispagnolos e unu pabiru iscritu in aràbigu e a sa fine de s’iscritu fata una rughe manna. Apo basadu sa rughe, apo leadu sos iscudos, so torradu a su cortile, amus fatu totu sos salamelecos nostras, est torrada a si bìdere sa manu, apo fatu signales chi dia lèghere su pabiru, ant serradu sa fenestra. Semus abarrados totus confusos e allegros cun su capitadu; e sigo-mente nemos de nois cumprendiat s’aràbigu fiat mannu su disìgiu chi tenìamus de cumprèndere su chi su pabiru cunteniat e prus man-na sa dificultade de agatare chie ddu legheret. In fines, deo apo detzìdidu de mi fidare de unu rinnegadu, de Murcia, chi si fiat dadu pro amigu meu mannu, e postu prendas intre sos duos, chi dd’obli-gaiant a mantènnere su segretu chi dd’incarrigare; ca solent unos can-tos rinnegados, cando tenent intentzione de torrare a terras de cristia-nos, leare cun issos carchi firma de cautivos printzipales, in ue dant fide, in sa forma chi podent, chi su tale rinnegadu est òmine de bene, e chi semper at fatu bene a cristianos, e chi giughet disìgiu de si nche fuire a sa prima ocasione chi si dd’ofèrgiat. Calicunu ddo’at chi pro-curant custas fides cun bona intentzione; àteros si serbint de issas a casu e de indùstria: chi benende a furare a terra de cristianos, si a custa si perdent o ddos cautivant, bogant sas firmas e narant ca pro cuddos pabiros s’at a bìdere su propòsitu chi beniant, chi fiat de abar-

Page 416: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

416

Don Chisciote de sa Màntzia

rare in terra de cristianos, e chi pro cussu beniant in cursu cun sos àteros turcos. Cun custu si fuint dae cuddu primu ìmpetu, e si ri-cuntzìliant cun sa Crèsia, sena chi si ddis fatzat dannu; e cando bi-dent sa issoro, torrant a Barberia e èssere su chi in antis fiant. Àteros ddo’at chi usant de custos pabiros, e ddos procurant cun bonu inten-tu, e abarrant in terra de cristianos. Duncas unu de custos rinnegados chi apo naradu fiat custu amigu meu, chi teniat firmas de totu sos cameratas nostros, in ue dd’amus acreditadu cantu fiat possìbile; e si sos moros ddi diant agatare custos pabiros ddu diant brusiare biu. Apo ischidu ca ischiat bene meda aràbigu, e non de ddu faeddare ebbia, ma de dd’iscrìere; ma in antis chi de su totu mi dia decrarare cun issu, dd’apo naradu a mi lèghere cuddu pabiru, chi pro casu aiat agatadu in un’istampa de su letu meu. Dd’at abertu e est istadu una bona iscuta abbaidende·ddu, e fraighende·ddu, murmutende intre dentes. Dd’apo pregontadu si ddu cumprendiat; m’at naradu chi bene meda, e chi si cheria chi mi ddu diat decrarare paràula pro pa-ràula, chi ddi daret tinta e pinna, pro ddu fàghere mègius. Dd’amus dadu luego su chi pediat, e issu a bellu a bellu dd’at traduidu, e finen-de at naradu: “– Totu su chi est inoghe in romanzu sena mancare lìtera, est su chi cuntenet custu pabiru moriscu: e si tenet de avèrtere chi in ue narat Lela Marién cheret nàrrere Nostra Segnora sa Vìrgine Maria”. Amus lèghidu su pabiru, e naraiat de gasi: Cando deo fia pi-pia, teniat babbu un’iscraa, chi in limba mea m’at imparadu sa zalà163 cristianesca, e m’at naradu cosas meda de sa Lela Marién. Sa cristiana est morta e deo isco ca no est andada a su fogu ma cun Allà, ca a coa dd’apo bida duas bortas, e m’at naradu a andare a terra de cristianos a bìdere a Lela Marién, chi mi cheriat meda. No isco deo comente andare. Cristia-nos meda apo bidu dae custa fenestra, e nemos m’est partu cavalieri che a tie. Deo so bella meda e pitzoca, e tèngio dinari meda de giùghere cun megus: mira tue si podes fàghere de modu chi podimus andare, e as a ès-sere in ie maridu meu si cheres e si non cheres non mi s’at a dare nudda; ca Lela Merién m’at a dare chie mi cojuare. Deo apo iscritu custu; mira a chie ddu das a lèghere: non ti fides de perunu moro ca sunt totus trasse-ris. De custu tèngio pena meda: chi dia chèrrere chi non t’iscoberreres a 163) Preghiera.

Page 417: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

417

Miguel de Cervantes

nemos; ca si babbu dd’ischit, m’at a ghetare luego a unu putzu, e m’at a ammuntare de pedras. In sa canna apo a pònnere unu filu: acàpia in ie sa risposta; e si non tenes chie iscriat aràbigu, nara·mi·ddu a signales: chi Lela Marién at a fàghere chi ti cumprenda. Issa e Allà ti bàrdient, e cussa rughe chi deo baso bortas meda; chi de gasi m’aiat naradu a fàghe-re sa cautiva. Mirade segnores, si fiat arresone chi sos arresonos de custu pabiru nos ispantarent e allegrarent; e de gasi s’unu e s’àteru fiat de manera chi su rinnegadu aiat cumprèndidu chi non pro casu si fiat agatadu cuddu pabiru, ma chi de a beru a unu de nois dd’aiant iscri-tu; e de gasi nos aiat pregontadu si fiat beridade su chi suspetaiat, de nos fidare de issu e de si ddu nàrrere, ca issu diat aventurare sa vida sua pro sa libertade nostra. E narende custu aiat bogadu dae petorras una rughe de metallu e cun làgrimas meda aiat giuradu pro su Deus chi cudda immàgine rapresentaiat chi issu mancari pecadore e malu bene e cun fide creiat, de non mantènnere lealtade e segretu in totu su chi diamus chèrrere de dd’iscobèrrere, ca ddi pariat, e belle intzer-taiat, ca pro mèdiu de cuddu chi cuddu pabiru aiat iscritu teniat issu e totu noisàteros de tènnere libertade, e de si bìdere issu in su chi tantu disigiaiat, chi fiat de torrare a su grèmiu de sa santa Crèsia, mama sua, chi comente membru pudrigadu fiat partzidu e istesiadu, pro s’ignoràntzia e pecadu suo. Cun tantas làgrimas e cun mustras de tantu arrepentimentu at naradu custu su rinnegadu, chi totu de unu matessi pàrrere amus cuncordadu, e semus bènnidos a ddi decrarare sa beridade de su casu; e de gasi, dd’amus dadu contu de totu, sena de ddi cuare nudda. Dd’amus ammustradu sa lucandanedda dae ue apariat sa canna, e issu at marcadu dae in ie sa domo, e est abarradu de tènnere coidadu ispetziale e mannu de s’informare chie ddoe bi-viat. Amus cuncordadu de gasi etotu chi diat èssere bene de rispòn-dere a su billete de sa mora; e sigomente tenìamus chie dd’ischiat fàghere, luego in su momentu su rinnegadu at iscritu sos arresonos chi deo dd’apo annotadu, chi puntuales ant a èssere sos chi apo a nàrrere, ca de totu sos puntos sustantziales chi in custu fatu mi sunt capitados, perunu si mi nch’est andadu dae conca, nemmancu si nch’at a andare su tantu chi apo a tènnere vida. In efeti su chi a sa mora dd’aia rispostu fiat custu: Su Allà berdaderu ti bàrdiet segnora

Page 418: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

418

Don Chisciote de sa Màntzia

mea, e cudda Marién beneita, chi est sa mama de Deus berdadera e est sa chi t’at postu in coro a ti nch’andare a terra de cristianos, ca ti cheret bene. Pedi·ddi tue chi si serbat de ti dare a intèndere comente as a pòde-re pònnere in òpera su chi ti cumandat; ca issa est de gasi bona, chi dd’at a fàghere. Dae parte mea e dae sa de totu custos cristianos chi sunt cun megus, t’ofèrgio de fàghere pro te totu su chi diamus pòdere, finas a mòr-rere. Non lasses de m’iscrìere e de avisare su chi pensares de fàghere chi deo t’apo a rispòndere semper; ca Allà mannu nos at dadu a unu cristianu cautivu chi ischit faeddare e iscrìere sa limba tua de gasi bene comente dd’as a bìdere dae custu pabiru. De gasi chi sena tènnere timòria nos podes avisare de totu su chi cheres. A su chi naras chi si andares a terra de cristianos chi depes èssere mugere mea, deo ti ddu promito comente bonu cristianu; e ischi ca sos cristianos cumprint su chi promitent mègius de sos moros. Allà e Marién, mama sua, siant in bàrdia tua, segnora mea. Iscritu e serradu custu pabiru, apo isetadu duas dies chi istaret su bagnu solu, comente soliat, e a coa so essidu a su passàgiu acostuma-du de su cortileddu, a bìdere si sa canna apariat, chi no at tardadu meda a ispuntare. De gasi comente dd’apo bida, mancari non podiat bìdere chie dda poniat apo ammustradu su pabiru comente dende a intèndere de pònnere su filu; ma giai fiat in sa canna, chi dd’apo aca-piadu su pabiru, e dae in ie a pagu est torrada a apàrrere s’isteddu nostru, cun sa bandera bianca de paghe in su pachiteddu. Dd’ant lassada rùere e dd’apo artziada deo e apo agatadu in su pannu, in ogna genia de moneda de prata e de oro, prus de chimbanta iscudos chi chimbanta bortas de prus ant addopiadu su cuntentu nostru e ant cunfirmadu s’isperàntzia de tènnere libertade. Cudda note etotu est torradu su rinnegadu nostru e nos at naradu chi aiat ischidu chi in cudda domo biviat su moro etotu chi a nois nos aiant naradu ca ddi naraiant Agi Morato, ricu meda pro ogna estremu, chi teniat una fìgia ebbia, erede de totu sos benes suos, e chi fiat opinione comuna in totu sa tzitade de èssere sa prus fèmina bella de totu sa Berberia; e chi meda de sos vitzerès chi in ie beniant dd’aiant pedida pro isposa, e chi issa mai si fiat cherta cojuare; e chi puru at ischidu chi at tentu una cristiana cautiva, chi giai fiat morta; totu su chi torraiat cun su chi beniat in su pabiru. Semus intrados issara in cussìgiu cun su rin-

Page 419: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

419

Miguel de Cervantes

negadu in cale òrdine si teniat pro bogare a sa mora e bènnere totus a terra de cristianos e in fines s’est acordadu issara de isetare su segun-du avisu de Zoraida, chi de gasi ddi naraiant a sa chi como cheret a ddi nàrrere Maria; ca amus bidu bene chi issa e non peruna àtera fiat sa chi teniat de dare mèdiu a totu cuddas dificultades. A pustis chi semus abarrados de acordu pro custu, at naradu su rinnegadu a non tènnere pena; ca issu diat pèrdere sa vida o nos diat pònnere in liber-tade. Bator dies est istadu su bagnu cun gente, chi fiat ocasione chi bator dies diat istentare a si bìdere sa canna; e a sa fine in sa soledade acostumada de su bagnu est aparta cun su pannu de gasi prìngiu chi unu partu ditzosu meda promitiat. S’est incrinada a mie sa canna e su pannu; apo agatadu in issu àteru pabiru e chentu iscudos de oro, sena peruna àtera moneda. Fiat in ie su rinnegadu; dd’amus dadu a lèghere su pabiru a intro de su logu nostru, e at naradu ca de gasi naraiat: Deo no isco, segnore meu, comente dare òrdine chi andemus a Ispagna, nen Lela Marién mi l’at naradu, mancari deo si dd’apo pregon-tadu; su chi s’at a pòdere fàghere est chi deo bos apo a dare dae custa fe-nestra dinari meda meda de oro; riscatade·bos bois cun issos e sos amigos bostros, e andet unu a terra de cristianos, e còmporet in ie una barca, e torret pro sos àteros; e a mie m’ant a agatare in su giardinu de babbu chi est in sa porta de Babazón, acanta a sa marina, in ue tèngio de istare totu custu istade cun babbu e cun su tzeracos. Dae in ie, a de note, m’ais a pòdere bogare sena timòria e leare a sa barca; e mira chi tenes de èssere maridu meu, ca si nono, deo apo a pedire a Marién chi ti castighet. Si non ti fidas de nemos chi andet pro sa barca, riscata·ti tue e bide; chi deo isco chi as a torrare mègius chi àteru, ca ses cavalieri e cristianu. Chirca de ischire su giardinu, e cando passìgias in ie apo a ischire chi est solu su bagnu, e t’apo a dare dinari meda. Allà ti bàrdiet, segnore meu. Custu naraiat e cunteniat su segundu pabiru; chi bidu dae totus, ognunu s’est ofertu a chèrrere èssere su riscatadu, e at promìtidu de andare e torrare cun ogna puntualidade, e deo puru mi so ofertu a su matessi; a totu custu s’est opostu su rinnegadu, narende ca in peruna manera diat permìtere chi nemos essiret dae libertade finas chi esserent totu paris, ca s’esperièntzia ddis aiat mustradu cantu male cumpriant sos lìberos sas paràulas chi daiant in su cautivèriu; ca bortas meda aiant

Page 420: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

420

Don Chisciote de sa Màntzia

usadu de cuddu remèdiu carchi cautivu printzipale, riscatende a unu chi andaret a Valèntzia o a Majorca cun dinari pro pòdere armare una barca e torrare pro sos chi dd’aiant riscatadu, e mai fiant torrados; ca, naraiat, sa libertade lograda e sa timòria de non torrare a dda pèrdere ddis cantzellaiat dae conca totu sos òbligos de su mundu. E a cunfir-ma de sa beridade chi nos naraiat nos at contadu in curtzu unu casu ca belle issara fiat capitadu a unos cantos cavalieris cristianos, su prus istranu chi mai est capitadu in cuddas partes, in ue a ogna passu càpi-tant cosas de ispantu mannu e de ammiratzione. In efeti issu est bèn-nidu a nàrrere chi su chi si podiat e depiat fàghere fiat ca su dinari chi tocaiat a dare pro riscatare a su cristianu chi si ddu daret a issu pro comporare in ie in Algeri una barca, cun idea de si fàghere mercante e tratante in Tetuán e in cudda costera; e chi sende su segnore de sa barca, cun fatzilidade si diat dare trassa pro ddos bogare dae su bagnu e ddos imbarcare a totus. Cantu prus chi si sa mora, comente issa naraiat, daiat dinari pro ddos riscatare a totus, chi sende lìberos, fiat cosa leve meda puru a s’imbarcare in mesu de sa die; e chi sa dificul-tade chi s’oferiat majore fiat chi sos moros non permitent chi rinne-gadu perunu còmporet nen tèngiat barca, si no est vascellu mannu pro andare in cursu, ca timent ca su chi còmporat barca, mescamen-te si est ispagnolu, no dda cheret si no est pro andare a terra de cri-stianos; ma chi issu diat fatzilitare custu incunveniente faghende chi unu moro tagarinu andaret a sa parte cun issu in sa cumpangia de sa barca e in su balàngia de sas mercantzias, e cun custu pretestu issu diat bènnere a èssere segnore de sa barca, cun chi daiat pro finidu totu su restu. E postu chi a mie e a sos cameratas nos fiat partu mègius su de imbiare pro sa barca a Majorca, comente sa mora naraiat, non nos semus atrividos a dda contraìghere, timende ca si non faghìamus su chi issa naraiat, nos diat iscobèrrere e pònnere in perìgulu de pèrdere sas vidas, si iscoberreret su tratu de Zoraida, chi pro sa vida sua dia-mus dare totus sas nostras; e de gasi, amus detzìdidu de nos pònnere in sas manos de Deus e in sas de su rinnegadu, e in cuddu matessi puntu dd’ant rispostu a Zoraida narende·ddi chi diamus fàghere totu su chi nos cussigiaiat ca dd’aiat avèrtidu de gasi bene comente chi Lela Marién si dd’aeret naradu, e chi in issa ebbia fiat de illonghiare

Page 421: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

421

Miguel de Cervantes

cuddu negòtziu, o ddu pònnere luego in òpera. Mi so ofertu torra de èssere s’isposu suo, e cun custu, àteru die chi est capitadu de èssere solu su bagnu, in diferentes bortas, cun sa canna e su pannu, m’at dadu duamìgia iscudos de oro, e unu pabiru in ue naraiat ca su primu jumà, chi est sa chenàbura, andaiat a su giardinu de su babbu, e chi in antis de si nch’andare nos diat dare àteru dinari, e chi si cuddu non diat bastare, de si dd’avisare, chi nos diat dare cantu ddis diamus pedire: ca su babbu teniat tantos chi no ddu diat sentire, cantu prus chi issa teniat sas craes de totu. Amus dadu a coa chimbighentos iscudos a su rinnegadu pro comporare sa barca; cun otighentos mi so riscatadu deo, dende su dinari a unu mercante valentzianu chi issara s’agataiat in Algeri, chi m’at riscatadu dae su re, leende·mi a paràula sua, dende·dda chi cun su primu vascellu chi benneret dae Valèntzia diat pagare su riscatu meu; ca si luego daret su dinari, esseret a dare suspetos a su re chi fiat dies meda chi su riscatu meu fiat in Algeri, e chi su mercante, pro sos afàrios suos, dd’aiat calliadu. In fines, su mere meu fiat tantu cavillosu, chi de peruna manera m’atrivia a chi luego si isborsaret su dinari. Sa giòbia in antis de sa chenàbura chi s’ermosa Zoraida si nde teniat de andare a su giardinu nos at dadu àteros milli iscudos e nos at avisadu de sa partèntzia sua, pedende·mi chi si mi riscatare, ischiret luego su giardinu de su babbu, e chi in ogna modu chircare ocasione de andare a in ie a dda bìdere. Dd’apo risposta in pagas paràulas chi de gasi ddu dia fàghere, e chi tenneret coidadu de nos racumandare a Lela Marién, cun totu cuddas ocasio-nes chi sa cautiva dd’aiat ammustradu. Fatu custu, ant dadu òrdine chi sos tres cumpàngios nostros si riscatarent, pro fatzilitare sa essida dae su bagnu, e ca, bidende·mi a mie riscatadu, e a issos nono, ca ddo’aiat dinari, non s’avolotarent e ddis cumbincheret su diàulu chi fagherent carchi cosa a noghimentu de Zoraida; chi postu chi su ès-sere issos chie fiant mi podiat assegurare dae custa timòria, cun totu cussu, no apo chertu pònnere su negòtziu in aventura, e de gasi, ddos apo fatos riscatare pro su matessi òrdine chi mi so riscatadu deo, in-treghende totu su dinari a su mercante, pro chi cun tzertesa e se-guràntzia poderet fàghere sa fiantza; chi mai amus iscobertu s’acordu nostru e segretu, pro su perìgulu chi ddoe fiat.

Page 422: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

422

cAPÌtulu Xli

In ue galu sighit su cautivu in su fatu suo

– Non sunt coladas bìndighi dies, cando giai su rinnegadu nostru teniat comporada una barca bona meda, capatze de prus de trinta persones: e pro assegurare su fatu e ddi dare colore, at chertu fàghe-re, comente at fatu, unu biàgiu a unu logu chi ddi naraiant Sargel, chi est a trinta legas dae Algeri a chirru de Oranu, in ue ddo’at cun-tratatzione meda de càriga. Duas o tres bortas at fatu custu biàgiu, in cumpangia de su tagarinu chi aiat naradu. Tagarinos mutint in Barbaria a sos moros de Aragona, e a sos de Granada, mudéjares; e in su regnu de Fez mutint a sos mudéjares elches, chi sunt gente chi cuddu re prus si serbit in sa gherra. Naro duncas ca ogna borta chi colaiat cun sa barca daiat fundu in una calita chi fiat non duos tiros de balestra dae su giardinu in ue Zoraida isetaiat; e in ie, de propòsi-tu meda, si poniat su rinnegadu cun sos morigheddos chi vogaiant in su remu, a giai a fàghere sa preghiera, o a comente pro insajare de brullas a su chi pensaiat de fàghere de a beru; e de gasi, andaiat a su giardinu de Zoraida e ddi pediat fruta, e su babbu si dda daiat sena ddu connòschere; e mancari issu cherreret faeddare a Zoraida co-mente issu a pustis m’at naradu, e ddi nàrrere chi issu fiat su chi pro òrdine meu dda teniat de leare a terra de cristianos, chi esseret cun-tenta e segura, mai ddi fiat possìbile, ca sas moras non si lassant bìdere dae perunu moro nen turcu, si no est chi su maridu o su babbu si dd’òrdinent. Dae cristianos cautivos si lassant tratare e co-municare, finas prus de su chi diat èssere resonèvole; e a mie mi diat àere pesadu chi issu ddu aeret faeddadu, chi chissai dda avolotaret, bidende ca su negòtziu andaiat in buca de rinnegados. Ma Deus, chi dd’ordinaiat de àtera manera, no at dadu logu a su bonu disìgiu chi su rinnegadu nostru teniat; chi, bidende cantu seguru andaiat e beniat a Sargel, e chi daiat fundu cando e comente e in ue cheriat, e

Page 423: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

423

Miguel de Cervantes

chi su tagarinu, su cumpàngiu suo, non teniat àtera volontade de sa chi sa sua ordinaiat, e chi deo fia giai riscatadu, e chi petzi mancaiat de chircare unos cantos cristianos chi vogarent su remu, m’at nara-du a abbaidare deo cales cheria batire cun megus, foras de sos risca-tados, e chi ddos tennere faeddados pro sa primu chenàbura, in ue aiat detzìdidu chi esseret sa partèntzia nostra. Bidende custu apo faeddadu a dòighi ispagnolos, totu balentes òmines de su remu, e de cuddos chi prus liberamente podiant essire dae sa tzitade; e no est istadu pagu agatare tantos in cudda congiuntura, ca fiant binti va-scellos in cursu, e s’aiant leadu totu sa gente de su remu, e custos no s’agatarent, si no esseret chi su mere s’est abarradu cuddu istade sena andare in cursu, a finire una galeota chi teniat in su cantieri. Chi ddis apo naradu àtera cosa si non chi sa primu chenàbura a su sero essirent unu a unu, a fura, e andarent a sa borta de su giardinu de Agi Morato, e chi in ie m’isetarent bassu chi deo andare. A ognunu apo dadu custu avisu de se, cun òrdine chi, mancari in ie biderent a àteros cristianos, no ddis narrerent si non chi deo ddis aiat ordinadu de isetare in cuddu logu. Fata custa diligèntzia, mi mancaiat de nde fàghere ateruna, chi fiat sa chi prus mi cumbeniat: e fiat sa de avisa-re a Zoraida in su puntu chi fiant sos negòtzios, pro chi istaret abbi-giada e a sa lerta, de non s’atzicaret chi de repente dda assartiaremus in antis de su tempus chi issa podiat immaginare chi sa barca de cristianos podiat torrare. E de gasi apo detzìdidu de andare a su giardinu a bìdere si dda podia faeddare; e cun ocasione de goddire carchi erba, una die, in antis de sa partèntzia mea, so andadu a in ie, e sa prima persone chi mi so atopadu est istadu su babbu, chi m’at naradu in sa limba chi in totu sa Barbaria e finas in Costantinòpoli s’agatat intre cautivos e moros, chi no est morisca nen castilliana nen de àtera natzione peruna ma unu misturu de totu sas limbas chi totus nos cumprendimus; naro duncas chi in custa manera de limbàgiu m’at pregontadu ite fia chirchende in cuddu giardinu, e de chie fia. Dd’apo rispostu ca fia iscrau de Arnaúte Mamí164 (e custu, ca ischia deo de seguru chi fiat amigu mannu suo), e chi chircaia de ogna erba, pro fàghere insalada. M’at pregontadu, pro su cunsi-164) Su nùmene de su corsàriu chi aiat caturadu a Cervantes.

Page 424: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

424

Don Chisciote de sa Màntzia

ghente, si fia òmine de riscatu o nono, e cantu pediat su mere pro me. Istende in totu custas pregontas e rispostas, est essida dae sa domo de su giardinu s’ermosa Zoraida, chi giai fiat meda chi m’aiat bidu; e comente sas moras de peruna manera faghent milindru de si mustrare a sos cristianos, e nemmancu s’ischivant, comente apo giai naradu, no dd’at dadu nudda de bènnere a ue su babbu fiat cun megus; antis, luego cando su babbu at bidu ca beniat, e a bellu, dd’at mutida e at ordinadu a bènnere. Tropu cosa diat èssere a nàr-rere deo como sa bellesa meda, sa gentilesa, s’adornu ricu e galliardu chi Zoraida mea istimada s’est mustrada a sos ogros meos: apo a nàrrere ebbia ca prus perlas pendiant dae su tzugru suo bellu meda, origras e pilos chi pilos giughiat in conca. In sos tzugros de sos pees, chi iscobertos a s’usàntzia sua giughiat, giughiat duos bratzales (chi de gosi ddis narant a sas manìllias o prendas de sos pees in moriscu) de oro puru meda, cun tantos diamantes incastonados chi issa m’at naradu a coa chi su babbu ddos istimaiat in deghe mìgia doblas165, e sas chi giughiat in sos burtzos baliant ateretantu. Sas perlas fiant in cantidade manna e bonas meda, ca sa majore gala e bizarria de sas moras est de s’adornare de perlas ricas e pòveras e de gasi, ddo’at prus perlas e madreperla intre moros chi intre totu sas àteras natzio-nes; e su babbu de Zoraida teniat fama de tènnere meda e de sas mègius chi in Algeri ddo’aiat, e de tènnere puru prus de dughentas mìgia iscudos ispagnolos, chi de totu fiat mere custa chi como est mea. Si cun totu custu adornu podiat bènnere issara ermosa, o nono, pro sas relìchias chi ddi sunt abarradas in tantos traballos s’at a pòdere congeturare cale depiat èssere in sas prosperidades. Ca giai s’ischit chi sa bellesa de carchi mugere tenet dies e ocasiones, e re-chedet atzidentes pro minimare o crèschere; e est cosa naturale chi sas passiones de s’ànimu dda pesent o abbassent, postu chi sas prus bortas ddas distruent. Naro, in fines, chi issara est bènnida in totu estremu adderetzada e in totu estremu bella, o a su mancu, a mie m’est parta de ddu èssere sa prus chi finas a issara si fiat bida; e cun custu bidende sos òbligos chi mi fia postu, mi pariat chi tenia in dae in antis meu una deidade de su chelu, bènnida a sa terra pro gustu

165) Una dobla fiat unos ses reales.

Page 425: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

425

Miguel de Cervantes

meu e pro remèdiu meu. De gasi comente issa est bènnida, dd’at naradu su babbu in sa limba sua chi deo fia cautivu de s’amigu suo Arnaúte Mamí, e chi benia a chircare insalada. Issa at leadu sa manu, e in cuddu misturu de limbas chi apo naradu m’at pregontadu si fia cavalieri e cale fiat sa càusa chi non mi riscataia. Deo dd’apo rispo-stu ca fia giai riscatadu, e chi in su pretzisu podia bìdere cantu su mere m’istimaiat ca aia dadu pro me milli chimbighentos zol-tamìs166. E issara issa at rispostu: “– In beridade chi si tue esseres babbu meu, chi deo dia fàghere chi non ti daret issu pro àteros duos tantos; ca boisàteros sos cristianos semper narades fàulas cando fa-eddades, e bos faghides pòveros pro ingannare a sos moros.” “– Bene podiat èssere cussu segnora”, dd’apo rispostu; “ma in beridade deo dd’apo tratada cun su mere e dda trato e dd’apo a tratare cun cantas persones ddo’at in su mundu.” “– E cando ti nch’andas?”, at naradu Zoraida. “– Cras, creo deo”, apo naradu, “ca est inoghe unu vascel-lu de Frantza chi si faghet cras a sa vela, e penso de mi nch’andare cun issu.” “– No est mègius”, at torradu Zoraida, “isetare chi bèn-giant sos vascellos dae Ispagna, e ti nch’andare cun issos, chi non cun sos de Frantza chi non sunt amigos bostros?” “– No”, apo rispo-stu deo; “mancari si comente ddo’at novas chi benit giai unu vascel-lu dae Ispagna est beru, galu deo dd’apo a isetare, postu chi est prus seguru su partire cras; ca su disìgiu chi tèngio de mi bìdere in terra mea e cun sas persones chi bene chèrgio est tantu, chi non m’at a lassare isetare àtera comodidade, si s’istentat, pro mègius chi siat.” “– Depes èssere de seguru cojuadu in terra tua”, at naradu Zoraida, “e pro cussu disìgias andare a ti bìdere cun mugere tua.” ”– No ddu so”, apo rispostu deo, “cojuadu; ma tèngio dada sa paràula de mi cojuare lompende a in ie.” “– E est bella sa dama chi si dd’at dada?”, at naradu Zoraida. “– De gasi bella est”, apo rispostu deo, “chi pro dda crèschere e ti nàrrere sa beridade, s’assimìgiat meda a tie.” De custu si nd’est rìsidu meda su babbu, e at naradu: “– Gualà, cristia-no, chi depet èssere bella meda si s’assimìgiat a fìgia mea, chi est sa prus bella de totu custu regnu. Si nono, abbàida·dda bene, e as a bìdere comente ti naro sa beridade.” Nos serbiat de intèrprete a su

166) Unu zoltamí baliat unos 17 reales.

Page 426: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

426

Don Chisciote de sa Màntzia

prus de custas paràulas e arresonos su babbu de Zoraida, comente prus ladinu167; chi mancari issa faeddaiat sa limba bastarda chi, co-mente apo naradu, in ie si usat, prus decraraiat s’intentzione sua pro signales chi non paràulas. Istende in custos e àteros arresonos meda, est lòmpidu unu moro currende, e at naradu, a boghe manna, chi dae sos muros de su giardinu fiant saddiados bator turcos, e fiant goddende frùtora, mancari non fiat cota. S’est atzicadu su betzu, e su matessi at fatu Zoraida; ca est comunu e belle naturale sa timòria chi sos moros tenent a sos turcos, mescamente a sos sordados, chi sunt tantu insolentes e tenent tantu impèriu subra de sos moros chi a issos sunt sugetos, chi ddos tratant peus chi esserent iscraos issoro. Naro duncas chi at naradu su babbu a Zoraida: “– Fìgia mea, ritira·ti a domo e inserra·ti, in s’ìnteri chi deo ando a faeddare a custos ca-nes; e tue, cristianu, chirca sas erbas tuas e bae·ti·nche in bonora, e giughe Allà cun bene a terra tua.” Deo mi so indùrghidu e issu est andadu a chircare a sos turcos, lassende·mi solu cun Zoraida, chi aiat cumintzadu a dare mustras de andare a ue su babbu dd’aiat naradu. Ma aizu chi issu fiat iscumpartu in sas matas de su giardinu, issa furriende·si a mie, prenos sos ogros de làgrimas, m’at naradu: “ – Amexi, cristiano, amexi?”. Chi cheret nàrrere: “Ti nch’andas, cri-stianu, ti nch’andas?”. Deo dd’apo risposta: “– Segnora ei; ma no de peruna manera sena te: su primu naviu m’isetat, e non ti nd’atziches cando nos bidas, chi sena duda peruna amus a andare a terra de cristianos”. Deo dd’apo naradu custu de manera chi issa m’at cum-prèndidu bene meda a totu sos arresonos chi ambos amus coladu; e ghetende·mi unu bratzu a tzugru, cun passos dismajados at cu-mintzadu a caminare a chirru de sa domo; e at chertu sa sorte chi poderet èssere mala meda si su chelu no dd’ordinaret de custa ma-nera, chi andende sos duos de sa manera e postura chi bos apo contadu, cun unu bratzu a tzugru, su babbu, chi giai torraiat de fàghere andare a sos turcos, nos at bidu de sa genia e manera chi andaìamus, e nois amus bidu chi issu nos aiat bidu; ma Zoraida, avèrtida e discreta, no at chertu bogare su bratzu dae tzugru meu; antis est acostada de prus a mie e m’at postu sa conca in petus, pin-167) Est a nàrrere moro chi faeddaiat una limba neolatina.

Page 427: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

427

Miguel de Cervantes

nighende unu pagu sos ghenugros, dende signales e mustras craras chi fiat dismajende·si e deo a su matessi tempus apo fatu a bìdere chi dda susteniat contra a sa volontade mea. Su babbu est bènnidu currende a ue fìamus, e bidende a sa fìgia de cudda manera, dd’at pregontadu ite teniat: ma comente issa no ddi rispondiat at naradu su babbu: “– Sena duda peruna chi cun s’atzìchidu de s’intrada de custos canes s’est dismajada.” E leende·dda dae su petus meu dd’at arrimada a su suo e issa dende unu suspiru e finas no assutos sos ogros de làgrimas, at torradu a nàrrere: “– Amexi, cristiano, amexi.” “Bae·ti·nche, cristiano, bae·ti·nche.” E su babbu at rispostu: “No importat, fìgia mea, chi su cristianu si nch’andet; ca perunu male t’at fatu, e sos turcos giai sunt andados. Non t’atzichet cosa peruna, ca peruna ddo’at chi ti potzat dare fastizu; ca comente giai t’apo naradu, sos turcos, a rechesta mea, si nche sunt torrados dae ue sunt intrados.” “– Issos segnora dd’ant fata atzicare comente as naradu”, apo naradu deo a su babbu; “ma sigomente issa narat a mi nch’an-dare, no ddi chèrgio dare fastizu: abarra in paghe e cun lissèntzia tua apo a torrare si esseret pretzisu a erbas a custu giardinu; chi a su chi narat su mere meu, in perunu nche nd’at mègius pro insaladas chi inoghe.” “– Totu sas bortas chi cheres as a pòdere torrare”, at rispo-stu Agi Morato; “ca fìgia mea non narat custu ca tue nen perunu de sos cristianos dd’infadaiant ma ca pro nàrrere ca sos turcos si nch’an-darent at naradu a tie a ti nch’andare o ca giai fiat ora de chircare sas erbas tuas.” Cun custu mi so dispididu a su puntu dae ambos; e issa istratzende·si s’ànima, a cantu pariat, si nch’est andada cun su bab-bu e deo, cun s’iscusa de chircare sas erbas, apo giradu bene e a praghere meu totu su giardinu: apo abbaidadu bene sas intradas e sas essidas, e sa fortalesa de sa domo, e sa comodidade chi si podiat ofèrrere pro fatzilitare totu su negòtziu nostru. Fatu custu, so bèn-nidu e abbigiadu de cantu fiat capitadu a su rinnegadu e a sos cumpàngios meos e giai non bidiat s’ora de mi bìdere godire sena atzìchidu de su bene chi in s’ermosa e bella Zoraida m’oferiat. In fines, su tempus est coladu, e est bènnida sa die e data dae nois tan-tu disigiadu; e sighende totu s’òrdine e pàrrere chi cun cunside-ratzione discreta e discursu longu, bortas meda aìamus dadu, amus

Page 428: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

428

Don Chisciote de sa Màntzia

tentu su bonu fatu chi disigiaìamus; ca sa chenàbura in fatu de sa die chi deo cun Zoraida apo faeddadu in su giardinu su rinnegadu nostru, a s’iscurigada, at dadu fundu cun sa barca belle a fache de in ue sa ermosa meda Zoraida fiat. Giai sos cristianos chi depiant bo-gare su remu fiant prevènnidos, e cuados in diferentes partes de totu in cue a fùrriu. Totus fiant in isetu e alborotados isetende·mi, disi-giosos giai de investire su vascellu chi a sos ogros teniant; ca issos no ischiant su cuncordu de su rinnegadu, ma pensaiant ca a fortza de bratzos depiant de àere e balangiare sa libertade, leende sa vida a sos moros chi fiant a intro de sa barca. Est capitadu duncas ca de gasi comente deo mi so mustradu e sos cumpàngios meos, totu sos àte-ros cuados chi nos ant bidu sunt bènnidos a nois. Custu fiat giai a tempus chi sa tzitade fiat giai serrada, e pro totu cudda campagna nemos cumpariat. Comente fìamus paris, amus dudadu si fiat mègius a andare in antis pro Zoraida, o rèndere in antis a sos moros bagarinos chi vogaiant su remu in sa barca. E istende in custa duda est bènnidu a nois su rinnegadu nostru narende·nos in ite nos fìa-mus firmados, ca fiat giai s’ora, e chi totu sos moros suos fiant di-scoidados, e sos prus issos, dormende. Dd’amus naradu in su chi nos semus istentados e issu at naradu ca su chi fiat prus importante fiat rèndere in antis su vascellu, chi si podiat fàghere leve leve e sena perìgulu perunu, e chi a coa diamus pòdere andare pro Zoraida. Nos est partu bene a totus su chi naraiat e de gasi sena isetare de prus faghende issu sa ghia semus lòmpidos a su vascellu e saddiende issu a intro pro primu at postu manu a una iscimitarra e at naradu in moriscu: “– Perunu de boisàteros si movat dae inoghe, si non cheret chi ddi costet sa vida.” Giai, a custu tempus, fiant intrados a intro belle totu sos cristianos. Sos moros, chi fiant de pagu ànimu, bidende faeddende de cudda manera a su capu issoro, fiant abarra-dos ispantados, e sena perunu de issos pònnere manu a sas armas, chi pagas o belle peruna nde teniant, si fiant lassados, sena faeddare peruna paràula, prèndere dae sos cristianos, chi lestros lestros dd’ant fatu minetzende sos moros chi si artziaiant pro carchi bia o manera sa boghe chi luego a su puntu ddos diant passare totus a gurteddu. Fatu giai custu abarrende in guàrdia de issos sa metade de sos no-

Page 429: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

429

Miguel de Cervantes

stros, sos chi semus abarrados, faghende·nos su matessi su rinnega-du sa ghia, semus andados a su giardinu de Agi Morato, e at chertu sa bona sorte chi lompende a abèrrere sa ghenna s’est aberta de gasi leve comente chi no esseret serrada; e de gasi, cun calma manna e silèntziu semus lòmpidos a sa domo sena èssere intèndidos dae ne-mos. Fiat sa ermosa meda Zoraida isetende·nos a una fenestra, e de gasi comente at intèndidu gente at pregontadu a bellu si fìamus nizarini, comente si narreret o pregontaret si fìamus cristianos. Deo dd’apo rispostu chi ei, e de calare. Cando issa m’at connotu, no est abarrada firma unu puntu; ca sena torrare paràula, est calada in unu momentu, at abertu sa ghenna e s’est mustrada a totus de gasi bella e bestida rica chi no intzerto a dda abbellire. Comente dd’apo bida, dd’apo leadu una manu e dd’apo cumintzada a basare, e su rinnega-du at fatu su pròpiu, e sos duos cameratas meos; e sos àteros chi su casu no ischiant, ant fatu sos chi ant bidu chi nois fìamus faghende, chi non pariat si non chi ddi torraìamus gràtzias e dda reconno-schìamus comente segnora de sa libertade nostra. Su rinnegadu dd’at naradu in limba morisca si fiat su babbu in su giardinu. Issa at rispostu chi ei, e chi fiat dormende. “– Issara at a tocare a dd’ischi-dare”, at torradu su rinnegadu, “e ddu leare cun nois, e totu cuddu chi tenet de balore custu bellu giardinu.” “– Nono “, at naradu issa, “ a babbu no ddu depent tocare de perunu modu, e in custa domo non ddo’at àtera cosa de sa chi giugo, chi est tantu, chi bene ddo’at a àere pro chi totus ais a abarrare ricos e cuntentos, e isetade unu pagu e dd’ais a bìdere.” E narende custu, est torrada a intrare, na-rende chi luego diat torrare; de abarrare chietos, sena fàghere sonu perunu. Dd’apo pregontadu a su rinnegadu su chi cun issa aiat fa-eddadu, e mi dd’at contadu, e deo apo naradu ca peruna cosa si depiat fàghere prus de su chi Zoraida cherreret; chi luego est torrada càrriga de unu bauleddu prenu de iscudos de oro, tantos, chi aizu ddos podiat sustènnere. At chertu sa mala sorte chi su babbu s’ischi-daret in s’ìnteri e intenderet su sonu chi andaiat in su giardinu; e incarende·si a sa fenestra, luego at connotu ca totu cuddos chi ddoe fiant fiant cristianos; e dende boghes meda mannas e ispramadas at cumintzadu a nàrrere in aràbigu: “– Cristianos, cristianos! Ladro-

Page 430: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

430

Don Chisciote de sa Màntzia

nes, ladrones!” Pro cuddas boghes nos semus bidos totus postos in confusione manna meda e timerosa. Ma su rinnegadu, bidende su perìgulu chi fìamus, e su meda chi dd’importaiat essire cun cudda impresa in antis de èssere intèndidu, cun prestesa manna meda est pigadu a ue Agi Morato fiat, e paris cun issu sunt andados unos cantos de nois; ca deo non mi so atrividu a disamparare a Zoraida, chi comente dismajada si fiat lassada rùere in bratzos meos. In fines sos chi sunt pigados s’ant dadu tantu bona presse chi in unu mo-mentu sunt calados cun Agi Morato, giughende·ddi acapiadas sas manos e postu unu pannigheddu in sa buca, chi no ddi lassaiat fa-eddare paràula, minetzende·ddi chi su de dda faeddare ddi diat co-stare sa vida. Cando sa fìgia dd’at bidu s’est ammuntada sos ogros pro no ddu bìdere, e su babbu est abarradu ispantadu, sena ischire cantu de volontade sua si fiat posta in manos nostras. Ma issara sende prus netzessàrios sos pees, cun diligèntzia e prestesa nos se-mus postos in barca; chi giai sos chi in issa fiant abarrados nos fiant isetende, timerosos de carchi malu fatu nostru. Aizu diant èssere duas oras coladas de sa note, cando giai fìamus totus in sa barca, in ue dd’ant leadu a su babbu de Zoraida s’acapiadura de sas manos e su pannu dae sa buca; ma dd’at torradu a nàrrere su rinnegadu de non faeddare paràula; chi ddi diant leare sa vida. Issu, comente at bidu in ie sa fìgia, at cumintzadu a suspirare tiernu tiernu, e prus cando at bidu ca deo istrinta dda tenia apressada, e chi issa sena de si difèndere, lamentare o ischivare, fiat chieta; ma cun totu custu, calliaiat, pro non pònnere in efetu sas minetzas meda chi su rinne-gadu ddi faghiat. Bidende·si duncas Zoraida giai in barca e chi che-rìamus dare sos remos a s’abba, e bidende in ie su babbu e a sos àteros moros acapiados chi ddoe fiant, dd’at naradu a su rinnegadu de mi nàrrere de ddi fàghere favore de liberare a cuddos moros e de dare libertade a su babbu; ca in antis si diat ghetare a mare chi de bìdere in dae in antis de sos ogros e pro càusa sua de giùghere cau-tivu a unu babbu chi tantu dd’aiat cherta. Su rinnegadu mi dd’at naradu, e deo apo rispostu chi fia cuntentu meda; ma issu at rispo-stu ca non cumbeniat, ca, si in ie ddu lassaiant, diant mutire sa terra e diant avolotare sa tzitade, e diant èssere càusa de essire a ddu

Page 431: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

431

Miguel de Cervantes

chircare cun carchi fregata lèbia, e ddis learent sa terra e su mare, de manera chi non poderemus fuire; ca su chi si podiat fàghere fiat a ddis dare libertade lompende a sa prima terra de cristianos. A custu pàrrere semus bènnidos totus, e Zoraida, chi dd’amus dadu contu, cun sas càusas chi nos moviant a non fàghere luego su chi cheriat, puru fiat soddisfata; e a coa, cun silèntziu giojosu e diligèntzia alle-gra, ognunu de sos nostros remadores balentes at leadu su remu, e amus cumintzadu, racumandende·nos a Deus cun totu su coro, a navigare a chirru de sas ìsulas de Majorca, chi est sa terra de cristia-nos prus acanta. Ma neghe de tirare unu pagu su bentu de tramun-tana e istare su mare unu pagu arrennegadu, no est istadu possìbile sighire sa rota de Majorca e nos est istadu fortzosu a nos lassare an-dare costa·costa a chirru de Oranu, non sena fastizu meda nostri, pro no èssere iscobertos dae su logu de Sargel, chi in cudda costa est a sessanta mìllias dae Algeri. E de gasi etotu fìamus timende pro no atopare in cuddu giassu carchi galeota de sas chi de ordinàriu benint cun mercantzia dae Tetuán, mancari ognunu pro se, e totus paris, creìamus chi si nos atopaìamus galeota de mercantzia comente no esseret de sas chi andant in cursu, chi non de non nos pèrdere, ma chi diamus leare vascellu in ue cun prus seguràntzia poderemus acabbare su biàgiu nostru. Andaiat Zoraida, in s’ìnteri chi navigaìa-mus, posta sa conca in manos meas, pro non bìdere a su babbu, e intendia deo chi fiat mutende a Lela Marién a nos agiuare. Diamus àere navigadu unas trinta mìllias bonas, cando est arbèschidu co-mente tres tiros de archibusu isviados dae terra chi totu canta amus bidu deserta e sena nemos chi nos iscoberreret; ma cun totu cussu, semus andados a fortza de bratzos intrende unu pagu a mare, chi giai fiat unu pagu prus calmu; e essende intrados giai duas legas s’est dadu òrdine de vogare a cuarteris in s’ìnteri chi mandigaìamus car-chi cosa, chi fiat bene provista sa barca, postu chi sos chi vogaiant ant naradu ca non fiat cuddu tempus de leare reposu perunu: chi ddis darent a mandigare sos chi non vogaiant, chi issos non cheriant lassare sos remos dae sas manos de manera peruna. S’est fatu gasi, e in custu est cumintzadu a tirare unu bentu longu, chi nos at obliga-du luego a fàghere vela e a lassare su remu, e indiritzare a Oranu,

Page 432: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

432

Don Chisciote de sa Màntzia

pro no èssere possìbile fàghere àteru biàgiu. Totu s’est fatu cun pre-stesa meda, e de gasi a sa vela, amus navigadu pro prus de oto mìl-lias a s’ora, sena tènnere àtera timòria chi de atopare vascellu chi esseret de cursu. Amus dadu de mandigare a sos moros bagarinos, e su rinnegadu ddos at acunnortados narende·ddis chi non fiant cau-tivos; chi in sa prima ocasione ddis diant dare libertade. Su pròpiu si dd’at naradu a su babbu de Zoraida, chi at rispostu: “– Cale si siat àtera cosa poderet deo isperare e crèere de sa liberalidade bostra e bonu tèrminu, oh cristianos!; ma su mi dare sa libertade, non mi creeis de gasi simpre chi mi dd’immàgine; ca mai bos seis postos boisàteros a su perìgulu de mi dda leare pro dda torrare de gasi libe-ramente, mescamente ischende chie so deo, e s’interessu chi bos podet sighire de mi dda dare; chi s’interessu si ddi cherides pònnere preju, dae inoghe bos ofèrgio totu su chi dias chèrrere pro me e pro cussa fìgia mea disditzada, o si nono, pro issa ebbia, chi est sa majo-re e mègius parte de s’ànima mea.” Narende custu, at cumintzadu a prànghere de gasi amargu, chi a totus nos at mòvidu a cumpassione e at fortzadu a Zoraida a dd’abbaidare; e bidende·ddu prànghere s’est de gasi intenerida chi s’est pesada dae pees meos e est andada a abratzare a su babbu e unende sa fache cun sa sua, ant cumintzadu sos duos de gasi tiernu prantu chi meda de sos chi andaìamus a ie ddos amus acumpangiados. Ma cando su babbu dd’at bida mudada a festa e cun tantas prendas a subra dd’at naradu in sa limba sua: “– It’est custu, fìgia mea, chi eris a s’iscurigada, in antis de nos capi-tare custa disgràtzia terrìbile chi nos bidimus, t’apo bidu cun sa bestimenta tua fitiana e de domo, e como, sena chi apas tentu tem-pus de ti bestire, e sena ti àere dadu peruna nova allegra de solenni-zare cun ti mudare e rafinare, ti bido cumposta cun sa mègius besti-menta chi deo apo ischidu e pòdidu dare cando nos est istada sa ventura prus favorèvole? Risponde·mi a custu, chi mi tenet prus suspesu e ispantadu de sa matessi disgràtzia chi m’agato.” Totu su chi su moro naraiat a sa fìgia nos ddu decraraiat su rinnegadu, e issa no ddi rispondiat paràula. Ma cando issu at bidu a unu ladu de sa barca su bauleddu in ue issa soliat tènnere sas prendas, chi issu ischiat bene chi dd’aiat lassadu in Algeri, e non batidu dae su giar-

Page 433: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

433

Miguel de Cervantes

dinu, est abarradu prus confusu, e dd’at pregontadu comente mai cudda càssia fiat bènnidu a manos nostras, e ite ddoe fiat a intro. E su rinnegadu, sena isetare chi Zoraida ddi risponderet, dd’at rispo-stu: “– Non t’istraches segnore, a pregontare a Zoraida, fìgia tua, tantas cosas, ca cun una chi deo ti risponda t’apo soddisfàghere a totus; e de gasi, chèrgio ca iscas chi issa est cristiana, e est sa chi est istada sa lima de sas cadenas nostras e sa libertade de su cautivèriu nostru; issa est inoghe de volontade sua, de gasi cuntenta, a su chi deo immàgino, de si bìdere in custu istadu, comente su chi essis dae sas tènebras a sa lughe, dae sa morte a sa vida e dae sa pena a sa glòria.” “– Est beru su chi narat, fìgia mea?”, at naradu su moro. “– Eja”, at rispostu Zoraida. “– Chi in efeti”, at torradu su betzu, “tue ses cristiana, e sa chi at postu a babbu tuo in podere de sos inimigos suos?” E Zoraida at rispostu: “– Sa chi est cristiana, deo so; ma non sa chi t’at postu in custu puntu; ca mai su disìgiu meu s’est estèndidu a ti lassare o fàghere male, ma a mi fàghere a mie bene.” “– E ite bene est su chi t’as fatu, fìgia mea?” “– Cussu”, at rispostu issa, “pregonta·si·ddu a Lela Marién; “chi issa ti dd’at a ischire nàr-rere mègius chi non deo.” Aizu at intèndidu custu su moro cun una lestresa incredìbile s’est ghetadu de conca a mare in ue sena duda peruna diat annegare si su bestire longu e imbarratzosu chi giughiat no ddu tratenneret unu pagu a subra de s’abba. At dadu boghes Zoraida de ddu bogare, e de gasi, semus acudidos luego totus, e aferrende·ddu a sa tùnica, dd’amus bogadu mesu annegadu e sena sentidu; chi at retzidu tanta pena Zoraida chi comente esseret giai mortu faghiat a subra sua unu prantu tiernu e dolorosu. Dd’amus furriadu a buca a terra; nd’at fulliadu abba meda; est torradu in ès-sere a pustis de duas oras, in ue, essende cambiadu su bentu, nos est cumbènnidu torrare fache a terra, e fàghere fortza de remos, pro no investire in issa; ma at chertu sa bona sorte nostra de lòmpere a una cala chi est a ladu de unu promontòriu o cabu chi sos moros mutint su de sa Caba Rumia, chi in limba nostra cheret nàrrere sa mala fèmina cristiana; e est traditzione intre sos moros chi in cuddu logu est interrada sa Cava, chi s’est pèrdida Ispagna, ca cava in limba is-soro cheret nàrrere fèmina mala, e rumia, cristiana; e finas tenent

Page 434: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

434

Don Chisciote de sa Màntzia

pro malaugùriu lòmpere a ie e dare fundu cando sa netzessidade ddos fortzat a cuddu, ca mai ddu faghent sena issa; portu chi pro nois no est istadu apògiu de fèmina mala, ma portu seguru de remèdiu nostru, pro comente fiat arteradu su mare. Amus postu sas sentinellas a terra, e no amus lassadu mai sos remos dae sa manu; amus mandigadu de su chi su rinnegadu aiat provistu, e amus pedi-du a Deus e a Nostra Segnora, cun totu su coro nostru, de nos agiuare e favorire pro chi daremus ditzosos fine a tantu ditzosu printzìpiu. S’est dadu òrdine, a sùplica de Zoraida, de batire a terra su babbu e a totu sos àteros moros chi fiant acapiados, ca no ddi bastaiat s’ànimu, nen ddu podiant sufrire sas intragnas suas bran-das, de bìdere in dae in antis de sos ogros acapiadu a su babbu e a cuddos de terra sua presos. Dd’amus promìtidu de ddu fàghere de gasi a su tempus de sa partèntzia, ca non curriat perìgulu de ddos lassare in cuddu logu, chi fiat ispopuladu. Non sunt istadas tantu vanas sas preghieras nostras chi no esserent intèndidas dae su chelu; chi, in favore nostru, a coa est torradu su bentu, trancuillu su mare, cumbidende·nos a torrare allegros a sighire su biàgiu nostru cu-mintzadu. Bidende custu, amus iscapiadu a sos moros, e unu a unu ddos amus postos in terra, chi issos sunt abarrados ispantados; ma a su disimbarcare su babbu de Zoraida, chi giai fiat in totu s’acordu suo, at naradu: “Pro ite pensades cristianos chi custa fèmina mala siat cuntenta chi mi deis libertade? Pensades chi est pro piedade chi de me tenet? No de seguru, ma ddu faghet pro s’istorbu chi dd’at a dare sa presèntzia mea cando chèrgiat pònnere in esecutzione sos disìgios suo malos; nen penseis chi dd’at mòvida a cambiare religio-ne cumprèndere issa chi sa bostra balet prus de sa nostra, ma su ischire chi in terra bostra si usat sa disonestade cun prus libertade chi no in sa nostra.” E furriende·si a Zoraida, tendende·ddu deo e aterunu cristianu aferradu a sos bratzos, pro chi non fagheret carchi disatinu, dd’at naradu: “– O pitzinna infame e pitzoca male cussi-giada! A ue andas, tzurpa e disatinada, in podere de custos canes, inimigos nostros naturales? Maladita siat s’ora chi t’apo ingendra-du, e maladitos siant sos regalos e dultzuras chi t’apo criadu!” Ma bidende deo chi giughiat idea de no acabbare de gasi in presse, apo

Page 435: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

435

Miguel de Cervantes

dadu presse a ddu pònnere in terra, e dae in ie, a boghes, at sighidu cun sas maleditziones e lamentos suos, pedende a Maometo de pe-dire a Allà de nos distrùere, confùndere e acabbare; e cando pro nos èssere postos a sa vela, no amus pòdidu intèndere sas paràulas suas, amus bidu sas òperas suas, chi fiant a s’istratzare sa barba, tirare sos pilos e a s’imbrossinare; ma una borta at isfortzadu sa boghe de manera tale chi amus pòdidu intèndere chi naraiat: “– Torra, fìgia istimada, torra a terra, chi ti perdono totu; intrega a cussos òmines cussu dinari, chi giai est issoro, e torra a acunnortare a custu babbu tuo tristu, chi in custa arena deserta at a lassare sa vida, si tue ddu lassas!” Totu custu at ascurtadu Zoraida, e totu ddu sentiat e pran-ghiat, e no at ischidu nàrrere nen torrare paràula, si no: “– Prega a Allà, babbu meu, chi Lela Marién, chi est istada sa càusa chi deo so cristiana, t’acunnortet in sa tristura tua. Allà ischit bene ca no apo pòdidu fàghere àteru de su chi apo fatu, e chi custos cristianos non depent nudda a sa volontade mea, ca mancari cherrere non bènnere cun issos e m’abarrare in domo, m’essere impossìbile, segundu sa presse chi mi poniat s’ànima mea a pònnere in òpera custa chi a mie mi paret de gasi bona comente tue, babbu amadu, dda giùigas pro mala.” Custu at naradu, in tempus chi nen su babbu dd’intendiat, nen nois giai dda bidìamus; e de gasi, acunnortende deo a Zoraida, amus atèndidu totus a su biàgiu nostru, chi nos ddu fatzilitaiat su bentu etotu, de manera tale chi bene amus tentu pro seguru de nos bìdere s’incràs a mangianu in sas ribas de Ispagna. Ma comente pagu bortas, o mai, benit su bene puru e simpre, sena èssere acum-pangiadu o sighidu dae carchi male chi ddu turbet o ispramet, at chertu sa ventura nostra, o chissai sas maleditziones chi su moro a sa fìgia aiat ghetadu, chi semper cherent tìmidas dae cale si siat bab-bu chi siat, at chertu, naro, chi istende giai ingolfados e sende giai belle passadas tres oras de sa note, andende cun sa vela tesa dae artu bassa, acapiados sos remos, ca su bentu pròsperu nos leaiat de su traballu de ddos fàghere andare, cun sa lughe de sa luna, chi crara isplendiat, amus bidu acanta nostra unu vascellu de vela cuadrada, chi cun totu sas velas ispartas leende unu pagu a orza su timone, in dae in antis nostru atraessaiat; e custu de gasi acanta, chi nos est

Page 436: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

436

Don Chisciote de sa Màntzia

istadu fortzosu ammainare pro no dd’investire, e issos, puru, ant fatu fortza de timone pro nos dare logu de colare. Si fiant postos a bordo de su vascellu a nos pregontare chie fìamus, e a ue navigaìa-mus, e dae ue benìamus; ma pro nos pregontare custu in limba frantzesa, at naradu su rinnegadu nostru: “– Nemos rispondat; ca custos, de seguru, sunt corsàrios frantzesos, chi andant furende.” Pro custu avertimentu, nemos at rispostu paràula; e essende coladu unu pagu in dae in antis, chi giai su vascellu abarraiat sutabentu, de repente ant isortu duos petzos de artillieria e a su chi pariat, ambas fiant cun cadenas, ca cun una ant segadu s’àrbore nostru a metade, e nch’at iscutu issu e sa vela a mare; e a su momentu isparende ate-runu petzu sa balla at fertu in mesu de sa barca nostra de modu chi dd’at aberta totu, sena fàghere àteru male perunu; ma comente nois nos semus bidos calende a fundu, amus cumintzadu totu a boghe manna pedende agiudu e a pedire a sos de su vascellu a no acollire ca fìamus anneghende. Ant ammainadu issara e ponende s’ischifu, o barca, a mare, ddoe sunt intrados dòighi frantzesos bene armados, cun sos archibusos e mìtzias, e de gasi sunt lòmpidos acanta de su nostru; e bidende cantu pagos fìamus e comente su vascellu afunda-iat nos ant regortu narende chi pro àere usadu de s’iscortesia de no ddos rispòndere, nos fiat capitadu cuddu. Su rinnegadu nostru at leadu sa càssia de sas richesas de Zoraida, e nche l’at ghetadu a mare, sena chi nemos si nd’abbigiaret. In fines, totus semus colados cun sos frantzesos, chi, a pustis de s’èssere informados de totu su chi de nois ischire cheriant, comente chi esserent sos inimigos capitales nostros, nos ant ispogiadu de totu su chi tenìamus, e a Zoraida dd’ant leadu finas sas prendas chi giughiat in pees. Ma non mi daiat a mie tantu fastizu sa chi a Zoraida daiant comente mi dda daiat sa timòria chi teniat de colare dae su leare sas giojas ricas e pretziosas meda a su leare sa gioja chi prus baliat e issa prus istimaiat. Ma sos disìgios de cudda gente non si estendent prus chi a su dinari, e de custu mai si bidet afiancu s’asurìmene issoro; chi issara est lòmpidu a tantu, chi finas sa bestimenta de cautivos nos aiant leadu si nd’a-iant tentu carchi profetu. E fiat pàrrere intre issos chi a totus nos ghetarent a mare imboddigados in una vela, ca teniant intentzione

Page 437: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

437

Miguel de Cervantes

de tratare in carchi portu de Ispagna cun nùmene chi fiant brètones, e si nos leaiant bios, ddos diant castigare si iscoberiant sa fura. Ma su capitanu, chi fiat su chi aiat ispogiadu a Zoraida istimada, at naradu ca issu si cuntentaiat cun sa preda chi teniat, e chi non che-riat tocare in perunu portu de Ispagna, ma colare s’istrintu de Gibil-terra a de note, o comente poderet, e andare a sa Rochela, dae ue fiat essidu; e de gasi ant cuncordadu de nos dare s’ischifu de sa nave is-soro, e totu su chi ddoe cheriat pro sa navigatzione curtza chi nos abarraiat, comente ant fatu sa die in fatu, giai in bista de terra de Ispagna; chi cun sa bista totu sos fastizos e poveresas nostra amus ismentigadu de su totu, comente chi non fiant coladas a nois; tantu est su gustu de lograre sa libertade pèrdida. Fache a mesudie podiat èssere cando nos ant postu in sa barca, dende·nos duos bariles de abba e carchi bistocu; e su capitanu, mòvidu no isco dae cale mise-ricòrdia, cando s’est imbarcada sa bella meda Zoraida, dd’at dadu baranta iscudos de oro, e no at permìtidu a ddi leare sos sordados custos matessi bestires chi como giughet. Semus intrados in su va-scellu; ddis amus torradu gràtzias pro su bene chi nos faghiant, mustrende·nos prus reconnoschentes chi lamentosos; issos ant lea-du su largu, sighende sa rota de s’istrintu; nois, sena abbaidare a àteru norte chi sa terra chi bidìamus in dae in antis nostru, nos amus dadu tanta presse a vogare, chi a s’intrada de su sole fìamus gasi acanta chi bene poderemus a pàrrere nostru lòmpere in antis chi esseret note funda; ma pro no apàrrere cuddu note sa luna e su chelu si mustrare oscuru, e pro ignorare su giassu in ue fìamus, non nos est parta cosa segura investire in terra, comente a meda de nois ddis pariat, narende de dda tocare, mancari essere in carchi roca e a tesu dae biddas, ca de gasi diamus calliare sa timòria chi de resone si depiat tènnere chi in ie andarent vascellos de corsàrios de Tetuán, chi iscùrigant in Barbaria e arbeschent in sas costas de Ispagna, e faghent a su sòlitu preda, e torrant a dormire a domo issoro; ma de sos pàrreres contràrios su chi s’est leadu fiat de lòmpere a pagu a pagu, e chi si su sussegu de su mare ddu cuntzederet isbarcaremus a ue poderemus. Amus fatu gasi, e pagu in antis de mesanote diat èssere cando semus lòmpidos in pee de unu monte mannu e artu,

Page 438: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

438

Don Chisciote de sa Màntzia

no tantu acanta de mare, chi nos cuntzederet unu pagu de ispàtziu pro pòdere isbarcare còmodos. Amus investidu in s’arena, semus essidos a terra, amus basadu sa terra, e cun làgrimas de cuntentesa allegra meda amus totu torradu gràtzias a Deus, Segnore Nostru, pro su bene de gasi incumparàbile chi nos aiat fatu. Amus bogadu dae sa barca sos bastimentos chi teniat, dd’amus tirada a terra, e semus pigados unu tretu mannu in su monte, ca galu in ie fìamus, e galu non podìamus assegurare su petus, nen finìamus de crèere chi fiat terra de cristianos sa chi giai nos susteniat. Est arbèschidu prus a tardu, a pàrrere meu, de su chi cherìamus. Amus finidu de pigare totu su monte pro bìdere si dae in ie si bidiat carchi bidda, o carchi pinneta; ma mancari amus postu sa bista nen bidda, nen persone, ne àndala, nen caminu amus bidu. Cun totu custu amus detzìdidu de intrare a terra ca non podiat èssere de mancu si non chi luego iscoberreremus chie nos daret novas de issa. Ma su chi prus a mie mi fadigaiat fiat a bìdere andare a pee a Zoraida in cuddas malesas chi postu chi carchi borta dd’apo leada a pala prus dd’istracaiat a issa s’istrachidùmene meu chi non dda pausaiat su pausare suo; e de gasi mai prus at chertu a mi leare cuddu traballu; e cun passèntzia meda e mustras de allegria, giughende·dda semper a manu agantzada pagu mancu de unu cuartu de lega amus dèpidu caminare cando est lòmpidu a origras nostra su sonu de una sonàgia pitica, signale cra-ru ca in ie acanta ddoe fiat bestiàmene; e abbaidende totus cun atentzione si calicunu apariat, amus bidu in pee de unu suèrgiu a unu pastoreddu, chi cun reposu mannu e discòidu fiat acutzende una pèrtiga cun una resòrgia. Amus ghetadu una boghe, e issu art-ziende sa conca s’est postu lèpitu in pee, e a su chi a coa amus ischi-du, sos primos chi at bidu sunt istados su rinnegadu e Zoraida, e comente ddos at bidos in bestimenta de moros at pensadu ca totu sos de Barberia fiant a subra sua; e ponende·si cun rara ligeresa in su padente in dae in antis, at cumintzadu a dare sas majores boghes de su mundu, narende: “– Moros, moros ddo’at a terra! Moros, moros! Arma, arma!” Cun custas boghes semus abarrados totus confusos, e no ischìamus ite fàghere; ma cunsiderende chi sas boghes de su pa-store depiant avolotare sa terra, e chi sa cavalleria de sa costa depiat

Page 439: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

439

Miguel de Cervantes

bènnere luego a bìdere ite fiat, amus cuncordadu chi su rinnegadu si nde bogaret sas robas de turcu e si bestiret unu corpete o casaca de cautivu chi unu de nois dd’at dadu luego, mancari siat abarradu in camisa; e de gasi racumandende·nos a Deus semus andados pro su matessi caminu chi aiat fatu su pastore isetende semper cando diat lòmpere a nois sa cavalleria de sa costa. E non nos at ingannadu su pensamentu nostru, ca galu non diant èssere coladas duas oras cando essende essidos dae cudda malesa a unu pranu amus bidu chimbanta cadderis chi cun ligeresa manna, currende a mèdia brìl-lia, a nois sunt bènnidos, e de gasi comente ddos amus bidos semus abarrados chietos isetende·ddos; ma comente issos sunt lòmpidos e ant bidu in parte de sos moros chi fiant chirchende tantos pòveros cristianos sunt abarrados confusos, e unu de issos nos at pregontadu si fìamus nois forsis s’ocasione chi unu pastore aiat mutidu a s’arma. “– Ei, apo naradu deo”; e cherende cumintzare a ddi nàrrere su fatu meu e dae ue benìamus e chie fìamus unu de sos cristianos chi fiat cun nois at connotu a su cadderi chi nos aiat fatu sa pregonta e at naradu sena mi lassare nàrrere àteru: “– Gràtzias a Deus, segnores, chi a tantu bona parte nos at leadu! Ca si deo non m’inganno sa terra chi pistamus est sa de Vélez Málaga; si giai sos annos de su cautiverio non m’ant leadu dae sa memòria de m’ammentare chi bois segnore chi nos ais pregontadu chie semus seis Pedro de Busta-mante, tziu meu.” Aizu at naradu custu su cristianu cautivu su cad-deri nd’est ghetadu dae su caddu e est andadu a apressare a su pitzo-cu narende·ddi: “– Nebode de s’ànima mea e de sa vida mea, giai ti connosco, e giai t’apo prantu pro mortu deo, e sorre mea, mama tua, e totu sos tuos, chi galu bivent, e Deus est istadu serbidu de ddis dare vida pro chi godant su praghere de ti bìdere: giai ischìa-mus chi fias in Algeri, e dae sos signales e mustras de sa bestimenta tua e sas de totu custa cumpangia, cumprendo chi ais tentu liberta-de miraculosa.” “– De gasi est”, at rispostu su pitzocu, “ e tempus nos at a abarrare pro nos ddu contare totu.” Comente sos cadderis ant cumprèndidu ca fìamus cristianos cautivos, sunt calados dae caddu e ognunu nos cumbidaiat cun su suo pro nos leare a sa tzita-de de Vélez Málaga, chi fiat a una lega e mesu dae in ie. Calicunu de

Page 440: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

440

Don Chisciote de sa Màntzia

issos est torradu a leare sa barca a sa tzitade, narende·ddis in ue dd’aìamus lassada; àteros nos ant pigadu a sas ancas, e Zoraida est andada in sas de su caddu de su tziu de su cristianu. Sunt essidos a nos retzire totu sa bidda; chi giai dae calicunu chi fiat andadu a in antis ischiant sa nova de sa bènnida nostra. Non s’ispantaiant de bìdere cautivos lìberos, nen moros cautivos, ca totu sa gente de cud-da costa est afitianada a bìdere a unos e a àteros; ma s’ispantaiant de sa bellesa de Zoraida, chi in cuddu momentu e ocasione fiat in su puntu suo, de gasi cun s’istrachidùmene de s’allegria chi cun s’alle-gria de si bìdere giai in terra de cristianos, sena atzìchidos de si pèrdere; e custu dd’aiat bogadu a sa fatze tales colores chi si no est chi s’afetu issara m’ingannaiat, mi dia atrivire a nàrrere chi prus bella creadura non ddo’aiat in su mundu; a su mancu, chi deo dd’a-ere bida. Semus andados deretu a sa crèsia a dare gràtzias a Deus pro sa mertzede retzida; e de gasi comente in issa est intrada Zoraida at naradu ca in ie ddo’aiat fatzes chi s’assimigiaiant a sas de Lela Ma-rién. Dd’amus naradu ca fiant màgines suas e comente mègius s’est pòdidu dd’at fatu su rinnegadu a cumprèndere su chi cheriant nàr-rere pro chi issa ddas adoraret comente chi de a beru esserent ognu-na de issas sa pròpiu Lela Marién chi dd’aiat faeddada. Issa, chi te-net intendimentu bonu meda e unu naturale fàtzile e craru, at cumprèndidu luego cantu de sas màgines dd’ant naradu. De in ie nos ant leadu e partzidos a totus in diferentes domos de su pòpulu; ma a su rinnegadu, a Zoraida e a mie nos at leadu su cristianu chi est bènnidu cun nois, e in domo de su babbu e mama, chi media-namente fiant acomodados de sos benes de fortuna, nos ant regala-du cun tantu amore comente a su fìgiu etotu. Ses dies semus istados in Vélez e a sa fine su rinnegadu fata s’informatzione de cantu ddi cumbeniat, est andadu a sa tzitade e Granada a si ridùere pro mesu de sa Santa Incuisitzione a su grèmiu santìssimu de sa Crèsia; sos àteros cristianos liberados sunt andados ognunu a ue prus ddis pra-ghiat; solos semus abarrados Zoraida e deo cun solos sos iscudos chi sa cortesia de su frantzesu dd’at dadu a Zoraida, chi apo comporadu custu animale chi benit issa e serbende·dda deo finas a como de babbu e de iscudieri e non de isposu, andamus cun intentzione de

Page 441: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

441

Miguel de Cervantes

bìdere si babbu est biu o si calicunu de frades meos at tentu prus pròspera ventura de sa mea, postu chi, pro m’àere fatu su chelu cumpàngiu de Zoraida, mi paret chi peruna àtera sorte mi poderet bènnere, pro bona chi esseret, chi prus dd’istimare. Sa passèntzia chi Zoraida giughet sas incomodidades chi sa poveresa giughet e su disìgiu chi mustrat tènnere de si bìdere giai cristiana est tantu e tale chi m’ispantat, e mi movet a dda serbire totu su tempus de sa vida mea; postu chi su gustu chi tèngio de mi bìdere suo e chi issa sia mea dda turbat e disfaghet no ischire si apo a agatare in terra mea carchi cugione in ue dda regòllere, e si ant a àere fatu su tempus e sa morte tale càmbiu in sa sienda e in sa vida de babbu e frades meos, chi aizu agate chie mi connoscat, si issos mancant. Non tèngio àte-ru, segnores, de bos nàrrere de s’istòria mea; chi si est gradèvole e pellegrina ddu giùighent sos bostros bonos intendimentos; chi de me potzo nàrrere chi bos dda dia chèrrere àere contada prus in curtzu, postu chi sa timòria de bos infadare prus de bator tzircu-stàntzias m’at leadu de sa limba.

Page 442: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

442

cAPÌtulu Xlii

Chi tratat de su chi est capitadu in sa locanda e de àteras cosas meda dignas de ischire

S’est calliadu narende custu su cautivu chi don Fernando dd’at na-radu: – De seguru, segnor capitanu, su modu chi ais contadu custu fatu istranu est istadu tale chi ugualat sa novidade e istranesa de su fatu etotu. Totu est curiosu, e raru, e prenu de atzidentes chi me-ravìgiant e suspendent chie ddos intendet; e est de tale manera su gustu chi amus retzidu ascurtende·ddu chi mancari nos agatet sa die de cras intratènnidos in su matessi contu, diamus èssere cumtentos chi torra diat cumintzare.

E narende custu, Cardenio e totu sos àteros si ddis sunt ofertos cun totu su a issos possìbile pro ddos serbire, cun paràulas e resones de gasi amorosas e berdarderas chi su capitanu s’est tentu soddisfatu de sas volontades issoro. Mescamente dd’aiat ofertu don Fernado chi si cheriat torrare cun issu chi issu diat fàghere chi su marche-su, su frade, esseret nonnu de su batijare de Zoraida e chi issu dae parte sua dd’acomodaret de manera chi poderet intrare in terra sua cun s’autoridade e comodidade chi a sa persone sua si depiat. Totu dd’aiat gradidu cortesu meda su cautivu, ma no at chertu atzetare peruna de sas ofertas liberales suas.

In custu fiat giai benende sa note, e cando est serrada, est bèn-nida a sa locanda una carrotza, cun unos cantos òmines a caddu. Ant pedidu a dormire; e sa pasadera at rispostu ca non ddoe fiat in totu sa locanda unu parmu bòidu.

– Mancari de gasi – at naradu unu de sos a caddu chi fiant in-trados –, non depet mancare pro su segnor uditore chi est inoghe.

A custu nùmene si fiat turbada sa mere, e at naradu: – Segnore, su chi ddo’at est chi non tèngio letos; si est sa sa segnoria sua de su segnor uditore nde giughet, ca ddu depet giùghere, intret in bono-

Page 443: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

443

Miguel de Cervantes

ra; ca deo e maridu meu amus a essire dae s’aposentu nostru pro acomodare sa segnoria sua.

– Siat in bonora – aiat naradu s’iscudieri.Ma in custu tempus giai fiat essidu dae sa carrotza un’òmine chi

in sa bestimenta aiat mustradu luego s’arte sua e incàrrigu chi te-niat, ca sa roba longa, cun sas mànigas pinnigadas, chi bestiat, aiant mustradu èssere uditore, comente su tzeracu aiat naradu. Giughiat a manu tenta a una donzella, chi cumpariat sèighi annos, bestida de caminu, tantu bizarra, tantu bella e tantu galliarda, chi a totus aiat ispantadu sa bista sua; de manera chi a no àere bidu a Dorotea e a Luscinda e Zoraida, chi in sa locanda fiant, aiant crèidu chi àtera tale bellesa che sa de custa donzella difìtzile fiat a s’agatare. Si fiat agatadu don Chisciote a s’intrare de su uditore e de sa donzella, e comente ddos aiat bidos aiat naradu:

– De seguru podet sa segnoria bostra intrare e passigiare in custu casteddu; chi mancari siat istrintu e male acomodadu, non ddo’at istrintura ne incomodidade in su mundu chi non diat logu a sas armas e a sas lìteras, e prus si sas armas e lìteras giughent a ghia e modellu sa ermosura, comente ddas giughent sas lìteras de sa segno-ria bostra in custa ermosa donzella, chi non de si ddi dèpere abèrrere e manifestare sos casteddos ma istesiare sos rocàrgios e partzire e abacare sos montes pro ddi dare acollida. Intret sa segnoria bostra naro in custu paradisu; chi inoghe at a agatare isteddos e soles chi acumpangent su chelu chi sa segnoria bostra est giughende: inoghe at a agatare sas armas in su puntu e s’ermosura in s’estremu.

Ispantadu fiat abarradu su uditore de s’arresonu de don Chi-sciote, chi si fiat postu a dd’abbaidare a propòsitu meda, e non prus pagu dd’ispantaiat su modu chi non sas paràulas; e sena agatare peruna pro ddi rispòndere si fiat torradu a ispantare cando aiat bidu in dae in antis suo a Luscinda, Dorotea e Zoraida, chi a sas novas de sos istràngios e a sas chi sa mere ddis aiat dadu de sa bellesa de sa donzella, fiant bènnidas a dda bìdere e a dda retzire. Ma don Fernando, Cardenio e su preìderu dd’aiant fatu ofertas prus pranas e prus cortesanas. In efeti su segnor uditore fiat intradu confùndidu siat de su chi bidiat siat de su chi ascurtaiat, e sas bellas de sa locan-

Page 444: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

444

Don Chisciote de sa Màntzia

da aiant dadu su benènnidu a sa bella donzella.In fines, bene aiat bidu s’uditore chi fiat gente printzipale totu

sa chi fiat in ie; ma su modu, bisura e postura de don Chisciote ddu disatinaiat e essende passadu intre totu ofertas corteses e parpadu sa comodidade de sa locanda, s’est ordinadu su chi in antis fiat or-dinadu: chi totu sas fèminas intrarent a s’aposenteddu giai riferidu, e chi sos òmines abarrarent foras, comente in bàrdia sua. E de gasi fiat cuntentu s’uditore chi sa fìgia, chi fiat sa donzella, andaret cun cuddas segnoras, chi aiat fatu de bona gana meda. E cun parte de su letu istrintu de su pasaderi, e cun sa metade de sa chi s’uditore giu-ghiat, si fiant acomodados cuddu note mègius de su chi pensaiant.

Su cautivu, chi dae cando aiat bidu s’uditore, dd’aiat dadu sàd-dios su coro e intuitziones ca cuddu fiat su frade, aiat pregontadu a unu de sos tzeracos chi fiant cun issu ite ddi naraiant e si ischiat de cale terra fiat. Su tzeracu dd’aiat rispostu ca ddi naraiant su lissent-ziadu Juan Pèrez de Viedma, e chi aiat intèndidu narende ca fiat de unu logu de sos montes de León. Cun custa relatzione e cun su chi aiat bidu si fiat finidu de cunfirmare chi cuddu fiat frade suo, chi aiat sighidu sas lìteras, pro cussìgiu de su babbu; e avolotadu e cun-tentu, mutende a banda a don Fernando, a Cardenio e su preìde-ru, ddis aiat contadu su chi pensaiat, tzertifichende·ddis ca cuddu uditore fiat frade suo. Dd’aiat naradu puru su tzeracu chi andaiat provistu comente uditore a sas Ìndias, in s’Audièntzia de Mèssicu; aiat ischidu puru chi cudda donzella fiat sa fìgia, chi sa mama fiat morta in partu, e chi issu fiat abarradu ricu meda cun sa dote chi cun sa fìgia ddi fiat abarrada in domo. Ddis aiat pedidu cussìgiu de ite modu teniat de s’iscobèrrere, o pro connòschere in antis si, a pustis de iscobertu, su frade pro ddu bìdere pòveru s’afrontaiat o ddu retziat cun bonas intragnas.

– Si mi lasset a mie de fàghere custa esperièntzia – aiat nara-du su preìderu; – cantu prus chi non ddo’at de pensare si non chi bois, segnor capitanu, ais a èssere bene meda retzidu; ca su valore e prudèntzia chi in su bonu pàrrere suo iscoberit frade bostru non dat indìtzios de èssere arrogante ne isconnotu, nen chi non depet ischire pònnere sos casos de sa fortuna in su puntu suo.

Page 445: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

445

Miguel de Cervantes

– Cun totu custu – aiat naradu su capitanu –, deo dia chèrrere, non de repente, ma leende a inghìriu, mi fàghere connòschere.

– Già bos naro – aiat rispostu su preìderu – chi deo dd’apo a trassare de modu chi totus amus a abarrare soddisfatos.

Giai in custu, fiat pronta sa chena, e totus si sunt sètzidos in sa mesa, francu su cautivu e sas segnoras, chi ant chenadu pro contu issoro in s’aposentu. A metade chena aiat naradu su preìderu: – De su matessi nùmene de sa segnoria bostra, segnor uditore, apo tentu deo unu camerata in Costantinòpoli, in ue so istadu cautivu carchi annu; e fiat unu de sos sordados e capitanos balentes chi ddoe fiat in totu sa fanteria ispagnola; ma tantu cantu teniat de isfortzadu e valorosu teniat de disditzadu.

– E ite ddi naraiant a cussu capitanu segnore meu? – aiat pre-gontadu su uditore.

– Ddi naraiant – aiat rispostu su preìderu – Ruy Pérez de Viedma, e fiat de unu logu de sos montes de León; e m’at contadu unu casu chi a su babbu e a sos frades ddi fiat capitadu chi a no mi ddu conta-re un’òmine de gasi berdaderu che a issu, ddu tennere pro fàbula de cuddas chi sas betzas contant in s’ierru in su su fogu. Ca m’at naradu ca su babbu aiat partzidu sa sienda in sos tres fìgios chi teniat, e ddis aiat dadu tzertos cussìgios mègius de sos de Catone. E potzo nàrrere ca su chi issu at seberadu de andare in gherra ddi fiat capitadu de gasi bene chi in pagos annos pro su valore e isfortzu sena àteru bratzu de sa virtude meda sua est pigadu a èssere capitanu de fanteria e a si bìdere in caminu e istima de èssere maistru de campu. Ma dd’est istada sa fortuna contrària, ca in ue dda podiat isetare e tènnere bona in ie dd’aiat pèrdida cun pèrdere sa libertade in sa ditzosìssima die in ue meda dd’ant balangiada, chi fiat sa batàllia de Lepanto. Deo dd’apo pèrdida in sa Goleta, e a cosa pro diferentes fatos nos semus agatados cameratas in Costantinòpoli. Dae in ie est bènnidu a Algeri, in ue isco ca dd’est capitadu unu de sos casos prus istranos chi in su mundu sunt capitados.

Dae inoghe aiat sighidu su preìderu e in curtzu in curtzu aiat contadu su chi cun Zoraida a su frade fiat capitadu; e a totu custu fiat atentu s’uditore, chi mancu una borta fiat istadu de gasi uditore

Page 446: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

446

Don Chisciote de sa Màntzia

comente issara. Petzi fiat lòmpidu su preìderu a su puntu de cando sos frantzesos aiant ispogiadu a sos cristianos chi fiant in barca, e sa povertade e netzessidade chi su camerata e sa bella mora fiant abarrados; de custos no aiat ischidu in ue fiant parados, nen si fiant lòmpidos a Ispagna, o leados sos frantzesos a Frantza.

E totu su chi su preìderu naraiat fiat ascurtende unu pagu iste-siadu su capitanu, e annotaiat totu sos movimentos chi su frade faghiat; chi bidende chi giai su preìderu fiat lòmpidu a sa fine de su contu dende unu suspiru mannu e prenende·si sos ogros de abba aiat naradu: – Oh segnore, si diais ischire sas novas chi m’ais contadu e comente mi tocant de gasi in parte chi m’est fortzosu dare mustras de cuddu cun custas làgrimas chi contra ogna discretzione mea e garbu, mi essint dae ogros! Cussu capitanu de gasi valorosu chi nara-des est frade meu mannu chi comente prus forte e de prus artos pen-samentos de me e de s’àteru frade meu piticu at seberadu s’esertzìtziu onoradu e dignu de sa gherra, chi fiat unu de sos tres caminos chi babbu nos at propostu, comente bos at naradu su camerata bostru in sa fàbula chi a pàrrere bostru dd’ais intèndidu. Deo apo fatu su de sas lìteras in ue Deus e sa diligèntzia mea m’ant postu in su gradu chi mi bidides. Frade meu piticu est in su Perù de gasi ricu chi cun su chi at mandadu a babbu e a mie at soddisfatu bene sa parte chi s’at leadu, e finas dadu a sas manos de babbu de prènere sa liberali-dade naturale; e deo, de gasi etotu, apo pòdidu cun prus detzèntzia e autoridade mi tratare in sos istùdios meos, e lòmpere a su postu chi mi bido. Bivet galu babbu morende cun su disìgiu de ischire de su fìgiu mannu e pedit a Deus cun oratziones continas chi non serret sa morte sos ogros suos bassu chi bidat cun vida sos de su fìgiu. Cosa chi mi meravìllio, sende tantu discretu comente in tantos traballos e aflitziones o fatos pròsperos si siat discoidadu de dare nova de se a su babbu; ca si issu dd’ischiret o calicunu de nois non tenneret netzes-sidade de isetare su miràculu de sa canna pro lograre su riscatu. Ma de su chi como timo est de pensare si cuddos frantzesos dd’ant a àere dadu libertade o dd’ant a àere mortu pro cuare sa fura. Totu custu at a èssere chi deo siga su biàgiu non cun cuddu cuntentu chi ddu cumintze ma cun ogna malinconia e tristura. Oh bonu frade meu e

Page 447: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

447

Miguel de Cervantes

chi ischiret como in ue fias; chi deo ti andare a chircare e a liberare dae sos traballos tuos mancari esseret a costa de sos meos! Oh chie le-are novas a babbu betzu nostru chi tenias vida mancari esseres in sas malesas prus cuadas de Barbaria; chi dae in ie ti bogarent sas richesas suas, sas de frade meu e sas meas! Oh Zoraida bella e liberale chie diat pòdere pagare su bene chi a unu frade as fatu! Chie si poderet agatare a sa rinàschida de s’ànima tua e a s’isposòriu chi tantu gustu a totus nos darent!

Custas e àteras paràulas sìmiles naraiat s’uditore prenu de tanta cumpassione cun sas novas chi de su frade dd’aiant dadu chi totu sos chi s’intendiant dd’acumpangiaiant in dare mustras de su senti-mentu chi teniant de sa làstima sua.

Bidende duncas su preìderu chi de gasi bene fiat essidu cun s’intentzione sua e cun su chi disigiaiat su capitanu no aiat chertu mantènnere a totus prus tempos tristos e de gasi si nde fiat pesadu dae sa mesa e intrende a ue fiat Zoraida dd’at leada a sa manu e in fatu suo fiant andadas Luscinda Dorotea e sa fìgia de s’uditore . Fiat isetende su capitanu a bìdere su chi su preìderu cheriat fàghere chi fiat chi aferrende a issu etotu a s’àtera manu cun ambos a duos fiat andadu a ue s’uditore e sos àteros cavalieris fiant e aiat naradu:

– Sessent s’uditore sas làgrimas bostras e si prenat su disìgiu bostru de totu su bene chi intzertare a si disigiare ca tenides in dae in antis a su bonu frade bostru e a sa bona connada bostra. Custu chi inoghe bidides est su capitanu Viedma e custa sa bella mora chi tantu bene dd’at fatu. Sos frantzesos chi bos apo naradu ddos ant postos in sa istrintura chi bidides pro chi bois mustreis sa liberalida-de de su bostru bonu petus.

Fiat acudidu su capitanu a apressare a su frade, e issu dd’aiat postu ambas manos in palas pro dd’abbaidare mègius prus iste-siadu; ma cando dd’aiat connotu dd’aiat apressadu de gasi a forte derramende de gasi tiernas làgrimas de cuntentu chi sos prus de sos chi ddoe fiant dd’aiant dèpidu acumpangiare in issas. Sas pa-ràulas chi ambos frades s’aiant naradu sos sentimentos chi aiant mustradu, aizu creo chi si potzant pensare, cando prus iscrìere. In ie in pagos arresonos si fiant abbigiados de sos fatos issoro; in ie

Page 448: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

448

Don Chisciote de sa Màntzia

aiant mustradu posta in su puntu sa bona amistade de duos frades; in ie aiat apressadu s’uditore a Zoraida; in ie dd’aiat ofertu sa sien-da; in ie aiat fatu chi dd’apressaret a sa fìgia; in ie sa cristiana bella e sa mora bellìssima aiant annoadu sas làgrimas de totus.

In ie don Chisciote fiat atentu, sena faeddare paràula, cunside-rende custos de gasi istranos fatos atribuende·ddos totus a chimeras de sa errante cavalleria. In ie aiant cuncordadu chi su capitanu e Zoraida torrarent cun su frade a Sivìllia e avisarent a su babbu de s’agatu e libertade pro chi de gasi chi poderet benneret a s’agatare cun s’isposòriu e batijare de Zoraida pro no dd’èssere a s’uditore lassare su caminu chi faghiat, pro tènnere novas chi dae in ie a unu mese partiat sa flota dae Sivìllia a sa Nova Ispagna e ddi fiat de in-comodidade manna a pèrdere su biàgiu.

In fines, totus fiant abarrados cuntentos e allegros de su bonu èsitu de su cautivu; e comente giai sa note fiat belle in sas duas partes de sa die aiant cuncordadu de si retirare e pausare su chi ddi issa abarraiat. Don Chisciote si fiat ofertu a fàghere sa guàrdia in su casteddu ca dae carchi gigante o àteru malu andante fellone no esserent atacados, asuridos de su tesoro mannu de bellesa chi in cuddu casteddu s’inserraiat. Ddis aiant torradu gràtzias sos chi ddu connoschiant, e aiant dadu a s’uditore contu de s’umore istranu de don Chisciote chi de non pagu gustu aiat retzidu.

Petzi Sancho Panza si disisperaiat in s’istentare de su regolli-mentu e petzi issu si fiat acomodadu mègius de totus ghetende·si a subra de sos finimentos de su molente, chi ddi fiant costados tantu caros comente prus a in antis amus a nàrrere.

Retiradas duncas sas damas in s’istàntzia issoro e sos àteros acomodende·si comente mancu male aiant pòdidu don Chisciote si fiat postu foras de sa locanda a fàghere sa sentinella de su casteddu comente aiat promìtidu.

Fiat capitadu duncas chi manchende pagu a s’arbèschida, fiat lòmpida a sas origras de sas damas una boghe de gasi intonada e de gasi bona chi ddas aiat obligadas a chi totus ddi darent atenta origra mescamente Dorotea chi fiat ischida chi a costàgiu dormiat donna Clara de Viedma, chi de gasi ddi naraiant a sa fìgia de s’uditore. Ne-

Page 449: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

449

Miguel de Cervantes

mos podiat immaginare chie fiat sa persone chi de gasi bene cantaiat e fiat una boghe sola, sena de dd’acumpangiare istrumentu perunu. A bortas ddis pariat ca fiant cantende in su pàtiu; àteras in s’istalla; e istende in custa confusione atentas meda fiat lòmpidu a sa ghenna de s’aposentu Cardenio e aiat naradu: – Chie non dormit ascurtet; chi ant a intèndere una boghe de unu pitzocu de mulas chi de tale manera cantat chi incantat.

– Già dd’amus intèndidu, segnore – aiat rispostu Dorotea.E cun custu si nche fiat andadu Cardenio e Dorotea ponen-

de totu s’atentzione possìbile aiat intèndidu chi su chi cantaiat fiat custu:

Page 450: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

450

cAPÌtulu Xliii

In ue si contat s’Istòria gradèvole de su tzeracu de mulas, cun àteros fatos istranos capitados in sa locanda

– Marineri so de amore e in su pèlagu profundu navigo sena ispera de lòmpere a portu perunu. Sighende so un’isteddu chi dae tesu iscobèrgio prus bellu e lugorosu de sas chi at bidu Palinuro. Deo no isco a ue mi ghiat e gasi navigo confusu s’ànima a dda mirare atenta coidadosa e cun discòidu Modos impertinentes onestade contra a s’usu Sunt nues chi mi dd’ammuntant cantu prus de dda bìdere procuro. O crara e lughente istella chi in sa lumbre m’isporo! A su puntu chi mi t’ammuntes at a èssere de sa morte mea su puntu.

Lompende su chi cantaiat a custu puntu, ddi fiat partu bene a Dorotea chi no esseret bene de no intèndere Clara una de gasi bona boghe; e de gasi, movende·dda a una parte e a s’àtera, dd’aiat ischidada, narende·ddi: – Perdona, pitzinna, si t’ischido, ma ddu fatzo ca gustes de intèndere sa mègius boghe chi forsis as intèndidu in totu sa vida tua.

Page 451: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

451

Miguel de Cervantes

Clara si fiat ischidada totu sonnida e a sa prima no aiat cum-prèndidu su chi Dorotea ddi naraiat; e torrende·ddu a pregontare issa si dd’aiat torradu a nàrrere e fiat istada atenta Clara. Ma co-mente aiat intèndidu duos versos chi su chi cantaiat sighiat ddi fiat bènnida una trèmula istrana comente si de carchi grave atzidente de cuartana esseret malàida, e apressende·si a forte cun Dorotea dd’aiat naradu: – Ah segnora de s’ànima me a e de sa vida mea! A ite m’as ischidadu? Chi su majore bene chi sa fortuna mi podiat fàghere pro como fiat a mi tènnere serrados sos ogros e sas origras pro non bìdere ne intèndere a custu musitzista disditzadu.

– It’est chi naras pitzinna? Alla ca narant ca su chi cantat est unu pitzocu de mulas.

– Imbetzes est segnore de logos – aiat rispostu Clara –, e su chi ddu tenet in s’ànima mea cun tanta seguresa, chi si issu non cheret ddu lassare no dd’at a èssere leadu in eternu.

Ispantada fiat abarrada Dorotea de sos sentidos arresonos de sa pitzoca, perende·ddi chi baliat meda prus de sa discretzione chi sos pagos annos prometiant; e de gasi dd’aiat naradu:

– Faeddades de modu segnora Clara chi non bos potzo cum-prèndere: decrarade de prus e narade·mi it’est su chi narades de ànima e de logos, e de custu musitzista, chi sa boghe sua de gasi inchieta bos tenet. Ma non mi nargiais nudda pro como; ca non chèrgio pèrdere pro acudire a s’atzìchidu bostru su gustu chi retzo de intèndere su chi cantat; chi mi paret chi cun versos noos e tonu nou torrat a su cantu suo.

– Siat in bonora – aiat rispostu Clara.E pro no dd’intèndere si fiat tuponada cun sas manos ambas

origras chi si nde fiat ispantada puru Dorotea; chi istende atenta a su chi si cantaiat aiat bidu ca sighiat de custa manera:

-Dultze isperàntzia mia, chi signende impossìbiles malesas, sighis firma sa bia chi tue etotu ti finghes e adderetzas; non ti dismajet su ti bìdere

Page 452: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

452

Don Chisciote de sa Màntzia

a ogna passu paris a su de sa morte tua. No alcansant preitzosos onorados triunfos nen vitòria peruna, nen podent èssere ditzosos sos chi, non cuntrastende sa fortuna, intregant isvalidos a s’òtziu brandu totu sos sentidos. Chi Amore sas glòrias bendat caras, est resone manna e est tratu giustu; ca non ddo’at prus rica prenda de sa chi si avalorat pro gustu; e est cosa manifesta chi no est de istima su chi pagu costat. Amorosas porfias forsis alcansant impossìbiles cosas; e de gasi, mancari cun sas meas sigo de amore sas prus dificultosas, non pro cussu disispero de no alcantzare dae sa terra su chelu.

Inoghe est finida sa boghe, e est cumintzadu tzùnchios noos de Clara; chi totu allughiat su disìgiu de Dorotea, chi disigiaiat de ischire sa càusa de tantu soave cantu e de tantu triste prantu. E de gasi dd’aiat torradu a pregontare ite fiat su chi ddi cheriat nàrrere in antis. Issara Clara timerosa chi Luscinda no dd’intenderet apres-sende a forte a Dorotea aiat postu sa buca de gasi acanta de s’origra de Dorotea chi de seguru podiat faeddare sena èssere intèndida dae àtere e de gasi dd’aiat naradu: – Custu chi cantat, segnora mea, est unu fìgiu de unu cavalieri de su regnu de Aragona segnore de duos logos chi biviat a fache a domo de babbu in sa Corte; e mancari babbu teniat sas frenestas de domo cun pannos in s’ierru e gelosias in istade deo no isco su chi fiat nen su chi nono, chi custu cavalieri chi andaiat a s’istùdiu, m’at bidu no isco si in crèsia o in aterue. In fines issu s’est innamoradu de me e mi dd’at fatu a cumprèndere dae sas frenestas de domo sua cun tantos signales e tantas làgrimas

Page 453: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

453

Miguel de Cervantes

chi deo dd’apo dèpidu crèere e galu chèrrere, sena ischire su chi mi cheriat. Intre sos signales chi mi faghiat fiat unu de giùnghere una manu cun s’àtera, faghende·mi a cumprèndere chi si diat cojuare cun megus; e mancari mi dia pràghere meda de chi de gasi esseret, comente sola e sena mama, no ischia cun chie ddu comunicare e de gasi dd’apo lassadu istare sena ddi dare àteru favore si non fiat, cando fiat babbu foras de domo e su suo puru, artziare unu pagu su pannu o sa gelosia, e mi lassare bìdere totu; chi issa faghiat tan-ta festa chi daiat signales de s’ammachiare. Fiat bènnidu in custu su tempus de sa partèntzia de babbu, chi issa aiat ischidu e non dae me ca mai si dd’apo pòdidu nàrrere. Est rutu malàidu a su chi cumprendo, de fastizu e de gasi sa die chi semus partidos no dd’apo pòdidu bìdere pro ddu saludare, nessi cun sos ogros. Ma a pustis de duas dies chi fìamus caminende a s’intrare a una posada in unu logu a una die dae inoghe dd’apo bidu a sa ghenna de s’o-steria, postu in bestire de pitzocu de mulas, de gasi a su naturale, chi si deo no ddu ghiughere de gasi ritratu in s’ànima mea esseret impossìbile a ddu connòschere. Dd’apo connotu, mi so ispantada e allegrada; issu m’at abbaidadu a fura de babbu, chi semper si nde cuat cando atraessat in dae in antis meu in sos caminos o in sas posadas a ue lompimus; e comente deo isco chi est e cunsìdero chi pro amore meu benit a pee e cun tantu traballu mi mòrgio de fa-stizu, e in ue issu ponet sos pees deo pòngio sos ogros. No isco cun cale intentzione benit ne comente est pòdidu fuire dae su babbu chi ddu cheret in manera istraordinària, ca non tenet àteru erede e ca issu si ddu mèritat, comente dd’at a bìdere sa segnoria bostra cando ddu bidat. E prus dd’isco nàrrere: chi totu su chi cantat ddu bogat dae conca sua; ca apo intèndidu narende ca est istudiante e poeta mannu. E ddo’at de prus: chi ogna borta chi ddu bido o dd’intendo cantende tremo totu e m’atzico timerosu chi babbu ddu connoscat e bèngiat a ischire sos disìgios nostros. In vida mea no dd’apo faeddadu paràula e mancari custu ddu chèrgio de ma-nera chi non potzo bìvere sena issu. Custu est segnora mea totu su chi bos potzo nàrrere de custu musitzista chi sa boghe tantu bos at cuntentadu; chi in issa ebbia ais a bìdere bene chi no est pitzocu de

Page 454: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

454

Don Chisciote de sa Màntzia

mulas, comente narades, ma segnore de ànimas e logos, comente deo bos apo naradu.

– Non nargiais de prus segnora donna Clara, – aiat naradu issara Dorotea, e custu, basende·dda milli bortas – non nargiais de prus naro e isetade chi bèngiat sa die noa; chi deo iseto in Deus de incaminare de manera sos negòtzios bostros, chi tèngiant sa fine ditzosa chi tantu onestos printzìpios mèritant.

– Ah segnora – aiat naradu donna Clara –, ite fine si podet isetare, si su babbu est de gasi printzipale e de gasi ricu chi dd’at a pàrrere chi finas deo non potzo èssere tzeraca de su fìgiu cantu prus isposa? Ca a mi cojuare deo a fura de babbu no dd’apo a fàghere pro cantu ddo’at in su mundu. Non dia chèrrere si no chi custu pitzocu torraret e mi lassaret; chissai cun no ddu bìdere e cun sa distàntzia manna de su caminu chi faghimus si m’at a illebiare sa pena chi como giugo mancari potzo nàrrere chi custu remèdiu chi m’immàgino m’at a dare profetu pagu. No isco ite diàulu est istadu custu nen dae ue est intradu custu amore chi ddi tèngio sende deo de gasi pitzoca e issu de gasi pitzocu chi in beridade creo chi semus de sa matessi edade e chi deo non tèngio cumpridos sèighi annos; ca pro sa die de Santu Micheli chi at a bènnere narat babbu chi ddos cumpro.

No aiat pòdidu evitare de rìere Dorotea intendende comente de pitzinna faeddaiat donna Clara, chi dd’aiat naradu: – Repose-mus segnora su pagu chi creo chi abarrat de sa note e at a arbèschere Deus e amus a menguare, o male m’ant a andare sas manos.

Si fiant sussegadas in custu e in totu sa locanda fiat unu si-lèntziu mannu; petzi non dormiant sa fìgia de sa pasadera e Mari-tornes sa tzeraca, chi sigomente giai ischiant de s’umore chi pecaiat don Chisciote e chi fiat foras de sa locanda armadu e a caddu fa-ghende sa guàrdia, aiant detzìdidu sas duas de ddi fàghere carchi brulla o a su mancu de colare unu pagu su tempus intendende sos machines suos.

Est duncas su casu chi in totu sa locanda non ddo’aiat fene-stra chi essiret a su sartu ma un’istampa de unu pagiàrgiu dae ue ghetaiant sa pàgia a fortza. A custa istampa si fiant postas sas duas

Page 455: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

455

Miguel de Cervantes

semidonzellas e aiant bidu chi don Chisciote fiat a caddu, indùr-ghidu a subra de sa lantzighedda, dende de pagu in pagu tantu dolentes e profundos suspiros chi pariat chi cun ognunu si dd’i-stratzaiat s’ànima. E de gasi etotu aiant intèndidu chi naraiat cun boghe branda, dultze e amorosa: – O segnora mea Dultzinea del Toboso, estremu de ogna bellesa, fine e acabu de sa discretzione, artzivu de su mègius garbu, depòsitu de s’onestade e in fines idea de totu su profetosu onestu e dultze chi ddo’at in su mundu! E it’at a fàghere como sa mertzede tua? Si as a tènnere pro ventura sa mente in su cavalieri tuo cautivu chi a tantos perìgulos pro petzi ti serbire de volontade sua s’est chertu pònnere? Dae·mi novas tuas de issa o luminària de sas tres caras168! Chissai cun imbìdia de sa sua dda ses como abbaidende chi o passigende pro carchi sontuosa galleria de sos palatzos suos sontuosos o giai posta de petus a subra de carchi balcone est cunsiderende comente francu sa onestade e franchesa sua depet ammasedare sa turmenta chi pro issa custu coro meu angustiadu patit ite glòria depet dare a sas penas meas, ite sussegu a su coidadu meu e in fines ite vida a sa morte mea e ite prèmiu a sos servìtzios. E tue sole chi giai depes èssere de presse seddende sos caddos tuos pro arbèschere e essire a bìdere a sa segnora mea, de gasi comente dda bidas, ti sùplico chi dae parte mea dda saludes; ma atentzione chi a dda bìdere e saludare no dda bases in fatze; chi apo a èssere prus gelosu de te de sos chi as tentu tue de cudda ligera ingrata chi tantu t’at fatu suorare e cùrrere peri sos pranos de Tessàllia, o peri sas ribas de Peneo169, chi non m’ammento bene in ue as curtu issara gelosu e innamoradu.

A custu puntu lompiat duncas don Chisciote in su de gasi lasti-mosu arresonu cando sa fìgia de sa pasadera aiat cumintzadu a ddu mutire Ce Ce e a ddi nàrrere: – Segnore meu, bèngia a inoghe sa segnoria sua si bos paret.

A custos signales e boghes aiat furriadu sa conca don Chisciote e aiat bidu a sa lughe de sa luna chi issara fiat in totu sa craresa sua

168) Riferimentu a sa luna, chi podet èssere prena, creschende e finende.169) Segundu su mitu Apollo aiat persighidu a Dafne.

Page 456: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

456

Don Chisciote de sa Màntzia

comente ddu mutiant dae s’istampa chi a issu ddi pariat sa fenestra, e finas cun ferros dorados, comente cumbenit chi ddos tèngiat de gasi ricos casteddos comente issu s’immaginaiat chi fiat cudda locan-da; e luego si dd’est rapresentadu in s’immaginatzione sua maca chi ateruna borta comente s’àtera sa donzella ermosa fìgia de sa segnora de cuddu casteddu binta dae s’amore suo torraiat a ddu sollitzitare; e cun custu pensamentu pro non si mustrare iscortesu e irrison-noschente aiat furriadu s’imbrìllia a Runtzinante e fiat lòmpidu a s’istampa, e de gasi comente aiat bidu a sas duas pitzocas aiat nara-du: – Làstima bos tèngio, ermosa segnora, chi apais postu sa bostra mente amorosa in parte in ue no est possìbile de bos currispòndere segundu su chi mèritat su valore bostru mannu e gentilesa; chi non nde depides ghetare sa neghe a custu miseràbile cavalieri errante, chi tenet amore impossibilitadu de pòdere intregare sa volontade sua a àtera de cudda chi, in su puntu chi sos ogros dd’ant bida, dd’at fatu segnora assoluta de s’ànima sua. Perdonade·mi, bona segnora, e retirade·bos in s’aposentu bostru, e non chergiais cun su significare a mie sos disìgios bostros, chi deo mi mustre prus irriconnoschente; e si de s’amore chi mi tenides agatades in me àtera cosa chi bos sod-disfàghere chi su pròpiu amore non siat, pedide·mi·dda; chi deo bos giuro pro cudda ausente inimiga dultze mea de bos dda dare luego, si bene mi pedire una giua de sos caddos de Medusa, chi fiant totu colovros, o giai sos matessi ogros de sole, inserrados in una ampolla.

– Non tenet bisòngiu nudda de cussu sa segnora mea, segnor cavalieri – aiat naradu a custu puntu Maritornes.

– E issara de ite tenet bisòngiu, discreta mere, sa segnora bo-stra? – aiat rispostu don Chisciote.

– Petzi de una de sas bellas manos bostras – aiat naradu Mari-tornes –, pro pòdere isfogare cun issa su disìgiu mannu chi a custa istampa at batidu, de gasi in perìgulu de s’onore suo, chi si su se-gnor babbu suo dd’aeret intèndida, sa prus pagu segada de issa fiat s’origra.

– Ddu dia chèrrere bìdere deo cussu! – aiat rispostu don Chi-sciote. – Ma issu s’at a bardiare bene dae cussu si giai non cheret fàghere su prus disastradu fine chi babbu at fatu in su mundu, pro

Page 457: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

457

Miguel de Cervantes

àere postu sas manos in sos delicados mermos de sa fìgia innamo-rada.

Ddi fiat partu a Maritornes chi sena duda don Chisciote diat dare sa manu chi dd’aiant pedidu, e proponende in su pensamentu suo su chi teniat de fàghere, fiat calada dae s’istampa e fiat andada a s’istalla in ue aiat leadu su cabistru de su molente de Sancho pan-za, e cun prestesa meda fiat torrada a s’istampa, a tempus chi don Chisciote si fiat postu in pee a subra de sa sedda de Runtzinante pro lòmpere a sa fenestra inferriada in ue s’immagiaiat chi fiat sa ferida donzella; e dende·ddi sa manu aiat naradu:

– Leade, segnora, cussa manu, o pro mègius nàrrere cussu butzi-nu de sos malfatores de su mundu; leade cussa manu, naro, chi no at tocadu fèmina peruna, nemmancu sa de cussa chi tenet possessu intreu de totu sa persone mea. Non bos dda dao pro dda basare, ma pro abbaidare sa contestura de sos nèrvios, sa trama de sos mùscu-los, sa larghesa e ispatziosidade de sas benas; dae ue ais a bogare chi tale depet èssere sa fortza de su bratzu chi tale manu tenet.

– Como dd’amus a bìdere – aiat naradu Maritornes.E faghende unu nodu iscorsoju a su cabistru, si dd’aiat postu in

su burtzu, e calende dae s’istampa aiat acapiadu su chi mancaiat a s’afriscu de sa ghenna de su pagiàrgiu a forte a forte. Don Chisciote, chi aiat sentidu s’arraspesa de su cordiolu in su burtzu aiat naradu:

– Prus paret chi sa segnoria bostra mi farrancat chi non mi do-nat sa manu; no dda trateis de gasi male, ca issa non tenet sa neghe de su male chi sa volontade mea bos faghet, ne est bene chi in de gasi pagu parte vengheis su totu de s’arrennegu bostru. Azi ca chie cheret bene non si vengat de gasi male.

Ma totu custos arresonos de don Chisciote giai no ddos ascur-taiat nemos ca de gasi comente Maritornes dd’aiat acapiadu issa e s’àtera si nche fiant andadas mortas de su rìsidu e dd’aiant lassadu acapiadu de manera chi fiat imossibilitadu a s’iscapiare.

Fiat duncas comente amus naradu apuntadu a subra de Runtzi-nante, cun totu su bratzu in s’istampa, e acapiadu a su burtzu, e a s’afriscu de sa ghenna, cun timòria e coidadu mannos meda chi si Runtzinante si furriaiat a unu chirru o a s’àteru diat abarrare apica-

Page 458: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

458

Don Chisciote de sa Màntzia

du a unu bratzu; e de gasi non s’atriviat a fàghere movimentu peru-nu, postu ca de sa passèntzia e trancuillidade de Runtzinante bene si podiat isetare chi diat abarrare sena de si mòvere unu sèculu intreu.

In fines, bidende·si don Chisciote acapiadu, e chi giai sas damas si nche fiant andadas aiat immaginadu ca totu cuddu si faghiat pro via de incantamentu, comente s’àtera borta, cando in cuddu matessi casteddu dd’aiat pistadu cuddu moro incantadu de su mulatieri; e maleighiat intre se sa pagu discretzione e discursu suo, modu diant torrare sena issu, e chi ddu diant leare, cherreret o nono, si fiat aven-turadu a intrare in issu sa segunda, sende avertimentu de cavalieris errantes chi cando ant provadu un’aventura e no essidu bene cun issa, est signale chi no est pro issos, ma pro àtere; e de gasi, non tenent bisòngiu de dda provare una segunda borta. Cun totu custu, tiraiat su bratzu, a bìdere si si podiat iscapiare; ma fiat de gasi bene acapiadu chi totu sas provas fiant de badas. Bene est beridade chi tiraiat a parpu, pro chi Runtzinante non si moveret; e mancari issu si cherreret sètzere e pònnere in sa sedda podiat abarrare apuntadu ebbia, o s’istratzare sa manu.

In ie fiat su disigiare s’ispada de Amadís, chi contra non teniat fortza incantamentu perunu; in ie fiat su maleìghere de sa fortuna sua; in ie fiat su esagerare sa falta chi diat tènnere in su mundu sa presèntzia sua su tempus chi in ie istaret incantadu, ca de seguru aiat chertu chi ddu fiat; in ie s’ammentare torra de s’istimada Dultzinea del Toboso; in ie fiat su mutire a su bonu iscudieri Sancho Panza, chi sepultadu in sonnu e istèrridu a subra de sa bèrtula de su mo-lente, non s’ammentaiat in cuddu monentu de sa mama chi dd’a-iat criadu; in ie aiat mutidu a sos sàbios Lirgandeo e Alquife, chi dd’agiuarent; in ie si fiat invocadu a sa bona amiga sua Urganda chi ddu sucurreret e in fines in ie dd’aiat agatadu su mangianu de gasi disisperadu e confùndidu chi assupaiat che boe; ca no isetaiat issu chi cun sa die si diat remediare sa angùstia sua, ca dda teniat pro eterna, cunsiderende·si incantadu. E ddi faghiat crèere custu bìdere ca Runtzinante pagu nen meda si moviat e creiat chi de cudda ma-nera sena mandigare nen bufare nen dormire depiant abarrare in ie issu e su caddu bassu chi cuddu malu influssu de sos isteddos colaret

Page 459: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

459

Miguel de Cervantes

o bassu chi àterrunu sàbiu incantadore ddu disincantaret. Ma si fiat ingannadu meda in sa creèntzia sua ca comente aiat

cumintzadu a arbèschere fiant lòmpidos a sa locanda bator òmines a caddu, postos bene meda e adderetzados, cun sas iscopetas a subra de sos artzones. Aiant pichiadu a sa ghenna de sa locanda, chi fiat galu serrada, a corpos mannos; e bidu dae don Chisciote dae ue galu non lassaiat de fàghere sa sentinella cun boghe arrogante e arta aiat naradu: – Cavalieris o iscudieris o chie si siat chi siais: non depides pichiare a sas ghennas de custu casteddu; ca craru meda est chi a ta-les oras o sos chi sunt a intro dormint o non costumant a s’abèrrere sas fortalesas bassu chi su sole siat ispartu in totu sa terra. Furriade a foras e isetade chi iscràriet e issara amus a bìdere si at a èssere giustu o nono chi bos abèrgiant.

– Ite diàulu de fortalesa o casteddu est custu – aiat naradu unu –, pro nos obligare a isetare custas tzerimònias? Si seis su pasaderi narade a nos abèrrere; chi semus caminantes chi depimus petzi dare proenda a sos caddos e colare a in antis, ca semus in presse.

– Bos paret, o cavalieris, chi tèngio deo figura de pasaderi? – aiat rispostu don Chisciote.

– No isco de ite tenides figura, – aiat rispostu s’àteru – ma isco ca narades machines a mutire casteddu custa locanda.

– Casteddu est, – aiat torradu don Chisciote – e finas de sos mègius de totu custa provìntzia; e gente tenet a intro chi at tentu iscetru in sa manu e corona in conca.

– Mègius esseret a s’imbesse, – aiat naradu su caminante – s’i-scetru in conca e sa corona in manu. E at a èssere si a manu benit chi ddoe depet àere a intro carchi cumpangia de còmicos, chi a s’i-spissu tenent cussas coronas e iscetros chi narades; ca in una locanda de gasi pitica e in ue ddo’at tantu silèntziu che custa non creo deo chi allogent persones dignas de corona e iscetru.

– Ischides pagu de su mundu – aiat torradu –, ca ignorades sos casos chi solent capitare in sa cavalleria errante.

Si istracaiant sos cumpàngios chi cun su pregontadore fiant de su chistionu cun don Chisciote e de gasi aiant torradu a mutire a forte a forte; e fiat de modu chi su pasaderi si fiat ischidadu, e finas

Page 460: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

460

Don Chisciote de sa Màntzia

totus sos chi in sa locanda fiant, e de gasi si fiat pesadu a pregontare chie mutiat. Fiat capitadu in custu tempus chi unu de sos caddos de sos bator chi mutiant aiat fragadu a Runtzinante chi malincònicu e tristu, origribassu, susteniat sena de si mòvere a s’istiradu mere suo; e comente a sa fine fiat de petza mancari pariat de linna, no aiat pòdidu evitare de si risentire e torrare a fragare a chie ddu fiat carignende; e de gasi non si fiat mòvidu unu pagu, cando si fiant disviados sos pees giuntos de don Chisciote e fugende dae sa sedda fiant rutos cun issu a terra a no abarrare apicadu a su bratzu; cosa chi dd’aiat causadu tantu dolore chi aiat crèidu o chi ddi fiant se-ghende su burtzu o chi dd’istratzaiant su bratzu; ca fiat abarradu de gasi acanta de terra chi cun sos estremos de sas puntas de sos pees basaiat sa terra chi fiat in noghimentu suo ca comente sentiat su pagu chi ddi mancaiat pro pònnere sas prantas in sa terra si fadigaiat e istiraiat cantu podiat pro lòmpere a terra bene de gasi comente sos chi sunt in su turmentu de sa garrota, postos a tocat, non tocat, chi issos etotu sunt càusa de crèschere su dolore cun sa fortza chi po-nent a s’istirare ingannados dae s’isperàntzia chi si ddis rapresentat chi cun pagu prus chi s’istirent diant lòmpere a terra.

Page 461: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

461

cAPÌtulu XliV

In ue sighint sos fatos inauditos de sa locanda

In efeti fiant tantas sas boghes chi aiat postu don Chisciote chi abe-rende in presse sas ghennas de sa locanda fiat essidu su pasaderi, ispramadu, a bìdere chie fiat ponende sas boghes e sos chi fiant foras aiant fatu su pròpiu. Maritornes, chi giai si fiat ischidada a sas matessi boghes immaginende su chi podiat èssere fiat andada a su pagiàrgiu e aiat iscapiadu sena chi nemos ddu bideret, su cabistru chi a don Chisciote susteniat, e issu fiat luego rutu a terra a bista de su pasaderi e de sos caminantes chi lompende a issu dd’aiant pre-gontadu ite teniat chi tales boghes poniat. Issu sena torrare paràula s’aiat leadu su cordiolu dae su burtzu e apuntende aiat sètzidu a Runtzinante, aiat imbratzadu s’iscudu, aiat postu lantza in resta e leende bona parte de su campu fiat torradu a mesu galopu narende:

– Chie si siat chi narreret chi deo so istadu cun giustu tìtulu incantadu, comente sa segnora mea sa printzipessa Micomicona mi diat lissèntzia pro cuddu, deo ddu bogo a faulàrgiu, ddu disafio e isfido a batàllia singulare.

Ispantados fiant abarrados sos caminantes noos de sas paràulas de don Chisciote; ma su pasaderi ddos aiat leados dae cuddu ispan-tu narende·ddis chi fiat don Chisciote e chi non depiant fàghere casu a issu, ca fiat foras de sentidu.

Dd’aiant pregontadu a su pasaderi si pro casu fiat lòmpidu a cudda locanda unu pitzocu de bìndighi annos chi fiat bestidu co-mente pitzocu de mulas de tales e tales signales dende sas pròpiu chi giughiat s’amante de donna Clara. Su pasaderi aiat rispostu ca ddo’aiat tanta gente in sa locanda chi no aiat bidu a su chi issos pre-gontaiant. Ma aende bidu unu de issos sa carrotza in ue fiat bènnidu s’uditore aiat naradu: – Inoghe depet èssere sena duda ca custa est sa carrotza chi issu narant ca ponet in fatu; abarret unu de nois a sa

Page 462: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

462

Don Chisciote de sa Màntzia

ghenna e intrent sos àteros a ddu chircare; e finas diat èssere bene chi unu de nois fagheret s’inghìriu de totu sa locanda, ca non s’an-daret dae sos muros de sos corrales.

– Andat bene – aiat rispostu unu de issos.E intrende sos duos a intro unu fiat abarradu in sa ghenna e

s’àteru fiat a fàghere s’inghìriu; totu custu bidiat su pasaderi, e no ischiat atinare a ite si faghiant cuddas diligèntzias, postu chi bene creiat chi chircaiant cuddu pitzocu chi sos signales dd’aiant dadu.

Giai issara fiat iscrariende; e de gasi pro custu comente pro su sonu chi don Chisciote aiat fatu, fiant totu ischidos e si nde pesa-iant, mescamente donna Clara e Dorotea, chi s’una cun atzìchidu de tènnere de gasi acanta a s’amante suo, e s’àtera cun su disìgiu de ddu bìdere, aiant pòdidu dormire bene male cuddu note. Don Chisciote, chi aiat bidu ca nemos de sos bator caminantes faghiat casu a issu nen rispondiant a sa domanda sua moriat e verenaiat de dispetu e ràbbia; e si issu agataret in s’ordinàntzia de sa cavalleria chi lìtzitu podiat su cavalieri errante leare e cumintzare ateruna impresa aende dadu sa paràula e fide de non si pònnere in peruna finas a acabbare sa chi aiat promìtidu issu diat investire cun totus e ddos aiat fatos rispòndere a mala bògia; ma pro ddi pàrrere chi no ddi cumbeniat ne dd’istaiat bene cumintzare ateruna impresa finas a pònnere Micomicona in su regnu suo, aiat tentu de calliare e istare chietu, isetende a bìdere a ue paraiant sas diligèntzias de cuddos ca-minantes; chi unu aiat agatadu su tzeracu chi chircaiat, dormende a costàgiu de unu pitzocu de mulas, bene discoidadu chi nemos ddu chircaret nen prus pagu galu dd’agataret. S’òmine dd’aiat aferradu a su bratzu e dd’aiat naradu: – Pro tzertu segnor don Luis, chi rispon-det bene chi bois seis sa bestimenta chi tenides, e chi narat bene su letu in ue bos agato a su regalu chi mama bostra bos at criadu.

S’aiat limpiadu su tzeracu sos ogros sonnidos e aiat abbaidadu a bellu su chi dd’aferraiat e luego aiat connotu ca fiat tzeracu de su babbu, cosa chi dd’aiat atzicadu tantu chi non fiat resurtadu o no aiat pòdidu faeddare paràula pro una bona iscuta; e su tzeracu aiat sighidu narende: – Inoghe ddo’at petzi de fàghere segnor don Luis a tènnere passèntzia e a torrare a domo, si giai sa segnoria bostra non

Page 463: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

463

Miguel de Cervantes

gustat chi su babbu e su segnore meu torret a s’àtera vida, ca non si podet isetare àteru dae sa pena chi abarrat cun s’ausèntzia bostra.

– E comente at ischidu babbu – aiat naradu don Luis – chi deo fiat in custu caminu e bestidu de gasi?

– Un’istudiante – aiat rispostu su tzeracu – chi ais dadu contu de sos pensamentos bostros est su chi dd’at iscobertu, mòvidu a làstima dae sas chi at bidu chi faghiat babbu bostru a su puntu chi ddi seis mancadu; e de gasi at mandadu a bator de sos tzeracos suos a bos chircare. E totus semus inoghe a su servìtziu bostru, prus cuntentos de su chi immaginare si podet, pro su bonu messàgiu chi amus a torrare, leende·bos a sos ogros chi tantu bos cherent.

– Cussu at a èssere comente deo cherrere o comente su chelu ddu ordinaret – aiat rispostu don Luis. – Ite tenides de chèrrere, o ite depet ordinare su chelu foras de permìtere a bos torrare? Ca non tenet de èssere possìbile ateruna cosa.

Totu custos arresonos intre sos duos aiant intèndidu su pitzocu de mulas chi a costàgiu suo fiat don Luis; e pesende·si·nde dae in ie, fiat andadu a nàrrere su chi fiat capitende a don Fernando e a Cardenio, e a sos àteros, chi giai bestidos si fiant; e ddis aiat naradu chi cuddu òmine ddi naraiat de don a cuddu pitzocu, e sos arreso-nos issoro, e comente ddu cheriat torrare a domo de su babbu, e su pitzocu non cheriat. E cun custu e cun su chi de issos ischiant de sa bona boghe chi su chelu dd’aiat dadu fiant bènnidos totus in disìgiu mannu de ischire prus a finu chie fiat, e finas de dd’agiuare si carchi fortza ddi cherrerent fàghere; e de gasi, fiant andados a su chirru in ue galu fiant faeddende e porfiende cun su tzeracu.

Fiat essida in custa Dorotea dae s’aposentu suo, e in fatu suo donna Clara, totu turbada; e mutende Dorotea a Cardenio a ban-da, dd’aiant contadu in curtzu s’istòria de su musitzista e de donna Clara; e a issa issu puru aiat naradu su chi capitaiat de sa bènnida a ddu chircare sos tzeracos de su babbu, e non si dd’aiat naradu de gasi calliadu, chi no ddu poderet intèndere Clara; chi fiat abarrada de gasi foras de se chi si Dorotea no dd’aiat tenta fiat ruta a terra. Cardenio aiat naradu a Dorotea de torrare a s’aposentu; ca issu diat chircare de pònnere remèdiu in totu, e issas dd’aiant fatu.

Page 464: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

464

Don Chisciote de sa Màntzia

Giai fiant totu sos bator chi beniant a chircare a don Luis a intro de sa locanda e a inghìriu suo, cumbinchende·ddu chi luego, sena de si firmare unu puntu, torraret a acunnortare a su babbu.

Issu aiat rispostu ca de peruna manera ddu podiat fàghere fi-nas a finire unu negòtziu in ue si giogaiat sa vida, s’onore e s’àni-ma. Dd’aiant apretadu issara sos tzeracos narende·ddi chi de peunu modu diant torrare sena de issu e chi ddu diant leare cherreret o nono.

– Cussu no dd’ais a fàghere bois – aiat torradu don Luis –, si no est leende·mi mortu; mancari de cale si siat manera chi mi leeis at a èssere a mi leare sena vida.

Giai issara fiant acudidos a sa porfia totu sos àteros chi fiant in sa locanda, mescamente Cardenio, don Fernando, sos cameratas, s’uditore, su preìderu, su barbieri e don Chisciote, chi giai ddi pa-riat ca non ddoe fiat prus bisòngiu de bardiare in su casteddu. Car-denio, comente giai ischiat s’istòria de su pitzocu aiat pregontadu a sos chi ddu cheriant leare ite ddos moviat a chèrrere leare contra a sa volontade sua a cuddu pitzocu.

– Nos movet – aiat rispostu unu de sos bator – dare sa vida a su babbu chi pro s’ausèntzia de custu cavalieri abarrat in perìgulu de dda pèrdere.

A custu aiat naradu don Luis: – Non ddo’at bisòngiu de conta-re inoghe sas cosas meas; deo so lìberu, e apo a torrare si nde tèngio gana, e si nono nemos de bois mi depet fortzare.

– Si dd’at a fàghere a sa segnoria bostra sa resone, – aiat ri-spostu s’òmine – e cando issa non bastaret cun sa segnoria bostra, at a bastare cun nois pro fàghere a su chi benimus e su chi semus obligados.

– Iscamus it’est custu de raighina – aiat naradu a custu tempus s’uditore.

Ma s’òmine chi dd’aiat connotu comente bighinu suo aiat ri-spostu: – Non connoschet sa segnoria bostra segnor uditore a custu cavalieri, chi est su fìgiu de bighinu bostru chi s’est ausentadu dae sa domo de su babbu in bestimenta de gasi impròpiu a sa calidade sua comente sa segnoria bostra podet bìdere?

Page 465: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

465

Miguel de Cervantes

Dd’aiat abbaidadu issara s’uditore prus atentu e dd’aiat conno-tu; e apressende·ddu aiat naradu: – Ite ninnerias sunt custas, segnor don Luis, o ite càusas de gasi poderosas chi bos apant mòvidu a bènnere de custa manera e in custa bestimenta chi narat de gasi male cun sa calidade bostra?

A su pitzocu ddi fiant bènnidas làgrimas in ogros, e no aiat pòdi-du torrare paràula. s’uditore aiat naradu a sos bator de si sussegare chi totu si diat fàghere bene; e leende a sa manu a don Luis, dd’aiat leadu a un’ala e dd’aiat pregontadu ite bènnida fiat istada cudda.

E in s’ìnteri chi ddi faghiat custa e àteras pregontas aiant intèn-didu boghes meda a sa ghenna de sa locanda e fiat sa càusa de is-sas chi duos istràngios chi ddo’aiant allogiadu cuddu note bidende totu sa gente ocupada a ischire su chi sos bator chircaiant, aiant chircadu de si nch’andare sena pagare su chi depiant; ma su pasa-deri chi atendiat prus a sos afàrios suos chi a sos angenos ddos aiat aferrados essende dae sa ghenna e aiat pedidu sa paga e ddis aiat afeadu sa mala intentzione issoro cun tales paràulas chi ddos at mòvidos a ddu rispòndere a pùngios; e de gasi aiant cumintzadu a ddi dare una tale surra chi su pòveru pasaderi aiat tentu netzessi-dade de pònnere sas boghes e pedire sucursu. Sa pasadera e sa fìgia no aiant bidu a àteru prus disocupadu pro ddu pòdere sucùrrere de don Chisciote, chi sa fìgia de su pasaderi dd’aiat naradu: – Sucurra sa segnoria bostra segnor cavalieri pro sa virtude chi Deus dd’at dadu a su pòveru babbu meu; ca duos malos òmines ddu sunt pi-stende bene bene.

E aiat rispostu don Chisciote a bellu a bellu e calmu calmu: – Ermosa donzella, non tenet logu pro como sa rechesta bostra ca so impedidu de m’intratènnere in àtera aventura bassu chi no dare chima a una in ue sa paràula mea m’at postu. Ma su chi deo apo a pòdere fàghere pro bos serbire est su chi como apo a fàghere: curride e narade a babbu bostru chi s’intratèngiat in cussa batàllia su mègius chi podet, e chi non si lasset bìnchere de perunu modu, in s’ìnteri chi deo pedo lissèntzia a sa printzipessa Micomicona pro ddu pòde-re sucùrrere in sa angùstia sua; ca si issa mi dda dat istade segura chi dd’apo a bogare de issa.

Page 466: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

466

Don Chisciote de sa Màntzia

– Pecadora de me! – aiat naradu a custu Maritornes, chi fiat in dae in antis. – In antis chi sa segnoria bostra logret custa lissèntzia chi narat at a èssere giai su segnore meu in s’àtera vida.

– Lassade segnora, chi logre sa lissèntzia chi naro, – aiat rispo-stu don Chisciote – chi comente deo dda tèngia pagu at a fàghere su casu chi issu istet in s’àtera vida; chi dae in ie dd’apo a bogare mancari su mundu etotu ddu contraigat; o nessi bos apo a dare tale vengantza de sos chi in ie dd’apant mandadu chi ais a abarrare prus chi medianamente soddisfatas.

E sena nàrrere de prus fiat andadu a s’inghenugrare in dae in antis de Dorotea, pedende·ddi cun paràulas cavallerescas e errante-scas chi sa mannesa sua esseret serbida de si dare lissèntzia de acùr-rere e sucùrrere su casteddanu de cuddu casteddu, chi fiat postu in una mèngua grave. Sa printzipessa si dd’aiat dada de bonu talante, e issu luego imbratzende s’iscudu e ponende manu a s’ispada fiat acu-didu a sa ghenna de sa locanda in ue galu giughiant a malu batire sos duos istràngios a su pasaderi; ma comente fiat lòmpidu fiat abar-radu tristu e fiat istadu chietu, mancari Maritornes e sa pasadera ddi naraiant ite fiat firmu, chi sucurreret a su mere e maridu.

– Mi firmo – aiat naradu don Chisciote – ca non m’est lìtzitu a pònnere manu a s’ispada contra a gente iscuderile; ma mutide·mi inoghe a s’iscudieri meu Sancho chi a issu tocat e ispetat custa de-fensa e vengantza.

Custu colaiat in sa ghenna de sa locanda, e in issa andaiant sos pùngios e mòssigos in su puntu meda, totu a dannu de su pasaderi e in verenu de Maritornes, sa pasadera e sa fìgia, chi si disisperaiant de bìdere sa codardia de don Chisciote e de su malu chi ddu colaiat su maridu, mere e babbu.

Ma lassemus·ddos inoghe chi no at a mancare chie ddu su-currat o si nono sufrat e càlliet su chi s’atrivit a prus de su chi sas fortzas ddi promitent e torremus in segus chimbanta passos a bìdere it’est su chi don Luis aiat rispostu a s’uditore, chi dd’amus lassadu a banda, pregontende·ddi sa càusa de sa bènnida a pee e de tale vile bestimenta bestidu. E su pitzocu aferrende·ddu a forte a sas manos comente in signale chi carchi dolore mannu dd’apretaiat su coro,

Page 467: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

467

Miguel de Cervantes

e derramende làgrimas in abbundàntzia manna dd’aiat naradu: – Segnore meu, deo non bos potzo nàrrere àteru si non chi dae su puntu chi at chertu su chelu e at fatzilitadu sa bighinàntzia nostra chi deo bìdere a sa segnora mea donna Clara, fìgia bostra e segnora mea, dae cuddu momentu dd’apo fata mere de sa volontade mea; e si sa bostra berdaderu segnore e babbu meu no dd’impidet in custa matessi die depet èssere isposa mea. Pro issa apo lassadu sa domo de babbu e pro issa mi so postu in custa bestimenta pro dda pònnere in fatu a ue si siat chi andaret comente sa saeta a su bersàlliu o comente su marineri a su norte. Issa no ischit de sos disìgios meos prus de su chi at pòdidu cumprèndere dae carchi borta chi dae a tesu at bidu pranghende sos ogros meos. Giai segnore ischides sa richesa e sa nobiltade de babbos meos, e comente deo so s’ùnicu erede, si bos paret ca custas sunt partes pro chi bos aventureris a mi fàghere in totu venturosu, retzide·mi luego comente fìgiu bostru; chi si babbu, leadu dae àteros disignos suos, non gustaret de custu bene chi deo m’apo ischidu chircare, prus fortza tenet su tempus pro disfàghere e cambiare sas cosas de sas volontades umanas.

S’est calliadu narende custu su pitzocu innamoradu e s’udito-re est abarradu intendende·ddu in suspesu, confusu e ispantadu, de gasi de àere intèndidu su modu e sa discretzione chi don Luis dd’aiat iscobertu su pensamentu comente de si bìdere in puntu chi no ischiat ite pòdere leare in tantu repentinu e de gasi inisetadu negòtziu; e de gasi no aiat rispostu àtera cosa si non chi si sussegaret pro issara e in-tratenneret sos tzeracos chi pro cudda die no ddu torrarent ca si ten-neret tempus pro cunsiderare su chi mègius a totus esseret. Dd’aiat basadu sas manos a fortza don Luis, e finas si ddas aiat infustas cun làgrimas, cosa chi poderet intenerire a unu coro de màrmuru, no su de s’uditore ebbia chi comente discretu giai aiat connotu cantu bene dd’istaiat a sa fìgia cuddu isposòriu; postu chi si esseret possìbile ddu cherreret efetuare cun volontade de su babbu de don Luis chi ischiat chi pretendiat de fàghere persone de tìtulu de su fìgiu.

Giai issara fiant in paghe sos istràngios cun su pasaderi ca pro persuasione e bonas resones de don Chisciote prus chi pro minetzas dd’aiant pagadu totu su chi cheriat e sos tzeracos de don Luis ise-

Page 468: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

468

Don Chisciote de sa Màntzia

taiant sa fine de su chistionu de s’uditore e sa detzisione de su mere cando su dimòniu chi non dormit, aiat ordinadu chi in cuddu matessi puntu intraret in sa locanda su barbieri chi don Chisciote dd’aiat leadu s’elmu de Mambrinu e Sancho Panza sos finimentos de s’àinu, chi aiat cambiadu cun sos de su suo; e su barbieri leende su molente a s’istalla aiat bidu a Sancho Panza chi fiat adderetzende no isco ite de sa bèrtula, e de gasi comente dd’aiat connota si fiat atrividu a atacare a Sancho narende: – A don ladrone inoghe bos tèngio! Ajò su lavamanu e s’imbastu cun totu sos finimentos chi m’ais furadu!

Sancho chi si fiat bidu atacare de gasi de repente e aiat intèn-didu sos vitupèrios chi ddi naraiant cun una manu aiat aferradu s’imbastu e cun s’àtera aiat dadu unu mòssigu a su barbieri chi dd’a-iat infustu sas dentes in sàmbene; ma non pro cussu aiat lassadu su barbieri sa preda chi teniat fata in s’imbastu; antis aiat artziadu sa boghe de tale manera chi totu sos de sa locanda fiant acudidos a su sonu e a sa briga e naraiat: – Inoghe de su re e de sa giustìtzia; chi a prus de mi leare sa sienda mi cheret ochìere custu ladrone, assa-chiadore de caminos! – Faulàrgiu, – aiat rispostu Sancho – chi deo non so assachiadore de caminos; chi in bona gherra at balangiadu su mere meu don Chisciote custos restos.

Giai fiat don Chisciote in dae in antis, cuntentu meda de bìde-re cantu bene si difendiat e ofendiat s’iscudieri e dd’aiat tentu dae in ie in dae in antis comente òmine de proe, e aiat propostu in coro suo de dd’ordinare cavalieri a sa prima ocasione chi si dd’oferreret, pro ddi pàrrere ca diat èssere in issu bene impreada s’òrdine de ca-valleria. Intre àteras cosas chi su barbieri naraiat in su discursu de sa briga aiat naradu: – Segnores de gasi custa bèrtula est mea comente sa morte chi depo a Deus e de gasi dda connosco comente si dd’aia partorida; e in ie est s’àinu meu in s’istalla, chi non m’at a lassare nàrrere fàulas; si nono provade·dda e si nono ddi benneret pintipa-rada deo apo a abarrare pro infame. E ddo’at de prus: chi sa matessi die chi issa mi dd’ant leada m’ant leadu puru unu lavamanu de otone puru chi no aiat inauguradu chi su baliat un’iscudu.

Inoghe non s’est pòdidu cuntènnere don Chisciote sena rispòn-

Page 469: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

469

Miguel de Cervantes

dere e ponende·si intre sos duos e istesiende·ddos depositende sa bèrtula a terra chi dda tenneret de manifestu bassu chi sa beridade si crariret, aiat naradu: – Ca bidant sas segnorias bostras in modu craru e manifestu s’errore chi est custu bonu iscudieri ca mutit lavamanu a su chi fiat, est e at a èssere elmu de Mambrinu, chi si dd’apo leadu deo in bona gherra e mi so fatu mere de issu cun possessu lìtzitu e legìtimu! In su de sa bèrtula non m’intromito; ca su chi in issu apo a pòdere nàrrere est chi s’iscudieri meu Sancho m’at pedidu lissèntzia pro ddi leare sos finimantos dae su caddu de custu covardu bintu, e cun issu adornare su suo; deo si dd’apo dada e issu ddos at leados e de s’àere furriadu dae finimentu in bèrtula no apo a ischire dare àtera resone si non s’ordinària: chi comente trasformatziones che a cussas si bident in sos fatos de cavalleria; pro cunfirma de chie curre Sancho fìgiu e boga inoghe s’elmu chi custu bonòmine narat chi est lavamanu.

– Perdèula segnore – aiat naradu Sancho –, si non tenimus àte-ra prova de s’intentzione nostra chi sa chi sa segnoria bostra narat, de gasi lavamanu est s’elmu de Mambrinu comente su finimentu de custu bonòmine bèrtula!

– Faghe su chi ti naro, – aiat torradu don Chisciote – chi non totu sas cosas de custu casteddu tenent de èssere ghiadas dae incan-tamentu.

Sancho fiat andadu a ue fiat su lavamanu e dd’aiat batidu; e de gasi comente don Chisciote dd’aiat bidu dd’aiat leadu in manos e aiat naradu: – Abbaidade sas segnorias bostras cun ite cara podiat nàrrere custu iscudieri chi custa est lavamanu, e non s’elmu chi deo apo naradu; e giuro pro s’òrdine de cavalleria chi professo chi custu elmu est su pròpiu chi deo apo leadu, sena àere agiuntu in issu nen leadu cosa peruna.

– In cussu non ddo’at duda, – aiat naradu issara Sancho – ca dae cando su mere meu dd’at binta finas a como no at fatu cun issu prus de una batàllia, cando at liberadu a sos sena ventura incade-nados; e si no esseret pro custu lavaelmu no ddu colaret issara bene meda, ca ddo’at àpidu meda de pedrera in cuddu momentu.

Page 470: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

470

cAPÌtulu XlV

In ue si finit de averiguare sa duda de s’elmu de Mambrinu e de s’imbastu e àteras aventuras capitada in totu beridade

– Ite ddis paret a sas segnorias bostras segnores, – aiat naradu su barbieri – de su chi afirmant custos gentilòmines, ca galu porfiant chi custu no est lavamanu ma elmu?

– E chie su contràriu narreret, – aiat naradu don Chisciote – dd’apo a fàghere deo connòschere chi narat fàulas, si esseret cavalie-ri, e si iscudieri, chi narat fàulas milli bortas.

Su barbieri nostru chi a totu fiat presente comente teniat bene connotu s’umore de don Chisciote aiat chertu isfortzare su disatinu suo e mandare a in antis sa brulla pro chi totus rierent e aiat naradu faeddende a s’àteru barbieri:

– Segnor cavalieri, o chie seis, ischide chi deo puru so de s’arte bostra e tèngio prus de binti annos a como diploma, e connosco bene meda totu sas ainas de sa barberia sena chi nde manchet una; e nen prus nen prus pagu so istadu unu tempus de sa pitzinnia sordadu e isco puru it’est s’elmu e it’est su mirrione, e tzelada de incàssiu e àteras cosas chi pertocant sa milìtzia, naro, a sas genia de armas de sos sordados; e naro, francu mègius pàrrere, mandende·mi semper a su mègius intendimentu chi custu petzu chi est inoghe in dae in antis e chi custu bonu segnore tenet in manos, non de èssere lavamanu de barbieri, est tantu a tesu dae ddu èssere comente est a tesu su biancu dae su nieddu e sa beridade dae sa fàula; naro puru chi custu, mancari siat elmu, no est elmu intreu.

– Nono, de seguru, – aiat naradu don Chisciote – ca ddi man-cat sa metade chi est sa gula.

– De gasi est – aiat naradu su preìderu, chi giai aiat cumprèn-didu s’intentzione de s’amigu suo barbieri.

E su matessi aiant cunfirmadu Cardenio, don Fernando e sos

Page 471: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

471

Miguel de Cervantes

cameratas; e finas s’uditore, si no esseret de gasi pensamentosu cun su negòtziu de don Luis agiuaret dae parte sua a sa brulla; ma sas veras de su chi pensaiat ddu teniat de gasi in suspesu chi pagu o nudda atendiat a cuddos garbos.

– Deus meu! – aiat naradu issara su barbieri brulladu. – Co-mente est possìbile chi tanta gente onorada nàrgiat chi custu no est lavamanu ma elmu? Cosa paret custa chi podet pònnere in ispantu a totu un’Universidade, pro discreta chi siat. Basta: si est chi custu lavamanu est elmu, puru depet èssere custu imbastu finimentu de caddu comente custu segnore at naradu.

– A mie imbastu mi paret, – aiat naradu don Chisciote – ma giai apo naradu ca in custu non m’intromito.

– Chi siat imbastu o finimentu – aiat naradu su preìderu – no est in prus de ddu nàrrere su segnor don Chisciote; chi in custas cosas de sa cavalleria totu custos segnores e deo ddi damus su ban-tàgiu.

– Perdeu, segnores meos – aiat naradu don Chisciote –, chi sunt tantas e de gasi istranas sas cosas chi in custu casteddu, in duas bortas chi ddo’apo allogiadu, mi sunt capitadas, chi non m’a-triva a nàrrere afirmativamente peruna cosa de su chi pro chi in issu si cuntenet si pregontaret, ca immàgino chi cantu in issu si tratat andat pro via de incantamentu. Sa prima borta m’at fadigadu meda unu moro incantadu chi ddo’est, e a Sancho no dd’est andada bene meda cun àteros seguatzes; e notesta so istadu apicadu a custu bratzu belle duas oras, sena ischire comente nen comente so bènni-du a rùere in cudda disgàtzia. De gasi chi a mi pònnere deo como in cosa de tanta confusione a dare su pàrrere meu, at a èssere a rùere in giudìtziu temeràriu. In su chi pertocat a su chi narant chi custu est lavamanu e no elmu giai apo rispostu; ma in su de decrarare si custa est imbastu o finimentu, non m’atrivo a dare sentèntzia definitiva: petzi ddu lasso a su bonu pàrrere de sas segnorias bostras. Forsis pro no èssere armados cavalieris comente deo ddu so, no ant a tènnere ite bìdere cun sas segnorias bostras sos incantamentos de custu logu, e ant a tènnere sos intendimentos lìberos e ant a pòdere giuigare sas cosas de custu casteddu comente issas sunt reale e berdaderamente,

Page 472: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

472

Don Chisciote de sa Màntzia

e non comente a mie mi pariant.– Non ddo’at duda, – aiat rispostu a custu don Fernando – ma

su segnor don Chisciote at naradu bene meda oe, chi a nois tocat sa definitzione de custu casu; e pro chi andet cun prus fundamentu deo apo a leare in segretu sos votos de custos segnores e de su chi resurtaret apo a dare nova crara e intrea.

Pro cuddos chi dda teniant de s’umore de don Chisciote fiat totu custu matèria de risa meda meda; ma pro sos chi dd’ignora-iant ddis pariat su majore machine de su mundu, mescamente a sos bator tzeracos de don Luis e a don Luis nen prus nen prus pagu e a àteros tres biagiadores chi pro casu fiant lòmpidos a sa locanda chi pariant guàrdias comente in efeti ddu fiant. Ma su chi prus si disisperaiat fiat su barbieri, chi su lavamanu in dae in antis de sos ogros suos si ddi fiat furriadu in elmu de Mambrinu e chi sa bèr-tula sena duda pensaiat chi si ddi diat furriare in finimentu ricu de caddu; e sos unos e sos àteros si riiant de bìdere comente andaiat don Fernando leende sos votos de unos in àteros, faeddende·ddos in s’origra pro chi in segretu decrararent si fiat imbastu o finimentu cudda gioja chi subra tantu s’aiat brigadu. E a pustis chi aiat leadu sos votos de cuddos chi a don Chisciote connoschiant aiat naradu a forte: – Su casu est bonòmine, chi giai deo so istracu de leare tantos pàrreres ca bido chi a nemos pregonto su chi disìgio de ischire chi non mi nàrgiat chi est machine su nàrrere chi custu siat imbastu de molente, ma finimentu de caddu, e finas de caddu de ratza, e de gasi ais a tènnere passèntzia ca a dolu mannu mostru e de s’àinu bostru custu est finimentu e non imbastu, e bois ais allegadu e provadu male meda de parte bostra.

– No dda tèngia deo in su chelu – aiat naradu su subrabarbieri – si totu sas segnorias bostras non s’ingannant e chi de gasi pàrgiat s’ànima mea in dae in antis de Deus comente issa mi paret s’imba-stu meu, e non finimentu; ma in ie ddo’at leges..., etcetera, ...e non naro àteru; e in beridade non so imbriagu: chi no apo ismurzadu, si de pecare no.

Non prus pagu causaiant risas sas tontesas chi naraiat su barbie-ri de sos machines de don Chisciote, chi issara aiat naradu:

Page 473: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

473

Miguel de Cervantes

– Inoghe non ddo’at prus de fàghere si non chi ognunu leet su chi est suo, e a chie Deus si dd’at dada, Santu Pedru si dda beneigat.

Unu de sos bator aiat naradu: – Si giai no est chi custa siat brul-la pensada, non mi potzo cumbìnchere chi òmines de tantu bonu intendimentu comente sunt o parent totu sos chi inoghe istant si atrivant a nàrrere e afirmare chi custu no est lavamanu nen cuddu imbastu; ma comente bido chi dd’afirmant e ddu narant, mi dao a cumprèndere chi non faltat de mistèriu su porfiare una cosa tantu contrària de su chi nos mustra sa beridade etotu e sa matessi espe-rièntzia; ca nde so seguru – e dd’aiat ghetadu tundu – chi non mi diant a mie a intèndere cantos oe bivent su mundu a s’imbesse chi custu no est lavamanu de barbieri e custu imbastu de àinu.

– Bene diat podet èssere de burrica – aiat naradu su preìderu.– Tantu balet, – aiat naradu su tzeracu – chi su casu non cun-

sistet in cussu ma si est o no est imbastu, comente sas segnorias bostras narant.

Intendende custu unu de sas guàrdias chi fiant intrados chi aiat intèndidu sa briga e chistione, prenu de verenu e arrennegu aiat naradu: – Imbastu est comente babbu meu; e su chi àtera cosa at naradu o narraret depet èssere cotu che sa feghe.

– Fàulargiu seis comente villiacu villanu – aiat rispostu don Chisciote.

E artziende sa lantzighedda chi mai lassaiat dae manos, fiat pro dd’iscùdere un’isconcada tale chi a non si frànghere sa guàrdia fiat abarradu in ie istèrridu. Sa lantzighedda s’est fata a pìculos a terra e sas àteros guàrdias, chi aiant bidu tratende male a su cumpàngiu aiant artziadu sa boghe pedende favore a sa Santa Hermandad.

Su pasaderi, chi fiat de sa guàrdia, fiant intradu a su puntu pro sa pertighedda e s’ispada e si fiat postu a costàgiu de sos cumpàn-gios; sos tzeracos de don Luis aiant inghiriadu a don Luis pro chi cun s’avolotu non si nche fuiret; su barbieri bidende sa domo fur-riada aiat torradu a aferrare sa bèrtula, e su pròpiu aiat fatu Sancho; don Chisciote aiat postu manu a s’ispada e aiat atacadu a sas guàr-dias. Don Luis daiat boghes a sos tzeracos, de lassare a issu e cùrrere a don Chisciote, e a Cardenio e a don Fernando, chi totus favoriant

Page 474: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

474

Don Chisciote de sa Màntzia

a don Chisciote. Su preìderu daiat boghes, sa pasadera iscramia-iat, sa fìgia s’afligiat, Maritornes pranghiat, Dorotea fiat confusa, Luscinda in suspesu e donna Clara dismajada. Su barbieri iscudiat a fuste a Sancho, Sancho pistaiat a su barbieri, don Luis, chi unu tzeracu suo si fiat atrividu a dd’aferrare a unu bratzu pro non si nche fuire, dd’aiat dadu unu pùngiu chi dd’aiat infustu sas dentes in sàmbene; s’uditore ddu difendiat, don Fernando giughiat a suta de pees a una guàrdia medende·ddi su corpus cun issu a sabore suo meda; su pasaderi aiat torradu a afortigare sa boghe pedende favo-re a sa Santa Hermandad: de modu chi totu sa locanda fiat pran-tos, boghes, iscràmios, confusione, timòria, atzìchidos, disgràtzias, istocadas, mossos, fustigadas, carches e gutiadura de sàmbene. E in mesu de custu caos màchina e labirintu de cosas ddi fiat bènnidu a conca a don Chisciote chi si bidiat postu de murru e de coa in sa di-scòrdia de su campu de Agramante, e de gasi aiat naradu cun boghe chi intronaiat sa locanda: – Firmos totus; totus imbàinent; totus si susseghent; m’intendat totus, si totus cherent abarrare cun vida.

A custa boghe manna totus si fiant firmados, e issu aiat sighidu, narende: – Non bos apo naradu deo segnores chi custu casteddu fiat incantadu, e chi carchi legione de demònios depet bìvere in issa? In cunfirma de custu chèrgio chi bidais cun sos ogros bostros comente s’est coladu inoghe e tramudadu intre nois sa discòrdia de su cam-pu de Agramante. Abbaidade comente in ie si brigat pro s’ispada, inoghe pro su caddu, in cuddeni pro s’àbbile, inoghe pro s’elmu, e totus brigamus e totus non nos intendimus. Bèngiat duncas sa segnoria bostra segnor uditore e sa segnoria bostra segnor preìderu e s’unu serbat de re Agramante e s’àteru de re Sobrino e si pòngiant in paghe; ca per Deus Onnipotente chi est villiacheria manna chi tanta gente printzipale comente inoghe semus si ochiat pro càusas tantu fùtiles.

Sas guàrdias, chi non cumprendiant su limbàgiu de don Chi-sciote e si bidiant maleparados dae don Fernando, Cardenio e sos cameratas suos non si cheriant sussegare; su barbieri ei ca in sa briga teniat disfata sa barba e s’imbastu, Sancho a sa mìnima boghe de su mere aiat ubbididu de bonu tzeracu; sos bator tzeracos de don Luis

Page 475: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

475

Miguel de Cervantes

puru fiant chietos, bidende cantu pagu ddis andaiat a no ddu èssere. Petzi su pasaderi porfiaiat chi si depiant castigare sas insolèntzias de cuddu macu, chi a ogna passu dd’avolotaiat sa locanda. In fines, su sonu s’est calmadu, issara s’imbastu fiat abarradu finimentu finas a sa die de su giudìtziu, e su lavamanu elmu e sa locanda casteddu in s’immaginatzione de don Chisciote.

Postos duncas giai in sussegu e fatos amigos totus a persuasione de s’uditore e de su preìderu fiant torrados sos tzeracos de don Luis a ddu porfiare chi a su momentu benneret cun issos; e in s’ìnteri chi issu cun issos si acordaiat, s’uditore aiat comunicadu cun don Fernando Cardenio e su preìderu ite depiat fàghere in cuddu casu contende·ddis cun sos arresonos chi don Luis ddis aiat naradu. In fines aiant cuncordadu chi don Fernando narreret a sos tzeracos de don Luis chie fiat issu e comente fiat gustu suo chi don Luis andaret cun issu a Andalusia, in ue dae su frade su marchesu diat èssere istimadu comente su valore de don Luis meritaiat; ca de custa manera s’ischiat de s’intentzione de don Luis chi non diat torrare pro cudda borta a sos ogros de su babbu, si ddu fagherent a pìculos. Cumprèndida duncas dae sos bator sa calidade de don Fernando e s’intentzione de don Luis, aiant detzìdidu tra issos chi sos tres torra-rent a contare su chi capitaiat a su babbu e s’àteru abarraret a serbire a don Luis e a no ddu lassare bassu chi issos torrarent pro issu, o bideret su chi su babbu ddi ordinaiat.

De custa manera si fiat apaghiada cudda màchina de brigas pro s’autoridade de Agramante e prudèntzia de su re Sobrino; ma bidende·si s’inimigu de sa cuncòrdia e s’èmulu de sa paghe dispret-ziadu e burladu e su pagu frutu chi aiat regortu de ddos àere postos a totus in tantu confusu labirintu, aiat cuncordadu de provare ate-runa borta sa manu, resuscitende brigas e disassussegos noos.

Est duncas su casu chi sas guàrdias si fiant sussegados pro àere intraintèndidu sa calidade de sos chi cun issos aiant gherradu e si fiant retirados dae sa briga pro ddis pàrrere chi cale si siat manera chi capitaret teniant de leare su peus de sa batàllia; ma unu de issos, chi fiat su chi fiat istadu pistadu e leadu a fichidas de pee dae don Fernando, ddi fiat bènnidu a conca chi intre carchi cumandu chi

Page 476: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

476

Don Chisciote de sa Màntzia

giughiat pro prèndere a carchi delincuente nde giughiat unu contra a don Chisciote chi sa Santa Hermandad aiat ordinadu de prèndere pro sa libertade chi aiat dadu a sos galeotos, e comente Sancho cun resone meda aiat tìmidu.

Immaginende duncas custu aiat chertu tzertificare si sos signa-les chi de don Chisciote giughiant ddi beniant bene e boghende dae petorra una pergamena aiat atopadu su chi chircaiat e ponende·si a ddu lèghere a bellu ca non fiat letore bonu a ogna paràula chi leghiat poniat sos ogros in don Chisciote e aiat agatadu ca de seguru fiat su chi su cumandu naraiat. E aizu si fiat tzertificadu chi regollende sa pergamena in sa manca aiat leadu su cumandu e cun sa destra aiat aferradu a don Chisciote a tzugru a forte chi no ddu lassaiat alidare e a boghes mannas naraiat: – Favore a sa Santa Hermandad! E pro chi si bidat ca ddu pedo de a beru, si legat custu cumandu in ue si cuntenet chi si prendat a custu assachiadore de caminos.

Aiat leadu su cumandu su preìderu e aiat bidu comente fiat beru su chi sa guàrdia naraiat e comente cumbeniat cun sos signales cun don Chisciote; chi, bidende·si tratare male dae cuddu villanu malandrinu, postu su verenu in su puntu e tzochende sos ossos de sa persone comente mègius aiat pòdidu issu aiat aferradu a sa guàrdia cun ambas manos a gula, chi no a èssere sucursu dae sos cumpàn-gios in ie lassaret sa vida in antis chi don Chisciote sa preda. Su pa-saderi chi pro fortza teniat de favorire a sos de s’arte sua fiat acudidu luego a ddis dare favore. Sa pasadera chi aiat bidu torra a su maridu in briga torra aiat artziadu sa boghe chi dd’aiant fatu cuncordu lue-go Maritornes e sa fìgia, pedende favore a su chelu e a sos chi fiant in ie. Sancho aiat naradu, bidende su chi capitaiat: – Bivat Deus chi est beru su chi su mere narat de sos incantos de custu casteddu ca no est possìbile a bìvere un’ora de pasu in issu!

Don Fernando aiat istesiadu de pare a sa guàrdia e a don Chi-sciote e cun gustu de ambos ddis aiant disintritzadu sas manos chi unu in su collete de su saju de s’unu e s’àteru in sa gula de s’àteru teniant bene aferradas; ma non pro custu sessaiant sas guàrdias de pedire su presu, e chi ddos agiuarent a si ddu dare acapiadu e intre-gadu a totu sa volontade sua ca de gasi cumbeniat a su servìtziu de

Page 477: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

477

Miguel de Cervantes

su re e de sa Santa Hermandad chi de cudda parte torra ddis pediant sucursu e favore pro fàghere cudda presone de cuddu isrobbadore de àndalas e de carreras. Si riiat de intèndere narende custos arre-sonos don Chisciote, e cun sussegu meda aiat naradu: – Benide a inoghe gente bruta e malenàschida: assachiare caminos mutides a su dare sa libertade a sos incadenados, liberare sos presos, acùrrere a sos miseràbiles, artziare sos rutos, remediare sos bisongiosos? A gente infame digna pro s’intendimentu vile e bassu bostru chi su chelu bos comùnichet su valore chi s’inserrat in sa cavalleria erran-te nen bos diat a intèndere su pecadu e ignoràntzia chi seis a non riverentziare s’umbra cantu prus s’esistèntzia de cale si siat cava-lieri errante! Benide a inoghe, ladrones in guàrdia e non guàrdias assachiadores de caminos cun lissèntzia de sa Santa Hermandad; narade·mi: chie fiat s’ignorante chi at firmadu cumandu de presone contra a unu tale cavalieri comente so deo? Chie su chi at ignoradu chi sunt esentes de ogni deretu giuditziale sos cavalieris errantes e chi sa lege issoro est s’ispada sos deretos sos brios, sas prammàticas sa volontade? Chie fiat su mentecatu torro a nàrrere chi no ischit chi non ddo’at esecutoria de hidalgo cun tantas preminèntzias ne esentziones comente sas chi achirit unu cavalieri errante sa die chi si òrdinat cavalieri e s’intregat a s’esertzìtziu malu duru de sa caval-leria? Ite cavalieri errante at pagadu petus, dàtziu, tassa de sa reina, moneda forànea, imposta e barca? Ite maistru de pannu dd’at leadu fatura de bestidu chi ddi fagheret? Ite casteddanu dd’at acollidu in su casteddu chi ddi fagheret pagare s’iscotu? Ite re no dd’at sètzidu a sa mesa sua? Ite donzella no si dd’est afetzionadu e si dd’est intrega-da rèndida a totu su praghere suo e volontade? E in fines ite cavalieri errante ddo’at àpidu, dd’oat e at a àere in su mundu chi non tèngiat brios pro dare issu ebbia batorghentos palos a batorghentas guàrdias chi si ddi pòngiant in dae in antis?

Page 478: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

478

cAPÌtulu XlVi

De sa notèvole aventura de sas guàrdias e sa feròtzia manna de su bonu cavalieri nostru don Chisciote

In s’ìnteri chi don Chisciote custu naraiat fiat cumbinchende su preìderu a sas guàrdias comente don Chisciote fiat sena de senti-du, comente ddu bidiant pro sas òperas e paràulas suas, e chi non teniant pro ite sighire in cuddu afàriu ca mancari ddu prenderent e learent poscas ddu depiant lassare pro macu; e aiat rispostu su de su cumandu chi a issu non tocaiat giuigare de su machine de don Chisciote ma fàghere su chi dae su superiore ddi fiat cumandadu e chi una borta presu ddu podiant finas liberare treghentas.

– Cun totu custu, – aiat naradu su preìderu – pro custa borta no ddu depides leare nen finas issu s’at a lassare leare a su chi deo cumprendo.

In efeti tantu dd’aiat ischidu su preìderu nàrrere e tantos ma-chines aiat ischidu don Chisciote nàrrere chi prus macos esserent de issos sas guàrdias si non connoscherent sa falta de don Chisciote; e de gasi aiant tentu pro bene de s’apaghiare e finas de èssere me-diadores de fàghere sa paghe su barbieri e Sancho Panza chi galu assistiant cun òdiu mannu a sa briga issoro. In fines issos comente membros de giustìtzia aiant mediadu sa càusa e fiant istados àrbi-tros de issa, de tale modu chi ambas partes fiant abarradas si non de su totu cuntentas a su mancu in carchi cosa soddisfatas ca s’aiant iscambiadu sos imbastos, e non sas chingras e corrias; e in su chi tocaiat a su de s’elmu de Mambrinu su preìderu a pretestu e sena chi don Chisciote ddu cumprenderet dd’aiat dadu pro su lavamanu oto reales e su barbieri dd’aiat fatu una tzèdula de retzivu e de non si mutire a ingannu pro issara nen pro semper mai a mancu.

Sussegadas duncas custas duas brigas chi fiant sas prus printzi-pales e de prus leada, abarraiat chi sos tzeracos de don Luis si cun-

Page 479: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

479

Miguel de Cervantes

tentarent de torrare sos tres e chi unu abarraret pro dd’acumpangia-re a ue don Fernando ddu cheriat leare; e comente giai sa bona sorte e mègius fortuna aiat cumintzadu a segare lantzas e a fatzilitare difi-cultades in favore de sos amantes de sa locanda e de sos balentes de issa, aiat chertu leare a su cabu e dare a su totu èsitu ditzosu, ca sos tzeracos si fiant cuntentados de su chi don Luis cheriat; chi nd’aiat retzidu tantu cuntentu donna Clara chi nemos issara dd’abbaidaret a fatze chi non connoscheret sa gioja de s’ànima sua.

Zoraida, mancari non cumprendiat bene totu sos fatos chi aiat bidu s’intristiat e allegraiat unu muntone segundu comente bidiat e annotaiat sas caras de ognunu, mescamente de s’ispagnolu suo in ue giughiat semper postos sos ogros e giughiat apicada s’ànima. Su pa-saderi chi no ddi fiat colada pro artu sa dàdiva e ricumpensa chi su preìderu aiat fatu a su barbieri, aiat pedidu s’iscotu de don Chiscio-te, cun sa mèngua de sas udres e falta de su binu, giurende chi non diat essire dae sa locanda Runtzinante nen su molente de Sancho sena chi si ddi pagaret in antis finas a s’ùrtimu sisinu. Totu dd’aiat apaghiadu su preìderu e dd’aiat pagadu don Fernando postu chi s’uditore de bona volontade meda aiat finas ofertu sa paga; e de tale manera fiant abarrados totus in paghe e sussegu chi non pariat prus sa locanda sa discòrdia de su campu de Agramante, comente don Chisciote aiat naradu, ma sa pròpiu paghe e trancuillidade de su tempus de Otavianu; e de totu fiat opinione comuna chi si depiant dare sas gràtzias a sa bona intentzione e elocuèntzia meda de su segnor preìderu e a sa liberalidade incumparàbile de don Fernando.

Bidende·si duncas don Chisciote lìberu e disimbaratzadu de tantas brigas siat de s’iscudieri siat de sas suas ddi fiat partu chi diat èssere bene sighire su biàgiu suo cumintzadu e dare fine a cudda aventura manna pro chi fiat istadu mutidu e seberadu; e de gasi cun determinatzione risoluta fiat andadu a si pònnere in ghenugru in dae in antis de Dorotea, chi no dd’aiat permìtidu de faeddare paràula bassu chi si nde pesaret; e issu pro dd’ubbidire aiat apun-tadu e dd’aiat naradu: – Est provèrbiu comunu ermosa segnora chi sa diligèntzia est mama de sa bona ventura e in cosas meda e graves at mustradu s’esperièntzia chi sa sollitzitude de su negotziadore giu-

Page 480: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

480

Don Chisciote de sa Màntzia

ghet a bonu fine su pretu dudosu; ma in peruna cosa si mustrat prus custa beridade chi in sas de sa gherra in ue sa tzeleridade e prestesa previnet sos discursos de s’inimigu, e lograt sa vitòria in antis chi su contràriu si pòngiat in defensa. Totu custu naro arta e pretziosa segnora, ca mi paret chi sa permanèntzia nostra in custu casteddu giai est sena profetu, e nos diat pòdere èssere de tantu dannu chi nos diamus agatare carchi die; ca chie ischit si pro ocultas ispias e diligentes diat àere ischidu giai s’inimigu bostru su gigante chi deo ddu depo distrùere?; e dende logu a su tempus si fortificaret in car-chi casteddu inespugnàbile o fortalesa contra chie balerent pagu sas diligèntzias meas e sa fortza de su bratzu meu inistracàbile. De gasi chi segnora mea prevengiamus comente apo naradu cun sa diligènt-zia nostra sos disignos suos e partamus luego a sa bona ventura; chi no est prus de dda tènnere sa mannesa bostra comente disìgiat de cantu deo tardet de mi bìdere cun su contràriu bostru.

Si fiat calliadu e no aiat naradu àteru don Chisciote e aiat iseta-du cun sussegu meda sa risposta de sa ermosa infanta; chi cun gestu signorile e acomodadu a s’istile de don Chisciote dd’aiat rispostu de custa manera: – Deo bos torro gràtzias segnor cavalieri de su disìgiu chi mustrades de tènnere a mi favorire in sa angùstia manna mea bene de gasi comente cavalieri chi est annessu e ddi cumpetet favorire sos òrfanos e bisongiosos; e chèrgiat su chelu chi su disìgiu bostru e meu si cumprant pro chi bidais chi ddo’at fèminas recon-noschentes in su mundu. E in su de sa partèntzia mea, siat luego; ca deo non tèngio prus volontade chi non sa bostra: disponide bois de me a totu bostra ghisa e genia; chi sa chi una borta bos at intregadu sa defensa de sa persone sua e at postu in manos bostras sa restau-ratzione de sos segnorios suos non depet chèrrere andare contra a su chi sa prudèntzia bostra ordinaret.

– A sa manu de Deus, – aiat naradu don Chisciote – ca de gasi est chi una segnora si mi umìliat non chèrgio deo pèrdere s’ocasione de dda leare e pònnere in su tronu suo eredidadu. Sa partèntzia siat luego, ca m’est ponende isprones a su disìgiu e a su caminu, su chi si solet nàrrere chi in s’istentare ddo’est su perìgulu. E giai chi no at criadu su chelu nen bidu s’inferru nemos chi m’ispantet o aco-

Page 481: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

481

Miguel de Cervantes

vardet, sedda Sancho a Runtzinante e apronta su molente e su pa-lafrenu de sa reina e dispidamus·nos dae su casteddanu e dae custos segnores, e andamus dae inoghe luego a su puntu.

Sancho chi a totu fiat presente aiat naradu faghende sa conca a unu chirru e a s’àteru: – Ah segnore e comente ddo’at prus male in sa campana chi si sonat cun perdonu siat naradu de sas tocadas onoradas!

– Ite male ddoe podet àere in peruna bidda ne in totu sas tzita-des de su mundu chi si potzat sonare in noghimentu meu, villanu?

– Si bos arrennegades – aiat rispostu Sancho –, deo apo a cal-liare e apo a lassare de nàrrere su chi so obligadu comente bonu iscudieri e comente depet unu bonu cristianu nàrrere a su mere.

– Nara su chi cheres – aiat torradu don Chisciote –, comente sas paràulas tuas non s’incamminent a mi pònnere timòria; ca si tue nde tenes faghe comente chie ses; e si deo non nde tèngio, fatzo comente chie so.

– No est custu, pecadore so istadu deo a Deus! – aiat rispostu Sancho. – Ma deo tèngio de seguru e averiguadu chi custa segnora chi narat de èssere reina de su regnu mannu de Micomicón no ddos est prus de mama; ca a èssere su chi issa narat, no andaret istichen-de su murru cun calicunu de sos chi istant in sa roda, a torrada de conca e a ogna fua.

Si fiat posta ruja cun sos arresonos de Sancho Dorotea ca fiat beru ca s’isposu suo don Fernando carchi borta a fura de àteros ogros, aiat leadu cun sas lavras parte de su prèmiu chi meritaiant sos disìgios suos – chi aiat bidu Sancho, parende·ddi chi cudda disin-voltura prus fiat de dama cortesana chi de reina de de gasi mannu regnu –, e no aiat pòdidu nen chertu torrare paràula a Sancho, ma dd’aiat lassadu sighire in su chistionu suo, e issu aiat naradu:

– Custu naro segnore ca si a sa fine de èssere andadu caminu e carreras e coladu notes malas e peores dies depet bènnere a regòllere su frutu de sos traballos nostros su chi s’est cumpraghende in sa locanda non ddo’at pro ite mi dare presse a chi sedde a Runtzinante pòngia sas bèrtulas a su molente e adderetze su palafrenu, ca at a èssere mègius chi istemus chietos, e ogna puta filet e mandighemus.

Page 482: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

482

Don Chisciote de sa Màntzia

O Deus meu e cantu mannu fiat s’arrennegu chi aiat retzidu don Chisciote intendende sas paràulas discumpostas de s’iscudieri suo! Naro chi est istadu tantu chi cun boghe atropelliada e limba achicadora ghetende fogu biu dae sos ogros aiat naradu: – O vil-liacu villanu male abbaidadu iscumpostu e ignorante, infacundu, islimbudu atrividu murmutadore e malnaradore! Tales paràulas ti ses atrividu a nàrrere in presèntzia mea e in sa de custas segnoras ìnclitas, e tales disonestades e atrivimentos ti ses atrividu de pònnere in s’immaginatzione tua confusa? Bae·ti·nche dae sa presèntzia mea, mostre de natura, depositàriu de fàulas, armàdiu de trassas, silo de villiacherias, imbentore de malesas, publicadores de tontesas, inimi-gu de su decoro chi si depet a sas persones reales! Bae no apàrgias in dae in antis meu a pena de s’ira mea!

E narende custu aiat inarcadu sos chìgios, unfradu sas trempas, aiat abbaidadu a ogna chirru e aiat iscutu a forte cun su pee destru a terra, signales totus de s’ira chi inserraiat in sas intragnas suas. E a custas paràulas e gestos furibondos fiat abarradu Sancho tantu re-gortu e medrosu chi si cumpragheret si in cuddu momentu s’aberre-ret a suta de sos pees suos sa terra e si dd’ingulleret. E no aiat ischidu ite fàghere si non furriare de palas e si leare dae sa presèntzia arren-negada de su mere. Ma sa discreta Dorotea chi tantu cumprèndidu aiat giai s’umore de don Chisciote aiat naradu pro ddi temperare s’ira: – Non tengiais dispetu segnor Cavalieri de sa Trista Figura, de sas tontesas chi su bonu iscudieri bostru at naradu; ca chissai no ddas depet nàrrere sena ocasione nen de su bonu intendimentu suo e cristiana cussèntzia si podet suspetare chi àrtziet testimòngiu a nemos; e de gasi, s’at de crèere, sena pònnere duda in issu, chi, comente in custu casteddu, segundu bois, segnor cavalieri, narades, totu sas cosas andant e càpitant pro modu de incantamentu, diat pòdere èssere, naro, chi Sancho aeret bidu pro custa diabòlica bia su chi issu narat chi at bidu, de gasi in ofesa de s’onestade mea.

– Pro su Deus onnipotente giuro – aiat naradu issara don Chi-sciote –, chi sa mannesa bostra at dadu in su puntu, e chi carchi mala bisione si dd’at postu in dae in antis a custu pecadore de San-cho, chi dd’at fatu bìdere su chi esseret impossìbile de si bìdere de

Page 483: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

483

Miguel de Cervantes

àteru modu chi pro su de incantos no esseret; chi isco deo bene de sa bonesa e innotzèntzia de custu disditzadu chi no ischit pesare testimòngios a nemos.

– De gasi est e de gasi at a èssere, – aiat naradu don Fernan-do – pro chi depet sa segnoria bostra, segnor don Chisciote de ddi perdonare e reduire a su grèmiu de sa gràtzia, sicut erat in principio, in antis chi sas tales visiones ddu bogarent de giudìtziu.

Don Chisciote aiat rispostu chi issu ddu perdonaiat, e su preìderu fiat andadu pro Sancho, chi fiat bènnidu totu ùmile, e, inghenugrende·si aiat pedidu sa manu a su mere, e issu si dd’aiat dada, e a pustis de si dd’àere lassada basare dd’aiat dadu sa bene-ditzione narende: – Como as a finire de connòschere Sancho fìgiu èssere beridade su chi deo àteras bortas meda t’apo naradu chi totu sas cosas de custu casteddu sunt fatas pro bia de incantamentu.

– De gasi ddu creo deo – aiat naradu Sancho –, francu cuddu de sa manta, chi in realidade est capitadu pro bia ordinària.

– No ddu creas, – aiat rispostu don Chisciote – chi si de gasi es-seret, deo t’apo a vengare issara, e finas como; ma ne issara ne como apo pòdidu, ne apo bidu in chie leare vengantza de s’agràviu tuo.

Aiant disigiadu de ischire totus ite fiat cuddu de sa manta, e su pasaderi dd’aiat contadu, puntu pro puntu; sa boladura de Sancho Panza, de chie non pagu si nde fiant rìsidos totus, e de chi prus pagu e de chi non prus pagu si curreret Sancho, si torra no dd’asseguraret su mere chi fiat incantamentu; postu chi mai fiat lòmpida sa tontesa de Sancho a tantu, chi creeret no èssere beridade pura e averiguada, sena mescra de ingannu perunu, su de èssere istadu pesadu a bolare dae persones de carre e ossu, e non dae pantasmas bisadas ne imma-ginadas, comente su mere suo creiat e afirmaiat.

Duas dies fiant giai coladas dae cando totu cudda cumpangia illustre fiat in sa locanda; e parende·ddis chi giai fiat tempus de par-tire, aiant dadu òrdine pro chi sena de si pònnere a su traballu de torrare Dorotea e don Fernando cun don Chisciote a sa bidda sua, cun s’imbentu de sa libertade de sa reina Micomicona, poderet su preìderu e su barbieri leare, comente disigiaiant, e chircare sa cura de su machine suo in terra sua. E su chi aiant ordinadu fiat chi aiant

Page 484: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

484

Don Chisciote de sa Màntzia

cuncordadu cun unu carreteri de boes chi pro casu fiat colende in ie, pro chi ddos learet in custa forma: aiant fatu comente una gàbbia de palos intritzados, capatze de ddoe istare còmodu don Chisciote, e poscas don Fernando e sos cameratas suos, cun sos tzeracos de don Luis e sas guàrdias, paris cun su pasaderi, totus, pro òrdine e pàrrere de su preìderu, si fiant ammuntados sas fatzes e si fiant afatzolados, a chie de una manera a chie de s’àtera, de modu chi a don Chisciote ddi parreret de èssere àtera gente de sa chi in cuddu casteddu aiat bidu.

Fatu custu, totu a sa muda fiant intrados a ue issu fiat dor-mende e pausende·si de sas brigas coladas. Fiant lòmpidos a issu, chi lìberu e dicoidadu dae tale fatu dormiat e aferrende·ddu a forte dd’aiant acapiadu bene bene sas manos e sos pees, de modu chi cando issu si nde fiat ischidadu atzicadu, non si fiat pòdidu trèmere, nen fàghere àteru si non de s’ispantare e abarrare suspesu de bìdere in dae in antis suo tantas figuras istràngias; e poscas aiat dadu in su contu chi s’immaginatzione sua contina e isvariada ddi rapresenta-iat, e aiat crèidu ca totu cuddas figuras fiant pantasmas de cuddu casteddu incantadu, ca non si podiat trèmere nen difèndere: totu a puntu comente aiat pensadu chi diat capitare su preìderu, chi aiat sestadu custa trassa. Sancho ebbia, de totu sos presentes, fiat in su matessi sentidu e in sa matessi figura sua; chi mancari ddi mancaiat pagu pagu pro tènnere sa matessi maladia de su mere, no aiat las-sadu de connòschere chie fiant cuddas figuras contrafatas; ma non si fiat atrividu a iscosire sa buca, finas a bìdere a ue finiat cuddu assàchiu e presone de su mere, chi nemmancu faeddaiat paràula, isetende a bìdere sa fine de sa disgràtzia sua; chi fiat chi batende a in ie sa gàbbia dd’aiant inserradu a intro e dd’aiant cravadu sa linna de gasi a forte chi non si podiant segare a duos tirones.

Dd’aiant leadu poscas a palas e essende dae s’aposentu si fiat intèndida una boghe timerosa totu cantu dd’aiat ischida formare su barbieri, non su de s’imbastu, ma s’àteru, chi naraiat:

– Oh Cavalieri de sa Trista Figura! Non ti diat angùstia sa pre-sone chi andas, ca de gasi cumbenit pro acabbare prus in presse s’aventura chi s’isfortzu mannu tuo t’at postu. Chi at a acabbare

Page 485: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

485

Miguel de Cervantes

cando su furibundu leone mantzadu cun sa bianca columba tobo-sina diant corcare paris, giai a pustis de umiliadas sas artaz cher-bedderas a su brandu giuu matrimoniescu; chi dae cuddu inauditu cunsòrtziu ant a essire a sa lughe de s’orbe sos bravos catzeddos chi ant imitadu sas farrancas rampantes de su valorosu babbu. E custu at a èssere in antis chi su sighidore de sa fuidora ninfa fatzat duas bortas sa bisita de sas lughentes immàgines cun su cursu suo lestru e naturale. E tue, oh su prus nòbile e ubbidiente iscudieri chi at tentu ispada in sa chintòrgia, barba in cara e olfatu in su nasu, non ti dismajet nen t’iscuntentet bìdere leare de gasi in dae in antis de sos ogros tuos matessi su frore de sa cavalleria errante; chi luego, si a su plasmadore de su mundu ddi praghet, t’as a bìdere de gasi artu e de gasi sublimadu chi non ti connoscas, e no ant a èssere defrau-dadas sas promitas chi t’at fatu su bonu segnore tuo. E t’asseguro, dae parte de sa sàbia Mentironiana, chi su salàriu tuo ti siat pagadu, comente dd’as a bìdere pro s’òpera; e sighi sas rastas de su valorosu e incantadu cavalieri; chi cumbenit chi andet in ue parades ambos. E ca non m’est lìtzitu nàrrere àtera cosa, a Deus abarrade; chi deo mi nche torro a ue isco deo.

E a su finire de sa profetzia aiat artziadu sa boghe de puntu e dd’aiat abbacada poscas, cun atzentu de gasi tiernu chi finas sos chi ischiant sa brulla fiant pro crèere chi fiat beridade su chi intendiant.

Fiat abarradu don Chisciote acunnortadu cun sa profetzia ascurtada, ca poscas aiat regortu de totu in totu su significadu suo, e aiat bidu ca ddi promitiant de si bìdere unidu in santu e dèpidu cojuiu cun s’istimada Dultzinea del Toboso, chi de sa bentre ditzosa diant essire sos catzeddos, chi fiant sos fìgios pro glòria perpètua de sa Màntzia; e creende custu bene e cun firmesa aiat artziadu sa boghe e dende unu suspiru mannu aiat naradu:

– O tue chie si siat chi sias, chi tantu bene m’as pronosticadu! Ti prego chi pedas dae parte mea a su sàbiu incantadore chi sas co-sas meas tenet a càrrigu chi non mi lasset mòrrere in custa presone in ue como mi leant, finas a bìdere cumpridas promitas de gasi in-cumparàbiles e allegras comente sunt sas chi inoghe m’ant fatu; chi comente custu siat, apo a tènnere pro glòria sas penas de sa presone

Page 486: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

486

Don Chisciote de sa Màntzia

mea e pro alìviu custas cadenas chi mi chinghent e non pro tostu campu de batàllia custu letu in ue mi corcant ma pro letu branda e tàlamu ditzosu. E in su chi tocat a s’acunnortu de Sancho Panza s’iscudieri meu, deo cunfido in sa bonesa sua e bonu protzèdere chi non m’at a lassare, in bona ne in mala sorte; ca cando non sutzedat pro sa sua o mea corta ventura, de ddi pòdere deo dare un’ìsula o àtera cosa ecuivalente chi ddi tèngio promìtida a su mancu sa paga sua non s’at a pòdere pèrdere; ca in su testamentu meu chi giai est fatu lasso decraradu su chi si ddi depet dare non cunforma a sos servìtzios meda e bonos suos ma a sa possibilidade mea.

Sancho Panza si ddi fiant incrinadu totu cortesu, e dd’aiat ba-sadu ambas manos, ca una non podiat, ca fiant ambas acapiadas.

Poscas aiant leadu sa gàbbia a coddu cuddas visiones, e dd’aiant acomodada in su carru de sos boes.

Page 487: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

487

cAPÌtulu XlVii

De su modu istranu chi aiant incantadu a don Chisciote de sa Màntzia, cun àteros fatos famados

Cando don Chisciote si fiat bidu de cudda manera ingabbiadu e a subra de su carru aiat naradu: – Istòrias meda e graves meda apo lèghidu deo de cavalieris errantes; ma mai apo lèghidu nen bidu ne intèndidu chi a sos cavalieris incantados ddos leent de custa manera e cun s’ispàtziu chi promitent custos animales tardos e preitzosos; ca semper ddos solent leare in àera cun istrana lebiesa inserrados in carchi nue iscura e bruna o in carchi carru de fogu o giai a subra de carchi ipogrifu o àtera bèstia sìmile; ma chi mi leent a mie como a subra de unu carru de boes bivat Deus ca mi ponet in confusione! Ma forsis sa cavalleria e sos incantos de sos tempos nostros depent sighire unu caminu diferente dae sos de sos antigos. E puru diat pòdere èssere chi comente deo so cavalieri nou in su mundu e su primu chi at resuscitadu su giai ismentigadu esertìtziu de sa caval-leria aventurera puru de nou s’apant imbentadu àteras genias de incantamentos e àteros modos de leare a sos incantados. Ite ti nde paret, Sancho fìgiu?

– No isco deo ite mi nde paret, – aiat rispostu Sancho – pro no èssere tantu istudiadu che a bois in sas iscrituras errantes; ma belle gasi mi dia atrivire a nàrrere e giurare chi custas visiones chi inoghe bidimus non sunt de su totu catòlicas.

– Catòlicas? Babbu meu! – aiat rispostu don Chisciote. – Co-mente faghent a èssere catòlicas si sunt totu dimònios chi ant leadu unu corpus fantàsticu pro bènnere a fàghere custu e a mi pònne-re in custu istadu? E si cheres bìdere custa beridade toca·ddos e parpa·ddos e as a bìdere chi tenet corpus de àera ebbia e chi cunsi-stet de aparèntzia ebbia.

– Perdeu segnore, – aiat torradu Sancho – già ddos apo toca-

Page 488: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

488

Don Chisciote de sa Màntzia

dos; e custu diàulu chi inoghe andat de gasi sollìtzitu est perunu de carre, e tenet àtera propiedade diferente meda de sa chi deo apo intèndidu narende chi tenent sos dimònios; ca a cantu narant, totus tenent fragu de sùrfuru e àteros fragos malos; ma custu fragat de ambra dae mesu lega.

Naraiat custu Sancho pro don Fernando chi comente de gasi segnore depiat fragare de su chi Sancho naraiat.

– Non ti meraviges de cussu Sancho amigu, – aiat rispostu don Chisciote – ca ti fatzo a ischire ca sos diàulos ischint meda e si est chi giughent fragos issos non fragant nudda ca sunt ispìritos e si fragant non podent fragare de cosas bonas, ma malas e pudende. E sa resone est chi sigomente issos, in ue si siat chi siant giughent s’inferru cun issos e non podent retzire genia de alìviu perunu in sos turmentos issoro e su bonu fragu est cosa chi diletat e cuntentat, no est possìbile chi issos fraghent cosa bona. E si a tie ti paret chi cussu dimòniu chi naras fragat de ambra, o tue t’ingannas o issu ti cheret ingannare faghende chi no ddu creas dimòniu.

Totu custos chistionos fiant passados intre mere e tzeracu; e timen-de don Fernando e Cardèniu chi Sancho non si diat abbigiare de su totu de s’imbentu suo, chi fiat giai acanta, aiant detzìdidu de incurtzare sa partèntzia; e mutende a banda a su pasaderi dd’aiat ordinadu a seddare a Runtzinante e a pònnere s’imbastu a su molente de Sancho; chi dd’a-iat fatu in presse meda.

Giai cun custu, su preìderu aiat cuncordadu cun sas guàrdias de dd’acumpangiare finas a bidda sua dende·ddis unu tantu ogna die. Aiat apicadu Cardenio a s’arcu de sa sedda de Runtzinante a unu chirru s’iscudu e a s’àteru su lavamanu e a signales aiat naradu a Sancho a sètzere a caddu de s’àinu e a leare sa brìllia a Runtzinante e aiat postu a sos duos lados de su carru a sas duas guàrdias cun sas iscopetas. Ma in antis chi si moveret su carru fiat essida sa pasade-ra, sa fìgia e Maritornes a si dispidire de don Chisciote, finghende chi pranghiant de dolore de sa disgràtzia sua; e don Chisciote ddis aiat naradu: – Non prangais, bonas segnoras meas, chi totu custas disditzas sunt annessas a sos chi professant su chi deo professo; e si custas calamidades non mi fiant capitadas non mi tennere deo

Page 489: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

489

Miguel de Cervantes

pro famadu cavalieri errante; ca a sos cavalieris de pagu nùmene e fama mai ddis càpitant fatos sìmiles, ca non ddo’at in su mundu chie s’ammentet de issos. A sos valorosos ei, chi tenent imbidiosos de sa virtudes e balentia a prìntzipes meda e a àteros cavalieris meda, chi chircant pro malas bias de distrùere a sos bonos. Ma cun totu cussu sa virtude est de gasi potente chi de se mancari totu sa negromantzia chi at ischidu su primu imbentore, Zoroastru, at a essire binchidore dae ogna perìgulu, e at a dare de se lughe in su mundu comente dda dat su sole in su chelu. Perdonade·mi, ermosas damas, si carchi disgustu, pro discòidu meu, bos apo fatu, chi de volontade e a ischidura mai dd’apo naradu a nemos, e pregade a Deus chi mi boghet dae custas presones, in ue carchi malintentzionadu incantadore m’at postu; ca si de issas mi bido lìberu non m’at a essire dae mente sas mertzedes chi in custu casteddu m’ais fatu, pro ddas gratificare, serbire e ricumpen-sare comente mèritant.

In s’ìnteri chi sas damas de su casteddu custu passaiant cun don Chisciote, su preìderu e su barbieri si fiant dispididos dae don Fernando e sos cameratas suos, e de su capitanu e de su frade e totu cuddas segnoras cuntentas mescamente dae Dorotea e dae Luscin-da. Totus si fiant apressados e fiant abarrados de acordu de si dare novas de sos fatos issoro, narende don Fernando a su preìderu in ue ddi depiant iscrìere pro ddos avisare in su chi paraiat don Chisciote, assegurende·ddi chi non ddoe fiat cosas de prus gustu chi ddi daret a dd’ischire; e chi issu etotu ddu diat avisare de totu cuddu chi issu bideret chi ddi podiat dare gustu, de gasi de su cojuiu suo comente de su batijare de Zoraide, e fatu de don Luis, e torrada de Luscinda a domo sua. Su preìderu aiat ofertu de fàghere su chi ddi pediant cun ogna puntualidade. Si fiant torrados a apressare ateruna borta e torra fiant torrados a ofertas noas.

Su pasaderi fiat acostadu a su preìderu e dd’aiat dadu unos pa-biros, narende·ddi chi ddos aiat agatados in un’aforru de sa balìgia in ue aiant agatadu sa Novella de su Curiosu Impertinente, e chi giai chi su mere non fiat prus torradu prus a cudda ala, chi si ddos lea-ret totus; chi, giai chi si issu no ischiat lèghere, no ddos cheriat. Su preìderu dd’aiat torradu gràtzias, e aberende·ddos luego, aiat bidu

Page 490: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

490

Don Chisciote de sa Màntzia

chi in printzìpiu de s’iscritu naraiat: Novella de Rinconete e Corta-dillo170, dae ue aiat cumprèndidu chi fiat carchi novella, e si fiat abbigiadu chi giai chi sa de su Curiosu Impertinente fiat bona, chi puru ddu diat èssere cudda, ca podiat èssere chi esserent totu de unu matessi autore; e de gasi, dd’aiat regorta, cun s’idea de dda lèghere cando tenneret comodidade.

Fiat pigadu a caddu e s’amigu suo su barbieri puru cun sas fatzo-las pro non si fàghere a connòschere dae don Chisciote, e si fiant po-stos a caminare in fatu de su carru. E s’òrdine chi teniant fiat custu: andaiat primu su carru, giughende·ddu su mere; a sos duos lados andaiant sas guàrdias, comente amus naradu, cun sas iscopetas; be-niat in fatu Sancho Panza a caddu de s’àinu, giughende a sa brìllia a Runtzinante. In fatu de totu custu andaiat su preìderu e su barbieri a caddu de sos mulos potentes, a fatze ammuntada, comente amus naradu, cun modu grave e reposadu, non caminende prus de su chi permitiat su passu lenu de sos boes. Don Chisciote andaiat sètzidu in sa gàbbia, sas manos acapiadas, istèrridos sos pees, e arrimadu a sas inferriadas, cun tantu silèntziu e tanta passèntzia comente chi no esseret òmine de carre ma istàtua de pedra.

E de gasi cun cuddu ispàtziu e silèntziu aiant caminadu duas legas chi fiant lòmpidos a una badde in ue ddi fiat partu a su bacàr-giu de èssere unu logu adatu a si pausare e dare pastura a sos boes; e comunichende·ddu cun su preìderu ddi fiat partu a su barbieri de caminare unu pagu de prus ca issu ischiat a segus de una costa chi in ie si bidiat ddoe fiat una badde de prus erba e mègius meda de cuddu in ue parare cheriant. Si fiat leadu su pàrrere de su barbieri, e de gasi, fiant torrados a sighire su caminu.

In custu, fiat torradu su preìderu sa fatze e aiat bidu ca in palas suas beniant ses o sete òmines a caddu, bene postos e adderetzados, chi ddos aiant sighidos luego, ca caminaiant non cun sa flemma e reposu de sos boes, ma comente chie andaiat a subra de mulos de canònigos e cun disìgiu de lòmpere luego a pausare in sa locanda, chi prus pagu de una lega dae in ie pariat. Fiant lòmpidos sos dili-

170) Novella de Cervantes.

Page 491: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

491

Miguel de Cervantes

gentes a sos preitzosos e si fiant saludados cun cortesia; e unu de sos chi beniant, chi, in fines, fiat canònigu de Toledo e segnore de sos àteros chi dd’acumpangiaiant, bidende sa professone cuncordada de su carru, guàrdias, Sancho, Runtzinante, preìderu e barbieri, e prus a don Chisciote, ingabbiadu e impresonadu, no aiat pòdidu evitare de pregontare ite cheriat nàrrere a leare a cussu òmine de cudda manera; mancari giai si fiat cumprèndidu, bidende sas insegnas de sas guàrdias chi depiat èssere carchi fatzinorosu assachiadore, o ate-runu delincuente chi su castigu tocaret a sa Santa Hermandad. Unu de sas guàrdias chi dd’aiant fatu sa pregonta aiat rispostu de gasi: – Segnore, su chi cheret nàrrere andare a custu cavalieri de custa manera, ddu nàrgiat issu, ca nois no dd’ischimus.

Aiat intèndidu don Chisciote su chistionu e aiat naradu: – Pro sorte sas segnorias bostras segnores cavalieris sunt versados e peritos in custu de sa cavalleria errante? Ca si ddu sunt apo a comunicare a issos sas disgràtzias meas; e si nono non ddo’at pro chi mi istrachet a ddas nàrrere.

E a custu tempus fiant giai lòmpidos su preìderu e su barbieri, bidende chi sos caminantes fiant chistionende cun don Chisciote de sa Màntzia, pro rispòndere de modu chi no esseret iscobertu s’artifìtziu suo.

Su canònigu chi don Chisciote aiat faeddadu aiat rispostu: – In beridade frade, isco prus de libros de cavalleria chi de sas Súmulas de Villapando171. De gasi chi chi no est prus chi in custu de seguru podides comunicare cun megus su chi cherides.

– A sa manu de Deus – aiat rispostu don Chisciote. – E issara si est de gasi, chèrgio, segnor cavalieri, chi ischides chi deo so in-cantadu in custa gàbbia, pro imbìdia e frode de malos incantadores; chi sa virtude prus est persighida dae sos males chi amada dae sos bonos. Cavalieri errante so, e non de cuddos chi sos nùmenes mai sa Fama s’est ammentada pro ddos eternizare in sa memòria, ma dae cuddos chi mancari e a dispetu de s’imbìdia matessi, e de cantos

171) Gaspar de Villalpando, teòlogu.

Page 492: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

492

Don Chisciote de sa Màntzia

magos at criadu Pèrsia, braminos s’India, ginosofistas172 s’Etiopia, depent pònnere su nùmene in su tèmpiu de s’immortalidade pro chi serbat de esèmpiu e mònitu in sos sèculos benidores, in ue sos cavalieris errantes bidant sos passos chi depent fàghere, si cherrerent lòmpere a su pitzu e artesa onorada de sas armas.

– Narat sa beridade su segnor don Chisciote de sa Màntzia, – aiat naradu issara su preìderu – chi issu andat incantadu in custa carreta, non pro curpas suas e pecados, ma pro sa malintentzione de cuddos chi sa virtude arrennegat e sa balentiat verenat. Custu est, segnore, su Cavalieri de sa Trista Figura, si giai dd’ais intèndidu nu-menadu in àteru tempus, chi sas valorosas impresas e fatos mannos ant a èssere iscritos in brunzos tostos e in màrmuros eternos manca-ri s’istrachet s’imbìdia a ddos iscurire e sa malìtzia a ddos ocultare.

Cando su canònigu aiat intèndidu faeddende a su presu e a su lìberu cun custu istile fiat pro si fàghere sa rughe de cantu fiat am-miradu, e non podiat ischire ite ddi fiat capitadu; e in sa matessi am-miratzione fiant rutos totu sos chi fiant cun issos. In custu Sancho Panza, chi fiat acostadu a intèndere su chistionu, pro dd’addobare totu aiat naradu: – Como segnores cheride·mi bene o cheride·mi male pro su chi apo a nàrrere, su casu est chi de gasi andat incan-tadu su segnore meu don Chisciote comente mama mea; issu tenet su sentidu suo intreu, issu màndigat e bufat e faghet sos bisòngios suos che a sos àteros òmines, e comente ddos faghiat eris, in antis chi dd’ingabbiarent. Sende custu de gasi comente mi cherent a mie fàghere a cumprèndere chi andat incantadu? Deo apo intèndidu narende a persones meda chi sos incantados non màndigant, nen dormint, nen faeddant e su mere si no dd’andant a sa manu at a faeddare prus de trinta procuradores.

E furriende·si a abbaidare a su preìderu aiat sighidu narende: – A segnor preìderu, segnor preìderu! Pensaiat sa segnoria bostra ca no dda connosco e at a pensare ca deo non calo e intzerto a ue s’incamminant custos incantamentos noos? Duncas iscat chi dda connosco, mancari s’ammuntet sa fatze, e iscat ca dda cumprendo

172) Satzerdotos.

Page 493: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

493

Miguel de Cervantes

mancari cuet sas trassas. In fines, in ue regnat s’imbìdia non podet regnare sa virtude, ne in ue ddo’at iscassesa sa liberalidade. Male tèngiat su dimòniu, chi si pro sa reverèntzia sua no esseret, custa esseret giai sa ora chi su mere meu esseret cojuadu cun sa infanta Micomicona e deo essere conte a su mancu, ca non si podiat ispera-re àtera cosa, de gasi de sa bonesa de su segnore su de sa Trista Figura comente de sa mannesa de sos servìtzios meos! Ma giai bido chi est beridade su chi si narat in giru: chi sa roda de sa Fortuna andat prus lestra de una roda de molinu, e chi sos chi eris fiant in bona sorte oe istant a terra. De fìgios meos e de mugere mea mi pesat; ca cando podiant e depiant isperare de bìdere intrare a su babbu dae sas ghennas issoro fatu guvernadore o vitzerè de carchi ìsula o regnu dd’ant a bìdere intrende fatu tzeracu de caddos. Totu custu chi apo naradu segnor preìderu est petzi pro fàghere a cumprèndere a sa pa-ternidade bostra chi fatza cussèntzia de su malu tratamentu chi a su mere meu ddi faghent, e abbàidet bene non ddi pedat contu Deus in s’àtera vida de custa presone de su mere meu, e si ddi fatzat càrri-gu de totu cuddos sucursos e benes chi su mere meu don Chisciote lassat de fàghere in custu tempus chi est presu.

– A bellu puntu semus! – aiat naradu a custu puntu su barbieri. Bois puru Sancho seis de sa cufradia de su mere bostru? Bivat Deus chi so bidende chi ddi depides tènnere cumpangia in sa gàbbia e chi depides de abarrare tantu incantadu che a issu, pro su chi bos tocat de s’umore suo e de sa cavalleria sua! In malu puntu bos seis impregnadu de sas promitas suas, e in mala ora bos est intrados in cherbeddu s’ìsula chi tantu disigiades.

– Deo non so pregnadu de nemos – aiat rispostu Sancho –, nen so òmine chi mi dia lassare impregnare, mancari esseret su re; e mancari pòveru, so cristianu betzu, e non depo nudda a nemos; e si ìsulas disìgio, àteros disìgiant àteras cosas peus; e ognunu est fìgiu de sas òperas suas; e a suta de èssere òmine potzo bènnere a èssere Papa, cantu prus guvernadore de un’ìsula, e prus podende bìnchere tantas su mere meu, chi ddi manchet a chie ddas dare. Sa segnoria bostra abbàidet comente faeddat segnor barbieri; chi no est totu fàghere barbas, e unu pagu andat dae Pedro a Pedro. Ddu naro ca

Page 494: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

494

Don Chisciote de sa Màntzia

totus nos connoschimus, e a mie non mi depent ghetare dadu farsu. E in custu de s’incantu de su mere meu, Deus ischit sa beridade; e abarret de gasi ca est peus a murigare.

No aiat chertu rispòndere su barbieri a Sancho, pro chi no isco-berreret cun sas simpresas suas su chi issu e su preìderu tantu chir-caiant de ammuntare; e pro custa matessi timòria aiat su preìderu naradu a su canònigu de caminare unu pagu a in antis: chi issu ddi diat contare su mistèriu de s’ingabbiadu, cun àteras cosas chi ddi darent gustu. Aiat fatu de gasi su canònigu e andende a in antis cun sos tzeracos e cun issu, fiat atentu a totu cuddu chi nàrrere cheriat sa cunditzione, vida, machine e costumàntzias de don Chisciote, contende·ddi in curtzu su printzìpiu e càusa de s’isbàriu suo e totu su progressu de sos fatos finas a dd’àere postu in cudda gàbbia, e su disignu chi giughiant de ddu leare a terra sua, pro bìdere si pro carchi mèdiu agataiant remèdiu a su machine suo. Si fiant ammi-rados torra sos tzeracos e su canònigu de intèndere s’istòria pelle-grina de don Chisciote e agabbende·dda de intèndere aiat naradu: – De a beru segnor preìderu, deo agato pro contu meu chi sunt pregiuditziales in sa repùblica custos chi mutint libros de cavalleria; e mancari apo lèghidu leadu dae unu gustu otziosu e farsu belle su printzìpiu de totu sos prus chi ddoe sunt imprentados mai mi so pòdidu acomodare a lèghere perunu dae printzìpiu a sa fine ca mi paret cale prus cale mancu totu cuddos sunt una matessi cosa, e non tenet prus custu de cuddu, nen custu àteru de cuddu àteru. E se-gundu mi paret a mie custa genia de iscritura e cumpositzione ruet a suta de cuddu de sas fàvolas chi mutint milèsias, chi sunt contos ispropositados chi punnant petzi a diletare e no a imparare; a s’im-besse de su chi faghent sas fàvolas apòlogas chi diletant e imparant paris. E postu chi s’obietivu printzipale de tales libros est su diletare no isco deo comente ddu podent lograre, sende prenos de tantos e tantu malos machines; chi su diletu chi in s’ànima si cuntzepit depet èssere su de sa bellesa e cuncordàntzia chi bidet o cuntemplat in sas cosas chi sa bista o s’immaginatzione ddi ponent in dae in antis; e ogna cosa chi tenet in se legiore e discompostura non nos podet causare cuntentu perunu. E ite bellesa ddoe podet àere o ite

Page 495: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

495

Miguel de Cervantes

proportzione de partes cun su totu e de su totu cun sas partes in unu libru o fàvola in ue unu pitzocu de sèighi annos dat un’istocada a unu gigante comente una turre, e ddu partzit in duas metades comente chi esseret de durche, e chi cando nos cherent pintare una batàllia, a pustis de àere naradu chi ddo’at dae parte de sos inimigos unu milliones de aversàrios, comente siat contra a issu su segnore de su libru, a fortza, a dolu mannu nostru, depimus cumprènde-re chi su tale cavalieri at logradu sa vitòria petzi pro su valore de su forte bratzu suo? E ite amus a nàrrere de sa fatzilidade chi una reina o imperadora erede si giughet in sos bratzos de unu errante e non connotu cavalieri? Cale ingèniu, si no est de su totu bàrbaru e incultu, s’at a pòdere cuntentare leghende chi una turre manna prena de cavalieris andat in mesu mare, comente nave cun pròsperu bentu, e oe iscùrigat in Lombardia e cras arbeschet in terras de su Preìderu Giuanne de sa Ìndias o in àteras chi mancu ddas at de-scritas Tolomeu ne ddas at bidas Marco Polo? E si a custu si m’at a rispòndere chi sos chi tales libros cumponent ddos iscrient comente cosas de fàula, e chi gasi, non sunt obligados a abbaidare in delica-desas nen beridades, ddis dia rispòndere deo chi tantu sa fàula est mègius cantu prus paret bera, e tantu prus praghet cantu tenet prus de su dudosu e possìbile. Si depent cojuare sas fàvolas faulàrgias cun s’intendimentu de sos chi ddas legherent iscriende·si de manera chi fatzilitende sos impossìbiles, ispianende sas mannesas, suspenden-de sos ànimos, ammirent, suspendant, alborotent e intratèngiant de modu chi andent a su matessi passu s’ammiratzione e s’allegria paris; e totu custas cosas no at a pòdere fàghere su chi fuiret dae sa verosimilitùdine e dae s’imitatzione, chi cunsistet sa perfetzione de su chi s’iscriet. No apo bidu perunu libru de cavalleria chi fatzat unu corpus de fàvola intreu cun totu sos membros, de manera chi su mèdiu currispondat a su printzìpiu e su fine a su printzìpiu e a su mèdiu; ma ddos cumponent cun tantos membros chi prus pa-ret chi giughent intentzione de formare una chimera o unu mostre chi de fàghere una figura proportzionada. Foras de custu, sunt in s’istile duros; in sas impresas incredìbiles; in sos amores, lascivos; in sas cortesias male abbaidados; longos in sas batàllias, tontos in sos

Page 496: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

496

Don Chisciote de sa Màntzia

arresonos, ispropositados in sos biàgios e in fines angenos a ogna discretu artifìtziu, e pro custu dignos de èssere disterrados dae sa repùblica cristiana comente gente inùtile.

Su preìderu dd’aiat ascurtadu totu atentu, e ddi fiat partu òmi-ne de bonu intendimentu, e chi teniat resone in cantu naraiat; e de gasi, dd’aiat naradu chi pro èssere issu de sa matessi opinione sua, e tènnere òdiu a sos libros de cavalleria, aiat brusiadu totu sos de don Chisciote chi fiant meda. E dd’aiat contadu s’iscrutìniu chi de issos aiat fatu, e sos chi aiat cundennadu a su fogu e lassadu bios, chi non pagu si nde fiat rìsidu su canònigu e aiat naradu chi cun totu cantu male aiat naradu de tales libros, agataiat in issos una cosa bona: chi fiat su sugetu chi oferiant pro chi unu bonu inten-dimentu si poderet mustrare cun issos, ca daiant longu e ispatziosu campu in ue sena impìtziu perunu poderet cùrrere sa pinna de-scriende naufràgios, tormentas, rincontros e batàllias, pintende unu capitanu valorosu cun totu sas partes chi pro èssere tale si rechedent mustrende·si prudente, prevenende sas astùtzias de sos inimigos, e elocuente oradore cumbinchende o iscumbinchende a sos sorda-dos, maduru in su cussìgiu, lestru in su detzìdidu, tantu balente in s’isetare comente in su atacare; pintende como unu lamentèvole e tràgicu fatu, como unu allegru e non grae fatu; in ie una bellìssima dama, onesta discreta e modesta; inoghe unu cavalieri cristianu, ba-lente e cortesu; in cuddeni unu malignu bàrbari fanfarrone; inoghe unu prìntzipe cortesu, valorosu e bene abbaidadu; rapresentende bonesa e lealtade de vassallos, mannesas e mertzedes de segnores. Si podet mustrare o astròlogu, o cosmògrafu etzellente, o musitzista, o inteligente in sas matèria de istadu, e forsis dd’at a bènnere ocasione de si mustrare negromante, si cherreret. Podet mustrare sas astùtzias de Ulisse, sa piedade de Enea, sa balentia de Achille, sas disgràtzias de Etore, sas traitorias de Sinone173, s’amistade de Eurìalu, sa libera-lidade de Lissandru, su valore de Tzèsare, sa clemèntzia e beridade de Trajanu, sa fidelidade de Zopiro174, sa prudèntzia de Catone e in fines

173) Su chi aiat cumbintu a sos trojanos a fàghere intrare su caddu de linna a intro de sa tzitade.174) Fiat abarradu fidele a su re persianu Dàriu durante sa conchista de

Page 497: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

497

Miguel de Cervantes

totu cuddas atziones chi podent fàghere perfetu a unu òmine illustre, como ponende·dda in unu ebbia, como partzende·dda in meda.

– E sende custu fatu cun soavidade de istile e cun ingeniosa inventzione chi tiret su prus chi esseret possìbile a sa beridade sena duda at a cumpònnere una tela de vàrios e bellos filos tèssida, chi a pustis de agabbada tale perfetzione e bellesa mustret chi logret su fine mègius chi si pretendet in sos iscritos chi est imparare e delei-tare a su matessi tempus comente giai apo naradu. Ca s’iscritura iscadenada de custos libros dat logu a chi s’autore si potzat mustrare èpicu, lìricu, tràgicu, còmicu cun totu cuddas partes chi inserrant in se sas dultzìssimas e gradèvoles sièntzias de sa poesia e de sa oratòria; ca s’èpica puru si podet iscrìere in prosa comente in versos.

Babilònia.

Page 498: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

498

cAPÌtulu XlViii

In ue sighit su canònigu sa matèria de sos libros de cavalleria, cun àteras cosas dignas de s’ingèniu suo

– De gasi est comente sa segnoria bostra narat, segnor canònigu, – aiat naradu su preìderu – e pro custa càusa sunt prus dignos de rimpròveru sos chi finas a inoghe ant cumpostu sìmiles libros sena tènnere avertèntzia a peruna bona allega, ne a s’arte e règulas dae ue si poderent ghiare e fàghere famados in prosa, comente ddu sunt in versos sos duos prìntzipes de sa poesia grega e latina.

– Deo, a su mancu, – aiat torradu su canònigu – apo tentu tzerta tentatzione de fàghere unu libru de cavalleria; bardiende in issu totu sos puntos chi apo significadu; e si tèngio de cunfessare sa beridade tèngio iscritas prus de chentu pàginas. E pro fàghere s’esperièntzia si currispondiant a s’istima mea ddas apo comunica-das cun òmines apassionados de custas leturas, dotos e discretos, e cun àteros ignorantes, chi petzi atendent a su gustu de intèndere machines, e dae totu apo agatadu una gradèvole aprovatzione; ma, cun totu custu, no apo sighidu a in antis, de gasi pro mi pàrrere ca fatzo cosa angena dae sa professione mea comente pro bìdere chi est prus su nùmeru de sos simpres chi de sos prudentes, e chi postu chi est mègius e èssere laudadu dae sos pagos sàbios chi brulladu dae sos tontos meda non mi chèrgio assugetare a su confusu giudìtziu de su volgu isvanidu, chi pro su prus ddi tocat a lèghere libros sìmiles. Ma su chi prus mi dd’at leadu dae manos, e finas dae su pensamentu, de dd’acabbare, est istadu un’argumentu chi apo fatu cun megus eto-tu, leadu dae sas cummèdias chi como si rapresentant narende: “Si custas chi como si usant de gasi sas immaginadas comente sas de s’i-stòria totu o sas prus sunt connotos machines e cosas chi non tenent conca nen pees, e cun totu custu su volgu ddas intendet cun gustu e ddas tenet e aprovat pro bonas istende gasi a tesu dae ddu èssere

Page 499: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

499

Miguel de Cervantes

e sos autores chi ddas cumponent e sos atores chi ddas rapresentant narant ca de gasi depent èssere ca de gasi ddas cheret su volgu e non de àtera manera, e chi sas chi leant trassa e sighint sa fàvola comente s’arte pedit non serbint si non pro bator discretos chi ddas inten-dent e totu sos àteros chi abarrant a geunu de intèndere s’artifìtziu e chi a issos ddis istat mègius balangiare de mandigare cun sos àteros chi no opinione cun sos pagos, de custu modu at a bènnere a èssere unu libru, a pustis de m’àere brusiadu sos chìgios pro bardiare sos pretzetos riferidos e apo bènnere a èssere su chi traballat de badas.” E mancari carchi borta apo procuradu de cumbìnchere a sos atores chi s’ingannant a tènnere s’opinione chi tenent, e chi prus gente ant a atirare e prus fama ant a bogare rapresentende cummèdias chi fatzant s’arte chi non cun sos machiores e sunt de gasi aferra-dos e incorporados in su pàrrere issoro chi non ddo’at resone ne evidèntzia chi dae issu ddos boghet. M’ammento ca una die apo naradu a unu de custos tirriosos: “Narade·mi non bos ammentades chi pagos annos a como ant rapresentadu in Ispagna tres tragèdias chi at cumpostu unu poeta famadu de custos regnos, chi fiant tales chi ant ammiradu e allegradu e suspesu cantos ddas ant intèndidas de gasi simpres comente prudentes de gasi de su volgu comente de sos seberados e ant dadu prus dinari a sos rapresentantes issas tres ebbia chi trinta de sas mègius chi a coa inoghe s’ant fatu? “Sena duda”, at rispostu s’autore chi naro, chi depet nàrrere sa segnoria bostra pro La Isabella, La Filis e La Alejandra175.” “Pro cussas naro”, dd’apo torradu deo; “e abbaidade si bardaiant bene sos pretzetos de s’arte, e pro si ddos bardiare ant lassadu de pàrrere su chi fiant e de pràghere a totu su mundu. De gasi chi no est sa falta in su pòpulu, chi pedit machines, ma in cuddos chi no ischint rapresentare àtera cosa. Ei chi non fiat machine La ingratitud vengada176, ne ddi teniat La Numancia177, nen s’est agatada in sa de su Mercader Amante178

175) Cummèdias de Lupercio Leonardo de Argensola.176) Cummèdia de Lope de Vega.177) Cummèdia de Cervantes.178) Cummèdia de Gaspar de Aguilar.

Page 500: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

500

Don Chisciote de sa Màntzia

nemmancu in La enemiga favorable179, ne in àteras chi dae carchi intèndidu poeta sunt istadas cumpostas pro fama e nùmene suo e pro balàngiu de sos chi ddas ant rapresentadas.” E àteras cosas apo agiuntu a custas chi a pàrrere meu dd’apo lassadu unu pagu confu-su; ma non soddisfatu nen cumbintu pro ddu bogare dae s’isballia-du pensamentu suo.

– In matèria at tocadu sa segnoria bostra, segnor canònigu – at naradu issara su preìderu –, chi at ischidadu in me un’antigu òdiu chi tèngio a sas cummèdias chi como si usant tale chi ugualat su chi tèngio a sos libros de cavalleria; ca depende èssere sa cummèdia segundu paret a Tulio, ispigru de sa vida umana, esempru de sas co-stumàntzias e immàgine de sa beridade, sas chi como si rapresentant sunt ispigros de machines, esempros de tontesas e immàgine de la-scìvia. Ca ite majore machine podet èssere in su sugetu chi tratamus de essire unu pipiu in mantìllias in sa prima iscena de su primu atu e in sa segunda essire giai fatu òmine cun barba? E ite majore de nos pintare unu betzu balente e unu pitzocu cobardu unu lacaju retòri-cu unu pàgiu cussigeri unu re papapane e una printzipessa tzeraca? Ite apo a nàrrere duncas de s’osservàntzia chi bàrdiant in sos tempos chi podent o podiant sutzèdere sas atziones chi si rapresentant si non chi apo bidu cummèdia chi sa prima die est cumintzada in Europa, sa segunda in Àsia, sa de tres est finida in Àfrica e finas si es-seret de bator dies, sa de bator finiat in Amèrica e de gasi si fiat fatu in totu sas bator partes de su mundu? E si est chi s’imitatzione est su printzipale chi depet tènnere sa cummèdia comente est possìbi-le chi soddisfatzat a perunu medianu intendimentu chi finghende un’atzione chi colat in su tempus de su re Pipinu e Càralu Magnu su pròpiu chi in issa faghet sa persone printzipale dd’atribuant chi fiat s’imperadore Eràcliu chi est intradu cun sa Rughe a Gerusalemme, e su chi at bintu sa Domo Santa comente Gofredu de Bullione es-sende infinitos annos dae s’unu a s’àteru; e basende·si sa cumèdia in cosa finta de dd’atribuire beridades de istòria e misturare cantos de àteras sutzèdidas a diferentes persones e tempos, e custu, non cun

179) Cummèdia de Francisco Agustín Tárrega.

Page 501: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

501

Miguel de Cervantes

trassas verosìmiles ma cun patentes errores de ogna puntu inscusàbi-les? E est su malu chi ddo’at ignorantes chi nàrgiant chi custu est su perfetu e chi su prus est chircare violeras. E ite, si benimus a sas cummèdias divinas? Ite miràculos farsos finghent in issas, ite cosas apòcrifas e male cumprèndidas atribuende a unu santu sos miràcu-los de un’àteru! E finas in sas umanas s’atrivint a fàghere miràculos sena àteru respetu ne cunsideru de ddis pàrrere chi in ie ddo’at a istare bene su tale miràculu e aparèntzia, comente issos mutint, pro chi gente ignorante s’ammiret e bèngiat a sa cummèdia; chi totu custu est in noghimentu de sa beridade e in dannu de sas istòrias, e finas in obbròbriu de sos ingènios ispagnolos; ca sos istràngios, chi cun puntualidade meda bàrdiant sas leges de sa cummèdia nos te-nent pro bàrbaros e ignorantes bidende sos assurdos e machines de sas chi faghimus. E no at a èssere bastante disculpa de custu nàrrere ca su printzipale intentu chi sas repùblicas bene ordinadas tenent permitende chi si fatzant pùblicas cummèdias est pro ispidientare sa comunidade cun carchi onestu recreu e dda distràere a bortas dae sos malumores chi solet ingendrare sa mandronia; e chi giai custu si lograt cun cale si siat cummèdia bona o mala non ddo’at pro ite pònnere leges ne istrìnghere a sos chi ddas cumponent e rapresen-tant a chi ddas fatzant comente si depiant fàghere ca comente apo naradu cun cale si siat si lograt su chi cun issas si pretendet. A chi diat rispòndere deo chi custu fine si diat lograre mègius meda sena paragone perunu cun sas cummèdias bonas chi cun sas no tales; ca de àere intèndidu sa cummèdia artifitziosa e bene ordinada diat essire s’ascurtadore allegru cun sas brullas, imparadu cun sas beras, ammiradu de sos fatos, discretu cun sos arresonos, avèrtidu cun sas trampas, abbistu cun sos esempros, airadu contra a su vìtziu e innamoradu de sa virtude; ca totu custos efetos depet ischidare sa bona cummèdia in s’ànimu de su chi dd’ascurtaret, mancari rùsticu e malestrosu siat, e dae ogna impossibilidade est impossìbile lassare de allegrare e ispidientare soddisfàghere e cuntentare sa cummèdia chi totu custas partes tenneret meda de prus de cudda chi ddi fal-taret de issas, comente pro su prus ddis faltant custas chi de or-dinàriu como si rapresentant. E non tenent sa neghe de custu sos

Page 502: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

502

Don Chisciote de sa Màntzia

poetas chi ddas cumponent ca calicunu ddo’est chi de cuddos chi connoschent bene meda in su chi errant e ischint bene meda su chi depent fàghere; ma comente sas cummèdias si sunt fatas mercaderia vendìbile narant e narant su beru, chi sos rapresentantes non si ddas diant comporare si no esserent de cuddu tipu; e de gasi, su poeta chircat de s’acomodare cun su chi su rapresentante chi ddi depet pagare s’òpera ddi pedit. E chi custu siat beru si bidat pro meda e infinitas cummèdias chi at cumpostu un’ingèniu ditzosu meda de custu regnu, cun tanta gala, cun tantu garbu, cun tantu versu elegante, cun tantu bonos arresonos, cun tantu graves sentèntzias, e in fines tantu prena de elòcuiu e artesa de istile chi tenet prenu su mundu de sa fama sua; e pro si chèrrere acomodare a su gustu de su rapresentante non sunt lòmpidas totu comente sunt lòmpi-das unas cantas, a su puntu de perfetzione chi rechedent. Àteros ddas cumponent de gasi sena abbaidare su chi faghent chi a coa de rapresentadas tenent bisòngiu sos retzitantes de si nche fuire e au-sentare timende pro non ddos castigare, comente ddu sunt istados bortas meda, pro àere rapresentadu cosas in noghimentu de carchi re e in disonore de carchi erèntzia. E totu custos incunvenientes diant sessare e finas àteros meda chi non naro cun chi ddo’esseret in sa Corte una persone inteligente e discreta chi esaminaret totu sas cummèdias in antis de ddas rapresentare; non cussas ebbia chi si fagherent in sa Corte, ma totu sas chi si cherrerent rapresentare in Ispagna; chi sena s’aprovatzione, sigillu e firma peruna giustìtzia in logu suo lassaret rapresentare cummèdia peruna; e de custa manera sos cummediantes diant tènnere coidadu de imbiare sas cummèdias a sa Corte, e cun seguresa ddas diant pòdere rapresentare e cuddos chi ddas cumponent diant abbaidare cun prus coidadu e istùdiu su chi faghiant, timende pro no àere de colare sas òperas issoro pro s’esame rigurosu de chie ddos cumprendet; e de custa manera si diant fàghere bonas cummèdias e si diat lograre cun ditza manna su chi in issas si chircat: de gasi s’ispidientu de su pòpulu comente s’opinione de sos ingènios de Ispagna, s’interessu e seguràntzia de sos retzitantes e s’istràviu de su coidadu de ddos castigare. E si si daret incàrrigu a àtere o a custu etotu chi esaminaret sos libros de

Page 503: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

503

Miguel de Cervantes

cavalleria chi torra si componnerent sena duda diant pòdere essire unos cantos cun sa perfetzione chi sa segnoria bostra at naradu, arrichende sa limba nostra de su gradèvole e pretziosu tesoro de s’elocuèntzia dende ocasione chi sos libros betzos s’iscurigarent a sa lughe de sos noos chi essirent pro onestu ispidientu non de sos mandrones ebbia ma de sos prus ocupados puru; ca no est possìbile chi siat continu s’arcu armadu nen sa cunditzione e frachesa umana si potzat sustentare sena perunu recreu lìtzitu.

A custu puntu de su chistionu fiant lòmpidos su canònigu e su preìderu cando andende a in antis su barbieri fiat lòmpidu a issos e aiat naradu a su preìderu: – Inoghe segnor lissentziadu est su logu chi deo apo naradu chi fiat bonu pro chi pausende nois tennerent sos boes pastura frisca e bundante.

– De gasi mi paret a mie – aiat rispostu su preìderu.E narende·ddi a su canònigu su chi pensaiat de fàghere issu

puru fiat chertu abarrare cun issos cumbidadu dae su logu de una badde ermosa chi si dd’oferiat a sa bista. E de gasi pro godire de issu comente de su chistionu de su preìderu chi giai fiat afetzionadu e pro ischire prus a finu sas impresas de don Chisciote, aiat naradu a unos cantos tzeracos a andare a sa locanda chi no a tesu dae in ie fiat e batirent dae ie su chi ddoe fiat de mandigare pro totus ca issu detzidiat de pausare in cuddu logu cuddu sero; e unu de sos tzeracos aiat rispostu ca sa mula de iscorta, chi giai depiat èssere in sa locanda giughiat recatu bastante pro no obligare a non leare dae sa locanda prus de proenda.

– De gasi est – aiat naradu su canònigu –, giugant a in ie totu sos animales e faghide torrare sa mula.

In s’ìnteri bidende Sancho chi podiat faeddare a su mere sena sa contina assistèntzia de su preìderu e de su barbieri chi ddi fiant suspetos, fiat acostadu a sa gàbbia in ue fiat su mere e aiat naradu:

– Su me’, pro m’illebiare sa cussèntzia bos chèrgio nàrrere su chi càpitat de s’incantamentu bostru; e est chi custos duos ammun-tados sas fatzes sunt su preìderu de bidda nostra e su barbieri; e immàgino chi ant dadu custa trassa de bos leare de custa manera, de pura imbìdia chi tenent comente bois ddos binchides faghende

Page 504: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

504

Don Chisciote de sa Màntzia

fatos famados. Presuposta duncas custa beridade sighit chi non seis incantadu ma ingannadu e tontu. Pro prova de custu bos chèrgio pregontare una cosa; e si mi rispondides comente creo chi depides rispòndere, ais a tocare cun manu custu ingannu e ais a bìdere co-mente non seis incantadu, ma foras de sentidu.

– Pregonta su chi cheres fìgiu Sancho – aiat rispostu don Chi-sciote –, chi deo t’apo a soddisfàghere e apo a rispòndere a ogna volontade tua. E in su chi naras chi cuddos chi in ie andant e benint cun nois sunt su preìderu e su barbieri, paesanos e connoschentes nostros, bene podet èssere chi pàrgiat chi sunt issos etotu; ma chi ddu siant de a beru e in efeti, cussu no ddu creas de manera peru-na. Su chi depes crèere e cumprèndere est chi si issos s’assimìgiant comente naras depet èssere ca sos chi m’ant incantadu ant a àere leadu custa aparèntzia e assimìgiu; ca est fàtzile a sos incantadores a leare sa figura chi ddis benit a conca, e ant a àere leadu sas de custos amigos nostros, pro ti dare ocasione de pensare su chi pensas e de ti pònnere in unu labirintu de immaginatziones, chi no intzertes a nd’essire, mancari tenneres sa soga de Teseo. E puru dd’ant a àere fatu pro chi deo dude in s’intendimentu meu, e no isca atinare dae ue mi benit custu dannu; ca si a unu chirru tue mi naras ca m’a-cumpàngiant su barbieri e su preìderu de bidda nostra e a s’àteru deo mi bido ingabbiadu e isco de me chi fortzas umanas comente no esserent sovranaturales no esserent bastantes pro m’ingabbiare ite cheres chi nàrgia o pense si non chi sa manera de s’incantamentu meu etzedet a cantas deo apo lèghidu in totu sas istòrias chi tratant de cavalieris errantes chi sunt istados incantados? De gasi chi bene ti podes dare paghe e sussegu in custu de crèere chi sunt sos chi naras, ca de gasi sunt issos comente deo so turcu. E in su chi tocat a mi chèrrere pregontare carchi cosa, nara chi deo t’apo a rispòndere, mancari mi pregontes dae inoghe a cras.

– M’agiuet Nostra Segnora! – aiat rispostu Sancho, ghetende una boghe manna. – E est possìbile chi siais de gasi tostu de cher-beddu e tantu sena meuddu de non bos abbigiare chi est pura beri-dade su chi naro? E chi in custa presone sua e disgràtzia tenet prus parte sa malìtzia chi non s’incantu? Ma giai chi est de gasi deo bos

Page 505: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

505

Miguel de Cervantes

chèrgio provare cun evidèntzia comente no est incantadu. Si nono, nàrgia, de gasi Deus ddu boghet dae custa turmenta, e de gasi si bi-dat in sos bratzos de sa mere mea Dultzinea cando menos penset...

– Fini de mi congiurare, – aiat naradu don Chisciote – e pre-gonta su chi cheres; chi giai t’apo naradu chi t’apo a rispòndere cun ogna puntualidade.

– Cussu pedo, – aiat torradu Sancho – e su chi chèrgio ischire est chi mi nargiais, sena agiùnghere nen leare cosa peruna, ma cun ogna beridade, comente bos isetades chi dda depent nàrrere e dda narant totu cuddos chi professant sas armas, comente bois ddas pro-fessades, a suta de su tìtulu de cavalieris errantes...

– Naro ca no apo a nàrrere fàulas in cosa peruna – aiat rispostu don Chisciote. – Fini giai de pregontare; ca de a beru m’istracas cun totu custas sarvedades, preghieras e preventziones, Sancho.

– Naro ca deo so seguru de sa bonesa e beridade de su mere meu; e de gasi ca faghet a su casu a su contu nostru, pregonto, faed-dende cun cunsideru, si forsis a pustis chi boi andades ingabbiadu e a pàrrere bostru incantadu in custa gàbbia, bos at bènnidu gana e volontade de fàghere abbas majores o minores, comente solent nàrrere.

– Non cumprendo custu de fàghere abbas, Sancho; isprica·ti mègius, si cheres chi ti rispondat cun deretu.

– Est possìbile chi non cumprendais de fàghere abbas majores e minores? Ca in iscola istitant a sos pitzocos cun cuddu. E depides ischire chi chèrgio nàrrere si bos at bènnidu gana de fàghere su chi no si iscusat.

– Già ti cumprendo Sancho! E bortas meda; e finas como dda tèngio. Boga·mi dae custu perìgulu, chi no andat totu lìmpiu!

Page 506: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

506

cAPÌtulu XliX

In ue si tratat de su discretu chistionu chi Sancho Panza at tentu cun su mere suo don Chisciote

– Ah! – aiat naradu Sancho. – Leadu dd’apo: custu est su chi cheria ischire, comente a s’ànima e comente a sa vida. Bèngiat a inoghe, segnore: At a pòdere negare su chi si solet nàrrere cando una per-sone est istemperadu: “No isco ite tenet fulanu chi nen màndigat, nen bufat, nen dormit, nen rispondet a propòsitu a su chi ddi pre-gontant chi paret pròpiu chi est incantadu?” Dae ue si bogat chi sos chi non màndigant, nen bufant, nen dormint, nen faghent sas òperas naturales chi naro deo, custos tales sunt incadenados; ma non cuddos chi tenent sa gana chi bois tenides e chi bufades cando bos ddu dant e mandigades cando ddu tenides e rispondides a totu cuddu chi bos pregontant.

– Naras sa beridade Sancho, – aiat rispostu don Chisciote – ma giai t’apo naradu chi ddo’at maneras meda de incantamentos, e diat pòdere èssere chi cun su tempus si esserent mudados dae unos a àteros e chi como si uset chi sos incantados fatzant totu su chi deo fatzo, mancari in antis no ddu faghiant. De manera chi contra a s’usu de sos tempos non ddo’at de arguire nen de ite fàghere conse-guèntzias. Deo isco e so seguru ca so incantadu, e custu mi bastat pro sa seguràntzia de sa cussèntzia mea; ca dda dia formare manna meda si pensare chi non so incantadu e mi lassaret istare in custa gàbbia preitzosu e cobardu, defraudende su sucursu chi dia pòdere dare a bisongiosos meda e netzessitados chi de s’agiudu meu e am-paru depent tènnere como bisòngiu pretzisu e estremu.

– E issara cun totu cussu, – aiat torradu Sancho – naro ca pro majore abbundàntzia e soddisfatzione diat èssere bene chi sa segno-ria bostra provaret a essire dae custa presone chi deo mi òbligo cun totu su podere meu a ddu fatzilitare e finas a ddu bogare e provaret

Page 507: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

507

Miguel de Cervantes

torra a sètzere a su bonu Runtzinante chi puru paret chi andat in-cantadu dae cantu est malincònicu e tristu; e fatu custu provaremus ateruna borta sa sorte de chircare àteras aventuras; e si non nos sutzederet bene tempus nos abarrat pro torrare a sa gàbbia in ue promito a lege de bonu e leale iscudieri de m’inserrare paris cun sa segnoria bostra si pro casu esseret sa segnoria bostra de gasi disditza-da o deo de gasi simpre chi no intzerte a essire cun su chi naro.

– Deo so cuntentu de fàghere su chi naras Sancho frade, – aiat torradu don Chisciote – e cando tue bidas congiuntura de pònnere in òpera sa libertade mea già t’apo a ubbidire in totu e pro totu; ma tue Sancho as a bìdere comente t’ingannas in su connoschimentu de sa disgràtzia mea.

In custos chistionos si fiant intratènnidos su cavalieri errante e su malandante iscudieri, bassu chi fiant lòmpidos a ue giai a pee ddos fiant isetende su preìderu, su canònigu, e su barbieri. Aiat leadu su giuale poscas dae sa carreta su bacàrgiu e ddos aiat lassa-dos andare iscapos in cuddu giassu birde e paghiosu chi sa friscura cumbidaiat a dda chèrrere godire, no a sas persones de gasi incanta-das che a don Chisciote ma a sos de gasi avèrtidos e discretos che a s’iscudieri; chi aiat pedidu a su preìderu chi su mere essiret un’iscuta dae sa gàbbia ca si no ddu lassaiant essire non diat andare de gasi lìmpia cudda presone comente rechediat sa detzèntzia de unu tale cavalieri che a su mere. Dd’aiat cumprèndidu su preìderu e aiat naradu chi de bona gana meda diat fàghere su chi ddi pediat, si non timeret chi bidende·si su segnore suo in libertade depiat de fàghere de sas suas, e andare a ue mai gente ddu bideret.

– E deo ddi garanto de sa fua – aiat rispostu Sancho.– E deo etotu – aiat naradu su canònigu –, e prus si issu mi dat

sa paràula comente cavalieri de non s’istesiare dae nois bassu chi siat de volontade nostra.

– Dda dao, – aiat rispostu don Chisciote, chi fiat ascurtende totu – cantu prus chi su chi est incadenadu, che a mie, non tenet libertade pro fàghere de sa persone sua su chi cheret, ca su chi dd’at incantadu podet fàghere chi non si movat dae unu logu pro tres sèculos; e si esseret fuidu, dd’at a fàghere torrare bolende. – E chi

Page 508: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

508

Don Chisciote de sa Màntzia

giai chi fiat de gasi ddu podiant iscapiare e prus sende tantu in pro-fetu de totus; e de su no iscapiare ddis protestaiat chi non podiat lassare de ddi fadigare s’olfatu, si de in ie non si disviaiant.

Dd’aiat leadu sa manu su canònigu mancari ddas teniat acapia-das e suta de sa bona fide e paràula dd’aiant isgabbiadu, chi issu si nde fiat allegradu meda meda e in manera manna de si bìdere foras de sa gàbbia; e su primu chi aiat fatu fiat de s’istirare totu sa persone, e poscas fiat andadu a ue fiat Runtzinante e dende·ddi duas parma-das in sas ancas aiat naradu: – Galu ispero in Deus e in sa Mama sua beneita, frore e ispigru de sos caddos chi luego nos amus de bìdere sos duos comente disigiamus: tue, cun su mere tuo sètzidu, e deo a subra tua esertzitende s’arte chi Deus m’at bogadu a su mundu.

E narende custu don Chisciote si fiat istesiadu cun Sancho a tesu, dae ue fiat bènnidu prus illebiadu e cun prus disìgios de pòn-nere in òpera su chi s’iscudieri ordinaret.

Dd’abbaidaiat su canònigu e s’ammiraiat de bìdere s’istranesa de su machine suo mannu e chi in cantu faeddaiat e rispondiat mustraiat de tènnere intendimentu bonu meda; petzi beniat a pèr-dere sas istafas comente àteras bortas amus naradu tratende·ddu de cavalleria. E de gasi mòvidu dae cumpassione a pustis de s’èssere sètzidos totus in s’erba birde pro isetare su recatu de su canònigu dd’aiat naradu: – Est possìbile segnor hidalgo chi apa pòdidu tan-tu cun sa segnoria bostra sa letura amarga e mandrona de sos libros de cavalleria chi dd’apant torradu su sentidu de modu chi bèngiat a crèere chi est incantadu cun àteras cosas de custa genia tantu a tesu de èssere berdaderas comente ddu est sa matessi fàula dae sa berida-de? E comente est possìbile chi ddo’apat intendimentu umanu chi si diat a intèndere chi ddo’at àpidu in su mundu cudda infinidade de Amadís, e cudda gentòria de tantu famadu cavalieri tantu imperadore de Trebisonda, tantu Felixmarte de Hircania, tantu palafrenu, tanta donzella errante, tantas serpes, tantos dragos, tantos gigantes, tantas inauditas aventuras, tanta genia de incantamentu, tantas batàllias, tantos atopos malos, tanta bizarria de bestimenta, tantas printzipessas innamoradas, tantos iscudieris contes, tantos nanos gratziosos, tantu billete, tantu segamentu, tantas fèminas balentes e in fines tantos e

Page 509: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

509

Miguel de Cervantes

tantu casos de macos comente sos libros de cavalleria cuntenent? De me isco nàrrere ca cando ddos lego in tantu chi non pòngio s’imma-ginatzione a pensare chi sunt totus fàulas e lebiesas, mi dant carchi cuntentu; ma cando m’abbìgio de su chi sunt, iscudo su mègius de issos a su muru, e finas ddu dia iscùdere in su fogu si acanta o presen-te ddu tennere, bene comente meressedores de tale pena, pro èssere farsos e imbusteris, e foras de su tratu chi pedit sa natura cumona e comente imbentores de setas noas e de modu de vida nou, e comente a chie dat ocasione chi su volgu ignorante bèngiat a crèere e a tènne-re pro berdaderas tantas tontesas comente cuntenent. E finas tenent tantu atrivimentu chi s’atrivint a turbare s’ingèniu de sos discretos e bene nàschidos hidalgos, comente si podet bìdere bene dae su chi cun sa segnoria bostra ant fatu, ca dd’ant leadu a tèrminos chi siat fortzosu a dd’inserrare in una gàbbia, e a ddu giùghere in unu carru a boes, comente chie batit o leat carchi leone o carchi tigre dae logu a logu, pro balangiare cun issu lassende chi ddu bidant. E segnor don Chisciote, si lamentet de issu etotu e si riduat a su grèmiu de sa discretzione, e iscat usare de sa meda chi su chelu at serbidu de ddi dare, impreende su talentu ditzosu meda de s’ingèniu suo in ateruna letura chi redundet in profetu de sa cussèntzia e in aumentu de s’o-nore suo! E si galu leadu dae sa naturale inclinatzione sua cherreret lèghere libros de impresas e de cavalleria, legat in sa Sacra Iscritura su de sos Giùighes; chi in ie at a agatare beridades grandiosas e fatos de gasi berdaderos comente balentes. Unu Viriato at tentu Lusitania; unu Tzèsare Roma; un’Annìbale Cartàgine; unu Lissandru Grètzia; unu conte Fernán González, Castìllia; unu Cid, Valèntzia; unu Gon-zalo Fernández Andalusia; unu Diego García de Paredes Extremadu-ra; unu Garci Pérez de Vargas Jerez; unu Garcilaso Toledo; unu don Manuel de León Sivìllia, chi sa letzione de sos valorosos fatos podet ispidientare, imparare, diletare e ammirare a sos prus artos ingènios chi ddos legherent. Custa ei chi at a èssere letura digna de su bonu in-tendimentu de sa segnoria bostra, segnor don Chisciote meu, chi at a essire istudiadu in s’istòria, innamoradu de sa virtude, imparadu in sa bonesa, megioradu in sas costumàntzias, balente in sa temerariedade, atrividu sena cobardia, totu custu, pro onore de Deus, profetu suo e

Page 510: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

510

Don Chisciote de sa Màntzia

fama de sa Màntzia in ue segundu su chi apo ischidu leat sa segnoria bostra printzìpiu e orìgine.

Atentu meda aiat ascurtadu don Chisciote sos arresonos de su canònigu; e cando aiat bidu chi giai aiat finidu, a pustis de dd’àere abbaidadu una bona iscuta dd’aiat naradu: – Mi paret, segnor hi-dalgo, chi su chistionu de sa segnoria bostra s’est incaminada a mi chèrrere dare a intèndere chi non ddo’at àpidu cavalieris errantes in su mundu, e chi totu sos libros de cavalleria sunt farsos, faulàrgios, dannàrgios e inùtiles pro sa repùblica e chi deo apo fatu male a ddos lèghere e peus a ddos crèere, e peus puru a ddos imitare, essende·mi postu a sighire sa professione mala meda de sa cavalleria errante chi issos imparant neghende·mi ca non ddo’at àpidu in su mundu Amadigis, nen de Gaula nen de Grètzia, nen totu sos àteros cavalie-ris chi sas iscrituras sunt prenas.

– Est pròpiu uguale uguale a comente sa segnoria bostra dd’est relatende – aiat naradu issara su canònigu.

E don Chisciote aiat rispostu: – At agiuntu puru sa segnoria bostra narende chi m’aiant fatu dannu meda tales libros ca m’aiant fatu pèrdere su sentidu e postu in una gàbbia, e chi mi dia cumbèn-nere a fàghere un’ammenda e mudare de letura leghende àteros prus berdaderos e chi mègius diletant e imparant.

– De gasi est – aiat naradu su canònigu.– Imbetzes deo – aiat torradu don Chisciote –, creo pro contu

meu chi su sena sentidu e s’incantadu est sa segnoria bostra ca s’est postu a nàrrere tantos frastimos contra a una cosa de gasi atzetada in su mundu e cunsiderada de gasi berdadera, chi su chi dda negaret comente sa segnoria bostra dda negat, diat meritare sa matessi pena chi sa segnoria bostra narat ca dat a sos libros cando ddos leghet e dd’infadant. Ca chèrrere dare a intèndere a nemos chi Amadigi non fiat in su mundu, nen totu sos cavalieris aventureris chi sunt prenas sas istòrias at a èssere a chèrrere cumbìnchere chi su sole no illùghe-rat nen sa ghiddia infritat, nen sa terra sustenet; ca ite ingèniu ddoe podet àere in su mundu chi potzat cumbìnchere a un’àteru chi no est beru su de s’infanta Floripes e Guy de Borgogna, e su de Fierubratzu cun su ponte de Mantible, chi est capitadu in tempus de Càralu Ma-

Page 511: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

511

Miguel de Cervantes

gnu, chi voto chi est tantu beru comente est como de die? E si est fàula puru ddu depet èssere chi non ddoe fiat Ètore, ne Achille, nen sa gherra de Troja, nen sos dòighi paris de Frantza, nen su re Artù de Inghilterra, chi andat finas a como bortadu in corbu e dd’isetant in su regnu suo a momentos180. E finas s’ant a atrivire a nàrrere chi est fàula s’istòria de Guerrin Meschinu, e sa de sa chirca de su San-tu Graal, e chi sunt apòcrifos sos amores de don Tristanu e sa reina Isota, comente sos de Ginevra e Lantzillote, aende persones chi belle s’ammentant de àere bidu a sa mere Quintannona, chi fiat sa mègius provedidora de binu chi at tentu Gran Bretagna. E est custu tantu de gasi chi m’ammento deo chi chi mi naraiat una giaja mea de parte de babbu, cando bidiat carchi mere cun petenadura reverenda: “Cudda, nebode, s’assimìgiat a sa mere Quintannona.” Dae ue arguo deo chi dd’at dèpida connòschere issa o a su mancu at dèpidu lograre a bìdere carchi ritratu suo. E chie at a pòdere negare no èssere bera s’istòria de Pierre e sa bella Magalona, ca finas a oe si bidet in s’armeria de sos res sa crae chi torraiat a su caddu de linna in ue andaiat su balente Pierre in àera, chi est unu pagu majore de unu timone de carreta? E paris cun sa crae ddo’est sa sedda de Babieca, e in Rontzisvalle ddo’est su corru de Orlandu, mannu che a una biga manna: dae ue si desumit chi ddo’at àpidu dòighi paris, chi ddo’at àpidu Pierres, chi ddo’at àpidu Cid, e àteros cavalieris sìmiles,

de custos chi narat sa gente chi a s’aventura andat.

Si nono, narade·mi puru chi no est beru chi est istadu cavalieri errante su balente lusitanu Juan de Merlo, chi est istadu a Borgogna e at gherradu in sa tzitade de Ras cun su famadu segnore de Char-nì, mutidu mussèn Pierres, e poscas, in sa tzitade de Basilea, cun mussèn Enrique de Remestàn, essende dae ambas impresas binchi-dore e prenu de onorosa fama, e sas aventuras e disafios chi puru ant finidu in Borgogna sos balentes ispagnolos Pedro Barba e Gutierre

180) Segundu su mitu Artù no est mortu ma s’est fatu corbu.

Page 512: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

512

Don Chisciote de sa Màntzia

Quijada (chi deo so de s’erèntzia sua pro lìnia reta maschile), bin-chende a sos fìgios de su conte de San Polo. Mi neghent puru chi no est andadu in chirca de aventuras a Germània don Fernando de Guevara, in ue at gherradu cun messere Jorge, cavalieri de sa domo de su duca de Àustria; nàrgiant ca fiant brulla sas giustas de Suero de Quiñones, del Paso; sas impresas de mussèn Luis de Falces contra a don Gonzalo de Guzmán, cavalieri castillianu, cun àteras impresas meda fatas dae cavalieris cristianos, de custos e de sos regnos istràn-gios, de gasi autènticas e beras chi torro a nàrrere chi su chi ddas negaret diat mancare de ogna resone e bona allega.

Ammiradu fiat abarradu su canònigu de intèndere sa mescra chi don Chisciote faghiat de beridades e fàulas, e de bìdere sa nova chi teniat de totu cuddas cosas chi pertocaiant e si riferiant a sos fatos de sa cavalleria errante, e de gasi dd’aiat rispostu: – Non potzo deo negare, segnor don Chisciote, chi non siat beru carchi cosa de su chi sa segnoria bostra at naradu, mescamente in su chi pertocat a sos cavalieris errantes ispagnolos; e de gasi puru chèrgio cuntzèdere chi ddo’at àpidu dòighi paris de Frantza; ma non chèrgio crèere chi ant fatu totu cuddas cosas chi s’archipìscamu Turpín de issos iscriet; ca sa beridade est chi fiant cavalieris seberados dae sos res de Frantza chi ddis narant paris pro èssere totu uguales de valore, calidade e balentia; a su mancu, si no ddu fiant, fiat resone chi ddu esserent, e fiat comente una religione de sas chi como si usant de Santiago o de Calatrava, chi si presuponet chi sos chi dda professant tenent de èssere, o depent ès-sere, cavalieris valorosos, balentes e bene nàschidos; e comente como narant cavalieri de Santu Giuanne, o de Alcántara, naraiant in cuddu tempus cavalieri de sos dòighi Paris, ca ddu fiant dòighi uguales sos chi pro custa religione militare ant seberadu. In su chi ddo’at àpidu Cid non ddo’at duda, nemmancu Bernardo del Carpio; ma chi ant fatu sas impresas chi narant creo chi ddo’at manna meda. In s’àteru de sa crae, chi sa segnoria bostra narat de su conte Pierre, e chi est paris cun sa sedda de Babieca in s’armeria de sos res, cunfesso su pecadu meu; chi so de gasi ignorante, o de gasi curtzu de bista chi mancari apo bidu sa sedda, no apo pòdidu bìdere sa clavija e prus sende de gasi manna comente sa segnoria bostra at naradu.

Page 513: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

513

Miguel de Cervantes

– In ie est, de seguru, – aiat torradu don Chisciote – e pro prus signales narant ca est in una funda de vacheta pro non leare mugore.

– Totu podet èssere, – aiat rispostu – ma pro sos òrdines chi apo retzidu non m’ammento de dd’àere bida. Ma postu chi cuntzedat chi est in ie, non pro cussu mi òbligo a crèere sas istòria de tantos Ama-digi, nen sas de tanta gentòria de cavalieri comente nos contant, ne est resone chi un’òmine che a sa segnoria bostra de gasi onoradu e de tantas bonas partes e dotadu de tantu bonu intendimentu si diat a intèndere chi sunt beras tantas e gasi istranos machines comente sas chi sunt iscritos in sos libros de machines de cavalleria.

Page 514: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

514

cAPÌtulu l

De sas discretas discussiones chi don Chisciote e su canònigu ant tentu, cun àteros fatos

– Bene est custu! – aiat rispostu don Chisciote. – Sos libros chi sunt imprentados cun lissèntzia de sos res e cun aprovatzione de cuddos chi ddos ant mandados e chi cun gustu generale sunt lèghidos e tzelebrados dae sos mannos e dae sos piticos, dae sos pòveros e dae sos ricos, dae sos istudiados e ignorantes, dae plebeos e cavalieris, in fines, dae ogna genia de persones de cale si siat istadu e cunditzio-ne chi siant, depiant èssere fàula, e prus leende tanta aparèntzia de beridade ca nos contant su babbu, sa mama, sa pàtria, sos parentes, s’edade, su logu e sas impresas, puntu pro puntu e die pro die chi su tale cavalieri at fatu o cavalieris ant fatu? Càllie sa segnoria bostra, non nàrgiat tale frastimu e mi creat chi ddi cussìgio in custu su chi depet fàghere comente discretu, si no ddos legat, e at a bìdere su gu-stu chi retzit leghende·ddos. Si nono nàrgiat: Ddo’at majore cunten-tu de bìdere comente chi narreremus, inoghe como si mustrat in dae in antis nostru unu lagu mannu de pighe buddende a bubbulicas, e chi ddoe nadant e rugant serpentes, colovros e tzilighertas meda, e àteras genias de animales ferotzes e ispantosos, e chi dae mesu de su lagu nd’essit una boghe trista trista narende: “Tue cavalieri, chie si siat chi sias, chi su lagu timerosu ses abbaidende, si cheres lograre su bene chi a suta de custas abbas nieddas est cuadu, mustra su valore de su petus tuo forte e atzufa in mesu de su licore suo nieddu e allu-tu; ca si de gasi no ddu faghes, no as a èssere dignu de bìdere sas artas meravìllias chi in se inserrant e cuntenent sos sete casteddos de sas sete fadas chi a suta de custu nieddore sunt istèrridas?” E chi aizu su cavalieri at intèndidu sa boghe timerosa, sena intrare prus in contos cun issu, sena si pòdere a cunsiderare su perìgulu chi si ponet, e finas sena s’ispogiare dae su fastizu de sas armas fortes, racumandende·si a

Page 515: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

515

Miguel de Cervantes

Deus e a sa segnora sua, atzufat in mesu de su lagu buddende e can-do non s’acatat ne ischit in ue depet parare, s’agatat intro unos cam-pos froridos chi sos Elisos non tenent ite bìdere in peruna cosa? In ie ddi paret chi su chelu est prus trasparente, e chi su sole lughet cun crarore prus nou; si ddis oferit a sos ogros unu litu paghiosu cumpo-stu de tantas birdes e frungiosas matas, chi allegrat a sa bista su bir-dore, e ispidientat sas origras su dultze e no imparadu cantu de sos piticos infinidos e pintados pugioneddos chi pro sas intricadas naes sunt rughende. Inoghe iscoberit un’arrojedda chi sas abbas friscas chi lìcuidos cristallos parent, current a subra de arena fine e pedri-gheddas biancas, chi oro sedatzadu e puras perlas parent; in cudde-nis bidet una artifitziosa fonte de giaspru variadu e de lìsiu màrmuru cumposta; inoghe bidet a una a grotescu ordinada, in ue sos meda conchìgios de sas cotzas cun sas intortigadas domos biancas e grogas de su caragolu, postas cun òrdine disordinadu, mescrados intre issas pìculos de cristallu lughende e de contrafatos ismeraldos, faghent unu traballu variadu de manera chi s’arte imitende sa natura paret chi in ie dda binchet. In cuddenis de repente si dd’iscoberit unu ca-steddu forte o vistosa chitade chi sas muràllias sunt de oro massitzu, sos merlos de diamante, sas ghennas de giatzintos; in fines issu de tantu ammirèvole compostura chi cun èssere sa matèria chi est for-madu non prus pagu chi de diamantes, de carboncos, de rubinos, de perlas, de oro e de ismeraldos, est de prus istima sa fatura sua. E ddo’at prus de bìdere, a pustis de àere bidu custu, chi bìdere essende dae sa ghenna de su casteddu unu bonu nùmeru de donzellas chi sos bestires galanos e vistosos, si non mi ponnere como a ddos nàrrere comente sas istòrias nos ddos contant, diat èssere a finire mai; e le-are poscas sa chi pariat printzipale de totu pro sa manu a s’atrividu cavalieri chi est atzufadu a su lagu buddende, e ddu leare, sena ddi faeddare paràula, a intro de sa rica chitade o casteddu, e ddi fàghere ispogiare comente sa mama dd’at fatu, e dd’infùndere cun abbas temperada, e poscas dd’ùnghere totu cun unguentos nuscosos, e ddu bestire una camisa de seda fine fine, totu nuscosa e profumada, e acudire ateruna donzella e ddi ghetare una manta a subra de palas chi a su mancu mancu narant chi solet bàlere una tzitade e finas de

Page 516: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

516

Don Chisciote de sa Màntzia

prus? It’est bìdere duncas cando nos contant chi a pustis de totu cu-stu ti leant a ateruna sala in ue agatas sa mesa aparitzada, cun tantu cuncordu chi abarrat suspesu e ammiradu? Ite su ddi bìdere ghetare abba a manos, totu de ambra e de frores nuscosos distillada? Ite su ddu fàghere sètzere in una cadrea de avòriu? Ite ddu bìdere serbire totu sas donzellas calliende a sa muda meravigiosa? Ite su ddi leare tanta diferèntzia de màndigos tantu bene ghisados, chi no ischit s’a-petitu a cale depat illonghiare sa manu? Cale at a èssere intèndere sa mùsica chi mentras màndigat sonat? E a pustis de su màndigu finidu e de sas mesas isparitzadas, abarrare su cavalieri a palas in sa cadrea e forsis pulende·si sas dentes, comente si solet, intrare a disora in sa ghenna de sa sala àtera prus meda bella donzella de peruna de sas primas e si sètzere a costàgiu de su cavalieri, e cumintzare a ddi dare contu de ite casteddu est cuddu, e de comente issa est incantada in issu, cun àteras cosas chi suspendent su cavalieri e ammirant sos leghidores chi sunt leghende s’istòria? Non mi chèrgio illonghiare prus in custu ca de cuddu si podet desùmere chi cale si siat parte chi si legat de cale si siat istòria de cavalieri errante depet causare gustu e meravìllia a chie si siat chi dda legat. E sa segnoria bostra mi creat, e comente ateruna borta bos apo naradu, lega custos libros, e bidat comente ddi disterrant sa malinconia chi tenneret, e ddi megiorant sa cunditzione si pro casu dda tenet mala. De me isco nàrrere chi a pustis chi so cavalieri errante so balente, cumpridu, liberale, benecri-adu, generosu, cortesu, atrividu, brandu, passentziosu, sufridore de traballos, de presones, de incantos; e mancari est de gasi pagu chi mi bido inserradu in una gàbbia che a unu macu, penso, pro su valore de su bratzu meu, favorende·mi su chelu e no essende·mi contrària sa fortuna, in pagas die mi bìdere re de carchi regnu, in ue potzat mustrare su gradimentu e liberalidade chi su petus meu inserrat. Chi in fide mea segnore su pòveru est inabilitadu de pòdere mustrare sa virtude de liberalidade cun nemos, mancari in summu gradu ddu possedat; e su gradimentu chi petzi cunsistet in su disìgiu est cosa morta, comente est morta sa fide sena òperas. Pro custu dia chèrrere chi sa fortuna mi oferreret luego carchi ocasione in ue mi fagheret imperadore, pro mustrare su petus meu faghende bene a sos amigos

Page 517: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

517

Miguel de Cervantes

meos, mescamente a custu pòveru Sancho Panza, s’iscudieri meu, chi est su mègius òmine de su mundu, e dia chèrrere dare una con-tea chi dd’apo promìtidu dies meda a como; ma timo chi non depet tènnere abilidade pro guvernare s’istadu suo.

Belle custas ùrtimas paràulas aiat intèndidu Sancho a su mere, e dd’aiat naradu: – Traballe sa segnoria bostra segnor don Chisciote a mi dare cussa contea de gasi promìtida dae sa segnoria bostra, comente dae me isetadu; ca deo ddi promito chi non mi manchet a mie abilidade pro ddos guvernare; e cando mi mancare deo apo intèndidu narende ca ddo’at òmines in su mundu chi leant in afitu sos istados de sos meres issoro, e ddis dant unu tantu ogna annu, e issos nde tenent coidadu de su guvernu, e su segnore est isterrigadu, godende de sa rèndita chi ddi dant, sena de si curare de àtera cosa; e de gasi apo a fàghere deo, e no apo a reparare in tantu prus cantu, si non chi poscas mi astenga dae totu, e apo a godire sa rèndita mea che a unu duca, e in ie dd’apant.

– Cussu, frade Sancho – aiat naradu su canònigu –, s’intendet in cantu a su godire de sa rèndita; ma a s’amministrare sa giustìt-zia, depet atèndere su mere de s’istadu, e inoghe intrat s’abilidade e bonu giudìtziu, e mescamente sa bona intentzione de intzertare; ca si custa mancat in sos printzìpios, semper ant a andare errados sos mèdios e sos fines; e de gasi solet Deus agiuare a su bonu disìgiu de su simpre comente isfavorire a su malu dae su discretu.

– No isco custas filosofias, – aiat rispostu Sancho Panza – ma petzi isco chi tantu prestu tennere deo sa contea comente ddu dia règere; chi tanta ànima tèngio deo comente àteru, e tantu corpus comente su chi prus, e tantu re dia èssere deo de s’istadu meu co-mente ognunu de su suo; e sende·ddu dia fàghere su chi cherrere; e faghende su chi cherrere dia fàghere su gustu meu; e faghende su gustu meu, dia èssere cuntentu; e sende unu cuntentu, non tenet àteru de disigiare; e non tenende àteru de disigiare est finida e s’ista-du bèngiat e a Deus e bidamus·nos, comente at naradu unu tzurpu a s’àteru.

– Non sunt malas filosofias custas, comente tue naras, Sancho; ma cun totu custu, ddo’at meda de nàrrere subra de custa matèria

Page 518: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

518

Don Chisciote de sa Màntzia

de conteas.E aiat torradu don Chisciote: – Deo no isco ite ddo’apat prus

ite nàrrere; petzi m’at ghiadu pro s’esempru chi mi dat su mannu Amadigi de Gàula, chi at fatu a s’iscudieri conte de s’Ìsula Firma; e de gasi, potzo deo sena iscrùpulos de cussèntzia fàghere conte a Sancho Panza, chi est unu de sos mègius iscudieris chi cavalieri er-rante at tentu.

Ammiradu fiat abarradu su canònigu de sos machines cuncor-dados chi don Chisciote aiat naradu, de su modu chi aiat pintadu s’aventura de su Cavalieri de su Lagu, de s’impressione chi in issu aiant fatu sas pensadas fàulas de sos libros chi aiat lèghidu e in fines, dd’ammiraiat sa tontesa de Sancho, chi cun tanta cunvintzione di-sigiaiat lograre sa contea chi su mere dd’aiat promìtidu.

Giai in custu torraiant sos tzeracos de su canònigu, chi a sa lo-canda fiant andados pro sa mula de iscorta, e faghende mesa de unu tapete e de sa birde erba de su pradu, a s’umbra de unas matas si fiant sètzidos, e aiant mandigadu in ie, pro ca su bacàrgiu non perderet sa comodidade de cuddu giassu, comente amus naradu. E mandighen-de a disora aiant intèndidu unu sonu forte e unu sonu de sonàgia chi dae sa cresura e dae molas fitas sonaiant, e a su matessi momentu aiant bidu essende dae cudda cresura una bella cabra, totu a magras biancas, nieddas e brunas. In fatu giughiat unu crabàrgiu leende·dda a boghes e narende·ddi paràulas a s’usu suo, pro si formare, e a sa gama torraret. Sa cabra fuende timerosa e ispramada fiat acostada a sa gente, comente a si favorire de issa e in ie si fiat firmada. Fiat lòmpidu su crabàrgiu e aferrende·dda a sos corros comente chi esseret capatze de allega e intendimentu dd’aiat naradu: -Ah, serrera, serre-ra, Magrada, Magrada, e comente andades bois custas dies a tzopu! Ite lupos bos ispramant fìgia? Non m’ais a nàrrere ca est custu bella? Ma ite podet èssere si non chi ses fèmina, e non podides abarrare sussegada; ite male apat sa cunditzione bostra, e sa de totu cuddas chi imitades! Torrade, torrade amiga; ca si non de gasi cuntenta a su mancu ais a istare prus segura in sa mandra bostru o cun sas cumpàngias bostras; ca si bois chi ddas depides bardiare e incamina-re andades de gasi sena ghia e de gasi iscaminada in ite ant a pòdere

Page 519: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

519

Miguel de Cervantes

parare issas?Cuntentu aiant dadu sas paràulas de su crabàrgiu a sos chi ddas

aiant intèndidas, mescamente su canònigu chi aiat naradu: – Pro vida bostra, frade, chi bos sussegheis unu pagu e non bos istorbeis a torrare de gasi in presse cussa cabra a sa gama; chi giai chi est fèmina, comente bois narades, depet sighire s’istintu suo naturale, mancari bois bos propongiais de dd’istorbare. Leade custu bucone e bufade una borta, chi ais a temperare su verenu, e in s’ìnteri, at a pausare sa craba.

E a su nàrrere custu e a ddi dare cun sa punta de sa resòrgia sos lumbos de unu cunìlliu insacadu fiat unu. Dd’aiat leadu e gradidu su crabàrgiu; aiat bufadu e si fiat sussegadu, e poscas aiat naradu: – Non dia chèrrere chi pro àere deo faeddadu cun custa bestiedda de gasi in cherbeddu mi diais leare pro òmine simpre; ca in beridade chi non caressent de mistèriu sas paràulas chi dd’apo naradu. Rùsti-cu so; ma non tantu chi no intendat comente si depet tratare cun sos òmines e cun sas bèstias.

– Cussu creo deo bene meda, – aiat naradu su preìderu – chi giai deo isco de esperièntzia chi sos montes criant istudiados e sas pinnetas inserrant filòsofos.

– A su mancu segnore – aiat torradu su crabàrgiu –, acollint òmines iscarmentados; e pro chi creais custa beridade e dda tocheis cun manu mancari pàrgiat chi sena èssere interrogadu mi cumbido, si non bos infadades de cuddu e cherides segnores un’iscutighedda de mi dare origra atenta, bos apo a contare una beridade chi acrèdi-tet su chi cussu segnore – signalende su preìderu – at naradu, e sa mea.

A custu aiat rispostu don Chisciote: – Pro bìdere chi tenet cu-stu casu unu no isco ite de umbra de aventura de cavalleria, deo, de parte mea, bos apo a intèndere frade, de gana bona meda e de gasi dd’ant a fàghere totu custos segnores pro su meda chi tenent de discretos e de èssere amigos de novidades curiosas chi suspendant, allegrent e intratèngiant sos sentidos, comente, sena duda, penso chi ddu depet fàghere su contu bostru. Cumintzade duncas amigu; chi totus amus a ascurtare.

Page 520: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

520

Don Chisciote de sa Màntzia

– Deo passo, – aiat naradu Sancho – ca deo a cudda arroja mi nch’ando cun custa impanada in ue mi penso de afiancare pro tres dies; ca apo intèndidu narende a su mere meu don Chisciote chi s’i-scudieri de su cavalieri errante depet mandigare cando si dd’oferint, finas a non pòdere prus, a càusa chi si ddi solet ofèrrere intrare pro casu in unu litu de gasi intricadu, chi no intzertat a essire dae in ie in ses dies; e si s’òmine no est afiancu, o bene provistas sas bèrtulas, in ie s’at a pòdere firmare, comente bortas meda abarrat, fatu carre sica.

– Tue tenes resone Sancho, – aiat naradu don Chisciote – bae a ue cheres, e màndiga su chi podes; chi deo so soddisfatu, e petzi mi mancat dare a s’ànima sa refetzione, comente si dd’apo a dare ascurtende su contu de custu bonòmine.

– De gasi dd’amus a dare totus a sas nostras – aiat naradu su canònigu.

E poscas aiat pedidu a su crabàrgiu de cumintzare su chi aiat promìtidu. Su crabàrgiu aiat dadu duas parmadas subra de su lum-bu a sa craba chi a sos corros teniat narende·ddi: – Isterre·ti acanta mea, Magrada; chi tempus nos abarrat pro torrare a su logu nostru.

Pariat chi aiat intèndidu sa craba ca setzende·si su mere si fiat isterrigada acanta sua cun sussegu meda, e abbaidende·ddi a fatze daiat a intèndere chi fiat atenta a su chi su crabàrgiu naraiat; chi aiat cumintzadu s’istòria de custa manera:

Page 521: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

521

cAPÌtulu li

Chi tratat de su chi aiat contadu su crabàrgiu a totu sos chi giughiant a don Chisciote

– A tres legas dae custa badde ddo’at una bidda chi, mancari pitica, est de sas prus ricas chi ddo’at in totu custu tzircundàriu; e in ie ddo’aiat unu massaju onoradu meda, e tantu, chi mancari est li-gadu a s’èssere ricu e onoradu, prus ddu fiat issu pro sa virtude chi teniat chi pro sa richesa chi lograiat. Ma su chi ddu faghiat prus ditzosu comente naraiat issu, fiat a tènnere una fìgia de tantu estre-mada bellesa, rara discretzione, garbu e virtude, chi su chi dda con-noschiat e dd’abbaidaiat s’ammiraiat de bìdere sas estremadas partes chi su chelu e sa natura dd’aiat arrichida. Sende pipia fiat bella meda e semper fiat creschende in bellesa e a s’edade de sèighi annos fiat bellìssima. Sa fama de sa bellesa sua si fiat cumintzada a ispàrghere in totu sas biddas a inghìriu; ite naro deo in sas de inghìriu ebbia si fiat isparta a sas tzitades a tesu, e finas fiat intrada in sas salas de sos res, e in sas origras de ogna genia de gente, chi comente a cosa rara, o comente a immàgine de miràculos, dae ogna parte beniant a dda bìdere? Dda bardiaiat su babbu, e si bardiaiat issa; chi non ddo’at luchetes, bàrdias ne afriscos chi mègius bàrdient a una donzella chi sas de su garbu suo. Sa richesa de su babbu e sa bellesa de sa fìgia ant mòvidu a meda, siat de sa bidda siat furisteris, a chi pro mugere dda pedirent; ma issu, comente a chie tocaiat de dispònnere de tantu rica gioja, fiat confusu, sena ischire detzìdere a chi dda diat intrega-re de sos infinitos chi dd’importunaiant. E intre sos meda chi tantu bonu disìgiu teniant fia deo unu, chi dd’aiant dadu isperàntzias mannas e meda de bonu èsitu connòschere chi su babbu conno-schiat chie fia deo, s’èssere de sa matessi bidda, lìmpiu de sàmbene, in edade frorende, in sa sienda ricu meda e in s’ingèniu non prus pagu agabbadu. Cun totu custas matessi partes dd’aiat pedidu puru

Page 522: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

522

Don Chisciote de sa Màntzia

aterunu de sa matessi bidda, chi fiat càusa de suspèndere e pònnere in pesa sa volontade de su babbu, chi ddi pariat chi cun cale si siat de nois fiat sa fìgia bene impreada; e pro essire dae custa confusione, aiat detzìdidu de si ddu nàrrere a Leandra, chi de gasi ddi narant a sa rica chi in misèria mi tenet postu, avertende chi, bidu ca sos duos fìamus uguales, fiat bene lassare a sa volontade de sa fìgia istimada su seberare a gustu suo; cosa digna de imitare dae totu sos babbos chi a sos fìgios cherent pònnere in istadu: non naro deo chi ddos lassent seberare in cosas arruinosas e malas, ma chi si ddas propòn-giant bonas, e de sas bonas, chi sèberent a gustu issoro. No isco deo su chi at tentu Leandra; petzi isco ca su babbu nos at intratènnidu a ambos cun sa pagu edade de sa fìgia e cun paràulas generales, chi ne dd’obligaiant nen nos disobligaiant nemmancu. Ddi narant a su cumpetidore meu Anselmo, e deo Eugenio, ca andades cun nova de sos nùmenes de sas persones chi in custa tragèdia si cuntenent, chi sa fine galu est de detzìdere; ma bene si lassat cumprèndere chi de-pet èssere disastrada. Issara est bènnidu a sa bidda nostra unu Vi-cente de la Rosa, fìgiu de unu pòveru massaju de su matessi logu; chi Vicente beniat dae sas Itàlias e dae àteras partes diferentes, de èssere sordadu. Dd’aiat leadu dae logu nostru sende pitzocu de dòi-ghi annos, unu capitanu chi cun sa cumpangia sua in ie fiat capita-du, e fiat torradu su pitzocu dae in ie a àteros dòighi, bestidu a sa soldatesca, pintadu cun milli colores, prenu de milli perlas de cri-stallu e cadenas sutiles de atzàrgiu. Oe si poniat una gala e cras s’àtera; ma totu sutiles, pintadas, de pagu pesu e prus pagu manne-sa. Sos massajos, chi de se sunt malitziosos, e dende·ddi sa mandro-nia logu est sa malìtzia etotu, dd’aiat annotadu, e aiat contadu pun-tu a puntu sas galas suas e prendas, e aiat agatadu ca sos bestires fiant tres, de diferentes colores, cun sas ligas e mìgias suas; ma issu faghiat tantos ghisados, e inventziones de issas, chi si no si ddu con-taiant, ddoe fiat chie giuraret chi aiat fatu mustra de prus de deghe pajas de bestires e de prus de bintu piumàgios. E non pàrgiat imper-tinèntzia e demasia custu chi de sos bestires so contende, ca issos faghent una bona parte in custa istòria. Si setziat in unu montigred-du chi a suta de unu fustiarbu mannu est in sa pratza nostra e in ie

Page 523: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

523

Miguel de Cervantes

nos giughiat a totus a buca aberta, iscurtende sas impresas chi nos contaiat. Non ddo’aiat terra in totu s’orbe chi no aeret bidu, nen batàllia in ue non si esseret agatadu; aiat mortu prus moros de sos chi tenent Maroco e Tunisia, e intradu in prus singulares disafios, comente issu naraiat, ca Gante e Luna, Diego García de Paredes e àteros milli chi mentuaiat; e de totus fiat essidu cun vitòria, sena chi dd’esserent derramadu unu gùtiu solu de sàmbene. De àtera parte mustraiat signales de fertas chi mancari non si bidiant nos faghiat cumprèndere chi fiant corpos de archibusu dadu in diferente rin-contros e fatziones. In fines, cun una non bida arrogàntzia, naraiat de bois a sos uguales e sos chi ddu connoschiant, e naraiat ca su babbu fiat su bratzu, s’erèntzia, sas òperas, e chi a suta de èssere sordadu, a su matessi re non depiat nudda. Si dd’agiunghiant a cu-stas arrogàntzias èssere unu pagu musitzista e sonare sa chiterra a isfioradura, de manera chi naraiat calicunu chi dda faghiat faeddare; ma non si firmaiant inoghe sas gràtzias suas; chi puru dda teniat de poete, e de gasi, de ogna ninneria chi capitaiat in sa bidda, cumpo-niat unu poema de lega e mesu de iscritura. Custu sordadu duncas chi inoghe apo pintadu, custu Vicente de la Rosa, custu bravu, cu-stu galanu, custu musitzista, custu poete fiat bidu e abbaidadu bor-tas meda dae Leandra, dae una fenestra de domo sua chi teniat sa bista a sa pratza. Dd’aiat innamorada sa madreperla de sos bestires vistosos; dd’aiant incantada sos poemas suos, chi de ognunu chi cumponiat daiat binti còpias iscritas, fiant lòmpidas a sas origras suas sas impresas chi issu de issu etotu aiat riferidu, e in fines chi de gasi su diàulu ddu depiat tènnere ordinadu, issa fiat bènnida a inna-morare de issu, in antis chi in issa nascheret presuntzione de dda sollitzitare. E comente in sos casos de amore non ddo’at nemos chi cun prus fatzilidade si cumprat chi cuddu chi tenet de parte sua su disìgiu de sa dama, cun fatzilidade aiant cuncordadu Leandra e Vi-cente, e in antis chi calicunu de sos pretendentes meda suos s’abbi-giarent de su disìgiu suo, giai issa ddu teniat cumpridu, aende lassa-du sa domo de su babbu amadu e istimadu, chi mama non nde tenet, e ausentende·si de sa bidda cun su sordadu, chi fiat essidu cun prus triunfu dae custa impresa chi dae totu sas meda chi issu s’apli-

Page 524: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

524

Don Chisciote de sa Màntzia

caiat. Aiat ammiradu su fatu a totu sa bidda, e finas a totu sos chi de issu nova aiant tentu; deo so abarradu suspesu, Anselmo atònitu, su babbu tristu, sos parentes afrontados, sollìtzita sa giustìtzia, sas guàrdias prontos; aiant leadu sos caminos, aiant forrogradu in sos padentes e cantu nch’aiat, e a pustis de tres dies aiant agatadu a sa froddiera Leandra in una gruta de unu monte, nuda in camisa, sena dinari meda e gioja pretziosas meda chi dae domo sua aiat bogadu. Dd’aiant torrada a sa presèntzia de su babbu lastimadu; dd’aiant pregontadu de sa disgràtzia sua; aiat cunfessadu sena isetu ca Vicen-te de la rosa dd’aiat ingannada, e a suta de sa paràula sua de èssere isposu dd’aiat cumbinta a lassare sa domo de su babbu; ca issu dda diat leare a sa prus rica e vitziosa chi ddoe fiat in totu s’universu mundu, chi fiat Napoli; e chi issa, male avèrtida e peus ingannada, dd’aiat crèidu; e furende a su babbu, si dd’est intregada sa matessi note chi est mancada; e chi issu dd’at leada a un’aspru monte, e dd’aiat inserrada in cudda gruta in ue dd’aiant agatada. Aiat conta-du puru comente su sordadu sena ddi leare s’onore, dd’aiat furadu cantu teniat, e dd’aiat lassada in cudda gruta, e si nche fiat andadu: fatu chi torra aiat postu in ammiratzione a totus. Difìtzile nos est fatu crèere sa cuntinèntzia de su pitzocu; ma issa dd’at afirmadu cun tantas veras, chi fiant parte pro chi su babbu isconsoladu si consola-ret, non faghende contu de sas richesas chi ddi leaiant, ca dd’aiant leadu a sa fìgia cun sa gioja chi, si una borta si perdet, non lassat isperàntzia chi mai si torret a balangiare. Sa matessi die chi fiat apar-ta Leandra dd’aiat fata isparire su babbu dae ogros nostros, e l’aiat leada a inserrare in unu monastèriu de una bidda chi est inoghe acanta, isetende chi su tempus consumet parte de sa mala opinione chi sa fìgia s’est posta. Sos pagos annos de Leandra sunt serbidos de disculpa de sa culpa sua, a su mancu cun cuddos chi non teniant perunu interessu chi issa esseret mala o bona; ma sos chi conno-schiant sa discretzione sua e intendimentu meda no aiant atribuidu a s’ignoràntzia su pecadu suo, ma a sa disinvoltura e a sa inclinatzio-ne naturale de sas fèminas chi pro su prus solet èssere disatinada e male cumposta. Inserrada Leandra, fiant abarrados sos ogros de An-selmo tzurpos, a su mancu sena tènnere cosa de abbaidare chi cun-

Page 525: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

525

Miguel de Cervantes

tentu ddi daret; sos meos in tènebras, sena lughe chi a peruna cosa de gustu dd’incaminaret; cun s’ausèntzia de Leandra creschiat sa tristura nostra, abacaiat sa passèntzia nostra, maleighìamus sas galas de su sordadu e abominaìamus de su pagu garbu de su babbu de Leandra. In fines, Anselmo e deo amus cuncordadu de lassare sa bidda e bènnere a custa badde in ue issu, paschende una cantidade manna de berbeghes suas, e deo una gama manna de crabas, mea puru, amus coladu sa vida intre sas matas, dende badu a sas passio-nes nostras o cantende paris alabàntzias e vitupèrios de sa bella Le-andra, o suspirende solos e a sa sola comunichende cun su chelu sas cherellas nostras. A imitatzione nostra àteros meda de sos preten-dentes de Leandra sunt bènnidos a custos aspros montes usende su matessi esertzìtziu nostru; e sunt tantos chi paret ca custu logu s’est furriadu a sa pastorale Arcàdia, dae cantu est prenu de pastores e de mandras, e non ddo’at logu in ue non s’intendat su nùmene de sa bella Leandra. A chie dda maleighet e ddi narat froddiera, vària e disonesta, a chie dda cundennat pro fàtzile e ligera; a chie dd’assol-vet e perdonat, a chie dda giustìtzia e vitùperat; a chie tzèlebrat sa bellesa sua, a chie rinnegat sa cunditzione sua e in fines, totus dda disonorant e totus dda adorant e de totus s’estendet a tantu su ma-chine chi ddo’at chi si lamente de disdegnu sena dd’àere mai faed-dada, e finas cheret chi si lamentet e sentat sa maladia rabbiosa de sa gelosia, chi issa mai at dadu a nemos; ca comente apo naradu in antis s’est ischidu su pecadu chi non su disìgiu. Non ddo’at bòidu de roca, ne oru de arroja, ne umbra de mata chi non siat ocupada dae carchi pastore chi sas isventuras suas a s’àera contet; s’eco repitet su nùmene de Leandra in ue si siat chi si potzat formare: Leandra risonant sos montes, Leandra murmutant sas arrojas, e Leandra nos tenet a totus suspesos e incantados, isperende sena isperàntzia e ti-mende sena ischire ite timimus. Intre custos ammachiados su chi mustrat chi prus pagu e prus sentidu tenet est su cumpetidore meu Anselmo chi tenende tantas àteras cosas de si lamentare, petzi si la-mentat de ausèntzia; e a su sonu de una ribeca, chi ammirèvole so-nat, cun versos in ue mustrat su bonu intendimentu suo, cantende si lamentat. Deo sigo àteru caminu prus leve, e a pàrrere meu su

Page 526: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

526

Don Chisciote de sa Màntzia

prus intzertadu, chi est nàrrere male de sa ligeresa de sas fèminas, de s’incostàntzia issoro, de su dòpiu tratu, de sas promitas suas mortas, de sa fide segada, e in fines, de sa pagu allega chi tenent in ischire collocare sos pensamentos issoro e intentziones chi tenent. E custa est istada s’ocasione, segnores, de sas paràulas e arresonos chi apo naradu a custa craba cando so lòmpidu a inoghe; chi pro èssere fèmina dda tèngio in pagu, mancari siat sa mègius de totu su roba mea. Custa est s’istòria chi apo promìtidu a bos contare; si so istadu in dda contare prolissu, no apo a èssere in bos serbire curtzu: inoghe acanta tèngio sa mandra mea, e in issa tèngio late friscu e casu sabo-ridu meda, cun àteras frutas varias e ghisadas, non prus pagu a sa bista chi a su gustu gradèvoles.

Page 527: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

527

cAPÌtulu lii

De sa briga chi don Chisciote aiat tentu cun su crabàrgiu, cun s’aventura rara de sos disciplinantes, chi aiat dadu ditzosa fine a costu de su suore suo

Generale gustu aiat causadu su contu de su crabàrgiu a totu sos chi dd’aiant ascurtadu; mescamente dd’aiat retzidu su canònigu, chi cun istrana curiosidade aiat annotadu sa manera chi dd’aiat con-tadu, tantu a tesu de pàrrere rùsticu crabàrgiu cantu acanta de si mustrare discretu cortesanu; e de gasi aiat naradu chi aiat naradu bene meda su preìderu a nàrrere chi sos montes criaiant istudiados. Totus si fiant ofertos a Eugenio; ma su chi prus si fiat mustradu liberale in custu fiat istadu don Chisciote, chi dd’aiat naradu: – De seguru frade crabàrgiu chi si deo m’agatare possibilitadu a pòdere cumintzare carchi aventura, chi luego luego mi ponnere in caminu ca bois dda diais agatare bona; chi deo bogare dae su monastèriu, in ue, sena duda peruna, depet èssere contra a sa volontade sua, a Leandra, mancari sa badessa e cantos cherrerent dd’istorbare, e bos dda ponnere in manos bostras, pro chi fagheres de issa a totu bostra volontade e modu, bardiende però sas leges de sa cavalleria, chi na-rant ca a peruna donzella si ddi siat fatu disacatu perunu; mancari deo ispero in Deus Nostru Segnore chi non depet pòdere tantu sa fortza de un’incantadore malitziosu, chi non potzat prus sa de ate-runu incantadore mègius intentzionadu, e pro issara bos promito su favore meu e agiudu, comente mi òbligat sa professione mea, chi no est àtera si no est favorire a sos disvalidos e bisongiosos.

Dd’aiat abbaidadu si crabàrgiu e comente aiat bidu a don Chi-sciote totu male cumbinadu, si fiat ammiradu e aiat pedidu a su barbieri, chi giughiat acanta: – Segnore, chi est custu òmine, chi tale figura tenet e de tale manera faeddat?

– Chie depet èssere – aiat rispostu su barbieri – si non su fama-

Page 528: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

528

Don Chisciote de sa Màntzia

du don Chisciote de sa Màntzia, isfaghidore de agràvios, adderetza-dore de tortos, s’amparu de sas donzellas, ispantu de sos gigantes e su binchidore de sas batàllias?

– Custu mi paret – aiat rispostu su crabàrgiu – a su chi si le-ghet in sos libros de cavalieris errantes, chi faghiant totu custu chi de custu òmine de segnoria bostra narat; mancari segundu me o sa segnoria bostra si brullat, o custu gentilòmine depet tènnere bòidos sos aposentos de sa conca.

– Seis unu grandìssimu villiacu – aiat naradu issara don Chi-sciote –, e bois seis su bòidu e menguadu; ca deo so prus prenu chi mai dd’est istadu sa meda fìgia de bagassa chi bos at fatu.

E narende e faeddende, aiat arrebatadu cun unu pane chi giu-ghiat acanta e dd’aiat iscutu a isfatzadura a su crabàrgiu cun tanta fùria chi dd’aiat incarcadu su nasu; ma su crabàrgiu, chi no ischiat de brullas, bidende cun cantas veras ddu maltrataiant, sena tènnere rispetu a su tapete, ne a sas tiàgias, ne a totu cuddos chi mandighen-de fiant fiat sartiadu a subra de don Chisciote e aferrende·ddu a tzugru cun ambas manos dd’aiat de seguru afogadu si Sancho Panza non fiat lòmpidu in cuddu puntu e dd’aiat aferradu a palas e dd’aiat iscutu a subra de sa mesa, seghende pratos, seghende tzìcheras e derramende e isparghende cantu ddoe fiat. Don Chisciote, chi si fiat bidu lìberu, aiat acudidu a pigare a subra de su crabàrgiu; chi prena de sàmbene sa fatze totu pistadu dae Sancho fiat chirchende a mautzis carchi gurteddu dae sa mesa pro fàghere carchi sanguino-lenta vengantza, ma si dd’istorbaiant su canònigu e su preìderu; ma su barbieri aiat fatu de sorte chi su crabàrgiu aiat leadu a suta sua a don Chisciote, chi a subra sua aiat pròidu tantu nùmeru de mossos chi de sa fatze de su pòveru cavalieri proiat tantu sàmbene comente dae sa sua.

Iscopiaiant de risa su canònigu e su preìderu, sartiaiant sas guàrdias de gosu, aitzaiant unos e àteros, comente faghent a sos ca-nes cando sunt in briga tra issos; Sancho ebbia si disisperaiat, ca non si podiat iscapare dae unu tzeracu de su canònigu, chi dd’istorbaiat chi a su mere no agiuaret.

In fines, istende totus in gosu de festa, francu sos duos iscu-

Page 529: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

529

Miguel de Cervantes

didores chi si farrancaiant aiant intèndidu su sonu de una trumba de gasi tristu chi ddis aiat fatu furriare sas fatzes a chirru in ue ddi pariat chi sonaiat; ma su chi prus si fiat avolotadu de dd’intèndere fiat don Chisciote chi mancari fiat a suta de su crabàrgiu, afiancu contra a sa volontade sua e prus chi in mèdia pistadu, dd’aiat nara-du: – Frade dimòniu, ca no est possìbile chi lasses de ddu èssere, ca as tentu valore e fortzas pro assugetare sas meas, ti pedo de fàghere trègua, non prus de un’ora; ca su sonu dolorosu de cudda trumba chi a sas origras nostras lompet mi paret chi a carchi aventura noa mi mutit.

Su crabàrgiu, chi giai fiat istracu de pistare e èssere pistadu, dd’aiat lassadu luego, e don Chisciote fiat apuntadu furriende puru sa fatze a ue su sonu s’intendiat, e aiat bidu a disora chi dae una costa calaiant òmines meda bestidos de biancu, a moda de discipli-nantes.

Fiat su casu ca cuddu annu aiant sas nues negadu s’arrosada a sa terra e peri totu sas biddas de cussa provìntzia si faghiant prufesso-nes, preghieras e disciplinas pedende a Deus de abèrrere sas manos de sa misericòrdia sua e ddi proeret: e pro custu efetu sa gente de una bidda in ie acanta beniat in professone a una devota capella chi una costa de cudda badde fiat.

Don Chisciote chi aiat bidu sos bestires istranos de sos disci-plinantes sena ddi passare in sa memòria sas bortas meda chi ddos depiat àere bidu si fiat immaginadu chi fiat cosa de aventura, e chi a issu solu tocaiat, comente cavalieri errante de dd’atacare; e dd’aiat cunfirmadu prus custa immaginatzione pensare chi un’immàgine chi giughiant de gasi ammuntada de lutu esseret carchi printzipale segnora chi leaiant a fortza cuddos fellones e malignos malandrinos; e comente custu ddi fiat bènnidu a conca cun gran ligeresa aiat atacadu a Runtzinante chi fiat paschende, leende·ddi de su ‘arcu de sa sedda su frenu e s’iscudu, e in unu puntu dd’aiat infrenadu; e pedende a Sancho s’ispada fiat pigadu a subra de Runtzinante e aiat imbratzadu s’iscudu e aiat naradu a forte a totu sos chi ddoe fiant:

– Como valorosa cumpangia ais a bìdere cantu importat chi ddoe siant in su mundu cavalieris chi professant s’òrdine de sa ca-

Page 530: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

530

Don Chisciote de sa Màntzia

valleria errante; como naro chi ais a bìdere in sa libertade de cudda bona segnora chi in ie est cautiva si s’ant de istimare sos cavalieris errantes.

E narende custu aiat apretadu sas cossas a Runtzinante ca ispro-nes non nde teniat, e a totu galopu ca curta tirada non si leghet in totu custa istòria bera chi mai dda daret Runtzinante, fiat andadu a s’atopare cun sos disciplinantes mancari ddoe fiant su preìderu e su canònigu a ddu firmare; ma no ddi fiat possìbile, nen prus pagu dd’aiant firmadu sas boghes chi Sancho ddi ghetaiat, narende: – A ue seis andende don Chisciote? Ite dimònios giughides in petus, chi bos apretant a andare contra a sa fide nostra catòlica? Avertat, male apa deo, chi cudda est professone de disciplinantes, e chi cudda se-gnora chi leant subra de sa peana est s’immàgine beneitìssima de sa Vìrgine sena mantzighedda; mirade segnore su chi faghides; ca pro custa borta si podet nàrrere chi no est su chi ischit.

Aiat fadigadu de badas Sancho; ca su mere andaiat de gasi po-stu a lòmpere a sos illentzolados e a liberare sa segnora in lutu, chi no aiat intèndidu paràula; e mancari dd’intenderet non torraret si su re si ddu ordinaret. Fiat lòmpidu duncas a sa professone e aiat fir-madu a Runtzinante chi giai giughiat disìgiu de si pasare unu pagu e cun boghe turbada e borroschiosa aiat naradu: – Bois chi forsis pro no èssere bonos, bos ammuntades sas fatzes, atendide e ascurtade su chi bos chèrgio nàrrere.

Sos primos chi si fiant firmados fiant sos chi s’immàgine giu-ghiant; e unu de sos bator chièricos chi cantaiant sas litanias, bi-dende s’istranu acatu de don Chisciote, sa langesa de Runtzinante e àteras tzircustàntzias de risa chi aiat annotadu e iscobertu in don Chisciote dd’aiat rispostu narende: – Segnor frade, si nos cheret nàrrere carchi cosa, ddu nàrgiat luego, ca si ddis sunt a custos frades aberende sas carres e non podimus ne est resone chi nos firmamus a intèndere cosa peruna si giai no est tantu curtza chi in duas paràulas si nàrgiat.

– In una dd’apo a nàrrere – aiat torradu don Chisciote –, e est custa: chi luego a su puntu lasseis lìbera a cussa bella segnora, chi sas làgrimas e trista figura dant craras mustras chi dda leades contra

Page 531: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

531

Miguel de Cervantes

a sa volontade sua e chi carchi notòriu disacatu dd’ais fatu; e deo, chi so nàschidu in su mundu pro disfàghere sìmiles agràvios no apo a permìtere chi unu solu passu a in antis passet sena sa disigiada libertade chi mèritat.

In custos arresonos si nde fiant dados totu sos chi ddos aiant intèndidos chi don Chisciote depiat èssere carchi macu, e aiant cu-mintzadu a rìere de gana meda; chi sa risa fiat a pònnere prùvura a su verenu de don Chisciote ca sena faeddare àtera paràula, boghende s’ispada, aiat atacadu a sos palos. Unu de cuddos chi ddas giughiant lassende s’incàrrigu a sos cumpàngios fiat essidu a s’incontru de don Chisciote inalberende una forchidda o bastone chi susteniat sos pa-los in s’ìnteri chi pasaiat; e retzende in issa un’istocada manna chi dd’aiat iscutu don Chisciote chi si dd’aiat fata in duas partes, cun s’ùrtimu tertzu chi ddi fiat abarradu in manos aiat iscutu unu corpu tale a don Chisciote a unu coddu a su matessi chirru de s’ispada chi no aiat pòdidu ammuntare s’iscudu contra a fortza villana, chi su pòveru don Chisciote fiat rutu a terra malecontzu meda.

Sancho Panza chi assupende ddu sighiat bidende·ddu a terra aiat ghetadu boghe a su pistadore a no dd’iscùdere prus, ca fiat unu pòveru cavalieri incantadu, chi no aiat fatu male a nemos in totu sa vida sua. Ma su chi aiat firmadu a su villanu non fiant sas boghes de Sancho ma su bìdere chi don Chisciote non moviat pee nen manu; e de gasi creende chi dd’aiant mortu de presse aiat artziadu sa tùnica e sa chintòrgia e aiat cumintzadu a fuire peri su sartu che crabolu.

Giai in custu fiant lòmpidos totu sos de sa cumpangia de don Chisciote a ue fiat; e prus sos de sa professone chi ddos aiant bidos bènnere currende, e cun issos sas guàrdias cun sas balestras, aiant tìmidu carchi malu fatu, e aiant fatu totu unu remolinu a inghìriu de s’immàgine; e artziados sos cuguddos impugnende sas disciplinas e sos chièricos sos tziriales isetaiant s’assaltu cun idea de si difèndere e finas ofèndere si poderent a sos atacadores; ma sa fortuna dd’aiat fatu mègius chi si pensaiat, ca Sancho si fiat petzi iscutu a subra de su corpus de su mere faghende subra de issu su prus dolorosu e ridìculu prantu de su mundu, creende chi fiat mortu.

Su preìderu fiat connotu dae aterunu preìderu chi fiat in pro-

Page 532: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

532

Don Chisciote de sa Màntzia

fessone; chi su connoschimentu aiat postu in sussegu sa cuntzepida timòria de sos duos iscuadrones. Su primu preìderu aiat naradu a su segundu in duos arresonos contu de chie fiat don Chisciote, e gasi issu comente totu sa turba de sos disciplinantes fiant andados a bìdere si fiat mortu su pòveru cavalieri, e aiant intèndidu chi Sancho Panza, cun làgrimas in sos ogros naraiat: – Oh frore de sa cavalleria chi cun unu garrotada ebbia as finidu sa curta de sos annos tuos bene ispèndidos! O onra de s’erèntzia tua, onore e glòria de totu sa Màntzia, e finas de totu su mundu chi manchende tue in issu, at a abarrare prenu de malfatores sena timòria de èssere castigados dae sas malas atziones issoro! O liberale a subra de totu sos Lissandros ca pro oto meses ebbia de servìtziu m’aias dadu sa mègius ìsula chi su mare chinghet e inghìriat! O ùmile cun sos superbos e arrogante cun sos ùmiles, atacadore de perìgulos, sufridore de afrontos, inna-moradu sena càusa, imitadore de sos bonos, atzotu de sos malos, inimigu de sos malignos, in fines, cavalieri errante chi est totu su chi nàrrere si podet!

Cun sas boghes e tzùnchios de Sancho fiat torradu a biu don Chisciote, e sa prima paràula chi aiat naradu fiat istada: – Su chi dae bois bivet ausente, dultzìssima Dultzinea, a majores misèrias de custas est sugeta. Agiua·mi Sancho amigu a mi pònnere a subra de su carru incantadu; chi giai non so pro oprìmere sa sedda de Runtzi-nante, ca giugo totu custa pala a pìculos.

– Cussu apo a fàghere deo de bona gana meda, segnore meu, – aiat rispostu Sancho – e torremus a sa bidda mea in cumpangia de custos segnores, chi su bene suo disìgiant, e in ie amus a dare òrdine de fàghere ateruna essida chi nos siat de prus profetu e fama.

– Bene naras Sancho, – aiat rispostu Sancho – e at a èssere prudèntzia manna lassare colare su malu influssu de sos isteddos chi como curret.

Su canònigu e su preìderu e su barbieri dd’aiant naradu chi diat fàghere bene meda a fàghere su chi naraiat; e de gasi, aende retzidu gustu mannu de sas simpresas de Sancho Panza, aiant postu a don Chisciote in su carru, comente in antis beniat. Sa professone si fiat torrada a ordinare e a sighire su caminu; su crabàrgiu si fiat

Page 533: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

533

Miguel de Cervantes

dispididu de totus; sas guàrdias no aiant chertu colare a in antis, e su preìderu ddis aiat pagadu su chi ddi depiant. Su canònigu aiat pedidu a su preìderu de dd’avisare de su fatu de don Chisciote si sanaiat dae su machine o si sighiat e cun custu aiat leadu lissèntzia de sighire su biàgiu. In fines, totu si fiant istesiados de pare e illar-gados, abarrende petzi su preìderu e su barbieri, don Chisciote e Panza e su bonu Runtzinante, chi a totu su chi aiat bidu fiat cun tanta passèntzia comente su mere.

Su bacàrgiu aiat acapiadu sos boes e aiat acomodadu a don Chisciote subra una fasche de fenu e cun sa flemma acostumada aiat sighidu su caminu chi cheriat su preìderu, e in ses dies fiant lòmpi-dos a sa bidda de don Chisciote, in ue fiant intrados a su mesudie chi fiat una domìniga e sa gente fiat totu in pratza chi in mesu aiat atraessadu su carru de don Chisciote. Fiant acudidos totus a bìdere su carru in ue beniat, e cando aiant connotu a su paesanu issoro, fiant abarrados meravilliados, e unu pitzocu fiat acudidu currende a dare sa nova a sa tzeraca e a sa neta chi su tziu e su mere beniat làngiu e grogu, e istèrridu in unu muntone de fenu e a subra de unu carru a boes. Cosa de làstima fiat a intèndere sos gridos chi sas duas bonas segnoras aiant pesadu, sas iscatzuladas chi si fiant dadas, sas maleditziones chi torra aiant ghetadu a sos libros maladitos de cavalleria; chi totu si fiat rinnovadu cando aiant bidu intrende a don Chisciote dae sas ghennas.

A sas novas de custa bènnida de don Chisciote fiat acudida sa mugere de Sancho Panza chi giai aiat ischidu chi fiat andadu cun issu pro ddi fàghere de iscudieri, e de gasi comente aiat bidu a San-cho, su primu chi dd’aiat pregontadu fiat si fiat bonu s’àinu. Sancho aiat rispostu chi fiat mègius de su mere.

– Gràtzias siant dadas a Deus, – aiat torradu issa – chi tantu bene m’ant fatu; ma contade·mi como amigu: Ite bene ais bogadu dae sas iscuderias bostras? Ite bestire mi batides a mie? Ite iscarpi-gheddas a fìgios bostros?

– Non giugo nudda de cussu, – aiat naradu Sancho – mugere mea, mancari giugo àteras cosas de prus momentu e cunsideru.

– De cussu retzo deo gustu meda, – aiat rispostu sa mugere –

Page 534: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

534

Don Chisciote de sa Màntzia

mustrade·mi cussas cosas de prus cunsideru e prus momentu, ami-gu meu; ca ddas chèrgio bìdere, pro chi si m’allegret custu coro, chi de gasi tristu e iscuntentu est istadu in totu sos sèculos de s’ausènt-zia bostra.

– In domo bos ddas apo a mustrare, mugere, – aiat naradu Panza – e pro como abarrade cuntenta; sa sende Deus serbidu de chi ateruna borta essamus in biàgiu a chircare aventuras, bois m’ais a bìdere luego conte, o guvernadore de un’ìsula, e non de sas in giru, ma de sa mègius chi si podet agatare.

– Ddu chergiat de gasi su chelu, maridu meu; chi bene nde tenimus bisòngiu. Ma narade·mi: it’est custu de sas ìnsulas, chi non cumprendo?

– No est su mele pro sa buca de s’àinu, – aiat rispostu Sancho – a tempus suo dd’as a bìdere mugere e finas t’as a ammirare de t’intendere mutida segnoria dae totu sos vassallos tuos.

– It’est su chi naras Sancho, de segnorias, ìsulas e vassallos? – aiat rispostu Juana Panza, chi de gasi ddi naraiant a sa mugere de Sancho, mancari non fiant parentes, ma ca si usat in sa Màntzia leare sas fèminas su sambenadu de sos maridos.

– Non te angùsties Juana pro ischire totu custu de gasi in presse; bastis chi ti naro sa beridade, e serra sa buca. Petzi ti potzo nàrrere, de gasi de passu, chi non ddo’at prus cosa gustosa in su mundu de èssere un’òmine onradu iscudieri de unu cavalieri errante chircadore de aventuras. Bene est beru ca sas prus chi s’agatant no essint de gasi a gustu comente s’òmine diat chèrrere ca de chentu chi s’incontrant norantanoe solent èssere aversas e tortas. Dd’isco deo de esperiènt-zia ca de calicuna so essidu pesadu a bolare e dae àteras pistadu; ma cun totu custu est bella cosa isetare sos fatos atraessende montes, forrogrende in sos litos, catzighende rocas, bisitende casteddos, al-logende in pasadas a totu discretzione, sena pagare ofertu siat su diàulu su maravedì.

Totu custos chistionos aiant tentu Sancho Panza e Juana Panza, sa mugere, in s’ìnteri chi sa tzeraca e sa neta de don Chisciote dd’a-iant retzidu e dd’aiant ispogiadu e dd’aiant istèrridu in s’antigu suo letu. Ddas abbaidaiat issu cun ogros atraessados e non nche resur-

Page 535: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

535

Miguel de Cervantes

taiat a cumprèndere in cale parte fiat. Su preìderu aiat incarrigadu a sa mere de tènnere contu mannu de regalare a su tziu, e chi istarent allerta chi ateruna borta non si ddis fuiret, contende su chi ddo’aiat àpidu bisòngiu pro ddu leare a domo. Inoghe aiant artziados sas duas torra gridos a chelu; in ie si fiant rinnovadas sas maleditziones de sos libros de cavalleria; in ie aiant pedidu a su chelu de confùn-dere su tzentru de s’abissu a sos autores de tantas fàulas e machines. In fines, issas fiant abarradas confusas e timerosas chi si depiant bìdere sena su mere e su tziu in su matessi puntu chi tenneret carchi megioru, e fiat comente issas si dd’aiant immaginadu.

Ma s’autore de custa istòria mancari cun curiosidade e di-ligèntzia at chircadu sos fatos chi don Chisciote aiat fatu in sa de tres essidas no at pòdidu agatare nova de issas, a su mancu dae iscrituras autènticas; petzi sa fama at bardiadu, in sas memòrias de sa Màntzia, chi don Chisciote sa de tres bortas chi est essidu dae domo fiat a Saragozza, in ue si fiat agatadu in unas famosas giostras chi in cudda tzitade aiant fatu e in ie ddi fiant capitadas cosas dignas de su valore e bonu intendimentu suo. Nen de sa fine e acabbu at pòdidu lograre cosa peruna, ne dda lograret ne ischiret si sa bona sorte no ddi pararet un’antigu mèigu chi teniat in podere suo una cassa de prumu chi segundu issu aiat naradu aiant agatadu in sos fundamentos derrutos de una capella antiga chi si rinnovaiat; in sa cassa aiant agatadu unas pergamenas iscritas in lìteras gòticas, ma in versos castillianos, chi cunteniant meda de sas impresas suas e daiant nova de s’ermosura de Dultzinea del Toboso, de sa figura de Runtzinante, de sa fide de Sancho Panza, e de sa sepultura de don Chisciote etotu, cun diferentes epitàfios e elògios de sa vida e costumàntzias suas.

E sos chi si sunt pòdidas lèghere e interpretare fiant sas chi ino-ghe ponet su fidedignu autore de custa noa e mai bida istòria. Chi s’autore non pedit a sos chi dda legherent in prèmiu de s’immen-su traballu chi dd’est costadu chircare e incuirire totu sos artzivos manchegos pro dda bogare a sa lughe ma chi ddi diant su matessi crèditu chi solent dare sos discretos a sos libros de cavalleria, chi tantu vàlidos andant in su mundu; chi cun custu s’at a tènnere pro

Page 536: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

536

Don Chisciote de sa Màntzia

bene pagadu e soddisfatu, e s’at a animare a bogare e a chircare àteras, si non de gasi berdaderas a su mancu de tanta inventzione e passatempus.

Sas primas paràulas chi fiant iscritas in sa pergamena chi ant agatadu in cassa de prumu fiant custas:

SOS ACADÉMICOS DE SA ARGAMASILLA, LOGU DE SA MÀNTZIA, IN BIDA E MORTE DE SU VALOROSU DON

CHISCIOTE DE SAMÀNTZIA, HOC SCRIPSERUNT

SU MONICONGO, ACADÈMICU DE SA ARGAMASILLA, A SA SEPULTURA DE DON CHISCIOTE

Epitàfiu Su istronadu chi adorneit sa Màntzia de prus ruinas de Giasone ‘e Creta su giudìtziu chi tengeit sa veleta acutza in ue fiat mègius larga, su bratzu chi sa fortza tantu allargat, chi lompesit dae Catay a Gaeta sa musa prus orrenda e prus discreta chi fiteit versos in brùnzina lastra su chi a coa lassesit Amadigis e a pagu a Galaores tengesit ispronende in amore e bizarria, su chi calliesit sos Belianises su chi in Runtzinante errende andesit giachit a suta de custa losa frita. DE SU PANIAGUADO, ACADÈMICU DE SA ARGAMASILLA,

IN LAUDEM DULCINEAE DEL TOBOSOSoneto

Custa chi bidides de fatze atrataliada arta de petus e gestu briosu est Dultzinea, reina de el Toboso chi don Chisciote fiat afetzionadu.

Page 537: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

537

Miguel de Cervantes

Pisteit pro issa unu e àteru ladus de sa gran Sierra Negra e su famosu campu de Montiel finas s’erbosu pranu de Aranjuez a pee e istracu. Neghe de Runtzinante Oh dura istella chi custa manchega dama e custu invitu errante cavalieri in tiernos annos, issa lasseit morende de esser bella: e issu mancari est in màrmuru iscritu, non potzeit fuire de amore iras e ingannos.

DE SU CAPRITZOSU, DISCRETÌSSIMU ACADÈMICU DE SA ARGAMASILLA, IN LÀUDE DE RUNTZINANTE,

CADDU DE DON CHISCIOTE DE SA MÀNTZIASoneto

In su superbu tronu adamantinu chi cunt prantas de sàmben’ pistat Marte, ganosu su Mantziegu s’istendarte bolat cun isfortzu pellegrinu. Apicat armas e atzàrgiu finu chi istrossat e degòlliat a ogna parte: Proesas noas, ma imbentat s’arte un’istile nou a su paladinu. E si de Amadís si presat Gàula chi sos fortes discendentes Grètzia triunfeit e sa fama innàrtziat. Oe a Chisciote ddu coronat s’àula ue Belona presidet, e si nde presat, prus de Grètzia e Gàula s’arta Màntzia. Mai sas glòrias suas s’olvidu mantzat, ca finas Runtzinante, pro galliardu, nche colat a Brilladoro e a Bajardu.

Page 538: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

538

Don Chisciote de sa Màntzia

DE SU BRULLADORE, ACADÈMICU ARGAMASILLESCU, A SANCHO PANZA

Soneto Sancho Panza est custu, piticheddeddu ma mannu in valore, miràculu mannu Iscudieri su prus simpre e sena ingannu chi tengeit su mundu, allò·nde·ddu. A èssere conte manchesit un’aizigheddu si no aiant trassadu pro dannu insolèntzias e agràvios e malannu de su sèculu chi mancu perdonant a un’aineddu. A caddu suo andeit (fàula innotzente) custu masedu iscudieri in fatu de su masedu caddu Runtzinante e in fatu de su mere O vanas isperàntzias de sa gente! Comente passades de promìtere reposu e a sa fine parades in s’umbra, in fumu in sognu.

DE SU CACHIDIABLO, ACADÈMICO DE SA ARGAMASIL-LA, IN SA SEPULTURA DE DON CHISCIOTE

Epitàfiu Custu est su cavalieri arropadu e malandante chi leesit Runtzinante in su mundu banduleri. Sancho iscimpru cussigeri est acant’a su padronu iscudieri su prus bonu chi naschesit iscudieri.

DE SU TIQUITOC, ACADÈMICU DE SA ARGAMASILLA, IN SA SEPULTURA

DE DULTZINEA DEL TOBOSOEpitàfiu

Custa est Dultzinea;

Page 539: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

539

Miguel de Cervantes

mancari prena che ou dda torreit sica che tzou sa morte ispramosa e fea. Frore de nobile lea tengeit carchi ària de dama; de don Chisciote sa frama, glòria de sa bidda intrea.

Custos fiant sos versos chi si sunt pòdidos lèghere; sos àteros, pro èssere tarlada sa lìtera, ddos ant intregados a un’acadèmicu pro chi pro congeturas ddos decrararet. Si tenet nova chi dd’at fatu, a costu de bìgias meda e traballu meda, e chi tenet intentzione de ddas bogare a sa lughe, cun isperàntzia de sa de tres essidas de don Chisciote.

Forsi altri canterà con miglior plectio.

Finis

Page 540: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,
Page 541: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

541

glossàriu

alabàntzia: làude chi si dat mescamente a Deus, a sos santosalàrabu: àrabualcabalas: tassa chi si pagaiat pro ogna cuntratu de bèndidaaljofar: genia de prendaalmalafa: bestimenta de sos moros chi ddos ammuntaiat finas a peesAmadigi di Gaula (in ispagnolu: Amadís de Gaula): est unu poema de

cavalleria chi faeddat prus che a totu de su cavalieri erranteArgamasilla (de Alba): Comune ispagnolu de sa regione de Castille-La

Manchaarpillera: genia de telaassachiadore: furone, delincuenteasturianu: de Astùrias, regione de Ispagna bagarinos: remadore lìberubasiliscu: animale mìticubatzilleri: chi tenet su batzilleradu, tìtulu de istùdiubiscallianu: de Biscàllia, una de sas provìntzias de su Paisu Bascubordone: genia de fuste castillianu: de Castìllia, regione de Ispagnacautivèriu: istadu de presoniacautivu: presoneriCid (El): paranùmene de Rodrigo Díaz conte de Bivar, personàgiu le-

gendàriu de sa Reconchista ispagnola.coplas: crobbascuadrillieri: membru de una cumpangiacuartillu: genia de monedadadivosu: de bonu corodisatinu: machinedornajo: genia de mandigadòrgiaegloga: cumpositzione poèticaelche: cristianu rinnegadugarrotada: dae garrota, istrumentu de torturagiannìtzeru: sordadu otomanu de ratza cristiana, furadu e cunvèrtidu

a fortzagiaspru: genia de pedra pretziosaginosofistas: esponente religiosu

Page 542: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

542

hidalgo: gentilòmine de su sartuiscaramutza: briga jumà: chenàburaLa Mancha: regione de Ispagnalega: unidade de mesura antiga chi currispondiat a sa distàntzia chi

un’òmine podiat caminare a passu normale in un’ora (4-6 chilòme-tros).

levente: sordadu turcu de marinamanchego: de La Mancha, regione de Ispagnamanteamentu: s’atu de mantearemanteare: est pònnere a unu in una manta e a ddu fàghere bolaremaravedì: monedamengua: su minimaremilindrosu: chi est tropu gentilemirrione: parte de s’elmumontera: genia de capeddumudèjar: moros chi fiant abarrados in terras cristianas a pustis de sa

Reconchistaolanda: una ratza de telaorbe: su munduparalimpu: chie andat a faeddare fèmina a mugere pro contu de àtere,

chie cumbinat cojasPari (de Fràntzia): sos prus nòbiles de Fràntziapasada: locale in ue si pasat e si màndigatpasaderi: mere de sa pasadaquesada: genia de durchequijada: barra rais: capusinabafa: una ratza de telatagarinu: moro chi biviat in mesu de sos cristianostamagna: mannesaToboso (El): Comune ispagnolu de sa regione de Castille-La Manchatzelada: parte de s’elmuzalà: preghiera de sos mussulmanoszendale: genia de tela finezoltamìs: moneda de oro

Page 543: Òpera traduida cun s’agiudu de sasardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20140721114649.pdf · – OSCAR WILDE, Su pantasma de Canterville (Papiros) – MIGUEL DE CERVANTES,

In sa colletzione “àndalas”:

1) sèrgio atzeni, Lèbius nci passamus in sa terra;2) Pere CoroMines i Montanya, Sa morte austera;3) Johann Wolfgang von goethe, Sos patimentos de unu giòvanu;4) Miguel de unaMuno y Jugo, Nèbida;5) leoPoldo alas, Donna Berta;6) robert louis stevenson, S’acontèssida istrana de Dr. Jekyll e Sr. Hyde;7) franz KafKa, Sa metamòrfosi;8) federiCo garCía lorCa, Isposòriu de sàmbene;9) Miguel de Cervantes, Don Chisciote de sa Màntzia.

In preparatzione:– Multatuli, Max Havelaar.

Dae situ http://www.condaghes.com si podet iscarrigare catàla-gu nostru cumpletu in sos formados pdf e xls.Totus sos libros nostros si podent comporare in lìnia dae su situ http://www.saribs.it