UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

SEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGI

PROGRAM GEOLOGI (HS21)

SEMESTER 1 2010/2011

SG 10103 GEOLOGI ASAS

LAPORAN KERJA LAPANGAN DI KUDAT

NAMA PENSYARAH : PROF. DR. SANUDIN HAJI TAHIR

NAMA DEMONSTRATOR : MISS. VERA CHRISTINE CHRISTOPHER

NAMA PELAJAR : IRFAN EMAN BIN AMPIU

NO. MATRIK : BS10110154

TARIKH HANTAR : 28 OKTOBER 2010

KUMPULAN : 10 (SESI 2)

LAPORAN KERJA LAPANGAN DI KUDAT

OBJEKTIF

a) Melawat kawasan geologi yang terdapat di sekitar Sabah.

b) Mengenali jenis batuan yang terdapat di sekitar kawasan sabah seperti batuan jenis

igneus, sedimen dan metamorfik.

c) Mengenali morfologi kawasan lapangan seperti sesar, laminasi dan lain-lain.

d) Mengenali formasi yang terdapat di kawasan lapangan.

PENGENALAN

Sejarah Tektonik Sabah

Sabah terletak di Utara kepulauan Borneo yang dilingkungi oleh Plet Eurasi ke utara,

Plet Filifina di timur-laut, Plet Pasifik di dan Plet Indo-Australia di selatan dan barat daya.

Tan dan Lamy 1990 (1990) berpendapat bahawa Sabah terletak pada pertemuan dua trend

mega-tektonik, iaitu trend Borneo Barat Laut (timur laut-barat daya) dan Trend sulu ( barat

laut-tenggara), pertemuan ini menyebabkan terbentuknya zon subduksi dan pembukaan laut

China Selatan.

Malahan, ada pandangan daripada perpektif lain yang mendapati bahawa Sabah di

sempadani oleh lingkaran Sabah palawan di utara dan pentas laut sulu di bahagian timur

(Rangin et al, 1990). Selain itu, Hutchison (1989) pula berpendapat bahawa lembangan

Sabah menganjur mengikut arah timur laut dari Garis Baran ke palawan. Lembangan ini

dipercayai mengalami aktiviti tektonik sepanjang kala paleosen sehingga awal miosen.

Peta 1: Kawasan lapangan di Daerah Kudat, Sabah

Geologi di kawasan daerah Kudat

Pada 26 september 2010 yang lalu, kos geologi telah menjalankan kerja lapangan di

luar kawasan UMS selama 2 hari 1 malam. Tempat kerja lapangan tersebut dilakukan adalah

di negeri Sabah dan terletak di sekitar daerah Kudat yang mempunyai keluasan seluas 60

km2. Seterusnya, daerah Kudat tersebut terdiri daripada semenanjung Kudat, pulau banggi

dan pulau balambangan yang berkeluasan 1287 km2. Secara amnya, kawasan daerah Kudat

merupakan kawasan yang berbukit bukau yang rendah malahan hampir separuh kawasan

tersebut mempunyai ketinggian lebih daripada 100 kaki.

Puncak yang tertinggi adalah Bukit Landog yang ketinggiannya mencecah 551 kaki.

Bukit-bukit yang terdapat di formasi Kudat adalah tinggi dan mempunyai cerun yang curam

berbanding dengan bukit-bukit pada formasi cert-spilit yang rendah dan cerun yang tidak

curam. Malahan, tanah tinggi yang terdapat di dearah Kudat juga diliputi oleh hutan

sekunder dan hutan primer.

Seterusnya, geologi am dan stratigrafi setiap unit batuan di kawasan kajian

dibahagikan kepada 4 bahagian iaitu formasi cert-spilit, formasi Kudat, formasi melange dan

formasi endapan kuaterner.

Formasi cert-spilit

Terdiri daripada batuan sedimen iaitu cert, syal dan batu pasir dengan batuan igneus seperti

spilit, basalt dan serpentinite. Sedikit batuan sedimen juga boleh dijumpai.formasi cert-spilit

berusia jurasik tengah hingga kapur lewat. Cert dikawasan lapangan telah ditentukan

berusia Barremian berdasarkan himpunan fosil radiolaria (Basir dan Sanudin, 1988). Formasi

ini juga dicirikan dengan lapisan cert merah yang berselang lapis dengan lapisan syal merah

yang nipis dan lapisannya biasanya dijumpai terlipat denga rencam.

Formasi melange

Melange merupakan batuan Formasi Cert-Spilit yang bergabung dengan batuan formasi

Kudat dalam matriks yang berwarna kelabu malahan biasanya saiz butirannya adalah besar.

Formasi endapan kuaterner

Sedimen Kuaterner yang terdiri dari kerikil, pasir dan lumpur banyak terdapat di tepi

pantai dan lembah di pedalaman.

Formasi Kudat

Biasanya formasi ini terdapat di semenanjung Kudat serta berusia Miosen Awal sehingga

Miosen Tengah ( Sanudin, 1978 ). Ini dapat dibuktikan berdasarkan fosil yang telah ditemui

pada formasi tersebut iaitu Globigerinoides sikanus serat batuan sediman laut cetek yang

terdiri daripada fasies klastik dan fasies karbonat.

Fasies karbonat bercirikan batu kapur dengan selang lapis batu lumpur dan syal

nipis manakala fasies klastik pula bercirikan batu pasir tebal dengan selang lapis batu

lumpur dan syal nipis. Batu pasir mempunyai kandungan mineral feldspar yang tinggi dan

kaya dengan lignit atau lapisan berkarbon.

Formasi Kudat dapat dibahagikan 6 ahli utama arenit ( Clement dan Keij ) iaitu Ahli

Tajau ( Batu Pasir ), Ahli Sikuati ( Batu Pasir ), Ahli Garau ( Serpih ) ,Ahli Sira , Ahli

Gomantong dan Ahli Dadar.

Di kawasan lapangan juga mempunyai dua kumpulan utama iaitu ahli tajau dan

ahli sikuati.

Ahli Tajau – Batu pasir masif yang tebal dan berselang lapis dengan syal dan lodak. Saiz

butirannya dari sederhana ke kasar. Kandungan mineralnya juga adalah feldspar dan

kuarza. Pantai bak-bak merupakan contoh bagi ahli tajau.

Ahli sikuati - Lapisan batu pasir yang nipis dan tebal (saiz butiran sederhana ke kasar),

batuan lain selain batu pasir adalah batu syal, batu lodak dan sedikit lapisan batu arang

yang nipis malahan hampir kesemua lapisannya hampir sama. Kandungan mineralnya juga

sama dengan ahli tajau iaitu feldspar dan kuarza. SMK. Sikuati merupakan contoh bagi ahli

sikuati.

Morfologi sekitar kawasan lapangan yang boleh diperhatikan adalah:

a) Sesar. e) Luluhawa fizikal dan kimia.

b) Retakan. f) Hakisan.

c) Laminasi.

d) Kekar.

PEMERHATIAN

Berikut merupakan cerapan lapangan di sekitar daerah Kudat. Kami telah melawat sebanyak

6 seksyen, bagi setiap kawasan yang terdapat pada formasi Kudat dan formasi cert-spilit.

Seksyen 1

Lokasi yang pertama adalah SMK Sikuati Kudat yang terletak pada formasi Kudat.

Jenis batuan yang terdapat di kawasan ini adalah batu pasir dan batu lodak yang wujud

sejak miosen awal lagi. Terdapat juga batu lumpur seperti batu lumpur jenis lodak dan

lempung. Batuannya berlapis antara batu pasir dan organik (carboneferous)

Morfologi: Disiring jalan

Geomorfologi kawasan : Kekar, laminasi selari, sesar (sesar naik dan turun)

Cuaca: Panas dan cerah

J/K: 230O/70O

Bacaan GPS: N06O53.489’ , E116041.482’

Gambar 1.1: Papan tanda SMK. Sikuati, Kudat Sabah

Gambar 1.2: Lapisan antara batu pasir dan organik

Gambar 1.3: Batu pasir yang berlapis dengan batu lumpur

Morfologi kawasan SMK. Sikuati Kudat Sabah

Gambar 1.4: Laminasi selari ( garis hitam adalah karbon)

Gambar 1.5: Retakan

Seksyen 2

Lokasi yang kedua adalah Bukit bangau di kg. Kimihang. Lokasi ini mempunyai

batuan jenis ultrabas yang kaya dengan magnesium dan ferum. Batuan yang terdapat disini

adalah batu serpentinite yang telah mengalami proses hidrolisis. Seterusnya, usia batuan ini

adalah awal cretaceous.

Morfologi: Lereng bukit

Warna batu: Kehijauan

Cuaca: Panas dan cerah

Bacaan GPS: N06O56.836’ , E116O43.260’

Gambar 2.1: Kawasan Bukit Bangau

Gambar 2.2: Lereng Bukit Bangau

Gambar 2.3: Hakisan di kawasan lereng Bukit Bangau

Gambar 2.4: Batu Serpentinite (1)

Gambar 2.5: Batu Serpentinite (2)

Seksyen ke-3

Lokasi yang ketiga adalah terletak di pantai Tanjung Bangau. Jenis batuan yang

terdapat di kawasan ini adalah jenis batuan igneus yang di klasifikasikan sebagai bas. Batu

yang diperolehi di kawasan ini adalah batu basalt. Basalt mengandungi pyroxene dan

plagyoclase serta kaya dengan sodium, Na.

Saiz butiran pada batuan basalt adalah halus disebabkan oleh batuan ini menyejuk

dengan cepat apabila tiba dipermukaan bumi. Seterusnya, warna pada batu basalt adalah

gelap kehijauan. Walaubagaimanapun, apabila kandungan sodiumnya tinggi, batuan ini

boleh bertukar kepada spilite.

Batuan basalt juga mempunyai telerang yang berwarna putih disebabkan oleh air

laut yang memasuki rekahan pada batuan dan menyejuk. Proses ini dinamakan proses

luluhawa fizikal.

Morfologi: Di kawasan pantai

Cuaca: Panas dan cerah

Bacaan GPS: N06O57.660’ , E116O42.734’

Gambar 3.1: Kawasan batu basalt tersebut di ambil

Gambar 3.2: Penerangan berkaitan dengan lokasi ketiga

Gambar 3.3: Batu basalt

Seksyen 4

Lokasi yang ke-empat yang kami kunjungi adalah Kuari Suang Pai yang terletak di

kg. Tajau. Kawasan ini merupakan kawasan yang sudah ditinggalkan serta merupakan ahli

Tajau dan formasinya adalah formasi Tajau serta usianya adalah usia batu kapur.

Malahan, formasi Tajau ini mempunyai dua pasif, iaitu pasif batu pasir yang tebal

dan pasif batu kapur. Pasif batu kapur inilah yang dikatakan kaya dengan fosil foraminifera

seperti fosil lapidocyclina.

Geologi: Kawasan tinggi

Cuaca: Panas dan cerah

J/K: 280O/40O (lapisan tanah)

Bacaan GPS: N06O59.873’ , E116O45.783’

Gambar 4.1: Kuari Suang Pai, Kg. Tajau

Gambar 4.2: Batu kapur

Gambar 4.3: Kawasan batu kapur dilonggokkan

Seksyen 5

Lokasi yang ke-lima adalah Bukit Pangaraban yang terletak pada formasi cert-spilite.

Cert sebenarnya terletak di laut, walaubagaimanapun tempat yang kami lawati merupakan

ozonolisis cert. Unit batuan yang terdapat di kawasan ini adalah unit batuan cert iaitu

‘polycrystalline quartz’. Setiap individu cert terdiri daripada rangka radiolaria. Usia batuan di

kawasan ini adalah usia kapur bawah. Oleh sebab ada batuan sedimen diatas bukit tersebut

maka dia dijadikan unit batuan.

Seterusnya, batuan yang terdapat di kawasan ini adalah batuan keras dan sangat

halus. Jurus dan kemiringan di kawasan ini juga tidak dapat diukur kerana lapisannya sudah

terubah. Lapisan tesebut berlapis-lapis yang mana ada yang nipis dan tebal serta warna

batuannya adalah kemerahan.

Morfologi: Lereng kaki bukit

Geologi: Kawasan tinggi

Cuaca: Panas dan cerah

Bacaaan GPS: N06O64.543’ , E116O49.991’

Gambar 5.1: Kawasan Bukit Pangaraban

Gambar 5.2: Hakisan tanah di bukit Pangaraban

Seksyen 6

Lokasi yang terakhir yang kami lawati adalah Jalan Pantai Bak-Bak. Disana, kami

telah mengambil sampel pasir untuk membuat analisis taburan saiz butiran dan analisis

foraminifera. Dalam pasir tersebut, dikatakan terdapat rangka foram yang sangat banyak.

Sampel pasir yang diambil juga boleh digunakan untuk mengetahui keliangan dan ketelapan

sesuatu batuan itu, sama ada baik atau tidak sebagai penakung air, minyak dan gas

bergantung kepada sifat-sifat sesuatu tanih tersebut.

Morfologi kawasan: Pesisiran pantai

Cuaca: Panas dan cerah

Bacaan GPS: N065O64.543’ , E116O49.991’

Gambar 6.1: Kawasan pesisir pantai bak-bak

Gambar 6.2: Kawasan sampel pasir diambil

KESIMPULAN

Secara kesimpulannya, sebanyak 6 seksyen yang telah kami lawati di sekitar daerah

Kudat iaitu, SMK Sikuati Kudat, Bukit bangau di kg. Kimihang, Tanjung Bangau, Kuari

Suang Pai di Kg. Tajau, Bukit Pangaraban dan Pantai Bak-bak. Kebanyakan batuan yang

terdapat di kawasan lapangan ini adalah sepentinite di Bukit bangau, batu kapur yang

merupakan batuan sedimen di Kuari Suang Pai dan batu basalt iaitu batuan jenis igneus

intrusif di pantai Tanjung Bangau. Kawasan lapangan juga dapat diperhatikan morfologinya

seperti sesar, kekar, retakan, laminasi, luluhawa fizikal dan kimia serta hakisan. Seterusnya,

terdapat empat formasi sepanjang kawasan kajian iaitu formasi Kudat dan formasi cert-

spilit.

RUJUKAN

Pellant. C. Rocks and Minerals. 1992. Dorling Kindersley Limited. London.