ii

Në emër të kohës së munguar, Ariesit dhe Ulpianit!

iii

Mirënjohje

Përgatitja dhe finalizimi i këtij projekti kaq të rëndësishëm në jetën profesionale

dhe akademike ka gjetur mbështetjen, përkahjen dhe dashamirësinë e shumë personave të rëndësishëm në jetën time, të cilët gjej rastin t’i falenderoj përzemërsisht.

Mirënjohje dhe falënderim për udhëheqësen shkencore, Prof. Dr. Mariana Semini, për ndihmën që më ka dhënë gjatë strukturimit dhe shkrimit të temës.

Mirënjohje dhe falënderim për Prof. Asoc. Dr. Kestrin Katro, për mbështetjen profesionale, akademike, psikologjike dhe shpirtërore në hartimin dhe përfundimin e këtij punimi.

Mirënjohje dhe falënderim për miqtë dhe kolegët, që m’u ndodhën pranë, me

ndihmën e pakursyer në rrugën e gjatë, deri në përfundimin e kësaj teme. Së fundmi dashuri, mirënjohje dhe falenderim për Familjen time, e cila pandërprerë, më ofroi mirëkuptimin, mbështetjen dhe inkurajimin deri në përfundimin me sukses të kësaj pune disa vjeçare.

Dedikim

iv

Parathënie

Mbrojtja e konsumatorit...ka ndikimin kryesor në atë që është konsideruar si

çështja kryesore e integrimit ekonomik Europian, pasi ajo sjell në forma të mprehta dhe të

ndryshme dialektikat e mungesës së kufijve, mbrojtjen dhe një ndërhyrje të mbështetur në

parimin e mirëbesimit të Shteteve Anëtare, në mbrojtje të vlerave shoqërore dhe qëllimeve

legjitime, ndonëse kjo mund të passjellë kufizime në qarkullimin e lirë të mallrave, ku

mbështetet postulati për një treg të përbashkët.

Të kuptosh problemet e mbrojtjes së konsumatorit në kontekstin e tregut të

përbashkët është si të kuptosh çështjet thelbësore të integrimit të tregut Europian1.

Ligjet kanë pasur si synim mbrojtjen e konsumatorëve prej shekujsh. Këto ligje

janë hartuar në forma dhe akte të ndryshme, duke përfshirë ligje që rregullojnë kontratat,

aspekte të marrëdhënieve civile dhe penale. Përveç akteve që kanë si qëllim kryesor dhe të

drejtpërdrejtë mbrojtjen e konsumatorit, akte të tjera i shtrijnë efektet e tyre në funksion të

këtij qëllimi, duke synuar minimizimin e mashtrimit nga tregtarët, lirinë në shfaqjen e

vullnetit apo në lehtësimin e procedurave në zgjidhjen e konflikteve ku njëra palë është

konsumatori. Për pasojë, kufijtë e mbrojtjes së konsumatorit nuk janë konfiguruar ende

plotësisht.

Ky punim synon të paraqesë dhe të analizojë mbrojtjen që i ofrohet konsumatorit

në dy prej kontratave më të zhvilluara të kohëve të fundit nga ligjvënësi shqiptar, e parë

kjo nën këndvështrimin krahasues me ligjvënësin komunitar, atë italian dhe anglez. Punimi

fokusohet në të drejtat dhe detyrimet e palëve në kontratën e kredisë konsumatore dhe

kontratën e paketave të udhëtimit. Për të qenë të suksesshëm në këtë sipërmarrje kemi

ndëmarrë në analizë një numër të caktuar çështjesh.

Së pari, analizohet koncepti i kontratës së kredisë konsumatore dhe kontratës së

paketës së udhëtimit, duke individualizuar konceptin konsumator, tregtar, e drejtë për t’u

informuar, mospërmbushje të detyrimeve kontraktore në këto dy kontrata.

Së dyti, merret në konsideratë marrëdhënia midis mbrojtjes së konsumatorit dhe

ekonomisë së tregut. Shteti, me anë të ligjit, duhet të luajë vetëm një rol të kufizuar në

mbrojtjen e konsumatorëve, për shkak se mbrojtja e konsumatorit arrihet në mënyrë

efektive nëpërmjet funksionimit të tregjeve të lira dhe të hapura. Aktet ligjore duhet të

përdoren për të siguruar që tregjet të funksionojnë lirisht në mënyrën më të mirë të

mundshme, duke respektuar konkurrencën e lirë dhe vullnetin e konsumatorit. Kur tregjet

nuk punojnë në mënyrën e duhur, shteti ndërhyn nëpërmjet ligjit për të adresuar këtë

zhvillim në drejtimin më të mirë të mundshëm.

Duke përdorur termat e barazisë dhe të efikasitetit në vend të termave treg dhe

objektiva socialë, Ramsay vëren se: “një politikë efikase është gjithmonë e justifikuar nga

barazia meqenëse konsumatorët janë në gjendje për të marrë mallra dhe shërbime me

cilësinë dhe çmimin për të cilët ato janë të gatshëm për të paguar.”2

1 Weatherill, Stephen “EU consumer law and policy”, Elgar European Law, USA, fq. 1 2 Cartwright, Peter, artikulli në: http://assets.cambridge.org/97805215/90808/excerpt/9780521590808_excerpt.pdf

v

Përmbajtja

Dedikim ......................................................................................................................... ii Mirënjohje ..................................................................................................................... iii Parathënie........................................................................................................................ iv Qëllimi i studimit ............................................................................................................. 1 Çështjet për diskutim ....................................................................................................... 2 Metodologjia .................................................................................................................... 3 Një vështrim i shkurtër mbi punimin ............................................................................... 5 Në vend të hyrjes... .......................................................................................................... 8

Kapitulli 1 ......................................................................................................................... 12

Sfondi Historik ................................................................................................................. 12

1.1 Kalimi nga kontrata të ngjashme me konsumatorin në zhvillimin e së drejtës konsumatore në botë ...................................................................................................... 12

1.2 Aspekte historike të kontratave të ngjashme me kontratat konsumatore në Shqipëri përpara vitit 1990 ............................................................................................ 18

1.2.1 Pasqyrime të këtyre zhvillimeve në të drejtën zakonore shqiptare ............... 18 1.2.2 Pasqyrime të këtyre zhvillimeve në Kodin Civil të vitit 1929 ...................... 21 1.2.3 Pasqyrime të kontratave të ngjashme me kontratat konsumatore në ligjin ñMbi veprimet juridike dhe detyrimet” ..................................................................... 23 1.2.4 Aspekte të këtyre kontratave në Kodin Civil të vitit 1981 ............................ 25

1.3 Korniza ligjore dhe mbrojtja e konsumatorit në Shqipëri pas vitit 1990 ......... 27 1.3.1 Aktet e para ligjore në fushën e mbrojtjes së konsumatorit,vitet 1991 - 1997 ........................................................................................................................27 1.3.2 Mbrojtja e konsumatorit nga vitit 1997 deri në vitin 2006 ............................ 30

Kapitulli 2 ......................................................................................................................... 37

2.1 Korniza ligjore në fuqi në lidhje me mbrojtjen e konsumatorit ........................ 37 2.1.1 Aktet ligjore kombëtare për mbrojtjen e konsumatorit ................................. 37 2.1.2 Aktet ligjore ndërkombëtare për mbrojtjen e konsumatorit, ku aderon Shteti Shqiptar ...................................................................................................................... 41

2.2 Koncepte të përbashkëta për këto kontrata konsumatore .................................. 43

Kapitulli 3 ......................................................................................................................... 57

Kredia konsumatore ........................................................................................................ 57

3.1 Kuadri ligjor dhe aspekte të përgjithshme ......................................................... 57

3.1.1 Përkufizime .................................................................................................... 59 3.2 Fusha e zbatimit ................................................................................................. 66

Kapitulli 4 ......................................................................................................................... 78

Të drejtat e konsumatorit dhe detyrimet e kreditorit sipas fazave ku kalon lidhja e

kontratës së kredisë konsumatore .................................................................................. 78

4.1 Publiciteti në marrëveshjet e kredisë ................................................................. 78 4.2 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor ....................................... 83

4.2.1 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor. Kërkesa të përgjithshme. 83 4.2.2 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor. Kërkesa të veçanta. .. 90

4.3 Detyrimi për dhënien e informacionit kontraktor .............................................. 91

vi

4.4 Norma Efektive e Interesit (NEI) ...................................................................... 98

Kapitulli 5 ....................................................................................................................... 101

Aspekte të tjera të kontratës së kredisë konsumatore ............................................... 101

5.1 E drejta e heqjes dorë nga kontrata .................................................................. 101 5.1.1 Heqja dorë “e zakonshme” .......................................................................... 102 5.1.2 Heqja dorë e “jashtëzakonshme” ................................................................. 103 5.1.3 Ushtrimi i së drejtës për të hequr dorë ......................................................... 106 5.1.4 Pasojat e ushtrimit të së drejtës për të hequr dorë ....................................... 109

5.2 Shlyerja e kredisë përpara afatit të maturimit .................................................. 117 5.3 Forma, si mënyrë e shfaqjes së vullnetit në kontratën e kredisë konsumatore 121

Kapitulli 6 ....................................................................................................................... 129

Kontrata e paketave të udhëtimit ................................................................................ 129

6.1 Hyrje ................................................................................................................ 129 6.1.1 Zhvillimi i fenomenit “turizëm”, nga kontrata e transportit apo e mandatit tek kontrata e paketave të udhëtimit .............................................................................. 130

Kapitulli 7 ....................................................................................................................... 136

Elementët thelbësorë të kontratës së paketave të udhëtimit...................................... 136

7.1 Nocioni “Kontrata e paketave të udhëtimit”.................................................... 136 7.2 Subjektet .......................................................................................................... 142

7.2.1 Konsumatori – turist (udhëtari) ................................................................... 142 7.2.2 Organizatori i paketës së udhëtimit ............................................................. 145 7.2.3 Shitësi i paketës turistike ............................................................................. 148

7.3 Fazat e lidhjes së kontratës dhe detyrimi për informim................................... 150 7.3.1 Broshura e paketave turistike ...................................................................... 150 7.3.2 Kontrata, përmbajtja dhe forma e saj........................................................... 156

7.3.2.1 Përmbajtja e kontratave të paketave turistike ...................................... 157 7.3.2.2 Forma e kontratave të paketave turistike ............................................. 159

7.3.3 Kontratat e minutës së fundit ....................................................................... 165 7.3.4 Informacioni (Rregullimi ligjor) pas lidhjes së kontratës dhe përpara nisjes së udhëtimit ................................................................................................... 167

7.4 Institutet që sjellin ndryshime të kontratës së paketave turistike .................... 168 7.4.1 Zëvendësimi i konsumatorit (cedimi i kontratës) ........................................ 169

7.4.2 Ushtrimi i heqjes dorë nga ana e konsumatorit ........................................... 172 7.4.2.1 Rishikimi i çmimit në kontratën e paketave turistike .......................... 174 7.4.2.2 Ndryshimi i kushteve thelbësore të kontratës ...................................... 178

7.4.3 Anullimi nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit ......... 181 7.5 Tipe të veçanta të kontratave të paketave të udhëtimit .................................... 183

Kapitulli 8 ....................................................................................................................... 186

Mospërmbushja e detyrimeve nga palët ...................................................................... 186

8.1 Mospërmbushja e detyrimeve nga konsumatori .............................................. 186 8.2 Mospërmbushja e detyrimeve nga organizatori dhe/ ose shitësi ..................... 189

8.3 Shpërblimi i dëmit si pasojë e mospërmbushjes së detyrimeve në kontratën e paketës së udhëtimit .................................................................................................... 199

8.3.1 Shpërblimi i dëmit pasuror .......................................................................... 201 8.3.2 Shpërblimi i dëmit jopasuror ....................................................................... 203

vii

8.3.3 Shpërblimi i dëmit të shkaktuar “nga prishja e pushimeve” ....................... 204

Kapitulli 9 ....................................................................................................................... 209

Kontrata e sigurimit, kontratë aksesore e kontratës së paketës së udhëtimit......... 209

Konkluzione ................................................................................................................... 218

Rekomandime ................................................................................................................ 224

Bibliografia ..................................................................................................................... 227

Abstrakt .......................................................................................................................... 241

Abstract .......................................................................................................................... 241

1

Qëllimi i studimit

Në qendër të këtij punimi janë vendosur kontrata e kredisë konsumatore dhe kontrata e paketave të udhëtimit, të analizuara nga këndvështrimi i mbrojtjes së konsumatorit.

Trajtimi për të dyja këto kontrata konsiston në analizimin e fazave nëpër të cilat kalon lidhja e tyre, konkretisht:

i. Informimi dhe të drejtat e konsumatorit në fazën e publicitetit, ii. Informimi dhe të drejtat e konsumatorit në fazën parakontraktore,

iii. Informimi dhe të drejtat e konsumatorit në fazën e lidhjes së kontratës dhe gjatë ekzekutimit të saj.

Procesi i shqyrtimit të këtyre dy kontratave ka si objekt një analizë të detajuar të

legjislacionit shqiptar. Ky i fundit studiohet në përputhje me përafrimin e tij me të drejtën e Bashkimit Europian.

Me synimin për të mos qenë një punim tërësisht doktrinor, në mungesë të praktikës gjyqësore shqiptare, është praktika e pasur e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, që ka shërbyer si mjet në funksion të sqarimit të koncepteve dhe aspekteve problematike të këtyre dy kontratave. Në përfundim studimi ofron konkluzione dhe rekomandime të vlefshme e të dobishme jo vetëm për studiuesit e së drejtës, por dhe për strukturat shtetërore të përfshira në procesin e draftimit dhe hartimit të ligjeve e akteve nënligjore, të strukturave përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut, mbi të gjitha informim dhe ndërgjegjësim i konsumatorëve, për të vënë në lëvizje çdo strukturë me qëllim mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të tij të ligjshëm.

2

Çështjet për diskutim

Ky punim synon të japë përgjigje të plota dhe të sakta në mënyrë profesionale, ligjore dhe praktike për pyetjet e mëposhtme: Në lidhje me kontratën e kredisë konsumatore:

1. Cilat janë detyrimet ligjore të bankave në lidhje me këtë kontratë? 2. Cilat janë të drejtat e konsumatorit nëpër të gjitha fazat ku kalon lidhja e kontratës?

Në lidhje me kontratën e paketave të udhëtimit:

1. Cili është informacioni që duhet t’i japë organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit, konsumatorit?

2. Cilat janë të drejtat e konsumatorit nëse organizatori ose shitësi nuk përmbushin plotësisht ose pjesërisht detyrimet e parashkuara në kontratën e paketave të udhëtimit?

Çështje të tjera dytësore, që janë të përbashkëta për kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit:

I. A është legjislacioni kombëtar në këtë fushë në përputhje me Acquis Communautaire?

II. Cilat janë mjetet mbrojtëse të konsumatorit kur cënohen të drejtat e tij? III. A është gjyqtari shqiptar i gatshëm për të interpretuar koncepte të diskutueshme

në kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit, në favor të palës më të dobët, konsumatorit?

3

Metodologjia

Ky punim për vetë karakteristikat dhe tiparet që mbart është mbështetur vetëm në metodën cilësore të analizimit të çështjeve të trajtuara në të. Ai synon t’i japë përgjigje pyetjeve: Si? Pse? Në ç’mënyrë? Pamundësia e përdorimit të metodës sasiore është rrjedhojë e mungesës së çështjeve të gjykuara nga gjykatat shqiptare në fushën e kontratave të kredisë konsumatore dhe paketave të udhëtimit. Pra, mungojnë vlerat numerike në këtë punim.

Një tjetër faktor që më ka penguar në përdorimin e kësaj metode është mungesa e ekzistencës së një konsumatori të edukuar dhe të informuar në lidhje me të drejtat që ai gëzon në këto dy kontrata.

Metoda cilësore përfshin brenda saj metodën hulumtuese, përshkruese, interpretuese dhe krahasimore. Metoda hulumtuese ose rishikimi i literaturës është përdorur në fazën e parë të punimit. Kjo metodë përfshin procesin e gjatë të mbledhjes së materialeve, në format të shkruar dhe elektronik; të mbledhjes së vendimeve të Gjykatës Europiane të Drejtësisë dhe të gjykatave të tjera në funksion të strukturës dhe shkrimit të temës. Vështirësia më e madhe në këtë fazë ka qenë koha e madhe e harxhuar për gjetjen e vendimeve të gjykatave shqiptare në lidhje me kredinë konsumatore dhe kontratat e paketave të udhëtimit, kohë joproduktive si pasojë e mungesës së këtyre vendimeve. Hulumtimi është një proces që ka shoqëruar gjithashtu fazën e sistemimit dhe renditjes së zërave bibliografikë në funksion të hartimit dhe shkrimit të këtij punimi. Analiza juridike e kontratës së kredisë konsumatore dhe kontratës së paketave të udhëtimit plotësohet më tej me anë të metodës përshkruese. Nëpërmjet saj janë pasqyruar aspektet historike të zhvillimit të mbrojtjes së konsumatorit në botë dhe në Shqipëri. Metoda përshkruese është një mjet i domosdoshëm për sqarimin e termave dhe koncepteve të ndryshme, nga aspekte ligjore në atë praktike, duke realizuar njohjen me pjesën teorike dhe përqasjen me realitetin. Pjesa origjinale e punimit konsiston në interpretimin që autorja i ka bërë çështjeve të ndryshme dhe disi problematike në fushën e kredisë konsumatore dhe kontratave të paketave të udhëtimit. Metoda interpretuese justifikon më së miri praninë e jurisprudencës së gjykatave të ndryshme, kombëtare apo ndërkombëtare, në plotësimin e mëtejshëm të metodës përshkruese, pra bazuar në të dhëna dhe fakte, realizohet intrepretimi mbi to. Në përpjekje për të sqaruar në mënyrë të detajuar stadin e përqasjes së legjislacionit shqiptar me të drejtën e Bashkimit Europian, për të sqaruar sa më qartë dhe saktë koncepte dhe zhvillime në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, punimi parashtron deri diku në

mënyrë krahasimore këto zhvillime kombëtare në raport me legjislacionin dhe jurisprudencën italiane, si dhe atë angleze. Korrelacioni, si një metodë shkencore e përdorur në punimet e shkencave shoqërore, analizon lidhjen midis këtyre variablave:

a. lidhja e detyrimeve të tregtarit me të drejtat e konsumatorit, b. lidhja midis mosinformimit të konsumatorit mbi të drejtat që ai gëzon në

secilën nga kontratat dhe mjetet juridike mbrojtëse të tij,

4

c. lidhja midis mospërmbushjes së plotë apo të pjesshme të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e kredisë konsumatore, nga banka apo nga kontrata e paketës së udhëtimit, nga organizatori ose shitësi dhe të drejtat që i njeh ligji konsumatorëve në këtë rast.

Pjesa më e rëndësishme është konstatimi i një korrelacioni të fortë pozitiv (vlerat e

të cilit shkojnë nga numri 0 deri në +1) midis sasisë së vogël të informacionit të konsumatorit dhe rënies së tij në pushtetin e plotë vendimmarrës së tregtarit.

5

Një vështrim i shkurtër mbi punimin

Punimi është strukturuar në 9 (nëntë) kapituj.

Kapitulli i parë analizon sfondin historik të zhvillimit të së drejtës konsumatore. Në fillim trajtohen aspekte të kontratave të përafërta me konsumatorin, që nga e drejta romake, zhvillimet dhe hapat e para konkrete të ndërmarra në këtë fushë nga Presidenti Kennedy dhe zhvillimet moderne të mbrojtjes së konsumatorit në hapësirën e Bashkimit Europian.

Ky kapitull trajton gjithashtu në këndvështrim historik kontrata të ngjashme me kontratat konsumatore të trajtuara nga e drejta zakonore, nga aktet e para në fushën e së drejtës civile dhe kontratat e trajtuara nga e drejta socialiste, sipas legjislacionit shqiptar.

Në një rend kronologjik historik, pjesa e fundit e këtij punimi trajton zhvillimin në Shqipëri të legjislacionit në fushën e mbrojtjes së konsumatorit nga viti 1990 e deri në vitin 2006, ku daton nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit.

Kapitulli i dytë trajton kornizën ligjore kombëtare në fuqi në fushën e mbrojtjes së

konsumatorit. Ky kapitull nuk ka karakter shterues, sepse mbrojtja e konsumatorit përfshin çdo aspekt të jetës së përditshme.

Gjithashtu, ky kapitull pasqyron disa nga marrëveshjet ndërkombëtare në fushën e mbrojtjes së konsumatorit ku aderon Shteti Shqiptar3.

Çështja e fundit e këtij kapitulli trajton koncepte të përbashkëta për kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit.

Kapitulli i tretë merr në analizë kontratën e kredisë konsumatore. Në fillim

pasqyrohet roli dhe rëndësia e saj në ekononimë e tregut. Më pas analizaohet koncepti i kontratës së kredisë konsumatore, me të gjithë elementët që e përbëjnë atë, sipas përcaktimeve të ligjit nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Në këtë kapitull analizohen dhe ato marrëveshje të cilat janë të përjashtuara nga fusha e zbatimit të kredisë konsumatore për pasojë, subjekti që lidh një marrëveshje të tillë, nuk mund të përfitojë mbrojtje nga ky ligj.

Kapitulli i katërt i kushtohet kërkesave informative me të cilat kredidhënësi duhet

të pajisë konsumatorin. Në fillim analizohet sasia informative që duhet të përmbajë çdo mjet që përdor kredidhënësi për t’i bërë publicitet kredisë.

Më pas kapitulli vazhdon me trajtimin e fazës parakontraktore, ku çdo mungesë informacioni, apo çdo informacion i dhënë në mënyrë jo të saktë, të qartë apo të dukshme i njeh konsumatorit të drejtën për të pretenduar për informacion të mangët apo çorientues. Ky informacion duhet të jepet me shkrim ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm. Kjo fazë është shumë e rëndësishme për konsumatorin, sepse në sajë të informacioneve që ai ka marrë është në gjendje që të krahasojë ofertat e ndryshme dhe të bëjë zgjedhjen më të mirë për të, në funksion të mbrojtjes së interesave ekonomikë.

Në çështjen e fundit të kapitullit analizohen në detaje të gjitha kushtet që duhet të përmbajë kontrata e kredisë konsumatore, që të jetë në përputhje me të drejtën e brendshme në fushën e mbrojtjes së konsumatorit. 3 Në këtë kapitull është harxhuar shumë kohë dhe energji gjatë hulumtimit, pasi ministria përgjegjëse në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, konkretisht, Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës dhe Ministria e Drejtësisë nuk dispononin asnjë listë të marrëveshjeve të nënshkruara nga Shteti Shqiptar në fushën e mbrojtjes së konsumatorit.

6

Kontrata nuk duhet të përmbajë kushte të padrejta të cilat kufizojnë autonominë e vullnetit apo cënojnë interesat dhe të drejtat e konsumatorëve.

Kapitulli i pestë trajton aspekte të tjera të kontratës së kredisë konsumatore që lid-

hen me të drejtat e konsumatorëve. Instituti më i rëndësishëm i afirmuar nga e drejta e Bashkimit Europian në funksion të mbrojtjes së konsumatorit, heqja dorë, trajtohet në de-taje, nga analiza për mënyrën e ushtrimit të së saj deri tek pasojat e heqjes dorë. Nëpërmjet këtij instituti, legjislatori është përpjekur të mundësojë kthimin e palëve në gjendjen e mëparshme, nëse konsumatori ndërgjegjësohet më pas dhe vlerëson zgjedhjen që ka bërë.

Në kontratën e kredisë konsumatore, ligjvënësi i ka njohur të drejtën konsumatorit për të shlyer kredinë përpara maturimit të afatit. Konsumatori ka të drejtë të informohet dhe të marrë dijeni për të në fazën parakontraktore dhe në fazën kontraktore, duke u njohur mbi të gjitha me barrën financiare në këtë rast.

Në përfundim të këtij kapitulli analizohet forma, si një nga elementët thelbësorë të kësaj kontrate. Trajtimi synon të përcaktojë mënyrën se si duhet të shfaqin vullnetin e tyre palët në kontratën e kredisë konsumatore. Në themel të kësaj çështje është vlera juridike e formës dhe rëndësia e saj në kontratën e kredisë konsumatore, duke tejkaluar konceptet tradicionale për vlefshmëri apo provueshmëri, drejt perceptimit si “mënyrë e posaçme mbrojtjeje”.

Kapitulli i gjashtë pasyron zhvillimin hsitorik të kontratave të paketave të udhëti-

mit. Ky kapitull trajton nga kontrata e transportit, kontrata e mandatit, kontrata e kroçerës deri në arritjen e finalizimin e kontratës së paketës së udhëtimit.

Kapitulli i shtatë analizon elementët e kontratës së paketës së udhëtimit.

Fillimisht, koncepti i paketës së udhëtimit shqyrtohet në të gjithë elementët e tij, duke zbërthyer në të gjitha pjesët përbërëse.

Më pas trajtohen subjektet e kontratës së paketës së udhëtimit për të gjitha karakteristikat që ato mbartin dhe për veçoritë specifike, në krahasim me konceptin e përgjithshëm të konsumatorit dhe tregtarit.

Kontrata e paketave të udhëtimit përfaqëson një lloj të veçantë të kontratave konsumatore, ku detyrimi i organizatori ose i shitësit të paketës së udhëtimit në lidhje me informimin e konsumatorit i kapërcen skemat tradicionale. Informacioni duhet të jepet me shkrim dhe në një kohë të arsyeshme.

Përmbushja e detyrimeve nga këto subjekte starton që nga faza e publicitetit, lidhja e kontratës dhe merr një rëndësi të veçantë gjatë ekezekutimit të saj.

Detyrimi për pajisjen e konsumatorit me kërkesat informative të parashikuara nga kuadri ligjor në fuqi duhet të përmbushet dhe në kontratat e minutës së fundit.

Kapitulli trajton më tej institutet që sjellin ndryshime në kushtet kontraktore të paketave të udhëtimit, konkretisht: zëvendësimi i konsumatorit me një person tjetër, ushtrimi i heqjes dorë nga ana e tij, kushtet dhe pasojat e rishikimit të çmimit nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, ndryshimi i kushteve thelbësore të këtyre kontratave apo anullimi i kontratës së paketave të udhëtimit nga ana e organizatorit apo shitësit të tyre.

Kapitulli i tetë ka për objekt të tij mospërmbushjen e detyrimeve kontraktore nga

palët dhe pasojat përkatëse. Konsumatori dhe organizatori ose shitësi i paketave të udhëtimit duhet të përmbushine me korrektësi detyrimet e tyre. Veçanërisht, organizatori ose shitësi i paketave të udhëtimit duhet të përmbushin të gjitha detyrimet në cilësinë, mënyrën apo kohën e duhur. Mospërmbushja e këtyre detyrimeve të marra përsipër në

7

kontratën e paketës së udhëtimit lind të drejtën e konsumatorit për të kërkuar shpërblimin e dëmit.

Ky kapitull trajton figurën e dëmit pasuror, jopasuror dhe dëmit të shkaktuar nga prishja e pushimeve.

Kapitulli i nëntë sqaron domosdoshmërinë dhe nevojën e kontratës së sigurimit, si

pjesë e kontratës së paketës së udhëtimit. Prania e saj garanton siguri për konsumatorin, pavarsisht mënyrës së përmbushjes së detyrimeve apo falimentimit të organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit. Shpërblimi që rrjedh nga kontrata e sigurimit do të mundësojë rikthimin në atdhe të konsumatorit ose shpërblimin për dëmet që rrjedhin nga mospërmbushja e detyrimeve të palës tjetër kontraktore.

Në përfundim të këtij punimi janë pasqyruar konkluzionet dhe rekomandimet përkatëse, që i drejtohen palëve në këto kontrata, studiuesve të së drejtës dhe institucioneve me kompetencë në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjes së tregut.

8

Në vend të hyrjes...

Mbrojtja e konsumatorit është një nga fushat që ka marrë zhvillimin rreth gjysmës

së dytë të shek. XX-të. Aspekti historik lë të nënkuptuar se koncepti konsumator mori trajtë atëherë kur ekonomia e tregut u zhvillua me hapa të mëdha. Tregtia u bë shumë e ashpër dhe presioni i tregtarëve mbi konsumatorin ishte shumë i madh. Bashkimi Europian u krijua si një strukturë, që fillimisht nënkuptonte një hapësirë gjeografike pa barriera, ku do të realizohej qarkullimi i lirë i mallrave, shërbimeve, kapitaleve dhe njerëzve. Një treg i tillë i përbashkët kishte nevojë për disiplinim, ku të gjithë aktorët të kishin të drejta dhe detyrime të mirëpërcaktuara. Një ligj specifik për mbrojtjen e konsumatorit daton në Shqipëri vetëm në vitin 1997. Ky ligj bënte një rregullim të përgjithshëm, pa analizuar shumë aspekte juridike të marrëdhënieve konsumatore. Nënshkrimi dhe hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit vuri përpara përgjegjësisë shtetin shqiptar për harmonizimin e legjislacionit dhe në fushën e mbrojtjes së konsumatorit. Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, bën një rregullim më të plotë të marrëdhënieve juridike konsumatore, të kontratave konsumatore dhe strukturat përgjegjëse në këtë fushë. Studimet e thelluara pasuniversitare, mësimdhënia në Fakultetin e Drejtësisë dhe zhvillimi i kurrikulave të reja në të dy ciklet e para të studimit janë shkaqet kryesore të përzgjedhjes së kësaj teme. Ndonëse tema titullohet “Kontratat konsumatore”, punimi merr në analizë dy nga kontratat më të rëndësishme konsumatore, pikërisht kredinë konsumatore dhe kontratat e paketave të udhëtimit. Përdorimi i këtyre kontratave ka marrë një zhvillim shumë të madh në shoqërinë shqiptare. Ky përdorim sjell një mungesë balancimi në treg në lidhje me lirinë kontraktore dhe barazinë e vullnetit ndërmjet subjekteve. Konsumatori shqiptar ka shumë pak ose thuajse aspak informacion në lidhje më të drejtat dhe mbrojtjen e posaçme që gëzon nga ligji, si pala më e dobët në këtë marrëdhënie juridike. Kredia konsumatore është një nga llojet e kredive që pothuajse të 16 Bankat e Nivelit të Dytë, të cilat ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë e ofrojnë si shërbim. Nga analiza që Banka e Shqipërisë i ka bërë aktivitetit kreditues për vitin 2012 vërehet se vlera e kredisë konsumatore, përfshirë dhe kredinë overdraft, është pothuajse 22.3 miliardë lekë. Kjo shumë zë rreth 15.7% të totalit të kredidhënies në sistemin bankar shqiptar. Banka e Shqipërisë vëren se në përfundim të tremujorit të katërt, për vitin 2012, standartet për kredinë konsumatore kanë mbetur të pandryshuara. Ky institucion në raportin e aktivitetit kreditues krahason tremujorin e katërt të vitit 2012, me atë të parë për vitin 2013. Faktorët kryesorë të cilët kanë ndikuar në shtrëngimin e standarteve dhe uljen e nivelit të kredisë vlerësohen të jenë: gjendja financiare e individëve, zhvillimet në tregun e pasurive të paluajtshme dhe rritja e kërkesës për kolateral4. Ajo që të bie në sy në këtë vrojtim është ulja e nivelit të kredisë konsumatore. Pasojë kjo e drejtpërdrejtë e krizës ekonomike botërore, por dhe e uljes së nivelit të besimit të konsumatorëve tek bankat dhe gjetja e burimeve alternative.

4 Departamenti i Politikës Monetare, Banka e Shqipërisë “Rezultatet e vrojtimit të aktivitetit kreditues për tremujorin e katërt, 2012”, Janar 2013.

9

Pse konsumatori shqiptar sheh në dyshim dhe nuk ndjen frymën e mirëbesimit në marrëdhënien midis tij dhe një banke të nivelit të dytë? Doktrina shqiptare është shumë e varfër në studimet e saj në lidhje me kredinë konsumatore. Vetë konsumatori shqiptar është një njeri i rastësishëm që synon të plotësojë nevojat e tij imediate për qëllime të ndryshme, të cilat nuk mund t’i plotësojë në kushtet e mungesës së parave të mjaftueshme. Por ai hyn në këtë marrëdhënie i pasigurt në mungesë të informacionit të nevojshëm. Kjo passjell pabarazi në pushtete dhe njohuri ndërmjet palëve. Trajtimi i kontratës së kredisë konsumatore synon të pasurojë doktrinën juridike, por dhe të jetë një mjet në funksion të edukimit të konsumatorit shqiptar në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij gjatë fazës së publicitetit të kredisë konsumatore, në fazën parakontraktore dhe kontraktore. Një tjetër instrument që është vazhdimësi logjike e këtyre mendimeve është një praktikë shumë e varfër gjyqësore, në Shqipëri, thuajse zero në kuadrin e kredive konsumatore. Nëpër gjykatat shqiptare mund të ketë padi që lidhen me kreditë, por baza ligjore e tyre nuk është ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, por Kodi Civil apo ligje të tjera. Për pasojë, kredimarrësi nuk mund të mbrohet nën kornizën ligjore të konsumatorit. Nga një vëzhgim i detajuar i vendimeve të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, të gjitha urdhërat e ekzekutimit të lëshuara nga ky institucion, me palë në gjykim Bankë të Nivelit të Dytë, në rolin e kredidhënësit, dhe person fizik, në rolin e kredimarrësit, kanë si bazë ligjore Kodin Civil. Të gjitha këto kontrata referojnë në dispozitat që rregullojnë kredinë bankare ose kontratën e huasë. Një tjetër arsye që më ka stimuluar më tej për trajtimin në mënyrë analitike dhe krahasuese legjislacionin shqiptar me legjislacione të tjera është “keqpërdorimi” i termit kredi konsumatore nga ana e Bankave të Niveli të Dytë. Këto institucione financiare reklamojnë si kredi konsumatore, një sërë kredish të cilat janë jashtë sferës së zbatimit të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Për pasojë, pavarsisht emërtimit të dhënë nga to, këto do të vlerësohen si kredi hipotekare ose kredi të tjera bankare, të dhëna për qëllim konsumi të zakonshëm. Nga ana tjetër, në praktikën gjyqësore shqiptare nuk gjen pothuajse asnjë padi të ngritur nga konsumatorët shqiptarë, në lidhje me kredinë konsumatore, baza ligjore e së cilës të jetë ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, me palë paditëse konsumatorin dhe palë të paditur një Bankë të Nivelit të Dytë. Termat “marrëveshje huaje”, “kredi”, “kontratë për lëshimin e kartës së kreditit” ose “kontratë për kredinë overdraft” janë të përdorura nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, por në paditë me objekt “Lëshim urdhëri ekzekutimi”. Si palë paditëse është një nga Bankat e Nivelit të Dytë dhe i paditur është një person fizik, i cili nuk ka përmbushur detyrimet kontraktore. Kjo gjykatë, në përputhje me Kodin e Procedurës Civile5, nuk i ka hyrë gjykimit të vlefshmërisë së kontratës së kredisë, as nuk ka analizuar bazën ligjore ku ajo mbështetet. Nga praktika e saj, ajo i ka konsideruar këto kontrata tituj ekzekutivë6 dhe për pasojë ka pranuar kërkesën e palës paditëse dhe ka vendosur lëshimin e urdhërit të ekzekutimit. Kredia konsumatore mund të merret për arsye të ndryshme si për: qëllime studimi, për blerje pajisjesh elektroshtëpiake, për mallra të tjerë konsumi etj.

5 Sipas nenit 6 të këtij akti: “Gjykata që gjykon mosmarrëveshjen duhet të shprehet mbi gjithçka që kërkohet dhe vetëm për atë që kërkohet.” 6 Sipas Kodit të Proçedurës Civile, neni 510: “Janë tituj ekzekutivë: ….

a) aktet noteriale që përmbajnë detyrim në të holla, si dhe aktet për dhënien e kredive bankare ose aktet për dhënien e kredive nga institucionet financiare jobankare;…”

10

Mjetet financiare për të paguar çmimin në kontratën e paketave turistike, në mungesë të likujditeteve nga konsumatori, mund të sigurohen nëpërmjet kredisë konsumatore. Kështu, një person fizik për plotësimin e nevojave të tij vetjake lidh me dy subjekte të ndryshëm, dy kontrata të ndryshme konsumatore, duke i mundësuar vetes një mbrojtje më të madhe nëpërmjet ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Lëvizja e lirë pa viza në Zonën Schengen ka nxitur dëshirën e të gjithë konsumatorëve shqiptarë për të udhëtuar. Ky ka qenë një faktor stimulues që më shumë se 45 agjensi turistike7 të zhvillojnë biznesin e paketave turistike, duke ofruar transport, strehim dhe shërbime të tjera ndihmëse. Kufijtë gjeogrifikë shkojnë përtej Europës, falë marrëveshjeve që Shteti Shqiptar ka nënshkruar me shtete të tjera. Dëshira e madhe për të udhëtuar, për të arritur kënaqësitë e dëshiruara dhe të ëndërruara, shpesh cënohet që në momentin e parë të udhëtimit, si rezultat e mjetit të transportit ose i hotelit. Jo rrallë, shumë udhëtarë konsumatorë, që kanë lidhur një kontratë pakete udhëtimi janë zhgënyer si pasojë e mospërputhjes së informacionit të dhënë nga organizatori ose shitësi me realitetin që ato kanë gjetur. Të tjerë janë mashtruar nga agjensi të ndryshme turistike në lidhje me çmimin e paketës, cilësinë e hotelit, cilësinë e shërbimeve të ofruara apo me kohëzgjatjen e paketës. Mungesa e informacionit nga ana e konsumatorëve turistë ka ndikuar në faktin që marrëdhëniet ndërmjet tij dhe organizatorit ose shitësit të paketës të krijohen mbi baza të një kontrate verbale. Konsumatori turist informohet vetëm mbi aspektet bazë të udhëtimit, si: data e nisjes, hoteli, ditët e qëndrimit, mënyra e mbërritjes në hotel etj. Detyrimi kryesor i tij në këtë marrëdhënie është pagimi i çmimit. Mungesa e një kontrate të shkruar passjell kufizime në lirinë kontraktore të konsumatorit dhe në pamundësinë e njohjes së të drejtave të tij dhe detyrimeve të tregtarit në këtë marrëdhënie. Kjo situatë është rrjedhojë logjike e drejtpërdrejtë e mungesës së edukimit të konsumatorëve në lidhje me të drejtat që ato gëzojnë në marrëdhëniet juridike konsumatore. Të gjitha këto ngjarje jo pozitive nuk kanë ngacmuar sedrën e konsumatorëve shqiptarë për të mbrojtur të drejtat dhe interesat e tyre të ligjshëm. Nëpër gjykatat e të tre niveleve nuk rezultojnë të jenë ngritur padi civile, me objekt shpërblim dëmi si pasojë e mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme të detyrimeve nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit. Paditë e ngritura në këto raste janë kryesisht padi penale, ku institucioni i akuzës ka paditur për mashtrim pronarët e këtyre agjensive turistike. Këto çështje gjyqësore kanë si bazë ligjore Kodin Penal, ku personi që ndëshkohet është organizatori ose shitësi i paketës turistike. Në gjykimin personal, këto padi nuk kanë si funksion arritjen e një niveli kënaqësie ose dëmshpërblimi të konsumatorit. Këto rrethana rikonfirmojnë konsumatorin si palë më të dobët, të cilit i cënohen të drejtat ose interesat e tij të ligjshëm dhe nuk vepron për t’i rivendosur në vend ato. Në të dyja kontratat, kredia konsumatore dhe paketat e udhëtimit konstatohet mungesa e veprimeve nga organizatat që mbrojnë të drejtat e konsumatorëve, pra nuk ka padi të disa konsumatorëve që synojnë të mbrojnë interesat kolektivë të tyre. Kontrata e kredisë konsumatore dhe kontrata e paketave turistike rregullohen nga një ligj i posaçëm, siç është ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”.

Këto dy kontrata rregullohen për herë të parë nga ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Dy ligjet e mëparshme në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, ai i vitit 1997 dhe i vitit 2003 nuk parashikonin asnjë dispozitë me objekt rregullimin e këtyre dy kontratave.

7 Informacion i marrë në rrugë zyrtare nga Agjensia Kombëtare e Turizmit.

11

Një tjetër aspekt i përbashkët për kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit është shfaqja në mënyrë të kufizuar e vullnetit të konsumatorit në hartimin e këtyre kontratave. Të dyja këto kontrata janë kontrata standarte, ku kushtet kontraktore janë të hartuara më parë nga tregtari.

Autonomia e vullnetit të konsumatorit dhe kufizimi i saj në marrëdhëniet juridike konsumatore gjen shprehje të drejtpërdrejtë në këto dy kontrata, të cilat nga tërësia e kontratave konsumatore, veçohen për shkak të forcës ndërhyrëse dhe pushtetit të tregtarit në përcaktimin dhe formimin e vullnetit të konsumatorit.

Ligji aktual “Për mbrojtjen e konsumatorëve” synon të mbrojë interesat e konsumatorëve përballë praktikave tregtare të padrejta dhe agresive, synon të ndërgjegjësojë konsumatorët në lidhje me të drejtat që ato kanë në kontratat e lidhura me to, duke ngarkuar me përgjegjësi dhe detyrim për informim palën tjetër të marrëdhënies juridike konsumatore8.

Këto kontrata konsumatore kanë të përbashkët një sërë konceptesh, fazat nëpër të cilat kalon marrëdhënia juridike konsumatore, si dhe detyrimin për dhënien e informacioneve të mirëpërcaktuara në çdo fazë të marrëdhënies që krijohet ndërmjet konsumatorit dhe tregtarit. Këto dy kontrata, kaq të rëndësishme për konsumatorin, që kanë marrë një zhvillim në ditët e sotme rregullohen dhe nga akte të tjera nënligjore. Përkatësisht, kredia konsumatore rregullohet nga një Vendim i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë, ndërsa kontrata e paketave të udhëtimit rregullohet me Vendim të Këshillit të Ministrave. Aktet ligjore për mbrojtjen e konsumatorit synojnë të balancojnë pushtetin e tregut dhe keqpërdorimin e autonomisë private. Këto synojnë të ofrojnë drejtësi sociale për palën më të dobët të shoqërisë së konsumit, në marrëdhëniet kontraktore dhe jashtëkontraktore. Në këtë kontekst, aktet për mbrojtjen e konsumatorit synojnë të realizojnë drejtësinë shpërndarëse9. Ky punim synon të jetë pjesë e doktrinës shqiptare në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, e cila pothuajse mungon. Punimi synon t’i vijë në ndihmë jo vetëm juristëve dhe studentëve të Fakultetit të Drejtësisë, por dhe struktura shtetërore që kanë për objekt të veprimtarisë së tyre mbikqyrjen e tregut dhe mbrojtjen e konsumatorit. Punimi synon të sjellë në vëmendjen e palëve në kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit detyrimin për respektimin e kërkesave ligjore, të drejtat e konsumatorëve dhe pasojat në rast mospërmbushje të këtyre urdhërimeve. 8 Për më shumë informacion në lidhje me marrëdhëniet juridike konsumatore lexo: Teliti, Ersida “Marrëdhëniet juridike konsumatore”, Temë masteri, Tiranë 2008. 9 Howells, Geraint Schulze, Reiner “Consumer contract law”, European Law Publishers, Munich, 2009 fq. 76.

12

Kapitulli 1

Sfondi Historik

1.1 Kalimi nga kontrata të ngjashme me konsumatorin në zhvillimin e së drejtës

konsumatore në botë

Mbrojtja e konsumatorit i ka rrënjët e saj në jetën e përditshme të njerëzve.

Koncepti i të qënit konsumator gjen shprehjen e tij që në lashtësi, në kohën e njerëzvë që jetonin nëpër shpella. Njerëzit shkëmbenin mall me mall në funksion të plotësimit të kënaqësive të tyre ose të plotësimit të nevojave për ushqim. Në origjinën e saj, forma më antike e shitblerjes konsiston në këmbimin ose ndërrimin e disa sendeve me të tjerët. Sipas juristit romak Paulus: “Shitblerja e ka origjinën tek ndërrimi (këmbimi) i sendeve.”10 Kontrata e shitjes ose siç quhej në atë kohë kontrata e shitblerjes pasqyron fazat e parë të lindjes së marrëdhënies juridike civile, ku njëra nga palët ishte më e dobët se tjetra. Në mungesë të përputhjes së interesave të këmbimit mall – mall, njerëzit krijuan një lloj materiali të vlefshëm që do të shërbente si ekuivalencë malli. Në këtë mënyrë lindi koncepti i cmimit. E drejta romake rregullontë në detaje elementët e kësaj kontrate si: ekzistenca e konsensusit, objektin e kontratës, cmimin, të drejtat dhe detyrimet e palëve si dhe paditë me të cilët mund të mbroheshin ato11. Ajo që spikat është lidhja e cmimit me cilësitë e sendit. Pomponius thekson se është e logjikshme për vetë natyrën e shitblerjes që kontraktuesit të mashtrojnë reciprokisht mbi cmimin e sendit. Nëse cmimi nuk ishte i drejtë, pra, nuk i korrespondonte vlerës së vërtetë të merx-it në momentin e kontratës, e drejta klasike sanksionoi me mjetet juridike, në formën e sanksionit mashtrimin e njërës palë në dëm të tjetrës, si shitje nën cmimin e bërë në mënyrë të ndërgjegjshme nga shitësi dhe atë mbi cmimin, e pranuar në mënyrë të ndërgjegjshme nga blerësi12. Një tjetër fazë e së drejtës romake që na lidh me aspekte të ngjashme me konceptin e konsumatorit, pikërisht me kredinë konsumatore, është mandati për dhënie parash. Ky mandat konsiston në urdhërimin që prokurëdhënësi i jep prokurëmarrësit t’i japë para një të treti ose të hapë kredi për një të tretë. Në këtë rast krijohet një hua midis prokurëmarrësit dhe personit të tretë13. Këto pasqyrojnë momentet e para të juristëve që synonin të rregullonin dhe të vendosnin parimin e barazisë ndërmjet palëve. Blerësi ishte pala më e dobët ekonomikisht dhe më pak e mbrojtur juridikisht. Mbi të ekzistonte gjithmonë rreziku i të rënit pre e mashtrimeve të shitësit në lidhje me cmimin, cilësinë e sendeve ose më të metat e tyre. Në kushtet ku parimi i autonomisë së vullnetit nuk kishte marrë ende formën dhe strukturën e tij, rregullimet ligjore të sanksionuara nga e drejta romake përbëjnë embrionin e parë të vendosjes së një ekuilibri në treg, një ekuilibër që anon nga mbrojtja e palës më të dobët, blerësit.

10 Mandro, Arta “E drejta romake”, Tiranë, 2001, fq. 262. 11 Po aty, fq. 262 – 274. Olldashi, Enkeleda “E drejta romake”, Mediaprint, Botim i parë, fq. 183-191. 12 Olldashi, Enkeleda, vep. e cit. fq. 187. 13 Mandro, Arta vep. e cit. fq. 289.

13

Shoqëria e konsumit, në formën që ka marrë sot, e ka origjinën e saj në fundin e shek. XIX-të - fillimi i shek.XX-të në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kongresi Amerikan bëri histori me ligjin e parë të vitit 1872 që përfshinte brenda qëllimit të tij mbrojtjen e konsumatori, ku mashtrimi me mallrat u konsiderua i dënueshëm penalisht. Ky ligj, si një rudiment i kohës, nuk bëri asgjë për të parandaluar reklamat mashtruese apo produktet e pasigurta dhe të rrezikshme të cilat përdoreshin nga konsumatorët e painformuar. Akti Sherman Antitrust, i vitit 1890 shënon një moment të ri në zhvillimit e mbrojtjes së konsumatorit. Ky akt përbën mjetin e parë të ndërmarra nga Kongresi Amerikan për të ndaluar monopolet abuzive, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në të drejtat e konsumatorëve14. Ky ligj federal nuk adresonte në mënyrë të drejtpërdrejtë mbrojtjen e konsumatorit, veçanërisht në lidhje me cilësinë e produkteve. Përveç aspekteve të vogla legjislative në nivel shtetëror, fillimi i shekullit të XX - të shënoi ringjalljen e lëvizjes për mbrojtjen e konsumatorit. Shtysa ishte libri “Xhungla” i Upton Sinclair, ku autori shprehte indinjatën e tij për industrinë e paketimit të mishit në Çikago. Pasi verifikoi këto të dhëna në lidhje me kushtet e tmerrshme higjeno-sanitare të mishit me të cilin ushqeheshin konsumatorët amerikanë, në 1906 Kongresi Amerikan miratoi Aktin Mbi Ushqimin dhe Ilaçet e Sigurta, i cili synonte të ndalonte shitësit nga shitja e ushqimeve të falsifikuara dhe i detyronte ato të vendosnin të dhëna të sakta në etika mbi produkte.

Së bashku me Aktin Mbi Inspektimin e Mishit, qeveria amerikane plotësoi një kornizë ligjore, e cila i lejonte ndjekjen penalisht të cdo personi që cënonte cilësinë e ushqimit dhe të ilaceve të përdoruara nga konsumatorët. Në këtë mënyrë konstatojmë përpjekjet a para reale që synojnë të mbrojnë të drejtat e konsumatorëve, pikërisht të drejtën e shëndetit dhe vënies në treg të produkteve të sigurta.

Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore, në Amerikë ishte krijuar përshtypja se tregjet kishin karakter të papërcaktuar. Balanca e pushtetit ndërmjet konsumatorëve dhe tregtarëve ishte në favor të këtyre të fundit. Mbrojtja e asokohe u konsiderua e papërshtatshme. Rritja e mbrojtjes ligjore në favor të konsumatorëve u vlerësua si e vetmja mënyrë për të rregulluar balancën e fuqive nëpër tregje15.

Në mesin e shekullit të njëzetë, Ralph Nader dhe John F. Kennedy janë dy figura të rëndësishme në lëvizjen për mbrojtjen e konsumatorit.

Në një fjalim historik në vitin 1962, Kennedy ishte i pari që afirmoi të drejtat themelore të konsumatorit sic janë dhe në ditët e sotme. Presidenti Kennedy, në mesazhin që i dërgoi Kongresit Amerikan u shpreh se: “ Përcaktimi i termit konsumator na përfshin

14 Ekonomistë dhe studiues të ndryshëm kanë pohuar se monopolet e parregulluara synojnë të dëmtojnë ekonominë: 1)duke vendosur çmime më të larta; 2) duke ofruar mallra dhe shërbime të një cilësie inferiore; 3) ndikojnë negativisht në zhvillimin e risive krahasuar me një situatë konkuruese. Për më tepër informacion: http://www.linfo.org/sherman.html 15 Butler, Henry N.; Wright, Joshua D. “Are state consumer protection acts really little- FTC acts?”, artikull online në: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/vieëcontent.cgi?article=1040&context=facultyworkingpapers&sei- redir=1&referer=http%3A%2F%2Feww.google.al%2Furl%3Fsa%3Dt%26rct%3Dj%26q%3Dhistory%2520of%2520consumer%2520protection%2520laws%26source%3Dweb%26cd%3D7%26ved%3D0CGcQFjAG%26url%3Dhttp%253A%252F%252Fscholarlycommons.law.northwestern.edu%252Fcgi%252Fviewcontent.cgi%253Farticle%253D1040%2526context%253Dfacultyworkingpapers%26ei%3DWMAxUcaaG4HcswblqYHgBA%26usg%3DAFQjCNHjjXMfFVIsolqWJF-o3y4HzLx6Ew#search=%22history%20consumer%20protection%20laws%22 FTC- Federal Trade Commission

14

ne të gjithëve.”16 Ai, gjithashtu në fjalën e tij pohoi: “Nëse konsumatorëve i ofrohen produkte jo cilësore, nëse çmimet janë shumë të larta, nëse ilaçet janë të pasigurta, nëse konsumatori nuk është një gjendje që të bëjë zgjedhjen më të mirë për shkak të mungesës së informacionit, atëherë dollari nuk ka vlerë, shëndeti dhe siguria e konsumatorit janë të cënuara dhe interesi kombëtar dëmtohet.” Presidenti Kennedy riafirmoi katër të drejta bazë të konsumatorëve: të drejtën për siguri, të drejtën për t’u informuar, të drejtën për të zgjedhur dhe të drejtën për t’u dëgjuar.

Një moment tjetër shumë i rëndësishëm në lëvizjen për mbrojtjen e konsumatorit është botimi i librit “I pasigurt në çdo shpejtësi” i Ralph Nader, në vitin 1967. Ky libër shënon përpjekjen e parë nga një qytetar në ushtrimin e së drejtave të tij si konsumator kundër korporatave të mëdha “peshkaqene”.

Akti Mbi Kreditimin, i vitit 1968, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës është akti i parë ligjor që rregullon industrinë e shërbimeve financiare të konsumatorëve, duke u njohur atyre disa të drejta. Të gjitha ligjet e mëparshme federale ishin të papërshtatshme dhe publiku i gjerë nuk kishte fare informacion mbi të drejtat e tyre17. Konsumatorët jetonin në një mjedis me probleme të mëdha si: shteti konfiskonte dhe merrte në posedim pasuri të tyre përpara përfundimit të gjykimit, ekzistenca e diskriminimit në marrjen e kredive, praktikat abuzive në mbledhjen e kredive të dhëna, norma të larta interesi, mashtrime apo pamundësi mbrojtje e konsumatorit nga praktikat e padrejta të kreditorëve18.

Ligji “Mbi modelet e praktikave të padrejta tregtare dhe mbrojtjen e konsumatorit”, i amenduar në vitin 1970 trajtonte tre modele praktikash tregtare të cilit ishin të padrejta, agresive ose mashtruese. Ky ligj parashikonte lindjen e përgjegjësisë civile për ato subjekte që e cënonin atë.

Shtetet jashtë kontinentit amerikan i kanë miratuar shumë vonë ligjet për mbrojtjen e konsumatorit.

Në Indi, qeveria ka miratuar Aktin për Mbrojtjen e Konsumatorit në vitin 198619. Sipas disa studiuesve, ky ligj është një përpjekje mediokre për të mbrojtur konsumatorët. Ai nuk i shtrin efektet e tij në fusha si: siguria e produkteve, etiketimi i tyre, zbatimi i ligjit dhe ndëshkimi i shkelësve të tij. Në ditët e sotme tregtarët atje vazhdojnë ende të tregtojnë produkte të pasigurta dhe shteti të mos ndërmarrë asnjë masë.

Debati për mbrojtjen e konsumatorëve, në Europë, e ka kulmin e tij rreth viteve 1970 – 1980, ku studiues të së drejtës kanë teza të ndryshme në lidhje me mënyrën se si mund të ofrohet më mirë kjo mbrojtje.

Në Samitin e Parisit, në tetor të vitit 1972, Shtetet Anëtare shfaqën vullnetin e tyre për të zgjeruar ndërhyrjen e Komunitetit përtej çështjeve ekonomike, në sferën shoqërore. Krerët kryesore të shteteve dhe të qeverive pranuan miratimin e një programi për mbrotjen e konsumatorëve20. 16 Kennedy, John F. “Special message to the Congress on Protecting the Consumer Interest”, 15 March 1962. Fjalimi i plotë gjendet në: http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=9108 17 Vetë presidenti John F. Kennedy në fjalimin e tij është shprehur se: “Zakonisht, konsumatori nuk e di se sa po paguan ai për kredinë e marrë...” John F. Kennedy, Special message to the Congress on Protecting the Consumer Interest, 15 March 1962.

Ndër rekomandimet që ai dha në funksion të mbrojtjes së konsumatorëve ishin ndërmarrja e një sërë hapash ligjore dhe administrative në lidhje me shërbimet financiare, veçanërisht për kredidhënien, ku konsumatorët nuk kishin fare informacion në lidhje me shumat që ato paguanin pas marrjes së kredisë, me ndryshimin e interesit ose normave shumë të larta të tij. 18 Budnitz, Mark Elliot, Georgia State University Law Review, Vol. 26, Nr. 4, artikulli mund të gjendet online në: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2020589 19 Më shumë informacion në lidhje me Aktin Për Mbrojtjen e Konsumatorit mund të gjendet në: http://www.consumerdaddy.com/a-14-consumer-protection-law-in-india.htm#summary 20 Weatherill, Stephen, vep. e cit. fq. 6.

15

Programi i parë i plotë për Komunitetin Europian, për mbrojtjen e konsumatorëve, daton në vitin 1975, i cili parashikoi një plan veprimi dhe afirmoi pesë të drejta themelore për konsumatorin: mbrojtja e shëndetit dhe e sigurisë, mbrojtja e interesit ekonomik, e drejta e informimit dhe e edukimit, e drejta e ankimit dhe e drejta e përfaqësimit21. Programi i parë përcaktonte se: “Konsumatori nuk do të shihet më thjesht si një blerës ose përdorues i mallrave ose shërbimeve për qëllime personale, familjare ose të grupit, por gjithashtu si një person që synon të ndikojë në shoqëri, në sajë të të qenit konsumator në mënyrë direkte ose indirekte.”

Programi i dytë u miratua në vitin 1981 22 , i cili në raport me programin e mëparshëm shtoi një të drejtë tjetër të rëndësishme të konsumatorëve: të drejtën për dëmshpërblim. Ky program u përqëndrua kryesisht në mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve në lidhje me çmimin dhe cilësinë e produkteve dhe shërbimeve, si dhe në krijimin e një klime të qetë dialogu dhe bisedimesh ndërmjet konsumatorëve ose përfaqësuesve të tyre me tregtarët apo furnizuesit.

Të dy këto programe përfshiheshin në atë që konsiderohej “e drejtë e butë”, të cilët në momentin që u hartuan luajtën një rol të madh në ndërgjegjësimin dhe sensibilizimin e Shteteve Anëtare.

Programi i tretë u zhvillua me Rezolutën e Këshillit të Komunitetit Europian me datë 06 maj 1986, e cila u përthith nga Akti Unik Europian, i vitit 1987. Akti Unik Europian riafimoi se në funksion të përmbushjes së të ashtëquajturave “nevoja të mëdha”, sipas ish-nenit 100A të Traktatit të Komunitetit Ekonomik Europian, Shtetet Anëtare duhet të provojnë se legjislacionet e tyre kombëtare nuk janë diskriminuese ose nuk përmbajnë dispozita kufizuese në lidhje me tregtinë e lirë23. “Nevojat e mëdha” përfshinin çështje të tilla si: shëndeti, siguria, mjedisi dhe mbrojtja e konsumatorit.

Komisioni, në fillim të viteve 1990 deklaronte se: “Duhet të sigurohet promovimi dhe mbrojtja e interesave të konsumatorëve europianë. Në përputhje me Rezolutën e Këshillit, në fund të nëntorit, Komisioni do të hartojë skema që synojnë rritjen e nivelit të besimit të konsumatorëve, duke siguruar informacion të plotë, sistematik dhe më efektive, duke rritur transparencën e tregut dhe duke përmirësuar sigurinë e produkteve dhe shërbimeve, objekte të tregut të përbashkët”24.

Akti i parë në kuadër të legjislacionit komunitar që i kushton një rregullim specifik mbrojtjes së konsumatorëve, duke angazhuar Komunitetin në një nivel më të lartë mbrojtjeje për konsumatorët është Traktati i Maastrichtit. Ai parashikon detyrimin e Komunitetin për të nxitur dhe siguruar një nivel më të lartë të mbrojtjes sociale dhe të kontribuojë në forcimin e mbrojtjes së konsumatorëve. Për herë të parë, një akt komunitar i kushtoi rëndësi kësaj sfere të veprimit të Komunitetit25. 21 Dollani, Nada “Kushtet e padrejta në kontratat konsumatore. Zhvillimet aktuale në BE dhe impakti i mundshëm mbi të drejtën civile shqiptare”, Revista Studime Juridike, Vol. 2, 2011, fq. 76 – 83. 22 Council Resolution of 19 May 1981 “On a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy” OJ C 133. Për më shumë: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:1981:133:FULL:EN:PDF 23 Good, Kathryn “Institutional Reform Under The Single European Act”, American University International Law Review, Volume 3, Issue 1, 1988 ose mund të gjendet online në: http://digitalcommons.wcl.american.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1624&context=auilr&sei-redir=1&referer=http%3A%2F%2Feww.google.al%2Furl%3Fsa%3Dt%26rct%3Dj%26q%3Dthe%2520single%2520european%2520act%26source%3Dweb%26cd%3D10%26sqi%3D2%26ved%3D0CH4QFjAJ%26url%3Dhttp%253A%252F%252Fdigitalcommons.wcl.american.edu%252Fcgi%252Fviewcontent.cgi%253Farticle%253D1624%2526context%253Dauilr%26ei%3D2bArUYqJGYvLswa6y4HIDw%26usg%3DAFQjCNEmJ1mradrCKO8egtmnwLB2BDg7kA#search=%22single%20european%20act%22 24 European Commission “The Commission’s programme for 1990”, Belgium. 25 Për më tepër lexo nenin 129 a “Mbrojtja e konsumatorit”, Traktati i Maastrichtit. Ky akt u miratua me 07 shkurt 1992. Teksti i plotë mund të gjendet në: http://www.eurotreaties.com/maastrichtec.pdf

16

Në planin e veprimit për mbrojtjen e konsumatorit, në vitet 1990 – 1992, Komisioni Europian deklaroi nën titullin “Parimi i subsidiaritetit” se: “Politikat në lidhje me mbrojtjen e konsumatorit duhet të menaxhohen në mënyrë efektive nga Shtetet Anëtare mbi bazën e vazhdueshmërisë së menaxhimit dhe kontrollit të sigurisë, informimit dhe dëmshpërblimit, në përputhje me nevojat lokale të çdo instance. Marrja e të tilla masave në nivel Komunitar në mënyrë të vazhdueshme nuk është reale”26. Traktati i Amsterdamit riafirmoi kompetencat e Komisionit në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve, me synimin sigurimin e një niveli më të lartë mbrojtjeje duke marrë në konsideratë ndryshimet sociale dhe faktet shkencore. Neni 129a u ndryshua, në nenin 153(2) dhe ai parashikoi se: “Me qëllim promovimin e interesave të konsumatorëve dhe sigurimin e një niveli më të lartë të mbrojtjes së konsumatorëve, Komuniteti duhet të kontribuojë në mbrojtjen e shëndetit, sigurisë dhe interesave ekonomikë të konsumatorëve, gjithashtu duhet të promovojë të drejtën e tyre për informim, edukim dhe të drejtën për t’u organizuar me qëllim mbrojtjen e interesave të tyre.”27 Traktati i Lisbonës bëri një rinumërim të neneve, duke e parashikuar nenin 153 (2) në nenin 6a28. Ky traktat parashikoi ndarjen e kompetencave ndërmjet Bashkimit dhe Shteteve Anëtare në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve, duke riafirmuar diskrecionalitetin e Shteteve Anëtare në masat dhe mjetet ligjore dhe administrative, aspekt të cilin e konstatojmë gjatë zhvillimit të kësaj teze. Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Europian ripohoi parimin e subsidiaritetit dhe proporcionalitetit në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve. Ky akti përcaktoi detyrimin e Bashkimit që në politikat dhe aktivitetet e tij të përfshihet mbrojtja e konsumatorit, duke ngarkuar Komisionin me detyrën për të kontrolluar përafrimin e ligjeve të Shteteve Anëtare me legjislacionin komunitar në këtë sferë. Mbrojtja e konsumatorit gjendet dhe në fusha të tjera si: agrikultura, konkurenca, ndihmat e dhëna nga shteti. Ish - neni 153 (2), aktualisht neni 169, lë të nënkuptuar lidhjen ndërmjet tregut të brendshëm dhe mbrojtjes së konsumatorëve29. Të drejtat e konsumatorit janë ngushtësisht të lidhura me konceptin dhe zhvillimin e së drejtës kontraktore. Kontratat konsumatore janë parë si e vetmja fushë veprimi ku Bashkimi mund të ndërhyjë për të unifikuar mënyrën e tyre të rregullimit, duke realizuar të ashtëquajturin Kodin Civil Europian. Interpretimi dhe zbatimi i katër lirive themelore, veçanërisht zhvillimi i parimit të proporcionalitetit, shpesh zvogëlon hapësirën publike të bërjes së ligjeve duke stimuluar iniciativat private në këtë fushë, veçanërisht në sferën e konkurrencës. Rregullimet me karakter privat passjellin shkelje të mundshme të lirive, sidomos kur cënojnë tregtinë e lirë ose kur ajo është në shërbim të interesit publik, si për shembull: detyrimi për të implementuar kërkësat që lidhen me mbrojtjen e konsumatorit 26 Weatherill, Stephen, vep. e cit. fq. 20. 27 Për më tepër lexo Traktati i Amsterdamit, 2 Tetor 1997, në: http://www.eurotreaties.com/amsterdamtreaty.pdf 28 Traktati i Lisbonës, 13 Dhjetor 2007, OJ C 306 mund të gjendet online në: http://bookshop.europa.eu/is-bin/INTERSHOP.enfinity/WFS/EU-Bookshop-Site/en_GB/-/EUR/ViewPublication-Start?PublicationKey=FXAC07306 29 Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Europian u miratua me 01 Dhjetor 2009, OJ C 83/47 mund të gjendet në: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200:en:PDF Titulli XV i këtij traktati titullohet “Mbrojtja e konsumatorit”. Neni 169 ( ish-neni 153) parashikon: “1. Për të promovuar interesat e konsumatorëve dhe për të siguruar një nivel të mbrojtjes së konsumatorëve, Bashkimi kontribuon në mbrojtjen e shëndetit, sigurisë dhe interesave ekonomike të konsumatorëve, si dhe në promovimin e së drejtës për informim, edukim dhe organizim, në mënyrë që të mbrojnë interesat e tyre. 2. Bashkimi kontribuon në arritjen e objektivave të përmendura në paragrafin e 1 përmes: a) masave të miratuara në zbatim të nenit 114 në kuadër të realizimit të tregut të brendshëm; b) masave të cilat mbështesin, plotësojnë dhe vëzhgojnë politikën që ndjekin Shtetet Anëtare….”

17

ose mbrojtjen e mjedisit. Ndërsa Ligji “Mbi Konkurencën” ndikon në mënyrë indirekte në mirëqenien e konsumatorëve, rregulloret me karakter privat sipas parashikimeve të Traktatit mbi Fuksionimin e Bashkimit Europian i vendosin kufij tregut të brendshëm dhe ndikojnë në zgjedhjet e konsumatorëve. Rregulloret me karakter privat disiplinojnë kontratat biznes – biznes dhe biznes – konsumator. Studiuesit e së drejtës analizojnë ndikimin e këtyre akteve në procesin e së drejtës kontraktore europiane duke shqyrtuar praktikat tregtare, praktikat doganore, instrumentet e reja si: kodi i sjelljes së tregtarëve, kontratat me karakter rregullues dhe udhëzues të ndryshëm30. Që në fazat fillestare ligjvënësi europian tentoi të ofrojë praktika dhe rregullim të njëjtë në kuadër të së drejtës kontraktore europiane, tentativa të cilat dështuan ekzistencën e një Kodi Civil Europian. Uniformizimi haset sot në disa kontrata standarte të hartuara nga shoqëri tregtare të fuqishme, kontrata të cilat duhet të përthithen nga legjislacionet kombëtare të Shteteve Anëtare. Standartizimi gjendet midis harmonizimit dhe fragmentimit31. Kështu, ai luan një rol të rëndësishëm në formësimin dhe strukturimin e një tregu të përbashkët të integruar duke ndikuar në integrimin ligjor europian. Harmonizimi i së drejtës kontraktore u limitua në Direktivën 2011/83/UE, datë 25/10/2011 “Mbi të drejtat e konsumatorëve”. Mbështetur në Traktatin mbi Funksionimin e Bashkimit Europian, tregu i brendshëm është një hapësirë e lirë e qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve, si dhe synon lirinë e zgjedhjes. Kjo Direktivë parashikon rregulla të përbashkëta për disa aspekte të kontratave në largësi dhe të kontratave të lidhura jashtë qendrave të tregtimit. Ajo synon të promovojë një treg të brendshëm të lirë duke ofruar një nivel më të lartë mbrojtjeje për konsumatorin, rritjen e konkurencës dhe respektimin e parimit të subsidiaritetit32. Megjithëse Direktiva quhet Direktiva “Mbi të drejtat e konsumatorëve” fusha e zbatimit të saj është shumë e kufizuar. Bashkimi ka ende shumë për të bërë në funksion të arritjes së një niveli të lartë të mbrojtjes së konsumatorit, në kuadër dhe të harmonizimit të legjislacioneve kombëtare me atë të Bashkimit. 30 “Towards a European Civil Code”, Fourth revised and expanded edition, Kluwer Law International. Mund të gjendet në: http://privateregulation.eu/wp-content/uploads/2010/12/Hartkamp-et-al.-9789041133571_Chapter-5.pdf 31 Në çështjet në vazhdim do të vërejmë që Shtetet Anëtare nuk i transpozojnë Direktivat e Bashkimit Europian në të njëjtën mënyrë. Shtetet Anëtare e konsiderojnë fushën e mbrojtjes së konsumatorëve si një sferë që përfshihet ende brenda konceptit të sovrantetit të tyre kombëtar. Për shkak se ato nuk ishin të përgatitura për të unifikuar këtë sferë veprimi, duke ia kaluar kompetencat e tyre institucioneve të Bashkimit, projekti për një Kod Civil Europian dështoi. 32 Parimi i subsidiaritetit synon të përcaktojë nivelin më të përshtatshëm të ndërhyrjes së Bashkimit Europian në fushat me kompetenca të përbashkëta ndërmjet tij dhe Shteteve Anëtare. Veprimi mund të jetë në nivel europian, kombëtar ose vendor. Në çdo rast, Bashkimi mund të ndërhyjë vetëm nëse është në gjendje të veprojë në mënyrë më efektive se Shtetet Anëtare. Protokolli për zbatimin e parimit të subsidiaritetit dhe proporcionalitetit parashikon tri kushte që konfirmojnë ose mohojnë mundësinë e veprimit në nivel evropian:

b) veprimi përfshin aspekte mbikombëtare që nuk mund të zgjidhen nga Shtetet Anëtare? c) veprimi nga Shtetet Anëtare ose mungesa e veprimit nga ana e tyre ështtë në kundërshtim me

dispozitat e Traktatit? d) veprimi në nivel europian reflekton avantazhe të qarta?

Parimi i subsidiaritetit synon të afrojë Bashkimin me qytetarët e tij. Ky parim nuk do të thotë që duhet të merret gjithmonë veprimi në nivelin më afër qytetarit. http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0017_it.htm Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Europian parashikoi tre lloj kompetencash të Bashkimit në raport me Shtetet Anëtare. Mbrojtja e konsumatorit përfshin në ato fusha ku konkurojnë kompetencat e Bashkimit me ato të Shteteve Anëtare. Parimi i subsidiaritetit i lejon Bashkimit që në një fushë të tillë të mund të veprojë vetë, nëse objektivat për këtë fushë nuk arrihen në mënyrë të konsiderueshme nga Shtetet Anëtare, në nivel kombëtar ose vendor, për këtë arsye gjykohen që rezultati mund të arrihet më mirë në nivel Bashkimi. http://www.consiglioregionale.piemonte.it/infoleg/dwd/eurofocus/2010/eurofocus_n_14.pdf

18

Acquis Communaitare ofron minimumin e mbrojtjes duke ia lënë në ngarkim Shteteve Anëtare zhvillimin e mëtejshëm. Një rol të rëndësishëm në këtë fushë ka luajtur Gjykata Europiane e Drejtësisë33, e cila në ushtrimin e kompetencave të saj, veçanërisht në rastin e çështjeve paragjykimore, ka analizuar dhe interpretuar më tej një numër shumë të madh institutesh, në funksion të arritjes së një niveli sa më të lartë mbrojtjeje për konsumatorin.

1.2 Aspekte historike të kontratave të ngjashme me kontratat konsumatore në

Shqipëri përpara vitit 1990

Zhvillimi social – ekonomik i vendit, ndikimi i pushtuesit të huaj dhe vonesat në

kohë për krijimin e shtetit të pavarur shqiptar kanë ndikuar në të gjitha aspektet e jetës. Megjithatë, pozicioni i favorshëm gjeografik i ka ndihmuar shqiptarët që të krijojnë lidhje tregtare dhe të lidhin kontrata të ndryshme me shtetasit e vendeve fqinjë. Kjo nënçështje synon të trajtojë aspekte të kontratave të ngjashme me kontratat konsumatore, në fazat e ndryshme të zhvillimit të shtetit shqiptar, ku konsumatori nuk kishte marrë formën dhe mbrojtjen që i njihet sot, por qënia e tij është e pranishme në akte dhe periudha të ndryshme kohore. Një numër i madh kontratash janë lidhur ndër shekuj, pavarsisht mungesës elementëve thelbësorë, ato kanë prodhuar pasoja.

1.2.1 Pasqyrime të këtyre zhvillimeve në të drejtën zakonore shqiptare

Statutet e Shkodrës

34 janë akte të cilat rregullojnë në mënyrë të detajuar marrëdhëniet shoqërore dhe ekonomike të kohës. Ajo që spikat është përcaktimi i detyrave të çdo subjekti ose “profesioni”, duke parashikuar në të njëjtën dispozitë dhe sanksionin përkatës në rast cënimi të këtyre rregullimeve. Statutet e Shkodrës parashikojnë mundësinë për t’i dhënë hua Komunës, ku objekt i kësaj kontrate janë sendet gjenerike si: grurë, verë apo mallra të tjera35. Dispozita ndalon dhënien e huasë me interes.

33 Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C- 4004/06, datë17.4.2008 në lidhje me mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve shprehet se: “Direktiva 1999/44/CE Mbi disa aspekte të shitjes dhe garancisë për mallrat e konsumit pohon se Shtetet Anëtare mund të adoptojnë ose të lënë në fuqi, për marrëdhëniet juridike që disiplinohen nga kjo Direktivë, norma më të ashpra, në përputhje me Traktatin, për të garantuar një nivel më të lartë mbrojtjeje për konsumatorët.” 34 Statutet e Shkodrës datojnë nga gjysma e parë e shek. XIV-të me shtesat deri në vitin 1469. Këto akte janë të ndara në kre, që sipas teknikës sonë legjislative, i korrespondojnë neneve. Për efekte të studimit referimi do të bëhet ashtu siç është në original. Nadin, Lucia “Statuti di Scutari”, Onufri, Tiranë 2002. Kjo autore shprehet: “Ndërtimi është i jashtëzakonshëm. Gjejmë të shkruar qartë e dukshëm, rolin e etnisë (“njerëz” që vijnë edhe më parë se “shteti”), prirjen drejt lirisë, ligjshmërinë e së drejtës për të pasur statut, mitizimin e trimërisë dhe të forcës. Ashtu si përralla lejon atë që realiteti e mohon, edhe kujtesa mban në jetë atë që ka mbaruar, që nuk është më. Dhe prej kësaj jete që dëshirohet të ruhet mund të shërbejë një simbol i mirë edhe një statut postum (pas vdekjes) tashmë i panevojshëm.” Po aty, fq. 48. 35 Statutet e Shkodrës, kreu 70 “Kur dikush i jep Komunës grurë, verë apo mallra të tjera, nuk duhet të pretendojë ti kthehet më shumë nga sa ishte vlera e mallit në kohën kur ia dha hua Komunës. Në rast se gjykatësit e paguajnë më shumë mallin nga sa ishte vlera e tij në kohën e huasë, vetë ata dënohen me një gjobë prej 8 hyperperësh Sklavonie. Po kaq do të paguajë dhe personi që ka dhënë hua, nëse ka pranuar të marrë më shumë nga sa ka dhënë. Gjysma e kësaj gjobe i jepet Kontit dhe gjysma tjetër Komunës, kurse malli i huazuar konsiderohet i humbur për huazuesin.”

19

Risia e Statuteve të Shkodrës, në lidhje me objektin tonë të studimit, zbulohet në dispozitën që rregullon situatën e atyre që udhëtojnë në grup 36 . Nga përmbajtja, ky rregullim ka elementë të kontratës së paketës së udhëtimit. E përbashkët është prania e disa personave që drejtohen nga një person (i ngjashëm ky me figurën e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit), i cili është përgjegjës për sigurinë e tyre, për dëmet që mund t’i shkaktohen gjatë udhëtimit të përbashkët dhe detyrimin për t’i shpërblyer këto dëme. Spikat detyrimi i këtyre personave për të qëndruar bashkë dhe për të ndjekur me përpikmëri urdhërat e personit që qëndron në krye të grupit. Një tjetër element i përbashkët është përjashtimi nga përgjegjësia e personit që qëndron në krye të grupit, kur dëmet që i shkaktohen njërit prej anëtarëve të grupit janë pasojë e drejtpërdrejtë e veprimeve të tij. Në kontratën e paketës së udhëtimit, organizatori ose shitësi përjashtohen nga përgjegjësia për shpërblimin e dëmit, nëse dëmi është pasojë e veprimeve me faj të konsumatorit. Elementë të sigurisë ushqimore dhe respektimi i interesave ekonomikë të blerësve të kohës gjenden në Statutet e Shkodrës37. Mentaliteti i asaj kohe rregullon detyrimin për sigurinë e mishit, ku përcaktohet se ambjenti i therjes dhe i tregtimit të mishit është thertorja. Interesat ekonomikë të blerësit (konsumator) të kohës mbrohen nëpërmjet personave të caktuar nga Komuna, të cilët duhet të karakterizohen nga besueshmëria, ndërshmëria dhe drejtësia. Si një instancë shtetërore, këtyre “funksionarëve” ju njihet e drejta për të ngritur akuzë ndaj kasapëve, nëse ata nuk respektojnë detyrimet e mësipërme. Statutet e Shkodrës rregullojnë gjithashtu kontratën e shitjes së pronës38 dhe të blerjes së bagëstisë 39 . Ajo që të bie në sy në këto dy kontrata, që në thelb kanë marrëdhënien shitje- blerje, është përdorimi i të dy termave, kontratë shitje e pronës dhe kontratë blerje e bagëtisë.

36 Statutet e Shkodrës kreu 80: “Nëse disa persona nisen nga qyteti për të shkuar bashkë në pyll, në treg ose diku gjetkë, çdo njëri duhet të mbrohet gjatë vajtjes dhe kthimit dhe askush nuk duhet të ndahet nga grupi. Nëse ndonjëri nga bashkëudhëtarët do të humbasë dicka, dëmin e paguan ai që është në krye të grupit. Edhe sikur të mos ketë dëme, por ai të ketë humbur drejtimin e grupit, gjobitet me 12 groshë, që ndahen përgjysëm mes Kontit dhe Komunës. Nëse ndodh ndonjë plaçkitje me dhunë duke qenë bashkë në udhë, të paguhet dëmi i bërë padashur ditën apo natën. Nëse dikush niset përpara ose qëndron prapa grupit dhe pëson ndonjë dëm, ta mbajë vetë përgjegjësinë, ndërsa shokët e tij të udhës nuk kanë asnjë detyrim, siç e thonë zakonedt e vendit.” 37 Statutet e Shkodrës, “Mbi peshoret e mishit” kreu 109: “Ata që caktohen nga Komuna për të peshuar mishin e therur, duhet ta bëjnë këtë punë me cilindo me ndershmëri dhe drejtësi. Si pagë u takon, për çdo dele një folar, për çdo lopë katër folar dhe për çdo derr dy folar dhe po aq për dosën dhe kaun. Folarët në fjalë duhet të paguhen nga kasapët dhe nëse nuk e bëjnë këtë ditën e caktuar, ata gjobiten me 4 grosh Sklavonie. Ata duhet të kujdesen për peshat, të bëjnë kujdes për ata njerëz që shesin pa peshë mishin e trajtuar për mish tredhur apo mish të ngordhur, që nuk është therur në thertore. Ata kanë të drejtë të ngrejnë akuzë dhe fjala e tyre të besohet. Kundravajtësit të gjobiten me 8 hyperperë Sklavonie, gjysma për Kontin dhe gjysma tjetër për Komunën, ndërsa gjykatësit nuk duhet t’u japin leje për mish të ngordhur, që nuk është therur në thertore.” 38 Statutet e Shkodrës kreu 176: “Kur një person dëshiron të shesë një pronë të tijën, ai duhet të porosisë që të bien këmbanat e Shën Stefanit tri herë gjatë tri të dielave dhe të shpallë përmes otagut ose semecit, se dikush shet pronë dhe nëse ka ndonjë njeri që kërkon ta blejë, të dërgojë kumbarët e tij që të merren vesh mes tyre. Me t’u arritur marrëveshja, palët e interesuara shkojnë duke marrë seicila palë, dy apo tre dëshmitarë te noteri, ky përpilon aktin noterial të shitjes në fjalë. Nëse blerja apo shitja bëhet në një mënyrë tjetër, ajo konsiderohet e pavlefshme.” 39 Kreu 178: “Nëse një shkodran blen në tregun e qytetit, pra në Favoletë, ndonjë kalë, ka, mushke apo kafshë tjetër, duke pasur garant të besuar dhe nëse një i huaj vjen për ta marrë këtë kafshë, me pretendimin se i është vjedhur atij, qytetari nuk është i detyruar t’ia kthejë, por t’i tregojë emrin e shitësit nëse e di; nëse nuk e di, të betohet për këtë gjë. Nëse i huaji ngul këmbë që ta riblejë kafshën që e pretendon si të tijën, mund ta bëjë një gjë të tillë, por duhet t’i japë pronarit të radhës, aq të holla sa ky i fundit betohet se i ka kushtuar blerja e kafshës në fjalë.” Garancia për evikson shfaqet dhe në këtë dispozitë, një detyrim, që rëndon mbi shitësin.

20

Statutet e Shkodrës mendoj se janë shumë të përparuara për kohën dhe rregullojnë jo vetëm marrëdhënie me karakter civil, por gjithashtu marrëdhënie administrative, duke parashikuar disa figura nëpunësish dhe kompetencat e tyre. Këto akte parashikojnë gjithashtu figura të ndryshme të veprave penale. Ajo që do të vlerësoja pozitivisht është instituti i shpërblimit të dëmit në rastin e veprës penale të vjedhjes. Një figurë penale ndëshkohet nëpërmjet një sanksioni civil, sikurse është shpërblimi i dëmit. Kanuni i Lekë Dukagjinit

40 në Librin e Gjashtë të tij “Të dhanunat”, neni 82 trajton Uhaja (huaja). Kanuni njeh dhënien e huasë, por pa interes, ose shtojca fitimesh, sic shprehet ai. Dhënia dhe marrja e huasë me interes konsiderohet ves dhe nuk përputhet me parimet e shqiptarëve. Në këtë rast, huamarrësi mund t’i lë peng uhasit (huadhënësit). Nëse huamarrësi nuk e shlyen huanë e tij në ditën e caktuar, huadhënësi ka të drejtë të shesë pengun e të nxjerrë vlerën e huasë së tij. Nëse teprojnë të ardhura të tjera, huamarrësi duhet t’ia kthejë vlerën që i tepron të zotit të pengut41. Pra, marrëdhënia e huasë, si një nga format e kredisë moderne, është rregulluar që në Kanunin e Lekë e Dukagjinit. Karakteristikë kryesore e saj është mungesa e interesit. Një tjetër element që e afron me kontratën e huasë bankare, është vendosja e pengut, si një mjet që siguron huadhënësin dhe e drejta e tij për ta shitur nëse huamarrësi nuk e paguan huanë në ditën e caktuar. Marrëdhëniet e kohës karakterizohen nga ekzistenca normave morale, që kishin pushtet dhe rregullonin të gjitha marrëdhëniet shoqërore të kohës. Besa ishte një parim, i cili kishte më shumë vlerë se detyrimi për t’u bindur. Besa nënkuptonte virtytin e besnikërisë për fjalën e dhënë dhe për detyrime të tjera që një person mund të ketë ndaj një tjetri jashtë fushës së zbatimit të drejtësisë institucionale42. Besa ka rregulluar marrëdhënie të ndryshme shoqërore, duke vendosur paqe, duke nxitur drejtësinë dhe mund të kosiderohet një normë morale “që i ka mbajtur në frikë” njerëzit. Besa ka shtrirë efektet e saj dhe në akte të vecanta, në formën e kuazi-kontratave. Besa është një instrument i cili ka mbrojtur dhe nëpunës turq të cilët mund të kalonin ose të strehoheshin në Shqipëri, gjatë përmbushjes së detyrave të tyre. Besa është përdorur si mjet në funksion të përmbushjes së detyrimeve me natyrë juridike. Në këto raste personi, që ka dhënë besën ka luajtur rolin e ndërmjetësit, pra të dorëzanësit. Ndryshimet rrënjësore në jetën ligjvënëse në Shqipëri datojnë pas krijimit të shtetit të pavarur shqiptar. Legjislacioni osman vazhdonte ende të zbatohej dhe në vitin 1912, Qeveria Kombëtare e Vlorës parashtroi në programin e saj zëvendësimin e tij me një legjislacion kombëtar të përparuar. Ndryshimet e shpeshta dhe të turbullta në jetën politike të vendit penguan realizimin e këtij qëllimi që mbarte frymë kombëtare dhe pavarsie.

40 Kanuni i Lekë Dukagjinit ka vepruar në Malësinë e Veriut, kryesisht në krahinën etnografike të Dukagjinit, në rrethin e Shkodrës, si dhe në Kosovë e gjetkë. Ai u mblodh dhe u kodifikua nga Shtjefën Kostandin Gjecovi në fund të shek. XIX-të dhe në fillim të shek. XX-të. Luarasi, Aleks “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Luarasi Press, Tiranë, 2007, fq. 233-234. 41 Gjecovi, Shtjefën “Kanuni i Lek Dukagjinit”, Albinform, 1993.

Izet Hoxha shkruan se: “Grupimi i normave juridike në degë të së drejtës shërben si kriter jo vetëm për të përcaktuar fushat e marrëdhënieve shoqërore, por dhe si bazë e formimit të instituteve të veçanta juridike. Kështu, normat që rregullojnë marrëdhëniet në lidhje me shitjen e tokës, rendin e ujit dhe mullirin përbëjnë institucionin e së drejtës së parablerjes.”

Hoxha, Izet “Marrëdhëniet juridike në Kanunin e Lekë Dukagjinit”, Albin, Tiranë, 2002, fq. 15 42 Valentini, Giuseppe “Il diritto delle comunita”, Vallecchi Editore, Firenze, 1956, fq.41.

21

1.2.2 Pasqyrime të këtyre zhvillimeve në Kodin Civil të vitit 1929

Vetëm në periudhën nga viti 1925 deri në vitin 1932 u bë e mundur të vendosen themelet e legjislacionit të ri shqiptar, mbështetur në legjislacionet e vendeve europiane, kryesisht në legjislacionin italian dhe atë francez. Në këtë kohë u nxorrën një sërë aktesh që rregulluan marrëdhëniet me karakter publik, ekzistencën e tre pushteve dhe u krijua një administratë me strukturë dhe kompetenca të qarta. Në fushën e marrëdhënieve civile dhe tregtare, aktet kryesore janë Kodi Civil

43 dhe Kodi Tregtar44.

Kodi Civil i vitit 1929 spikat për trajtimin në mënyrë shumë të modernizuar të marrëdhënieve familjare dhe civile të kohës. Struktura e tij gjen pasqyrim sot dhe në Kodin Civil aktual, atë të vitit 1994. Aspekte të ngjashme me marrëdhëniet juridike konsumatore të kohës i konstatojmë në trajtimin që ky kod i ka bërë kontratave të vecanta. Titulli i IV-rt fillon me kontratën e shitjes45. Në detyrimet kryesore të shitësit janë dorëzimi i sendit të shitur dhe garantimi i tij. Shitësi është i detyruar të grantojë blerësin për dorëzimin e sendeve pa vese ose të meta46. Pra, kjo është e lidhur drejtpërdrejti me cilësinë e produktit që shitësi, në rolin e tregtarit, i shet blerësit, në rolin e konsumatorit. Shkëmbimi47 është një nga kontratat më te hershme të qarkullimit civil, e cila rregullohet nga ky Kod. Kontrata e shkëmbimit rregullohet nga neni 1477 deri në nenin 1482. Kodi përcakton që nëse njëra nga palët paguan në të holla, vlerë që është mbi çmimin normal, kjo do të konsiderohet kontratë shitje. Për pasojë do të zbatohen dispozitat mbi kontratën e shitjes. Pala që ka paguar një çmim jo të drejtë mund të ngrejë padi për çartje. Në këtë rast, pala blerëse cënohet në të drejtën e saj për të mbrojtur interesat ekonomik, pasi pala tjetër ka mashtruar me çmimin. Një kontratë e ngjashme me kontratën e kredisë konsumatore së asaj kohe është kontrata e huasë. Nga vetë përkufizimi që jep ligji në fuqi “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, një nga format e shfaqjes së kredisë është huadhënia. Kontrata e huasë48

43 Kodi Civil hyri në fuqi më 1 prill 1929. Ky kod solli njësimin në zgjidhjen e çështjeve për të gjithë shtetasit shqiptarë, duke shfuqizuar tërësisht rregullimin e marrëdhënieve familjare dhe të trashëgimisë ligjore sipas fesë së palëve. Kodi i parë Civil shqiptar u ndërtua kryesisht mbi modelin e Kodit Civil francez. Një pjesë tjetër u bazua në Kodin Civil Italian, zvicerian dhe gjerman. Kodi civil përbëhet nga hyrja dhe nga katër libra (pjesë). Për më tepër informacion, lexo: Luarasi, A. vep. e cit., fq.399 – 404. 44 Kodi Tregtar daton në vitin 1932. Hartimi i tij u nxit nga nevoja për të rregulluar vepimtarinë e shoqërive tregtare, veçanërisht të shoqërive italiane të cilat kishin pozita dominuese në Shqipëri. Po aty, fq. 405- 406. 45 Kontrata e shitjes rregullohet nga neni 1390 deri në nenin 1476. Sipas nenit 1390: “Shitja asht një kontratë, me të cilën shitësi merr obligimin me transferees zotënimin e një gjaje dhe blesi me pague cmimin e saj.” 46 Neni 1432 parashikon: “Shitësi detyrohet me garantue gjanë e shitun për veset ose të metat e fshehuna që e bajnë atë gja të paaftë për përdorimin, për të cilin asht destinue ose që i pakësojnë përdorimin sa blerësi , po t’i dinte, nuk do ta kish ble ose do të kish ofrue një cmim ma të ulët.” Neni 1436 përcakton: “Në qoftë se shitësi i ka pasë ditë veset e gjasë së shitun, detyrohet me i kthye blerësit cmimin e marrë dhe me i shpërblye damet.” 47 Sipas nenit 1477: “Shkëmbimi asht një kontratë, me të cilën secila nga palët obligohet me dhanë një gja për me marrë një tjetër.” 48 Kontrata e huasë rregullohet nga neni 1760 deri në nenin 1769. Sipas nenit 1760: “Huaja asht një kontratë, me të cilën njena nga palët i dorëzon ose obligohet me i dorëzue tjetrës një sasi të caktueme të hollash ose sendesh të tjera, që konsumohen me përdorim dhe huamarrësi detyrohet me I kthye aq të holla ose sende të atij lloji dhe kualiteti.” Sipas kësaj dispozite, objekt i kontratës së huasë janë të hollat ose sende të tjera, që konsumohen me përdorim, pra sende të konsumueshme. Ky përkufizim nuk ka pjesë të tij elementin interes.

22

prezumohet pa shpërblim, përvec kur palët e kanë parashikuar në mënyrë eksplicite në kontraë49. Kodi Civil i vitit 1929 shfaq elementë përparimtare për kohën dhe forcën e madhe të ndikimit nga shtetet europiane në seksionin që rregullon obligimet e huadhënësit. Huadhënësi ka të drejtë të refuzojë dhënien e huasë dhe pas lidhjes së kontratës, nëse pala tjetër ka falimentuar ose është bërë insolvabël50. Pra, mbrojtja e palës kreditore, në kushtet e një ekonomie tregu jo fort të zhvilluar, merr një rol të parësor, pasi këta mundësojnë qarkullimin e të hollave. Ajo që më bie në sy është përdorimi i termave “ka falimentuar” dhe “është bërë insolvabël”, të cilët janë elementë të evolucionit të legjislacionit shqiptar. Në fund të referimit që bëmë në Kodin Civil të vitit 1929, duke analizuar lidhjen e tij me konsumatorin modern dhe disa nga kontratat konsumatore, në vijim të dispozitave do të përmendim dhe dy kontrata të vecanta. Kontrata e bartjes

51 dhe kontrata e

hotelerisë52 rregullohen nën Titullin XXI në emrin “Dispozita të posacme për kontratat e

bartjes dhe të hotelerisë”. Të dyja këto kontrata janë pjesë e elementëve të kontratës së paketës së udhëtimit, transporti dhe të qëndruarit në hotel.

E përbashkëta e legjislacionit të kohës së Ahmet Zogut dhe legjislacionit aktual që mbron konsumatorin qëndron në rastet e pëjashtimit nga përgjegjësia të personit që bart, hoteltarit dhe organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit. Këto subjekte përjashtohen nga përgjegjësia nëse dëmet shkaktohen nga vetë personat, udhëtarët, kontraktuesve të tjerë ose si rezultat i forcës madhore. Termi udhëtar i kohës mund të konsiderohet i barazvlershëm me termin konsumator të shek. XXI- një në një pjesë të të drejtave dhe detyrimeve që ky i fundit ka.

49 Neni 1766: “Në huatë nuk detyrohen kamata, kur këto nuk janë stipulue.” Neni 1767: “Kamata asht ligjore ose konvencionale.” 50 Neni 1765 parashikon: “Ai që asht obligue me dhanë një hua, mund të refuzojë me dorëzue gjanat e premtueme, në rast që mbas lidhjes së kontratës, ana tjetër ka falimentue ose asht ba insolvabël, përvec kur kjo jep sigurime të mjafta për me garantue rimbursimin e huasë. Po ky rregull aplikohet edhe kur insolvabiliteti ka ngja para lidhjes së kontratës, por huadhanësi e ka marrë vesh mbasi asht obligue.” 51 Kontrata e bartjes rregullohet në nenin 1788 – 1789. Mendoj që kontrata e transportit i ka fillesat e saj juridike në kontratën e bartjes. Sipas përcaktimit: “Ai që obligohet me bartë persona ose sende, detyrohet me marrë masat e nevojshme për me garantue sigurimin e personavet dhe gjendjen e mirë të sendevet që transporton; por nuk asht garant për rreziqet që janë të lidhuna me mjetin e bartjes. Gjithashtu detyrohet me ruejtë, si një atë familjeje i mirë, sendet që i janë besue edhe para se të fillojë bartja, dhe asht përgjegjës për vjedhjen, humbjen ose cënimin e tyne, kur provon se këto ngjarje kanë rrjedhë nga forca madhore, nga vesi i sendeve ose nga faji i kontraktuesit tjetër.” Dispozita duket disi konfuze. Mendoj se ligjëvënësi i kohës ka pasur si synim që ti përjashtojë, pasi forca madhore, vesi i sendeve dhe veprimet me faj të kontraktuesit tjetër janë rrethana që përjashtojnë nga përgjegjësia personin që detyrohet të bartë. Këto rrethana qëndrojnë jashtë vullnetit dhe veprimeve të personit që bart. Në mënyrën sesi është hartuar, të krijohet përshtypja, se personi që bart mban përgjegjësi vetëm në këto tre raste. (Ndoshta botimi që disponoj mund të jetë i shkruar me gabime.) 52 Kontrata e hotelerisë rregullohet nga neni 1790 deri në nenin 1793. Sipas përcaktimit të dhënë: “Hoteltarët detyrohen, si depozitarët, me ruejtë e me kthye sendet që ua kanë besue si depozitë udhëtarët.” Nenet në vijim rregullojnë rastet e përgjegjësisë së pakufizuar të hoteltarit dhe rastet kur ai përjashtohet nga përgjegjësia. Hoteltari nuk mban përgjegjësi kur vjedhja, humbja ose cënimi janë pasojë e veprimeve të udhëtarit, njerëzve të tij, të personave që vizitojnë udhëtarin ose si rezultat i forcës madhore. Në vijim të shënimit të mësipërm, besoj se tre rastet synojnë të përjashtojnë nga përgjegjësia personin që bart sende ose persona.

23

1.2.3 Pasqyrime të kontratave të ngjashme me kontratat konsumatore në ligjin

“Mbi veprimet juridike dhe detyrimet”

Pas luftës së Dytë Botërore dhe me vendosjen e një pushteti tërësisht të centralizuar, legjislacioni mori një tjetër drejtim. Mungesa e ekonomisë së tregut, mungesa e pronës private dhe krijimi i një ekonomie të centralizuar ndikuan drejtpërdrejt në jetën ekonomike dhe sociale të vendit. Marrëdhëniet juridiko civile të kohës rregullohen nga ligji nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”53. Ky akt u shoqërua dhe me ligjin nr. 2350, datë 15.11.1956 “Mbi zbatimin e ligjës mbi veprimet

juridike dhe mbi detyrimet.” Në strukturën e këtij ligji, në pjesën B “Detyrimet e veçanta” trajtohen kontrata të ndryshme. Kjo pjesë fillon me kontratën e shitjes54. Dispozitat që rregullojnë këtë kontratë parashikojnë detyrimin e shitësit për t’ia dorëzuar sendin blerësit të lirë nga cdo pretendim i personave të tjerë. Ligjvënësi ka parashikuar përgjegjësinë e shitësit për të metat e sendit, duke vendosur dhe sanksionet përkatëse, si: shpërblimi i dëmit ose zgjidhja e kontratës së shitjes. Një zhvillim i ri për kohën dhe që duhet vlerësuar është parashikimi i afatit të garancisë55. Ky rregullim synon që të mbrojë më mirë interesat e blerësit (konsumator) në raport me shitësin (tregtar). Një tjetër përparim i kohës është parashikimi i kontratës paraprake të shitjes56. Kontrata paraprake e shitjes, sipas legjislacionit aktual, konsiderohet një kontratë atipike, pasi nuk gjen rregullim të shprehur në ligjet që rregullojnë marrëdhëniet juridiko-civile. Kontrata e shkëmbimit57 parashikon si objekt të saj vetëm sendet dhe rregullimi i saj është i njëjtë me kontratën e shitjes. Kontrata e transportimit zë një vend të vecantë në tërësinë e dispozitave të ligjit “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”. Transportimi është një veprimtari ekonomike që qëndron në shpurjen e mallrave ose të udhëtarëve nga një vend në tjetrin. Transporti si degë e ekonomisë që lidh prodhimin me konsumin ndikon në realizimin e programit të

53 Ligji është botuar në Gazetën Zyrtare të Republikës Popullore të Shqipërisë, nr. 1, datë 10 Janar 1957. 54 Kontrata e shitjes rregullohet nga neni 167 deri në nenin 189. Sipas përcaktimit të dhënë në nenin 167: “Me kontratën e shitjes njëra palë (shitësi) detyrohet t’i kalojë palës tjetër (blerësit) në pronësi një send dhe blerësi detyrohet të marrë sendin dhe të paguajë çmimin e tij. 55 Neni 182: “Në kontratën e shitjes, shitësi mund të marrë përsipër përgjegjësinë që të sigurojë blerësin së sendi i shitur do të ketë cilësinë e tij për një kohë të caktuar (afat garancije). Njoftimi për të metat e sendit të shitur me afat garancije duhet t’i bëhet shitësit nga ana e blerësit, posa ky t’i ketë zbuluar, por jo tej afatit të garancisë. Padia për të metat e sendit të shitur me afat garancije duhet të ngrihet jo më vonë se gjashtë muaj nga dita që shitësi është njoftuar për zbulimin e të metave.” 56 Neni 188: “Kontrata paraprake për lidhjen në të arthmen e një kontrate shitjeje (premtim shitjeje) të një sendi të paluejtshëm duhet të bëhet me akt noterial. Brenda gjashtë muajve nga dita e kryerjes së aktit noterial duhet të bëhet kontrata e shitjes. Në rast se njëra nga palët nuk ka pranuar të lidhë kontratën e shitjes, pala tjetër ka të drejtë të kërkojë nga gjykata brenda një muaj pas mbarimit të afatit prej gjashtë muajsh, detyrimin e palës tjetër që të lidhë kontratën. Gjykata, kur çmon se janë të gjitha kushtet për të qenë kontrata e vlefshme, i jep një afat palës tjetër për lidhjen e kontratës, me kalimin e këtij afati vendimi i gjykatës zë vendin e lidhjes së kontratës. Në çdo rast tjetër, mosekzekutimi i detyrimit nga njëra palë për të lidhur kontratën e shitjes i jep të drejtë palës tjetër që të kërkojë shpërblimin e dëmit.” 57 Kontrata e shkëmbimit rregullohet në nenet 215 – 217. Sipas përkufizimit të dhënë në nenin 215: “Në kontratën e shkëmbimit secila nga palët detyrohet t’i kalojë palës tjetër në pronësi një send të caktuar.”

24

madh të ndërtimeve dhe të planeve të shpërndarjes58. Objekt i kontratës së transportimit mund të jenë mallra, udhëtarë ose bagazhe59. Detyrime kryesore të transportuesit janë ruajtja e mallit, mospërdorimi i tij dhe dërgimi në afatin e caktuar. Një ndër parimet më të rëndësishme të rregullimit juridik të transportit është sigurimi i ruajtjes së mallit në mënyrë që ai të mbërrijë në destinacionin e duhur60. Përdorimi i mallit ose dërgimi i tej taj afatit të parashikuar në kontratë passjell lindjen e përgjegjësisë civile për transportuesin61. Me kontratën e transportimit të udhëtarëve dhe bagazheve u njihet e drejta udhëtarëve të kenë një vend në mjetin që realizon transportin, të tranportojë së bashku me të bagazhe ose sende që mund t’i mbajë në dorë, ku përgjegjësia për to është e ndarë ndërmjet transportuesit dhe udhëtarit. Ligji i vitit 1956 mbron mirë interesat e udhëtarëve, duke përcaktuar në mënyrë të ndërsjelltë detyrimet midis tyre dhe të drejtat përkatëse. Ligji parashikon dhe afatet e ngritjes së padisë apo të bërjes së kërkesave që lidhen me kontratën e transportimit. Ligji “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” i kushton 4 nene kontratës së huasë62. Objekt i saj janë të hollat ose sende që përcaktohen në numër, me peshë ose me masë. Kontrata e huasë është si rregull pa shpërblim, por me marrëveshje të shprehur të palëve mund të jetë me shpërblim dhe huamarrësi e paguan shpërblimin në formën e kamatës63. Kontrata e huasë është akti kryesor i kreditimit që Banka e Shtetit Shqiptar u jepte organizatave shtetërore, koperativiste ose shoqërore. Kontrata e huasë ndërmjet shtetasve jepet vetëm në raste të rralla, për plotësimin e nevojave të ngutshme dhe rregullohet me dispozita të vecanta. Kontrata e huasë konsiderohej nën frymën e kohës si një mjet shfrytëzimi dhe përfitimi i fajdexhinjve ndaj punëtorëve dhe fshatarëve. Nevojat e personave fizikë plotësoheshin shumë mirë nga rroga që ato merrnin për punën që kryenin. Këto kontrata pasqyrojnë më së miri frymën e kohës dhe ndikimin e shtetit në të gjitha aspektet e jetës. Ajo që spikat është kufizimi i autonomisë së vullnetit dhe përfshirja e shumë marrëdhënieve private nën sferën e marrëdhënieve me karakter publik. 58 Sallabanda, Andon “E drejta e detyrimeve, E drejta e autorit”, Tiranë, 1977, fq. 54 – 59. 59 Neni 337 i ligjit “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” parashikon: “Me kontratën e transportimit, transportuesi (organizata e transportit automobilistik, hekurudhor, ujor dhe ajror etj) merr përsipër të transportojë nga një vend në një tjetër mallra, udhëtarë ose bagazhë. Me kontratën e transportimit të mallrave, transportuesi detyrohet të dërgojë në vendin e destinimit mallrat që i janë besuar dhe t’ia dorëzojë personit që ka të drejtë t’i marrë (pritësi), kurse dërguesi i mallrave detyrohet të paguajë çmimin e caktuar për transportimin. Me kontratën e transportimit të udhëtarëve, transportuesi detyrohet të shpjerë në vendin e destinimit udhëtarët, kurse udhëtari detyrohet të paguajë çmimin e caktuar për transportimin. Me kontratën e transportimit të bagazhave, transportuesi detyrohet të dërgojë në vendin e destinimit bagazhin e udhëtarit që i është besuar dhe t’ia dorëzojë personit që ka të drejtë për t’a marrë, kurse udhëtari detyrohet të paguajë çmimin e caktuar për transportimin.” 60 Sallabanda, Andon vep. E cit., fq. 67 – 73. 61 Neni 355 i ligjit “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” parashikon lindjen e përgjegjësisë dhe masën e shpërblimit të dëmit nga ana e transportuesit. Neni 356 parashikon rrethanat kur transportuesi nuk përgjigjet për humbjen ose dëmtimin e mallrave. 62 Kontrata e huasë rregullohet nga neni 124 deri në nenin 415. Sipas nenit 412: “Me kontratën e huas njëra palë (huadhënësi) i jep në pronësi palës tjetër (huamarrësit) një shumë të hollash ose sende që përcaktohen në numur, me peshë ose me masë dhe huamarrësi detyrohet t’i kthejë huadhënësit aq të holla, ose sende të atij lloji dhe të asaj cilësije, brenda afatit të caktuar në kontratë ose, kur nuk është caktuar afat me kërkesën e huadhënësit.” 63 Prof. Sallabanda shprehet: “Kamata që parashikohet me marrëveshje të palëve përfaqëson kundër përfitimin e huadhënësit ndaj përfitimit të huamarrësit dhe paguhet gjatë gjithë kohës që është në fuqi kontrata. Kjo kamatë nuk duhet të ngatërrohet me kamatën që duhet të japë debitori i një shume të hollash që nuk ekziston detyrimin në kohën e duhur dhe është me vonesë.” Sallabanda, Andon vep. e cit. fq 84 – 87.

25

Përdorimi i termit konsumator në legjislacionin shqiptar daton me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 525, datë 25.12.1956 “Mbi aprovimin e rregullores mbi

mënyrën e përdorimit të energjisë elektrike dhe t’avullit”. Objekt i kësaj rregulloreje është rregullimi i marrëdhënieve midis ndërmarrjes elektrike të Drejtorisë së Përgjithshme të Centraleve Elektrikë dhe konsumatorëve64. Ky Vendim konsideron konsumator cdo përdorues dhe shfrytëzues së energjisë elektrike dhe të avullit. Zhvillimet moderne të së drejtës konsumatore konsiderojnë konsumator vetëm grupin e dytë të subjekteve, ato që marrin energji elektrike ose avull për ndriçim ose nevoja të tjera joindustriale. Pjesa e II-të e këtij vendimi përcakton karakteristikat e kontratës tip, të nënshkruar rregullisht nga përfaqësuesit e ndërmarrjeve elektrike dhe të konsumatorëve industrialë. Pjesa e III-të rregullon mënyrën e përdorimit të energjisë elektrike dhe të avullit nga konsumatorët jo industrialë 65 . Risia e këtij akti konsiston në përdorimin e termit kontrata me konsumatorët, por vetëm për grupin e parë të konsumatorëve industrialë.

1.2.4 Aspekte të këtyre kontratave në Kodin Civil të vitit 1981

Kodi Civil i vitit 1981, i cili hyri në fuqi me 1 janar 1982, përbën aktin e parë të

unifikuar që rregullon të gjitha marrëdhëniet juridiko-civile të kohës66. Fryma e këtij Kodi pasqyrohet në nenet e para të tij të cilat përcaktojnë parimet bazë të legjislacionit civil të Republikës Popullore Socialistë të Shqipërisë. Ky akt rregullon marrëdhëniet pasurore dhe personale jopasurore ndërmjet ndërmarrjeve, institucioneve, kooperativave bujqësore, organizatave shoqërore, midis tyre dhe shtetasve, si dhe ndërmjet vetë shtetasve. Parimi i bazë i rregullimit të këtyre marrëdhënieve është parimi i centralizimit demokratik, mungesa e klasës shfrytëzuese dhe zhdukja e pronës private67. Baza e të gjithë rendit ekonomik dhe shoqëror është prona socialiste. Të gjitha figurat e kontratave janë të rregulluara mbi bazën e këtyre parimeve. Kjo nënkupton që përmbajtja e kontratave do të jetë shumë e kufizuar, po ashtu rrethi i subjekteve dhe objekti i çdo kontrate. 64 Neni 2 i saj parashikon: “Për efekt të kësaj rregulloreje konsumatorët ndahen në dy grupe: Në grupin e parë përfshihen ata që ushtrojnë veprimtari ekonomike, që marin energii elektrike ose avull për qëlllime industriale ose prodhimi dhe në të dytin përfshihen të gjithë konsumatorët e tjerë që nuk ushtrojnë veprimtari ekonomike dhe marrin energji elektrike ose avull për ndriçim ose nevoja të tjera jo industriale. Konsumatorët e sejcilit nga grupet e sipërme mund të jenë ndërmarrje, institucione, organizata shtetërore ose shoqërore ose edhe private.” 65 Sipas nenit 39: “Në kategorinë e konsumatorëve jo industriale përfshihen banesat private, ndërtesat e institucioneve dhe organizatave shtetërore ose shoqërore, klubet, sallat e leximit, mencat, restaurantet, faltoret e dyqanet e tjera në të cilat nuk përdoret motor me energji elektrike ose me avull.” 66 Me hyrjen e tij në fuqi, ky kod shfuqizoi ligjin nr. 2022, datë 2.4.1955 “Mbi pjesën e përgjithshme të Kodit Civil”; ligjin nr. 2023, datë 2.4.1955 “Mbi zbatimin e ligjit mbi pjesën e përgjithshme të Kodit Civil”; ligjin nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”; ligjin nr. 2360, datë 15.11.1956 “Mbi zbatimin e ligjit mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”; ligjin nr. 4408, datë 3.10.1969 “Mbi të drejtën e autorit” dhe një sërë dekretesh që rregullonin pronësinë, trashëgiminë apo shpikjet dhe racionalizimet. Ajo që të bie në sy është se çdo ligj ose dekret shoqërohet nga një akt me të njëjtën fuqi juridike, që synon të rregullojë zbatimin e tij. 67 E vetmja pronësi që i njihej subjekteve të asaj kohe është pronësia vetjake, e cila rregullohet në nenet 77 – 79. Sipas nenit 77: “Janë pronë vetjake të ardhurat nga puna dhe nga burime të tjera të ligjshme, shtëpia e banimit dhe sende të tjera, që shërbejnë për plotësimin e nevojave materiale e kulturore vetjake e familjare. Pronë vetjake janë edhe objektet që i përkasin familjes kooperativiste në bazë të statutit të kooperativës bujqësore.” Mungesa e pronës private, rrethi i ngushtë i sendeve të pronës vetjake, parimet ku mbështetet legjislacioni civil i kohës përcaktojnë më së mirë fatin dhe kufijtë e qarkullimit civil të të mirave materiale.

26

Kapitulli i kontratave të veçantave fillon me kontratën e shitjes68. Përcaktimi i dhënë për kontratën e shitjes është i njëjtë me përcaktimin që bën dhe ligji “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”. Veçoria e saj konsiston në rastin kur në rolin e blerësit është një institucion ose ndërmarrje shtetërore, tagri që i kalon, është tagri i administrimit. Një ndër detyrimet kryesore të shitësit është dorëzimi i sendeve në cilësinë e parashikuar në kontratë dhe në mungesë të saj, sipas kushteve të zakonshme. Kodi Civil ndjek shembullin e ligjit paraardhës duke parashikuar afatin e garancisë, brenda së cilit shitësi garanton blerësin për cilësinë e sendit të shitur69. Neni 199 rregullon kontratën e këmbimit. Kodi Civil i vitit 1981 është i pari që përdor termin këmbin në vend të termit shkëmbim. Rregullimi juridik është i njëjtë si ligji i vitit 1956, me referencën përkatëse tek kontrata e shitjes. Vecoria konsiston në rastin, kur subjekt i saj është person juridik, ajo mund të lidhet vetëm sipas parashikimeve të bëra në dispozitat e nxjerra nga Këshilli i Ministrave. Kufizime të autonomisë së vullnetit dhe rregullime ligjore shumë të ngurta vërehen dhe në kontratën e transportit 70 . Kodi ia kalon në kompetencë Këshillit të Ministrave që me akte të vecanta të rregullojë kushtet e transportimit të udhëtarëve, të bagazheve dhe përgjegjësinë e palëve. Ndihet fryma për të kufizuar lirinë e ligjvënësit dhe për të mbingarkuar me kompetenca pushtetin ekzekutiv. Kontrata e huasë 71 është një nga kontratat që lidhet drejtpërdrejt me temën e studimit, ku fryma e ashpër ndjehet më shumë. Në nenin 6 ky Kod parashikon se: “Në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë ndalohet dhënia e koncesioneve, krijimi i shoqërive dhe i institucioneve të tjera ekonomike e financiare të huaja ose të përbashkëta me monopolet dhe me shtetet kapitaliste, borgjeze e revizioniste, si edhe marja e kredive prej tyre.” Ky ndalim është në vijim të ekonomisë së centralizuar, mungesës së pronës private dhe parimit të mbështetjes së shtetit shqiptar në forcat e veta për plotësimin e nevojave materiale. Kjo kontratë ndërmjet shtetasve, në ndryshim nga ligji i vitit 1956, është gjithmonë pa shpërblim. Kompetencat e Këshillit të Ministrave shtrihen dhe në huatë që jep Banka e Shtetit Shqiptar në formë kredie, financimi ose në cdo formë tjetër. Në përfundim të analizës së Kodit Civil të vitit 1981 mund të pohojmë për mungesën totale të autonomisë së vullnetit dhe për marrëdhënie juridiko – civile, të cilat nuk kanë aspak karakter privat, por që karakterizohen nga fryma marksiste – leniniste e kohës.

68 Kontrata e shitjes rregullohet nga neni 182 – 198. 69 Nenet 192 – 198 rregullojnë detyrimin e shitësit për dorëzimin e sendeve pa të meta dhe të drejtat e blerësit në rastin e mospërmbushjes së këtij detyrimi nga shitësi. 70 Kontrata e transportit rregullohet nga neni 234 deri në nenin 248. Sipas nenit 234: “Me kontratën e transportit transportuesi (ndërmarrja e transportit automobilistik, hekurudhor, ujor dhe ajror) merr përsipër të transportojë nga një vend në një tjetër udhëtarë, mallra ose bagazhe, ndërsa udhëtari, dërguesi i mallit ose i bagazhit detyrohet të japë për transport mallrat e kontraktuara dhe të paguajë çmimin e transportit.” Ligji nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” jep një përkufizim më të detajuar të kontratës së transportit, duke dhënë përcaktime të veçanta për transportin e mallrave, udhëtarëve dhe të bagazheve. 71 Kontrata e huasë rregullohet nga neni 301 – 303. Neni 301 parashikon se: “Me kontratën e huas njëra palë (huadhënësi) i jep në pronësi palës tjetër (huamarrësit) një shumë të hollash ose një send që përcaktohen në numër, në peshë a në masë, ndërsa huamarrësi detyrohet t’i kthejë huadhënësit aq të holla ose aq sende të atij lloji dhe të asaj cilësie brenda afatit të caktuar në kontratë ose, kur nuk është caktuar afat, brenda një muaji nga dita që ia ka kërkuar huadhënësit. Kontrata e huas quhet e lidhur që nga çasti i dorëzimit të shumës së të hollave ose të sendeve.”

27

1.3 Korniza ligjore dhe mbrojtja e konsumatorit në Shqipëri pas vitit 199072

1.3.1 Aktet e para ligjore në fushën e mbrojtjes së konsumatorit,vitet 1991 - 1997

Pas viteve ’90, me ndryshimin e regjimit politik, Shteti Shqiptar u përfshi në një fazë tjetër të zhvillimit ekonimik dhe tregtar. I tërë sistemi ligjor duhej të ndryshohej në përputhje me parimet e reja ku mbështetej organizimi dhe fuksionimi i shtetit. Ligji nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”

73 është akti i parë i një sistemi pluralist, i cili afirmoi se parimet kryesore ku do të mbështetet organizimi dhe funksionimi i organeve shtetërore janë: parimi i ndarjes së pushteteve, sovraniteti i takon popullit, respektimi i të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, pluralizmi politik, barazia e shtetasve përpara ligjit. Ky ligj njohu pronën private; stimuloi iniciativën e lirë ekonomike dhe të drejtën e personave fizikë dhe juridikë të huaj për të investuar në Shqipëri74. Në këtë mënyrë u hodhën hapat e para për zhvillimin e ekonomisë së tregut, iniciativës së lirë private, mbrojtjes së pronës publike dhe private. Ligji “Për dispozitat kryesore kushtetuese” u plotësua me dy ligje të tjera kushtetues, të cilët deri në miratimin e Kushtetutës në vitin 1998, kanë luajtur rolin e saj. Ky ligj u shoqërua me ligjin nr. 7561, datë 29.04.1992 “Organizimi i drejtësisë dhe gjykata kushtetuese” dhe e ligjin nr. 7692, datë 31.03.1993 që lidhet me të drejtat dhe liritë themelore. Ky ligj riafirmoi pronën private dhe shpronësimin e saj vetëm për interes publik75. Pas një mbyllje të plotë të Shtetit Shqiptar për rreth një gjysëm shekulli, në vitin 1991 vendosen marrëdhëniet diplomatike Shqipëri – Komuniteti Ekonomik Europian dhe në vitin 1992 nënshkruhet Marrëveshja e Tregtisë dhe Bashkëpunimit, duke mundësuar përfitime financiare nga programi Phare. Synimi kryesor ka qenë zhvillimi dhe realizimi i një sërë reformash të rëndësishme, si parakushte për integrimin në Bashkimin Europian76. Në kuadër të nënshkrimit të marrëveshjeve të tregtisë, Shteti Shqiptar duhet të njihte dhe të respektonte të drejtat e konsumatorëve, me synim që produktet e ofruara të kishin cilësinë e kërkuar. Ai kishte si detyrë ngritjen e të gjitha kapaciteteve administrative

72 Për të tjera informacione lexo: Teliti, E. Hoti, U. “Law on consumer protection”, International Conference on “Challenges of Albania’s integration in European Union”, Conference Proceedings, Vol.II, Albania, May 2010, fq. 51 – 63. 73 Ky ligj është shfuqizuar me ligjin. 8417, datë 21.10.1998, i cili solli hyrjen në fuqi të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 74 Ligji nr. 7491, datë 29.04.1991”Për dispozitat kryesore kushtetuese”, në nenin 10 parashikon: “Ekonomia e vendit bazohet në shumëllojshmërinë e pronave, iniciativën e lirë të të gjitha subjekteve ekonomike në rolin rregullues të shtetit. Iniciativa ekonomike e personave juridikë dhe fizikë nuk mund të zhvillohet në kundërshtim me interesin shoqëror dhe nuk duhet të cënojë sigurinë, lirinë dhe dinjitetin e njeriut.” Neni 12 përcakton: “Personi juridik e fizik i huaj mund të fitojë të drejtën e pronësisë në kushtet e parashikuara dhe të garantuara me ligj. Personit të huaj fizik e juridik i garantohet e drejta të kryejë veprimtari ekonomike të pavarur, të investojë brenda vendit, të formojë ndërmarrje të përbashkëta ose të vetën në kushtet e përcaktuara me ligj. i garantohet, gjithashtu, e drejta e riatdhesimit të fitimeve.” 75 Ligji nr. 7692, datë 31.03.1993, neni 27: “- Askujt nuk mund t'i mohohet e drejta të ketë pronë private vetëm ose së bashku me të tjerë, si dhe e drejta për të trashëguar. Fitimi, gëzimi dhe tjetërsimi i pronës, si dhe e drejta e trashëgimisë rregullohen me ligj. - Askush nuk mund të shpronësohet, përveç se për një interes publik dhe kundrejt shpërblimit të plotë.” 76 Cani, Eralda “Transplantet ligjore të nevojshme për procesin e integrimit dhe kushtet e brendshme institucionale e administrative për suksesin e tyre.” Artikulli mund të gjendet online në: http://ajls.org/doc/2_ECani_Transplantet_Ligjore_Referim_AlbShkenca2010.pdf

28

dhe njerëzorë që do të mund të kontrollonin dhe të vlerësonin produktet që importoheshin për konsumatorin shqiptar. Në ligjet e para që mbrojnë konsumatorin është ligji nr. 7643, datë 02.12.1992 “Për shëndetin publik

77 dhe Inspektoriatin Sanitar Shtetëror”78. Objekti kryesor i këtij

ligji është organizimi dhe funksionimi i Inspektoriatit Sanitar Shtetëror 79 . Kontrolli përfshin të gjitha llojet e produkteve, në të gjitha proceset e tij dhe në vende ku realizohen veprimtari të ndryshmë të jetës sociale, ekonomike dhe kulturore. Shëndeti publik është një koncept shoqëror dhe politik, që synon përmirësimin e shëndetit, zgjatjen e jetës dhe përmirësimin e cilësisë së jetës për të gjithë popullsinë, përmes promocionit, parandalimit të sëmundjeve dhe formave të tjera të ndërhyrjeve shëndetësore.

Aktualisht ligjvënësi ka miratuar një akt të veçantë për shëndetin publik, qëllimi i të cilit është mbrojtja e shëndetit dhe promovimi i jetesës së shëndetshme të popullatës në Republikën e Shqipërisë, përmes veprimeve të organizuara, ndikimi i të cilave shpërndahet, në mënyrë të barabartë, në të gjitha grupet e popullatës80.

Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë i kushton një mbrojtje të veçantë

konsumatorit, në dispozitat që lidhen me shpërblimin e dëmit jashtëkontraktor. Prodhuesit mbajnë përgjegjësi për dëmet e shkaktuara nga të metat e produkteve të tij81. Ata mbajnë përgjegjësi kur mashtrojnë në mënyrë publike në lidhje me karakteristikat e produkteve si: përbërja, cilësia, natyrë, çmimi, identiteti etj. duke i shkaktuar dëm konsumatorëve 82 . Rasti i tretë i përgjegjësisë së parashikuar në Kodin Civil është

77 Në kuptim të këtij ligji, shëndet publik është shkenca dhe arti i parandalimit të sëmundjes, zgjatjes së jetës, promocionit të shëndetit mendor e fizik dhe efiçencës, përmes përpjekjeve të organizuara të shoqërisë. 78 Ky ligj është ndryshuar me ligjin nr. 7904, datë 08.03.1995, me ligjin nr. 9635 datë 06.11.2006 dhe me ligjin nr. 9863 datë 28.01.2008. 79 Sipas nenit 10: “Inspektorati Sanitar Shtetëror ështe organ ekzekutiv i specializuar, që kontrollon zbatimin e ligjeve e të akteve nënligjore sanitare në sektorët shtetërorë, privatë, veprimtaritë e ndryshme të ushtruara nga persona fizikë e juridikë vendas e të huaj, në objektet e mëposhtme: - në objektet e prodhimit, të ruajtjes, magazinimit, transportimit e tregtimit të produkteve të të gjitha llojeve dhe në të gjitha kategoritë e punimeve minerare; - në objektet ku ushtrohen veprimtari socialkulturore, shëndetësore, arsimore dhe kërkimore-shkencore; - në repartet dhe strukturat në vartësi të Ministrisë së Mbrotjes dhe në ato në vartësi të Ministrisë së Rendit, në pikat kufitare, portet, aeroportet, doganat, si dhe në mjetet e transportit tokësor, hekurudhor, detar, vendas e të huaj.” 80 Ligji nr. 10 138, datë 11.5.2009 “Për shëndetin publik.” 81 Përgjegjësi e prodhuesit për dëmet që rrjedhin nga të metat e produkteve rregullohet nga neni 628 – 634 të Kodit Civil. Në kuptim të këtij kodi, prodhues quhet prodhuesi i një produkti të përfunduar, të një lënde të parë ose fabrikuesi i një pjese përbërëse të produktit, si dhe çdo person tjetër që paraqitet si i tillë (prodhues), duke vënë mbi produktin emrin e tij, markën ose një shenjë tjetër dalluese. 82 Përgjegjësia për publikimin mashtrues rregullohet në nenet 635 – 637 të Kodit Civil. Sipas nenit 635: “Personi që publikon ose shkakton bërjen publike të një njoftimi lidhur me produktet ose shërbimet, që ofron vetë në rastin e një veprimtarie profesionale, ose të një ndërmarrje, ose të një personi për të cilin ai vepron, kryen një veprim të paligjshëm në qoftë se njoftimi është mashtrues në një ose disa drejtime të mëposhtme:

a) natyra, përbërja, sasia, cilësia, karakteristikat ose përdorimet e mundshme; b) origjina, mënyra ose data e prodhimit; c) madhësia e prodhimit stok të tij; d) çmimi ose metoda e llogaritjes së tij; e) arsyeja ose qëllimi i ofertës special ….etj.”

29

konkurenca e pandershme83, e cila sjell si pasojë dëmtimin e interesave ekonomikë të konsumatorit.

Kodi Civil mbron interesat e konsumatorëve dhe kur trajton kontratat e veçanta84. Dy institute të tjera që rregullohen nga Kodi Civil dhe janë pjesë e marrëdhënieve

juridike konsumatore është instituti i heqjes dorë 85 dhe e drejta për t’u tërhequr nga kontrata86.

Ligji “Për ushqimin"

87, i vitit 1995 synon të mbrojë jetën, shëndetin dhe interesat ekonomikë të konsumatorëve 88 , duke rregulluar cilësinë dhe sigurinë e produkteve ushqimore, mënyrën e ambalazhimit dhe të marketimit, ruajtjen, shpërndarjen dhe tregtimin e produkteve ushqimore. Ky ligj është ndryshuar me ligjin “Për ushqimin” të vitit 200889, i cili synon të plotësojë kushtet dhe kërkesat e Bashkimit Europian në kuadrin e përpjekjeve të shtetit shqiptar, për të marrë statusin e vendit kandidat.

Ky ligj ka zgjeruar fushën e tij të zbatimin në funksion të mbrojtjes së shëndetit dhe interesave të konsumatorëve, duke parashikuar parime të përgjithshme të analizës së riskut dhe mbrojtjes së interesave të konsumatorit, në ushqimin e destinuar për ta dhe ushqimin për kafshë90. Ngritja dhe parashikimi i një strukture të specializuar shtetërore, siç është Autoriteti Kombëtar i Ushqimit

91 synon të realizojë më së miri qëllimin e miratimit të këtij ligji.

83 Konkurenca e pandershme rregullohet në nenin 638 dhe 639 të Kodit Civil. 84 Kontrata e shitjes parashikon detyrimin e shitësit për ti dorëzuar blerësit, sendet, objekt i kontratës së shitjes në cilësinë e parashikuar nga palët në kontratë. Afati ligjor për të kundërshtuar të metat e sendit, parashikuar në nenin 717 të Kodit Civil, është dy vjet nga data që sendet i janë dorëzuar blerësit. Kjo garanci ligjore aplikohet nëse palët nuk kanë parashikuar një garanci tjetër kontraktore. Kodi Civil parashikon dhe një sërë të drejtash të tjera për blerësin kur sendet janë dorëzuar me të meta, ose kur çmimi nuk është i drejtë, ose kur sipërfaqja e sendit të paluajtshëm nuk është në përputhje me madhësinë e parashikuar nga palët në kontratë. Kodi Civil rregullon nga neni 1024 – 1049 kontratat bankare, duke parashikuar një mbrojtje minimum për debitorin, klient i bankës. 85 Rregullohet në nenin 672 të Kodit Civil. 86 Rregullohet në nenin 696 të po këtij akti. 87 Ligji i parë i miratuar nga ligjvënësi shqiptar në lidhje me ushqimin është ligji nr. 7941, datë 31.05.1995. Objekt i tij ishte përcaktimi i kushteve për prodhimin, përpunimin, ruajtjen, shpërndarjen, kontrollin dhe tregtimin e prodhimeve ushqimore për njerëz, për të mbrojtur shëndetin dhe interesat e konsumatorëve. Ushqimet e përgatitura në shtëpi, duhani, cigaret dhe medikamentet janë jashtë fushës së zbatimit të këtij ligji. 88 Ligji referon në termin konsumatorë të ushqimeve, në një nga kategoritë e konsumatorëve, ku konsumatorë të ushqimeve konsiderohen gjithë personat të cilët janë konsumatorë përfundimtarë të prodhimeve ushqimore. 89 Ligji nr. Nr.9863, datë 28.1.2008, “Për ushqimin”. 90 Ligjvënësi është treguar i kujdesshëm duke rregulluar në të njëjtin ligj ushqimin për konsumatorë dhe ushqimin për kafshë. Kontrolli dhe analiza që i bëhet këtyre të fundit është ngushtësisht e lidhur me shëndetin e konsumatorit, i cili do të konsumojë këto kafshë dhe produktet që prodhohen prej tyre. 91 Autoriteti Kombëtar i Ushqimit është person juridik, publik, me seli në Tiranë, i cili kryen veprimtari inspektuese, teknike dhe shkencore, në përputhje me këtë ligj dhe ligjet e tjera specifike, për sigurinë dhe cilësinë e ushqimeve dhe tё ushqimeve për kafshë, për shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve, si dhe pёr mbrojtjen e bimëve. Ai ka objekt tё veprimtarisë analizimin e riskut për ushqimin dhe ushqimin për kafshë. Neni 61 – 67 të ligjit “Për ushqimin” rregullojnë kompetencat dhe përbërjen e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit. Në funksion të këtij qëllimi Këshilli i Ministrave ka miratuar vendimin nr. 1081, datë 21.10.2009 “Për organizimin dhe funksionimin e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit”.

30

Në përputhje me këtë ligj, Këshilli i Ministrave ka miratuar një akt92,i cili synon rregullimin e mënyrës së etiketimit të produkteve ushqimore që ofrohen si të tilla te konsumatori i fundit, si dhe disa aspekte të veçanta që kanë të bëjnë me paraqitjen dhe reklamimin e tyre. Ky vendim përfshin brenda fushës së tij të zbatimit dhe produktet ushqimore të destinuara për restorante, spitale, mensa, si dhe për rrjetin e ushqimit social.

1.3.2 Mbrojtja e konsumatorit nga vitit 1997 deri në vitin 2006

Një ligj specifik për mbrojtjen e konsumatorëve daton vetëm në vitin 199793. Ligji

synon të mbrojë shëndetin dhe interesat ekonomikë të konsumatorëve, duke mundësuar vendosjen në treg të produkteve të sigurta. Ky akt rendit të drejtat bazë të konsumatorëve94, afirmimin e tyre si të drejta pozitive dhe synon mbrojtjen e grupeve të konsumatorëve vunerabël95. Ligji rregullon mjaftueshëm detyrimet e tregtarit për të vendosur në treg mallra të sigurta dhe për të njoftuar konsumatorin në lidhje me çmimin, cilësinë ose rrezikshmërinë kur vendos në treg mallra të rrezikshme. Ligji nuk rregullon asnjë kontratë konsumatore.

Mbrojtja e konsumatorit në nivel kushtetues trajtohet brenda kuadrit të Objektivave Socialë

96. Nën frymën e këtij neni dhe duke përdorur interpretimin e zgjeruar do të pohonim që Kushtetuta synon të marrë në mbrojtje konsumatorin, duke i ofruar standarte të larta në prodhimin dhe cilësinë e ushqimeve që ai konsumon.

92 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr.1344, datë 10.10.2008 “Për etiketimin e produkteve ushqimore”. 93 Ligji nr. 8192, datë 06.02.1997 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” 94 Sipas nenit 3 të këtij ligji: “Të drejtat bazë të konsumatorëve janë:

a) Mbrojtja e shëndetit të tyre. b) Mbrojtja e interesave të tyre ekonomike. c) Zgjidhja e mosmarrëveshjeve në rrugë gjyqësore. d) Organizimi në shoqata ose bashkime që kanë si qëllim mbrojtjen e interesave të konsumatorëve në

përputhje me legjislacionin. e) Informimi i mjaftueshëm.” 2. Garantimi i të drejtave nga shteti.

a) Shteti detyrohet të mbrojë të drejtat bazë të konsumatorëve. b) Trajton me përparësi mbrojtjen e grupeve të konsumatorëve më të dobët dhe më të ndjeshëm si:

fëmijët, pleqtë, të varfërit ekonomikisht, ata të zonave të thella, invalidët, të sëmurët dhe ata me aftësi të kufizuara mendore e fizike”. 95 “Konsumator vunerabël” është një term shumë i përdorur, por që nuk ka ndonjë përkufizim ligjor të gjithëpranuar për shkak të heterogjenitetit të këtij grupi. Çdo sektor ka specifikat e tij në lidhje me përcaktimin e një grupi për t’u konsideruar si “konsumator vunerabël”.

Ngjarje të përkohshme jetësore, si: fëmijëria, sëmundja etj.; faktorë të tregut si: pabarazi në informacion, fuqia e tregut, transaksionet komplekse, arsimimi etj., si dhe mjediset, sistemet, produktet apo shërbimet e paaksueshme për të gjithë, shndërrojnë një konsumator në konsumator vunerabël.

Pavarsisht këtyre, duhet mbajtur në konsideratë fakti se grupe të caktuara janë më të prekura strukturalisht nga të qënit vunerabël ose i pambrojtur: si grupet në pakicë, të moshuarit, njerëzit me aftësi të kufizuara etj.

Grupi Këshillues për konsumatorët pranë Komisionit Europian pohon se ky term është ngushtësisht i lidhur me termin “konsumator mesatar”. Pamundësia e dhënies së një përcaktimi të ngurtë është pasojë e lëvizjes së konceptit “vunerabël” brenda dhe jashtë strukturave të tregut, në varësi të industrisë përkatëse. Për më tepër: http://ec.europa.eu/consumers/empowerment/docs/eccg_opinion_consumers_vulnerability_022013_en.pdf 96 Kushtetuta në nenin 59 parashikon: “Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si edhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private synon: …..

c) standartin më të lartë shëndetësor, fizik dhe mendor të mundshëm…”

31

Ligji i vitit 1997 u shfuqizua nga ligji nr. 9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e

konsumatorëve.” Ky ligj zgjeron më tej fushën e tij të zbatimit97 dhe shton listën e të drejtave bazë të konsumatorëve98. Ligji është më i plotë në kuadër të praktikave të padrejta tregtare, në përcaktimin e detyrimeve të tregtarëve dhe në lidhje me kushtet e padrejta dhe përputhshmërinë kontraktuale.

Risia e këtij ligji në raport me ligjin pararendës konsiston në trajtimin e disa kontratave konsumatore si: shitja dhe ofrimi i shërbimit jashtë qendrave të tregtimit99, shitja dhe ofrimi i shërbimit në largësi 100 , shitja e energjisë, shërbimet e ujit dhe të telekomunikacionit 101 , kontratat elektronike 102 dhe kontratat e përdorimit me afat të pasurive të paluajtshme.

Rregullimi i këtyre kontratave pasqyron tentativën e legjislatorit shqiptar për të disiplinuar marrëdhëniet shoqërore dhe ekonomike të kohës, të cilat kanë dalë jashtë skemës së zakonshme të tregtisë dhe mundësohen nëpërmjet zhvillimit dhe epërsisë që ka marrë teknologjia e informacionit.

Ligji i vitit 2003 synon të ofrojë një mbrojtje më të madhe të konsumatorit, duke krijuar struktura të posaçme shtetërore për mbrojtjen e konsumatorin. Këtij të fundit i njihet e drejta për t’u ankuar në këto organe, pranë shoqatave të konsumatorëve, tek Avokati i Popullit103 ose në rrugë gjyqësore kur i cënohen të drejtat.

Zhvillimi i ekonomisë së tregut, nënshkrimi i tregtisë së lirë me shumë vende të rajonit, prona private dhe investime të shumta në fusha të ndryshme të ekonomisë kanë

97 Sipas nenit 2 të tij: “Ky ligj rregullon marrëdhëniet ndërmjet konsumatorëve, nga njëra anë dhe prodhuesve, shitësve, furnizuesve e ofruesve të shërbimeve, nga ana tjetër, si dhe përcakton të gjitha detyrimet që rrjedhin nga marrëveshjet ndërkombëtare, që kane lidhje me interesat e konsumatorit.” Ligji i vitit 2003 mirëpërcakton palët në marrëdhënien juridike konsumatore, ku: nga njëra palë qëndron konsumatori dhe pala tjetër mund të jetë prodhues, shitës, furnizues ose ofrues shërbimesh. 98 Sipas nenit 4: “Të drejtat bazë të konsumatorëve janë: a) e drejta e mbrojtjes së shëndetit, mjedisit dhe sigurisë së jetës; b) e drejta e mbrojtjes së interesave ekonomike; c) e drejta e ankimit; ç) e drejta për dëmshpërblim; d) e drejta e edukimit; dh) e drejta e njoftimit; e) e drejta e përdorimit të shërbimeve publike; ë) e drejta e mbrojtjes ligjore; f) e drejta e organizimit në shoqata ose bashkime për mbrojtjen e interesave te konsumatorit dhe e drejta e përfaqësimit në organet e tyre vendimmarrëse.”

Lista e të drejtave të konsumatorit është shtuar me të drejta bazë (madje mund të pohojmë që disa prej tyre janë dhe të drejta themelore, meqenëse parashikohen nga Kushtetuta në kapitullin e të drejtave themelore të njeriut), të cilat janë ngushtësisht të lidhura me njëra tjetrën. Nëse konsumatori njeh disa nga të drejtat e tij, atëherë ai do të përfitojë nga ushtrimi i të drejtave të tjera. 99 Kjo kontratë e cila sot njihet me emrin kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit rregullohet në nenin 30 dhe 31 të këtij ligji. 100 Ose siç njihet kontrata në largësi ose në distancë rregullohen nga neni 32- 36. 101 Rregullohen nga neni 37 – 38. 102 Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” është akti i parë që trajton dhe normon, nën titullin e tregtisë elektronike, kontratat elektronike. 103 Institucioni i Avokatit të Popullit rregullohet nga ligji nr. 8454, datë 04.02.1999 “Për Avokatin e Popullit”, i ndryshuar. Neni 2 i këtij ligji parashikon: “Avokati i Popullit mbron të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshëm të individit nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme e të parregullta të organeve të administratës publike, si dhe të të tretëve që veprojnë për llogari të saj.” Në këtë mënyrë, çdo konsumator ka të drejtë vërë në lëvizje institucionin e Avokatit të Popullit kur janë shkelur të drejtat e tyre të parashikuara në aktet për mbrojtjen e konsumatorit nga veprime ose mosveprime të paligjshme ose të parregullta të administratës publike. Është mëse e qartë që nuk mund të jetë objekt i punës së institucionit të Avokatit të Popullit, ankesat kur pala tjetër është një person privat. Në këtë rast, konsumatori duhet të përdorë rrugët e tjera të ankimimit.

32

qenë faktorë shtytës që shteti shqiptar të hartojë dhe miratojë akte ligjore dhe nënligjore në fushën e mbrojtjes së konsumatorit. Paketa ligjore për mbrojtjen e konsumatorit përfshin një sërë fushash si:

furnizimi me ujë dhe përpunimi e largimi i ujërave të ndotura

104; Një objektiv i rëndësishëm i akteve në këtë fushë është garantimi dhe mbrojtja e interesave publike nga njëra anë dhe krijimi i një mjedisi transparent ligjor dhe rregullator që do të nxisë investimet private në këtë sektor. Uji i pijshëm dhe largimi i ujërave të ndotura janë ngushtësisht të lidhura me mbrojtjen e shëndetit dhe cilësinë e jetës së konsumatorëve.

vreshtarinë, verën dhe produktet e tjera që rrjedhin nga rrushi105;

Ligji synon të përcaktojë dhe të vendosë rregullat bazë për mbarështimin e vreshtarisë, për prodhimin e rrushit, të verërave dhe produkteve të tjera, që rrjedhin prej tij, në Republikën e Shqipërisë. Ky akti rregullon të gjitha konceptet që lidhen me nënproduktet e rrushit dhe detyrimet e fermerëve, vendas apo të huaj që ushtrojnë veprimtarinë në këtë fushë.

prodhimi dhe tregtimi i duhanit dhe cigareve106;

Aspekti më i rëndësishëm i këtij ligji është ngritja dhe funksionimi i strukturave të posaçme administrative, Agjencia Kombëtare e Duhan - Cigareve dhe Fondi Duhan107, që inspektojnë këtë proces. Këto organe administrative duhet të jenë më aktive sidomos në kuadër të mbrojtjes së jetës dhe shëndetit të personave duhanpirës dhe jo duhanpirës. Ky ligj është ngushtësisht i lidhur me ligjin “Për mbrojtjen e shëndetit nga produktet e duhanit”108 , qëllimi i të cilit është mbrojtja e shëndetit publik nga përdorimi i produkteve të duhanit dhe ekspozimi i pavullnetshëm ndaj tymit të tyre.

104 Ligji nr. 8102, datë 28.03.1996 “Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe të largimit dhe përpunimit të ujërave të ndotura”, ku sipas nenit 1 të tij: “Qëllimi i këtij ligji është vendosja e një kuadri rregullator dhe ngritja e një Enti Rregullator të Pavarur për furnizimin me ujë dhe largimin e përpunimin e ujërave të ndotura. Në këtë ligj përcaktohen funksionet, kompetencat, procedurat dhe standardet nën të cilat ky Ent Rregullator do të operojë.” 105 Ligji nr. 8443, datë 21.01.1999 “Për vreshtarinë, verën dhe produktet e tjera që rrjedhin nga rrushi”, i ndryshuar. Në zbatim të këtij ligji Këshilli i Ministrave ka nxjerrë vendimin nr. 505, datë 01.08.2000 “Për vreshtarinë, verën dhe produktet e tjera që rrjedhin nga rrushi”, i cili trajton në mënyrë të detajuar ligjin e mësipërm, duke parashikuar dhe përbërjen e çdo nënprodukti. 106 Ligji nr. 8691, datë 16.11.2000 “Për prodhimin dhe tregtimin e duhanit dhe të cigareve”, i ndryshuar me ligjin nr. 8809, datë 17.5.2001 dhe ligjin nr.10 275, datë 6.5.2010 synon të rregullojë mënyrën e prodhimit, përpunimit dhe tregtimit të duhanit. 107 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 224, datë 13.04.2001 rregullon mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Agjencisë Kombëtare të Duhan – Cigareve. 108 Ligji nr. 9636, datë 06.11.2006 “Për mbrojtjen e shëndetit nga produktet e duhanit”, i ndryshuar me ligjin nr. 49/ 2013, datë 14.02.2013.

Në funksion të këtij ligji: “Produkte duhani" janë produkte të prodhuara, tërësisht apo pjesërisht, nga gjethja e duhanit, si lëndë e parë dhe që përdoren për t'u tymosur, thithur, përtypur ose nuhatur. "Tregtim i produkteve të duhanit" janë importi dhe eksporti i produkteve të duhanit, depozitimi për qëllime shitjeje dhe blerjeje. "Mjedis publik" është një mjedis i mbyllur, i caktuar për qëndrime kolektive, si dhoma në ndërtesa, ku parashikohet të zhvillohen veprimtari në fushën e shëndetit, mirëqenies shoqërore, edukimit dhe trajnimit, tregtisë, sportit, ushqimit, artit dhe kulturës, si dhe salla pritjeje, dhoma konferencash, holle për mbledhjen e publikut, salla leksionesh, mjete të transportit publik, ashensorë etj.

33

prodhimi, tregtimi dhe emërtimi i vajit të ullirit

109; Ligji përcakton rregullat në lidhje me prodhimin, emërtimin dhe tregtimin e vajit të

ullirit në Republikën e Shqipërisë, me origjinë dhe cilësi të kontrolluar në përputhje e kërkesat dhe standartet e tregut ndërkombëtar. Ky ligj është në përputhje dhe me Konventën e Kombeve të Bashkuar ku Shqipëria aderon në lidhje me këto produkte dhe produktet BIO.

energjia elektrike110;

Aktet ligjore dhe nënligjore në këtë fushë synojnë të sigurojë kushtet për furnizimin me energji elektrike të konsumatorëve, sipas parametrave standard, nëpërmjet funksionimit efiçent të tregut të energjisë elektrike dhe zhvillimit të konkurrencës në këtë sektor, duke pasur parasysh mbrojtjen e interesave të konsumatorëve, minimizimin e kostove të shërbimit me energji elektrike dhe përshtatshmërinë e tij me mjedisin. Legjislacioni në këtë fushë referon në Kodin Civil për marrëdhëniet juridike të krijuara, ndërkohë që kjo fushë është objekt rregullimi dhe nga ligji në fuqi “Për mbrojtjen e konsumatorëve”111.

konkurrenca

112; Konkurrenca ndërmjet tregtarëve është një nga fushat që lidhet drejtpërsëdrejti me

politikat shtetërore në favor të konsumatorëve. Një treg konkurrent, i cili funksionon më rregulla të qarta dhe të përcaktuara mirë, ku produktet ofrohen nga disa tregtarë, ku monopolet për produkte janë të rralla, ku shteti godet kartelet, mundëson mbrojtjen dhe realizimin e interesave ekonomikë dhe social të konsumatorëve, duke i ofruar atyre produkte të sigurta dhe të shumëllojshme.

prodhimi, përpunimi, çertifikimi dhe tregtimi i produkteve “Bio”

113; Aktet ligjore në këtë fushë synojnë të krijojë kuadrin e nevojshëm ligjor, teknik dhe administrative për të stimuluar prodhimin dhe tregtimin e këtyre produkteve, si dhe krijimin e strukturave përgjegjëse shtetërore.

109Kjo fushë rregullohet nga ligji nr. 8944, datë 19.9.2002 “Për prodhimin, emërtimin dhe tregtimin e vajit të ullirit”. 110 Ligji nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike”, ndryshuar me ligjin nr. 9512 datë 10.04.2006, me ligjin nr. 9750 datë 04.06.2007, ligjin nr. 9913, datë 5.5.2008, ligjin nr. 9997 datë 22.09.2008, ligjin nr. 10196 datë 10.12.2009, ligjin nr. 10362 date 16.12.2010 dhe ligjin nr. 10485 datë 26.11.2011. Në kuptim të këtij ligji, “Klient i fundit” është klienti që blen energji elektrike për përdorim vetjak. (Kjo nënkupton konsumatorin). Shkëmbimi, shitja dhe blerja e energjisë elektrike, në kuptim të këtij ligji, është marrëdhënia juridike ndërmjet palëve, sipas dispozitave përkatëse të Kodit Civil. Ligji rregullon mënyrën e krijimit dhe të funksionimit të Entit Rregullator të Energjisë Elektrike. 111 Neni 40 dhe neni 41 rregullojnë shitjen e energjisë, shërbimet e ujit dhe të telekomunikacionit. Megjithatë vetë ky ligj parashikon se: “Dispozitat e këtij ligji nuk do të zbatohen, kur në dispozitat e tjera ligjore për fushat përkatëse jepen trajtime më të favorshme për mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve.” Pra, nën frymën e të dy ligjeve, do të zbatojmë dispozitat e Kodit Civil në lidhje me kontratën e shitjes së energjisë, nëse ky rregullim ofron mbrojtjen më të mirë për konsumatorët. 112 Ligji nr. 9121, datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar me ligjin nr. 9499, datë 03.04.2006, ligji nr.9584, datë 17.07.2006 dhe ligji nr.10317, datë 16.09.2010. Qëllimi i këtij ligji është mbrojtja e konkurrencës së lirë dhe efektive në treg, duke përcaktuar rregullat e sjelljes së ndërmarrjeve, institucionet përgjegjëse për mbrojtjen e konkurrencës dhe përgjegjësitë e tyre. 113 Ligji nr. 9199, datë 26.02.2004 “Për prodhimin, përpunimin, certifikimin dhe tregtimin e produkteve BIO” .

34

barnat dhe shërbimi farmaceutik114;

Ky ligj ka krijuar strukturat përkatëse shtetërore si: Qendra Kombëtare e Kontrollit të Barnave dhe Komisioni i Nomenklaturës së Barnave, të cilat kontrollojnë barnat dhe inspektojnë subjektet që veprojnë në fushën farmaceutike.

Një strukturë e re, shumë e rëndësishme që synon të mbrojë konsumatorin nga efektet e padëshiruara dhe të dëmshme të barnave është Qendra e Farmakovigjilencës

tregtimi dhe përpunimi i qumështit dhe produkteve me bazë qumështi115; Qëllimi i këtij ligji është garantimi i sigurisë së konsumatorit për qumështin dhe produktet me bazë qumështi, duke synuar prodhimin dhe tregtimin e këtyre produkteve me cilësi, sipas kërkesave dhe standarteve të tregut të brendshëm dhe të jashtëm, nëpërmjet liçensimit dhe kontrollit të fermave të prodhimit, grumbullimit dhe përpunimit të qumështit.

sistemi bankar116;

Ky ligj ofron një mbrojtje fillestare të konsumatorëve në lidhje me shërbimet bankare. Kështu, në kuptim të këtij ligji klient është personi, i cili është përdorues i shërbimeve bankare dhe financiare. Kreditë konsumatore janë një nga kontratat më të ndjeshme konsumatore, në ditët e sotme, ku detyrimi i institucioneve financiare për informimin e konsumatorëve në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tyre në fazën parakontraktore dhe kontraktore thuajse nuk përmbushet fare ose informacioni që jepet është shumë i varfër dhe nuk përmbush kërkesat ligjore.

turizmi117;

Ligji rregullon marrëdhëniet ndërmjet institucioneve publike dhe subjekteve private, persona juridikë e fizikë, vendas apo të huaj, që ushtrojnë veprimtari turistike, përcakton të drejtat e detyrimet e subjekteve pjesëmarrëse në këto veprimtari, në përputhje me standardet e përcaktuara në këtë ligj, si dhe çështje të tjera që lidhen me fushën e turizmit.

Të gjithë këto persona fizikë apo juridikë, vendas apo të huaj, që ushtrojnë veprimtarinë e tyre brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, duhet të veprojnë në përputhje me këtë ligj, aktet nënligjore të nxjerra në bazë dhe për zbatim të tij, si dhe me të gjitha aktet ndërkombëtare, ku shteti ynë është palë. Këshilli i Ministrave ka nënshkruar disa marrëveshje me qeveritë e shteteve të tjera në fushën e turizmit, me synimin për të lehtësuar procedurat doganore dhe për të krijuar bashkëpunime ndërmjet operatorëve turistikë118. 114 Ligji nr. 9323, datë 25.11.2004 “ Për barnat dhe shërbimi farmaceutik”, i ndryshuar me ligjin Nr. 9523, datë 25.04.2006, nr. 9644, datë 20.11.2006, I ndryshuar me ligjin Nr. 10008, datë 27.10.2008, ndryshuar me ligjin Nr. 10137, datë 11.05.2009, ndryshuar me ligjin Nr. 10350, datë 11.11.2010 dhe ndryshimi i fundit ligji Nr. 10410, datë 31.03.2011, synon të përcaktojë rregullat për fabrikimin, importimin, eksportimin, tregtimin, përshkrimin, përdorimin, kontrollin e cilësisë dhe inspektimin e veprimtarive, që lidhen me barnat që përdoren për njerëzit në Republikën e Shqipërisë. 115 Ligji nr. 9441, datë 11.11.2005 “Për prodhimin, grumbullimin, përpunimin dhe tregtimin e qumështit dhe të produkteve me bazë qumështi”, i ndryshuar me ligjin nr. 9863, date 28.01.2008 dhe ligjin nr.10 137, datë 11.5.2009. 116 Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr. 10 481, datë 17.11.2011. Objekt i këtij ligji është vendosja e kushteve dhe e rregullave për krijimin, liçencimin, organizimin, drejtimin, kujdestarinë dhe likuidimin e bankave, ushtrimin e veprimtarisë bankare dhe financiare, si dhe mbikëqyrjen e kësaj veprimtarie në Republikën e Shqipërisë. 117 Ligj nr. 9734, datë 14/05/2007 “Për turizmin” 118 Të tilla janë: VKM nr. 585, datë 13/12/1993 “Për miratimin e marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Federatës Ruse për bashkëpunim në fushën e turizmit”

35

Ndryshimet që iu bënë këtij ligji në vitin 2008119 konsistonin përgjithësisht në sqarimi dhe përshtatje të termave që janë të përfshira në tregun e turizmit.

Ndërsa ndryshimet e vitit 2013120 lidhen kryesisht me struktura administrative të përfshira në këtë proces. Ligji ristrukturon një organ administrative të përfshirë në industrinë e turizmit, Zyra e Shërbimit Turistik. Zyra e Shërbimit Turistik krijohet si person juridik publik dhe si strukturë buxhetore në varësi të ministrit përgjegjës për turizmin, me objekt të veprimtarisë dhënien e informacionit për turistët, për hyrjen, shërbimet dhe lehtësitë e mundshme për vendet dhe pikat me interes për turistët dhe ushtrimin e funksioneve të tjera që i caktohet me këtë ligj ose me akte nënligjore të dala në bazë dhe në zbatim të tij.

siguria dhe konformiteti i produkteve joushqimore

121; Ky ligj përcakton të drejtat dhe detyrimet e prodhuesve dhe të shpërndarësve, në

mënyrë që në tregun shqiptar të vendosen produkte të sigurta për konsumatorët, duke përjashtuar nga fusha e zbatimit produktet që rregullohen me ligje të veçanta. Ky ligj parashikon detyrat, përgjegjësitë, organizimin dhe bashkëpunimin e strukturave përgjegjëse për mbikëqyrjen e tregut.

Ligji i ri, i vitit 2011122, së bashku me ndryshimet e vitit 2013 synojnë të përafrojnë kuadrin ligjor shqiptar në lidhje me produktet joushqimore me direktivën nr. 2001/95/KE

VKM nr.54 datë 21/02/1994 “Për miratimin e marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Kroacisë për bashkëpunim në fushën e turizmit” VKM nr.104 datë 18/02/2005 Për miratimin e marrëveshjes "Për bashkëpunimin në fushën e turizmit", ndërmjet Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Këshillit të Ministrave të Serbisë e Malit të Zi 119 Ligji nr. 9930, datë 09/06/2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9734, datë 14.5.2007 "Për turizmin" 120 Ligji nr. 76/2013, datë 14/02/2013 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9734, datë 14.5.2007 Për turizmin", 121 Ligji nr. 9779, datë 16.7.2007, “Për sigurinë e përgjithshme, kërkesat thelbësore dhe vlerësimin e konformitetit të produkteve joushqimore”. Neni 2 jep përkufizimet ku: konsumator është çdo person fizik, i cili blen apo përdor produkte për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare apo ushtrimin e profesionit. Në kuptim të këtij ligji, konsumatorë janë edhe organizatat jofitimprurëse. Produkt i sigurt është çdo produkt për konsumatorin, i cili, në kushte normale ose të arsyeshme, të parashikueshme përdorimi, përfshirë kohëzgjatjen dhe, kur është rasti për vënien në shërbim, edhe kërkesat e instalimit e të mirëmbajtjes, nuk paraqet ndonjë rrezik ose vetëm një shkallë minimale rreziku, të pajtueshëm, me përdorimin e produktit, që vlerësohet i pranueshëm dhe në përputhje me nivelin e lartë të mbrojtjes dhe të sigurisë së personave, duke marrë parasysh, në veçanti, pikat e mëposhtme: a) karakteristikat e produktit, përfshirë përbërjen, paketimin, udhëzimet për montimin dhe, kur është e zbatueshme, për instalimin e mirëmbajtjen; b) efektin te produktet e tjera, kur, në mënyrë të arsyeshme, parashikohet se do të përdoret me produkte të tjera; c) paraqitjen e produktit, etiketimin, çdo paralajmërim e udhëzim për përdorimin dhe vënien e tij në dispozicion, si dhe çdo shenjë apo informacion tjetër për produktin; ç) kategoritë e konsumatorëve të rrezikuar nga përdorimi i mallit, veçanërisht fëmijët dhe të moshuarit. Mundësia e arritjes së niveleve më të larta të sigurisë ose disponueshmëria e produkteve të tjera, që paraqesin një shkallë më të ulët rreziku, nuk do të shërbejë si bazë për të vlerësuar si të rrezikshëm një produkt për konsumatorin. Ky ligj parashikon mënyrën e organizimit dhe funksionimit të Strukturës Përgjegjëse për Mbikqyrjen e Tregut. 122 Ligji nr. 10 480, datë 17.11.2011 “Për sigurinë e përgjithshme të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 16/2013, datë 14.02.2013. Ky ligj synon të përmbushë detyrimet që rrjedhin nga Marrëveshja e Stabilizim Asociimit, në kuadër të përafrimit të legjislacionit shqiptar me acquis-in e Bashkimit.

36

të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 3 dhjetor 2001 “Mbi sigurinë e përgjithshme të produkteve”; me Rregulloren nr. 765/2008/KE të Parlamentit Europian dhe Këshillit, datë 9 korrik 2008 “Mbi vendosjen e kërkesave për akreditimin dhe mbikëqyrjen e tregut lidhur me tregtimin e produkteve”, e cila shfuqizon Rregulloren Nr. 339/93/KEE. Ashtu sikurse dhe ligji shprehet ky është një përafrim i pjesshëm. Në këtë nënçështje u pasqyruan disa nga aktet ligjore dhe nënligjore, që lidhen me mbrojtjen e jetës dhe shëndetit të konsumatorëve, që lidhen me mbrojtjen dhe realizimin e interesave të tyre ekonomikë, që parashikojnë ngritjen dhe funksionimin e organeve shtetërore që janë përgjegjëse për mbikqyrjen e tregut dhe mbrojtjen e konsumatorit. Në jetën e përditshme, çdo veprim që kryejmë si persona fizikë, që lidhet me blerjen ose përdorimin e produkteve apo shërbimeve, për plotësimin e nevojave vetjake, përcakton rolin tonë si konsumator. Për këtë arsye, lista e mësipërme nuk është shteruese, përkundrazi ka ende dhe shumë akte qe rregullojnë sferën e mbrojtjes së konsumatorit. Disiplina aktuale ligjore që normon këtë fushë është objekt studimi në kapitullin tjetër.

Në ndryshim nga ligji i vitit 2007, ligji i vitit 2011, i ndryshuar nuk jep përkufizimin e termit konsumator, por vetëm të llojeve të produkteve dhe të subjekteve të përfshirë në procesin e prodhimit, furnizimit, shpërndarjes dhe tregtimit të tyre. Ai detajon më tej kompetencat dhe sanksionet që ka të drejtë të ndërmarrë struktura përgjegjëse për mbikqyrjen e tregut.

37

Kapitulli 2

2.1 Korniza ligjore në fuqi në lidhje me mbrojtjen e konsumatorit

2.1.1 Aktet ligjore kombëtare për mbrojtjen e konsumatorit123

Nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, në qershor të vitit 2006 solli një epokë dhe frymë të re në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve124. Sipas këtij akti, përafrimi i legjislacionit në këtë fushë i përket fazës së parë, ku synohet përafrimi në elementët thelbësorë të Acquis të Tregut të Brendshëm.

Së bashku me MSA-në, legjislatori ka miratuar dhe disa marrëveshje ndërmjet Komunitetit Europian dhe Republikës së Shqipërisë125. Miratimi i MSA-së vuri përpara përgjegjësisë shtetin shqiptar për të miratuar ligje të reja apo për të ndryshuar ligjet ekzistuese në përputhje me Acquis- in e Komunitetit. Kështu, në përputhje me kuadrin rregullator të Komunitetit Europian, veçanërisht me Strategjinë e tij “Për Mbrojtjen e Konsumatorit 2007 – 2013”, me objekt fuqizimin e konsumatorëve, rritjen e mirëqënies së tyre dhe mbrojtjen efektive të tyre, Këshilli i Ministrave miratoi Strategjinë Ndërsektoriale për Mbrojtjen e Konsumatorëve dhe

Mbikqyrjen e Tregut, 2007 -2013126

.

123 Në këtë nënçështje kemi pasqyruar ato akte të cilat janë miratuar pas vitit 2006, me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Aktet të cilat janë miratuar para vitit 2006, së bashku me ndryshimet pas këtij viti janë pasqyruar në nënçështjen 1.3.2 . 124 Marrëveshja e Stabilizim Asociimit parashikon në nenin 76: “Palët do të bashkëpunojnë për përafrimin e standardeve për mbrojtjen e konsumatorëve në Shqipëri me standardet komunitare. Mbrojtja e efektshme e konsumatorit është e nevojshme për të siguruar funksionimin e duhur të ekonomisë së tregut, mbrojtje e cila varet nga zhvillimi i një infrastrukture administrative për të siguruar mbikqyrjen e tregut dhe zbatimin e ligjeve në këtë fushë. Për këtë qëllim, dhe në kuadër të interesave te tyre të përbashkëta, Palët do të inkurajojnë dhe garantojnë: – një politikë për mbrojtjen aktive të konsumatorëve, në përputhje me të drejtën komunitare;

– harmonizimin e legjislacionit të mbrojtjes së konsumatorëve në Shqipëri me atë ekzistues në Komunitet; – mbrojtje efikase ligjore për konsumatorët në mënyrë që të përmirësohet cilësia e mallrave të konsumit, dhe ruajtjen e standarteve të duhura të sigurisë; – monitorimin e rregullave nga autoritetet kompetente dhe garantimin e aksesit tek drejtësia në rast mosmarrëveshjesh.”

Gjithashtu mbrojtja e konsumatorit gjendet dhe në Shtojcën IV të MSA-së që lidhet me shërbimet financiare. 125 Shtojca I – rë “Marrëveshje ndërmjet Komunitetit Europian dhe Republikës së Shqipërisë mbi koncesionet tregtare preferenciale reciproke për disa lloje vere”. Shtojca II – të “Marrëveshje ndërmjet Komunitetit Europian dhe Republikës së Shqipërisë mbi njohjen reciproke, mbrojtjen dhe kontrollin e emrave të verërave, pijeve alkoolike dhe verërave të aromatizuara”. 126 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 797, datë 14.11.2007. Kjo strategji mbështet në ligjin nr. 9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, pasi ligji i vitit 2008 ishte ende në fazën e tij të diskutimit. Në lidhje me këtë strategji, Avokati i Popullit në rekomandimin e tij nr 264/19 Prot., datë më 28/01/2009, me objekt: Dërgohen konkluzionet e Konferencës Kombëtare “Mbrojtja e të drejtave të konsu-matorëve” është shprehur se: “11. Strategjia Ndërsektoriale për Mbrojtjen e Konsumatorëve dhe Mbikqyrjen e Tregut” mbulon një spektër të gjerë të të drejtave të konsumatorëve. Ajo përfshin çështje të sigurisë së produkteve dhe shërbimeve, mbikqyrjes së tregut, aspektet ekonomike dhe ligjore në lidhje me pozicionin e konsumatorit në treg, informimin dhe edukimin e konsumatorëve dhe të operatorëve ekonomike, mekanizmat

38

Prioritetet strategjike të saj janë: a) fuqizimi i konsumatorëve shqiptarë; b) mbrojtja e interesave ekonomike të konsumatorëve shqiptarë në çështjet e sigurisë, zgjedhjes, cilësisë, çmimit, llojshmërisë, disponibilitetit etj.; c) një mbikqyrje bashkëkohore dhe transparencë të tregut; d) mbrojtja e konsumatorëve në mënyrë efektive nga risqet dhe kërcënimet të cilat ata nuk mund t‟i trajtojnë e zgjidhin në mënyrë individuale. Strategjia Ndërsektoriale për Mbrojtjen e Konsumatorëve dhe Mbikqyrjen e Tregut, 2007 – 2013, e mbështet sferën e saj të veprimit në tre drejtime kryesore: së pari produktet ushqimore; së dyti produktet joushqimore; së treti produktet farmaceutike/ medikamentet. Një tjetër akt nënligjor, që mbron interesat e konsumatorëve është “Strategjia

sektoriale e bujqësisë dhe ushqimit, 2007 -2013”127. Një nga prioritet strategjike të saj

është rritja e cilësisë dhe sigurisë ushqimore të produkteve bujqësore dhe atyre të përpunuara. Sektorët prioritarë të saj janë:

1. Prodhimi i pemëve frutore, ullirit dhe rrushit; 2. Prodhimi perimeve; 3. Prodhimi i produktet blegtorale; 4. Përpunimi industrial i frutave dhe perimeve; 5. Përpunimi industrial i rrushit; 6. Përpunimi industrial i qumështit dhe mishit. Siguria shëndetësore është jetike, prioritet absolut i konsumatorit, kërkesë

parësore në negociatat dhe marrëveshjet që synojnë ta integrojnë Shqipërinë në Bashkimin Europian, prandaj edhe garantimi i sigurisë ushqimore-shëndetësore të kësaj strategjie merr një rëndësi të veçantë.

Strategjitë e miratuara nga Këshilli i Ministrave synojnë të disiplinojnë aspekte të ndryshme të jetës ekonomike dhe sociale të cilat lidhen në mënyrë integrale me mbrojtjen e konsumatorit. Në preambulën e saj, strategjia sektoriale “Për zhvillimin e

infrastrukturës së cilësisë në Shqipëri”128 synon krijimin dhe vendosjen e një sistem i

mirë rregullator dhe një monitorim të mirë të tregut, në kuadër të marrëveshjeve të tregtisë së lirë të nënshkruara me vendet e rajonit dhe Bashkimin Europian dhe anëtarësimit të Shqipërisë në Organizatën Botërore të Tregtisë. Kjo kërkohet me synim mbrojtjen e konsumatorit dhe nga ana tjetër, shteti të mos vendosë kufizime të panevojshme për të bërë biznes në atë vend. Elementët kyç për realizimin e kësaj infrastrukture janë standardizimi (për rregullat), inspektimi, matja dhe akreditimi (për monitorimin), sistem i cili njihet me inicialet IC.

Sistemi IC është gjithashtu i rëndësishëm për mbrojtjen e tregut të brendshëm nga importet e cilësisë së ulët. e dëmshpërblimit të konsumatorëve, inkurajimin e shoqatave të konsumatorëve dhe kontributin e tyre së bashku me aktorë të tjerë në implementimin e kësaj strategjie. 12. Në gjykimin tonë, cilësia e prodhimit dhe tregtimit të mallrave ushqimore si dhe cilësia e ofrimit të shërbimeve shëndetësore, të transportit dhe telekomunikacionit, të furnizimit me ujë, me energji elektrike, të shërbimeve të sigurimeve dhe ato bankare etj, ndaj konsumatorëve, është përgjegjësi e subjektit publik apo privat që i ofron këto mallra apo shërbime. Veçse siguria e konsumatorëve dhe mbrojtja e shëndetit dhe interesave të tyre, është përgjegjësi jo vetëm e subjektit prodhues, tregtues apo ofrues, por edhe e shtetit, që duhet të veprojë me mekanizmat e ndryshëm që ai ka ngritur për këtë qëllim.” 127 Kjo strategji është miratuar me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 924, datë 14.11.2007. 128 Kjo strategji është miratuar me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 272, datë 05.03.2008.

39

Parlamenti shqiptar miratoi me datë 17.04.2008, ligjin nr. 9902 “Për mbrojtjen e

konsumatorëve”129. Ky është ligji më i plotë në këtë drejtim, i cili rregullon në mënyrë të

detajuar të drejtat e konsumatorëve, detyrimet e prodhuesve, praktikat e padrejta tregtare, kushtet e padrejta në kontrata dhe përputhshmërinë kontraktuale, kontratat konsumatore, si dhe strukturat përgjegjëse në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut130. Në funksion të ushtrimit të kompetencave të tij, Avokati i Popullit, si një nga institucionet që mbron interesat e konsumatorëve, ka të drejtë të iniciojë hetim mbi bazën e kompetencave që i rrjedhin nga ligji i tij organik dhe ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”131, në rastin kur këtyre të fundit i cënohen të drejtat si rezultat i veprimeve të paligjshme ose të parregullta të administratës publike. Në rekomandimet e tij132, ai është shprehur se: “Konstatohet se megjithë përpjekjet dhe reformimin e bazës ligjore për njohjen dhe garantimin e të drejtave të konsumatorëve, stadi aktual përfaqëson një situatë kaosi dhe ndërthurje kompetencash midis institucioneve të ndryshme lokale dhe qëndrore, si dhe shfaqje shqetësuese të fenomenit të korrupsionit në strukturat shtetërore të ngarkuara me kontrollin e tregut apo në ofrimin e shërbimeve parësore......Përafrimi i legjislacionit kombëtar me atë komunitar ka njohur zhvillime pozitive, si në procesin e diskutimit të projektligjeve konkrete, ashtu edhe në miratimin dhe hyrjen e tyre në fuqi, siç edhe Ligji “Për ushqimin”, Ligji “Për shëndetin e kafshëve, mbrojtjen e bimëve dhe produktet e mbrojtjes së bimëve”. Po kështu janë përshtatur më shumë se 33 direktiva të BE-së dhe kanë dalë 10 VKM dhe një sërë udhëzimesh, që i përkasin kësaj fushe.”

129 Ky ligj është ndryshuar me ligjin nr. 10 444, datë 14.07.2011 dhe me ligjin nr. 15/2013, datë 14.02.2013. Në kuptim të këtij akti: Metrologjia përfshin të gjitha aspektet teorike dhe praktike të matjeve, cilado qoftë pasaktësia e matjes dhe fusha e zbatimit. Metrologjia mund të klasifikohet në tre grupe. Sipas përkufizimeve të deklaruara në Metrologjia e Përmbledhur, Botimi i Dytë, dhjetor 2003, ato klasifikohen si më poshtë: Metrologjia shkencore merret me organizimin dhe zhvillimin e standardeve të matjeve dhe me ruajtjen e tyre (niveli më i lartë). Metrologjia industriale duhet të sigurojë funksionimin e mjaftueshëm të instrumenteve të matjeve të përdorura në industri, si dhe në proceset e prodhimit dhe testimit. Në përgjithësi, këto janë laboratorë dytësore të akredituara për kalibrim, testim dhe analizë materialesh. Metrologjia ligjore ka lidhje me matjet ku këto ndikojnë në transparencën e transaksioneve ekonomike, shëndetin dhe sigurinë. Një aspekt i Metrologjisë Shkencore është vendosja dhe ruajtja e Standardeve Kombëtare të Matjeve që përcaktohen si standarde të vendosura si referenca metrologjike të deklaruara kombëtare. 130 Ligji në fuqi, pavarsisht ndryshimeve që ka pësuar, lë jashtë objektit të tij të rregullimit kontratat elektronike, të cilat rregulloheshin nga ligji i vitit 2003. Kontratat elektronike janë objekt rregullimi nga ligji nr. 10 128, datë 11.05.2009 “Për tregtinë elektronike”. Ky ligj ka për objekt vendosjen e rregullave për kryerjen e veprimeve tregtare në rrugë elektronike, nëpërmjet shërbimeve të ofruara nga shoqëria e informacionit, për mbrojtjen e personave pjesëmarrës, mbrojtjen ligjore të konfidencialitetit të konsumatorëve apo e të dhënave konfidenciale të pjesëmarrësve në të, si dhe për të siguruar lëvizjen e lirë të shërbimeve të informacionit, duke përcaktuar përgjegjësitë e ofruesit të shërbimeve të shoqërisë së informacionit. 131 Neni 56 i ligjit nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar parashikon:

“Konsumatori, kur i shkelen të drejtat, ka të drejtën e paraqitjes së ankesës te: …………………………….

c) Avokati i Popullit d) ..........................................”

132 Rekomandimi i Avokatit të Popullit me nr. 264/19 Prot., datë 28/01/2009, me objekt: Dërgohen konklu-zionet e Konferencës Kombëtare “Mbrojtja e të drejtave të konsumatorëve”.

40

Një fushë shumë e rëndësishme, ku nevoja për mbrojtjen e konsumatorit është urgjente, është fusha e komunikimeve elektronike

133 . Ligji synon të promovojë konkurrencën dhe infrastrukturë efiçente në komunikimet elektronike, duke krijuar infrastrukturën e nevojshme për garantimin e shërbimeve të duhura dhe të përshtatshme në territorin e Republikës së Shqipërisë. Mbi bazën e këtij akti ligjor është ngritur dhe funksionon Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare, një strukturë kyçe për mbrojtjen e konsumatorëve.

Miratimi i Kodit Ajror të Republikës Shqipërisë

134 sjell një epokë të re në lidhje me rregullimin e marrëdhënieve të aviacionit civil. Në kreun XI në titullin “Përgjegjësia dhe të drejtat e pasagjerëve” përcaktohen juridiksionet në rastin e cënimit të të drejtave të tyre dhe përgjegjësia për shpërblimin e dëmit ose për të kompensuar pasagjerët. Transportuesi është përgjegjës për shkaktimin e vdekjes ose dëmtime të shëndetit, për vonesa në udhëtime apo për dëmtime të bagazheve, sipas këtij Kodi dhe akteve të tjera ndërkombëtare ku aderon shteti ynë.

Mbi bazën e këtij Kodi është krijuar dhe një organizëm specifik, ANTA - Agjencia

Nacionale e Trafikut Ajror, që ka për funksion menaxhimin dhe kontrollin e hapësirës ajrore shqiptare në përputhje me standartet dhe normat ndërkombëtare të navigimit ajror135.

Një tjetër ligji shumë i rëndësishëm, që është në hapat e ligjvënësit komunitar dhe

që ka transpozuar disa akte komunitare, është ligji “Për tregtimin dhe mbikëqyrjen e

tregut të produkteve joushqimore”136. Ky ligj parashikon parimet e përgjithshme për

vendosjen në treg të produkteve joushqimore, të cilat nuk rregullohen nga një ligj i veçantë, parashikon detyrimet e prodhuesve dhe të subjekteve të tjera për të vendosur në treg produkte të sigurta, si dhe përcakton strukturat përgjegjëse për mbikqyrjen e tregut dhe kompetencat e tyre.

Një akt nënligjor shumë i rëndësishëm në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, në

lidhje me transportin hekurudhor është Udhëzimi nr. 10, datë 07.07.2012 i Ministrit të Punëve Publike dhe Transportit “Mbi rregullat në transportin hekurudhor të udhëtarëve dhe të bagazheve”137. Ky akt përcakton të drejtat dhe detyrimet e udhëtarëve që lidhin një kontratë transporti, e drejta e tyre për t’u informuar dhe për të pasur një shërbim cilësor, rregullat në lidhje me përgjegjësinë e transportuesve hekurudhorë për udhëtarët dhe bagazhet e tyre, si dhe të drejtat e detyrimet e tyre. Ky udhëzim rregullon një nga llojet e transportit, i cili përdoret nga organizatorët ose shitësit e paketave të udhëtimit, për të dërguar konsumatorin në destinacionin përkatës.

Ajo që të bie në sy është domosdoshmëria e ndryshimit dhe përafrimit të legjislacionit në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, ngritja dhe mirëfunksionimi i organeve shtetërore përgjegjëse në këtë fushë, informimi dhe ndërgjegjësimi i konsumatorëve në lidhje me të drejtat që ato kanë, dhe nëpërmjet fuqizimit të organizatave

133 Ligji nr. 9918, datë 19.5.2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr. 102/2012. 134 Ligji nr. 10 040, datë 22.12.2008 “Kodi ajror i Republikës së Shqipërisë.” 135 Për më shumë informacion, shiko: http://www.anta.com.al/index.php?idr=1&lang=1 136 Ligji nr. 10 489, datë 15.12.2011, i ndryshuar me ligjin nr. 17/2013, datë 14.02.2013. 137 Ky akt është hartuar në përputhje me Rregulloren nr. 1371/2007 të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 23 tetor 2007 “Mbi të drejtat dhe detyrimet e udhëtarëve që lëvizin me hekurudhë”. Në kuptim të këtij udhëzimi, me termin “Kontratë transporti” kuptojmë një kontratë transporti me ose pa pagesë ndërmjet një transportuesi hekurudhor ose një shitësi biletash dhe udhëtarit për ofrimin e një ose më shumë shërbimeve të transportit.

41

jofitimprurëse që kanë mbrojtjen e konsumatorit objektin e tyre kryesor të veprimtarisë, si dhe ngritja e një sistemi kombëtar ankesash.

2.1.2 Aktet ligjore ndërkombëtare për mbrojtjen e konsumatorit, ku aderon Shteti

Shqiptar

Në vijimësi të tratativave të Shtetit Shqiptar për tu bërë pjesë e organizmave të ndryshëm ndërkombëtarë, në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, shteti ynë ka nënshkruar dhe miratuar disa marrëveshje ndërkombëtare.

Në kuadër të marrëveshje ndërkombëtare që lidhen me transportin ajror, Shqipëria aderon në Konventën “Për unifikimin e disa rregullave të transportit ajror

ndërkombëtar”138, nënshkruar në Varshavë, me datë 21.10.1929.

Gjithashtu, shteti shqiptar aderon në Konventën "Për Ndërhyrjet e Akteve të

Paligjshme ndaj Sigurisë së Aviacionit Civil", nënshkruar në Montreal me 23.09.1971139. Shqipëria ka ratifikuar Marrëveshjen “Për shërbimet tranzite ajrore

ndërkombëtare”, nënshkruar në Çikago, në datë 07.12.1944140. Një tjetër hap i rëndësishëm, me efekte në transportin ajror është aderimi në

“Protokollin në lidhje me një amendament të Konventës për Aviacionin Civil

Ndërkombëtar", nënshkruar në Montreal më 06.10.1980141. Republika e Shqipërisë aderon në marrëveshjen "Për transportin ndërkombëtar

të rastit të udhëtarëve me autobus"142, e njohur si Marrëveshja Interbus. Nëpërmjet kësaj marrëveshjeje, Shtetet Palë synojnë të sigurojnë liberalizimin harmonik të shërbimeve ndërkombëtare më autobusë, me synimin për të promovuar zhvillimin e transportit ndërkombëtar, veçanërisht, krijimin e lehtësirave operacionale dhe organizative, për të krijuar lehtësira për turizmin dhe shkëmbimin kulturor ndërmjet Palëve Kontraktuese.

Ligji nr. 9255, datë 15.07.2005 për aderimin në Konventën e Montrealit "Për

unifikimin e disa rregullave për transportin ndërkombëtar ajror" ka ngarkuar me detyrime dhe me më shumë përgjegjësi shtetin tonë në lidhje me transportin ndërkombëtar ajror.

Në lidhje me këtë fushë, Shqipëria ka nënshkruar dhe marrëveshje të tjera me

Komunitetin Europian143, veçanërisht pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim 138 Ligji nr. 8150, datë 11.9.1996 Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën “Për unifikimin e disa rregullave të transportit ajror ndërkombëtar”, Varshavë, datë 21.10.1929. 139 Kjo marrëveshje është ratifikuar me ligjin nr. 8197, datë 06.03.1997. 140 Kjo marrëveshje është ratifikuar me ligjin nr. 8196, datë 06.03.1997. 141 Ky aderim është realizuar me ligjin nr. 8278, datë 15.01.1998. 142 Ligji nr. 9305, datë 04/11/2004 parashikon aderimin e Shtetit Shqiptar në këtë marrëveshje ndërkombëtare, e nënshkruar në Luksemburg më 3 tetor 2002. 143 Kështu Shqipëria ka transpozuar në aktet e saj kombëtare:

i) Rregulloren e Këshillit (EEC) nr. 2407/92 "Mbi liçencimin e transportuesve ajrorë" ii) Rregulloren e Këshillit (EEC) nr. 2408/92 "Mbi aksesin për transportuesit ajrorë në rrugët

komunitare" iii) Rregulloren e Këshillit (EEC) nr. 2409/92 "Mbi tarifat dhe vlerat për shërbimet ajrore" iv) Rregulloren e Këshillit (EEC) nr. 549/2004 "Mbi krijimin e Qiellit të Vetëm Evropian" - Rregullorja

kuadër.

42

Asociimit dhe qarkullimit pa viza të konsumatorëve shqiptarë në Zonën Schengen, me synimin për të krijuar uniformitet në rregullat, detyrat dhe përgjegjësitë e transportuesve, por dhe të konsumatorëve.

Në vitin 2006, në kuadrin e Organizatës Botërore të Shëndetësisë, shteti ynë ka

ratifikuar Konventën Kuadër “Për kontrollin e duhanit”144. Objektivi i kësaj Konvente

dhe protokolleve të saj është mbrojtja e brezave të sotëm dhe të ardhshëm nga pasojat shkatërruese mbi shëndetin, shoqërinë, mjedisin dhe ekonominë, rrjedhojë e konsumit të duhanit dhe ekspozimit ndaj tymit të duhanit duke parashikuar një strukturë për masat e kontrollit të duhanit që do të zbatohen nga Palët në nivel kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar, në mënyrë që të reduktohet gradualisht dhe rrënjësisht përparësia e përdorimit të duhanit dhe ekspozimit ndaj tymit të duhanit. Palët në Konventë parashikojnë se ky objektiv do të përmbushet nëpërmjet proceseve të tilla si: edukimi, komunikimi, trajnimi dhe ndërgjegjësimi i publikut. Shtetet Palë parashikojnë bashkëpunimin teknik dhe shkencor, si dhe shkëmbimin e informacionit si një mjet ndihme reciproke për arritjen e objektivave në nivel kombëtar, rajonal e ndërkombëtar.

Shqipëria ka nënshkruar “Marrëveshjen ndërkombëtare për ullirin dhe vajin e

ullirit”145, të Kombeve të Bashkuara. Kjo marrëveshje synon: të nxisë frymën e bashkëpunimit dhe tregtisë ndërmjet palëve kontraktuese; të vendosë standarde ndërkombëtare që bëjnë të mundur: - kontrollin e cilësisë së produktit; - tregti të ndershme ndërkombëtare; - mbrojtjen e të drejtave të konsumatorit; - parandalimin e praktikave mashtruese; të shpalosë vlerat e ullirit dhe të vajit të ullirit, nëpërmjet kërkimeve shkencore,

aktiviteteve të ndryshme ndërkombëtare etj. Në kuadër të zhvillimit dhe të promovimit të turizmit, veçanërisht të turizmit

ndërkombëtar, me synimin për të ofruar rregulla të njëjta si shtetet e tjera, shteti shqiptar ka aderuar në Konventën “Mbi lehtësirat doganore për turizmin”

146. Në kuptim të kësaj konvente termi “turist” nënkupton çdo person, pa dallim race,

gjinie, gjuhe apo feje, i cili hyn në territorin e një shteti kontraktues, që nuk është shteti ku personi banon, dhe qëndron aty jo më pak se 24 orë dhe jo më shumë se gjashtë muaj, në vijim të një periudhe 12-mujore, për arsye legjitime jo emigracioni, si turizëm, pushime, aktivitete sportive, arsye shëndetësore, arsye familjare, studime, pelegrinazhe fetare ose biznes.

Shteti Shqiptar aderon dhe në Protokollin shtesë të Konventës “Për lehtësitë doganore për turizmin, në lidhje me importimin e dokumentave e të materialeve publicitare turistike”147.

v) Rregullorja e Komisionit Evropian nr. 2111/2005 "Mbi krijimin e listës së komunitetit të

transportuesve ajrorë" vi) Direktivën e Këshillit (EEC) nr. 91/670, "Mbi pranimin e ndërsjelltë të liçencave të personelit për

ushtrimin e funksioneve në aviacionin civil” 144 Kjo konventë është ratifikuar me ligjin nr. 9474, datë 09/02/2006. 145 Kjo marrëveshje është ratifikuar me ligjin nr. 10 028, datë 11/12/2008. 146 Aderimi në këtë konventë është bërë me ligjin nr.10 089, datë 02/03/2009. Konventa “ Mbi lehtësirat doganore për turizmin” është hartuar në Nju-Jork, më 4 Qershor 1954, në kuadrin e Kombeve të Bashkuara. 147 Ligji nr.10 088, datë 02/03/2009 ka mundësuar aderimin e Republikës së Shqipërisë në Protokollin shtesë të Konventës “Për lehtësitë doganore për turizmin”, në lidhje me importimin e dokumenteve e të materialeve publicitare turistike.

43

Ky protokoll synon të vendosë rregulla uniforme në të gjitha Shtetet Palë të tij në lidhje me importimin dhe eksportimin e materialeve publicitare turistike, veçanërisht në lidhje me tarifat doganore.

Republika e Shqipërisë ka aderuar në Protokollin e Nagojës “Për aksesin në

burimet gjenetike dhe ndarjen e drejtë dhe të barabartë të përfitimeve që lindin nga

përdorimi i tyre” të Konventës së Biodiversitetit “Për larminë biologjike” 148 . Ky protokoll në preambulën e tij afirmon rëndësinë e burimeve gjenetike për sigurinë e ushqimit, shëndetit publik, ruajtjen e biodiversitetit, zbutjen dhe adaptimin me ndryshimin e klimës, duke njohur natyrën e veçantë të biodiversitetit bujqësor, tipareve të tij të dallueshme dhe problemeve që kanë nevojë për zgjidhje të dallueshme. Gjithashtu ai pohon ndërvarësinë e ndërsjelltë të burimeve gjenetike dhe biodiversitetit në cilësinë e jetës dhe shëndetit të konsumatorëve. Shteti shqiptar ka ndërmarrë një sërë hapash legjislative dhe institucionale në funksion të mbrojtjes së konsumatorit. Aktet e miratuara së fundmi në këtë drejtim, përgjithësisht, janë në përputhje ose identike me Direktivat përkatëse të Bashkimit Europian. Problematika kryesore në këtë fushë është mungesa e edukimit dhe e informimit të konsumatorit në lidhje me të drejtat që ai ka. Konsumatori shqiptar ka pak ose aspak informacion mbi institucionet e ngritura që i ofrojnë atij mbrojtje në fusha të ndryshme. Kjo shpjegon dhe arsyen se përse përpara gjykata nuk ka padi individuale ose kolektive për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve.

2.2 Koncepte të përbashkëta për këto kontrata konsumatore

Të gjitha kontratat konsumatore149 janë marrëdhënie juridike150 që rregullohen mbi bazën e një ligji të veçantë, ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Ky ligj bën një rregullim të përgjithshëm të kontratave konsumatore, të cilat detajohen më tej me akte të tjera nënligjore të nxjerra nga Këshilli i Ministrave apo nga organe të tjera qëndrore si: Banka e Shqipërisë. Ato specifika të veçanta të marrëdhënieve juridike konsumatore, që nuk rregullohen nga këto norma juridike, disiplinohen nga Kodi Civil, si një akt me karakter të përgjithshëm që rregullon marrëdhëniet juridike pasurore dhe personale jopasurore ndërmjet subjekteve të së drejtës. Kontrata konsumatore është një veprim juridik i dyanshëm, i cili ka dy palë: konsumatorin dhe palën tjetër që qëndron pranë tij tregtari, i cili mund të jetë shitës, prodhuesi, furnizuesi i mallrave apo shërbimeve151.

Nga pikëpamja e teknikës legjislative, ajo që të bie në sy është që aderimi në Protokollin shtesë

është bërë më përpara se aderimi në Konventë. Pasi numri i ligjit që parashikon aderimin në Konventë vjen pas numrit të ligjit që parashikon aderimin në protokollin shtesë të kësaj Konvente. 148 Ky protokoll është miratuar me ligjin nr. 113, datë 22/11/2012 ose ligji nr. 113/2012 149 Kontrata e kredisë konsumatore dhe kontrata e paketave të udhëtimit të trajtuara në këtë punim, ashtu dhe forma të veçanta shitjeje dhe furnizimi, konkretisht kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit dhe kontratat në largësi, të trajtuara në punimin për mbrojtjen e gradës shkencor “Master”, kanë të përbashkët një sërë elementësh, që fillojnë me palët, aspekte të fazave të lidhjes së kontratës, me të drejta dhe detyrime për të dyja palët, si dhe një sërë institutesh që synojnë të mbrojnë palën më të dobët, konsumatorin. 150 Për më tepër informacion në lidhje me marrëdhëniet juridike konsumatore, të analizuara nën këndvështrimin e tre elementëve: subjekt, objekt dhe përmbajtje, shiko: Teliti, Ersida vep e cit. 151 Ligji nr. 9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” është i vetmi ligj që citon subjektet e marrëdhënies juridike konsumatore. Në nenin 2 ai parashikon: “Ky ligj rregullon marrëdhëniet ndërmjet

44

Konsumatori është pala kryesore dhe që duhet të jetë e pranishme në mënyrë që marrëdhënie juridike të klasifikohet si marrëdhënie konsumatore. Konsumator është çdo person, i cili blen ose përdor mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit152. Në një interpretim literal të këtij parashikimi do të pohonim se konsumator është çdo person, qoftë person fizik apo juridik. Elementët që do të bëjnë përfshirjen e një subjekti nën kornizën ligjore mbrojtëse të konsumatorit janë:

a) Të qënit person fizik; b) Qëllimi i përdorimit apo i blerjes së mallrave apo shërbimeve nuk lidhet me

veprimtarinë tregtare apo ushtrimin e profesionit; c) Plotësimi i nevojave vetjake.

Ligji aktual, në ndryshim nga ligjet e mëparshëm153, e lë të hapur praninë e çdo personi për t’u konsideruar konsumator nëse plotëson dhe kushtin e dytë, pavarsisht ndryshimeve në vitin 2011. Fakti që organizatat jofitimprurëse154, si një nën kategori e personave juridikë privatë, u hoqën nga përfshirja e tyre si konsumator, nënkupton që ligjvënësi shqiptar me termin konsumator nënkupton një person fizik, por pa e shprehur atë në mënyrë eksplicite. Direktiva 2011/83/UE, datë 25.10.2011 “Mbi të drejtat e konsumatorëve” parashikon në mënyrë eksplicite që: “Konsumator është çdo person fizik, që në kontratat objekt i kësaj Direktive, vepron për qëllime që nuk përfshihen në kuadër të aktivitetit të tij tregtar, industrial, artizanal apo profesional.” Në këtë mënyrë Direktiva i ka dhënë fund debateve të ndryshme doktrinale në lidhje me mundësinë e personave juridikë për të “përfituar” nga mbrojtja që i ofrohet konsumatorit.

konsumatorëve, nga njëra anë dhe prodhuesve, shitësve, furnizuesve e ofruesve të shërbimeve, nga ana tjetër, si dhe përcakton të gjitha detyrimet që rrjedhin nga marrëveshjet ndërkombëtare, që kane lidhje me interesat e konsumatorit.” Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar vendos përballë konsumatorit vetëm tregtarin. Kështu neni 2 i tij përcakton se: “Ky ligj përfshin të gjitha llojet e marrëdhënieve ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve, që kanë të bëjnë me mallrat e konsumatorëve apo shërbime.” 152 Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar me ligjin nr. 10 444, datë 14.07.2011. Me ndryshimet që iu bënë ligjit në vitin 2011, u hoq nga koncepti i konsumatorit organizatat jofitimprurëse. Fakti që legjislatori shqiptar ka përdorur termin çdo person, e lë të mundur përfshirjen e personave juridikë.

Për më tepër shiko: Teliti, Ersida “ Marrëdhëniet juridiko-konsumatore”, Temë Masteri, Tiranë 2008. 153 Ligji nr. 8192, datë 06.02.1997 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në nenin 2 përcakton: “Konsumator është çdo person fizik ose juridik që blen a përdor mallra ose shërbime për nevojat e veta dhe jo me qëllim rishitjeje”. Ligji nr. 9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” në nenin 3 shprehet: “Konsumator” është çdo person fizik, i cili blen ose përdor mallra a shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit. Në kuptim të këtij ligji, si konsumatorë janë edhe organizatat jofitimprurëse.” Ligji nr. 2004/17 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në Kosovë, neni 2 pohon se: “Konsumator

nënkupton çdo person fizik që blen dhe përdor mallra ose shërbime për plotësimin e nevojave të veta dhe jo për qëllime që janë të lidhura me veprimtari tregtare, respektivisht për rishitjen e atyre mallrave.” 154 Ligji nr. 8788, datë 07.05.2001 “Për organizatat jofitimprurëse” në nenin 2 parashikon: “Organizata

jofitimprurëse kuptohen shoqatat, fondacionet dhe qendrat, veprimtaria e të cilave zhvillohet në mënyrë të pavarur dhe pa u ndikuar nga shteti”. Kodi Civil në nenin 28 parashikon: “Persona juridikë privatë janë shoqëritë, shoqatat, fondacionet dhe entet e tjera me karakter privat, të cilat e fitojnë personalitetin juridik në mënyrën e caktuar nga ligji.”

45

Më herët ka qenë Gjykata Europiane e Drejtësisë, ajo e cila ka synuar të orientojë Shtetet Anëtare në lidhje me konceptin e konsumatorit. Në çështjet e bashkuara C- 541/99 dhe C- 542/99, datë 22.1.2001, në vendimin e saj Gjykata ka pohuar: “Koncepti i konsumatorit, sipas përkufizimit të dhënë nga Direktiva 933/13/CEE, e datës 05.04.1993 në lidhje me Kushtet e Padrejta në kontratat e lidhura me konsumatorin, duhet të interpretohet në sensin që, i referohet ekskluzivisht personave fizikë.”155 Doktrina italiane e ka kritikuar këtë qëndrim të Gjykatës Europiane të Drejtësisë, me supozimin se nuk është absolutisht e domosdoshme që njëra palë të jetë person fizik, por në një situatë të ngjashme me të mund të jenë dhe persona juridik apo shoqëri të thjeshta që kontraktojnë me tregtarët156. Sipas ligjvënësit anglez, Aktit Mbi Kushtet e Padrejta në Kontrata, një nga palët e kontratës konsiderohet “konsumator” nëse: a) ai nuk lidh një kontratë në kuadër të biznesit të tij dhe as për qëllime që lidhen me biznesin; b) pala tjetër e lidh kontratën në kuadër të të veprimtarisë tregtare157. Elementi i dytë shumë i rëndësishëm, që një person fizik të konsiderohet konsumator, është fakti që malli ose shërbimi që ai blen ose përdor është për qëllime që 155 Ligjvënësi anglez në transpozimin që i ka bërë kësaj Direktive, në përcaktimin e konsumatorit vetëm si person fizik, gjykon se ky përkufizim zvogëlon mundësinë e Rregullores Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore, të vitit 1999, për tu aplikuar në kontratat e ndërtimit ose sipërmarrjes. , fq. 176 Megjithatë një person i ashtëquajtur “juridik” mund të jetë konsumator, pavarsisht vlerës së kontratës. Gjykata e Lartë Angleze në çështjen Standard Bank London Limited kundër Dimitrios Apostolakis dhe Styliani Apostolakis ka disponuar në vendimin e saj: “Unë jam dakort se në kuadrin e kushteve kontraktore konsumatore, marrëveshja që kanë lidhur të paditurit duhet të vlerësohet si një “marrëveshje biznesi” për shkak të vlerës së madhe të investimeve të bëra. Megjithatë, qëllimi I kësaj rregulloreje është mbrojtja e konsumatorëve dhe kjo marrëveshje është brenda fushës së saj të zbatimit. proçedurat e deritanishme tregojnë një kosto potenciale dhe shqetësimin për t’iu nënshtruar një juridiksioni, në një gjuhë të cilën të paditurit nuk e flasin.” Gjyqtari në fund pohon se: “Unë arrij në përfundimin se mungesa e ekuilibrit, që i ka zënë në befasi të paditurit, është kundër parimit të mirëbesimit dhe në përputhje me kushtet konkrete, klauzola e juridiksionit nuk është e detyrueshme.” Gjykata e Lartë Angleze, seksioni tregtar ka pranuar se: “Investitorë privatë, të cilët lidhin kontrata shkëmbimi, me synimin për të përfituar nga përdorimi i të ardhurave që ato disponojnë, por që nuk e sigurojnë jetesën e tyre nëpërmjet industrisë së investimeve, nuk janë të përfshira në tregti.” Për më tepër komente në lidhje me çështjen në fjalë, lexo: http://curia.europa.eu/common/reçdoc/convention/gemdoc2001/pdf/01-u-en-38.pdf 156 Vettori, Giuseppe “Codice del consumo, Commentario”, CEDAM, 2007, fq. 47 157 Koncepti i subjekteve që vlerësohen konsumator është trajtuar nga Gjykata e Apelit në çështjen R&B Costums Brokers Co Ltd kundër United Dominions Trust Ltd157, ku një kompani private, e cila ushtronte biznesin e saj në transport detar mallrash dhe agjentë doganorë, u konsiderua si konsumator kur realizoi blerjen e një makine për një nga drejtorët e saj për qëllime përdorimi personal dhe pune.157 Gjykata vlerësoi se kur një palë kryen një veprim, i cili është pjesë integrale e biznesit të saj, atëherë kjo nuk mund të konsiderohet konsumator. Në qoftë se veprimi lidhet shumë pak me ushtrimin e biznesit, atëherë duhet t’i bëhet analizë veprimeve të tjera të ngjashme në tërësinë e veprimtarisë tregtare për të kuptuar pozicionimin ose jo të palës si konsumator. Gjykata në vendimin e saj është shprehur se: “Nëse një tregtar ose kompani blen një qilim, e lidh kontratën brenda konceptit të biznesit të tij. Për më tepër shprehjet “konsiderohet konsumator” dhe “ një person që ka të bëjë me konsumatorin” duhet të jenë në përputhje me shprehjen “për qëllime konsumi”. Sipas nenit 5/ pika 2 e Aktit të mësipërm përcakton se mallrat do të konsiderohen “për qëllime konsumi” kur një person i përdor ato ose i ka ato në posedim për përdorim krejtësisht të ndryshëm nga qëllime që lidhen me ushtrimin e biznesit. Për këtë arsye shembulli i mësipërm me blerjen e qëllimit për zyrë, pavarsisht të metave që ai mund të ketë, nuk mund të konsiderohet “për qëllime konsumi.” Wilmot – Smith, Richard “Construction contracts” Oxford University Press, 2010, fq. 164. Për më tepër informacion në lidhje me çështjen e mësipërme: http://www.pierre-legrand.com/customs_brokers_v_udt.pdf

46

nuk lidhen me ushtrimin e aktivitetit të tij tregtar, industrial, artizanal apo ushtrimin e profesionit. çfarë do të kuptojmë me veprime që përfshihen brenda këtij kuadri? Në gjykimin nëse një subjekt mund të kosiderohet “konsumator” nuk del në pah nevoja për të gjykuar mbi objektin e kontratës ose për të gjykuar mbi përfshirjen e saj në juridiksionin profesional ose tregtar të palës kontraktuese, në mënyrë që ai të mos gëzojë mbrojtjen “si konsumator”, kur kontrata nuk plotëson nevojat e tij158. Me jurisprudencën e saj, Gjykata Europiane e Drejtësisë ka ecur më tëj në përcaktimin e saktë të kornizës që një person fizik të konsiderohet konsumator. Në çështjen C-56/96, datë 17.03.1998159, kjo gjykatë është shprehur se: “Pavarsisht aspektit aksesor të kontratës së dorëzanisë, kjo mund të përfshihet brenda fushës së zbatimit të Direktivës 85/577/CEE, vetëm nëse kjo kontratë garanton një detyrim të marrë përsipër nga konsumatori, në rastin e një kontrate shitjeje të realizuar në shtëpi, nga një tregtar që ofron mallra dhe shërbime. Meqenëse Direktiva i drejtohet eksluzivisht mbrojtjes së konsumatorëve, një dorëzanës përfshihet brenda fushës së saj të zbatimit, vetëm nëse siguron një detyrim që është për qëllime të ndryshme nga aktiviteti i tij tregtar.” Në sajë të vendimit të saj, Gjykata Europiane e Drejtësisë pohon se: “Kjo Direktivë duhet të interpretohet në sensin që një kontratë dorëzanie e lidhur nga një person fizik, i cili nuk vepron në kuadër të një aktiviteti profesional, është jashtë fushës së zbatimit të Direktivës, nëse ai garanton detyrimin e një personi tjetër që vepron në kuadër të aktivitetit të tij profesional.” Ky vendim pohon lidhjen që ekzistojnë ndëmjet kontratave, pra nëse kontrata krysore lidhet për qëllime , që janë pjesë e aktivitetit tregtar ose profesional të subjektit, pavarsisht qëllimeve për të cilat lidhet kontrata e garancisë, si një kontratë aksesore, subjekti garant nuk mund të përfitojë nga mbrojtja e kontratave konsumatore. Një aspekt tjetër problematik në këtë pikë është analiza që i bëhet veprimeve që janë ekskluzivisht pjesë e profesionit dhe veprimeve që janë pjesërisht të lidhura me të. Është mëse e qartë se të gjitha veprimet, të cilat kryhen ekskluzivisht për ushtrimin e veprimtarisë tregtare ose profesionale, nuk gëzojnë mbrojtje si veprime të kryera nga 158 Torino, Raffaele “Lezioni di diritto europeo dei consumatori”, G.Giappichelli Editore, Torino, 2010, fq. 93. 159Palët në këtë çështje janë: Bayerische Hypotheken- und Wechselbank AG kundër Edgar Dietzinger. Faktet e çështjes janë: Babai i Z. Dietzinger drejtonte një kompani ndërtimi në të cilën Banka ka lidhur një kontratë për dhënien e një kredie në llogari rrjedhëse. Me datë 11 shtator 1992, Z. Dietzinger nënshkruan një kontratë ku merr përsipër të garantojë të gjitha detyrimet e prindërve të tij në bankë, deri në një shumë maksimale prej 100.000 Markash Gjermane. Nënshkrimi i kontratës së garancisë u realizua me ndërmjetësinë e prindërve të Z. Dietzinger, ku një punonjës i bankës kishte marrë më parë pëlqimin e nënës së tij. Z. Dietzinger nuk ishte i informuar për të drejtën e tij për të anulluar këtë kontratë garancie. Në maj të vitit 1993, Banka revokoi me efekt të menjëhershëm, të gjitha kreditë e dhëna prindërve të Z. Dietzinger, shuma e të cilave arrinte më shumë se 1.6 milion Marka Gjermane. Përveç kësaj, ajo paditi Z. Dietzinger, në mënyrë që të marrin pagesën e pjesshme të detyrimit, në vlerën 50 000 Markave Gjermane, nën rolin e garantit (dorëzanës). I interesuari ka anulluar marrëveshjen e tij të garancisë, duke pretenduar se ai nuk ishte informuar për të drejtën e tij për të anulluar kontratën, në kundërshtim me dispozitat Ligjit Federal Gjerman, që transpozonte Direktivën 85/577/CEE. Pas gjykimit në të dyja shkallët, Gjykata e Lartë Gjermane vendosi të kërkojë interpretimin e Direktivës 85/577/CEE pranë Gjykatës Europiane të Drejtësisë, me pyetjen e mëposhtme: “Nëse një kontratë garancie, sipas ligjit gjerman, e lidhur ndërmjet një institucioni kredidhënës dhe një personi fizik që nuk e realizon atë në kuadër të veprimtarisë tregtare ose profesionale, në sajë të së cilës garantohet një kredi e dhënë nga ky institucion personit të tretë, e cila është në kuadër të kontratave ku një tregtar furnizon me mallra ose shërbime një konsumator, sipas Direktivës 85/577/CEE Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit.” Pra kjo Gjykatë (Bundesgerichtshof) pyet në thelb nëse kontrata e garancisë e lidhur me një person fizik, që nuk vepron për qëllime tregtare ose profesionale është brenda fushës së zbatimit të Direktivës së mësipërme?

47

konsumatorët. Debati mund të jetë i hapur për veprime të ciljat janë vetëm pjesërisht të lidhura me ushtrimin e veprimtarisë tregtare apo profesionin. Gjykata Europiane e Drejtësisë, në çështjen C – 464/01, datë 25.01.2005160 është shprehur dhe mbi juridiksionin e Konventës së Brukselit 161 në lidhje me kontratat konsumatore. Ajo në vendimin e saj ka pohuar se: “Regjimi i veçantë i Konventës së Brukselit në lidhje me sundimin e një juridiskioni më specifik synon të ofrojë një mbrojtje adekuate për konsumatorin, si pala më e dobët kontraktore dhe juridikisht më pak eksperte në raport me palën tjetër. Kjo palë nuk mund të detyrohet për të kundërshtuar veprime përpara gjykatave, në shtetin ku ka selinë tregtari.” Gjykata ka ritheksuar se një subjekt përfiton nga mbrojtja e veçantë që Konventa e Brukselit parashikon për konsumatorin, vetëm nëse subjekti përfundon një kontratë që nuk ka lidhje dhe është tërësisht jashtë aktivitetit, qëllimit apo natyrës tregtare të veprimtarisë së tij. Për këtë nuk duhet të marrin për bazë situatën subjektive të personit, i cili në disa raste kryen veprime ekonomike me qëllim plotësimin e nevojave personale dhe individuale, duke u konsideruar konsumatore dhe në të tjera mund te realizojë veprimtari ekonomike. Në përfundim të vendimit të saj, Gjykata Europiane e Drejtësisë është shprehur se: “Një person i cili ka lidhur një kontratë për një mall, pjesërisht i destinuar për përdorim që lidhet me ushtrimin e profesionit dhe pjesërisht për përdorim që nuk përfshihet në ushtrimin e profesionit, nuk mund të përfitojë nga regjjimi i veçantë që Konventa e Brukselit ofron për mbrojtjen e konsumatorit, me përjashtim të rastit kur qëllimi për përdorim që lidhen me ushtrimin e profesionit është shumë i vogël dhe në kontekstin e tërë këtij veprimi juridik mbizotëron qëllimi për përdorim jashtë ushtrimit të profesionit. Është gjyqtari kombëtar ai i cili do të vlerësojë qëllimin kryesor që mbizotëron në kontratë, nëse kontrata është lidhur për të plotësuar nevoja që lidhen me ushtrimin e profesionit apo ky aspekt luan një rol të parëndësishëm dhe nuk është përcaktues.” Në përfundim të analizës së jurisprudencës së kësaj Gjykate mund të pohojmë që arsyeja për të cilën do të përdoret objekti i kontratës ose lidhja e vetë kontratës është fakti bazë që do të marrin në analizë gjyqtarët kombëtare për të përcaktuar pozicionin e një subjekti si konsumator ose jo162.

160 Palët në këtë gjykim janë: Johann Gruber kundër Bay wa AG. 161 Konventa e Brukselit, e vitit 1968 “Në lidhje me kompetencën juridiksionale dhe ekzekutimin e vendimeve në fushën civile dhe tregtare” parashikon në Seksionin 4 Kompetencat në kontratat e lidhura nga konsumatorët, në nenin 13 se: “Në fushën e kontratave të lidhura nga një person për përdorim të ndryshëm nga përdorimi për ushtrimin e profesionit ose aktivitet tregtar, i quajtur më poshtë “konsumator”, juridiksioni do të rregullohet nga ky nen, në përputhje me nenin 4 dhe nenin 5/ parag. 5:

1) në rastin e shitjes me këste të një pasurie të luajtshme; 2) në rastin e një kredie që shlyhet me këste ose ndonjë formë tjetër kredie e lidhur për të financuar

blerjen e të tilla mallrave; 3) në rastin e një kontrate që ka për objekt furnizimin me pasuri të luajtshme ose shërbime nëse:

a) lidhja e kontratës është paraprirë nga një propozim i veçantë ose nga ndonjë publicitet në shtetin ku konsumatori ka vendbanimin e tij dhe nëse

b) konsumatori ka kryer në këtë shtet të gjitha veprimet për lidhjen e kontratës. Në çdo rast që pala tjetër e kësaj kontrate të lidhur me konsumatorin nuk ka selinë e tij në një nga Shtetet Palë në Konventë, por ka degë, agjensi ose filial në një nga këto shtete, për qëllime të kësaj Konvente kjo palë do të konsiderohet se ka selinë e tij në atë Shtet. Ky seksion nuk aplikohet për kontratat e transportit.” 162 Gjykata e Lartë në vendimin nr.00-2011-1925, datë 03.11.2011, me palë gjatë shqyrtimit të fakteve ka disponuar në vendimin e saj se: “Nëpërmjet prapësimeve pala e paditur ka parashtruar se llogaritjet e vitit 2003 nuk i përgjigjeshin realitetit, konsumit të energjisë elektrike nga pala paditëse dhe meqenëse ai është konsumator i madh u bënë llogaritjet e konsumit, sipas të cilit u përpiluan edhe faturat. Paditësi para se të ngrejë padinë duhet të likuidojë detyrimin që përmban titulli ekzekutiv.”

48

Kjo mënyrë shprehuri e Gjykatës Europiane të Drejtësisë ka gjetur aplikimin e saj në Direktivën 2011/83/UE “Mbi të drejtat e konsumatorëve”, ku në preambulën e saj, pika 17, ajo shprehet se: “Përkufizimi i konsumatorit duhet t’i referohet personave fizikë që nuk veprojnë për qëllime që lidhen me aktivitetin e tyre tregtar, industrial, artizanal apo ushtrimin e profesionit. Megjithatë, në kontratat me qëllim të dyfishtë, nëse kontrata është lidhur pjesërisht për qëllimë që pjesërisht janë pjesë e aktivitetit tregtar të personit dhe pjesërisht për qëllime të ndryshme nga ushtrimi i aktivitetit tregtar dhe aspekti tregtar është shumë i kufizuar dhe nuk rezulton mbizotërues në kontekstin e përgjithshëm të kontratës, personi në fjalë duhet të vlerësohet si konsumator.” Këshilli Europian është shprehur se: “Termi konsumator nënkupton persona fizikë të cilët kryejnë veprime që janë jashtë aktivitetit të tyre tregtar, jashtë biznesit ose që nuk lidhen me ushtrimin e profesionit. Megjithatë, në kontratat me qëllim të dyfishtë, ku kontrata është e lidhur pjesërisht për qëllime që përfshihen në aktivitetin tregtar dhe pjesërisht për qëllime që nuk lidhen me këtë aktivitet, nëse qëllimi i parë është i kufizuar dhe nuk është qëllimin kryesor në të gjithë kontekstin e kontratës, ky person duhet të konsiderohet gjithashtu konsumator”163. Kjo gjykatë ka shkuar më tej me jurisprudencën përkatëse duke pohuar se nuk mund të konsiderohet konsumator një subjekt që ka lidhur një kontratë për ushtrimin e një profesioni në të ardhmen, jo aktual164. Pala tjetër kontraktore që qëndron përballë konsumatorit në kontratat e lidhura me të , i cili i shet ose e furnizon me mallra ose shërbime njihet me terma të ndryshëm si nga ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit”, nga aktet e tjera nënligjore të nxjerra në zbatim të tij, ashtu dhe në kudërin e Direktivave të Bashkimit Europian165. Në përcaktimin e marrëdhënieve konsumatore ligji vendos si subjekt përballë konsumatorit tregtarin

166. Ky, në ndryshim nga konsumatori, mund të jetë person fizik ose Megjithëse Gjykata e Lartë nuk referon në vendimin e saj në ligjin “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, kërkesat që kërkohen për faturat e energjisë elektrike janë në përputhje të plotë me nenin 40/ parag. 2 sipas së cilit: “Vlera e konsumit real paraqitet në një faturë, së bashku me çmimin, në mënyrë të qartë, të lexueshme dhe jo të dyshimtë.” Gjykoj se përdorimi i termit “konsumator i madh” nuk është në përputhje të plotë me kuadrin ligjor për mbrojtjen e konsumatorëve, pasi nuk ka konsumator të vogël ose të madh. Gjithashtu nuk konsiderohen konsumatorë personat juridikë privatë, që në rastin konkret është shoqëria “Norga” shpk. 163 Council of European Union, Interinstitutional File 2011/0062 (COD), Brussels, 17 February 2012. 164 Gjykata Europiane e Drejtësisë, çështja C- 269/95, datë 03.071997, Francesco Benincasa kundër Dentalkit Srl është shprehur se: “Vetëm kontratat e lidhura me synimin për të plotësuar nevojat për konsum privat të një individi përfitojnë nga mbrojtja që i bëhet konsumatorit, si pala më e dobët. Kjo mbrojtje e veçantë nuk zbatohet në ato raste qëllimi kryesor I lidhjes së kontratës është për përdorim që përfshihet brenda ushtrimit të profesionit, pavarsisht karakterit të ardhshëm të tij, pasi elementi i ardhshëm nuk ndikon në natyrën tregtare të këtij aktiviteti. Kështu, në përputhje me frymën dhe hartimin e këtyre dispozitave, regjimi i veçantë i mbrojtjes ofrohet vetëm për ato kontrata që janë plotësisht të lira dhe të pavarura nga aktiviteti tregtar ose ushtrimi I profesionit, i tashëm apo i ardhshëm.” 165 Për më tepër informacion, lexo: Teliti, E. vep. e cit. 166 Sipas nenit 3 të ligjit 9902, datë 17.04.2008, i ndryshuar: “Tregtar është çdo person fizik ose juridik, i cili vepron për qëllime që lidhen me veprimtarinë e tij ekonomike, tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, si dhe cilido, që vepron në emër ose në interes të tregtarit.” Termi tregtar përdoret në Pjesën e III-të të titulluar “Informimi i konsumatorit”; në Pjesën e IV-rt “Praktikat e tregtimit”; në Pjesën e V-të “Kushtet e padrejta të kontratave dhe përputhshmëria kontraktuale”; në Kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit, nenet 34 -35; në Kontratat në largësi, nenet 36- 39; në Kontratën Shitja e energjisë, shërbimet e ujit dhe të telekomunikacionit, nenet 40 - 41; Kontrata e përdorimit me afat të produktit të pushimit afatgjatë, të rishitjes dhe të shkëmbimit nenet 42 – 43. Në kontratën e kredisë konsumatore përdoret termi kreditor, nenet 44 – 45. Në kontratën e paketave të udhëtimit përdoret termi ofrues i paketës, i cili mund të jetë organizatori

49

person juridik, që ka si qëllim kryesor maksimizimin e fitimit, qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve, që janë pjesë e aktivitetit të tij profesional. Tregtari është pala, që hyn në marrëdhëniet juridike konsumatore me pushtetin e informacionit dhe pushtetin e vullnetit, të cilin ia imponon palës më të dobët. Ky përkufizim është i njëjtë me atë të dhënë nga Direktivat e Bashkimit Europian. Legjislatori komunitar ka pasur si synim dhënien e një nocioni gjithëpërfshirës të palës kontraktore që qëndron përballë konsumatorit, duke iu referuar çdo operatori ekonomik profesional, ose çdo subjekti që ushtron një aktivitet ekonomik, të çfarëdo forme dhe tipi, privat ose publik, në mënyrë individuale ose kolektive, me ose pa qëllim fitimi.167 Sipas Rregullores “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”168 tregtari, i cili mund të jetë shitës ose furnizues, është çdo person fizik ose juridik, me pronësi publike ose private, që ushtron aktivitetin e tij tregtar, ekonomik ose vepron në kuadër të profesionit të tij. Një tjetër subjekt që qëndron përballë konsumatorit është prodhuesi

169. Për këtë person fizik apo juridik ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” , i ndryshuar referon tek ligji nr. 9779, datë 16.07.2007 “Për sigurinë e përgjithshme, kërkesat thelbësore dhe vlerësimin e konformitetit të produkteve joushqimore”, për të shpjeguar këtë term170. Ajo që të bie në sy është mungesa e koherencës ndërmjet ligjeve, ndonëse ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” i është nënshtruar disa ndryshimeve, në dispozitat e tij, ai vazhdon ende të referojë në një ligj, i cili është shfuqizuar dhe ndryshuar. ose shitësi I paketës së udhëtimit, nenet 46 – 47. 167 Torino, R. vep. e cit., fq. 97. Ky studiues pohon se: “Kjo pakë kontraktore në vija të përgjithshme mund të quhet operator ekonomik profesional.” Termi operator ekonomik përdoret nga ligji nr. 10 489, datë 15.12.2011 “Për tregtimin dhe mbikëqyrjen e tregut të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 17/2013, datë 14.02.2013, Sipas nenit 3 të tij: “Operator ekonomik është prodhuesi, përfaqësuesi i tij i autorizuar, importuesi ose shpërndarësi.” Pra, të gjithë subjektet e përfshira në zinxhirin e prodhimit, shpërndarjes apo shitjes së produktit. 168 Kjo rregullore e vitit 1999 shërben si transpozim i Direktivës 93/13/EEC “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”, në kuadër të harmonizimit të ligjeve kombëtare të Mbretërisë së Bashkuar me acquis communaitare. 169 Më herët, përkufizimi i termit prodhues është dhënë në fillim nga Kodi Civil i vitit 1994, sipas nenit 631 të tij: “Prodhues në kuptimin e këtij Kodi quhet prodhuesi i një produkti të përfunduar, të një lënde të parë ose fabrikuesi i një pjese përbërëse të produktit, si dhe çdo person tjetër që paraqitet si I tillë (prodhues), duke vënë mbi produktin emrin e tij, markën ose një shenjë tjetër dalluese. Pa mënjanuar përgjegjësinë e prodhuesit, quhet si “prodhues” çdo person që importon një produkt me qëllim shitjeje, dhënieje me qira, lizing, ose një formë tjetër shpërndarjeje, në kuadrin e veprimtarisë së tij tregtare. Në këtë rast, përgjegjësia e tij është e njëjtë me atë të prodhuesit.” 170 Ky ligj është ndryshuar me ligjin nr. 10 480, datë 17.11.2011 “Për sigurinë e përgjithshme të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 16/2013, datë 14.02.2013. Në kuptim të këtij ligji, “Prodhues” është: a) fabrikuesi i produktit, kur është i vendosur në Shqipëri, dhe çdo person tjetër që deklarohet si fabrikues, duke vënë në produkt emrin e vet, markën e tregtimit ose marka të tjera dalluese; b) përfaqësuesi në Republikën e Shqipërisë i fabrikuesit, kur fabrikuesi nuk është i vendosur në Shqipëri; c) importuesi i produktit në mungesë të fabrikuesit apo përfaqësuesit të tij në Shqipëri; ç) persona të tjerë, të përfshirë në zinxhirin e shpërndarjes, për sa kohë që veprimtaritë e tyre mund të ndikojnë në sigurinë e një produkti të vendosur në treg. “Fabrikues” është çdo person fizik ose juridik, i cili fabrikon/prodhon një produkt ose që ka një produkt të dizenjuar ose të prodhuar dhe e tregton këtë produkt nën emrin apo markën e tij tregtare. “Importues” është çdo person fizik ose juridik, i vendosur në Shqipëri, i cili vendos në tregun shqiptar një produkt nga një vend tjetër. “Shpërndarës” është çdo person fizik ose juridik, i përfshirë në zinxhirin e shpërndarjes, veprimtaria e të cilit nuk ndikon në karakteristikat e sigurisë së produktit.

50

Një element shumë i rëndësishëm që gjendet në të gjitha kontratat konsumatore, sikurse dhe në kontratat – objekt të studimit tonë, është mbrojtja e ofruar në fazën për paralidhjes së kontratës dhe detyrimi për informim që rëndon mbi tregtarin. Faza përpara lidhjes së kontratës përfshin dy momente: fazën e publicitetit dhe fazën parakontraktore. Në të dy këto momente, ligjvënësi ka ngarkuar tregtarin me dhënien e disa informacioneve konsumatorit. Publiciteti

171 është momenti i parë ku konsumatori merr informacion në lidhje me një produkt ose shërbim që ofrohet. Në këto kontrata, pala që qëndron përballë konsumatorit, që mund të jetë kreditori ose organizatori/ shitësi i paketës së udhëtimit duhet të pajisin me informacion të qartë, të saktë dhe të dukshëm konsumatorin që në fazën publicitare. Kërkesa për transparencë informative synon të realizojë qëllimin e ligjvënësit për një konsumator të ndërgjegjshëm dhe të mirëinformuar. Ndonëse publiciteti është një fazë, që ofron një panoramë të përgjithshme për konsumatorin, ligjvënësi nuk ka ngurruar të ngarkojë me detyrime informative tregtarin dhe të vendosë sanksione në kushtet e një publiciteti të padrejtë172 dhe/ ose krahasues173. Përgjegjësia në këto raste është sipas parashikimeve të bëra në ligjin “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe nëse ofrohet një mbrojtje më e mirë 174 , konsumatori mund t’i drejtohet dispozitave të Kodit Civil në lidhje me përgjegjësinë që rrjedh nga Publikimi mashtrues175. Faza parakontraktore përbën një moment shumë të rëndësishëm në formimin e vullnetit të konsumatorit. Vetëm në sajë të informacioneve që do të marrë konsumatori, ai do të jetë në gjendje për të vlerësuar ofertat e ndryshme që janë në treg, duke i mundësuar

171 Sipas ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”: “Publicitet është çdo formë prezantimi për tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, për të promovuar furnizimin e mallrave apo shërbimeve, përfshirë edhe të drejtat dhe detyrimet.” 172 Sipas nenit 24 të ligjit aktual “Për mbrojtjen e konsumatorëve”: “Publiciteti është i padrejtë, kur është diskriminues për seksin, racën, fenë, kombësinë, bindjet politike, moshën, veçoritë fizike dhe mendore.” 173 Po aty, neni 25 parashikon: “1. Publicitet krahasues është çdo publicitet, i cili, hapur ose në mënyrë të nënkuptuar, identifikon tregtarë, mallra ose shërbime të ofruara prej tyre.

2. Publiciteti krahasues lejohet kur është në përputhje me kushtet e mëposhtme: a) nuk është çorientues, sipas përcaktimeve të neneve 14 dhe 15 të këtij ligji; b) krahason mallra dhe shërbime, që plotësojnë të njëjtat nevoja ose shërbejnë për të njëjtin qëllim; c) krahason objektivisht një ose më shumë karakteristika të rëndësishme, të verifikueshme dhe

përfaqësuese të mallrave dhe shërbimeve, në të cilat mund të përfshihet çmimi; ç) nuk diskrediton ose denigron markat tregtare, emërtimet tregtare, shenjat e tjera dalluese, mallrat,

shërbimet, veprimtaritë dhe rrethanat e një konkurrenti; d) në rastin e produkteve me emërtesë të origjinës, lidhet në secilin rast me produktet e së njëjtës

emërtesë; dh) nuk përfiton në mënyrë të pandershme nga reputacioni i një marke tregtare, emërtimi tregtar ose

shenjë tjetër dalluese të një konkurrenti ose nga emërtesa e origjinës së produkteve konkurrente; e) nuk paraqet mallra ose shërbime, si imitime ose kopje të mallrave ose shërbimeve, që i përkasin

një emërtimi tregtar ose marke tregtare të mbrojtur; ë) nuk krijon konfuzion ndërmjet tregtarëve, ndërmjet subjektit që promovon mallrat apo shërbimet e

tij dhe një konkurrenti ose ndërmjet markave tregtare, emërtimeve tregtare, shenjave të tjera dalluese, mallrave ose shërbimeve të subjektit, që promovon mallrat apo shërbimet e tij dhe atyre të një konkurrenti.

174 Ligji aktual “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon në nenin 2 se: “Dispozitat e këtij ligji nuk do të zbatohen, kur në dispozitat e tjera ligjore për fushat përkatëse jepen trajtime më të favorshme për mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve.” 175 Publikimi Mashtrues rregullohet nga nenet 635- 637 të Kodit Civil.

51

atij zgjedhjen më të mirë, në përputhje me gjendjen e tij ekonomike dhe realizimin e një të drejte bazë, sikurse është mbrojtja e interesave ekonomikë176. Në kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit, kreditori ose organizatori dhe/ ose shitësi i paketës turistike, faza parakontraktore është një moment vendimtar në marrëdhënien që do të krijohet midis tij dhe konsumatorit. Në këtë linjë është Direktiva 2011/83/UE “Mbi të drejtat e konsumatorëve”, ku në preambulën e saj, pika 34 përcakton se: “Përpara se konsumatori të marrë përsipër detyrime që rrjedhin nga një kontratë..., tregtari duhet të pajisë konsumatorin me informacione të qarta dhe të kuptueshme. Në dhënien e këtyre informacioneve, tregtari duhe të marë në konsideratë kërkesat specifike të konsumatorëve, që janë vunerabël për shkak të problemeve të tyre mendore, fizike ose psikologjike, të moshës së tyre ose paaftësisë, mbi të cilët tregtari në mënyrë të arsyeshme mund të përfitojë. Megjithatë shqyrtimi i të tilla kërkesave specifike nuk duhet të sjellë disproprocion në nivelin e mbrojtjes së konsumatorëve.”

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe akte të tjera nënligjore i kushtojnë rëndësi formës në kontratat konsumatore. Forma është një nga mënyrat e shfaqjes së vullnetit177 dhe lidhja e kontratave në një formë të caktuar do të ndihmojë në respektimin dhe forcimin e autonomisë së vullnetit kryesisht të palës më të dobët, pra konsumatorit178. Kërkesa formale (kryesisht forma e shkruar) i jep mundësi konsumatorit të reflektojë në lidhje me kushtet kontraktore dhe i krijon atij të gjithë kohën e nevojshme për të vlerësuar kontratën që ai ka lidhur, si dhe të drejtat e detyrimet që i rrjedhin atij nga ajo. Aspekti formal vërehet përgjithësisht në të gjitha kontratat konsumatore. Në kontratën e kredisë konsumatore dhe në kontratën e paketave të udhëtimit, kjo konstatohet në të dyja fazat. Në fazën parakontraktore, në kontratën e kredisë konsumatore, kreditori duhet të pajisë konsumatorin me të gjitha informacionet që parashikojnë aktet nënligjore në fuqi, madje dhe çdo informacion tjetër shtesë që kërkon konsumatori. Në fazën parakontraktore, organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit i siguron konsumatorit një material të parapërgatitur, i cili është me shkrim dhe që duhet të përmbajë të gjitha informacionet që parashikon Vendimi i Këshillit të Ministrave179. Ligjvënësi kombëtar i është përmbajtur me përpikmëri parashikimeve të bëra nga ligjvënësi komunitar. Përveç formës së shkruar, ligjvënësi i jep të njëjtën vlerë juridike me

176 Një nga prioritetet kryesore të Strategjisë Ndërsektoriale “Për mbrojtjen e konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut, për periudhën 2007- 2013” është mbrojtja e interesave ekonomikë të konsumatorëve shqiptarë në çështjet e sigurisë, zgjedhjes, cilësisë, çmimit, llojshmërisë, disponibilitetit etj. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 797, datë 14.11.2007 “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale për mbrojtjen e konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut, për periudhën 2007- 2013” 177 Forma është një nga kushtet thelbësore të kontratës parashikuar nga neni 663 i Kodit Civil, i cili përcakton se: “Konditat e nevojshme për qënien e kontratës janë: pëlqimi i palës që merr përsipër detyrimin, shkaku i ligjshëm në të cilin mbështetet detyrimi, objekti që formon lëndën e kontratës dhe forma e saj e kërkuar nga ligji.” Gerard Legier, në lidhje me formën e kontratave, jo vetëm që mbështet kontratën e shkruar, për efekt provueshmërie ose vlefshmërie, por gjithashtu ai shprehet se: “Për disa akte të caktuara ligji parashikon shënime të detyrueshme që synojnë informimin e pranimit të një pale p.sh. disa kontrata shitjeje ose huadhënieje të lidhura me konsumatorët duhet të përmbajnë disa informacione të caktuara dhe nganjëherë të citojnë dispozitat ligjore; neni L.311-10-3, Kodi i Konsumit, në fushën e kredive konsumatore) Legier, Gerard “E drejta civile, detyrimet”, Papirus, Tiranë, 2009, fq. 68. 178 Nerxhivane Dauti shprehet se: “Sipas efektit të saj, forma mund të ketë rëndësi të dyfishtë: ajo do të paraqesë kushtin qenësor për lidhjen e kontratës dhe do të kërkohet për sigurimin e provave.” Dauti, Nerxhivane “E drejta kontraktuese – praktikum”, Prishtinë, 2008, fq 46-49. 179 Për këto çështje do të flitet në mënyrë të detajuar në vazhdim në secilën prej kontratave konsumatore.

52

të, çdo mjeti tjetër të qëndrueshëm180 ose çdo formë tjetër të përshtatshme181 që mundëson informimin e konsumatorit në kuadër të përmbushjes së detyrimeve të tregtarit. Direktiva 2011/83/UE “Mbi të drejtat e konsumatorëve” në preambulën e saj përcakton se: “Mjetet e qëndrueshme duhet t’i mundësojnë konsumatorit ruajtjen e informacionit për aq kohë sa është e nevojshme për mbrojtjen e interesave të tij, që i rrjedhin nga marrëdhënia e krijuar me tregtarët. Konsiderohen mjete të qëndrueshme dokumente të ruajtura në letër, në USB, Cd-Rom, DVD, kartat e memories ose hard disqe të kompiuterave, gjithashtu dhe mesazhet e postës elektronike.” Forma, si një nga elementët thelbësorë në kontratat me konsumatorin merr një rëndësi themelore, në kushtet aktuale të ekonomisë dhe zhvillimit të shoqërisë, ku shumica e këtyre kontratave, janë kontrata ad’hezioni apo kontrata me formularë ose modularë182, të hartuara më parë nga tregtarët183. Në mënyrë të arsyeshme, palët e orientojnë qëllimin dhe energjitë e tyre drejt thelbit të veprimeve juridike dhe, sigurisht, në mënyrë të arsyeshme nuk i kushtojnë vëmendje, kushteve standarte184. Kështu, konsumatorët pranojnë kushte standarte për të sghmangur shpenzimet e shumta, duke ia lënë vlerësimit të tyre dhe nënshtrimit të kontrollit gjyqësor. Mbrojtja e vullnetit të palëve në përcaktimin e kushteve dhe ligjeve që do t’i nënshtrohet kontrata e lidhur ndërmjet konsumatorit dhe tregtarit zë një vënd të rëndësishëm në Rregulloren nr. 593/ 2008, datë 17.06.2008 “Mbi ligjin e aplikueshëm për detyrimet kontraktore”, e njohur si Roma I185.

180Ky term përdoret në kontratat e kredisë konsumatore, ku sipas amendimeve në vitin 2011 të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”: “Mjet i qëndrueshëm është çdo mjet, i cili i mundëson konsumatorit ruajtjen e informacionit të drejtuar personalisht atij, në mënyrë që të lejojë referimin për qëllime informimi, në të ardhmen, për një periudhë kohe të përshtatshme, dhe që lejon riprodhimin e pandryshuar të informacionit të ruajtur.” 181 Ky term përdoret në rregullimin që i bën Vendimi i Këshillit të Ministrave, kontratave të paketave të udhëtimit. 182 “Kontratat që nënshkruhen me modular ose formularë i përgatitin “zakonisht” ndërmarrjet ekonomike dhe financiare që kanë numër të madh klientësh…. Qëllimi i tyre është të shpejtohet dhe të lehtësohet qarkullimi i mallrave…. Në qarkullimin civil të tregut shqiptar, kontratat tip ose me modular ndeshen kryesisht nga shoqëritë tregtare që kanë pozita gati monopol në treg ose që janë mjaft të fuqishme për ti diktuar kushtet e tyre palës konsumatore.” Tutulani – Semini, M. vep e cit. fq. 10 – 12. 183 Neni 2 i Kodit Italian të Konsumit liston të drejtat e konsumatorëve, të njohura si të drejta themelore. Ajo që spikat dhe nuk është parashikuar nga ligjvënësi ynë është e drejta e korrektësisë, transparencës dhe barazisë në marrëdhëniet kontraktore. Qëllimi i këtij parashikimi është korrigjimi i asimetrisë së pushtetit që ekziston në një kontratë të lidhur ndërmjet profesionistit (që përgjithësisht përfiton nga kontratat standarte të hartuara në mënyrë të njëanshme) dhe konsumatorit (pala rastësore që ndodhet përballë dilemës klasike të blejë ose jo). Kjo ndërhyrje legjislative synon të marrë në mbrojtje konsumatorin, duke dobësuar pushtetin e profesionistit dhe duke rritur aftësinë informuese dhe edukuese të konsumatorit. 184 Dollani, Nada “Kushtet e padrejta në kontratat konsumatore. Zhvillimet aktuale në BE dhe impakti i mundshëm mbi të drejtën civile shqiptare”, Revista Studime Juridike, Vol. 2, 2011, fq.83 -95. 185 Kjo rregullore, në nenin 6 të saj, përcakton se marrëdhëniet ndërmjet konsumatorit dhe tregtarit, rregullohen nga ligji i vendbanimit të konsumatorit ose palët mund të zgjedhin me vullnetin e tyre të lirë një tjetër ligj. Në mungesë të një parashikimi të tillë, ligji do të përcaktohet sipas rregullimeve të përgjithshme. Ligji i aplikueshëm ka një rëndësi të madhe në formimin e vullnetit të konsumatorit dhe përcaktimin e kushteve kontraktore. Përcaktimi i tij, në mënyrë të njëanshme mund të sjellë pretendimin e konsumatorit për kushte të padrejta në kontrata.

53

Nga ana tjetër Parimet Europiane mbi të Drejtën e Kontratave186 parashikojnë në nenin 2:101/ parag. 2 se: “Kontrata nuk është e nevojshme që të hartohet në formë të shkruar, nëse kjo nuk është subjekt i ndonjë kërkese të veçantë ligjore në lidhje me formën. Për ekzistencën e saj lejohet çdo lloj prove, përfshirë dhe dëshmitarët.” Ky formulim riafimon parimin e lirisë së formave, por në kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketës së udhëtimit, meqenëse forma është një kërkesë ligjore, në përputhje me nenin e mësipërm ajo duhet të respektohet. Në vijim të analizës së mësipërme, si rezultat i pushtetit dhe fuqisë vendimmarrëse të tregtarëve në hartimin dhe përcaktimin e kushteve kontraktore, këto krijojnë një tjetër aspekt shumë të rëndësishëm dhe të përbashkët për kontratat – objekt studimi, kushtet e

padrejta në kontrata187.

Kushtet në kontratat e lidhura ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve, që pavarsisht parimit të mirëbesimit, passjellin në ngarkim të konsumatorin një mungesë të theksuar ekuilibri në të drejta dhe detyrime që rrjedhin nga kontrata konsiderohen kushte të padrejta ose abuzive188. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në pjesën e V-të të tij trajton Kushtet e Padrejta në Kontrata189. Këto janë të parashikuara në pjesën e përgjithshme të tij, gjë që nënkupton se këtij rregullimi do t’i nënshtrohen dhe kontrata e posaçme konsumatore. Ligjvënësi shqiptar ka listuar rastet se kur kushti kontraktual, i cili nuk është negociuar veçmas është i padrejtë 190 . Pavarsisht kësaj liste gjykoj që kjo nuk duhet 186 E njohur si European Principles of Contract Law (EPCL). Teksti i plotë mund të gjendet në: http://www.transnational.deusto.es/emttl/documentos/Principles%20of%20European%20Contract%20Law.pdf 187 Kushtet e padrejta në kontrata rregullohen nga Kodi Civil, neni 686 i cili, ndërmjet të tjerash, parashikon: “Janë të pavlefshme kushtet e përgjithshme që sjellin humbje ose dëmtim të shpërpjestuar të interesave të palës kontraktuese, posaçërisht kur ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë… Nuk krijojnë efekte juridike ato kushte të cilat vendosin në dobi të atij që i ka përgatitur ato më përpara, kufizime për përgjegjësinë, mundësinë për t’u tërhequr nga kontrata, për të pezulluar zbatimin e saj, ose….” Nëse do të bënim një interpretim literal të këtyre dy paragrafëve, mbi bazën e termave të përdorur “janë të pavlefshme kushtet” dhe “nuk krijojnë efekte juridike” do të thotë që këto kushte janë absolutisht të pavlefshëm.

Ky konstatim është në përputhje me nenin 28/ parag. 2 i ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i cili parashikon se: “Në rastin kur kushti konsiderohet i padrejtë, ai quhet i pavlefshëm nga koha që është lidhur kontrata. Kushtet e tjera kontraktuale mbeten detyruese për palët dhe zbatimi i mëtejshëm i kontratës është i mundshëm.” Pra, ky rregullim i referohet konceptit të pavlefshmërisë së pjesshme të veprimit juridik. 188 Biasor, Carlo “La tutela del consumatore nella formazione del consenso”, Tesa di dottorato, fq. 21 – 22. 189 Sipas nenit 27/ parag.1 : “Kushti kontraktual, i cili nuk është negociuar veçmas, është i padrejtë në qoftë se shkakton pabarazi të ndjeshme dhe të dallueshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve, që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorëve.” Rregullorja “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”, e vitit 1999 përcakton në nenin 5/ parag.1 se: “Një kusht kontraktor, i cili nuk është negociuar veçmas, do të konsiderohet i padrejtë në qoftë se, në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, shkakton një pabarazi të theksuar në të drejtat e palëve dhe detyrimet që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorit.” Gjykatat angleze duhet të marrin në konsideratë dhe në vlerësim dy koncepte: së pari, një pabarazi të theksuar në të drejtat e palëve; dhe së dyti, kërkesat e mirëbesimit. Wilmot – Smith, Richard, vep. e cit. fq. 176 -177. Gjykata e lartë Angleze, në çështjen Director General of Fair Trading kundër First National Bank, datë 25 Tetor 2001 [2001] UKHL 52, në lidhje me kërkesat e mirëbesimit është shprehur në vendimin e saj se: “Mirëbesimi importon, ashtu siç Lord Bingham ka konstatuar në opinionin e tij, nocionin e një marrëdhënie të hapur dhe të drejtë. Gjithashtu Komentari i Komisionit Europian në lidhje me Parimet së Drejtës Kontraktore Europiane, shpjegon se qëllimi i parashikimit të mirëbesimit është “të forcojë standartet komunitare të drejtësisë dhe arsyeshmërisë në transaksionet tregtare. A fortiori, që i shtrin efektet dhe për transaksionet me konsumatorin.”

54

konsideruar si një listë shteruese, pasi në çdo rast që një kusht krijon kufizime të lirisë kontraktore të konsumatorit, i mohon atij të drejta, i kufizon mjetet mbrojtëse në favor të tij apo tregtari i njeh vetes më shumë të drejta, ky do të konsiderohet një kusht i padrejtë. Referuar kësaj liste, jo të gjitha kushtet mund të konsiderohen si kushte të padrejta. Padrejtësia e tyre duhet të përcaktohet mbi bazën e rëndësisë, vendit dhe rolit që ato luajnë në tërësinë e kontratës konsumatore. Konstatimi i një kushti si të pavlefshëm, nuk mund të cënojë ekzistencën dhe tërësinë e kontratës. Kontrata do të mbetet e detyrueshme për palët, pra dhe për konsumatorin për pjesën e saj të mbetur, nëse ajo ekzistenca e saj nuk është ngushtësisht e lidhur me këtë kusht të padrejtë191. Gjykata nuk mund të shpallë të padrejta ato kushte të cilat riprodhojnë dispozita urdhëruese ligjore192 . Ky studiues italian ofron si mjetin më të mirë për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve kundrejt kushteve të padrejtë në kontrata mbrojtjen kolektive të interesave, të cilat realizohen nga shoqata që mbrojnë të drejtat e konsumatorëve193.

190 Sipas neni 27/ parag. 2: “Një kusht do të konsiderohet si i panegociuar veçmas, kur ai ka qenë hartuar më parë nga tregtari dhe, si pasojë, konsumatori nuk ka qenë në gjendje të ndikojë në përmbajtjen e kushtit, veçanërisht në tekstin e kontratës standarde, të formuluar më parë.

Në rast se disa aspekte të kushtit ose një kusht specifik kanë qenë të negociuara veçmas, nuk përjashtohet zbatimi i paragrafit të parë të pikës 2 te pjesa tjetër e kontratës, nëse një vlerësim i përgjithshëm i kontratës tregon se ajo është një kontratë standarde e formuluar më parë.

Kur tregtari pretendon se një kusht standard ka qenë i negociuar veçmas, barra e provës bie mbi të. 191 Rregullorja “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”, e vitit 1999 parashikon në nenin 8: “Kushtet e padrejta në kontratat e lidhura ndërmjet konsumatorit dhe shitësit ose furnizuesit nuk duhet të jenë të detyrueshme për konsumatorin. Megjithatë, kontrata do të vazhdojë të jetë e detyrueshme për palët, nëse mund të vazhdojë të ekzistojë pa këtë kusht të padrejtë.” Wilmot – Smith, Richard, vep. e cit. fq. 175. 192 De Cristofaro, Giovanni “I contratti dei consumatori” http://www.fe.camcom.it/regmercato/sicurezza-prodotti/docvari/Contratti.pdf Ky autor në analizën e tij pohon: “Përveç ndalimit të kushteve të padrejta, ligjvënësi i ngarkon profesionistët, që lidhin kontrata me konsumatorët, me detyrimin për të formuluar kushtet kontraktore në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, në të gjitha rastet që hartohen në mënyrë të shkruar. Megjithatë ky kusht në lidhje me “transparencën” nuk është i shoqëruar me ndonjë sanksion specifik…” Rregullorja “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”, e vitit 1999 në Angli nuk i shtrin efektet e saj në ato kushte, ku kontrata është e detyruar sipas Statutit, të përmbajë parime ose parashikime të Konventave Ndërkombëtare në të cilat Shtetet Anëtare ose Komuniteti janë palë. Kjo Rregullore i shtrin efektet e saj në ato kontrata, të cilat rregullohen ose synojnë t’ia nënshtrojnë rregullimin ligjit të një Shteti jo-Anëtar, nëse kontrata ka një lidhje të ngushtë me territorin e një Shteti Anëtar. Wilmot – Smith, Richard, vep. e cit. fq. 174 -175. 193 Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon në nenin 53: “1. Konsumatorët kanë të drejtë, në baza vullnetare, të krijojnë shoqata të pavarura konsumatorësh, në mbrojtje të interesave të tyre, sipas ligjit në fuqi…. 1. Shoqatat e konsumatorëve duhet të përmbushin kriteret e mëposhtme në mënyrë që të përfaqësojnë interesat kolektivë të konsumatorëve:

a) anëtarësi aktive; b) përvojë; c) shtrirje gjeografike.”

Neni 54 përcakton: “Shoqatat e konsumatorëve kanë të drejtë: a) të edukojnë, të informojnë dhe të sensibilizojnë vazhdimisht konsumatorët për të drejtat e tyre;... b) të ndjekin dhe të trajtojnë ankesat e konsumatorëve; ç) të shkëmbejnë të dhëna me organet shtetërore përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve; c) të organizojnë testime të pavarura për cilësinë dhe sigurinë e mallrave dhe të shërbimeve në treg

dhe t’i bëjnë publike rezultatet e këtyre testimeve; dh) të ndërmarrin veprime ligjore në gjykatë ndaj tregtarëve, në rastet e shkeljes së të drejtave të

konsumatorëve.”

55

Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve194, si një nga strukturat përgjegjëse

për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve, ka marrë disa vendime kundër CEZ Shpërndarje, vendime të cilat janë iniciuar mbi bazën e kërkesës së një numri të madhe konsumatorësh. Praktika e CEZ Shpërndarje në lidhje me mungesën e vazhdueshmërisë të furnizimit me energji elektrike të konsumatorëve; mosdorëzimi i faturave të energjisë në vendbanimet e konsumatorëve apo mungesa e faturimit të energjisë në bazë të konsumit real janë vlerësuar si praktika tregtare në kundërshtim me dispozitat e ligjir “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe dëmtojnë interesat kolektivë të tyre195. Nëse do të studiojmë tërësinë e vendimeve të marra nga ky institucion, pjesa më e madhe e tyre vlerësojnë se kushtet kontratore të vendosura nga tregtari janë të padrejta196. Kushtet e padrejta në kontratat me konsumatore janë konsideruar si një nga mënyrat kryesore të cilat cënojnë vullnetin e konsumatorit dhe minimizojnë pushtetin e tij negociues. Për këtë qëllim, Komuniteti Europian ka miratuar Direktivën 93/13/CEE, të datës 05.04.1993 “Mbi kushtet e padrejta në kontratat e lidhura me konsumatorin.” Kjo mund të konsiderohet si një Direktivë-kuadër, e cila shtrin efektet e saj në të gjitha kontratat e lidhura ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve, në të gjitha Shtetet Anëtare, duke përjashtuar nga fusha e saj e zbatimit kontratat e punës, kontratat e lidhura me trashëgiminë, kontratat e lidhura me të drejtën familjare dhe kontratat në lidhje me krijimin dhe themelimin e shoqërive tregtare. Në preambulën e saj, Direktiva sugjeron që vlerësimi i karakterit të padrejtë të një kushti nuk duhet të bazohet mbi kushtet që ilustrojnë objektin kryesor të kontratës ose raportin cilësi/ çmim të mallrave ose të shërbimeve dhe që në vlerësimin e padrejtësisë së kushteve të tjera mund të merren në konsideratë elementët e sipërcituar. Në çdo rast, kushtet kontraktore që janë të dyshimta duhet të interpretohen në favor të palës më të dobët, pra konsumatorit197. Direktiva, në Aneksin I-rë që i bashkëngjitet bën një listim të praktikave tregtare të padrejta dhe abuzive. Kushtet e padrejta tregtare janë pasojë e ushtrimit të veprimtarisë së tregtarëve përtej tregut të përbashkët europian. Këto kushte mund të sjellin pasojat e tyre dhe të dëmtojnë konsumatorët europianë, për shkak sepse i nënshtrohen ligjeve të shteteve joanëtare, legjislacioni kombëtar i të cilëve jo gjithmonë është në përputhje me komunitetin. Për këto qëllime, ligjvënësi kombëtar ka miratuar një Direktivë që të nxisë ngritjen e strukturave mbrojtëse për konsumatorin dhe forcimin e institucioneve kombëtare të Shteteve Anëtare. Një nga objektivat kryesorë të kësaj Direktive është nxitja dhe stimulimi i mbrojtjes së interesave kolektivë të konsumatorit, qoftë dhe nëpërmjet ngritjes së strukturave shtetërore198. 194 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve vepron mbi bazën e rregullimit ligjor të ligjit nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e Konsumatorëve”, i ndryshuar dhe Vendimin e Këshillit të Ministrave ne. 1444, datë 22.10.2008 “Për mënyrën e funksionimit e të pagesës së anëtarëve të Komisionit të Mbrojtjes së Konsumatorëve, si dhe përcaktimin e proçedurave të vlerësimit të shkeljeve”. 195 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 24, datë 03.05.2012 196 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 04, datë 30.07.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 08, datë 06.08.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 09, datë 06.08.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 10, datë 25.10.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 15, datë 04.02.2011 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve Vendimi nr. 23, datë 22.02.2012 197 Ky është një parim, i cili ka ekuivalentin e tij në Kodin Civil, neni 688: “Në çdo rast, kushtet e përfshira në kushtet e përgjithshme të kontratës apo në modular e formularë, që kanë qenë dhënë prej njërës nga palët kontraktuese, kur ka dyshim, interpretohen në dobi të palës tjetër.” 198 Direktiva 2009/22/EC, datë 23.04.2009 “Mbi vendimet administrative dhe gjyqësore për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve”

56

Gjykata Europiane e Drejtësisë në jurisprudencën e saj ka ngarkuar gjyqtarin kombëtar në kontrollin dhe vlefshmërinë e kushteve kontraktore, madje dhe kryesisht. Ajo ka shkuar më tej me parashikimet e saj, duke e ngarkuar gjyqtarin me detyrimin për të konstatuar pavlefshmërinë e kushteve të padrejta në kontrata, objekt gjykimi dhe kur këto nuk kërkohen nga palët199. Një nga institutet kryesore që zë një rol shumë të rëndësishëm në kontratat konsumatore, i cili është ndër mjetet kryesore që i mundëson konsumatorit mbrojtjen e të drejtave të tij, por gjithashtu shërben si mjet “për të kundërshtuar” pushtetin ekonomik dhe informative të tregtarit, është heqja dorë. Heqja dorë në kontratën e kredisë konsumatore dhe në kontratën e paketës së udhëtimit konsiston në të drejtën e konsumatorit, që brenda 14 ditëve kalendarike, nga dita e lidhjes së kontratës ose e marrjes dijeni për të, të kërkojë përfundimin e saj, pa treguar arsyet dhe pa sanksion200. Ky rregullim tejkalon konceptin e përgjithshëm, të zgjidhjes së kontratës, si një veprim juridik i dyanshëm201, ku njërës nga palët në kontratë i njihet e drejta që ta zgjidhë atë në mënyrë të njëanshme. Ajo që është më e rëndësishme është përcaktimi i pasojave pas ushtrimit, ky pasojë e saj është restitucioni i dyanshëm dhe rikthimi i palëve në gjendjen e mëparshme. Komisioni Europian202 në lidhje me të drejtën e konsumatorëve për të hequr dorë është shprehur se: “E drejta për të hequr dorë dhe efektet e ushtrimit të saj nga ana e konsumatorit rregullohen në mënyra të ndryshme, për lloje të ndryshme të kontratave, objekt rregullimi të Acquis…. Instrumentet horizontale duhet të harmonizojnë parashikimet në lidhje me efektet e ushtrimit të heqjes dorë.” Në perceptimin e autores, heqja dorë vlerësohet si një mjet “korrektues” i përdorur nga ligjvënësi kombëtar, mbi bazën e praktikës së ligjvënësit komunitar, i mungesës së ekuilibrit në pushtetin dhe fuqinë negociuese të konsumatorit dhe të tregtarit. Si konkluzion mund të pohojmë që këto dy kontrata, kredia konsumatore dhe kontrata e paketave të udhëtimit, janë pjesë përbërëse e legjislacionit për mbrojtjen e konsumatorëve. Për pasojë, ato kanë shumë institute të përbashkëta, në rregullimin ligjor dhe pasojat e tyre, të cilat kanë specifikat përkatëse në rregullimin që ofrohet në akte të tjera të veçanta si: Vendimi i Këshilli të Ministrave apo Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë.

199 Për më tepër informacion shiko çështjet e bashkuara të Gjykatës Europiane të Drejtësisë C – 240/ 98 dhe C – 244/ 98. 200 Për më shumë në lidhje me heqjen dorë flitet në secilën nga pjesët që trajtojnë kredinë konsumatore dhe kontratat e paketave të udhëtimit. 201 Për më tepër lexo: Semini – Tutulani, vep. e cit., fq 52 - 60. 202 European Commission “Green paper on the review of the Consumer Acquis” Brussels, 08.02.2007, COM (2006) 744 final.

57

Kapitulli 3

Kredia konsumatore

3.1 Kuadri ligjor dhe aspekte të përgjithshme

Në të gjitha periudhat kohore ka qenë e zakonshme shitja që realizohej në forma “kredie”, ku blerësi paguante çmimin me këste për mallra ose shërbime, duke i mundësuar në këtë mënyrë biznesit shitjen e mallrave të cilat nuk mund të paguheshin në mënyrë të plotë nga blerësi. Procesi i stimulimit të njerëzve për të marrë kredi dhe arritja e marrëveshjeve janë pjesë e prodhimit modern, ashtu sikundër procesi i dëshirimit të mallrave dhe i blerjes së tyre203. Vitet e fundit tregu i lëvizjes së kapitaleve ka marrë një zhvillim shumë të madh. Kreditë që i ofrohen konsumatorëve janë të llojeve të ndryshme. Instrumente të reja të kreditit janë shfaqur dhe përdorimi i tyre po merr një hov të vazhdueshëm. Fenomeni i kredisë konsumatore përbën një element kryesor në zhvillimin e një shoqërie konsumi. Nënshkrimi i marrëveshjes së tregtisë së lirë me vendet e rajonit nënkupton një zonë të lirë për lëvizjen e mallrave, shërbimeve dhe kapitaleve, pa barriera kufitare. Zhvillimi i një tregu të brendshëm të sigurt të kredisë konsumatore është primar për të promovuar zhvillimin e mëtejshëm të aktiveteve ekonomike ndërkufitare. Tregu duhet të ofrojë një shkallë të mjaftueshme të mbrojtjes së konsumatorit për të rritur besimin e konsumatorit. Kështu do të mundësohet zhvillimi i lirë i kredisë në kushte optimale për të dy palët, si për ata që ofrojnë kredi dhe për ata që kërkojnë të marrin kredi. Në ditët e sotme, një transaksion financiar fillon kur konsumatori i afrohet tregtarit me synimin për të blerë mallra dhe shërbime dhe tregtari i këshillon atij, në pamundësi të pagimit të plotë të çmimit, të marrë kredi. Në këtë kuadër krijohet marrëdhënie ndërmjet tre palëve me një qëllim të përbashkët, sigurimi i mjeteve monetare për konsumatorin, për blerjen e mallrave ose shërbime të ofruara nga tregtari, në pamundësi të pagimit të plotë të çmimit. Një institucion financues pranon t’i paguajë çmimin tregtarit për llogari të konsumatorit, me kusht që ky i fundit t’ia rikthejë atë me këste. Rezultati është mëse i qartë, tregtari është në gjendje të shesë mallra, të cilat nuk mund t’i shiste në mungesë të pagimit të gjithë çmimit nga ana e konsumatorit dhe ky i fundit disponon këto mallra të cilat nuk ishte në gjendje t’i blente. Prandaj legjislatori shqiptar e pa të arsyeshme të parashikonte rregullime ligjore dhe të zgjeronte fushën e tij të aplikimit.

Nga këndvështrimi i konsumatorit, kredia konsumatore është një veprim që konsiston në një blerje të menjëhershme të të mirave dhe shërbimeve, që nuk mund të përvetësohen deri në momentin që shitësit ose furnizuesit i vihet në dispozicion shuma e kërkuar. Përdorimi i mjeteve të veçanta të qarkullimit të kredisë dhe mjeteve të pagesës eviton lëvizjen me shuma të mëdha të hollash, që mbart një rrezik shumë të madh.

Nga këndvështrimi i shitësit, kredia konsumatore është një mjet për përthithjen e tregut, duke lehtësuar shitjen e mallrave të vendosura në treg dhe duke krijuar burime financiare për të. Kredia konsumatore mundëson shitjen e një sasie më të madhe mallrash ose shërbimesh, duke zgjeruar audiencën konsumatore që mund të blejë këto mallra ose shërbime të ofruara nga ai.

203 Brown, Ian “Commercial law”, Butterworths, London, UK 2001, fq. 739.

58

Nga këndvështrimi i institucionit financiar, kredia konsumatore është veprimi që mundëson realizimin e përfitimeve nëpërmjet proceseve normale të huadhënies, në forma të ndryshme të kredisë konsumatore.

Rezultati final i kësaj konvergjence interesash është rritja e konsumit dhe dhënia e huave konsumatorit në funksion të kënaqësisë.

Kredia konsumatore është e modeluar sipas disa skemave të ndryshme nga ato tradicionale. Ajo identifikon një seri raportesh që janë tipike në një shoqëri kapitaliste të maturuar. Raporti i kredisë nuk ndërtohet mbi bazën e një strukture dypalëshe, si dikur, por midis tre palëve: ndërmjet blerësit dhe shitësit ose furnizuesit, ndërhyn institucioni i kreditit, i cili financon veprimin ekonomik dhe që njihet si kreditor204. Në marrëdhënien e kredisë konsumatore evidentohet qartë dhe lehtësisht, kushti ku shuma që i jepet borxh konsumatorit (nëpërmjet një kontrate financiare) me synim blerjen e mallrave ose shërbimeve, ofrohet nga furnizuesi (financiar), i cili paguan në mënyrë të drejtpërdrejtë shitësin, që kënaqet nga pagimi i çmimit të shitjes, ndërsa konsumatori (i cili nuk ka mundësi të administrojë shumën e të hollave) është në rolin e debitorit (i detyruar për të kthyer këtë shumë të financuar, sipas kësteve të zakonshme) në raportin me institucionin financues (banka)205.

Nëpërmjet kredisë konsumatore, vitet e fundit, po realizohet një rritje e konsiderueshme e kurbës së kërkesës së mallrave, e lidhur me anën e kundërt të huadhënësve institucionalë, duke mundësuar një numër klientësh finalë dhe nga ana tjetër, duke krijuar avantazhe ekonomike në këto operacione, duke ngakuar konsumatorin me shpenzime shumë më të vogla, sesa ato që do të mund të aplikoheshin në një shitje normale nga një tregtar i vetëm206.

Zhvillimi ekonomik dhe tregtar, nënshkrimi i marrëveshjeve të tregtisë së lirë, zhvillimi i mëtejshëm i pronës private, ndikuan në adoptimin e një rregullimi ligjor nga ana e ligjvënësit shqiptar, ndonëse të pjesshëm, për kontratat e kredisë konsumatore, vetëm me ligjin nr.9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Ky lindi si një detyrim i shtetit shqiptar në kuadër të firmosjes së Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit207, ku në mënyrë specifike neni 76 parashikon: “Palët do të bashkëpunojnë për përafrimin e standardeve për mbrojtjen e konsumatorëve në Shqipëri me standardet komunitare. Mbrojtja e efektshme e konsumatorit është e nevojshme për të siguruar funksionimin e duhur të ekonomisë së tregut, mbrojtje e cila varet nga zhvillimi i një infrastrukture administrative për të siguruar mbikqyrjen e tregut dhe zbatimin e ligjeve në këtë fushë...”

Ky ligj është hartuar në përputhje me Direktivën 2008/48/EC “Për marrëveshjet e kredisë konsumatore”, e cila shfuqizoj Direktivën 87/102/EEC208. Direktiva 2008/48/EC është konsideruar si mjeti, i cili realizoi hapjen e tregjeve kombëtare veçanërisht në 204 Alpa, Guido “Introduzione al diritto dei consumatori”, Editori Laterza, Roma, 2006, fq. 112. 205 Torino, Raffaele “Lezioni di diritto europeo dei consumatori” G. Giappichelli editore – Torino, 2010, fq. 149- 150. 206 Caringella, F. De Marzo, G. “ i contratti dei consumatori”, UTET; 2007, fq. 415. 207 Për më gjerë shiko Kapitulli VI “Përafrimi i legjislacionit, imponimin i ligjeve dhe rregullat e konkurrencës”, nenet 70 - 77. 208 Kjo Direktivë, ashtu si të gjitha Direktivat e tjera konsumatore synonte të tejkalonte ndryshimet legjislative të Shteteve Anëtare dhe të ofronte një rregullim ligjor uniform brenda Komunitetit, duke mundësuar një funksionim më të mirë të tregut të brendshëm, në mbrojtje të interesave të konsumatorëve dhe të operatorëve ekonomikë. Dy ishin arsyet kryesore që e detyruan legjislatorin komunitar të shfuqizonte Direktivën 87/102/CEE: së pari, mungesa e përshtatshmërisë dhe vjetërimi i normave në fuqi deri në fundin e shek. XX-të në raport me zhvillimin shumë të madh e të shpejtë të kredisë konsumatore dhe formave të reja të komunikimit dhe financimit të konsumatorëve dhe së dyti, domosdoshmëria e unifikimit të mjeteve mbrojtëse nga legjislacionet kombëtare të Shteteve Anëtare, duke ofruar minimalisht mbrojtjen e dhënë nga legjislatori komunitar.

59

sektorin ekonomik, përfaqësuar nga kredia konsumatore, ku fuqizimi i konkurencës dhe përmirësimi i tregut të brendshëm janë ndër politikat prioritare të Bashkimit Europian dhe të gjitha këto janë në interes të konsumatorit dhe të kreditorit.

Direktiva “Për kredinë konsumatore” synon realizimin e dy objektivave madhorë: së pari, një nivel i lartë i mbrojtjes së konsumatorëve dhe së dyti, fuqizimi i tregut të brendshëm ndërkufitar në fushën e kredisë konsumatore.

Ligjvënësi anglez rregullon këtë fushë studimi nëpërmjet Aktit të Kredisë Konsumatore i vitit 1974 ku qëndrimi i studiuesve është i ndryshëm dhe mjaft skeptik. Një pjesë e tyre mendojnë se ky akt i krijon hapësira konsumatorëve të përdorin njohuritë e tyre në tregun e kredisë konsumatore, në funksion të aftësisë dhe gjykimit personal për plotësimin e interesave të tyre. Një pjesë tjetër mendojnë se ky është një akt shumë i gjatë dhe kompleks, i cili krijon probleme të shumta për nëpunësit të cilët duhet të përmbushin detyrimet që rrjedhin prej tij dhe për qytetarët që ndikohen nga kushtet e këtij akti dhe duhet të jenë të ndërgjegjshëm në bindjen ndaj tij. Meritat e këtij akti qëndrojnë në parashikimet e llojeve të ndryshme të kredive që ndryshojnë më tepër nga forma sesa substanca dhe në evidentimin dhe ndarjen e kredisë konsumatore nga kredia tregtare209.

Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, bën një rregullim të vakët të kontratës së kredisë konsumatore, vetëm në dy nene, neni 44-45. Në përputhje me të, Këshilli Mbikqyrës i Bankës së Shqipërisë ka adoptuar Rregulloren “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët” 210 , e cila jep një informacion më të plotë.

Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006, “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, në nenin 54 parashikon se: “ Veprimtari financiare konsiderohen: a) të gjitha format e kredidhënies, duke përfshirë edhe kredinë konsumatore e kredinë hipotekore; ...211” Këto dispozita, siç do të sqarohet në vijim, individualizojnë, veçanërisht fushën e zbatimit të kredisë konsumatore, duke rregulluar normën efektive të interesit, rregullat për informacionin parakontraktor dhe kontraktor, aspekte të transparencës dhe të reklamimit në fushën e kredisë konsumatore, heqja dorë, pagimi i kredisë nga konsumatori përpara afatit të maturimit si dhe detyrime të tjera të tregtarit.

3.1.1 Përkufizime

Marrëveshja e kredisë konsumatore është çdo marrëveshje, ku një

kredidhënës i jep ose i premton t’i japë një konsumatori një kredi, në formën e një

pagese të shtyrë, huadhënies ose marrëveshjeve të tjera, të ngjashme, financiare212.

Ky është përkufizimi që jep ligji për marrëveshjen e kredisë konsumatore.

209 Brown, Ian, vep. e cit. fq. 744 - 746. 210 Miratuar me vendimin nr. 5, datë 11.02.2009, të Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë. 211 Avokati i Popullit në shkresën e tij nr. 264/19 Prot., datë 28/01/2009, me objekt: Dërgohen konkluzionet e Konferencës Kombëtare “Mbrojtja e të drejtave të konsumatorëve” ka pohuar nevojën e rritjes së kontrollit ndaj shërbimeve bankare nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare. 212 Neni 44, parag. 1, ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, ndryshuar me ligjin nr. 10 444, datë 14.07.2011, ndryshuar me ligjin nr. 15/2013, datë 14.02.2013. Direktiva 87/102/CEE “Për kredinë konsumatore”, në nenin 1 të saj përcakton: “Kontrata e kredisë është një kontratë, në bazë të së cilës kreditori i jep ose premton t’i japë konsumatorit një kredi në formën e një pagese të shtyrë, huadhënies ose forma të tjera të ngjashme financiare.” Duket që ligji aktual i ka qëndruar më strikt këtij përkufizimi.

60

Vetë Rregullorja e Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë, në nenin 5213 i referohet këtij përkufizimi për të sqaruar termin kontratë/ marrëveshje e kredisë konsumatore. Direktiva 2008/48/EC me termin marrëveshje e kredisë kupton një marrëveshje ku një kreditor, jep ose premton t’i japë një konsumatori një kredi në formën e një pagese të shtyrë, huaje ose marrëveshjeve të ngjashme financiare, me përjashtim të marrëveshjeve për furnizimin e vazhdueshëm me shërbime ose mallrave të të njëjtit lloj, ku konsumatori paguan me këste për zgjatjen e furnizimit me mallra ose shërbime214. Nga kjo paraqitje legjislatori shqiptar ka respektuar me korrektësi mënyrën e përcaktimit të kredisë konsumatore të dhënë nga legjislatori komunitar. Prof. Dr. Mehdi Hetemi pranon se kreditë konsumatore u mundësojnë shtresave të caktuara të popullatës që të furnizohen me mallra të cilat nuk do të kishin mundësi të furnizoheshin, për shkak të të ardhurave të tyre dhe i krijojnë palës tjetër mundësi që të bëjë shitjen e prodhimeve me anë të këtyre kredive215. Kodi italian i Konsumit216 në sqarimin e konceptit të kredisë konsumatore referon në Direktivën 87/102/CEE217. Ky koncept është përthithur nga Ligji Unik për Bankat, në Itali, i cili përcakton se: “me termin kredi konsumatore kuptohet dhënia e një kredie, për ushtrimin e aktivitetit tregtar ose profesional, në formën e një pagese të shtyrë ose formave të tjera të ngjashme të financimit në favor të një personi fizik, i cili vepron për qëllime të ndryshme nga ato tregtare ose profesionale”218. Akti mbi Kredinë Konsumatore, në Angli, specifikon në nenin 8 të tij se: “Kredia konsumatore është:

i) një marrëveshje personale kredie ndërmjet një individi (debitori) dhe një personi tjetër (kreditori); ii) kreditori siguron për debitorin një kredi me vlerë jo më shumë se 25000 £219; iii) marrëveshja nuk përfshihet në kategoritë e një nga marrëveshjet e përjashtuara.”

Në analizë të këtyre përkufizimeve mund të pohojmë që kredia konsumatore është një marrëveshje, një kontratë, një veprim juridik i dyanshëm, që ka dy palë kredidhënësin dhe konsumatorin. Ligji jonë e shpreh qartë, që pala tjetër e kësaj marrëdhënie është konsumatori, ndërsa legjislatori italian e lë të nënkuptuar një gjë të tillë. Ligjvënësi anglez thjesht përcakton se palët në këtë marrëdhënie janë kreditori dhe debitori, ku ky i fundit do të jetë një individ, pra person fizik. Sipas këtij Akti, kreditori mund të jetë çdo person, fizik ose juridik, por debitori duhet të jetë me çdo kusht një individ, sipas përkufizimit. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” nuk jep përcaktimin e termit kredidhënës dhe Rregullorja e Bankës së Shqipërisë ecën në të njëjtin drejtim. Megjithatë subjekt të kësaj

213 Nga ku përcakton se: “kontratë/marrëveshje e kredisë konsumatore''- do të ketë kuptimin e përcaktuar në nenin 44 të ligjit nr. 9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. 214 Neni 3, pika c e Direktivës. Pjesën e dytë të përkufizimit për marrëveshjen e kredisë, të dhënë në formën e përjashtimit, Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 e ka parashikuar në parag. 2, të nenit 44, i cili parashikon se: “Marrëveshjet për kushtet mbi bazën e vazhdueshmërisë së një shërbimi apo të furnizimit me mallra të të njëjtit lloj dhe në të njëjtën sasi, ku konsumatori ka të drejtën e pagesës për zgjatjen e këtyre kushteve nëpërmjet kësteve, nuk do të vlerësohen marrëveshje kredie”. 215 Hetemi, Mehdi “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese”Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 396. 216 Kodi italian i Konsumit është miratuar me Dekretin legjislativ nr. 206, datë 06.09.2005. Ky kod ka hyrë në fuqi përpara ndryshimeve të Direktivës 87/102/CEE, prandaj në dhënien e konceptit të kredisë konsumatore i referohet kësaj Direktive. 217 Kjo Direktivë është shfuqizuar me hyrjen në fuqi të Direktivës 2008/48/EC. 218 Neni 121, i Ligjit italian për Bankat, i njohur si Testo Unico Bancario. Për më shume informacion shiko: http://www.arbitrobancariofinanziario.it/documenti/leggi/TUB.pdf 219 Kufiri maksimal i kredisë në 25000 £ u rrit në vitin 1998 me amendimet që iu bënë Aktit mbi Kredinë Konsumatore.

61

rregulloreje janë bankat, degët e bankave të huaja si dhe subjektet financiare jobanka që ushtrojnë veprimtarinë financiare të kredidhënies. Nëpërmjet interpretimit funksional220 të këtij neni do të thonim se këto subjekte, janë ato tek të cilat ligji referon kur përdor konceptin kredidhënës. Direktiva 2008/48/CE sqaron konceptin e kreditorit, i cili është një person fizik ose juridik, që jep ose premton të japë një kredi si pjesë e profesionit të tij, tregtisë apo biznesit. Direktiva nuk cënon në asnjë rast të drejtën e Shteteve Anëtare, që nëpërmjet ligjeve kombëtare, t’ia njohin të drejtën për të dhënë kredi konsumatore vetëm personave juridikë 221 . Përfituesi i financimit i korrespondon nocionit të konsumatorit, sikurse parashikohet në legjislacionin komunitar dhe në përputhje me nenin 3 të Kodit Italian të Konsumit, ndërsa dhënia e kredive konsumatore i rezervohet bankave, ndërmjetësve financiarë dhe subjekteve të tjera të autorizuar në territorin e Shtetit Italian në formën e një pagese të shtyrë222. Kredia konsumatore paraqitet si një “aktivitet i rezervuar”, meqenëse ushtrimi i saj i referohet vetëm një kategorie subjektesh të mirëpërcaktuar. Kufizimet i referohen veprimtarisë bankare në kuadrin e transparencës, ku kontrolli, kujdesi, eliminimi i abuzimit dhe marrja e sanksioneve administrative janë jetike për këtë lloj veprimtarie. Marrëveshja e kredisë shfaqet në dy momente. Momenti i parë i referohet fazës parakontraktore, ku palët janë ende duke premtuar223. Megjithatë (sikurse do të shikojmë dhe më poshtë) kjo fazë i ngarkon palët me detyrime, sidomos kredidhënësin i cili duhet t’i japë të gjithë informacionin e nevojshëm konsumatorit. Momenti i dytë i referohet lidhjes së kontratës nga palët, ku kredidhënësi do t’i japë shumën e tij të kredisë konsumatorit. Pala e dytë e kësaj marrëdhënie është konsumatori

224. Konsumator është çdo person, i

cili blen ose përdor mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit. Në ndryshim nga legjislatori komunitar dhe ai shqiptar, legjislatori italian e lë të nënkuptuar përcaktimin e subjektit që qëndron përballë kredidhënësit. Ai përcakton se ky subjekt duhet të jetë një person fizik, i cili vepron për qëllime të ndryshme nga ato tregtare ose profesionale. Në qendër të nenit 121, të Ligjit Italian për Bankat është vendosur konsumatori, me synimin për të forcuar pozicionin kontraktor, nëpërmjet një sërë parashikimesh formale dhe substanciale për ta bërë atë më të informuar dhe më të 220 Interpretimi funksional është kuptimi që i jepet ligjit, i cili rezulton nga kuptimi i fjalëve të tij dhe nga qëllimi i legjislatorit. Për më tepër shiko: Nuni, Ardian “E drejta e biznesit”, Tiranë 2007, fq.87. 221 Për më shumë lexo preambulën, pika 15 e kësaj Direktive. 222 Caringella, F. De Marzo, G. “I contratti dei consumatori”, UTET, 2007, fq. 415. 223 Premtimi është deklarimi i vullnetit i bërë në mënyrë të njëanshme dhe publike. Ky premtim i parashikuar nga ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” i referohet një premtimi me natyrë juridike, i cili konsiston në përmbushjen e detyrimeve nga palët. Sikurse shprehet Prof. Dr. Mariana Tutulani-Semini: “Premtimet juridike kanë si karakteristikë se duhet të bëhen me një formë të tillë që të jetë e provueshme për palët dhe të synojë të sjellë pasoja juridike për ta”. Më shumë shiko: Tutulani-Semini, Mariana “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave”, Pjesa e përgjithshme, Skandarbeg books, Tiranë 2006, fq. 84-88. Dhe autori francez Georges Vermelle shprehet se: “Moszbatimi me faj i një premtimi huadhënieje mund të dënohet vetëm me detyrimin për të paguar një dëmshpërblim”. Vermelle, Georges “E drejta civile, Kontratat”, Papirus, Tiranw, 2008, fq. 72 Gjithashtu Kodi Civil, neni 697 parashikon se: “Personi që i ka premtuar një tjetri se një person i tretë do të ekzekutojë një detyrim, ose do të kryejë një veprim në dobi të tij, është i detyruar të shpërblejë palën tjetër, në qoftë se personi i tretë nuk pranon të ekzekutojë detyrimin ose të kryejë veprimin e premtuar”. 224 Mehdi Hetemi pranon se: “Shfrytëzues të këtyre kredive (kredi konsumuese) janë ekskluzivisht personat fizikë.” Hetemi, M. vep. e cit. fq. 396.

62

ndërgjegjshëm. Rezultati i kësaj ndërhyrje korrigjuese në pushtetin kontraktor të palëve, në funksion të një rregullimi ligjor “mjaftueshëm” të ngurtë, me qëllim tejkalimin e çekuilibrit të negocimit që karakterizon marrëdhënien konsumatore, mund të sjellë si pasojë kufizimin e autonomisë private të palëve225. Akti mbi Mbrojtjen e Konsumatorit, i vitit 1987226 përcakton se konsumator: a) në lidhje me mallrat nënkupton çdo person që furnizohet me mallra për qëllime të përdorimit të tij privat ose për konsum; b) në lidhje me shërbimet nënkupton çdo person që dëshiron t’i ofrohen shërbime për qëllime të ndryshme nga biznesi i tij; c) në lidhje me strehimin nënkupton çdo person që strehohet ose akomodohet për qëllime që nuk janë të lidhura me biznesin e tij. Akti mbi Kredinë Konsumatore nuk jep përkufizimin e konceptit konsumator, madje ky akt nuk afirmon ndryshime të theksuara ndërmjet transaksioneve “konsumatore” dhe atyre për “biznes”. Duke mos dhënë përkufizimet e termave, ai parandalon dhe problemet që konstatohen në akte të tjera që mbrojnë konsumatorin. Nëpërmjet referencës te Akti mbi Kushtet e Padrejta në Kontrata, i vitit 1977, i cili përcakton se kontratë konsumatore është një kontratë që nuk është lidhur për qëllime brenda konceptit të biznesit dhe gjithashtu mallrat duhet të jenë të ofruara në mënyrë të veçantë për përdorim privat ose për konsum, në këtë rast pala tjetër mund të konsiderohet palë konsumatore. Komisioni Molony, i cili u krijua në vitin 1959 me synimin për të vlerësuar dhe parashtruar ndryshimet në aktet mbi mbrojtjen e konsumatorit, mbajti qëndrimin se konsumator është “çdokush në çdo kohë” 227 . Komisioni nuk sugjeroi që ky term të kufizohej brenda konceptit të përdorimit për qëllim vetjak ose për konsum228. Pra, sipas këtij Komisioni, termi konsumator referon tek çdo person. Në momentin që të gjithë bëjmë blerje kudo dhe kurdo, atëherë të gjithë fitojmë nga politikat që mbrojnë konsumatorin. Përveç referimit të konsumatorit, si një palë kryesore, duhet të pohojmë se legjislatori ka dhënë një përkufizim të përgjithshëm të aktiviteteve që përfshihen në konceptin e kredisë konsumatore, në të cilin përfshihen aktivitete ngushtësisht të lidhura me blerjen e të mirave apo shërbimeve, që si në rastin e një pagese të shtyrë ashtu dhe në sajë të mjeteve të tjera financiare, realizohet nga palë të treta, subjekte të ndryshëm nga shitësi i mallrave apo shërbimeve229. Direktiva 87/102/CEE “Për kredinë konsumatore” e përcakton konsumatorin, një person fizik, që për transaksione të rregulluara nga kjo direktivë, vepron për qëllime të 225 Vettori, Giuseppe “Codice del consumo, Commentario”, CEDAM, 2007, fq .426. Legjislatori për të rregulluar marrëdhëniet me palë konsumatorin mund të ndërhyjë në dy mënyra. Kontratat B2C, biznes - konsumator karakterizohen nga një mosbarazi negociuese ndërmjet palëve, në favor të profesionistit, i cili është në gjendje t’i imponohet konsumatorit, duke i lënë mundësi për shfaqjen e vullnetit të tij në zgjedhjen: ta marrë ose ta lërë. Ndërhyrja e parë e legjislatorit konsiston në parashikimet ligjore që lidhen me të drejtën e informimit të konsumatorit, duke e ndërgjegjësuar atë më tej. Kjo nuk passjell kufizim të autonomisë kontraktore te palëve, përkundrazi një konsumator i mirëinformuar do të rrisë fuqinë e tij negociuese, duke zvogëluar hapësirën midis palëve. Nëse ndërhyrja e legjislatorit passjell një zëvendësim të vullnetit normativ me “vullnetin e palëve”, kjo passjell një përfundim “të jashtëm” të përmbajtjes kontraktore, duke kufizuar autonominë private të palëve, ku vullneti i tyre zëvendësohet me vullnetin e shfaqur nga norma juridike. 226 Kopje e tekstit mund të gjendet në: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1987/43/pdfs/ukpga_19870043_en.pdf 227 Cartwright, Peter artikull i cituar më lart, fq. 4 228 Ky Komision sygjeroi që Karta e Qytetarit të quhej Karta e Konsumatorit. Barazimi i “konsumatorit” me “qytetarin” sjell përfitime në mundësinë për të shikuar përtej funksionit të ngushtë ekonomik të konsumatorit dhe të marrësh në konsideratë rolin e individit në shoqëri. “Kjo është e rëndësishme, - vlerësoi komisioni, - veçanërisht në fusha të tilla si shërbimet financiare, ku një përkufizim strikt ekonomik i konsumatorit mund të përjashtojë investitorët private”. 229 Scorza, Guido “I contratti del consumatore nel nuovo codice del consumo”, CEDAM, 2007, fq. 129.

63

ndryshme nga aktiviteti i tij profesional. Pra, me kalimin dhe evoluimin e kohës, koncepti i konsumatorit, në mendimin tim është ngushtuar më tej. Fusha e përjashtimit të subjekteve që veprojnë si konsumator është zgjeruar me termat qëllime tregtare apo biznesi. Përkufizimi i konsumatorit, në kuadër të kredisë konsumatore, ka të mirëpërcaktuar fushën e zbatimit. Në çdo rast që paraqitet një klient, i cili nuk kualifikohet si konsumator, ose për veprime të cilat nuk klasifikohen si kredi konsumatore, ky rregullim ligjor nuk aplikohet. Për këtë klient zbatohen rregullimet në lidhje me informacionin apo transparencën e kontratave bankare230, kushtet e përgjithshme të kontratave, detyrimet që rrjedhin nga parimi i korrektësisë, mirëbesimit apo sjelljes në bazë të kërkesave të arsyes231, por jo rregullime të veçanta të parashikuara nga ky ligj. Legjislatori Italian dhe ai komunitar, në të gjitha direktivat që lidhen me kredinë konsumatore, duke iu referuar vetëm personit fizik, në kuadrin e konceptit të konsumatorit, lë jashtë mbrojtjes specifike, shoqatat, organizatat jofitimprurëse dhe bamirëse, institucionet që mbajnë ose kujdesen për personat fizikë (si: befotrofet, azilet, burgjet, spitalet etj.), të cilët dhe pse nuk kryejnë veprimtari sipërmarrëse ose profesionale, duke qenë në rolin e “konsumatorit”, nuk mund të klasifikohen si persona fizikë. Në të njëjtën mënyrë, duke mirëpërcaktuar se kredia konsumatore është një kontratë që nuk ka qëllime për veprimtari sipërmarrëse ose ushtrim profesioni, mbeten jashtë fushës së zbatimit veprime që konsumatori i realizon për qëllime mikse. Për këtë arsye bëhet e nevojshme të sqarohen modalitetet e veprimit, mënyrat e pagesës, për të parë nëse veprime të tilla përfshihen apo jo në fushën e normuar. Nga këndvështrimi i konsumatorit, kredia konsumatore paraqitet me një sërë “të metash” për shkak të pozicionit si një palë e dobët e konsumatorit, zakonisht i detyruar nga një operator ekonomik profesionist për të lidhur një kontratë të hartuar nga ai, në pamundësi negociimi, duke e bërë akoma dhe më të ndjeshme arsyen e pranisë së dy raporteve kontraktore të lidhura midis tyre, konsumator-shitës dhe konsumator-financues (banka)232. Qëllimi për të cilën lidhen këto dy subjekte është dhënia e kredisë. Kredi është marrëdhënia juridike e detyrimit për të lëvruar një shumë monetare në këmbim të së drejtës së ripagimit të shumës së lëvruar dhe të interesit ose komisioneve të tjera bankare mbi këto shuma, si dhe çdo shtyrje e datës së maturimit të një letre me vlerë të borxhit apo të ndonjë të drejte tjetër për të paguar një shumë monetare233. Prof. Dr. Mehdi Hetemi shprehet se: “Kontrata për kredinë është ajo kontratë me të cilën banka obligohet që shfrytëzuesit të kredisë t’i lërë në disponim shumën e caktuar të mjeteve financiare në kohë të caktuar apo të pacaktuar për ndonjë destinim apo pa përcaktim destinimi, kurse shfrytëzuesi i kredisë obligohet që bankës t’i paguajë shpërblimin e kontraktuar dhe shumën e marrë të të hollave, ta kthejë në mënyrën siç është përcaktuar në kontratë.”234

230 Për më shumë informacion shiko: Këshilli Mbikëqyrës, Banka e Shqipërisë, Vendim nr. 59, datë 29.08.2008 “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare”, ndryshuar me Vendimin nr. 14, datë 09.03.2011. 231 Kodi Civil, në nenin 422 përcakton se : “Kreditori dhe debitori duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me korrektesë, me paanësi dhe sipas kërkesave të arsyes.” 232 Torino, R. vep.e cit. fq. 150. 233 Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr. 10 481, datë 17.11.2011, neni 4, pika 6. 234 Hetemi, Mehdi “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese”Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 393 -394.

64

Kodi Civil rregullon kontratën e hapjes (çeljes) së kredisë bankare235, por nuk rregullon drejtpërsëdrejti kontratën e kredisë. Prof. Dr. Ardian Nuni shprehet se: “Kontrata e

kredisë bankare është një kontratë që lidhet midis palëve, kur banka ka besim se kredimarrësi do të shlyejë detyrimet e marra përsipër me anë të kontratës.”236 Legjislatori ka përcaktuar se dhënia e kredisë mund të jetë në formën e një pagese të shtyrë, në formën e huadhënies ose marrëveshjeve të tjera, të ngjashme, financiare. Koncepti pagesë e shtyrë

237 i referohet marrëdhënies kreditor debitor, ku ky i fundit mund të bëjë pagesën në një afat të ri238. Kjo nuk duhet të ngatërrohet me tolerancën që mund të bëjë kreditori, në rastin kur debitori është në vonesë, e cila nuk ndikon në masën e kredisë. Sipas një tjetër përcaktimi, pagesë e shtyrë i referohet një detyrimi ekzistues, i cili do të paguhet në të ardhmen239. Pagesat e shtyra mund të përdoren për kredi të siguruara ose për kredi të pasiguruara. Pagesë e shtyrë nënkupton shtyrje të afatit për pagimin e detyrimit kryesor, duke rënë dakort për pagesën me këste mujore, në përputhje me kushtet e kredisë240. Akti mbi Kredinë Konsumatore sqaron në përmbajtjen e tij se kredia përfshin huanë në të holla dhe çdo formë tjetër shërbimi financiar241. Koncepti i kredisë konsumatore është dhënë në atë mënyrë që të përfshijë shumë lloje kredish. Çfarë është huadhënia? Kodi Civil rregullon në pjesën e V-të, nën titullin III “Kontratat e veçanta”, Kreu XIX kontratën e Huasë242. Me kontratën e huasë njëra palë (huadhënësi) i jep në pronësi palës tjetër (huamarrësit) një shumë të hollash ose sende që përcaktohen në numër, me peshë ose me masë dhe huamarrësi detyrohet t’i kthejë huadhënësit aq të holla, ose aq sende të atij lloji dhe të asaj cilësie, brenda afatit të caktuar në kontratë ose, kur nuk është caktuar afat, me kërkesën e huadhënësit. Sipas këtij përcaktimi, kontrata e huasë është pa interes, ndërsa neni 1051 parashikon interesin si pjesë e kontratës së huasë. Prof. Dr. Mariana Semini-Tutulani shprehet se: “Huaja në formën e një kredie bankare ngjan shumë me çeljen e një kredie bankare. Çelja e kredisë është një kontratë bankare me anë të së cilës banka detyrohet të vërë në dispozicion të një personi një shumë të hollash

235 Shiko nenet 1031 – 1034 Kodi Civil. Sipas nenit 1031: “Hapja e kredisë bankare është një kontratë me të cilën banka detyrohet të mbajë në dispozicion të palës tjetër një shumë parash, për një periudhë të caktuar kohe ose për një kohë të pacaktuar”. 236 Për më tepër lexo: Nuni, Ardian vepër e cituar, fq. 819-837. 237 Nga një vëzhgim në Bankat e Niveli të Dytë, në Shqipëri, dhënia e kredisë në formën e një pagese të shtyrë nuk aplikohet. Kjo ndodh pasi konsumatorët nuk kanë informacion. Kredia në formën e një pagese të shtyrë nënkupton që konsumatori lidh një kontratë kredie konsumatore me bankën. Pasi përcaktohen të gjitha kushtet, ai do të fillojë të paguajë interesat, ndërkohë që kredia disbursohet më vonë, në një moment të dytë, atëherë kur konsumatori ka nevojë për përdorimin e saj. Pra, pagimi i interesave i paraprin në kohë lëvrimit të kredisë konsumatore. 238 Lexikon “Le parole del diritto privato (civile)”, VI edizione, Gruppo Editoriale Esselibri – Simone, 2010, fq. 93. 239 http://www.investorwords.com/1365/deferred_payment.html 240 http://www.ehow.com/facts_7325819_valid-deferred-payment-mean_.html 241 Studiuesit anglezë kanë shfaqur shqetësimet e tyre për dhënien e përkufizimit të kredisë në mënyrë kaq të shkurtër. Goode, një studiues anglez ka theksuar se çelësi i kuptimit të termit “kredi” qëndron në faktin se nuk duhet të ketë një shtyrje të afatit kontraktual të kohës se kur duhet të paguhet kredia. Qëllimi i këtij pohimi konsiston në atë që nuk mund të ketë kuptim një shtyrje të afatit kontraktor, ku kreditori të marrë në konsideratë marrëveshjen për të bërë një pagesë të shtyrë, duke parashikuar dhe interesat. Koncepti shtyrje e afatit i referohet rastit për shembull: nëse një agjent që shet gazeta, sipas kontratës, do të paguhet në fund të çdo muaji, nuk mund të ketë shtyrje të debisë, pasi ai nuk ka të drejtë të paguhet përpara fundit të muajit. Kontrata duhet të përmbajë një datë fikse të caktuar për pagesën. Brown, Ian, vep. e cit. fq. 748 -751. 242 Neni 1050-1055.

65

(njëlloj si huaja).”243 Nga një analizë e përgjithshme, nga pikëpamja gramatikore, konstatoj se legjislacioni civil, por dhe ai bankar përdorin termin hua, jo huadhënie si në rastin e kontratës së kredisë konsumatore. Huadhënia për konsum (ose thjesht huadhënia, sipas Kodit Civil) është kontrata me anë së cilës njëra palë i jep palës tjetër një sasi të caktuar sendesh të cilat konsumohen nga përdorimi dhe ku pala marrëse merr në ngarkim t’i kthejë palës dhënëse të njëjtën gjë në sasi dhe cilësi 244 . Nën frymën e këtij përkufizimi paradhënia e rrogës konsiderohet huadhënie. 245Kontrata e huasë është pra, kontratë e dyanshme, komutative dhe kontratë me afat të vazhduar. Parimisht kjo kontratë konsiderohet si kontratë bamirëse, por mund të kontraktohet edhe obligimi i huamarrësit që krahas borxhit kryesor të paguajë edhe kamatën, siç është rasti te kontratat në ekonomi, ku gjithnjë huamarrësi është i obliguar që të bëjë procesin e kontratës, pa marrë parasysh se a është kontraktuar ajo apo jo246. Kredia konsumatore mund të jetë në formën e marrëveshjeve të tjera, të ngjashme

financiare. Nëpërmjet një parashikimi të tillë, legjislatori e ka lënë të hapur listën e formave të një kredie konsumatore. Nëpërmjet një interpretimi evolutiv247, kjo pjesë e nenit mbetet e pandryshuar. Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, në nenin 54 jep përcaktimin e konceptit veprimtari bankare dhe financiare248. Veprimtari financiare konsiderohen: a) të gjitha format e kredidhënies, duke përfshirë edhe kredinë konsumatore e kredinë hipotekore; b) faktoring - un dhe financimin e transaksioneve tregtare; c) të gjitha shërbimet e pagesave dhe të transferimit të parave; ... e) ndërmjetësimin për transaksionet monetare të mëposhtme:... ii) shërbimin për kompensimin dhe shlyerjen e pagesave të aktiveve financiare, duke përfshirë letrat me vlerë, produktet derivative dhe instrumente të tjera të negociueshme; ë)

243 Për më shumë informacion: Semini-Tutulani, Mariana “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave” Pjesa e posaçme, Skanderbeg books, fq.167-168. 244 Vermelle, Georges “ Kontratat” Pjesa e posaçme, Papirus, 2008 fq.70-78. Ky autor analizon konceptin, tiparet dhe llojet e huadhënies për konsum. Terminologjia e Kodit Civil francez të cilin ai analizon përshtatet më së miri me konceptin e huadhënies të parashikuar në ligjin nr.9902, dt.17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. 245 A ndryshon kontrata e huasë nga kontrata e çeljes së kredisë bankare?

Francesco Galgano pranon se ndryshimi i këtyre dy kontratave është në një aspekt të dyfishtë: “…huaja është një kontratë reale, çelja e kredisë është një kontratë konsensuale…, pavarsisht dorëzimit të parave; në ndryshim nga kontrata e huasë, e cila është një kontratë me efekte reale, që transferon pronësinë e shumës së dhënë hua, çelja e kredisë prodhon efekte detyruese; banka bëhet debitore e klientit për shumën e akredituar dhe klienti fiton kundrejt bankës të drejtën që të përdorë kredinë që i është dhënë atij…” Në vijim të kësaj, Galagano shprehet: “… në qoftë se klienti tërheq për një apo për shumë qëllime, të gjithë shumën që i është dhënë, dhe pastaj e rikthen atë, kontrata nuk e ka ezauruar funksionin e saj dhe nuk shuhet (ashtu siç shuhet huaja) me kthimin e shumës së dhënë hua… klienti sërish mund ta tërheqë, pa qenë e nevojshme të lidhet një kontratë e re çelje krediti. Pikërisht, kjo gjë e dallon çeljen e kredisë nga premtimi i huasë.” Galgano, Francesco “E drejta private”, Shtëpia botuese Luarasi, Tiranë, 2006 fq. 693 – 695. 246 Hetemi, Mehdi “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese”Luarasi”, Tiranë, 1998, fq. 194 – 197. 247 Interpretimi, i cili i përshtatet zhvillimit të vlerave shoqërore me kalimin e kohës quhet interpretim evolutiv. Nuni, Ardian vepër e cituar fq. 90-91. 248 “Veprimtari bankare” është pranimi i depozitave monetare ose i fondeve të tjera të ripagueshme nga publiku dhe përdorimi i tyre për dhënie kredie e vendosje në emër dhe për llogari të vet. “Veprimtari financiare” është çdo lloj veprimtarie që përcaktohet në nenin 54 pika 2 të këtij ligji.

66

shërbimet këshilluese, ndërmjetëse dhe shërbime të tjera ndihmëse për të gjitha veprimtaritë e listuara në shkronjat “a” deri “ë” të këtij neni, ... f) emetimin dhe administrimin e instrumenteve të pagesës (të tilla si kartat e kreditit dhe të debitit, çeqet e udhëtarit dhe çeqet bankare, kartat e pagesës dhe pagesat me celular) etj. Në konceptin e kredisë konsumatore sipas rregullime të bëra nga Banka e Shqipërisë përfshihen kontratë/ marrëveshje e kredisë kufi (overdraft) dhe kontratë/ marrëveshje e kredisë për kartë krediti. Me kontratë/ marrëveshje e kredisë kufi (overdraft) kuptojmë marrëveshjen e kredisë konsumatore nëpërmjet të cilës banka i jep konsumatorit mundësinë e disponimit të fondeve në llogarinë e tij rrjedhëse, që tejkalojnë gjendjen aktuale të fondeve në këtë llogari. Kontratë/ marrëveshje e kredisë për kartë krediti është marrëveshja e kredisë konsumatore sipas të cilës një bankë i jep ose premton t’i japë kredi mbajtësit të kartës së kreditit për qëllime blerjeje ose tërheqjeje të parave cash, deri në një kufi të paracaktuar në kontratën e kredisë. Në konceptin e ligjit, mbështetur në këtë analizë, dy janë funksionet bazë të kredisë. Funksioni i parë është substancial, funksion i cili gjen zbatim në ligjin “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Sipas tij, transaksionet ligjore të cilave u referohet janë për të realizuar nevojat personale dhe familjare e jo ato profesionale ose tregtare. Funksioni i dytë është funksioni ekonomik i kredisë. Teknika legjislative e përdorur është e ngjashme me atë të paketave të udhëtimit, ku legjislatori vendos nën një “çadër” kontrata të ndryshme, qëllimi i përbashkët i të cilave është sigurimi i kredisë. Nuk ka rëndësi nëse kontrata, për arsye të së cilës është marrë kredi është një kontratë shitje, qiraje apo ndonjë tjetër, por ky veprim e lejon personin të përfitojë menjëherë mallra ose shërbime, vlerën e të cilave ai do ta paguajë më vonë. Këto koncepte ruhen dhe në përkufizimin pretorian të kredisë: “operacioni ku huadhënësi i lejon huamarrësit një kohë për të paguar kredinë ose të paguajë çmimin për shitjen apo furnizimin e shërbimeve pas dorëzimit të mallrave apo shërbimeve”249.

3.2 Fusha e zbatimit

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” ka përcaktuar një numër kontratash dhe

rregullimesh ligjore për marrëveshjet e kredisë të cilat nuk gëzojnë mbrojtjen specifike të ofruar nga ky ligj.

Marrëveshjet për kushtet mbi bazën e vazhdueshmërisë së një shërbimi apo të furnizimit me mallra të të njëjtit lloj dhe në të njëjtën sasi, ku konsumatori ka të drejtën e pagesës për zgjatjen e këtyre kushteve nëpërmjet kësteve, nuk do të vlerësohen marrëveshje kredie. Legjislatori komunitar ka përcaktuar se kontrata të tilla ofrojnë kushte kontraktore, modalitete dhe sjellje të palëve të ndryshme nga kreditë konsumatore të rregulluara nga Direktiva 2008/48/CE. Një shembull i tillë mund të jetë një kontratë sigurimi, ku i siguruari paguan primin e sigurimit me këste mujore. Karakteristikë për këto marrëveshje është se marrëdhënia e krijuar ndërmjet palëve ka karakter të vazhduar ose periodik. Objekt i saj janë shërbimet ose sendet gjenerike, pra mallra të të njëjtit lloj ose sasi. E përbashkëta e kësaj marrëdhënie me kredinë konsumatore është pagesa nga ana e konsumatorit me këste.

Sipas nenit 44, pika 3 përjashtohen nga fusha e veprimit te këtij kreu, marrëveshjet e kredisë që janë të siguruara me anë të hipotekës ose nga një ndonjë sigurim tjetër i

249 Mihai, Emilia “The formation of credit agreements for consumers”, Curentul Juridic Journal, fq.133.

67

krahasueshëm, që përdoret zakonisht mbi pronën e paluajtshme, apo të siguruara nëpërmjet një të drejte që lidhet me pronën e paluajtshme250. Ky përjashtim është parashikuar dhe nga Direktiva 2008/48CE, ndërkohë që Direktiva 87/102CEE nuk e kishte një përjashtim të tillë.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore përjashton ato marrëveshje kredie për blerjen e shtëpive, që janë të siguruara me hipoteke dhe ku kreditori është një pronar i njohur, si: autoritetet lokale, banka, kompani ndërtimi apo/ dhe subjekte të tjera të cilat janë të listuara në Urdhërin Mbi Kredinë Konsumatore (Marrëveshjet e përjashtuara), vitit 1989, i ndryshuar251.

Këto lloj kredish janë të një natyre të veçantë. Objekt i këtyre kredive janë sendet e paluajtshme252. Këto kredi janë të preferuara253 dhe mundësia e përmbushjes së detyrimit nga ana e kredimarrësit është shumë e madhe. Nëse kredimarrësi nuk e përmbush detyrimin, atëherë kredidhënësi, pra banka do të vërë dorë mbi sendin e lënë në hipotekë, duke proceduar me shitjen me ekzekutim të detyrueshëm të këtij sendi254. Gjykata e Lartë në çështjen nr. 93, datë 24.02.2011255 ka pranuar se: “Gjykatat nuk e kanë shtrirë hetimin gjyqësor në lidhje me këtë fakt, për të parë se, çfarë është bërë me 250Këshilli i Bashkimit Europian ka propozuar miratimin e Direktivës “Marrëveshjet e kredisë në lidhje me pasuritë e paluajtshme” në funksion të sigurimit të një kornize ligjore të harmonizuar për konsumatorët në fushën e kredive, me synimin për të minimizuar barrën administrative për kreditorët dhe ndërmjetësuesit e kredisë. Kjo Direktivë synon të ketë të njëjtën strukturë si Direktive 2008/48/CEE, në lidhje me dhënien e informacionit konsumatorëve në të gjitha fazat e marrëdhënies së krijuar ndërmjet tij dhe kredidhënësit, përcaktimin e disa rregullave specifike për këtë lloj kredie si dhe stimulimi i përdorimit të zgjidhjeve jashtëgjyqësore të konflikteve të lindura. Kjo Direktivë nuk synon të ndikojë në ligjet kombëtare që lidhet me aspekte të veçanta kontraktore si: forma apo vlefshmëria. Megjithatë kjo Direktivë nuk është miratuar ende dhe ka mbetur në kuadrin e një propozimi. Council of European Union, Interinstitutional File: 2011/0062 (COD), Brussels, 17 February 2012. 251 Brown, Ian, vep. e cit. fq. 755 -756. Ligjvënësi anglez e shfaq më së miri përkatësinë e tij në një familjen ligjore të Common Law, në ndryshim nga Acquis Communautaire, që i përket familjes Civil Law. Akti mbi Kredinë Konsumatore përfshin brenda sferës së tij të rregullimit dhe marrëveshje që ligjvënësi komunitar i ka përjashtuar, duke mos respektuar me përpikmëri Direktivat e Bashkimit Europian. 252 Kodi Civil në nenin 141 përcakton: “Send është çdo gjë që mund të përbëjë objekt pronësie ose i të drejtës tjetër reale.” Neni 142 parashikon: “Janë sende të paluajtshme toka, burimet e rrjedhjet e ujërave, drurët, ndërtesat, ndërtimet e tjera notuese të lidhura me tokën dhe çdo gjë që është e trupëzuar në mënyrë të qëndrueshme e të vazhdueshme me tokën ose ndërtesën.” 253 Neni 531/ parag 2 i Kodit Civil: “Janë shkaqe të ligjshme të preferimit privilegjet, pengu dhe hipoteka.” Neni 605 përcakton: “Paguhen me preferim, sipas radhës së tyre kreditë e mëposhtme: a….. b…… g. kreditë e siguruara me hipotekë ose me peng që nuk sigurojnë barrë siguruese, sipas ligjit, nga vlefta e sendeve në hipotekë ose të lëna peng….” 254 Për më tepër informacion për këtë proçedurë shiko neni 556 të Kodit Civil. 255 I padituri Hamdi Dema është banor i fshatit Cerkovinë në Rrethin e Vlorës. Me datë 16.06.1993 ndërmjet të paditurit Hamdi Dema dhe Bankës Kombëtare Tregtare, Dega Vlorë është lidhur një akt detyrim për marrje kredie në valutë, për blerjen e një traktori bujqësor. Sipas kësaj marrëveshje Banka Kombëtare Tregtare i jepte të paditurit një kredi bankare në shumën 9744 $. Me shumën e marrë hua, i padituri ishte i detyruar që të blinte traktorin tip “Bjellorus”, të ardhur në kuadër të një kredie të dhënë nga shteti grek. Çmimi i traktorit bashkë me plugun ishte 10.150 $ dhe një pjesë e tij bashkë me detyrimet tjera, është përballuar nga vetë i padituri Hamdi Dema. Në pikën 4 të akt detyrimit është parashikuar që kthimi i kredisë bashkë me interesin 9%, do të bëhej brenda një afati katër vjeçar. Palët në akt marrëveshje kishin parashikuar që, kthimi i kredisë do të bëhej me këste gjashtë mujore, duke filluar kthimi i këstit të parë gjashtë muaj nga dita e marrjes së kredisë. Në rast të mos pagimit të kredisë ishte vënë si garanci shtëpia e të paditurit dhe disa kafshë shtëpiake në pronësi të tij. Pala paditëse A.T.Kredive, duke qenë organi kompetent për kthimin e kredive të këqija në buxhetin e shtetit, i është drejtuar Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë, e cila me vendimin nr. 807 datë 03.05.2006 ka vendosur:

68

shtëpinë e lënë në hipotekë nga i padituri, në një kohë që pas kalimit të afatit për kthimin e kredisë, Dega e B.K.T Vlorë kishte të drejtë të kërkonte sekuestrimin e saj.” Pra, përpara se të vendosin përmbushjen e një detyrimi monetar, që rrjedh nga kredia bankare, gjykatat më të ulëta duhet të analizojnë se çfarë është bërë me mjetin e sigurimit. Si një kreditor i preferuar, Dega e B.K.T. Vlorë, ka të drejtë të kërkojë shitjen e këtij sendi me ekzekutim të detyrueshëm, duke realizuar të drejtën e saj të kredisë ndaj kredimarrësit.

Prof. Dr. Mariana Tutulani-Semini pohon se:256 “Hipoteka është mjeti më i sigurt që garanton shlyerjen e një detyrimi në favor të kreditorit.” Në këtë mënyrë interesat e kreditorit hipotekar nuk rrezikohen nga qënia e kreditorëve të tjerë. Nga ana tjetër kreditori nuk rrezikohet as nga insolvabiliteti i mëvonshëm i debitorit as edhe nga tjetërsimi i pasurisë së hipotekuar, sepse ai ka të drejtë të paguhet nga vlefta e sendit lënë në hipotekë edhe sikur sendi të kalojë në pronësi të personave të tretë 257 . Për këto kredi është karakteristikë vendosja e hipotekës ligjore258.

Përjashtohen nga aplikimi i dispozitave që mbrojnë konsumatorin marrëveshjet e kredisë qëllimi i të cilave është fitimi/marrja ose ruajtja e të drejtave të pronësisë mbi tokën ose mbi ndërtesa ekzistuese apo të projektuara. I njëjti përjashtim gjendet dhe në Direktivën 2008/48/CE të Bashkimit Europian. Direktiva 87/102/CEE përjashton nga fusha e zbatimit marrëveshjet e kredisë ose marrëveshjet që premtojnë dhënien e një kredie në të ardhmen të cilat: - kanë si qëllim fitimin ose ruajtjen e të drejtave të pronësisë mbi tokën ose mbi ndërtesa ekzistuese ose të projektuara; - kanë si qëllim rinovimin ose përmirësimin e ndërtesës, si një e tillë. Të njëjtin rregullim ofronte dhe ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i vitit 2008, i pandryshuar259. Legjislatori komunitar ka menduar të përfshijë brenda mbrojtjes ato kredi konsumatore qëllimi i të cilave është rinovimi ose rritja e vlerës së një ndërtese ekzistuese. Arsyeja e këtij parashikimi qëndron në zgjerimin e fushës së mbrojtjes së kredisë konsumatore. Fitimi ose marrja e të drejtave të pronësisë lidhet drejtpërsëdrejti me tagrin e disponimit, ndërsa rinovimi ose rritja e vlerës nuk lidhet me veprime juridike disponimi260, por me veprime juridike administrimi, ku substanca efektive e pasurisë nuk ndryshon.

Këshilli i Ministrave të Bashkimit Europian, në një dokument institucional261, që daton me 17/02/2012, në Bruksel ka menduar disa ndryshime të Direktivës në fjalë në lidhje me mbrojtjen që do t’i ofrohet konsumatorit kur objekt janë pasuri të paluajtshme.

Pranimin e padisë së paditësit Agjensia e Trajtimit të Kredive. Detyrimin e të paditurit Hamdi Dema të njohë detyrimin që rrjedh nga kontrata e huasë në shumën 9.744 $, si dhe interesat për këtë shumë në vlerën 4.628 $, deri me datë 30.03.2005. Detyrimin e të paditurit Hamdi Dema t’i kthejë paditësit Agjensia e Trajtimit të Kredive shumën prej 14.372 $. 256 “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave”, Vep. e cituar, fq. 215. 257 Sallabanda, Andon “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Tiranë 1962, fq. 235. 258 Po aty, fq. 241. Prof. Dr. Mariana Semini, vep. e cituar fq. 218. 259 Marrëveshjet e mëposhtme përjashtohen nga fusha e veprimit të këtij kreu:

a) marrëveshjet e kredisë ose marrëveshjet që premtojnë dhënien e kredisë: i) të përcaktuara kryesisht për qëllime të fitimit ose ruajtjes së të drejtave të pronësisë mbi tokën ose

mbi godina ekzistuese apo ndërtesa të projektuara; ii) të përcaktuara për qëllime të rinovimit ose të përmirësimit të një godine si e tillë.

260 Në veprimet juridike të disponimit implikohet një ndryshim që konsiston në esencën ekonomike ose juridike të elementëve të ndryshëm të pasurisë. Për më tepër shiko: Prof. Dr. Nuni, Ardian, vep. E cit.. fq.379. 261 Council of European Union, Interinstitutional file 2011/0062 (COD), Bruksel 17.02.2012. Për këtë arsye ato kanë propozuar një Direktivë të re që rregullon këto kredi.

69

Kështu ky dokument pohon se: “Objekti i Direktivës 2008/48/EC është që të sigurojë konsumatorët se marrëveshjet e kredisë të lidhura me pasuritë e paluajtshme do të gëzojnë një nivel më të lartë mbrojtje. Prandaj, kjo Direktivë duhet të zbatohet për kreditë e siguruara me pasuri të paluajtshme, pavarsisht qëllimit të kredisë, marrëveshjet e kredisë të përdoruara për të mbajtur ose ruajtur të drejta mbi pronën ose tokën si p.sh. marrëveshjet e rifinancimit, ose marrëveshjet e tjera të kredisë që ndihmojnë një pronar ose një bashkëpronar për të ruajtur të drejtën e pronësisë mbi pronën, tokën ose kreditë të cilat do të përdoren për të blerë tokë në Shtetet Anëtare, duke përfshirë dhe ato kredi që nuk kërkojnë rimbursim të kapitalit ose ato kredi që merren me synimin për të siguruar një financim të përkohshëm midis shitjes së një pasurie të paluajtshme dhe blerjes së një tjetre”.

Ndërkohë që autorët e këtij dokumenti mendojnë se kjo Direktivë nuk duhet të mbulojë marrëveshjet e kredisë qëllimi i të cilave është për të blerë ose për të ruajtur të drejtat mbi pasuritë e paluajtshme të përdorura nga një person fizik brenda kontekstit të biznesit, tregtisë ose profesionit të tij262. Shtetet Anëtare duhet të jenë të lira nëse vendosin të aplikojnë parashikimet e kësaj Direktive në marrëveshjet e kredisë qëllimi i të cilave është blerja ose ruajtja e të drejtave në pasuritë e paluajtshme, ose që janë kryesisht të siguruara nga pasuri të paluajtshme, por që përdoren nga personi fizik, jo vetëm dhe kryesisht, për qëllime të biznesit, tregtisë ose profesionit.

Ky dokument pohon lirinë që Bashkimi Europian u jep Shteteve Anëtare për të vendosur rregullime të tjera ose jo, që ato i gjykojnë të arsyeshme, nëse përdorimi i marrëveshjes së kredisë nga ana e personit fizik, pjesërisht përfshihet brenda kontekstit të biznesit, profesionit apo tregtisë. Mendoj se kjo do të vlerësohet rast pas rasti duke parë qëllimin i cili mbizotëron263.

Legjislatori shqiptar ka përcaktuar kufijtë jashtë së cilës kredia nuk do të quhet kredi konsumatore dhe nuk do të gëzojë mbrojtje të veçantë nga ky ligj. Kështu përjashtohen kreditë të cilat përfshijnë një shumë totale më pak se 30 mijë lekë ose më shumë se 10 milion lekë264. Pra kredia do të quhet kredi konsumatore nëse shuma e saj

do të jetë nga 30 mijë lekë deri në 10 milion lekë265.

Direktiva 2008/48/EC “Për kredinë konsumatore” ka përcaktuar si kufij nga 200 euro -75 mijë euro, ndërsa Direktiva e mëparshme 87/102/CEE kishte kufijtë nga 200 euro - 20 mijë euro266.

262 Kjo e përjashton këtë person fizik nga koncepti i konsumatorit. 263 Për më tepër shiko: Gjykata Europiane e Drejtësisë, në çështjen C – 464/01, datë 25.01.2005. 264 Ligji nr. 9902, i datës 17/04/2008 përjashtonte nga fusha e veprimit: d) marrëveshjet e kredisë, me shuma më të mëdha se 6 000 000 lekë. Ky ligj përcaktonte kufirin maksimal të shumës së kredisë por jo atë minimal. 265Nëse do të shohim politikat e Bankave të Nivelit të Dytë në Shqipëri, konstatojmë që nën termin e kredisë konsumatore përfshihen dhe kredi tej këtyre limiteve të vendosura nga legjislatori. Kështu në faqen zyrtare të internetit të BKT, brenda strukturës së kredisë konsumatore, janë kredi me vlerë 12,000,000 lekë http://www.bkt.com.al/kredi-per-rregullim-shtepie-.aspx Sipas Raiffeisen Bank përbëjnë kredi konsumatore kredi me vlerë Min: 10.000 lekë - Max 150.000 lekë http://www.raiffeisen.al/default.aspx?id=200&idd=264&iddd=309&idjadok=87 266 Kjo Direktivë parashikon se këto limite do të jenë objekt rishikimi të herë pas hershëm nga Këshilli i Ministrave. Shtetet Anëtare ishin të ndara në lidhje me kufijtë, kështu Mbretëria e Bashkuar dhe Hollanda mendonin që limiti i sipërm mund të rritet, por jo të hiqet. Franca mendonte që limiti prej 20 Mijë euro të ruhet. Austria është shprehur se eksperienca ka treguar se nuk krijohen vështirësi nëse limiti i sipërm ruhet. E parë nën këndvështrimin për mbrojtjen e konsumatorit, shtetet ndahen në dy grupe, ato të cilat mendojë se konsumatori ka nevojë për mbrojtje për kredi me vlera më të mëdha (Finlanda, Spanja, Portugalia) dhe shtete legjislacioni i të cilave nuk parashikon limite (Gjermani, Irlandë). Konsumatorët dhe grupet e tyre të këshillimit kanë mbështetur heqjen e këtyre limiteve, nën justifikimin se kjo do të thotë më shumë transaksione të kryera, përfshirë dhe ato të siguruara me hipotekë.

70

Kreditë me shuma shumë të vogla, si ato nën 30 mijë lekë mund të krijojnë pengesa të panevojshme administrative dhe procedura burokratike si për konsumatorët dhe për kredidhënësit, ndërsa kreditë me shuma shumë të mëdha, si ato me vlerë mbi 10 milion lekë priren të ndryshojnë nga marrëveshjet e zakonshme të kredisë konsumatore. Këto kredi, me qëllim ekzistencën e sigurisë për transaksionet financiare, si rregull kërkojnë mjete që sigurojnë përmbushjen e tyre, si: hipotekë, peng apo barrë siguruese. Ligji ynë ka pasqyruar më së mirë Direktivën në kuadër të përcaktimit të kufijve, pa marrë në analizë realitetin shqiptar dhe të ardhurat përkatëse të konsumatorëve shqiptarë.

Marrëveshjet e qirasë 267 ose lizing 268 ku detyrimi për blerjen e objektit të marrëveshjes nuk është përcaktuar në vetë marrëveshjen ose në ndonjë marrëveshje të veçantë nuk përfshihen në kuadrin e kredisë konsumatore. Një detyrim i tillë do të prezumohet se ekziston, nëse është vendosur kështu në mënyrë të njëanshme nga kreditori. Qiraja është kontrata me të cilën njëra palë (qiradhënësi) detyrohet t’i japë palës tjetër (qiramarrësit) një send të caktuar, në gëzim të përkohshëm kundrejt një shpërblimi të caktuar. Sikurse rezulton nga ky përcaktim i Kodit Civil kontrata e qirasë nuk ka si qëllim kalimin e pronësisë, por vetëm gëzimin e posedimin. Kontrata e qirasë financiare është kontrata që lidhet midis qiradhënësit dhe qiramarrësit për përdorimin e sendit për një afat, më të vogël se afati i konsumimit të sendit, përkundrejt pagesave periodike, shuma e të cilave është sa vlera reale në treg e sendit, por që arrin të mbulojë investimin e qiradhënësit dhe të sigurojë një fitim mbi investimin. Gjithashtu ligji “Për qiranë financiare” përcakton se: “Qira financiare është marrëdhënia juridike, sipas së cilës qiradhënësi i blen furnizuesit një send të përzgjedhur nga qiramarrësi pranë furnizuesit dhe ia jep atë qiramarrësit për ta përdorur për një afat të caktuar, kundrejt një çmimi të caktuar në kontratë dhe, me mbarimin e afatit të kontratës, qiramarrësi mund ta blejë sendin, të vazhdojë ta mbajë me qira për një afat tjetër ose t'ia kthejë atë qiradhënësit”. Sikurse vërehet nga përcaktimet e mësipërme, kontrata e qirasë financiare përfshin tagrin e përdorimit dhe të gëzimit, por në fund qiramarrësi mund ta blejë sendin, pra mund të bëhet pronar i sendit të dhënë me qira. Sipas rregullimit të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, nëse këto kontrata, qoftë qira e thjeshtë ose qira financiare në një moment të dytë parashikojnë kalimin e pronësisë nga njëra palë tek tjetra, një kalim i pasqyruar në këtë kontratë ose në një kontratë të veçantë, atëherë këto marrëveshje do të quhen kredi konsumatore269. Ajo që mbetet për të diskutuar është pjesa e dytë e fjalisë, sipas së cilës: Një

detyrim i tillë do të prezumohet se ekziston, nëse është vendosur kështu në mënyrë të

Industria e shërbimeve financiare ishte kundër heqjes së limitit të poshtëm nën justifikimin që do të ngarkohen me barrë këto ofrues shërbimesh për kredi nën 200 euro. Commission of European Communities, “Report on the operation of Directive 87/102 for the approximation of laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning consumer credit - COM(95) 117 final of 11.05.95”, Brussels, 24.09.1997, fq.7. 267 Kontrata e qirasë rregullohet nga neni 801-848 të Kodit Civil. 268 Kontrata e qirasë financiare ose lizing rregullohet nga neni 849 i Kodit Civil dhe nga Ligji nr. 9396, datë 12/05/2005 “Për qiranë financiare”, i ndryshuar me ligjin nr. 9823, datë 29/10/2007. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” përdor termin lizing. 269 Ndryshimi ndërmjet kontratës së shitjes dhe kontratës së qirasë është thelbësor. Në kontratën e shitjes njëra palë i kalon tjetrës të drejtën e pronësisë, ndërsa në kontratën e qirasë vetëm tagrin e posedimit të sendit..

Prof. Dr. Mehdi Hetemi shprehet: “Te kontrata e shitjes është thelbësor akti i disponimit, kurse te kontrata për qiranë, akti i administrimit (qeverisjes).” Hetemi, Mehdi vep. e cit., fq. 200

Pra, ligji i vlerëson këto kontrata si kredi konsumatore nëse në fund të afatit të kontratës parashikojnë kalimin e së drejtës së pronësisë nga qiradhënësi tek qiramarrësi.

71

njëanshme nga kreditori. Këtu legjislatori i ka dhënë prioritet vullnetit të kreditorit. Direktiva 87/102/CEE përjashton nga fusha e zbatimit marrëveshjet e qirasë, me përjashtim të rasteve kur këto marrëveshje parashikojnë në përfundim kalimin e pronësisë te qiramarrësi, rregullim i cili ka gjetur pasqyrim identik në ligjin e vitit 2008, i pandryshuar. Në mendimin tim, ky rregullim është më i plotë nga pikëpamja e teknikës legjislative dhe e termave të përdorur. Akti mbi Kredinë Konsumatore rregullon marrëveshjet e qirasë për konsum, por nuk i konsideron kredi konsumatore, pasi kjo marrëveshje nuk rregullohen si kreditë. Pagesat që bëhen me këste janë qira për përdorimin e mallrave dhe nuk janë pagesa në funksion të çmimit të mallrave ose ripagimit të huasë. Marrëveshja e qirasë për konsum përfshin këto elementë:

i) një marrëveshje e lidhur ndërmjet një personi dhe një individi (qiramarrësi) për marrjen me qira270 të mallrave; ii) kjo nuk është një marrëveshje për blerje me këste ose me rezervë pronësie; iii) marrëveshja zbatohet për një periudhë kohe më shumë se tre muaj; iv) qiramarrësi nuk është i detyruar të bëjë pagesa që kalojnë 25000 £; v) marrëveshja nuk përfshihet në kategorinë e atyre marrëveshjeve që përjashtohen.

Pra ky akt aplikohet mbi kontratat e qirasë, ku njëra palë është individi, por gjithashtu gjen zbatim kur personat juridikë ose tregtarët marrin me qira makineri për qëllime që lidhen me biznesin. Gjykata e Lartë Angleze, House of Lords me vendimin e saj në çështjen Dimond kundër Lovell271, mbështetur në përkufizimin e dhënë nga Akti Mbi Kredinë Konsumatore, 270 Ligjvënësi anglez ka përdor termin “for the bailment of goods” që literalisht në shqip përkthehet për marrjen peng. Vetë studiuesit e kanë vlerësuar përdorimin e këtij termi në vend të termit “hiring” të papërshtatshëm dhe të panevojshëm. 271 House of Lords, Çështja Dimond kundër Lovell, datë 11 Maj 2000. Me 30 Dhjetor 1996, Znj. Vannessa Dimond po ngiste makinën e saj Suzuki, nga puna për në shtëpi, kur makina e drejtuar nga Z. Lovell e goditi atë nga prapa. Automjeti i saj ishte dëmtuar, por që mund të përdorej ende. Burri i saj kontaktoi me teknikët dy-tre javë më vonë për të bërë riparimet. Ndërsa makina e saj ishte në garazh, Znj. Dimond i duhej një makinë zëvendësuese për të shkuar në punë. Pas këshillave të siguruesit të saj, ajo mori një makinë Ford me qira nga kompania “1st Automotive Ltd”, ku qiraja ishte 30 £ për 8 ditë, plus 5 £ për çdo dëm që mund ti shkaktohej në ditë dhe 15 £ taksë për marrjen në dorëzim. Në total kostoja ishte 346.63 £ së bashku me TVSH-në. Kompania e sigurimit C.I.S, ku ishte siguruar Z. Lovell, pranoi përgjegjësinë e saj për dëmin e shkaktuar Znj. Dimond si pasojë e neglizhencës. Ata paguan koston e riparimit, por refuzuan të paguanin qiranë e makinës zëvendësuese që Znj. Dimond kishte marrë. Ata nuk u shprehën që ky veprim ishte i paarsyeshëm, por ngritën dy pika të forta për mbrojtjen e tyre. Forma e marrëveshjes, nëpërmjet së cilës Znj. Dimond kishte marrë makinën me qira kishte disa defekte substanciale. Sipas tyre kjo ishte një marrëveshje që rregullohej nga Akti Mbi Kredinë Konsumatore, vitit 1974, por nuk përmban kushtet specifike që kërkoheshin nga ai akt. Për pasojë, ai nuk mund të zbatohej. Znj. Dimond nuk mund të kërkonte që t’i paguanin makinën e marrë me qira, pasi sipas tyre nuk kishte pësuar humbje. Së dyti, shuma që ajo pretendonte ishte e tepruar. Znj. Dimond mund të kishte marrë me qira një makinë në një tjetër kompani me vlerë më të ulët. Ajo kishte ndërmarrë hapa jo të arsyeshëm në minimizimin e dëmeve që i ishin shkaktuar ose mund të kishte nxjerrë përfitime nga kompania tjetër. Gjykata e Apelit pranoi pikën e parë të mbrojtjes së të pandehurit. Marrëveshja e qirasë nuk përfshihej brenda fushës së zbatimit të Aktit Mbi Kredinë Konsumatore të vitit 1974. House of Lords diskutoi: i) nëse marrëveshja përfshihej në një kuptim të zgjeruar brenda marrëveshjeve të rregulluara nga Akti Mbi

kredinë Konsumatore; ii) nëse marrëveshja ishte një “marrëveshje e shumëfishtë”, ku parashikimet për kredinë shtriheshin brenda

këtij Akti, por aspektet e qirasë ishin jashtë fushës së tij të zbatimit; iii) nëse qiramarrësi nuk mund të ishte në gjendje të paguante qiranë, a mund të mbuloheshin këto nga pala e

paditur? Gjykata e Lartë angleze pohoi se kushtet e kontratës së qirasë garantonin në çdo rast pagesën e qirasë nga qiramarrësi, i cili ishte dhe në rolin e garantit. Në lidhje me pretendimin e dytë, House of Lords pohoi se ekzistonte vetëm një kontratë, ku parashikimet mbi bazën e së cilës krijohet një debi (marrja me qira

72

ka pranuar se shumë marrëveshje të cilat përmbajnë një kusht të shprehur që i njeh konsumatorit të drejtën për të paguar në një kohë pas maturimit të detyrimit, do të jenë marrëveshje që do të përfshihen në mënyrë të zgjeruar brenda konceptit të kredisë konsumatore. Marrëveshje të tilla janë të shumta në numër, ku çmimi mund të paguhet me këste për një periudhë të caktuar kohe si: primet e sigurimit, taksat e studentëve dhe marrëveshje për telefonat celularë. Këto marrëveshje do të gëzojnë mbrojtje nga Akti Mbi Kredinë Konsumatore nëse plotësojnë kriteret ligjore të përcaktuara nga ky Akt për t’u përfshirë në këto kategori. Kontrata e qirasë së thjeshtë, apo kontrata e qirasë financiare janë kontrata të dyanshme, të cilat parashikojnë të drejta dhe detyrime për të dyja palët, si për qiradhënësin dhe për qiramarrësin272 . Në këtë kuptim palët janë në mënyrë reciproke kreditor dhe debitor të njëra-tjetrës. Kështu përdorimi i termit kreditor shkakton konfuzitet dhe paqartësi në ligj. Cili do të konsiderohet kreditori? Nëse do të bëjmë një interpretim historik, referuar ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, të vitit 2008 i pandryshuar, ai përcakton kalimin e tagrit të pronësisë nga qiradhënësi tek qiramarrësi. Pronësia dhe pushteti për të disponuar i takon qiradhënësit, gjë që nënkupton se vullneti për të ndryshuar pronar është vetëm i qiradhënësit. Ajo që spikat është prezumimi ligjor dhe shfaqja e vullnetit në mënyrë të njëanshme. Nga ana tjetër, kalimi i pronësisë do të bëhet nëpërmjet një kontrate tjetër ose një marrëveshje tjetër ndërmjet palëve, e cila domosdoshmërisht kërkon shfaqjen e vullnetit nga të dyja palët, përndryshe do të sjellë pavlefshmëri. Një prezumim i tillë do të ndikojë drejtpërdrejt në mbrojtjen që i ofrohet konsumatorit. Ekzistenca e tij do të passjellë përfshirjen e marrëveshjeve të qirasë ose të lizing brenda kuadrit të kredisë konsumatore. Nëse do të ngrejmë hipotezën që me termin kreditor nënkuptojmë qiradhënësin, atëherë cilat janë pasojat e këtij urdhërimi ligjor? Mendoj që kjo nënkupton që qiradhënësi është dakort që në përfundim të afatit të kontratës së qirasë ose të lizing, pronësia do t’i kalojë qiramarrësit. Kjo kontratë do të përfshihet brenda konceptit të kredisë konsumatore dhe qiramarrësi, do të jetë në të njëjtën kohë dhe konsumator. Ai do të gëzojë mbrojtje nga ky ligj273. Nëse me termin kreditor legjislatori kupton qiramarrësin, cilat do të jenë pasojat? A është e mundur nga pikëpamja ligjore dhe praktike që qiramarrësi ta vendosë me vullnetin e tij, në mënyrë të njëanshme të drejtën për të fituar pronësinë mbi sendin, objekt i kontratës së qirasë ose të lizing? Cilat do të jenë pasojat e kësaj shfaqje vullneti?

e makinës) nuk mund të ndahen nga parashikimet mbi mënyrën sesi kjo debi do të paguhet (kredia që mund ti jepet qiramarrësit). Në fund, Gjykata mbajti qëndrimin sipas së cilit nëse qiramarrësi nuk mund të ishte në gjendje të paguante këstet e qirasë, ai nuk mund t’i pretendonte ato si shpërblim dëmi, për t’ia kërkuar palës që i kishte dëmtuar makinën e parë. Për më shumë info: http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199900/ldjudgmt/jd000511/dimond-1.htm 272 Ku ndryshon kontrata e qirasë së thjeshtë nga kontrata e qirasë financiare?

Sipas Prof. Mehdi Hetemi: “…kontrata e lizingut duhet dalluar nga kontrata për qiranë, sepse te kjo qiradhënësi pas skadimit të afatit kontraktues të qirasë, kurrë nuk zhvishet nga e drejta e pronësisë në sendin e dhënë, kurse te kontrata e lizingut nuk është e thënë të jetë ashtu.” Hetemi, M. vep. e cit. fq 344 -348. Një tjetër ndryshim lidhet me bazën ligjore, ku qiraja e thjeshtë rregullohet nga Kodi Civil, ndërsa qiraja financiare rregullohet në mënyrë eksplicite nga një ligj i veçantë. Qiraja financiare është një kontratë që ka marrë zhvillim më të vonë se qiraja e thjeshtë dhe i përket kryesisht botës tregtare. Kjo kontratë synon të lehtësojë dhe të zhvillojë potencialin e bizneseve të cilat në një moment të caktuar mund të mos kenë të gjithë mjetet monetare që i duhen. 273 Megjithatë vetë ligji në nenin 2 të tij, përcakton se: “Dispozitat e këtij ligji nuk do të zbatohen, kur në dispozitat e tjera ligjore për fushat përkatëse jepen trajtime më të favorshme për mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve”.

73

Qiramarrësi mund të bëjë një parashikim të tillë, por mendoj që kjo nuk do të ketë efekt në raport me të drejtën e pronësisë, meqenëse pronar është dhe mbetet qiradhënësi. Në draft-raportin e tij në lidhje me zbatimin e Direktivës 2008/48/EC, Komisioni për tregun e brendshëm dhe mbrojtjen e konsumatorit 274 , të Parlamentit Europian ka konstatuar se shumë Shtete Anëtare kanë zgjeruar fushën e zbatimit të Direktivës në fjalë dhe në shërbime të tjera financiare, si për shembull kreditë e garantuara me hipotekë ose në kontratat e qirasë ose në kontratat lizing. Megjithatë, për institucionet komunitare kjo nuk përbën asnjë problem.

Marrëveshjet e kredisë, në të cilat kredia është dhënë në formën e një overdrafti dhe ku ajo duhet të shlyhet brenda një muaji nuk përbëjnë kredi konsumatore275, në kuadër të ligjit nr. 9902, datë 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Rregullorja e Këshillit Mbikqyrës të Bankës së Shqipërisë me termin: “kontratë/marrëveshje e kredisë kufi (overdraft)” i referohet marrëveshjes së kredisë konsumatore nëpërmjet të cilës banka i jep konsumatorit mundësinë e disponimit të fondeve në llogarinë e tij rrjedhëse, që tejkalojnë gjendjen aktuale të fondeve në këtë llogari276. Kjo rregullore parashikon disa kërkesa të veçanta për kontratat e kredisë kufi (overdraft)277. Banka njofton konsumatorin gjatë kohëzgjatjes së kontratës së kredisë, për ndryshimet në normën e interesit ose në kostot e pagueshme, siç përcaktohet në rregulloren “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare”. Gjithashtu sipas Aktit Mbi Kontratat e Kredisë dhe Financat e Konsumatorit278, në Zelandën e Re, nuk konsiderohet kredi konsumatore kontrata e cila ka veshjen e një kontrate kredie thjesht për arsyen e vetme sepse llogaria e një personi në marrëdhënie me një kreditor debitohet dhe së pari, efekti debi shkaktohet si rezultat i një overdraft- i në llogarinë e personit si dhe së dyti, për krijimin e overdraftit nuk ekziston një shfaqje vullneti midis kreditorit dhe debitorit përpara debitimit të llogarisë.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” përjashton nga fusha e zbatimit të kredisë konsumatore dhe marrëveshjet ku kredia është dhënë pa interes dhe pa ndonjë detyrim/pagesë tjetër dhe marrëveshjet e kredisë, sipas kushteve të të cilave kredia duhet të shlyhet brenda tre muajve dhe janë për t'u paguar vetëm detyrime me vlerë të

274 Commissione per il mercato interno e la protezione dei consumatori, Progetto di relazione, Attuazione della direttiva 2008/48/CE relativa ai contratti di credito ai consumatori (2012/2037(INI) 275 Direktiva 2008/48/EC bën një përjashtim të tillë parashikuar në nenin 2/pika e. 276 Rregullorja është miratuar me vendimin nr. 05, datë 11.02.2009 të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, ndryshuar me vendimin nr.13, datë 09.03.2011 të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë.

Në përkufizim e kësaj rregullore, overdraft paraqitet si një nga llojet e kredisë konsumatore, ndërsa ligji e përjashton në mënyrë eksplicite një gjë të tillë. Duhet të theksojmë se ndryshimet ligjore janë më vonë në kohë se kjo rregullore. 277 Neni 9 i aktit të mësipërm parashikon: “Konsumatori duhet të informohet rregullisht por jo më pak se një herë në vit për gjendjen e llogarisë së tij, nëpërmjet një dokumenti “gjendja e llogarisë”(statement of account)

që përmban informacionin e mëposhtëm: a. periudha së cilës i përket gjendja e llogarisë (data e fillimit dhe data e fundit); b. gjendja në fillim të periudhës; c. vlerat/shumat, si dhe datat përkatëse kur kredia është vënë në dispozicion të konsumatorit me përshkrimin përkatës; d. gjendja e llogarisë pas xhirimit të shumës/shumave të kredisë (bilanci i ri); e. vlerat/shumat e pagesave dhe datat përkatëse kur janë kryer pagesat nga konsumatori, përshkrimi i veprimit/eve; f. normën e fundit të interesit të rënë dakord; g. çdo shpenzim/pagesë për interesat apo/dhe komisioni që është aplikuar, përshkrimi përkatës ; h. gjendja e llogarisë në fund të periudhës.” 278Credit contracts and consumer finance Act 2003, Wellington, New Zeland, Published under the authority of the New Zeland Government, Reprinted is at 1 April 2012, Pjesa e Dytë, Kapitulli I-rë, Kontratat e kredisë konsumatore.

74

vogël, të papërfillshme279. Ky ligj, i vitit 2008, i pandryshuar nuk konsideronte kredi konsumatore kreditë e dhëna ose të bëra të disponueshme pa pagesën e interesit apo të ndonjë pagese tjetër dhe marrëveshjet e kredisë, sipas të cilave, nëse konsumatori bie dakord për shlyerjen e kredisë me një pagesë të vetme, nuk ka interesa në ngarkim280.

Problemi që konstatohet në këtë rast, i referohet termave të përdorura nga legjislatori që janë “detyrime me vlerë të vogël, të papërfillshme”. Çfarë mund të përbëjë detyrime

me vlerë të vogël dhe të papërfillshme? Mendoj që kjo do të mbetet për t’u interpretuar nga gjyqtari, i cili do të vlerësojë rast pas rasti konceptin të papërfillshme, duke referuar në rrethanat e rastit konkret. Kriteret mund t’i referohen shumës së detyrimit, në terma absolut dhe relativ, duke marrë në konsideratë shumën totale të kredisë ose të vlerës së transaksionit.

Gjithashtu mund të merret në analizë natyra e produktit, për të cilin është dhënë kredia dhe rrethanat në të cilat realizohet blerja. Një detyrim i caktuar mund të konsiderohet i papërfillshëm në një rast, por jo në një tjetër, referuar gjendjes financiare të kredimarrësit. Faktorë të tjerë që gjykata mund të marrë në analizë janë transaksionet individuale të konsumatorit dhe numri i tyre në periudha të caktuara kohore281.

Nuk konsiderohen kredi konsumatore dhe nuk gëzojnë mbrojtje nga ky ligj marrëveshjet e kredisë ku kredia është dhënë nga punëdhënësi për punonjësit e tij, si një veprimtari dytësore pa interes ose me një normë vjetore të përqindjes së pagesave/detyrimeve më të ulët se ato që ekzistojnë në treg dhe që përgjithësisht nuk janë të ofruara për publikun. Ajo që të bie menjëherë në sy në këto lloj marrëveshjesh kredie janë palët nëpërmjet të cilëve krijohet kjo marrëdhënie, pra punëdhënësi dhe punëmarrësi. “Është e pavlefshme dhënia dhe lënia peng e pagave të ardhshme, me përjashtim të rasteve kur punëmarrësi duhet të zbatojë një vendim gjyqësor, i cili nuk duhet të prekë pagën e paprekshme282. Punëdhënësi mund ta kompensoje pagën me një kredi ndaj punëmarrësit, nëse nuk preket paga e paprekshme. Detyrimet, qe rrjedhin nga një dëm i shkaktuar qëllimisht, kompensohen pa asnjë kufizim283.” Kjo lloj marrëdhënie rregullohet në mënyrë eksplicite nga Kodi i Punës dhe nga kontrata individuale e punës. Këto lloj kredish ekzistojnë për shkak të marrëdhënies punëdhënës - punëmarrës, janë të veçanta për këtë lloj pune dhe si të tilla kanë disa përparësi, sikurse është mungesa e interesit ose një normë vjetore më e ulët si dhe nuk ofrohen për publikun e gjerë. Pra në këtë rast, punëdhënësi është kredidhënës dhe punëmarrësi është kredimarrës.

284Marrëveshjet e kredisë që janë rezultat i një zgjidhjeje të arritur në gjykatë ose përpara një autoriteti tjetër ligjor nuk përfshihen në kontekstin e kredisë konsumatore.

279 Ligji ynë e ka bërë rregullimin në të njëjtën mënyrë të shprehuri njësoj si Direktiva 2008/48/EC, neni 2, pika f. 280 Duket qartë që Ligji nr.9902, dt. 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i pandryshuar në parashikimet e tij ligjore ndjek praktikën e aplikuar nga Direktiva 87/102/EEC, e cila në nenin 2 të saj parashikon se: “Kjo Direktivë nuk do të aplikohet për: ….

c) kredi të bëra të disponueshme pa pagesën e një interesi ose forma të tjera të ngjashme; d) marrëveshje kredie për të cilat nuk është parashikuar asnjë interes dhe konsumatori pranon ta ripaguajë atë me një këst të vetëm dhe menjëherë.”

281 BIS, Department for Business Innovation and Skills “Consumer Credit Regulations”, August 2010, fq. 16. 282 Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë, i ndryshuar, përcakton në nenin 123 se: “Paga konsiderohet e paprekshme ne masën që është e nevojshme për të siguruar jetesën e punëmarrësit dhe të familjes së tij. Paga e paprekshme vendoset rast pas rasti nga gjykata. Në vendimin e saj, gjykata merr parasysh shpenzimet e nevojshme për ushqim, qira, veshje, si edhe detyrimet fiskale ose kontributet për sigurime shoqërore të detyrueshme të punëmarrësit dhe të familjes së tij”. 283 Po aty, neni 122. 284 Ligji nr. 9902, dt.17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar ka bërë të njëjtin parashikim si Direktiva 2008/48/EC “Për kredinë konsumatore” në lidhje me përjashtimet nga fusha e zbatimit.

75

Mendojmë që me termin një autoritet tjetër ligjor legjislatori i referohet strukturave të tjera të cilat mund të zgjidhin konflikte ku njëra palë është konsumatori dhe nga ku mund të rrjedhin detyrime njëlloj si tek kontratat e kredisë285. Autoritete të tilla ligjore janë dhomat e ndërmjetësimit ose të arbitrazhit, pra forma alternative të zgjidhjes së konflikteve.

Marrëveshjet, që kanë të bëjnë me një pagesë të shtyrë, pa detyrime/pagesa, të një borxhi ekzistues janë jashtë objektit të rregullimit të kredisë konsumatore. Këto marrëdhënie detyrimi rregullohen nga Kodi Civil. Është një marrëdhënie ku palët me vullnetin e tyre të lirë shtyjnë afatin për përmbushjen e detyrimit nga pala tjetër. Ajo që të bie në sy, është fakti që kjo shtyrje nuk prodhon pasoja të reja, meqenëse nuk e ngarkon me detyrime të tjera, përveç atyre ekzistuese.

Nuk gëzojnë mbrojtje nga ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, marrëveshjet prej lidhjes së të cilave konsumatorit i kërkohet që të depozitojë një send si siguri në ruajtje të kreditorit dhe ku përgjegjësia e konsumatorit ndaj këtij sendi të lënë peng është rreptësisht e kufizuar. Këto lloj marrëdhëniesh rregullohen gjithashtu nga dispozitat e Kodit Civil dhe detyrimi që ka konsumatori në këtë rast është i siguruar me një send të luajtshëm286. Sipas Kodit Civil, neni 551/parag. 2 “Kreditori jo vetëm ka të drejtë, por është edhe i detyruar ta mbajë sendin e lënë peng në duart e tij pa pasur të drejtë t’ua kalojë atë personave të tretë për mbajtje ose përdorim.” Ndërsa neni 549/ parag.1 parashikon se: “Kreditori detyrohet ta ruajë sendin e marrë në peng dhe përgjigjet, sipas rregullave të përgjithshme, për humbjen dhe dëmtimin e tij.” Kjo sqaron dhe konceptin e ligjvënësit për shprehjen: “ku përgjegjësia e konsumatorit ndaj këtij sendi të lënë peng është rreptësisht e

Përpara se të bëjë përjashtimin e radhës, Direktiva ka bërë dhe një tjetër rregullim, të cilin ligji

shqiptar nuk e ka pasqyruar. Kështu neni 2, parag.2, pika h) parashikon: “Kjo Direktivë nuk do të aplikohet : Për marrëveshjet e kredisë që janë të lidhura me firmat e investimeve sipas përcaktimeve të bëra nga Direktiva 2004/39/EC “Për instrumentet financiare të tregut” neni 4/parag.1 në lidhje me konceptin firmë investuese ( Për më tepër shiko:

http://www.esma.europa.eu/system/files/FIMD___official_Journal_version.pdf ) ose me institucionet e kreditit sipas rregullimeve të Direktivës 2006/48/EC “Në lidhje me veprimtarinë e institucioneve të kredisë” neni 4/ pika1 që shpjegon termin institucione krediti ( Për më tepër shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:177:0001:0001:EN:PDF) me qëllimin për të lejuar një investitor të kryejë një transaksion nëpërmjet një ose më shumë instrumentave të listuara nga Direktiva 2004/39/EC, Aneksi I, Seksioni C ku firmat e investimeve dhe institucionet e kredisë janë të përfshira në të tilla transaksione. 285 Ligji nr. 10 385, dt.24.02.2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve” përcakton se: “Ndërmjetësimi është veprimtari jashtëgjyqësore, në të cilën palët kërkojnë zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje me anë të një personi të tretë asnjanës (ndërmjetësit), për të arritur një zgjidhje të pranueshme të mosmarrëveshjes dhe që nuk bie në kundërshtim me ligjin. Ndërmjetësimi zbatohet për zgjidhjen e të gjitha mosmarrëveshjeve në fushën e së drejtës civile, tregtare, të punës dhe familjare. Kur vihet në lëvizje për zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje në fushën e së drejtës civile, tregtare, të punës apo familjare, gjykata ose organi përkatës shtetëror, brenda kompetencave të parashikuara në ligj, detyrimisht ftojnë palët për zgjidhjen me ndërmjetësim, veçanërisht, por pa e kufizuar vetëm në to, të mosmarrëveshjeve: a) në çështjet civile dhe familjare, kur ndërthuren interesat e të miturve; b) …; c) me karakter pasuror me objekt padie deri në 500 mijë lekë, si dhe për paditë për kërkimin e sendit, për paditë mohuese e për paditë për pushimin e cenimit të posedimit.” 286 Kjo për shkak se në vijim legjislatori përdor termin send i lënë peng dhe sipas Kodit Civil, neni 546: “Pengu është vendosja e një pasurie apo të drejte në posedim të një kreditori ose të një personi të tretë me qëllim që të sigurohet përmbushja e së drejtës së kredisë së kreditorit.” Prof. Dr. Mariana Semini-Tutulani, vep. e cit. fq. 211 shprehet se: “Pengu vihet mbi një send të luajtshëm, mbi një të drejtë ndaj prurësit ose me urdhër, ose mbi një të drejtë uzufrukti mbi një send apo të drejtë të tillë.”

76

kufizuar”. Ky rregullim ligjor përcakton se subjekti, posedues i sendit të lënë peng është kreditori.

Marrëveshjet që kanë të bëjnë me huatë e dhëna ndaj një publiku të kufizuar, në bazë të një dispozite ligjore, me qëllim të interesit të përgjithshëm dhe me norma interesi më të ulëta se ato që ekzistojnë në treg, ose pa interes, apo në kushte të tjera që janë më të favorshme për konsumatorin se ato qe ekzistojnë në treg dhe me norma interesi jo më të larta se ato që ekzistojnë në treg nuk përbëjnë kredi konsumatore. Kufizimi i parë është fakti që këto lloj huash i jepen një publiku të kufizuar. Rregullimi i tyre bëhet me dispozita ligjore të veçanta. Kështu Këshilli i Ministrave në Vendimin nr. 600, datë 12.09.2007 “Për trajtimin me strehim të nëpunësve civilë të administratës së lartë shtetërore dhe të funksionarëve politikë” parashikon në pikën 2 të tij se: “Të gjitha subjekteve të përcaktuara në pikën 1 të këtij vendimi287, gjatë kohës së ushtrimit të detyrës apo të funksionit shtetëror, të sipërpërmendur, kur kanë nevojë për strehim a sipërfaqe banimi shtesë, u lind e drejta të kërkojnë trajtim, me kredi, me kushte lehtësuese, nga shteti, për blerje banese apo sipërfaqe shtesë banimi, në vendin e ushtrimit të detyrës, që, në kuptim të këtij vendimi nënkupton territorin e rrethit, ku ndodhet selia administrative e organit, ku subjekti kryen funksionin a ushtron detyrën.” Për të marrë të tilla kredi, subjektet duhet të plotësojnë kriteret dhe kushtet e përcaktuara në këtë vendim. Publiku i kufizuar bën një deklaratë vetjake mbi vërtetësinë e të dhënave. Ky akt nënligjor ka parashikuar sanksione në rast të pavërtetësive në deklarim dhe/ose rrethana të rreme. Pasoja është konvertimi i drejtpërdrejtë në një kredi tregtare. Kryeministri shqyrton dhe miraton kërkesat e paraqitura nga ministritë dhe institucionet përkatëse. Problemi që konstatojmë në këtë parashikim të legjislatorit është vendosja e termave “interes i përgjithshëm

288”. Pyetja që lind në këtë rast është: Si mund të lidhet

termi publik i kufizuar me interes të përgjithshëm?

287 Në kuptim të këtij vendimi, me funksionarë politikë dhe nëpunës civilë të administratës së lartë shtetërore, që trajtohen me strehim, nënkuptohen: a) Anëtarët e Këshillit të Ministrave; b) Deputetët; c) Anëtarët e Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë, Prokurori i Përgjithshëm; ç) Zëvendësministrat dhe personat e barazuar me ta, prefektët, dhe ushtarakët me gradën e gjeneralit; d) Funksionarët politikë në kabinetet e Presidentit, të Kryetarit të Kuvendit, Kryeministrit dhe të ministrave; dh) Titullarët e institucioneve qëndrore e në varësi të Kryeministrit apo të ministrit, titullarët apo drejtuesit ekzekutivë, të institucioneve qëndrore, të pavarura, si dhe të punësuarit në sektorin publik, në kuadër të projektit "Brain Gain"; e) Nëpunësit civilë të administratës qëndrore, nga drejtor drejtorie deri te sekretar i përgjithshëm; ë) Familjet e policëve dhe të ushtarakëve të rënë në krye apo për shkak të detyrës. 288 Gjykata Kushtetuese në vendimin nr. 18, datë 14/05/2003 është shprehur se: “Gjithsesi, lista e çështjeve me interes publik nuk mund të jetë kurrsesi shteruese, pasi interesi publik duhet kuptuar në sensin relativ, në varësi të situatave të ndryshme që krijohen. Çështjet e hetimit të trajtuara në aspektin e verifikimit të zbatueshmërisë së legjislacionit, të formulimit të propozimeve ose iniciativave ligjore që kanë për qëllim frenimin dhe parandalimin e fenomeneve negative për shoqërinë e shtetin, janë të përfshira ne konceptin kushtetues si çështje të veçanta. Megjithatë, mbetet ne diskrecionin e ligjvënësit dhe në mënyrë të veçantë të një të katërtës së deputeteve, që sipas rasteve konkrete që do të sjellë praktika, duke u orientuar dhe nga formulimet e dhëna në këtë vendim interpretues, të konkludojnë për qëndrimin përkatës.” Gjykata Kushtetuese në vendimin nr. 35, datë 10/10/2007 është shprehur se: “… interesi publik është nocion kushtetues, joshterues në kuptimin që lista e çështjeve me interes publik nuk mund të jetë kurr-sesi shteruese, pasi interesi publik duhet kuptuar në sensin relativ, në varësi të situatave të ndryshme që kri-johen. ” Në lidhje me nocionin “interes publik”, Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut, në çështjen Jahnes dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, datë 21.2.1986, paragrafi 40, i lë shtetit një marzh të gjerë vlerësimi në përcaktimin e tij, duke pohuar se nocioni “interes publik” është shumë i gjerë, por “se transferi-

77

Karakteristikë për këto lloj marrëdhëniesh është mungesa e interesit, normë më e ulët interesi se ato që ekzistojnë në treg. Shtetet Anëtare të tilla kredi mund t’i përjashtonin nga aplikimi i Direktivës 87/102/CEE pasi më parë të ishin konsultuar me Komisionin. Pra, ato kishin diskrecion për të vlerësuar rast pas rasti nëse të tillë tipe kredish do të përfshiheshin brenda konceptit të kredisë konsumatore.

Ligjvënësi anglez ka përjashtuar gjithashtu nga fusha e mbrojtjes së Kredisë Konsumatore ato marrëveshje që lidhen ndërmjet debitorit – kreditorit - furnizuesit për dhënien e një kredie me shumë të përcaktuar dhe fikse, ku qëllimi i saj është i ndryshëm nga realizimi i një blerje, blerje me kushte, marrëveshje të siguruara me peng ose marrëveshje që financojnë blerjen e pasurive të paluajtshme. Këto kredi paguhen në jo më shumë se katër këste brenda një periudhe prej 12 muajsh që nga dita e arritjes së marrëveshjes. Një kredi e tillë përshembull është kredia për një kontratë shitje ku blerësi (debitori) paguan një garanci për mallrat dhe është dakort që çmimin e mbetur ta paguajë brenda tre muajsh me këste mujore. Gjithashtu përjashtohen nga fusha e zbatimit të këtij akti marrëveshjet e kredisë, ku konsumatori hyn në marrëdhënie me një kompani të autorizuar për furnizimin me gaz, ujë ose elektricitet, për marrjen me qira të pajisjeve për matjen e gazit, ujit ose elektricitetit.

mi i detyrueshëm i pronësisë nga një individ tek një tjetër, në rrethana të veçanta, mund të përbëjë një masë ligjore në interes publik”.

Për këtë problem, Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut, në çështjen Jahn, e të tjerë kundër Gjermanisë, datë 30.6.2005, paragrafi 91, është shprehur se : “Në analizën e faktit, nëse privimi bëhet për një interes publik apo jo, shteteve u njihet një hapësirë e gjerë vlerësimi në zbatimin e politikave ekonomike dhe sociale. Kjo hapësirë gjen zbatim sidomos në situata të tilla me ndryshime të tilla radikale si ato të ndryshimit të një sistemi socialist, në atë të ekonomisë së tregut”.

Në çështjen Former King of Greece dhe të tjerë kundër Greqisë, datë 23.11.2000, paragrafi 87, Gjy-kata Europiane për të Drejtat e Njeriut është shprehur: “Nocioni i interesit publik duhet kuptuar gjerë sido-mos vendimet për të nxjerrë ligje mbi shpronësimin, të cilat marrin në konsideratë motive politike, ekono-mike, shoqërore”.

Gjykata Kushtetuese në vendimin nr. 16, datë 25/07/2008 është shprehur se: “Interesi i

përgjithshëm ka të bëjë me mbledhjen e detyrimeve tatimore, e realizuar kjo nëpërmjet paragrafit të parë të nenit 3 të ligjit 9713, dhe nuk është e nevojshme të shkohet më tej duke kërkuar edhe vjeljen, nëpërmjet parapagimit, të gjobave dhe interesave. Kjo nuk përligj interesin publik, pasi gjobat nuk janë detyrime tatimore, por dënime administrative. - Mbledhja e gjobave me anë të parapagimit i kundërvihet parimit të proporcionalitetit. Është e vërtetë që Kushtetuta dhe KEDNJ-ja i japin të drejtë shteteve të kontrollojnë pronën e individëve me qëllim vjeljen e kontributeve (tatimet dhe taksat), por një e drejtë e tillë nuk është e pakufizuar. Ligjvënësi, duke i detyruar subjektet të parapaguajnë edhe gjobat, i ngarkon ata me një barrë shumë të rëndë. Në këtë kuptim, ligjvënësi vepron në mënyrë arbitrare dhe në kapërcim të interesit të përgjithshëm, pasi ky mjet i zgjedhur për të siguruar mbledhjen e tatimeve dhe taksave është i papërshtatshëm dhe joproporcional. ..”

Sipas një përcaktimi, “Interesi publik” është interes më i gjerë shoqëror për të mirën dhe progresin e përgjithshëm të qytetarëve në kushte të barabarta në kuptim material dhe jomaterial, që mund të rrezikohet me shkaktimin e dëmit të natyrës materiale dhe jomateriale në rast të konfliktit të interesit privat me atë publik. Kjo nënkupton zbatimin e detyrës zyrtare për të mirën e përgjithshme në mënyrë të drejtë dhe të paanshme dhe sjellje të vendimeve tek të cilat nuk ndikon interesi personal dhe raportet private.

Komisioni shtetëror për pengimin e korrupsionit “Udhëzues për menaxhimin e konfliktit të interesave”, Republika e Maqedonisë, Shkup, Shtator 2008.

78

Kapitulli 4

Të drejtat e konsumatorit dhe detyrimet e kreditorit sipas fazave ku

kalon lidhja e kontratës së kredisë konsumatore289

4.1 Publiciteti në marrëveshjet e kredisë

Kreditorët dhe ndërmjetësuesit e kredisë përdorin reklamat, me kushte dhe terma të veçanta, me synimin për të tërhequr konsumatorët për produktet dhe shërbimet e tyre të vendosura në treg. Kjo situate shfaq nevojën e ndërhyrjes së shtetit me synimin për të mbrojtur konsumatorët nga praktikat e padrejta ose çorientuese290. Një treg konkurues do të krijojë kushtet dhe mundësitë reale që konsumatorët të jenë në gjendje për të krahasuar reklamat e ndryshme291.

Çdo publicitet në lidhje me marrëveshjet e kredisë, e cila tregon një normë interesi apo ndonjë shifër në lidhje me çmimin e kredisë për konsumatorët, duhet të përfshijë informacion standard292.

Ky informacion standard, duhet të jepet në mënyrë të qartë, të saktë dhe të dukshme,293 me anë të një shembulli përfaqësues, ku të specifikohen:

a. norma e huasë, fikse ose e ndryshueshme, ose të dyja së bashku, me veçoritë e çdo pagese/ detyrimi të përfshira në koston totale të kredisë për konsumatorin;

b. shuma totale e kredisë294; c. norma vjetore e përqindjes së pagesave/ detyrimeve apo Norma Efektive e Interesit

(NEI295), siç përcaktohet me akt nënligjor të Bankës së Shqipërisë; 289 Fazat nëpër të cilat kalon lidhja e kontratës së kredisë konsumatore, ku palët ngarkohen me të drejta dhe detyrime janë publiciteti, faza parakontraktore dhe faza kontraktore. Në këtë kapitull po përdorim termat faza parakontraktore dhe kontraktore për t’i qëndruar strikt mënyrës së përdorimit të tyre nga Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë, i cili Kreun II e titullon Informacioni parakontraktor dhe kontraktor. Termi parakontraktor i referohet lidhjes fillestare ndërmjet konsumatorit dhe kredidhënësit, në fazën ku palët ende nuk kanë lidhur një kontratë ndërmjet tyre, por po diskutojnë mbi kushtet e saj. Termi kontraktor i referohet momentit të lidhjes së kontratës dhe krijimit të marrëdhënies juridike midis konsumatorit dhe kredidhënësit. 290 Sipas ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”: “Praktikë tregtare është çdo veprim, përjashtim, mënyrë sjelljeje ose përfaqësim, komunikim tregtar, përfshirë këtu publicitetin dhe tregtimin nga tregtari, që lidhet drejtpërdrejt me promovimin, shitjen apo furnizimin e një malli apo shërbimi te konsumatorët”. 291 Në kuptim të Ligjit nr.9902, dt.17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”: “Publicitet krahasues është çdo publicitet, i cili, hapur ose në mënyrë të nënkuptuar, identifikon tregtarë, mallra ose shërbime të ofruara prej tyre”. Neni 13 dhe neni 14 i ligjit të mësipërm sqarojnë konceptin e praktikave të padrejta tregtare dhe praktikave çorientuese, duke rreshtuar rastet se kur ato konsiderohen të tilla. 292 Direktiva 2008/48/EC bën të njëjtin rregullim në nenin 4 të titulluar “Informacioni standart që duhet të përmbajnë reklamat”. Neni4/ parag.1, fjalia 2 përjashton një detyrim të tillë ligjor për Shtetet Anëtare, nëse ligjet e tyre kombëtare parashikojnë dhënien e Normës Efektive të Interesit, dhe pse reklamat për kredinë konsumatore nuk përmbajnë të dhëna për normat e interesit apo ndonjë shifër tjetër që lidhet me koston e kredisë. Pra, Direktiva ia lë në diskrecion Shteteve Anëtare që të ofrojnë një mbrojtje më të mirë për konsumatorët, duke shërbyer vetë si “mbrojtja minimum”. 293 Detyrimi për dhënien e një informacioni të tillë buron që nga pjesa e përgjithshme e ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, përkatësisht nga neni 7 – 12. 294 Duke referuar në mjetet publicitare që përdorin Bankat e Nivelit të Dytë në lidhje me kreditë konsumatore, shuma totale e kredisë nënkupton vlerën e kredisë që ofron banka, e cila përfshin vetëm principalin.

79

ç. nëse është e zbatueshme, kohëzgjatja e marrëveshjes së kredisë; d. në rastin e një kredi në formën e një pagese të shtyrë, për një mall ose shërbim të

veçantë, çmimi në para (kesh) dhe shuma e çdo pagese në avancë; dh. shumën totale të pagesës për konsumatorin296 dhe shumat e pagesave për këstet. Në kuptim të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” me termin publicitet kuptojmë çdo formë prezantimi për tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, për të promovuar furnizimin e mallrave apo shërbimeve, përfshirë edhe të drejtat dhe detyrimet. Legjislatori ka bërë një parashikim të tillë me synimin për të mbrojtur konsumatorin nga praktikat e padrejta tregtare297 ose nga praktikat çorientuese, si rezultat i informacionit të dhënë nga kredidhënësi. Vetë Direktiva 2008/48/EC në preambulën e saj pohon se pavarsisht ekzistencës së një Direktive e cila rregullon posaçërisht Praktikat e Padrejta Tregtare, kjo Direktivë duhet të përmbajë në pjesën e saj normative parashikime të veçanta mbi publicitetin që lidhen drejtpërdrejtë me marrëveshjet e kredisë. Informimi i konsumatorit është një detyrim i përgjithshëm i tregtarit, i cili rregullohet nga dispozitat e “pjesës së përgjithshme” të ligjit, ku përcaktohet se tregtarët janë të detyruar, në kufijtë e veprimtarive përkatëse, t'u japin konsumatorëve të dhëna të plota dhe të sakta për mallrat dhe shërbimet e vendosura në treg ose të parashikuara për t’u vendosur në treg. Dhënia e një informacioni të tillë standart në kontratat e kredisë konsumatore do t’i ndihmojë konsumatorët që në vendimmarrjen e tyre të vlerësojnë oferta të ndryshme, në lidhje me marrëveshjet e kredisë. Në këtë mënyrë konsumatorët do të mbrojnë më së miri interesat e tyre ekonomikë298. Ky informacion duhet të jepet në mënyrë të qartë, të saktë dhe të dukshme, me anë të një shembulli përfaqësues. Teksti Unik Bankar, në nenin 116 të tij, trajton publicitetin në lidhje me kushtet kontraktuale të veprimeve dhe shërbimeve bankare e financiare. Për më tepër ka bërë një rregullim uniform me Direktivën, duke parashikuar se në ofertat publike dhe në mesazhe të ndryshme të parashikohet Norma Efektive e Interesit299. Ky ligj i ka ngarkuar Komitetit

295 Në çështjen 4.4 sqarohet në mënyrë të hollësishme ky element thelbësor për kontratën e kredisë konsumatore. 296 Shuma totale e pagesës për konsumatorin përfshin çdo detyrim në të holla që duhet të përmbushë konsumatori nga momenti i aprovimit dhe lëvrimit të kredisë deri në momentin e pagimit të këstit të fundit, pra pricipalin, interesat dhe çdo koto shtesë që i ngarkohet atij si rezultat i proçedurave administrative, komisioneve të ndryshme etj. 297 Praktikat e padrejta tregtare rregullohen nga nenet 13, 16-17-18 , ndërsa praktikat çorientuese rregullohen nga neni 14-15, i ligjit nr.9902, dt.17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Në ndryshimet e vitit 2011 u përfshi brenda ligjit dhe Direktiva 2005/29/EC, e cila njihet si Direktiva mbi Praktikat e Padrejta Tregtare. 298 E drejta e mbrojtjes së interesave ekonomikë është një nga të drejtat bazë të konsumatorëve të parashikuara në nenin 4 të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. 299 Në gjuhën Italiane kjo njihet si TAEG- Tasso Annuo Effettivo Globale. Sipas faqes zyrtare të Bankës së Italisë (https://www.bancaditalia.it/servizi_pubbl/conoscere/vocabolario/t/taeg.txt) TAEG-përfaqëson instrumentin kryesor të transparencës në kontratat e kredisë konsumatore. TAEG është një e dhënë e harmonizuar në nivel komunitar që në veprimet të cilat lidhen me kredinë konsumatore përfaqëson koston totale të kredisë që rëndon mbi konsumatorin dhe të gjitha shpenzimet e tjera në funksion të përdorimit të kredisë. Ajo duhet të gjendet në të gjitha kontratat, por gjithashtu dhe në të gjitha reklamat, ose për çdo ofertë të bërë. Për herë të parë, detyrimi për të bërë transparent TAEG buron nga Direktiva 87/102/CEE, e cila më pas është ndryshuar me Direktivën 90/88/CEE, që në aneksin e saj shpjegon mënyrën e llogaritjes së TAEG. Direktiva 90/88/CEE mund të gjendet në: http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!CELEXnumdoc&numdoc=390L0088&lg=it

80

Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin300 detyrën për të individualizuar ato raste, ku për arsye teknike, Norma Efektive e Interesit, mund të tregohet nëpërmjet një shembulli tipik301. Legjislatori italian nën rregullimet e nenit 123 dhe 116 të Tekstit Unik Bankar i ka ngarkuar kreditorëve detyrime specifike në rastin e publicitetit, duke përcaktuar informacionet përkatëse që duhet të jepen gjatë tregtimit të shërbimeve financiare si: kosto e financimit, kushtet kryesore ekonomike te kontratës, interesat në rast vonese dhe NEI –n302. Ligjvënësi komunitar mendon se duhet të vendoset një kufi tavan në ato lloj kontratash ku nuk është e mundur të tregohet shuma totale e kredisë, si dhe shumat e vëna në dispozicion, veçanërisht në ato marrëveshje kredie ku konsumatori ka të drejtën për të hequr dorë, por me kufizime në lidhje me shumën e kredisë. Tavani duhet t’i referohet shumës maksimale e cila mund të vihet në dispozicion të konsumatorit. Komuniteti ia ka lënë në diskrecion Shteteve Anëtare për të rregulluar me ligje kombëtare kërkesat informative që duhet të vihen në dispozicion të konsumatorit në lidhje me reklamat që nuk japin informacion për koston e kredisë. Megjithatë, parashikime të veçanta duhet të përfshihen në reklamat apo materiale të ndryshme të marketingut, që i drejtohen konsumatorëve, për marrëveshjet e kredisë që lidhen me pasuritë e paluajtshme303. Kështu konsumatori do të jetë i aftë të krahasojë oferta të ndryshme. Informimi i konsumatorit dhe këshillimi i konsumatorit janë elemente thelbësore të mbrojtjes së konsumatorëve dhe strategjisë për mbrojtjen e konsumatorëve. Vetëm një konsumator i mirëinformuar mund të mbaje një qëndrim kritik ndaj shumëllojshmërisë së produkteve dhe shërbimeve jo-transparente në treg dhe mund të bëjë një zgjedhje të arsyeshme, duke kontribuar në këtë mënyrë për përmirësimin e cilësisë së produkteve dhe shërbimeve304. Pas analizës që i është bërë sistemit bankar në Kosovë, Autoriteti Kosovar i Konkurrencës ka konstatuar se: “Asimetria e informacionit është e shprehur në pamundësinë kryesisht të klientëve individë për të gjetur një informacion të përmbledhur, krahasues, të azhornuar për të gjitha bankat, për të siguruar gjithë informacionin e nevojshëm për të bërë zgjedhjet e tyre. Kjo vjen pjesërisht nga aftësitë e kufizuara të tyre për të përpunuar informacionin dhe pjesërisht nga mungesa e informimit efektiv që japin bankat. Kjo e bën zgjedhjen e produktit dhe të ofruesit të tij më të vështirë për

300 Komiteti Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin (C.I.C.R. - Comitato Interministeriale per il Credito e il Risparmio) mbikqyr çështjet që lidhen me kredinë, mbron depozitat dhe kryen çdo funksion tjetër që i është dhënë nga Teksti Unik Bankar apo dhe ligje të tjera.

Komiteti Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin është i përbërë nga Ministri i Ekonomisë dhe Financave, si kryetar, Ministri i Tregtisë Ndërkombëtare, Ministri për politikat bujqësore dhe të pyjeve, Ministri i Zhvillimit Ekonomik, Ministri i Infrastrukturës, Ministri i Transportit dhe Ministri për politikat komunitare. Në këto takime merr pjesë dhe Guvernatori i Bankës së Italisë. Neni 2, Ligji Unik Bankar, Dekreti legjislativ, nr.385, dt.01/09/1993, i ndryshuar me ligjin nr.62, dt.18/05/2012. 301 Alpa, G. vep. e cituar, fq. 119. 302 Scorza, Guido, vep. e cit. fq. 133. Gjykata e Bolzanos, në vendimin e datës 11.04.2005 ka përcaktuar se: “Kërkesa e transparencës për informacionet bankare duhet të konsiderohet e përmbushur në momentin që klienti është mirëinformuar plotësisht për kushtet kontraktore që ai i ka pranuar, duke kufizuar ndërhyrjen e gjyqtarit në vlerësimin e korrektesës juridike të këtyre kushteve, pa analizuar arsyen e zgjedhjes politiko-ekonomike të tyre.” 303 Council of European Union, Interinstitutional file 2011/0062 (COD), Bruksel 17.02.2012. 304 VKM nr.797, datë 14.11.2007 “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale për mbrojtjen e konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut, për periudhën 2007-2013”.

81

konsumatorët dhe redukton presionin e bankave për të konkurruar me çmimet, të paktën për produkte të caktuara ose për cilësinë e shërbimit”305. Termi “informacion i qartë” besoj se i referohet mundësisë për t’u kuptuar nga të gjithë konsumatorët, duke përfshirë në mënyrë të veçantë “grupet e konsumatorëve vunerabël 306 ”. Mungesa e një informacioni të qartë mund të përbëjë shkak për të pretenduar për një praktikë tregtare të padrejtë. Një praktikë tregtare është e padrejtë kur dobëson ndjeshëm aftësinë e konsumatorit për marrjen e një vendimi, si pasojë e informacionit të dhënë, duke shkaktuar kështu marrjen e vendimit, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. Praktikat tregtare, që shtrembërojnë sjelljen ekonomike të një grupi konsumatorësh, qartësisht të identifikueshëm, të cilët janë të ndjeshëm ndaj praktikës, mallit ose shërbimit, si pasojë e dobësisë së tyre mendore apo fizike, moshës apo lehtëbesimit, në një mënyrë, të cilën tregtari pritet, në mënyrë të arsyeshme, ta parashikojë, vlerësohen nga këndvështrimi i konsumatorit të nivelit mesatar të këtij grupi. Ajo që do të shtrohet si problem gjatë zhvillimit të një procesi gjyqësor është se: Kush mund të konsiderohet konsumator i nivelit mesatar të këtij grupi?

Personalisht, mendoj që ky term krijon debate në dy pika: së pari, subjekti duhet të jetë konsumator në kuptim të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, dhe së dyti, niveli mesatar i referohet kategorisë së këtij grupi. Nëse një tregtar fsheh ose jep informacion në një mënyrë të paqartë, të pakuptueshme, të dykuptimtë ose të parakohshme, ose dështon në identifikimin e qëllimit tregtar të praktikës së tij tregtare dhe kur në cilindo rast kjo e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë ky konsiderohet informacion i mangët çorientues. Informacioni standart duhet të jepet në mënyrë të saktë. Mungesa e një informacioni të tillë sjell si pasojë lindjen e së drejtës për të pretenduar për një praktikë tregtare çorientuese. Një praktikë tregtare është çorientuese kur përmban informacion të rremë dhe për rrjedhojë është e pavërtetë. Një praktikë tregtare është çorientuese edhe kur, në çfarëdo mënyre, përfshirë paraqitjen e përgjithshme, mashtron apo ka mundësi të mashtrojë konsumatorin mesatar, duke e bërë ose ka mundësi ta bëjë atë, të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë, edhe kur informacioni është bazuar në fakte të vërteta për një ose më shumë prej elementeve të mëposhtme: a)…. c) karakteristikat kryesore të shërbimit, siç janë disponueshmëria, dobishmëria, rreziqet, aplikimi, pajisjet ndihmëse, asistenca e konsumatorit dhe trajtimi i ankesave, furnizimi, përshtatja me destinacionin, përdorimi, sasia, specifikimi, origjina gjeografike ose tregtare apo rezultatet e pritshme nga përdorimi

305 Autoriteti Kosovar i Konkurrencës “Analiza e monitorimit të konkurrencës në sektorin bankar në Kosovë”, Prishtinë, Gusht 2011. Materiali i plotë mund të gjendet online në gjendet online në: http://ak.rks-gov.net/repository/docs/Pjesemarrja_e_Bankave_ne_treg.pdf 306 Sipas vlerësimit personal, konsumatorë vunerabël janë ato që për shkak të cilësive të tyre fizike, psikologjike, mendore apo për rrethana të tjera nuk janë të barabartë me konsumatorët e tjerë, duke iu nënshtruar lehtësisht pushtetit dhe ndikimit të tregtarit në vendimmarrje. Autorë të ndryshëm ndajnë pikëpamje të shumta në lidhje me të qënit vunerabël në një marrëdhënie konsumi. Të qënit vunerabël në këto marrëdhënie mund të shikohet si: “Të qënit i ekspozuar ndaj rrezikut në dëm të konsumatorëve si rezultat i ndërveprimit të tregut, produktit, kërkesave në lidhje me furnizimin dhe rrethanave e atributeve personale.” Një tjetër autor argumenton se konsumatorët mund të jenë vunerabël për dy arsye: së pari, ata mund të kenë vështirësi në marrjen dhe përthithjen e informacionit të nevojshëm për të marrë vendimin e duhur në blerjet përkatëse dhe së dyti, ata mund të pësojnë humbje më të mëdha se konsumatorët e tjerë duke bërë blerjen e papërshtatshme. Cartwright, Peter “The Vulnerable Consumer of Financial Services: Law, Policy and Regulation” http://www.nottingham.ac.uk/business/forum/documents/researchreports/paper78.pdf

82

i tij, ose rezultatet apo hollësitë materiale të testeve ose kontrolleve të kryera mbi shërbimin307. Karakteristika tjetër që duhet të pasqyrojë publiciteti për kontratat e kredisë konsumatore është që informacioni standart duhet të jetë i dukshëm. Kjo nënkupton që të dhënat duhet të jenë në gjuhën shqipe308, duhet të jenë të ekspozuara qartë dhe saktë dhe lehtësisht të mundshme për t’u lexuar dhe identifikuar nga konsumatori. Mendoj që ligjvënësi ka bërë një rregullim të tillë ligjor, duke përcaktuar dhënien e një informacioni të tillë, që në fazat më të hershme të krijimit të marrëdhënies midis konsumatorit dhe palës tjetër. Informacioni që duhet të jepet nga kreditori duhet t’i përmbajë këto të dhëna në çfarëdolloj mjeti publiciteti që reklamon kredinë konsumatore, pra që në momentin e bërjes së ftesës për të hyrë në bisedime. Informacioni lidhet kryesisht me kredinë dhe kosto apo shpenzime të tjera që janë në ngarkim të konsumatorit. Informacioni duhet të jepet dhe me anë të një shembulli përfaqësues, pra kreditori e sqaron informacionin nëpërmjet një rasti abstrakt, por me të dhëna të sakta në lidhje me koston e kredisë, normën e huasë, shumat e kësteve dhe çdo vlerë tjetër. Kështu ky shembull mund t’i korrespondojë kohëzgjatjes mesatare dhe shumës totale të kredisë, të dhënë për marrëveshjen e kredisë që po merret në konsideratë dhe, në qoftë se është e mundur, të jepet dhe për mallrat e blera. Gjithashtu në tregje të veçanta, për përcaktimin e shembullit përfaqësues duhet të merret në konsideratë dhe frekuenca e disa lloj marrëveshjesh kredie. Kjo do të mundësojë një vendimmarrje të plotë, të mirëmenduar dhe të vlerësuar nga ana e konsumatorit. Direktiva 2008/48/EC309 shkon më tej në nenin 4/ parag. 3 duke parashikuar se: “Kur për përfundimin e një kontrate kredie, kryerja e veprimeve të tjera ndihmëse, si: sigurimi, janë të detyrueshme për të marrë kredi ose për ta marrë atë sipas kushteve dhe termave në të cilat ofrohet në treg, dhe kostoja e këtij shërbimi nuk mund të përcaktohet paraprakisht, detyrimi për t’u përfshirë në kontratë duhet të jepet në mënyrë të qartë, konçize dhe të saktë, së bashku me Normën Efektive të Interesit.” Vetë Direktiva e përcakton në mënyrë eksplicite që neni 4 nuk cënon parashikimet e Direktivës 2005/29/EC. Draft - raporti i Komisionit për tregun e brendshëm dhe mbrojtjen e konsumatorëve thekson se janë shfaqur probleme në lidhje me informacionet e dhëna gjatë publicitetit310. Shtetet Anëtare këto dispozita i kanë transpozuar në forma të ndryshme, megjithatë problemet kryesore janë shfaqur me interpretimin e termit “shembull përfaqësues”.

307 Neni 14/ parag. 2 i ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon se: “Një praktikë tregtare është çorientuese kur, duke konsideruar të gjitha tiparet dhe rrethanat e saj, e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë dhe që përfshin: a) çdo marketing të një malli apo shërbimi, përfshirë publicitetin krahasues, që krijon konfuzion me çfarëdo malli, shërbimi, marke tregtare, emërtimi tregtar ose shenjë tjetër dalluese e një konkurrenti….” 308 Detyrimi i gjuhës buron nga neni 12 i ligjit të mësipërm ku: “Të gjitha të dhënat dhe informacionet më të domosdoshme për mallin dhe shërbimin duhet të jenë në gjuhën shqipe”. 309 Direktiva 87/102/EEC në nenin 3 të saj parashikon se: “Pa cënuar rregullimet e Direktivës 84/450/EEC në lidhje me përafrimin e ligjeve, rregulloreve dhe parashikimeve administrative të Shteteve Anëtare në lidhje me reklamat çorientuese, rregullat dhe parimet në lidhje me praktikat e padrejta, çdo publicitet ose çdo ofertë e cilat shfaqet në ambjentet e biznesit, në të cilën një person ofron kredi ose mund të rregullojë dhënien e një kredie, ku interesi ose të dhëna të tjera në lidhje me kredinë tregohen, duhet të përfshijë në një deklaratë Normën Efektive të Interesit, me anë të një shembulli përfaqësues, dhe kur kjo nuk është e mundur, nëpërmjet mjeteve ose mënyrave të tjera." 310 Në 2011 Komisioni ka kontrolluar 562 faqe interneti në lidhje me kredinë konsumatore. Sipas rezultateve të nxjerra, në 46% të faqeve të kontrolluara mungonin informacionet e detyrueshme gjatë publicitetit, në 43% mungonin gjatë ofertës informacione në lidhje me koston totale të kredisë dhe shpenzime të tjera të lidhura me kredinë dhe në 20% të tyre shpenzimet nuk parashikoheshin fare.

83

4.2 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor

Direktiva 2008/48/EC bën një ndarje të këtij informacioni parakontraktor, duke i ndarë në: a) detyrime me karakter të përgjithshëm - të cilat i referohen në tërësi kontratës së kredisë konsumatore, të parashikuara nga neni 5 i saj; b) detyrime me karakter të veçantë, të cilat i referohen: 1- llojeve të caktuara të kontratave ose 2- disa modaliteteve në lidhjen e kontratës. Të parat janë të parashikuara nga neni 6 “Kërkesa për informacionin parakontraktor për disa lloje të marrëveshjeve të kredisë në formën e një overdraft- i dhe për marrëveshje specifike të kredisë”. Të dytat janë të parashikuara nga neni 5/ parag. 2 që i referohen komunikimeve telefonike dhe neni 5/ parag. 3 që i referohet mjeteve të komunikimit në distancë. Ligji ngarkon Bankën e Shqipërisë me detyrimin për të përcaktuar formën standarte të informacionit të kredisë konsumatore, si në fazën parakontraktore dhe në atë kontraktore. Rregullorja e Bankës së Shqipërisë për kredinë konsumatore bën një rregullim të ngjashëm me atë të Direktivës së mësipërme. Kështu neni 6 i referohet informacionit parakontraktor në përgjithësi, ndërsa neni 9 parashikon kërkesa të veçanta për kontratat e kredisë kufi (overdraft) dhe për kartë krediti.

4.2.1 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor. Kërkesa311

të

përgjithshme.

Kredia konsumatore synon të kënaqë interesat e konsumatorit në blerjen e mallrave

apo shërbimeve, që i ofrohen atij nga një palë e ndryshme, nga ajo që e furnizon me të holla. Për këtë arsye, konsumatori do të përqëndrojë vëmendjen dhe kujdesin e tij, në këto blerje, duke i kushtuar më pak ose aspak vëmendje përmbajtjes së kontratës së kredisë, e cila është mjeti që mundëson kënaqësinë e tij. Veprimet e kreditorit ose të ndërmjetësuesit të kredisë në fazën parakontraktore, të cilat bëhen me qëllim për të tërhequr konsumatorët, i shkaktojnë atyre tundime, ndikojnë në mënyrë çorientuese mbi formimin e vullnetit të tyre.

Nën ndikimin e deklaratave të ekzagjeruara dhe informacioneve të pjesshme në lidhje me një mirëqenie “të lirë dhe të shpejtë” në sajë të huamarrjes, konsumatori në mënyrë vullnetare bie nën ndikimin “e të qënit rob” i kreditorit. Me fjalë të tjera, në kontratat e kredisë konsumatore ka shumë rëndësi detyrimi për të informuar konsumatorin në lidhje me detyrimet që merr përsipër në sajë të lidhjes së kësaj kontrate, duke rritur ndërgjegjësimin dhe vëmendjen e tij në mekanizmat dhe kushtet e kredisë dhe mbi marrëdhënien që krijohet ndërmjet kontratës së blerjes së mallrave ose shërbimeve me kontratën e kredisë konsumatore që financon këtë blerje312.

Nën presionin e prirjeve konsumatore, si dhe në kuadër të politikave të konkurrencës, legjislatori ka marrë një sërë masash për të mbrojtur vullnetin e konsumatorit, në të gjitha fazat dhe momentet e takimit midis tij dhe kreditorit, në mënyrë që dhënia e pëlqimit të konsumatorit në lidhje me kredinë të jetë rezultat i një informacioni të mjaftueshëm, i një analize dhe lirie zgjedhjeje.

311 Autori përdor termin kërkesa për t’i qëndruar strikt mënyrës së të shprehurit në aktet nënligjore kombëtare. Gjithashtu dhe legjislatori komunitar përdor termin “requirements” që në shqip sërish përkthehet kërkesa. 312 Torino, R. vep e cit. fq., 150- 151.

84

Direktiva 87/102/CEE synonte të njehsonte rregullimet ligjore të Shteteve Anëtare në fushën e kontratave të kredisë konsumatore, kryesisht në ofrimin e informacionit parakontraktor konsumatorit, duke e bërë më të ndërgjegjshëm dhe më pak vunerabël ndaj praktikave mashtruese, por gjithashtu ka parashikuar një sërë të drejtash për konsumatorin në të gjitha fazat e ekzistencës së kontratës.

Ligji shqiptar përcakton detyrimin se në një kohë të arsyeshme, përpara se konsumatori të pranojë ndonjë ofertë ose të lidhë kontratë, kreditori dhe, kur është e zbatueshme, ndërmjetësuesi i kredisë, i sigurojnë konsumatorit, në bazë të kushteve të kredisë dhe kushteve të ofruara nga kreditori, si dhe nëse është e zbatueshme, preferencave të shprehura apo informacionit të dhënë nga ana e konsumatorit, të dhënat e nevojshme për të krahasuar ofertat e ndryshme, në mënyrë që të marrë, sipas këtyre të dhënave, një vendim për lidhjen e një marrëveshjeje kredie313. Ky informacion, i dhënë me shkrim apo me një mjet tjetër të qëndrueshëm, duhet të jetë sipas formës standarte të informacionit të kredisë konsumatore përcaktuar nga Banka e Shqipërisë.

Referuar kërkesave të përgjithshme informative të parashikuara nga ligji mund të themi se konsumatori:

a) duhet të marrë të dhënat e nevojshme që rezultojnë të domosdoshme për të krahasuar ofertat e ndryshme, në mënyrë që të marrë një vendim për lidhjen e një marrëveshje kredie. Një vlerësim i tillë i domosdoshmërisë duhet të mbajë në konsideratë si kushtet e ofertës së kredisë nga ana e kreditorit ashtu dhe, nëse është e zbatueshme, preferencat e shprehura apo informacionin e dhënë nga konsumatori. Në lidhje me zgjedhjen e konsumatorit, ligjvënësi afirmon që ajo mund të vijë pas vlerësimit të ofertave të ndryshme, por, nëse i referohemi neneve të ligjit, ky detaj nuk pasqyrohet më tej. Të njëjtin qëndrim shfaqin dhe dispozitat e Rregullores së Bankës së Shqipërisë, po ashtu dhe dispozitat e Direktivës 2008/48/EC, të cilat nuk pasqyrojnë dhe nuk garantojnë mundësinë e krahasimit të të dhënave. Ky krahasim kërkon konsistencë në lidhje me identitetin e të dhënave objekt i informacionit të detyrueshëm, konsistencë të të dhënave që ligjvënësi kërkon të garantojë, në çfarë dhe padyshim, duke i imponuar dhënësit të kredisë detyrimin për të furnizuar konsumatorin me informacione parakontraktore të detajuara në një format standart, sipas Informacionit Standart Europian të Kredisë Konsumatore, i cili krijon përshtypjen si “i korruptuar - i dyshimtë”, duke

313 Direktiva përcakton se një informacion i tillë i dhënë me shkrim ose me mjete të tjera të qëndrueshme duhet të përmbajë të gjitha të dhënat e përcaktuara në formularin e Informacionit Standart Europian të Kredisë Konsumatore, të parashikuara në Aneksin II të kësaj Direktive. Kreditori do të konsiderohet se ka përmbushur të gjitha kërkesat për dhënien e informacionit të parashikuara në nenin 5 të Direktivës dhe në nenin 3/ parag. 1 dhe 2 të Direktivës 2002/65/EC, nëqoftëse ai i ka dhënë në përputhje me Informacionin Standart Europian të Kredisë Konsumatore. Këshilli Mbikqyrës i Bankës së Shqipërisë ka përfshirë në Aneksin I të Rregullores “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët” Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor për Kredinë Hipotekare për Individin. Në kuadër të proçesit të Stabilizimin Asociimit dhe në pritje të marrjes së statusit për vendin kandidat, konsumatori shqiptar nuk mund të ketë plotësisht të drejtë për të përfituar nga Aneksi II i Direktivës 2008/48/EC. Megjithatë, ai mund të përdorë aplikimin e ligjit me analogji të Aneksit I të Rregullores së Bankës së Shqipërisë, ku informacionin për kredinë hipotekare ta zbatojë për kredinë konsumatore. Nga një vështrim i shpejtë në faqet zyrtare të internetit të disa nga Bankat e Nivelit të Dytë konstatoj se disa banka si: Banka Kombëtare Tregtare, NBG Bank Albania kanë parashikuar Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor, ndërkohë që banka të tjera e japin një informacion të tillë në faqen përkatëse ose japin shumë pak informacion duke i orientuar konsumatorët drejt sporteleve të tyre në qytete të ndryshme. Tirana Bank ka parashikuar Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor për kredinë hipotekare për individë, duke ecur nën gjurmët e Bankës së Shqipërisë.

85

pranuar që kreditori duhet t’i japë konsumatorit informacione shtesë në një formular, që i bashkëngjiten formularit standart314. Dhënia e një informacioni të tillë shtesë parashikohet në Rregulloren e Bankës së Shqipërisë, mbi bazën e kërkesës së shprehur të konsumatorit315. Personalisht, gjykoj se parashikimi i informacioneve parakontraktore nëpërmjet një liste të mbyllur krijon kushte më të mira për vlerësimin e ofertave nga ana e konsumatorit. Një mbingarkesë informative vetëm do të çorientonte më tej konsumatorin shqiptar, duke i cënuar dhe interesat e tij ekonomikë.

b) Informacioni duhet të jepet me shkrim ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm, sipas formës/ formave standarde të informacionit të kredisë konsumatore, të përcaktuar nga Banka e Shqipërisë316.

Mjet i qëndrueshëm është çdo mjet, i cili i mundëson konsumatorit ruajtjen e informacionit të drejtuar personalisht atij, në mënyrë që të lejojë referimin për qëllime informimi, në të ardhmen, për një periudhë kohe të përshtatshme, dhe që lejon riprodhimin e pandryshuar të informacionit të ruajtur.

Ligji, me ndryshimet e vitit 2011 nën nenin 28 Kushtet e Transparencës ka përcaktuar se: “Në rastin e kontratave, ku të gjitha ose disa kushte që u ofrohen konsumatorëve janë të shkruara, atëherë këto duhet të kenë një formulim të kuptueshëm në gjuhën shqipe dhe një paraqitje të qartë e të dallueshme. Shkrimi i përdorur të jetë "Times New Roman", me madhësi të karakterit të shkrimit, të paktën 10”

317.

Legjislatori është treguar i kujdesshëm në parashikimet e tij, duke u shprehur për detaje të shkrimit të përdorur në kontratat e kredisë konsumatore, si: gjuha, lloji i shkrimit, madhësia etj. Kjo do të mundësojë një informim sa më të mirë të konsumatorit, të dhëna të sakta dhe të qarta dhe do të rëndojë mbi tregtarin detyrimi për të mos i ndryshuar këto kushte në mënyrë të njëanshme.

c) Ligji parashikon detyrime të përgjithshme në lidhje me informacionin parakontraktor. Është Banka e Shqipërisë me Vendimin e saj, e cila ka detajuar me saktësi të dhënat që duhet të përmbajë ky informacion. Palët, të cilët ngarkohen sipas ligjit me detyrimin për të dhënë informacion janë kreditori ose ndërmjetësuesi i kredisë 318 .

314 De Cristofaro, Giovanni “La nuova disciplina europea del credito al consumo”, G. Giappichelli Editore, Torino 2009, fq. 62 Vetë Direktiva 2008/48/EC pohon se: “Çdo informacion shtesë që kreditori i siguron konsumatorit duhet të jepet në një dokument të veçantë, si aneks, i Formularit për Informacionin Standart Europian të Kredisë Konsumatore”. 315 Neni 6/ parag. 4, Rregullorja e Bankës së Shqipërisë, nr. 5 “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët” parashikon: “Banka, me kërkesë të konsumatorit, plotëson kërkesat e informacionit parakontraktor të përcaktuara në pikën 2 të këtij neni si dhe jep shpjegime shtesë, me qëllim që konsumatori të jetë në gjendje të marrë vendimin e duhur”. 316 Ky detyrim ligjor buron nga ndryshimet e ligjit që datojnë 14/07/2011, neni 45/ parag. 1.2. Ndërkohë që ndryshimi i fundit i Rregullores është me Vendimin nr.13, datë 09/03/2011 “Për disa shtesa dhe ndryshime në rregulloren për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët”. Ky nen nënkupton detyrimin e Bankës së Shqipërisë për të mundësuar një formular Informacioni të Standartizuar Parakontraktor për Kredinë Konsumatore, ashtu si e ka parashikuar për kredinë hipotekare. Sigurisht që ky parashikim do të jetë në përputhje me Aneksin II të Direktivës së mësipërme. 317 Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve në Vendimin nr 15, datë 04.02.2011 ka konsideruar të padrejta disa nga kushtet e kontratës së huasë së Alpha Bank –Albania dhe e ka gjobitur si rezultat i këtyre kushteve.

Ndryshimet e vitit 2011, të cilat lidhen me aspekte të formatit të kontratës së kredisë konsumatore janë pasqyrim i drejtpërdrejtë i këtij vendimi, ku ekzistenca e një shkrimi me madhësi shumë të vogël, krijon probleme në leximin dhe kuptimin e kushteve kontraktore. 318 Në kuptim të nenit 45: “Ndërmjetësuesi i kredisë është çdo person fizik ose juridik, i cili nuk vepron si kreditor, por për qëllime që lidhen me tregtinë, biznesin, ose profesionin të tij:

i. paraqet ose ofron marrëveshje kredie te konsumatorët;

86

Ndërkohë akti nënligjor i Bankës së Shqipërisë ngarkon me këtë detyrim vetëm Bankën, pra një institucion të mirëpërcaktuar. Ligji ka karakter më të përgjithshëm duke ju referuar çdo personi kreditor ose ndërmjetësues kredie. Nëse do t’i referohemi nenit 6, të vendimit të mësipërm, informacioni që Banka duhet t’i paraqesë konsumatorit mund të ndahet në 3 grupe të mëdha:

1) përshkrimi i karakteristikave kryesore të produktit të kredisë, ku përfshihet informacioni për: vlerën totale të kredisë ose kufirin e kredisë në rastin e kredisë kufi (overdraftit) dhe/ ose kartës së kredisë; kushtet për lëvrimin dhe tërheqjen e kredisë; kohëzgjatjen e kontratës së kredisë319;

2) kostot e kredisë, ku kreditori duhet t’i paraqesë konsumatorit të dhëna për: Normën Efektive të Interesit; normën e interesit dhe çdo indeks ose normë reference të aplikueshme mbi këtë normë interesi, vlerën e këstit, numrin e kësteve dhe periodicitetin e shlyerjeve të kësteve (pagesave), koston e mbajtjes së një llogarie për kryerjen e transaksioneve të lëvrimit të kredisë dhe të pagesave, çdo kosto shtesë që është e detyrueshme për përfitimin e kredisë;

3) grupi i tretë i të dhënave mund të emërohet Aspekte të tjera ligjore, i cili do të përmbajë informacione në lidhje me të drejtat e konsumatorit si: ekzistencën e të drejtës për të hequr dorë nga kontrata; të drejtën për të shlyer kredinë përpara mbarimit të afatit; kohën e vlefshmërisë së informacionit parakontraktor për konsumatorin; informimi i konsumatorit në rastin e mosmiratimit të kredisë konsumatore të shoqëruar me arsyet përkatëse.320 Doktrina Italiane mendon se të dhënat për fazën parakontraktore të parashikuara

nga Direktiva 2008/48/EC ndahen në 5 nëngrupe të mëdha. Grupi i fundit i referohet “Informacioneve shtesë në rastin e tregtisë për shërbimet financiare në largësi”321, i cili duhet të përmbajë të dhëna veçanërisht për: kreditorin, kontratën e kredisë, mekanizmat jashtëgjyqësorë për zgjidhjen e konflikteve, mënyrën e dëmshpërblimit dhe rregullat për t’iu drejtuar atyre322. Teksti Unik Bankar, në nenin 124 të tij, referon tek Direktiva në lidhje me informacionet parakontraktore. Duke mos synuar të jetë përsëritës, ky ligj kombëtar ngarkon kreditorin ose ndërmjetësuesin e kredisë me detyrimin për të dhënë të gjithë informacionin parakontraktor, siç parashikohet në formatin standart.

Të gjitha këto të dhëna të parashikuara nga akte të ndryshme ligjore apo nënligjore përbëjnë kërkesat minimale për informacionin që kreditori duhet t’i japë konsumatorit. Këto përbëjnë informacionin bazë, që i duhet konsumatorit për të realizuar krahasimin e ofertave të ndryshme, me synimin për të bërë zgjedhjen më të mirë të mundshme.

ii. ndihmon konsumatorët për punën përgatitore në lidhje me marrëveshjet e kredisë ndryshe nga ato të

përmendura në nënndarjen “i”; iii. lidh marrëveshje kredie me konsumatorët në emër të kreditorit, mbi bazën e një tarife, që mund të

jetë me para ose ndonjë forme tjetër financiare të rënë dakord.” 319 Ajo që unë konstatoj është se Direktiva 2008/48/EC, në nenin 5 të saj, të titulluar Informacioni Parakontraktor, parashikon detyrimin për të dhënë informacion në lidhje me identitetin dhe të dhënat e kreditorit dhe ndërmjetësuesit të kredisë. Një gjë të tillë Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë nuk e parashikon si detyrim në fazën parakontraktore, po vetëm për informacionin kontraktor. Gjithashtu Direktiva parashikon detyrimin për përcaktimin e llojit të kredisë, ndërsa Banka e ka përfshirë një gjë të tillë nën përcaktimin e vlerës totale të kredisë ose kufirin e kredisë në rastin e kredisë kufi (overdraftit) dhe/ ose kartës së kredisë, pra duke përcaktuar këtë të dhënë lë të nënkuptuar llojin e kredisë. 320 Direktiva 2008/48/EC parashikon dhe të dhëna të tjera shtesë, të cilat nuk janë transpozuar nga legjislatori shqiptar si: E drejta e konsumatorit për t’u njoftuar menjëherë dhe falas në lidhje me rezultatin e konsultimeve që po zhvillon banka për miratimin e kredisë apo të drejtën e konsumatorit për të disponuar falas, mbi bazën e kërkesës së tij, një kopje të draft-kontratës së kredisë. 321 Kontratat e tregtimit në largësi të shërbimeve financiare për konsumatorët rregullohen nga Vendimi i Këshillit të Ministrave nr.615, datë 07/09/2011. 322 De Cristofaro, Giovanni vep. e cit., fq. 63.

87

Megjithatë ky detyrim nuk e shkarkon kreditorin për t’i siguruar konsumatorit dhe informacione të tjera shtesë në funksion të arritjes së qëllimit kryesor.

d) Përpara se të kalojmë në një çështje tjetër, mbeten për të diskutuar disa çështje që mund të jenë të një rëndësie të veçantë. Nëse do t’i referohemi natyrës së informacioneve që duhet të marrë konsumatori, pjesa më e madhe e tyre nuk ka si objekt fakte historike (të së tashmes ose së kaluarës), por i referohet rregullave kontraktore të së ardhmes323. Të tilla janë çështjet që lidhen me: kushtet për lëvrimin dhe tërheqjen e kredisë324; kohëzgjatjen e kontratës së kredisë325; normën efektive të interesit nëpërmjet një shembulli përfaqësues dhe të dhënat financiare dhe supozimet e përdorura për llogaritjen e kësaj norme (sipas aneksit 2 bashkëngjitur dhe pjesë përbërëse e kësaj rregulloreje), kur janë të aplikueshme326; normën e interesit dhe çdo indeks ose normë reference të aplikueshme mbi këtë normë interesi, si dhe periudhat, kushtet dhe procedurat për ndryshimin e saj327; vlerën e këstit, numrin e kësteve dhe periodicitetin e shlyerjeve të kësteve (pagesave), si dhe kur është e mundur të paraqitet një plan i shlyerjes së kredisë328; koston e mbajtjes së një llogarie për kryerjen e transaksioneve të lëvrimit të kredisë dhe të pagesave, koston e përdorimit të një karte apo mjeti tjetër pagese për transaksionet e lëvrimit të kredisë dhe të pagesave, kosto të tjera lidhur me transaksionet e pagesave (kur është e aplikueshme)329; çdo kosto shtesë që është e detyrueshme për përfitimin e kredisë330; garancitë/kolateralin dhe sigurimin e kërkuar (kur është e aplikueshme)331. Fakte historike

332 mund të quhen ato informacione që lidhen me: kushtet penale dhe kamatëvonesat në rastin e pagesave që kryhen pasi u ka kaluar afati, siç janë të zbatueshme në kohën kur jepet ky informacion, si dhe penalitetet në rast të mosrespektimit të kushteve dhe/ ose afateve të tjera të kontratës333; ekzistencën e të drejtës së tërheqjes nga kontrata, periudhën gjatë të cilës mund të ushtrohet kjo e drejtë dhe procedurat për ushtrimin e kësaj të drejte334; kohën e vlefshmërisë së informacionit parakontraktor për konsumatorin335. Pjesa më e madhe e këtyre informacioneve konsiderohen të drejta ligjore, ku kreditori është i detyruar t’ia japë informacionin konsumatorit për shkak të detyrimit që i buron atij nga ligji apo nga një akt nënligjor. Pavarsisht karakterit të të dhënave, pra që i referohen të së shkuarës apo të ardhmes, apo detyrimeve që burojnë nga ligji për dhënien e informacioneve të ndryshme, mendoj që në fund mbizotëron vullneti kontraktor i njërës nga palët, është kompetencë ekskluzive e kësaj pale në dhënien e këtyre informacioneve apo dhe të informacioneve të tjera shtesë.

323 Po aty fq. 64. 324 Vendimi nr.5, dt.11/02/2009 i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët”, Neni 6/ parag.2, pika b) 325 Po aty, Neni 6/parag.2, pika c) 326 Po aty, Neni 6/parag.2, pika d) 327 Po aty, Neni 6/parag.2, pika e) 328 Po aty, Neni 6/parag.2, pika f) 329 Po aty, Neni 6/parag.2, pika i) 330 Po aty, Neni 6/parag.2, pika j) 331 Po aty, Neni 6/parag.2, pika k) 332 Në kuadër të Direktivës 2008/48/EC përbëjnë fakte historike: identiteti dhe adresa gjeografike e kreditorit, dhe nëse ekziston, identiteti dhe adresa gjeografike e ndërmjetësuesit të kredisë (neni 5/parag.1, pika b); në rastin e një kredie në formën e një pagese të shtyrë për një mall ose shërbim dhe marrëveshja e kredisë përkatëse, të mallit ose shërbimit dhe çmimi i saj kesh (neni 5/parag.1, pika e); 333 Po aty, Neni 6/parag.2, pika n) 334 Po aty, Neni 6/parag.2, pika l) 335 Po aty, Neni 6/parag.2, pika p)

88

e) Këto informacione duhet t’i vihen në dispozicion konsumatorit, në një kohë të

arsyeshme, përpara lidhjes së kontratës ose përpara se konsumatori të jetë në prag të lidhjes së një kontrate tjetër kredie. Një kusht i tillë i ka fillesat nga preambula e Direktivës 2008/48/EC, paragrafi 19, sipas së cilës “Në mënyrë që konsumatorët të marrin vendimet e tyre mbi bazën e një dijenie të plotë të fakteve, ata duhet të marrin informacionin e përshtatshëm, në mënyrë që ata të marrin në analizë, përpara lidhjes së kontratës së kredisë, kushtet, koston e kredisë dhe detyrimet e tyre”. Në analizë të kësaj arsyeje, qëllimi kryesor është që konsumatori ta marrë informacionin në një kohë të arsyeshme, pra të marrë dijeni, të marrë kohën e nevojshme që i duhet ta kuptojë atë dhe më pas të procedojë me lidhjen e kontratës. Referimi në konceptin kohë e arsyeshme, përjashton mundësinë që konsumatori sapo të marrë informacionin të lidhë menjëherë kontratën. Një veprim i tillë nuk do të realizonte arsyen e një parashikimi të tillë nga legjislatori, pra të mundësisë për të bërë një zgjedhje të ndërgjegjshme nga ana e konsumatorit.

f) Kreditori, sikurse është përmendur dhe më lart, do të furnizojë konsumatorin me informacionet e mësipërme ose me informacione shtesë

336. Sipas Direktivës 2008/48/EC, informacioni shtesë duhet t’i jepet konsumatorit, në një dokument tjetër të ndryshëm, nga Formulari Standart i parashikuar nga Direktiva në fjalë. Autorët Italianë shprehin dyshimet e tyre në lidhje me këtë dhënie me shumicë të informacionit, duke krijuar mundësinë për një mbingarkesë informative të konsumatorit, e cila mund të passjellë një konfuzion të tij, më shumë sesa dobishmëri.

g) Subjektet kredidhënës, siç mund të jetë kreditori ose ndërmjetësuesi i kredisë duhet të pajisin konsumatorët, jo vetëm me informacionin parakontraktor, por dhe me të dhëna të tjera shtesë në mënyrë që konsumatori të zgjedhë nga tërësia e ofertave, atë që është më e përshtatshme për nevojat dhe gjendjen e tij financiare. Direktiva shprehet se Shtetet Anëtare duhet të mundësojnë dhënien e një ndihme të tillë në përputhje me produktet e kredisë që kreditorët i ofrojnë konsumatorit 337 . Informacioni parakontraktor dhe karakteristikat specifike të produktit të ofruar, duhet t’i shpjegohen konsumatorit në mënyrë të individualizuar, në atë mënyrë që konsumatori të mund të kuptojë efektet që ky produkt do të ketë në gjendjen e tij ekonomike. Për aq sa është e mundur, me këtë detyrim ngarkohen dhe ndërmjetësuesit e kredisë. Autoriteti Kosovar i Konkurrencës, në analizën e monitorimit të konkurrencës së bankave komerciale dhe sektorit bankar në përgjithësi në Kosovë ka konstatuar se: “Mungesa e transparencës, e paraqitur më qartë përmes pamundësisë së konsumatorëve për të krahasuar në mënyrë efikase shërbimet e ofruara nga bankat ka kontribuar në një nivel të ulët të mundësive të konsumatorëve për të lëvizur. Këto rrethana i krijojnë mundësinë ofruesve të rrisin çmimet mbi nivelin konkurrues të tregut pa humbur pjesë tregu. Për më tepër procesi i ndërrimit të bankës është për konsumatorin një proces i vështirë, i kushtueshëm dhe zakonisht kërkon kohë. Mungesa e informimit të klientin e detyron atë të

336 Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë në nenin 6/ parag. 4 përcakton se: “Banka, me kërkesë të konsumatorit, plotëson kërkesat e informacionit parakontraktor të përcaktuara në pikën 2 të këtij neni si dhe jep shpjegime shtesë, me qëllim që konsumatori të jetë në gjendje të marrë vendimin e duhur.” Pra këtu termi nuk i referohet drejtpërdrejt konceptit të informacionit, por të shpjegimeve shtesë, të cilat mundësohen mbi bazën e kërkesës së konsumatorit. Ky i fundit është aktori që vë në lëvizje bankën për të përfituar më shumë të dhëna më qëllim mbrojtjen e interesave të tij dhe zgjedhjen e ofertës më të leverdisshme në treg. 337 Një detyrim i tillë buron dhe nga neni 124/ parag.5 i Tekstit Unik Bankar.

89

ngelet i “bllokuar” në një bankë të caktuar dhe “kostot e transferimit ” për të të jenë më të larta”338. Direktiva i detyron Shtetet Anëtare që të përcaktojnë kur dhe sa do të jenë këto shpjegime që do t’i jepen konsumatorit, duke marrë në konsideratë rrethanat e veçanta në të cilat ofrohet kredia, nevojën e konsumatorit për ndihmë më të specializuar dhe natyrën e produkteve të veçanta të kredisë. Këto shpjegime shtesë nuk do të jenë më të standartizuara, si në rastin e informacionit parakontraktor, por do të jenë të individualizuara, në përputhje me specifikat e konsumatorit konkret.

Të gjitha të dhënat shtesë duhet të jenë në funksion të arritjes dhe mbrojtjes në mënyrën më të mirë të mundshme të interesave ekonomikë të konsumatorit. Teksti Unik Bankar, në Itali, shkon tej parashikimit të Direktivës duke ngarkuar kreditorin dhe ndërmjetësuesin e kredisë me detyrimin që t’i shpjegojnë pasojat konsumatorit, veçanërisht në rastin kur ky i fundit nuk është korrekt dhe nuk përmbush detyrimet e tij, pra në mungesë të pagimit të kredisë.

Dokumenti ndërinstitucional i Këshillit të Bashkimit Europian pohon se Shtetet Anëtare janë plotësisht të lira për të shtuar ose mbajtur të njëjtat kërkesa informative, të aplikueshme për personat fizikë. Por Shtetet Anëtare duhet të sigurohen që kreditorët ose ndërmjetësuesit e kredisë, kanë në stafin e tyre persona fizikë, të cilët do të komunikojnë me konsumatorët dhe zotërojnë nivelin e përshtatshëm të njohurive si dhe janë kompetentë, në mënyrë që sigurojnë një nivel të lartë të profesionalizmit. Në këtë kontekst - vazhdon dokumenti - me staf kuptojmë punëmarrësit ose përfaqësuesit e kreditorit, të ndërmjetësuesit të kredisë ose personelin e tyre të jashtëm, që punojnë për dhe në kuadër të kreditorit ose të ndërmjetësuesit të kredisë, të cilët kanë kontakt me konsumatorët dhe janë të përfshirë në aktivitetet që rregullohen nga kjo Direktivë. Shtetet Anëtare mund t’i lejojnë kreditorët dhe ndërmjetësuesit e kredisë të bëjnë diferencime ndërmjet nivelit minimum të kërkesave të njohurive në lidhje me shërbime ose procese të veçanta 339 . Pavarsisht këtyre rregullimeve, Direktiva 20008/48/CE nuk parashikon asgjë në lidhje me pasojat në rast mospërmbushje të detyrimeve parakontraktore, përveç përcaktimit të përgjithshëm dhe standart që i detyron Shtetet Anëtare të parashikojnë “sanksione të aplikueshme në rastin e cënimit të akteve kombëtare të adoptuara në përputhje me rregullimin e ofruar nga kjo Direktivë”, sanksione të cilat duhet të jenë efikase, proporcionale dhe kompensuese340. Në lidhje me informacionin parakontraktor, legjislatori rumun është treguar i kujdesshëm duke vendosur një afat prej 15 ditësh, brenda të cilit aplikuesi për kredi ka të drejtë të shqyrtojë dhe të analizojë informacionin e dhënë nga bankat, deri në momentin e lidhjes së kontratës së kredisë. Ky moment i referohet një afati “mendimi”, reflektimi, brenda të cilit konsumatori mund të reflektojë, larg çdo presioni, çdo mundësie për të rënë në kurth për shkak të dobësive të tij. Komuniteti, gjithashtu dhe ligji kombëtar rumun, kanë ndjekur shembullin francez, në këtë drejtim, shumë i kujdesshëm në funksion të arritjes së objektivit të quajtur “konsumator i shkolluar”, me synimin të mos dëmtohet konsumatori341.

338 Autoriteti Kosovar i Konkurrencës “Analiza e monitorimit të konkurrencës në sektorin bankar në Kosovë”, Prishtinë, gusht 2011. 339 Council of European Union, Interinstitutional file 2011/0062 (COD), Bruksel 17.02.2012. 340 Torino, R. vep.e cit. fq. 157. 341 Mihai, Emilia, vep. e cit., fq. 137.

90

4.2.2 Detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor. Kërkesa të veçanta.

Përveç kërkesave të përgjithshme, detyrimi për dhënien e informacionit parakontraktor nuk është vetëm për kontratën e kredisë në përgjithësi, por dhe për dy lloje të tjera kontratash kredie, të cilat përfshihen brenda konceptit të kredisë konsumatore. Kështu përbëjnë kontratë kredie konsumatore kontrata/ marrëveshja e kredisë kufi (overdraft)342 dhe/ ose kontrata/ marrëveshja e kredisë për kartë krediti343. Kështu neni 9/

342 Kontratë/marrëveshje e kredisë kufi (overdraft) - është marrëveshja e kredisë konsumatore nëpërmjet të cilës banka i jep konsumatorit mundësinë e disponimit të fondeve në llogarinë e tij rrjedhëse, që tejkalojnë gjendjen aktuale të fondeve në këtë llogari. Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, në vendimin nr. 1558, datë 20.03.2013 me objekt “Lëshimi i urdhërit të ekzekutimit për Marrëveshje Huaje në Llogari Rrjedhëse (Overdraftit) të datës 13.05.2011” me palë Banka Credins sh.a. dhe Iljaz Rexha, klient i kësaj banke ka shqyrtuar marrëdhënien e krijuar midis tyre, nëpërmjet lëvrimit të një Overdrafti /paradhënie bankare deri në një shumë prej 66.000 (gjashtëdhjetë e gjashtë mijë) lekë, me një interes 18%, me një afat kthimi 1 vit. Kjo marrëdhënie kreditimi është konkretizuar me nënshkrimin e një Marrëveshje Huaje në Llogari Rrjedhëse (Overdraft) të datës 13.05.2011. Si pasojë e mospërmbushjes së rregullt të detyrimeve, pavarsisht njoftimeve të bëra nga banka, kjo e fundit kërkon lëshimin e urdhërit të ekzekutimit, për realizimin e së drejtës së saj. Gjykata përcakton në këtë rast se ligji i zbatueshëm është neni 510 i Kodit të Proçedurës Civile, sipas së cilit: “Ekzekutimi i detyrueshëm mund të bëhet vetëm në bazë të një titulli ekzekutiv. Janë tituj ekzekutiv: ……

e) aktet noteriale që përmbajnë detyrim në të holla, si dhe aktet për dhënien e kredive bankare ose aktet për dhënien e kredive nga institucionet financiare jobankare.” Meqenëse objekti i padisë është lëshimi i urdhërit të ekzekutimit, ky institucion nuk i ka hyrë fare në themel analizës së ligjshmërisë dhe vlefshmërisë së kontratës së kredisë kufi, por është mbështetur në gjykimin e tij vetëm mbi konceptin e titullit ekzekutiv sipas Kodit të Proçedurës Civile. Në vendimin nr. 1564, datë 11.03.2013, Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë ka zgjidhur çështjen me objekt “Lëshimi i urdhërit të ekzekutimit për Marrëveshje Huaje në Llogari Rrjedhëse (Overdraft), datë 26.04.2011”. Gjykata pasi ka kontrolluar juridiksionin, kompetencën lëndore dhe tokësore, ka konstatuar se kontrata është lidhur me vullnetin e lirë dhe të pavesuar të palëve. Ajo parashikon gjithashtu rregjimin e shlyerjes nga ana e kredimarrësit dhe penalitetet përkatëse në rast mospërmbushje të detyrimeve reciproke kontraktore. Pas disa lajmërimesh nga ana e kredidhënësit për ekzekutimin vullnetar të detyrimeve të mbetura nga kjo kontratë, nga ana e kredimarrësit nuk është marrë asnjë përgjigje pozitive, duke bërë që detyrimi të rritet në mënyrë progresive deri në momentin e ekzekutimit të tij. Gjykata, në analizën që i ka bërë çështjes në fjalë është mbështetur në dispozitat e Kodit Civil, konkretisht: në nenin 698, cili parashikon: “Në kontrata me detyrime të ndërsjellta, kur njëra nga palët kontraktuese nuk përmbush detyrimet e veta, pala tjetër kontraktuese, sipas rastit mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit, ose zgjidhjen e kontratës, ...” dhe në nenin 1052: “Në rast se palët janë marrë vesh për kthimin me këste të parave ose të sendeve dhe huamarrësi nuk përmbush detyrimin e pagimit të dy kësteve ose nuk përmbush, me një vonesë prej më shumë se tre muaj, pagimin e vetëm një kësti, huadhënësi mund të kërkojë kthimin e menjëhershëm të parave ose të sendeve të dhëna hua”. Gjykata më pas ka disponuar: “Në rastin konkret huamarrësi nuk ka shlyer këstin e parave të marra hua për 10 muaj të njëpasnjëshëm, prandaj Shoqëria Aksionere “Banka Credins” konsiderohet kreditor, pasi kjo shumë është bërë e kërkueshme në bazë të Kodit Civil dhe ka të drejtën të kërkojë kthimin e tyre.” Si përfundim mund të pranojmë se gjykata i ka bërë një analizë të mirë kontratës përkatëse, por duke u mbështetur në dispozitat e Kodit Civil, një akti të përgjithshëm. 343 Kontratë/ marrëveshje e kredisë për kartë krediti - është marrëveshja e kredisë konsumatore sipas të cilës një bankë i jep ose premton t’i japë kredi mbajtësit të kartës së kreditit për qëllime blerjeje ose tërheqjeje të parave cash, deri në një kufi të paracaktuar në kontratën e kredisë. Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë në vendimin e saj nr. 1500, datë 18.03.2013 me objekt “Lëshimin e urdhërit të ekzekutimit për Kontratë Lëshim Karte Krediti datë 18.02.2004 lidhur midis Bankës së Tiranës sh.a. dhe individit Albano Aliko” ka mbështetur vendimin e saj në nenet 510 – 526 të Kodit të Procedurës Civile. Në arsyetimin e saj, gjykata nuk trajton bazën ligjore dhe kushtet e kontratës për kartë krediti. Ajo thjesht pohon se:” Duke qenë se kontrata për lëshim karte krediti në bazë të nenit 510/d të Kodit të Procedurës Civile është titull ekzekutiv, Gjykata çmon se kërkesa është e bazuar dhe duhet pranuar.”

91

parag. 1 i Rregullores së Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë referon tek neni 6/ parag. 2 në lidhje me kërkesat për informacionin parakontraktor, duke mos ripërsëritur veten për të dhënat me të cilat duhet të informohet konsumatori344. Gjithashtu Direktiva 2008/48/EC në nenin 6 të saj të titulluar “Kërkesat informative parakontraktore për disa lloje të veçanta kontratash kredie në formën e një overdraf–i ose për disa marrëveshje kredish të veçanta”, në paragrafin e parë ripërsërit detyrimin sipas së cilit kreditori ose ndërmjetësuesi i kredisë, duhet t’i ofrojnë, në një kohë të arsyeshme përpara lidhjes së kontratës së kredisë, konsumatorit të gjitha të dhënat dhe kushtet, në mënyrë që ai të marrë një vendim të lirë mbi bazën e krahasimit të ofertave të ndryshme. Legjislatori komunitar nuk ka ngurruar të ripërsërisë të gjitha informacionet që duhet të japë kreditori në këto kontrata të veçanta të kredisë konsumatore345. Direktiva 87/102/EEC parashikon në nenin 2/ parag.1, pika e: “Përjashtohen nga fusha e zbatimit kreditë e dhëna nga një institucion kredie ose nga një institucion financiar në formën e hapjes së një llogarie rrjedhëse, të ndryshme nga llogaria e një kartë kredie.” Megjithatë legjislatori dhe për këto lloj kontratash ka parashikuar detyrimin e palës kredidhënëse për të informuar palën tjetër me parashikimet e nenit 6. Sipas rregullimeve të këtij neni, të Direktivës në fjalë, nuk është e nevojshme që konsumatori të informohet për Normën Efektive të Interesit, por vetëm për përqindjen e interesit që nga momenti i lidhjes së kontratës, si dhe kushtet që mund të sjellin ndryshime të tij.

4.3 Detyrimi për dhënien e informacionit kontraktor

Lidhja e kontratës është çasti solemn midis konsumatorit dhe kreditorit. Faza

parakontraktore është një moment domosdoshmërie për të dyja palët, në mënyrë që të marrin një informacion paraprak se cili do të jetë subjekti me të cilin do të lidhin kontratën. Kontrata është veprimi juridik me anë të së cilës kreditori dhe konsumatori do të krijojnë një marrëdhënie juridike midis tyre. Në mënyrë që palët të plotësojnë detyrimin ligjor të korrektesës 346 , marrëveshja e kredisë konsumatore duhet të përmbajë të gjithë informacionin e nevojshëm në mënyrë të qartë dhe koncize.

Kontrata e kredisë duhet të lidhet vetëm nëse konsumatori ka pasur kohën e mjaftueshme për të krahasuar ofertat, për të gjykuar mbi ndikimet e tyre në gjendjen e tij ekonomike dhe të marrë një vendim të mirëmenduar përpara pranimit të këtyre ofertave. Në mënyrë për të arritur këtë objektiv Shtetet Anëtare kanë diskrecion të plotë për të përcaktuar kohën që konsiderohet e “nevojshme” për konsumatorin që të krahasojë ofertat dhe të vlerësojë atë që i përshtatet më mirë.

Kontrata e kredisë konsumatore përfshin elementet e mëposhtme:

Në mendimin tim, ky institucion nuk ka gjykuar fare mbi kontratën për lëshimin e një karte krediti, si një lloj i veçantë i kontratës së kredisë konsumatore, duke referuar vendimin e tij dhe në ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, si dhe Rregulloren e Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë. 344Neni 6/parag.6 pohon se: “Informacioni i treguar më lart duhet t’i vihet në dispozicion konsumatorit edhe në rastin kur ai hap një llogari rrjedhëse dhe ka të drejtë që të përdorë shuma më të mëdha se sa gjendja e kësaj llogarie, në formën e kredisë kufi (ovedraftit)”. 345 Pavarsisht përcaktimeve në nenin 5, Direktiva parashikon në nenin 6 se informacioni në fjalë duhet të specifikojë: llojin e kredisë, identitetin dhe adresën fizike të kreditorit ose të ndërmjetësuesit të kredisë, vlerën totale të kredisë, kohëzgjatjen e kontratës së kredisë, interesat, Normën Efektive të Interesit, kushtet dhe proçedurën për lidhjen e marrëveshjes së kredisë, kamatat në rast vonese të përmbushjes së detyrimeve, si dhe kohën që i duhet konsumatorit të reflektojë përpara lidhjes së kontratës etj. 346 Ky detyrim buron nga neni 422 i Kodit Civil, sipas së cilit: “Kreditori dhe debitori duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me korrektesë, me paanësi dhe sipas kërkesave të arsyes”.

92

a. qëllimi i kredisë - është një nga elementët më të rëndësishëm për të përcaktuar përfshirjen e saj brenda kontekstit të kredisë konsumatore. Kështu Credins Bank, në politikat e saj, në klasifikimin që u bën kredive sipas qëllimit, përcakton se: “Kredi konsumatore janë kreditë me destinacion përdorim personal, ku përfshihen financimet për: - mobilim, - rikonstruksion, - blerje makine, - arsimim, - trajtim mjekësor, - pushime, - shlyerje detyrimi ndaj të tretëve.” 347 Ekzistenca e një informacioni të tillë është ngushtësisht e lidhur me të drejtat e konsumatorit. Pyetja që shtrojmë në këtë rast është: Nëse qëllimi për të cilin konsumatori mori kredi bie, cilat do të

jenë pasojat? A do të ketë ndikim mbi vlefshmërinë e kontratës në të ardhmen?348

Në lidhje me këtë pyetje, Prof. Dr. Mehdi Hetemi jep konceptin e saj, të cilën ai e quan kontrata e huasë me qëllim të destinuar. Sipas tij: “…krahas huasë së rëndomtë mund të kontraktohet edhe huaja me qëllim të destinuar, destinimi i së cilës përcaktohet me kontratë dhe huamarrësi atë mund ta shfrytëzojë vetëm për atë qëllim. Nëse ky i përdor këto të holla për qëllime të tjera, ky është shkak i arsyeshëm dhe I mjaftueshëm që të kërkojë shkëputjen e kontratës”349. b. të dhëna të plota për identitetin dhe adresat e palëve kontraktore - Direktiva 2008/48/EC përcakton në nenin 10/ parag. 2, pika b se kontrata duhet të përmbajë të dhënat për identitetin dhe adresën gjeografike të palëve, dhe në qoftë së është i përfshirë ndërmjetësuesi i kredisë dhe të dhënat për të. Ajo që të bie në sy është se legjislacioni shqiptar nuk i do këto të dhëna në fazën parakontraktore. Vetë Direktiva ka bërë një evoluim në këtë pikë, në raport me fazën parakontraktore, duke kërkuar të dhëna dhe informacion për të dyja palët, tashmë duke përfshirë dhe konsumatorin, i cili hyn si subjekt me të drejta të plota dhe detyrime juridike në marrëdhënien që krijohet midis tij dhe kreditorit ose ndërmjetësuesit të kredisë. Në të dhënat shtesë që mund të përfshijnë palët në këtë pikë janë dhe numri i telefonit, posta elektronike, numri i faksit, faqja e web-it të kreditorit ose ndërmjetësuesit të kredisë. c. vlerën totale të kredisë dhe kushtet për lëvrimin e saj - përcaktimi i vlerës është një nga kushtet thelbësore të kontratës së kredisë. Vlera duhet të jetë brenda kufijve të parashikuar nga Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit”, në mënyrë që dhënia e kësaj kredie të konsiderohet kredi konsumatore dhe të gëzojë mbrojtjen nga ligji. d. afatin e maturimit të kredisë -afati është gjithashtu një nga kushtet thelbësorë në kontratën e kredisë, i cili duhet të parashikohet me çdo kusht. Me afatin janë të lidhura dhe kushte të tjera të kontratës, sikurse është norma e interesit, totali i kostos së kredisë etj. Duke njohur afatin e maturimit, konsumatori është në gjendje të vlerësojë dhe situatën e tij financiare. Informacioni është padyshim i dobishëm për çdo konsumator që ka nevojë të dijë shumën e borxhit të tij jo vetëm në terma ekonomikë, por edhe në kohë. e. normën e interesit, kushtet që përcaktojnë mënyrën e zbatimit dhe përllogaritjes së kësaj norme, çdo indeks ose normë reference të zbatueshme, si dhe periudhat, kushtet dhe procedurat për ndryshimin e normës së interesit, duke përcaktuar dhe mënyrën e njoftimit të konsumatorit për çdo ndryshim të mundshëm - me normë interesi kuptojmë interesin e kredisë, të shprehur si një përqindje periodike fikse ose e ndryshueshme, e aplikuar për një periudhë të dhënë për vlerën e kredisë të vlefshme sipas kontratës së kredisë. 347 Credins Bank, “Politikat dhe proçedurat e kredisë për individë për vitin 2012”, Tiranë, Janar 2012. 348 Përgjigjja e tyre merret nën pikën o të informacionit kontraktor, që lidhet me penalitetet lidhur me mosrespektimin e detyrimeve kontraktore. 349 Hetemi, Mehdi vep. e cit., fq. 197.

93

Në mënyrë që të përmbushet kriteri i transparencës, konsumatori duhet të informohet për normën e interesit, në fazën parakontraktore dhe kontraktore. Gjatë ekzistencës së kontratës, konsumatori duhet të informohet për ndryshimet e normës së interesit350.

Në analizë të Direktivës 2008/48/CE, Shtetet Anëtare janë të lira të ndalojnë kreditorin për të bërë ndryshime të njëanshme të normës së interesit. Një situatë e tillë është e vlefshme nëse konsumatori e lejon një gjë të tillë, duke e parashikuar shprehimisht atë në kontratën e kredisë midis tij dhe kreditorit. Në rast të një ndryshimi të mundshëm të normës së interesit, Shtetet Anëtare mund të bëjnë një rregullim ligjor, sipas së cilit konsumatori ka të drejtë të pajiset me tabelën e amortizimit të kredisë së tij.

f. normën efektive të interesit

351 dhe totalin e kostos së kredisë për konsumatorin, të

llogaritur në kohën që lidhet kjo kontratë kredie: i) të dhënat financiare dhe të gjitha supozimet e përdorura për llogaritjen e kësaj norme, ii) kushtet sipas të cilave mund të ndryshojë kjo normë, ose iii) në rastet kur është objektivisht e pamundur të jepet norma efektive e interesit, konsumatorit i jepet informacion i mjaftueshëm në kontratën e shkruar për kostot/shpenzimet e kredisë;

Direktiva 87/102/EEC ishte ajo që parashikoi për herë të parë Normën Efektive të Interesit, por Direktiva 98/7/CE ishte ajo që parashikoi detyrimin për të prezantuar një mënyrë unike në llogaritje për të gjithë Shtetet Anëtare. Norma Efektive e Interesit, gjatë fazës së publicitetit, duhet të jepet nëpërmjet një shembulli përfaqësues.

Drejtoria e Përgjithshme e Shëndetit dhe e Mbrojtjes së Konsumatorit në një dokument të saj është shprehur se: “Në lidhje me Direktivën 87/102/EEC dhe Direktivën 98/7/CE, duhet të analizohen nëse për llogaritjen e NEI-t disa shpenzime duhet të përfshihen apo të përjashtohen, në bazë të justifikimeve përkatëse ekonomike, në mënyrë që një numër sado minimal i komponentëve të kostos së kredisë të përjashtohen nga baza e llogaritjes. Kjo duhet të sjellë një afrim real të “mënyrës së llogaritjes” kombëtare dhe një llogaritje unike dhe uniform, duke favorizuar transparencën dhe konkurrencën.352” Direktiva 2008/48/EC përcakton në nenin 10 se NEI duhet të llogaritet në kohën kur kontrata lidhet dhe konsumatori duhet të marrë informacion për të gjitha supozimet që bëhen për llogaritjen e Normës Efektive të Interesit.

Direktiva 87/102/EEC përcaktonte disa kritere, duke ia lënë ligjeve kombëtare të Shteteve Anëtare rregullimin më të hollësishëm. Ajo parashikonte disa parime për llogaritjen e Normës Efektive të Interesit, si:

i) NEI duhet t’i komunikohej konsumatorit dhe duhej të parashikohej shprehimisht në kontratën e shkruar, duke qenë një nga elementët thelbësorë të saj;

ii) në rast pamundësie për tu llogaritur ne kohën e lidhjes së kontratës, konsumatori duhet të merrte dijeni për informacionet e duhura për mënyrën e llogaritjes në të ardhmen;

iii) në mungesë të një parashikimi të tillë, konsumatori duhej të njoftohej për koston totale të kredisë;

350 Për më tepër shiko Vendimin nr. 15, datë 04.02.2011 të Komisionit të Mbrojtjes së Konsumatorëve. 351 Në italisht kjo njihet me akronimin TAEG - Tasso annuo effettivo globale - e cila njihet si kosto totale e kredisë në ngarkim të konsumatorit, e shprehur në përqindje vjetore të kredisë së marrë. Kodi italian i Konsumit në nenin 41 parashikon se: “Brenda parashikimeve të nenit 40, Komiteti Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin rregullon, në përputhje me nenin 122/ parag.2 dhe nenin 123/parag. 2 të Tekstit Unik Bankar modifikimet e nevojshme…”- të cilat lidhen me TAEG. Pra Kodi referon tek ligji specifik i cili rregullon këtë aspekt të kredisë konsumatore. 352Commissione Europea, Direzione Generale salute e Tutela Dei Consumatori, Direzione B - Questioni relative ai consumatori, B5- Servizi finanziari, Documento di Sinetsi.

94

iv) mundësia e palës kreditore për të ndryshuar NEI-n në përputhje me kushtet e parashikuara në kontratë etj. Direktiva e dytë, 2008/48/EC mbështetet në parimin se NEI dhe kosto totale e kredisë duhet të llogariten në mënyrë të njëjtë në të gjitha Shtetet Anëtare, megjithatë përcakton se: i) kosto totale e kredisë duhet të përfshijë të gjitha shpenzimet e kredisë, si interesat dhe çdo shpenzim tjetër që konsumatori duhet të paguajë për kredinë; ii) NEI dhe shpenzimet duhet të llogariten sipas formulave të parashikuara në Aneksin I-rë të Direktivës 353 . Kjo formulë paraqet elementin thelbësor të të gjithë operacionit financiar, duke integruar koston e vërtetë të financimit.

Komentuesit e Kodit Italian të Konsumit shprehen se: “Një rëndësi e veçantë i kushtohet NEI- t, që shpreh në formë përqindje, koston vjetore të kredisë së dhënë dhe krijon një instrument veçanërisht të rëndësishëm, nëpërmjet të cilit kontraktuesit e rastit mund të krijojnë një perceptim të qartë të ndershmërisë së veprimit dhe kjo i lejon atyre të krahasojnë aspektet ekonomike të propozimeve të ndryshme kontraktore.354”

Parashikimi i NEI-t synon që të mbrojë konsumatorët, por pasojat e saj janë dhe më të gjera. Rregullimi dhe parashikimi i NEI-t në të gjitha fazat nëpër të cilat kalon lidhja e kontratës siguron transparencën në tregun e kredisë dhe nxit konkurrencën355.

Kosto totale e kredisë356 duhet të përfshijë të gjitha shpenzimet që konsumatori duhet të bëjë në lidhje me kontratën e kredisë si: interesa, komisione, taksa të ndryshme dhe çdo shpenzim tjetër. Ajo duhet gjithashtu të përfshijë dhe kosto të tjera shtesë si: kontratë sigurimi jete apo pasurie etj. Për këtë është e domosdoshme që kreditori të ketë të gjithë informacionin e duhur dhe duke vepruar brenda kujdesit profesional, të jetë në mirëbesim, duke ia bërë të njohur konsumatorit.

Autoriteti i Konkurencës357 ka konstatuar se Bankat e Nivelit të Dytë ofrojnë një shumëllojshmëri shërbimesh të cilat ndryshojnë në varësi të bankave dhe në formën që ato kanë. Ai ka konstatuar se bankat aplikojnë komision administrimi për kredinë konsumatore që varion nga 1% - 3%. Konkurrenca midis bankave shfaqet edhe nëpërmjet paketave të kredive që ato ofrojnë për klientët që marrin pagën në një bankë të veçantë apo kanë depozitë (klientët preferencialë) në krahasim me klientët e tjerë. Nga të dhënat e administruara rezulton se bankat që operojnë në Shqipëri aplikojnë kryesisht tarifa më të larta të shërbimeve bankare sesa bankat homologe ne rajon, kryesisht kjo për komisionet fikse si komisioni për mbyllje llogari rrjedhëse, mirëmbajtje llogarie, komisioni për lëshimin dhe komisioni për shërbimin vjetor të kartave plastike.

Për këto arsye, Komisioni i Konkurencës i ka rekomanduar Bankës së Shqipërisë: a. Të përmirësojë instrumentat për të forcuar zbatimin e kuadrit ligjor dhe nënligjor për transparencën e Bankave të Nivelit të Dytë, në mënyrë të veçantë në rastet kur bankat rrisin në mënyrë të njëanshme dhe pa njoftuar tarifat e shërbimeve për klientët.

b. Të marrë masa për rritjen e transparencës së Bankave të Nivelit të Dytë për produktet dhe shërbimet bankare dhe financiare nëpërmjet vendosjes së detyrimit për krijimin dhe përditësimin e informacionit në faqet e tyre të internetit në lidhje me

353 Alpa, Guido, vep. e cit., fq. 118- 119. 354 Vettori, Giuseppe, vep. e cit. fq. 428-429. 355 Mihai, Emilia, vep e cit. fq.135. 356Teksti Unik Bankar në nenin 121 parashikon se: “Kostoja totale e kredisë nënkupton interesin dhe të gjitha shpenzimet e tjera, duke përfshirë komision dhe shpenzime të tjera, përveç shpenzimeve noteriale, që konsumatori duhet të paguajë në lidhje me kontratën e kredisë, për të cilat kredidhënësi është në dijeni.” 357Për më tepër lexo: Vendim i Komisionit të Konkurrencës, nr.174, dt. 25.01.2011 “Për disa rekomandime në lidhje me transparencën dhe komisionet e aplikuara në tregun e shërbimeve bankare”

95

publikimin e kushteve të punës. Rritja e transparencës do t’ju ofronte më shumë mundësi zgjedhje klientëve duke rritur në këtë mënyrë konkurrencën midis bankave.

Këshilli i Bashkimit Europian358 sqaron se: “Në mënyrë që konsumatorët të mund të krahasojnë NEI-n, duhet që kreditorët t’i llogarisin ato në intervale të caktuara, të cilat nuk duhet të jenë të shprehura në ditë, por mund të jenë të shprehura në javë, muaj ose vite. Intervali i kohës i cili merret në konsideratë për të llogaritur NEI-n, duhet gjithashtu të përdoret për të llogaritur shpenzimet dhe interesat e tjera të aplikuara në atë formulë. Në rast se këto të dhëna janë të ndryshme është e domosdoshme nevoja për t’ia shpjeguar konsumatorit në mënyrë që konsumatori të mos çorientohet.”

Direktiva 2011/90/EU 359 u miratua si rezultat i eksperiencës së aplikimit të Direktivës 2008/48/EC në Shtetet Anëtare, eksperiencë e cila ka treguar se llogaritja e NEI-t nuk ka qenë uniforme dhe mbi të gjitha kjo mënyrë nuk është aplikuar më në tregun financiar.

g. çdo shpenzim që nuk përfshihet në llogaritjen e NEI-t, por që do të paguhet nga konsumatori në rrethana të caktuara duke treguar qëllimin si dhe vlerën në rastet kur është e njohur; Shpenzime të tilla konsiderohen kostot pas miratimit të kredisë. Këto shpenzime janë të pashmangshme dhe të detyrueshme para disbursimit të kredisë. Shpenzimet e barrësimit, noterizimet e kontratave të kredisë dhe komisioni i angazhimit ekzekutohen vetëm një herë. h. shumën e këstit, numrin dhe periodicitetin ose datat e çdo kësti (pagesave të konsumatorit) për të shlyer kredinë, dhe çdo shpenzim tjetër lidhur me dhënien dhe përdorimin e kredisë, të paraqitur në një plan shlyerjeje të kredisë ;

Të gjitha këto të dhëna janë të domosdoshme për konsumatorin në mënyrë që ai të mos jetë në vonesë (në morë) 360 . Bankat të cilat kanë Fletën e Informacionit të Standartizuar e kanë parashikuar shprehimisht planin e shlyerjes ose të amortizimit të kredisë.

i. koston e mbajtjes së një llogarie apo të përdorimit të një mjeti pagese për transaksionet e lëvrimit të kredisë dhe të shlyerjeve/pagesave, dhe kosto të tjera lidhur me transaksionet e pagesave (kur është e aplikueshme); j. garancitë e vendosura për të siguruar ekzekutimin e kontratës së kredisë, dhe sigurimi i jetës ose i pronës (kur janë të aplikueshme);

Nga analiza e vrojtimit në Bankat e Nivelit të Dytë në garancitë që kërkohen është dhe dorëzania. Ajo që vihet re më shpesh është se për kreditë konsumatore me objekt blerje makine kërkohet me çdo kusht sigurimi i makinës Full Casco, me përfitues Bankën e cila

358 Council of European Union, Interinstitutional file 2011/0062 (COD), Bruksel 17.02.2012. 359 Direktiva 2011/90/EU, e dt.14/11/2011 e cila amendon Pjesën e II-të, të Aneksit I të Direktivës 2008/48/EC duke bërë parashikime shtesë për llogaritjen e Normës Efektive të Interesit. Direktiva i ngarkon Shtetet Anëtare që deri në datë 31.12.2012, të kenë miratuar dhe publikuar ligje, rregullore dhe të kenë marrë të gjitha masat administrative për të përmbushur detyrimet që rrjedhin nga kjo Direktivë. Këto parashikime duhet të hyjnë në fuqi me 1 Janar 2013. Shtetet Anëtare duhet t’i komunikojnë Komisionit parashikimet ligjore kombëtare që ata kanë miratuar në përputhje me fushën e zbatimit të Direktivës në fjalë. 360 Detyrimi duhet të përmbushet nga debitori në vendin dhe afatin e caktuar, sipas kushteve të përcaktuara në kontratë dhe në mënyrën e duhur. Në qoftë se debitori nuk e përmbush detyrimin në afatin e caktuar, ai konsiderohet se është në vonesë ose në morë, përveç kur mospërmbushja është rrjedhim i rrethanave që nuk kanë lidhje me fajin e debitorit. Semini, Mariana, vep. e cit. fq. 172.

96

ka dhënë kredinë. Në banka të tjera, në varësi të vlerës së kredisë dhe nëse konsumatori është apo jo pagamarrës në bankën kredidhënëse kërkohet dhe sigurimi i jetës.

k. të drejtën e tërheqjes

361 nga kontrata e kredisë, sipas përcaktimit të nenit 11 të kësaj

rregulloreje; Preambula e Direktivës 2008/48/EC pohon se me qëllim përafrimin e procedurave për të ushtruar të drejtën e heqjes dorë nga kontrata në fusha të ngjashme, është e nevojshme që të bëhen parashikime për ushtrimin e kësaj të drejte pa penalitete dhe pa detyrimin që të japë arsyet e heqjes dorë, sipas kushteve të njëjta të vendosura nga Direktiva 2002/65/EC në lidhje me “Tregtinë në largësi të shërbimeve financiare konsumatore”. l. të drejtën për shlyerjen e kredisë para afatit dhe të përfitimit të një reduktimi të kostos totale të kredisë;

Aftësia e konsumatorit për të shlyer kredinë përpara përfundimit të afatit luan një rol të rëndësishëm në nxitjen e konkurencës në një treg të vetëm. Megjithatë në shtete të ndryshme ekzistojnë parime dhe kushte specifike në bazë të të cilave konsumatori ka të drejtë të shlyejë kredinë para afatit dhe rrethanat në të cilat kjo mund të ndodhë.

Legjislatorët kombëtarë janë të detyruar të gjejnë forma të ndryshme që një gjë e tillë të jetë e parashikuar në kontratën e kredisë konsumatore, duke përcaktuar dhe kushtet se kur mund të ushtrohet kjo e drejtë. Kushtet e vendosura nga Shtetet Anëtare mund të parashikojnë që kreditori ka të drejtë të kompensohet për shpenzimet e mundshme të bëra në këto raste.

m. kostot/penalitetet si dhe procedurat dhe metodologjinë e llogaritjes së tyre, të cilat konsumatori duhet t’i paguajë në rastin e shlyerjes së pjesshme ose të plotë të kredisë, përpara afatit të maturimit; E drejta e konsumatorit për të paguar kredinë përpara afatit të maturimit, në varësi të llojit të bankave i vendos atij disa penalitete. Disa banka mund të pranojnë shlyerje totale të parakohshme ose të pjesshme të kredisë, pa kërkuar që klienti të paguaj kosto operative shtesë. Banka të tjera aplikojnë komision në rastin e shlyerjes së parakohshme të kredisë, i cili është një komision që aplikohet nga banka në rastet kur klienti kërkon të bëjë shlyerje të pjesshme ose të plotë të kredisë para afatit të përcaktuar në kontratë. Ky komision varion nga 1% - 5% të shumës së parashlyer. n. formën juridike të vendosjes së kolateralit, vlerësimin dhe mënyrën e vënies në ekzekutim të tij (kur është i aplikueshëm); Koncepti i kolateralit rregullohet nga Ligji nr.8537, dt.18.10.1999, “Për barrët siguruese”, i ndryshuar. Me barrë siguruese kuptojmë një të drejtë reale mbi pasuri të paprekshme ose pasuri të luajtshme të prekshme, si të tashme ashtu dhe të ardhme, që siguron një ose më shumë detyrime që kanë lindur përpara ose pas lidhjes së marrëveshjes siguruese. Një marrëdhënie e caktuar, krijon barrë siguruese nëse parashikon një të drejtë reale mbi pasuri të caktuar, me qëllim që të sigurojë ekzekutimin e një detyrimi të caktuar362. Barrët siguruese janë mjetet më të përdorshme në ditët e sotme në tregun financiar, duke krijuar lehtësira dhe siguri për transaksionet e ndryshme financiare. Në kuptim të këtij ligji me termin kolateral kuptohet pasuria e luajtshme që është objekt i barrës siguruese. Kolaterali mund të ekzistojë ose mund të krijohet në të ardhmen dhe nuk 361 Një analizë e detajuar e heqjes dorë bëhet në çështjet në vijim. 362 Prof. Dr. Nuni, Ardian, vep. e cit. fq. 549.

97

kufizohet vetëm në pasuritë e luajtshme mbi të cilat barrëdhënësi ka pronësinë apo një te drejtë të tashme. Kolaterali mund te ndodhet kudo, brenda ose jashtë Shqipërisë. Kolaterali përfshin të ardhurat kolateral. Banka të ndryshme të nivelit të dytë në Shqipëri e aplikojnë kolateralin si një nga mënyrat për të siguruar përmbushjen e detyrimit nga huamarrësit konsumatorë. Kështu, Banka Kombëtare Tregtare i ka krijuar mundësi konsumatorit që të marrë një kredi konsumatore me kolateral, ku vlera e kredisë është deri në 6 milion lekë dhe si garanci kërkohet bllokimi i një pasurie të paluajtshme363. Problemi që unë konstatoj është në përdorimin e termave, ku në konceptin kolateral përfshihet vetëm pasuria e luajtshme, ndërkohë që në këtë emër banka ka kërkuar një pasuri të paluajtshme. Union Bank në kredinë konsumatore për pagamarrës, ku vlera e saj është deri në 1 milion lekë, përcakton si kolateral barrë siguruese mbi makinë personale ose familjare dhe/ ose mbi pajisjet dhe orendi shtëpiake të tashme dhe të ardhshme të kredimarrësve. Raiffeisen Bank, nën termat e kredisë konsumatore, ka përcaktuar dhënien e një kredie me vlerë nga 100 mijë lekë - 200 mijë lekë duke specifikuar se nuk kërkohet kolateral. o. penalitetet lidhur me mosrespektimin e detyrimeve kontraktore të cilat nuk janë përfshirë në llogaritjen e normës efektive të interesit, por të cilat paguhen nga konsumatori në rrethana të caktuara si dhe përcaktimi i këtyre rrethanave. Në rast se njihet vlera e saktë e këtyre penaliteteve që në momentin e lidhjes së kontratës jepen shumat respektive dhe në rast të kundërt, jepet metoda e përllogaritjes së tyre.

Pjesa më e madhe e penaliteteve të parashikuara aplikohen në rastin kur kredidhënësi, pra banka zbulon që kredia nuk është përdorur për qëllimin e akorduar. Ajo ka të drejtë që të kërkojë menjëherë rikthimin e kredisë dhe interesave të akumuluara, ose në rast se e gjykon të arsyeshme në vend të aplikimit të veprimit të sipërpërmendur, mund të aplikojë 1% penalitet mbi shumën fillestare të kredisë. Kjo mbështet dhe më tej idenë që kemi shprehur se qëllimi i kredisë është një nga elementët më të rëndësishëm të kontratës së kredisë konsumatore. Mospërdorimi i kredisë për qëllimin për të cilën është marrë, passjell të drejtën e bankës për të kërkuar rikthimin e menjëhershëm të kostos totale të kredisë, pra vlera e kredisë dhe interesat e akumuluara. Bankat sërish i kanë lënë diskrecion vetes, duke aplikuar vetëm një 1% penalitet mbi vlerën totale të kredisë, nëse e gjykojnë të arsyeshme. Konsumatorit do ti bie barra për të bindur bankën mbi arsyet e përdorimit të kredisë jashtë qëllimit për të cilin ka aplikuar dhe ka lidhur kontratën. Gjithashtu penalitete të tjera janë parashikuar në rastin kur konsumatori kredimarrës nuk paguan në kohë këstin e maturuar, ku bankat përveç normës së interesit normal, aplikojnë një penalitet në masën 3% ose 4%364, i llogaritur mbi detyrimin e këstit të rradhës së papaguar (kryegjë + interes) për periudhën në të cilën ai është më vonesë në bazë të kushteve të kontratës. Shumica e bankave e kanë të përcaktuar penalitetin në formë përqindje duke e llogaritur mbi detyrimin e këstit të papaguar. 363 http://www.bkt.com.al/kredi-me-kolateral-.aspx Ligji nr.9902, dt. 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, parashikon në nenin 44/ parag. 3 “Përjashtohen nga fusha e veprimit te këtij kreu, marrëveshjet e kredisë : a) që janë të siguruara me anë të hipotekës ose nga ndonjë sigurim tjetër i krahasueshëm, që përdoret zakonisht mbi pronën e paluajtshme, apo të siguruara nëpërmjet një të drejte që lidhet me pronën e paluajtshme;…” Pra, një marrëveshje e tillë është një kontratë kredie, por nuk mund të gëzojë mbrojtje nga ky ligj, brenda konceptit të kredisë konsumatore, meqenëse sigurohet nga një pasuri e paluajtshme. 364 Ky penalitet varion sipas Bankave, shumës së kredisë, apo llojit të monedhës.

98

Në rastin e kredisë konsumatore e cila shlyhet me këste, si pjesë të kontratës ose si aneks të saj, banka paraqet edhe: a. planin e shlyerjes së kredisë në momentin e dhënies së kredisë; dhe b. mënyrën e llogaritjes së normës efektive të interesit (duke përfshirë në llogaritje të gjitha pagesat e paracaktuara që kredimarrësi paguan në momentin e marrjes së kredisë dhe gjatë gjithë kohëvazhdimit të saj) duke dhënë një shembull të detajuar. Pothuajse të gjitha Bankat e Nivelit të Dytë japin në forma të ndryshme të dhëna në lidhje me NEI-n në rastin e kredive konsumatore, detyrim që rrjedh nga aktet kombëtare ose komunitare.

Një bankë mund të përfshijë në kontratë me vullnetin e saj edhe informacione të tjetra shtesë, përveç informacionit të përcaktuar si më sipër. Kështu, Bankat e Nivelit të Dytë, në Fletën e tyre të Standartizuar për Informacionin Parakontraktor kanë parashikuar dhe skemat e ankimimit të cilat përfshijnë: ankesë me shkrim pranë çdo dege dhe agjensie, vizitë pranë çdo dege ose agjensie dhe nëpërmjet telefonit (call center).

4.4 Norma Efektive e Interesit (NEI)365

Norma Efektive e Interesit është ndër elementët thelbësorë të kontratës së kredisë

konsumatore. Rregullorja e Bankës së Shqipërisë “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare

për individët”, në nenin 5, për të shpjeguar termin “Normë Efektive e Interesit” referon në shkronjën ”a”, të pikës 2, të nenit 4 të Rregullores së Bankës së Shqipërisë “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare”, miratuar me vendimin nr. 59, datë 29.08.2008, e ndryshuar me vendimin nr. 14, datë 09.03.2011, duke aplikuar njëkohësisht edhe përcaktimet e rregullores së mësipërme. Rregullorja e Bankës së Shqipërisë “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare” me termin “Normë Efektive e Interesit'' - NEI kupton totalin e kostos së kredisë për klientin, e shprehur si përqindje vjetore e vlerës së kredisë së dhënë dhe e llogaritur në përputhje me nenin 6 të kësaj rregulloreje. Ndërsa ''kostoja totale e kredisë për klientin'' është tërësia e të gjitha shpenzimeve, duke përfshirë dhe interesat, komisionet dhe çdo lloj tjetër shpenzimi që klienti paguan në lidhje me marrëveshjen e kredisë sipas kushteve të saj (shpenzimet për shërbimet ndihmëse për marrëveshjen e kredisë, në veçanti primet e sigurimit, përfshihen nëse shërbimi është i detyrueshëm për të përfituar kredinë ose normën e interesit të aplikuar). Në vijim kjo rregullore parashikon se për qëllime të llogaritjes së Normës Efektive të Interesit, totali i kostos së kredisë nuk përfshin:

365 Norma Efektive e Interesit është një element i përdorur dhe nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare në Rregulloren “Mbi përcaktimin e vlerës së aseteve të sipërmarrjeve të investimit kolektiv dhe llogaritjen e vlerës neto të aseteve të tyre për kuotë ose për aksion”, miratuar me Vendimin e Bordit nr. 77, datë 29.06.2011.

Neni 9 i këtij akti parashikon: “Norma efektive e interesit është norma e skontimit me të cilën e vlera aktuale (e skontuar) e të gjitha pagesave cash është e barazvlefshme me çmimin e një letre me vlerë të borxhit (e cila përfshin të gjitha kostot e transaksionit) dhe përfaqëson normën e brendshme të kthimit të kësaj letre me vlerë të borxhit. Norma e interesit efektiv shprehet në formë vjetore dhe llogaritet në fund të periudhës duke zbatuar metodën e llogaritjes së interesit të përbërë. Kur bëhet skontimi i pagesave të ardhshme në cash zbatohet numri i ditëve në përputhje me kushtet e kontratës së letrës me vlerë të borxhit dhe dita e fundit e amortizimit është dita e maturimit të letrës me vlerë. Norma efektive e interesit llogaritet me 8 shifra pas presjes dhjetore, ku shifra e fundit dhjetore rrumbullakohet duke zbatuar metodat matematikore të rrumbullakosjes.”

99

a. shpenzimet që nuk njihen në datën e llogaritjes, që mund të ndodhin gjatë disbursimit të kredisë;

b. shpenzimet e pagueshme nga klienti për moszbatimin e ndonjë prej angazhimeve të tij, të parashikuara në marrëveshjen e kredisë;

c. shpenzimet e tjera të ndryshme nga çmimi i blerjes, të cilat, për blerjen e mallrave dhe shërbimeve, klienti është i detyruar t’i paguajë nëse blerja është kryer me para në dorë ose me kredi me këste,me kusht që vetë banka të mos jetë përfituesi i fundit i këtyre pagesave;

d. kostot e pagueshme nga klienti, lidhur me marrëveshjen e kredisë për persona të tjerë (për shembull, një noter, autoriteti i taksave, regjistri i hipotekave) dhe çdo shpenzim në përgjithësi të detyruar për regjistrimin dhe garancitë;

e. shpenzimet për siguracionin dhe/ose garancitë jo të detyrueshme; f. çdo shpenzim që do t’i paguhet bankës nga klienti vetëm kur:

i. kredia në dispozicion nuk është përdorur në tërësi ose pjesërisht, ii. klienti kërkon një ndryshim të afateve të pagesave dhe banka e pranon një kërkesë të tillë.

Nëse konsumatorit i paraqiten në mënyrë të qartë dhe të saktë, në marrëveshjen e kredisë të nënshkruar prej tij, në koston totale të kredisë përfshihen:

a. shpenzimet e mbajtjes së një llogarie apo të përdorimit të një karte ose mjeti tjetër pagese për transaksionet e lëvrimit të kredisë dhe pagesës;

b. kosto të tjera lidhur me transaksionet e pagesave në përgjithësi.

Norma Efektive e Interesit, llogaritet sipas formulës matematike të paraqitur në Aneksin 1 të Rregullores “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare”, mbi bazën e prezumimit që palët do të përmbushin me korrektësi të gjitha detyrimet e tyre që rrjedhin nga kontrata e kredisë konsumatore.

Kuptimi i shkronjave dhe simboleve: m - është numri total i kësteve të kredisë, nëse lëvrimi i kredisë bëhet me këste (cash flow-ve), të paguar nga kredidhënësi. k - është numri në vazhdimësi për këstet e kredisë, nëse lëvrimi i kredisë bëhet me këste (cash flow-t), të paguara nga kredidhënësi (drawn), kështu që 1< k < m dhe/ose 1= k = m. Kk - është vlera faktike e kredisë (cash flow) së vënë në dispozicion të klientit në periudhën k. tk - është intervali, i shprehur në vite dhe fraksione të një viti, ndërmjet datës së vlerës së këstit të parë të kredisë (first cash flow) të vënë në dispozicion të klientit (nëse lëvrimi i kredisë bëhet me këste) dhe datës së çdo kësti pasues të kredisë të vënë në dispozicion të klientit, domethënë t1 = 0. m’ - është numri total i kësteve (cash flow-ve) të paguara nga klienti për shlyerjen e kredisë dhe/ose pagesave të shpenzimeve. l - është numri në vazhdimësi i kësteve të paguara nga klienti (cash flow-ve) për shlyerjen e kredisë (shlyerja ose pagesa e shpenzimeve). Rl - është vlera e këstit të shlyerjes (cash flow) ose pagesës së shpenzimeve nga klienti në periudhën l. tl - intervali, i shprehur në vite dhe fraksione të një viti, ndërmjet datës së vlerës së këstit të parë të kredisë të vënë në dispozicion të klientit (nëse lëvrimi i kredisë bëhet me këste) ose

100

datës së lëvrimit të kredisë, në rast se lëvrimi i kredisë bëhet i plotë (first cash flow) dhe datës së çdo kësti për shlyerje dhe/ose pagimi shpenzimesh vijuese që paguan klienti.

101

Kapitulli 5

Aspekte të tjera të kontratës së kredisë konsumatore

5.1 E drejta e heqjes dorë nga kontrata

Konsumatori ka të drejtë të heqë dorë nga marrëveshja e kredisë, pa dhënë asnjë arsye, brenda një afati prej 14 ditësh kalendarike, duke filluar nga data e lidhjes së marrëveshjes së kredisë ose nga data kur konsumatori merr dijeni për kushtet kontraktuale, nëse kjo e fundit është e mëvonshme366.

Sikurse konstatohet në dy akte të ndryshme, bëhet fjalë për të njëjtin veprim, por përdoren dy terma të ndryshëm: E drejta për të hequr dorë dhe e drejta për tu tërhequr nga kontrata, të cilat sipas Kodit Civil, trajtohen si dy institute me kushte të ndryshme për tu ushtruar367.

Nga të gjitha Bankat e Nivelit të Dytë, të cilat ofrojnë Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor, asnjëra prej tyre nuk parashikon heqjen dorë nga kontrata. Për pasojë, informacioni që i jepet konsumatorit është i mangët dhe krijon probleme, nëse konsumatori më vonë merr dijeni për këtë të drejtë të tij dhe e ushtron atë pas afatit prej 14 ditësh kalendarike. Nga ana tjetër, kjo situatë krijon pasiguri për kreditorin, i cili do të qëndrojë gjatë gjithë kohëzgjatjes së kontratës së kredisë me frikën, që në një moment pala tjetër kontraktore mund të marrë dijeni për këtë të drejtë të saj dhe ta ushtrojë atë në çdo moment.

Direktiva 2008/48/EC368 bën një rregullim tjetër të institutit të heqjes dorë, duke e parashikuar atë në dy nene. Neni 13/ parag.1, pika 1 aplikohet për të gjitha kontratat

366 Ligji nr. 9902, dt.17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, neni 45/parag. 2. Ndërkohë që neni 11/ parag. 1, i Vendimit të Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë titullohet “E drejta e tërheqjes nga kontrata/ marrëveshja e kredisë konsumatore” parashikon se: “Konsumatori ka të drejtën të tërhiqet nga marrëveshja dhe/ose kontrata e kredisë konsumatore pa dhënë ndonjë arsye për këtë qëllim, brenda një periudhe kalendarike 14 (katërmbëdhjetë) ditore. Ky afat fillon nga dita e arritjes së marrëveshjes ose lidhjes së kontratës, ose nga data kur konsumatori merr dijeni për kushtet kontraktuale (nëse kjo e fundit është e mëvonshme).” 367 Neni 672 i Kodit Civil parashikon institutin e heqjes dorë sipas së cilit: “Pala kontraktuese mund të heqë dorë nga kontrata, brenda shtatë ditëve nga përfundimi i saj, pa treguar arsyet, kur:

- kontrata është përfunduar në vendin e punës ose të banimit të njërës palë, gjatë një ekskursioni të organizuar në një mjedis publik, ose në kushte të tilla, që nuk i korrespondojnë një situate normale bisedimesh;

- në kontratën që ka për objekt dhënien e një kredie për të blerë një send konsumi, shitësi duhet të njoftojë me shkrim blerësin për të drejtën e heqjes dorë nga kontrata e lidhur në kushtet e mësipërme, përndryshe afati i heqjes dorë është 1 vit.”

Neni 696 i Kodit Civil, E drejta për t’u tërhequr nga kontrata: “Në rast se njërës nga palët i është dhënë e drejta për t’u tërhequr nga kontrata, kjo e drejtë mund të ushtrohet për sa kohë që kontrata nuk ka filluar të zbatohet. Në kontratat me zbatim të vazhduar ose periodik, kjo e drejtë mund të ushtrohet edhe më tej, por tërheqja nuk ka efekte për ekzekutimet e kryera ose që janë në kryerje e sipër.

Kur në kontratë është parashikuar pagimi i një kompensimi për tërheqjen, kjo ka efekt kur është kryer pagimi, përveç kur ka marrëveshje të kundërt.” 368 Direktiva përdor termin right to withdrawal - i cili në një përkthim në shqip i përket termit e drejta për tu tërhequr nga kontrata. Legjislatori Italian përdor termin Il recesso - i cili gjithashtu në shqip i përket termit tërheqje. Sipas doktrinës italiane Il recesso - tërheqja - është një veprim i njëanshëm, me anë të së cilit njëra nga palët e kontratës, shkon drejt zgjidhjes së saj. Tërheqja është një nga shkaqet e pranuara nga ligji për zgjidhjen e

102

e kredisë që janë me afat të pacaktuar, që mund të konsiderohet heqje dorë “e zakonshme”. Neni 14 aplikohet, përgjithësisht, në të gjitha kontratat e kredisë, që mund të jenë me afat të përcaktuar ose me afat të pacaktuar. Kjo dispozitë i njeh konsumatorit të drejtën e heqjes dorë, që mund të përcaktohet si e “jashtëzakonshme”. Ky parashikim, ndërtim dhe rregullim i këtij instituti i përgjigjen arsyes dhe logjikës që i atribuohen konsumatorëve dhe nga Direktivat e tjera të Bashkimit.369

Sipas Rregullores Mbi Kredinë Konsumatore, e vitit 1983, në Angli, nëse një marrëveshje është e anullueshme në përputhje me dispozitat e saj, atëherë debitori duhet të vihet në dijeni në një nga format e parashikuara në lidhje me këtë të drejtë të tij, kur kjo e drejtë mund të ushtrohet si dhe të dhënat, emrin e adresën e personit, të cilit duhet t’i drejtohet anullimi i marrëveshjes. Të gjitha këto duhet të ekzistojnë në çdo kopje marrëveshjes që disponon debitori. Kjo rregullore parashikon forma të ndryshme anullimi në varësi të marrëveshjeve të cilave u referohet.

Në ato raste ku ekziston vetëm një kopje marrëveshje, pasi kjo marrëveshje fillon të prodhojë pasojat në momentin që debitori e nënshkruan atë, debitori duhet të vihet në dijeni në lidhje me të drejtën e tij për të anulluar këtë marrëveshje, me një shkresë të veçantë e cila duhet t’i dërgohet me postë brenda shtatë ditëve, nga dita e arritjes së marrëveshjes.

5.1.1 Heqja dorë “e zakonshme”

Direktiva 2008/48/EC, në nenin 13/ parag. 1, pika 1 parashikon se: “Konsumatori

mund të zgjidhë kontratën e kredisë me afat të pacaktuar, falas, në çdo kohë, përveç kur palët kanë rënë dakort për një periudhë njoftimi.”

Në sajë të përdorimit të termit “mund t’i japë fund kontratës”, legjislatori komunitar i referohet një veprimi jo të zakonshëm juridik, sikurse është zgjidhja në mënyrë të njëanshme të një marrëdhënie kontraktore. Megjithatë neni 13/parag.1, në ndryshim nga neni 14, nuk i atribuon shprehimisht konsumatorit të drejtën për të hequr dorë nga kontrata, pa dhënë asnjë arsye. Në nenin 13/ parag. 1, pika 1 mungon një parashikim që do të rregullonte në mënyrë të shprehur mundësinë për të ushtruar të drejtën e heqjes dorë duke iu referuar ekzistencës së disa kushteve thelbësore si psh: një shkak i drejtë ose motive të justifikuara. Ndërkohë që paragrafi i dytë ia njeh këtë të drejtë dhe kreditorit me kushtin që ta ushtrojë vetëm për motive objektivisht të justifikuara.

Kjo e drejtë mund të ushtrohet nga konsumatori në çdo kohë. Kështu, konsumatori mund ta vlerësojë rast pas rasti se kur e gjykon të arsyeshme të ushtrojë heqjen dorë të zakonshme, nga kontrata e kredisë me afat të pacaktuar, ku liria e vullnetit të tij kufizohet vetëm nga periudha e njoftimit, nëse ajo është parashikuar shprehimisht në kontratë.

Direktiva përcakton se periudha e njoftimit nuk mund të jetë më shumë se një muaj. Dispozita komunitare nuk parashikon nevojën që deklarimi, me anë të të cilit konsumatori manifeston vullnetin e tij për të hequr dorë nga një kontratë kredie me afat të pacaktuar duhet të pasqyrohet me shkrim ose me anë të një mjeti tjetër të qëndrueshëm, sikurse parashikohet shprehimisht për kreditorin. Duke i qëndruar parimit të lirisë së formave për shfaqjen e vullnetit, legjislatorët kombëtare kanë liri të plotë për të vendosur parashikime të veçanta për mënyrën e të provuarit të ushtrimit të së drejtës për të hequr dorë.

marrëveshjes kontraktore, e iniciuar nga njëra palë. Ushtrimi i së drejtës për tu tërhequr mund të bëhet në çdo kohë, ose mund të kushtëzohet nga një shkak i drejtë, ose duhet të jetë i parashikuar në detaje. Mund të ketë efekt të menjëhershëm ose mund të kërkojë një periudhë njoftimi. Roppo, Vincenzo “Il contratto”, Giuffre, Milano 2001, fq. 541-543. 369 De Cristofaro, Giovanni, Vep e cit. fq.119.

103

Si përfundim, pas analizës së nenit 13 të Direktivës 2008/48/EC mund të themi që ky nen aplikohet për kontratat me afat të pacaktuar dhe Direktiva nuk sqaron, se në prani të cilave kushte apo rrethana, konsumatori mund të ushtrojë heqjen dorë nga kontrata me afat të caktuar. Diskrecioni i takon Shteteve Anëtare të cilat, nëpërmjet normave kombëtare janë plotësisht të lira për të mbajtur të njëjtin qëndrim apo për të vendosur kushte, duke kufizuar deri diku ushtrimin e kësaj të drejte nga plotësimi i këtyre kushteve.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore rregullon në mënyrë eksplicite dy momente të veçanta: heqjen dorë dhe anullimin e marrëveshjes së kredisë konsumatore370.

5.1.2 Heqja dorë e “jashtëzakonshme”

Autorët italianë shprehen se heqja dorë “e zakonshme” sikurse u shpjegua më lart

duhet të dallohet nga heqja dorë e rregulluar nga neni 14, ku ndryshojnë kushtet apo afatet. Në shumë gjuhë të Bashkimit Europian, neni 14 i referohet heqjes dorë371, ndërsa neni 13/ parag. 1, pika 1 i referohet konceptit të zgjidhjes së kontratës372. Kështu neni 14 gjen zbatim në të gjitha llojet e kontratave të kredisë, me afat të caktuar ose me afat të pacaktuar. Nga ky rregull vetë Direktiva 2008/48/EC bën përjashtime373. Ky akt ka future praninë e një subjekti, siç është noteri, për të garantuar ekzistencën e të drejtave konsumatorit. Në gjykimin personal, koncepti “ekzistencë” nënkupton që konsumatori merr dijeni për të drejtat që ai gëzon dhe është plotësisht i lirë për t’i ushtruar ato. Liria e tij nuk kufizohet nga kushte të padrejta të vendosura nga tregtari.

Duhet të nënvizojmë që e drejta e heqjes dorë, sipas nenit 14, i takon konsumatorit, e lidhur kjo me vendin ku ai ka shfaqur vullnetin e tij, mjetet e përdorura, kushtet dhe rrethanat që kanë ndikuar në arritjen e marrëveshjes, apo dhe hipotezat në të cilat kontrata është lidhur, psh. vendndodhja e kreditorit ose mbi bazën e iniciativës së vetë konsumatorit.

Vetë Direktiva rregullon të drejtën e heqjes dorë të konsumatorit, në lidhje me kontratat që rregullohen nga Direktiva 85/577/CEE dhe Direktiva 2002/65/CE, duke përcaktuar se këto kontrata janë jashtë objektit të rregullimit të Direktivës 2008/48/CE.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore, në Angli, rregullon dhe referon nën konceptin e anullimit të kontratës374 , kreditë konsumatore të lidhura me kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit. Në këto lloj kontratash, tregtari dhe nëpunësit e tij nuk kanë një qendër ku konsumatori që veproi gabim të mund të ankohet. Duke referuar në këto probleme të konsumatorit, Komisioni Molony375 rekomandoi një periudhë kohe brenda së cilës palët mund të ankoheshin. Çdo konsumator që lidhte një kontratë jashtë qendrave të

370 Autorët anglezë pranojnë se heqja dorë sipas këtij akti krijon vështirësi, pasi rregullimi ligjor aplikohet mbi heqjen dorë vetëm nëse kjo e drejtë e ushtruar i komunikohet ose i jepet me shkrim kreditorit, pronarit ose çdo personi tjetër që vepron si agjent ose përfaqësues i kreditorit. Ky moment është tejkaluar nga një dispozitë e mëvonshme e cila kërkon që: “dhënia e një njoftimi në mënyrë të shkruar ose me gojë palës tjetër, e cila, në mënyrë të shprehur, shfaq qëllimin e palës tjetër për të hequr dorë nga një marrëveshje e rregulluar luan rolin dhe ka fuqinë e heqjes dorë nga ajo marrëveshje.” Pra, çdo dështim i debitorit në përdorimin e një gjuhe formale nuk i mohon atij të drejtën për të ushtruar heqjen dorë, ku qëllimi është mëse i qartë dhe i është komunikuar palës tjetër. 371 Terma të tilla janë Right of Withdrawal, Derecho de desistimento, Diritto di recesso. 372 Termat që përdoren në këtë rast janë: Termination, Poner fin, Scioglimento del contratto. 373 Neni 14/ parag. 6 i Direktivës përcakton: “Shtetet Anëtare mund të vendosin që paragrafët 1- 4 të mos aplikohen për marrëveshje kredie të cilat sipas ligjit duhet të realizohen në prani të një noteri, ku ky i fundit konfirmon që konsumatorit i garantohen të drejtat e parashikuara nga nenet 5 dhe 10.” 374 Ndonëse ligjvënësi anglez përdor termin anullim, ky koncept referon dhe ka të njëjtat pasoja me institutin e heqjes dorë që ne po trajtojmë në këtë nënçështje. 375 Për më tepër lexo artikullin: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-2230.1963.tb00699.x/pdf

104

tregtimit, kishte të drejtë që brenda 4 ditëve të anullonte marrëveshjen, nga dita që i kishte mbërritur me postë kopja e marrëveshjes.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore përcakton në mënyrë të zgjeruar të drejtën për të anulluar kontratën dhe pasojat e saj. Sipas rekomandimeve të Komisionit Molony, tregtarët duhet të tregoheshin të kujdesshëm në dërgimin e kopjeve të marrëveshjes me postë dhe njoftimin e konsumatorëve për të drejtën e tyre për të anulluar këto kontrata. Kjo është kthyer në një situatë ankthi dhe pasigurie për ta, pasi nëse nuk tregoheshin të vëmendshëm periudha prej 4 ditësh për të anulluar konsumatori kontratën nuk mbaronte kurrë.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore ka hedhur poshtë rekomandimin e Komisionit Molony, duke e detyruar tregtarin që t’i dërgojë kopje të kontratës konsumatorit brenda shtatë ditëve, që nga arritja e marrëveshjes, kopje e cila duhet ti mbërrijë konsumatorit brenda shtatë ditëve nga dita e postimit nga tregtari. Sipas këtij Akti, konsumatori ka të drejtë brenda 5 ditëve nga mbërritja e kopjes së kontratës ose e njoftimit për anullimin e kontratës, ta ushtrojë këtë të drejtë, kur ai merr dijeni për të në mënyrë të veçantë. Drejtoria e Përgjithshme mbi Tregtinë ka përcaktuar se ky afat duhet të shtrihet deri në ditën e 14 –të376.

Kështu Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C-481/99 Heininger kundër Bayerische Hypo e Vereinsbank AG, u vu në lëvizje nga Gjykata e Lartë Gjermane, për të shqyrtuar rregullimin normativ, që lidhej me kredinë konsumatore nga Direktiva 87/102/CEE dhe Direktiva 85/577/CEE “Për mbrojtjen e konsumatorëve në kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”. Një çift bashkëshortësh gjermanë kishin lidhur, jashtë qendrave të shoqërisë financiare, një kontratë kredie për blerjen e një apartamenti të garantuar me hipotekë. Meqenëse ato nuk ishin informuar për të drejtën e tërheqjes (heqjes dorë) nga kontrata, kredimarrësit iu drejtuan gjyqtarit gjerman për t’i njohur të drejtën e tyre për të revokuar deklaratën e tyre negociuese377.

Gjykatat e shkallës së parë dhe të dytë e keqkuptuan pyetjen, ndërsa Gjykata Federale Gjermane, nëpërmjet mekanizmit të çështjeve paragjykimore, sipas nenit 234378 të Traktatit të Komunitetit Europian, parashtroi dy kërkesa precise përpara Gjykatës Europiane të Drejtësisë. Në fillim duhej të sqarohej nëse e drejta e heqjes dorë e parashikuar nga Direktiva “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit” mund të aplikohej dhe për kreditë me garanci hipotekore që rregulloheshin në mënyrë specifike nga ligji gjerman, i cili kishte transpozuar Direktivën “Për kredinë konsumatore”.

376 Brown, Ian, vep. E cit. fq 803 - 807. 377 Ligji gjerman, i datës 16/01/1986 në lidhje me heqjen dorë nga kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit dhe transaksionet analoge, parashikonte që ushtrimi i heqjes dorë të konsumatorit imponon që kontrata e lidhura jashtë qendrave të tregtimit kanë efekt vetëm nëse konsumatori nuk e revokon me shkrim, brenda një jave, deklaratën e vullnetit. Në veçanti, ligji parashikon që veprimi me anë të cilit konsumatori lidh një kontratë kredie bëhet efikas vetëm nëse ai nuk ka hequr dorë nga kontrata brenda një jave nga dita që ai ka marrë dokumentin nga kreditori, që e informon për ekzistencën dhe modalitetet e ushtrimit të së drejtës së heqjes dorë. Në fakt, bëhet më shumë fjalë për një revokim të një propozimi, që e pengon krijimin e mëtejshëm të një marrëdhënie kontraktore, në ndryshim nga ligji i 1992 që parashikon në favor të konsumatorit një të drejtë për të hequr dorë, pas përfundimit të kontratës. Caringella, F., De Marzo, G., vep e cit. fq. 421. 378 Ish- neni 234, aktualisht neni 267 i Traktatit mbi Funksionimin e Bashkimit Europian parashikon: “Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian ka juridiksionin të shprehet përmes proçedurës paragjykimore në lidhje me:

a) interpretimin e Traktateve; b) vlefshmërinë dhe interpretimin e akteve të institucioneve, organeve, zyrave ose agjencive të

Bashkimit. Kur një çështje e tillë ngrihet përpara një gjykate ose tribunal të një Shteti Anëtar, kjo gjykatë ose tribunal, nëse është e mendimit se nevojitet një vendim në mënyrë që të gjykohet çështja, i kërkon Gjykatës nxjerrjen e një vendimi paraprak për të.”

105

Kjo kishte një rëndësi të veçantë për gjyqtarin gjerman, sepse nëse të dyja aktet kombëtare parashikonin të drejtën e heqjes dorë për konsumatorin, vetëm ligji kombëtar për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit vendoste si kohë për ushtrimin e kësaj të drejte, në rast të mungesës së informacionit nga tregtari, atë të një muaji nga ekzekutimi i kontratës, ndërsa ligji kombëtar, që transpozonte Direktivën për kredinë konsumatore parashikonte shprehimisht që heqja dorë mund të ushtrohej, në rast mungese të informacionit për këtë të drejtë, kur të dyja palët kanë përmbushur tërësisht detyrimet e tyre brenda një viti nga dita që konsumatori kishte deklaruar se dëshironte të lidhte kontratën e kredisë.

Përgjigjet e Gjykatës së Drejtësisë synonin të sqaronin në fillim fushën e zbatimit të Direktivës për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit. Meqenëse kishin deklaruar se kjo duhet të gjejë zbatim dhe për kontratat e kredisë me garanci hipotekore, gjyqtarët e Luksemburgut kishin arritur në konkluzionin se ligji gjerman, në pjesën që kufizon të drejtën e heqjes dorë, mbi bazën e hipotezës se konsumatori nuk ishte informuar për mundësinë e tërheqjes nga kontrata, është në kundërshtim me nenin 4, Direktivës 87/577/CEE që nuk parashikon asnjë kufizim në ushtrimin e heqjes dorë mbi bazën e hipotezës se konsumatori nuk ishte paralajmëruar për mundësinë e dhënies fund të marrëdhënies.

Shtetet Anëtare të Bashkimit, nëpërmjet akteve të tyre kombëtare, kishin parashikuar në forma dhe kushte të ndryshme, mundësinë që konsumatorët t’i jepnin fund ose të hiqnin dorë nga një kontratë kredie. Kjo ishte arsyeja që e detyroi legjislatorin komunitar të nxirrte një direktivë në këtë fushë, që të disiplinonte heqjen dorë nga kontratat e kredisë konsumatore dhe në këtë mënyrë do të realizohej në kushte dhe formë të njëjtë në të gjitha Shtetet Anëtare, duke mundësuar harmonizimin e legjislacionit në këtë fushë.

Vetë parag. 34 i preambulës së Direktivës 2008/48/EC afirmon që: “Në kuadër të përafrimit të procedurave për ushtrimin e heqjes dorë në fusha të ngjashme, është e nevojshme për të bërë një parashikim për një heqje dorë pa penalitete dhe pa detyrimin për t’u justifikuar, kundrejt të njëjtave kushte si ato të parashikuara nga Direktiva 2002/65/EC në lidhje me “Tregtimin në largësi të shërbimeve financiare konsumatore”. Ky afirmim është i pasaktë dhe deri diku “mashtrues”, meqenëse kërkesa për koordinim dhe uniformitet me parashikimet e bëra në Direktivën 2002/65/CE nuk mund t’i ofrojë në fakt konsumatorit mbrojtjen nga heqja dorë në kontratat e kredisë konsumatore, por vetëm mund të shpjegojë e të justifikojë opsionet në kuadër të rregullimit të modaliteteve dhe pasojave nga ushtrimi i një të drejte të tillë379.

Komisioni, në relacionin e tij “Propozimi i Direktivës për harmonizimin e rregullave në fushën e kredisë konsumatore”, me datë 11.09.2002 pohon se: “Periudha e reflektimit dhe opsioni i heqjes dorë janë institute të mirëkonsoliduara, me anë të të cilave konsumatori mund të lirohet nga një detyrim i pamenduar mirë dhe të ndryshojë një vendim të marrë nën ndikimin dhe presionin e tregtarit, të cilat kanë cënuar lirinë dhe vullnetin e konsumatorit për të zgjedhur.”380

Duke marrë në konsideratë propozimin e mësipërm, mund të pohojmë se arsyeja që justifikon heqjen dorë në Direktivën 2008/48/EC, mbrojtja e konsumatorit nga rreziqet me natyrë ekonomike, nuk gjendet në rrethanat që i referohen vendit, kohës dhe as në mjetet e komunikimit ndërmjet palëve, por në kompleksitetin që karakterizon çdo operacion të klasifikuar si “kontratë kredie”. Arsyeja e këtij parashikimi dhe rëndësia e tij gjendet në domethënien e pasojave financiare që veprime të tilla ngarkojnë zakonisht konsumatorin. Njohja e një të drejte të tillë konsumatorit është vlerësuar nga organet komunitare si 379 De Cristofaro, Giovanni, vep. e cit., fq.126-127. 380 Commission of the European Communities, Brussels, 11.9.2002, COM(2002) 443 final.

106

mënyra më e përshtatshme për të siguruar blerësin nga mundësia për të ripeshuar më mirë detyrimet që rrjedhin nga kontratat e lidhura dhe të drejtat përkatëse.

Në realitet, heqja dorë e parashikuar nga neni 45/ parag. 2 i Ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” është ngushtësisht e lidhur me nenin 6 “Informacioni parakontraktor” dhe nenin 7 “Informacioni kontraktor” të Rregullores së Bankës së Shqipërisë, ku subjekti që ngarkohet me këtë detyrim i parashikuar në mënyrë eksplicite, është Banka. Ndërkohë, subjektet që ligji ngarkon me këto detyrime janë në terma më të përgjithshëm, kreditori dhe/ ose ndërmjetësuesi i kredisë. Neni 6 parashikon se “përpara lidhjes së kontratës së kredisë konsumatore” (pra, përpara se të kemi një shfaqje të plotë të vullnetit kontraktor - jemi në fazat propozim e pranim), konsumatorit i paraqitet nga banka informacioni i duhur dhe kryesor, në mënyrë që ai të ketë njohuri të plota për transaksionin e lidhjes dhe ekzekutimit të kontratës, si dhe të ketë mundësi të zgjedhë ofertën më të leverdisshme në treg.

Legjislatori kombëtar nuk e ka parashikuar në mënyrë eksplicite se sa është afati kohor, që konsumatori duhet të marrë informacionin e mësipërm381. Në mungesë të një parashikimi të saktë të këtij afati apo dhe të një shprehje si në rastin e Direktivës, konsumatori mund të gjendet përballë rrezikut të marrjes së një informacioni të tillë në datën e lidhjes së kontratës së kredisë apo vetëm disa sekonda përpara lidhjes së saj. Në mungesë të një kohë të nevojshme për të marrë dhe analizuar informacionin që i transmetohet, konsumatori nuk do të jetë në gjendje të krahasojë ofertat e dhëna nga kreditorët e tjerë.

Në rastin e informacionit kontraktor, koha e vendosur është 14 ditë kalendarike, kohë gjatë së cilës konsumatori mund të gjykojë dhe të vlerësojë kontratën e tij të kredisë, duke vlerësuar nëse do të qëndrojë i lidhur me të apo do të ushtrojë këtë të drejtë. Arsyeja që e justifikon këtë afat gjendet në kërkesën për t’i mundësuar konsumatorit krijimin e një raporti kontraktor, të mbështetur në ndërgjegjje dhe në një vlerësim adekuat të informacioneve. Këto informacione vlerësohen, sipas ligjvënësit shqiptar, tepër të domosdoshme për krijimin e një tregu konkurrues të brendshëm, prandaj ngarkojnë bankat me detyrimin për dhënien e tyre në fazën parakontraktore dhe kontraktore. Studiues italianë pranojnë se instituti i heqjes dorë luan “një rol autonom, të lidhur, jo aq me natyrën komplekse të objektit të kontratës, sesa me vetë cilësitë subjektive të palëve.”382

5.1.3 Ushtrimi i së drejtës për të hequr dorë

Sipas rregullimeve ligjore kombëtare, apo komunitare konsumatori ka të drejtë të heqë dorë brenda 14 ditëve kalendarike. Ky afat fillon383 nga data e lidhjes së marrëveshjes së kredisë ose nga data kur konsumatori merr dijeni për kushtet kontraktuale, nëse kjo e fundit është e mëvonshme. Kjo bën që kontrata e kredisë konsumatore të jetë një kontratë konsensuale, e cila i

381 Direktiva 2008/48/CE në nenin 5 të saj ka përdorur termin “në një kohë të arsyeshme”, duke ngarkuar gjyqtarët me sqarimin e këtij koncepti dhe duke ia lënë atyre në diskrecion përcaktimin e kësaj kohe. Gjithashtu, nga analiza e Bankave të Niveli të Dytë të cilat ofrojnë Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor nuk përcaktohet asnjë afat në lidhje me sa kohë përpara lidhjes së kontratës së kredisë duhet të pajiset me këtë informacion konsumatori. 382 De Cristofaro, Giovanni, vep. e cit., fq. 129. 383 Sipas nenit 45/parag. 2 i Ligjit nr. 9902, dt 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Sipas nenit 11/parag. 1, i Vendimit nr. 05, dt. 11.02.2009 të Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë. Sipas nenit 14/ parag. 1 i Direktivës 2008/48/EC. Sipas nenit 125 të Tekstit Unik Bankar, i ndryshuar me Dekretin e dt. 18.05.2012

107

prodhon pasojat juridike që në momentin e përputhjes së vullneteve të dy palëve384. Nga ana tjetër mund të pohonim se fillimi i ecjes së afatit kohor prej 14 ditësh kalendarike pezullohet deri në momentin që konsumatorit i dorëzohet kopja e kontratës ose deri në ditën që konsumatori merr dijeni për përmbajtjen e kontratës nëpërmjet komunikimit të informacione të detyrueshme, që eventualisht nuk i janë dhënë. Në asnjërin nga aktet e cituara nuk janë parashikuar kufizime kohore në lidhje me pezullimin, gjë që mund të sjellë si pasojë zgjatjen e tij në mënyrë të papërcaktuar. Mungesa e marrjes dijeni nga ana e konsumatorit në lidhje më të drejtën e tij për të hequr dorë (sikurse do ta shohim dhe në vijim) passjell pasiguri për tregtarin, konkretisht për kreditorin. Mospërmbushja e detyrimit nga ana e tij, pra mosdhënia e informacionit konsumatorit, shkakton pasoja të drejtpërdrejta për kredidhënësin, duke prekur themelet e ekzistencës së tij. Gjykata Drejtësisë në çështjet e Dt. 25.10.2005 C-350/03385 Elisabeth Schulte dhe të tjerët kundër Deutsche Bausparkasse Badenia dhe në çështjen C-229/04 Crailsheimer Volksbank kundër Klaus Conrads dhe të tjerët, është vënë në lëvizje nga dy gjykata gjermane që kërkonin interpretimin e Direktivës 85/577/EEC “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”. Kishin lindur konflikte midis investitorëve të pasurisë së paluajtshme dhe bankës së lidhje me skemat e investimit, ku negociatat parakontraktore u zhvilluan në një situatë që përfshihet jashtë qendrave të tregtimit386. Fillimisht, Gjykata konstatoi se Direktiva përjashton në mënyrë të shprehur dhe paekuivoke nga fusha e saj e zbatimit kontratat për shitjen e pasurive të paluajtshme. Direktiva nuk e përjashton detyrimin e konsumatorit për të ripaguar kredinë, në momentin që ai ushtron të drejtën e heqjes dorë nga marrëveshja e kredisë. Megjithatë, Gjykata e Drejtësisë pohoi se: “Në kushtet e procedimeve të mësipërme, ku konsumatori nuk ishte informuar për të drejtën e tij për të hequr dorë nga marrëveshja e kredisë, rëndon mbi bankën rreziku i një investimi të tillë. Në qoftë se konsumatori do të ishte njoftuar në kohë nga banka për të drejtën e tij, ai mund të kishte ndryshuar mendje në lidhje me realizimin e kontratës dhe si pasojë mund të kishte shmangur ekspozimin ndaj rrezikut të mbivlerësimit të pronës në kohën e blerjes ose rrezikun e dështimit të parakohshëm të dhënies me qira, si rezultat i çmimeve jo reale”. Direktiva 97/7/CE “Për kontratat e lidhura në largësi” dhe Direktiva 2008/122/CE “Për mbrojtjen e konsumatorëve në kontratat e bashkëpronësisë, të përdorimit me afat të produktit të pushimit afatgjatë, të rishitjes dhe të shkëmbimit”, si dhe Propozimi për hartimin e një Direktive “Për të drejtat e konsumatorëve”387, neni 13i saj (i aplikueshëm

384 Në të njëjtën mënyrë shprehet dhe Prof. Dr. Nuni, Ardian, vep. e cit. fq. 830: “…mund të ritheksojmë se kontrata e kredisë bankare është: - Kontratë konsensuale, pasi për lidhjen e saj nuk kërkohet dorëzimi i shumës së kredituar….” Galgano, Francesco, “E drejta Private”, Luarasi, Tiranë 2006 shprehet se: “…në ndryshim nga huaja, që si rregull është një kontratë reale, çelja e kredisë është një kontratë konsensuale, e cila konsiderohet e lidhur në momentin që palët kanë shprehur vullnetin e tyre për lidhjen e saj, pavarsisht nga dorëzimi i parave; …." 385 Për më tepër lexo: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62003J0350:EN:NOT#SM 386 Ku sipas Direktivës 85/577/EEC , konsiderohen kontrata të lidhura jashtë qendrave të tregtimit situatat e mëposhtme: kontratat e lidhura në - në shtëpinë e konsumatorit, - në vendin e punës së konsumatorit, - gjatë një ekskursioni të organizuar nga tregtari për konsumatorin , ku vizita nuk është mbi bazën e kërkesës së konsumatorit. 387Propozim për Direktivën “Për të drejtat e konsumatorëve” COM(2008) 614, Bruksel 08.10.2008. Kjo Direktivë synonte të modifikonte dhe të shfuqizonte Direktivën 85/577/CEE “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”, Direktivën 93/13/CEE “Për kushtet e padrejta në kontratat e lidhura me konsumatorin”, Direktivën 97/7/CE “Për kontratat e lidhura në largësi” dhe Direktivën 1999/44/CE “Mbi

108

për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit dhe për kontratat në largësi) përcakton se: “Nëse tregtari nuk informon konsumatorin për të drejtën e tij për të hequr dorë, afati kohor prej tre muajsh fillon në ditën që tregtari ka përmbushur tërësisht detyrimet e tij kontraktore”. Legjislatori shqiptar i ka qëndruar strikt periudhës prej 14 ditësh kalendarike, në lidhje me afatin që i është dhënë konsumatorit për të ushtruar të drejtën e tij për të hequr dorë, afat që është parashikuar në të gjitha kontratat konsumatore388. Në të gjitha rastet389 nuk është bërë asnjë parashikim apo rregullim ligjor ose nënligjor se si do të veprohet në rastet kur tregtari nuk njofton konsumatorin për të drejtën e tij të heqjes dorë. Nëse do të krahasojmë ato që më sipër i trajtuam si “heqje dorë e zakonshme” dhe “heqje dorë e jashtëzakonshme”, mund të themi që në rastin e parë legjislatori komunitar ka përcaktuar afatin maksimal kohor, që është një muaj, ndërkohë në rastin e dytë, vërtet është përcaktuar afati prej 14 ditësh kalendarike, si një afat dekadent, por ky është ngushtësisht i lidhur dhe fillon të ecë nga dita që detyrimet informative parakontraktore dhe kontraktore janë përmbushur tërësisht apo pjesërisht nga ana e kreditorit. Heqja dorë konsiderohet e vlefshme nëse konsumatori shfaq vullnetin për këtë veprim në mënyrë të qartë, pa ekuivoke, pa qenë e nevojshme dhënia e arsyeve për këtë qëllim. Në lidhje me formën, pra mënyrën se si konsumatori do të shfaqë vullnetin e tij Ligji dhe Rregullorja e Bankës së Shqipërisë nuk parashikojnë asgjë. Ndërkohë që Direktiva në nenin 14/parag.3, pika a), ngarkon konsumatorin me detyrimin që të njoftojë tregtarin për ushtrimin e heqjes dorë “nëpërmjet çfarëdo mjeti, i cili mund të provohet sipas ligjeve kombëtare”. Pra, janë Shtetet Anëtare, ato që do të parashikojnë në ligjet e tyre kombëtare ose në dispozitat e kontratës së kredisë konsumatore, mënyrën se si do të shfaqë vullnetin konsumatori për ushtrimin e heqjes dorë. Nëse do të bëjmë një analogji me mënyrën se si është parashikuar nga legjislatori kombëtar dhënia e informacioneve parakontraktore nga kreditori ose ndërmjetësuesi i kredisë, pa dyshim mund të themi që konsumatori duhet gjithashtu të njoftojë subjektet e mësipërme për ushtrimin e heqjes dorë me shkrim apo me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm.

disa aspekte të shitjes dhe garancisë së mallrave të konsumit”. Këto katër Direktiva ndërtojnë të drejtat kontraktore të konsumatorëve. Qëllim i cili u finalizua me Direktivën 2011/83/UE. 388 Neni 35/parag. 2 në lidhje me kontratat jashtë qendrave të tregtimit parashikon: “Në rastin e kontratave të lidhura jashtë qendrave të tregtimit, sipas përcaktimit të nenit 34 të këtij ligji, konsumatorit i jepet e drejta të heqë dorë nga kontrata brenda një periudhe prej 14 ditësh kalendarike nga dita pasuese e ditës kur lidhet kontrata. Konsumatori njofton tregtarin për vendimin e tij të heqjes dorë nga kontrata brenda përfundimit të këtij afati.” Neni 37/parag. 3 në lidhje me kontratat në largësi: “Konsumatori ka të drejtë të heqë dorë nga kontrata pa penalizim dhe pa dhënë asnjë arsye, brenda një afati prej 14 ditësh kalendarike:

a) Në rastin e mallit, ky afat fillon nga data e marrjes së mallit nga konsumatori, kur tregtari ka plotësuar detyrimet e përcaktuara në pikën 2, të këtij neni. Për shkak të ushtrimit të heqjes dorë, konsumatorit i ngarkohet vetëm kostoja e kthimit të mallit.

b) Në rastin e shërbimit, ky afat fillon nga dita e lidhjes së kontratës ose nga dita kur tregtari plotëson detyrimet e përcaktuara në pikën 2, të këtij neni, në rast se kjo ditë është me pas ditës së lidhjes së kontratës.

c) Në rastin e kontratave për pensionin vullnetar ose për sigurimin e jetës, në shërbimin në largësi, afati i heqjes dorë shtrihet deri në 30 ditë kalendarike.”

389 Përjashtojmë këtu nenin 672 të Kodit Civil, i cituar më lart ku vetëm paragrafi i dytë parashikon detyrim për shitësin në rastin kur nuk njofton me shkrim konsumatorin për të drejtën e tij për të hequr dorë dhe kjo vetëm në këtë rast specifik të parashikuar në Kodin Civil.

109

Akti mbi Kredinë Konsumatore përcakton se njoftimi për anullimin (heqjen dorë) mund t’i bëhet kreditorit, pronarit, çdo personi që përcaktohet në dokumentin ku i njoftohet kjo e drejtë konsumatorit si dhe çdo personi që vepron si agjent i kreditorit ose i pronarit. Heqja dorë është e vlefshme nëse ushtrohet brenda afatit kohor të parashikuar. Kështu Rregullorja e Bankës së Shqipërisë përcakton se: “Përpara ushtrimit të kësaj të drejte konsumatori njofton bankën për synimin e tij (brenda afatit prej 14 ditësh) për t’u tërhequr nga kontrata e kredisë.” Kjo do të thotë që konsumatori një veprim të tillë e ka menduar dhe për këtë duhet të vërë në dijeni bankën, pra duhet ta njoftojë, pa përcaktuar formën e njoftimit dhe kjo duhet të ushtrohet brenda afatit prej 14 ditësh. Neni 14/parag. 3, pika a) e Direktivës pohon se njoftimi do të konsiderohet i përmbushur nëse deklarimi për ushtrimin e heqjes dorë do të pasqyrohet në letër ose në një mjet tjetër të qëndrueshëm që do ti vihet në dispozicion ose do të jetë i aksesueshëm për kreditorin, përpara se afati i fundit të ketë skaduar. Pra, në këtë kontekst merr gjithashtu rëndësi dijenia e kreditorit për ushtrimin e heqjes dorë nga konsumatori. Pyetja që do të lindte natyrshëm është: A është i vlefshëm ushtrimi i heqjes dorë

nga konsumatori në ditën e 14-të? Mendoj që po, me kushtin që mjeti i përdorur nga konsumatori të jetë në çdo formë, që përbën provë sipas ligjit kombëtar dhe po këtë ditë, pra përpara skadimit të afatit të vendosur nga legjislatori, kreditori të marrë dijeni për këtë njoftim, duke mos qenë e mjaftueshme vetëm dërgimi i njoftimit. Një tjetër debat që mund të hapin në lidhje me interpretimin është: Në cilin

moment, njoftimi do të konsiderohet i vlefshëm dhe i aksesueshëm për kreditorin (sipas

përcaktimeve të Direktivës)? Momenti i mbërritjes së njoftimit në adresën e kreditorit apo

marrja dijeni efektivisht?

5.1.4 Pasojat e ushtrimit të së drejtës për të hequr dorë

Akti Mbi Kredinë Konsumatore përcakton se pasoja kryesore e anullimit të marrëveshjes së kredisë është se ajo konsiderohet sikur nuk hyrë asnjëherë në fuqi, pra nuk ka ekzistuar kurrë.

Neni 11 i Rregullores së Bankës së Shqipërisë synon të sqarojë një çështje të tillë, duke lënë detaje dhe aspekte të rëndësishme të parregulluara.

Vetë Direktiva 2008/48/EC tregohet shumë zemërgjerë duke i lënë diskrecion Shteteve Anëtare për të rregulluar këto pasoja390 . Kështu neni 14/parag.7 i autorizon ligjvënësit kombëtarë që të përcaktojnë një afat kohor, gjatë së cilit ekzekutimi i kontratës pezullohet, afat i cili mund t’i shërbejë konsumatorit për të ushtruar heqjen dorë. Në ato shtete, ku kjo mundësi ekziston, pasoja e heqjes dorë është ndalimi i ardhjes së efekteve të kontratës së kredisë konsumatore, duke evituar në këtë mënyrë probleme që lidhen me rimbursimet, kthimin e shumave të caktuara dhe të detyrimeve reciproke të palëve.

390 Në draft - raportin e tij, Komisioni për tregtinë e brendshme dhe mbrojtjen e konsumatorit, është shprehur se heqja dorë, thuajse, ekziston në të gjithë legjislacionet e Shteteve Anëtare, i parashikuar në mënyrë definitive dhe uniforme. Problemi kryesor që haset është momenti në të cilën ky afat do të fillojë të ecë. Disa Shtete Anëtare kanë vendosur që afati i heqjes dorë të fillojë të ecë vetëm pas një periudhe reflektimi. Mungesa e informacioneve kontraktore passjell vonesën në ecjen e afatit për të hequr dorë. Gjithashtu, dyshime shtohen nëse heqja dorë do të mund të ushtrohet vetëm pasi kredia i është dhënë konsumatorit.

110

E parë në këtë kontekst dhe në këto pasoja ky institut i afrohet më shumë “Të drejtës për t’u tërhequr nga kontrata”, sipas parashikimeve të nenit 696 të Kodit Civil, cituar më lart391. Në ato shtete, ku një rregullim ligjor i tillë nuk ekziston, përfshirë dhe Shtetin Shqiptar, ushtrimi i heqjes dorë bëhet brenda afatit 14 ditor, pasi kontrata është ekzekutuar. Deklarimi i heqjes dorë nga ana e konsumatorin prodhon detyrimin për t’i rikthyer bankës vlerën e kredisë, që përbëhet nga shuma e kryegjësë dhe interesat për ditët përkatëse. Nga ana e saj banka ka të drejtë të shpërblehet për shpenzimet e mundshme të krijuara nga veprime me palë të treta për efekt të disbursimit të kësaj kredie, të cilat nuk janë të rimbursueshme. Shpenzimet e mundshme të bankës të krijuara nga veprime me palë të treta për efekt të disbursimit të kësaj kredie, përfshihen në çdo rast në informacionin kontraktor, ndërsa interesi llogaritet mbi bazën e normës së interesit të rënë dakord. Nëse pala konsumatore përbëhet nga disa persona dhe njëri prej tyre ushtron të drejtën për t’u tërhequr nga kontrata e kredisë konsumatore, atëherë dhe personat e tjerë që përbëjnë palën konsumatore kanë të drejtën të tërhiqen nga kjo kontratë. Sipas këtij rregullimi, heqja dorë është një institut me karakter ngushtësisht personal, pra që lidhet me cilësitë e çdo personi. Kjo bën që në rastin e disa personave kredimarrës, që përbëjnë palën konsumatore, heqja dorë nga njëri prej tyre nuk prek të drejtat e të tjerëve dhe as i pengon ata që ta ushtrojnë vetë këtë të drejtë. Gjykata angleze në çështjen Financing Ltd kundër Stimson 392 , e konsideroi tregtarin në një transaksion financiar si një agjent të kreditorit për qëllime komunikimi ndërmjet tyre siç është rasti i revokimit të ofertës. Debitori plotësoi një formular aplikimi, që luante rolin e një propozimi tek një tregtar makinash dhe iu lejua të mbante disa ditë makinën. Katër ditë më vonë debitori ktheu makinën tek tregtari dhe e informoi që nuk ishte më i interesuar për të. Makina u vodh në ambjentet e tregtarit dhe pavarsisht se u gjend më vonë, ishte shumë keq e dëmtuar. Ditën tjetër, kreditori pranoi ofertën e debitorit. Gjykata e Apelit vlerësoi se nuk ekzistonte asnjë kontratë ndërmjet debitorit dhe kreditorit, sepse: i) kthimi i makinës tregtarit tregonte për revokimin e propozimit që debitori i kishte bërë kreditorit dhe tregtari ishte në rolin e agjentit të kreditorit që mori dijeni për revokimin; ii) propozimi i debitorit nënkuptonte që makina duhet të ishte në të njëjtën gjendje si në ditën e bërjes së propozimit, ashtu dhe në ditën e pranimit dhe meqenëse makina ishte dëmtuar, propozimi i debitorit kishte rënë.

Cili është rregullimi ligjor kur është kredidhënësi, ai që ushtron të drejtën e heqjes

dorë?

391 Megjithatë e parë nën dritën e nenit 11/parag. 3 i Rregullores së Bankës së Shqipërisë, e cila gjatë gjithë parashikimeve të saj përdor termin e drejta për t’u tërhequr nga kontrata, shprehet: “ Në qoftë se kredia është disbursuar dhe përfituar nga konsumatori dhe në qoftë se ky i fundit ushtron të drejtën për t’u tërhequr nga kontrata, banka njofton konsumatorin për vlerën e kredisë që duhet t’i rikthehet nga konsumatori…” Nëse do të bëjmë një interpretim të kundërt do të thonim, që bëhet fjalë kur palët e kanë lidhur kontratën e kredisë, e cila është një kontratë konsensuale, por nuk e kanë ekzekutuar ende. Në këtë rast instituti që përdoret është tërheqja nga kontrata, por në momentin që kontrata është ekzekutuar, mund të diskutojmë vetëm për heqje dorë, sikurse shprehet në të gjithë pjesën e tij normative Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. I njëjti problem është shtruar dhe nga organet komunitare, sikurse shprehet në shënimin e mësipërm. Kjo është arsye për të cilën autorja e punimit ka përdorur gjerësisht termin heqje dorë, duke i qëndruar strikt parashikimeve të ligjit të posaçëm dhe duke e parë nën dritën e pasojave që prodhojnë këto dy institute. Për më tepër lexo: Semini, Mariana, vep e cit. fq. 88-92. Nuni, Ardian; Mustafaj, Ilir; Vokshi, Asim “E drejta e detyrimeve I”, Tiranë 2008, fq.83-87. 392 Për më shumë informacione në lidhje me çështjen kliko: www.legalmax.info/members2/conbook/financin.htm

111

Aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi nuk parashikojnë asgjë në lidhje me mundësinë e ushtrimit të heqjes dorë nga kontrata e kredisë konsumatore, nga ana e kredidhënësit, i cili sipas ligjvënësit shqiptar mund të jetë vetëm bankë. Një e drejtë e tillë është parashikuar për kreditorin nga neni 13/ parag. 2 i Direktivës, sipas së cilës: “Kreditori mundet, që për arsye objektivisht të justifikuara, t’i japë fund kontratës së kredisë konsumatore me afat të pacaktuar. Kreditori duhet të njoftojë konsumatorin dhe t’i japë arsyet e tij në një shkresë ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm, përpara se t’i japë fund, ose nëse kjo nuk është e mundur, menjëherë sapo të veprojë, përveç kur dhënia e një informacioni të tillë është e ndaluar nga legjislacioni i Komunitetit ose është në kundërshtim me rendin publik.” Pra, ligjvënësi komunitar ia ka njohur një të drejtë të tillë kredidhënësit, vetëm në rastin e arsyeve objektivisht të justifikuara. Pra, këtij të fundit i bie barra e provës për të interpretuar dhe vlerësuar këto raste. Detyrim tjetër që buron nga akti komunitar, është që kredidhënësi duhet të njoftojë menjëherë konsumatorin për këtë vendim të tij. Më shumë sesa heqje dorë, ky është një nga rastet, kur kreditori legjitimohet të zgjidhë kontratën e kredisë konsumatore. Direktiva 2008/48/EC në preambulën e saj përcakton: “Kur kreditori ka marrë një vendim për të refuzuar aplikimin për marrjen e një kredie konsumatore, në përputhje me informacionet përkatëse, ai duhet të informojë konsumatorin për këtë fakt dhe në lidhje me veçoritë e informacionit të konsultuar. Kreditori nuk është i detyruar të japë këtë informacion kur kjo është e ndaluar nga legjislacioni komunitar, si në rastin e pastrimit të parave ose financimit të terrorizimit. Gjithashtu ky informacion nuk duhet t’i përcillet konsumatorit nëse është në kundërshtim me objektivat e politikave publike ose sigurisë publike, si në rastin e parandalimit, hetimit ose procedimit për vepra penale.” Preambula e Direktivës nuk justifikon rastet e zgjidhjes së kontratës së kredisë konsumatore nga ana e kredidhënësit, por arsyeton mbi rastet kur kredidhënësi nuk pranon aplikimin e konsumatorit për marrjen e një kredie konsumatore. Këtë përcaktim, ligjvënësi shqiptar e ka parashtruar në formën e një rregullimi ligjor393.

Heqja dorë nga kontrata e kredisë sjell si pasojë çlirimin e konsumatorit dhe nga marrëveshje të tjera, të cilat ishin aksesore me kontratën e kredisë, por të domosdoshme për lidhjen e saj. Për shembull: rasti i një kontrate sigurimi, të cilin konsumatori ishte i detyruar ta lidhte, pasi kjo ishte një nga kushtet e vendosura nga kreditori për të pasur akses në kreditë që ai i ofron konsumatorëve.

Nëse një konsumator heq dorë nga kontrata e kredisë, edhe personi që ka hyrë në detyrime kontraktore duke dhënë garanci për detyrimet e konsumatorit sipas kësaj kontrate, mund të tërheqë gjithashtu garancinë/ të e vendosura prej tij për ekzekutimin e kësaj kontrate. Kjo tregon se nëpërmjet heqjes dorë nga kontrata e kredisë, bien dhe të gjitha garancitë që siguronin këtë kredi, duke u çliruar garancitë reale apo personale.

Disiplina e heqjes dorë e rregulluar nga neni 14 i Direktivës 2008/48/EC duket, nga njëra anë, jo e plotë dhe e kënaqshme në prospektivën e mbrojtjes së konsumatorit, dhe, nga ana tjetër vuan nga probleme veçanërisht të mëdha, që janë të pajustifikueshme për parashikime që synojnë të realizojnë një harmonizim të plotë të ligjeve kombëtare394. Vetë Direktiva, duke i njohur konsumatorit të drejtën e heqjes dorë, e ngarkon me detyrimin përkatës, në lidhje me kreditorin. Kështu konsumatori pasi ka ushtruar heqjen dorë, duhet t’i paguajë kreditorit vlerën e kredisë si dhe interesin, që nga dita e marrjes së kredisë nga konsumatori e deri në ushtrimin e heqjes dorë, dhe kushti tjetër i vendosur

393 Rregullorja e Bankës së Shqipërisë, neni 6/ parag. 5 parashikon : “Banka informon konsumatorin në rastin e mosmiratimit të kredisë konsumatore të shoqëruar me arsyet përkatëse.” 394 De Cristofaro, G. vep e cit., fq. 135.

112

është që kjo duhet të realizohet jo më vonë se 30 ditë kalendarike, që nga dita që kreditori informohet për ushtrimin e heqjes dorë nga konsumatori.

Legjislatori shqiptar nuk e ka bërë një parashikim të tillë në asnjërin prej akteve që rregullojnë kredinë konsumatore. Sikurse jemi shprehur dhe më lart, në lidhje me mungesën e informacionit për këtë të drejtë nga Bankat e Niveli të Dytë, situata do të bëhet më konfuze, në momentin që konsumatori merr dijeni dhe e ushtron këtë të drejtë395.

Një nga aspektet më problematike të disiplinës për kredinë konsumatore është raporti midis kontratës për blerjen e mallrave ose të shërbimeve financiare dhe kontratës së financimit të tyre, ku nga marrëdhënia midis tyre rrjedhin një mori pasojash juridike, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në mbrojtjen e konsumatorit. Duke analizuar këtë rast, nën këndvështrimin ekonomiko-social, pa dyshim, që kredia konsumatore aktualisht është një nga instrumentet e privilegjuar të pagesës në raportet tregtar - konsumator, mbi të gjitha në blerjet me një vlerë të konsiderueshme.

Aktet kombëtare nuk rregullojnë situatën, se si do të veprohet në rastin kur nëpërmjet kontratës së kredisë, konsumatori ka disponuar mallra konsumi dhe ai heq dorë nga kjo kontratë kredie. Direktiva, në preambulën e saj, ngarkon Shtetet Anëtare me detyrimin për të bërë rregullimin midis heqjes dorë nga kontrata e kredisë dhe kthimit ose jo të mallrave, ndoshta dhe duke u referuar në parimet e përgjithshme kontraktore.

A do të sjellë si pasojë kjo dhe rënien e kontratës së dytë? A do të vazhdojë të

prodhojë pasoja kontrata e dytë?

Direktiva 87/102/CEE synonte rregullimin e këtyre raporteve, nëpërmjet unifikimit të disa aspekteve kontraktore që rrjedhin nga një kontratë kredie konsumatore. Në mënyrë të veçantë:

a) ajo i detyron Shtetet Anëtare të rregullojnë, në rastin e një kredie me synim blerjen e mallrave, kushtet në të cilat malli mund të blihet nga konsumatori, pa sjellë kjo një pasurim të pajustifikuar për kreditorin;

b) Direktiva vendos që konsumatori mund të përmbushë përpara mbarimit të afatit detyrimet që rrjedhin nga kontrata e kredisë konsumatore, me të drejtë ulje të vlerës së kostos totale të kredisë;

c) në funksion të mbrojtjes së interesave të konsumatorit, kjo Direktivë parashikon se në rastet kur kreditori ia cedon të drejtat e tij ndaj konsumatorit, një personi tjetër, konsumatorit i njihen të gjitha mjetet mbrojtëse dhe mund t’i bëjë cesionarit të gjitha prapësimet që mund t’i bënte dhe ceduesit.

Direktiva 87/102/CEE synon të rregullojë marrëdhëniet midis konsumatorit dhe furnizuesit të mallrave dhe shërbimeve, ku blerja mundësohet nga kredia konsumatore.

Direktiva 2008/48/CE në frymën e saj afirmon se nëse konsumatori ushtron të drejtën e heqjes dorë, mbështetur mbi rregullimet ligjore komunitare, nga kontrata e furnizimit me mallra ose shërbime, në këto raste ai duhet të çlirohet dhe nga detyrimet që i rrjedhin nga kontrata e kredisë konsumatore (kur ka lidhje dhe varësi ndërmjet kontratave). Në rastin e mospërmbushjes ose përmbushjes jo në mënyrën e duhur të kontratës së

395 Cili do të jetë afati kohor, që konsumatori është i detyruar të rikthejë koston totale të kredisë? Galgano, Francesco, në librin “E drejta private” shprehet se: “…. heqja dorë në mënyrë të njëanshme e bankës nga kontrata e kredisë me afat të përcaktuar pezullon në mënyrë të menjëhershme përdorimin e kredisë, por banka duhet t’i japë klientit një afat së paku 15 ditë për kthimin e shumës së përdorur. Në qoftë se kontrata e kredisë është me një afat të papërcaktuar, heqja dorë në mënyrë të njëanshme, kërkon një paralajmërim që, në mungesë të zakoneve apo të klauzolave kontraktore është 15 ditë. Nga ky moment deri në mbarim të afatit të paralajmërimit, klienti mund ta përdorë akoma kredinë”. Galgano, Francesco, vep. e cit. fq. 694 – 695.

113

furnizimit, konsumatori ka të drejtë të veprojë në mënyrë të dyfishtë ndaj furnizuesit dhe ndaj kreditorit, nëse nuk ka mundur të kënaqë interesat e tij në përputhje me parashikimet ligjore ose nga kontrata e furnizimit396.

Akti Mbi Kredinë Konsumatore parashikon se heqja dorë nga një prej palëve nga një marrëveshje e rregulluar ka të njëjtat pasoja sikur marrëveshja të anullohej. Kjo nënkupton se propozimi për të lidhur një marrëveshje ka përfunduar por do të vijnë dhe të gjitha pasojat e anullimit të kësaj marrëveshjeje të lidhur. Kjo aplikohet dhe në ato raste kur bëhet fjalë për një marrëveshje, që sipas Aktit është një marrëveshje që nuk mund të anullohet.

Pasoja kryesore e heqjes dorë është anullimi dhe përfundimi i çdo transaksioni tjetër të lidhur me të, revokimi i çdo propozimi për të hyrë në një marrëveshje tjetër të lidhur, rikthimi i shumës së paguar dhe rikthimi i mallrave ose shërbimeve ose mbajtja e një pjese të tyre dhe rikthimi i shumës së mbetur.

Gjykata e Kasacionit në Itali397 është shprehur se: “Në një çështje të tillë aplikohet tërësisht….parimi sipas së cilit, në kontratën e kredisë, ku është parashikuar qëllimi i përdorimit të shumës së kredisë për blerjen e një malli, për të cilën kredimarrësi është i detyruar të përdorë shumën e marrë kredi për blerjen e parashikuar, lidhja që ekziston midis kontratave passjell që nga shuma e marrë kredi të përfitojë shitësi i mallit, nga ku zgjidhja e kontratës së shitjes, që ishte qëllimi i kontratës së kredisë, legjitimon kredidhënësin të kërkojë kthimin e shumës së marrë kredi, jo nga vetë konsumatori, por drejtpërdrejt dhe ekskluzivisht nga tregtari.”

Në një kontekst të tillë, raporti midis dy kontratave qëndron i hapur dhe në pasojat e parashikuara në Kodin Italian të Konsumit, duke u shfaqur si një teatër lufte me palë kundërshtare teoritë doktrinore dhe teoritë jurisprudenciale398.

Direktiva 2008/48/CE parashikon se Shtetet Anëtare janë plotësisht të lira për miratimin e dispozitave kombëtare në lidhje me anullimin e një kontrate për shitjen e mallrave ose shërbimeve, në rastin kur konsumatori heq dorë nga kontrata e kredisë e marrë për këtë qëllim. Ky diskrecionalitet i lënë Shteteve Anëtare nga organet komunitare shpreh pamundësinë e rregullimit në mënyrë uniforme për të gjitha aspektet e kontratës së kredisë, veçanërisht në lidhje me afatet dhe pasojat e ushtrimit të heqjes dorë. Me synimin për të krijuar një mbrojtje më të sigurt për konsumatorin, parashikimet komunitare kanë krijuar vështirësi në pasojat e heqjes dorë për kontratat me kohë të pacaktuar dhe me afat të caktuar, duke i kushtuar rëndësi të veçantë këtyre të dytave.

Në preambulën e saj, Direktiva pohon: “Kur konsumatori heq dorë nga një kontratë kredie e cila është e lidhur me një marrëveshje, nga e cila ka marrë mallra, veçanërisht nga një kontratë shitje me këste, ose kontratë qiraje, ose kontratë lizing, Direktiva nuk paragjykon rregullimet e bëra nga Shtetet Anëtare në lidhje me çështjen e kthimit të mallrave apo çdo veprim tjetër.”

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” shprehet se: “Ekzistenca e një marrëveshjeje kredie nuk ndikon në asnjë mënyrë mbi të drejtat e konsumatorit ndaj furnizuesit të mallrave ose shërbimeve, të blera nëpërmjet një marrëveshjeje të tillë, në rastet kur mallrat ose shërbimet nuk janë furnizuar ose janë ndryshe, jo në përputhje me kushtet e kontratës për furnizimin e tyre.”399 396 Torino, R. vep.e cit. fq. 159 -160. 397 Për më tepër informacion referoju Gjykatës Italiane të Kasacionit, Seksioni Civil, Vendimi i dt. 16 shkurt 2010, nr. 3589. 398 Scorza, Guido, vep e cit, fq.141. 399 Direktiva 87/102/CEE në nenin 11 të saj përcakton se: “Ekzistenca e një kontrate kredie nuk duhet të paragjykojë në asnjë mënyrë në të drejtat që gëzon konsumatori, nëse mallrat ose shërbimet nuk i janë furnizuar atij ose nuk janë furnizuar në përputhje me kontratën e furnizimit”. Gjithashtu ajo pohon se konsumatori mund të veprojë dhe ndaj kreditorit, në rastin e mungesës ose mospërmbushjes në mënyrën e

114

Ligjvënësi shqiptar në parashikimet e tij ka referuar në Direktivën 87/102/CEE, tashmë e shfuqizuar. Direktiva 2008/48/CE ofron një mbrojtje më të madhe të konsumatorëve, fryma e së cilës ndihet shumë në kontratat e lidhura. Për pasojë, legjislatori ynë nuk ka bërë një transpozim të rregullt të Direktivës në fuqi, duke “minimizuar” fuqinë e akteve në mbrojtje të konsumatorit. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” gjithashtu në nenin 45/ parag. 6 parashikon se: “Kur konsumatori, për blerjen e mallrave ose përfitimin e shërbimeve, bëhet palë në një marrëveshje kredie me një person të ndryshëm nga furnizuesi i tyre dhe ekziston një lidhje e ngushtë tregtie ndërmjet kredidhënësit dhe furnizuesit të mallit ose shërbimit, konsumatori ka të drejtën të kërkojë dëmshpërblim nga kredidhënësi, kur mallrat ose shërbimet, objekt i marrëveshjes se kredisë, nuk janë furnizuar ose janë ndryshe, jo në përputhje me kushtet e kontratës për furnizimin e tyre”. Nëpërmjet këtij parashikimi ligjvënësi është kujdesur që t’i njohë konsumatorit vetëm të drejtën për të kërkuar dëmshpërblim në rast mospërmbushje, por jo të drejtën për të hequr dorë nga këto dy kontrata të lidhura ndërmjet tyre. Ky rregullim referon në marrëdhënien e dytë të krijuar ndërmjet konsumatorit dhe furnizuesit të mallrave ose shërbimeve. Bëhet fjalë për të drejtat që gëzon konsumatori në rastet kur nuk plotësohen detyrimet kontraktore me furnizuesin e mallrave dhe shërbimeve. Nëse do të ecim në logjikën e Gjykatës italiane të Kasacionit dhe do t’i referohemi Kodit Civil në lidhje me mospërmbushjet400 do të ecnim në përputhje me parashikimet e ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”401. Nëse do të shprehemi në anën e kundërt të këtij parashikimi do të thonim që ekzistenca e të metave të sendeve në kontratën “e lidhur” për blerjen e mallrave ose shërbimeve do të ndikojë drejtpërdrejtë në kontratën e kredisë të marrë për këtë qëllim. Në lidhje me këtë problem Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C-429/05 Rampion e Godard kundër Franfinance SA dhe K par K SAS402 ka vendosur se: “Nenet 11 duhur të mallrave ose shërbimeve të furnizuara, e për pasojë ai nuk ka mundur të kënaqë interesat e tij në raport me furnizuesin. 400 Sipas nenit 722 të Kodit Civil: “Në rastin kur dorëzimi i sendeve me të meta përbën një mospërmbushje të rëndësishme të detyrimeve kontraktore, blerësi ka të drejtë të kërkojë:

1) dorëzimin e sendeve shtesë apo zëvendësim,… 2) eliminimin e të metave me anë të ndreqjes…. 3) të kërkojë uljen e çmimit; 4) të deklarojë zgjidhjen e kontratës…..

Sipas nenit 723: “Kur dorëzimi i sendeve me të meta përbën një mospërmbushje të parëndësishme të kontratës, blerësi mund të kërkojë:

1) heqjen ose ndreqjen e të metave të sendeve të dorëzuara ose

2) uljen e çmimit…..” Prof. Dr. Mariana Semini shpjegon se: “Me mospërmbushje të parëndësishme do të kuptojmë dorëzimin e një sendi me të meta, por që nuk shkakton mosrealizimin e plotë e të drejtave të blerësit dhe mosrealizimin e vullnetit kontraktor të palëve. Në përgjithësi një mospërmbushje e parëndësishme është e pjesshme,…” Semini, Mariana “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave” Pjesa e posaçme, Skanderbeg books, Tiranë 2006, fq.16-18. 401 Vetë ky ligj në Pjesën e V-të “Kushtet e padrejta të kontratave dhe përputhshmëria kontraktuale” në nenet 29 -33/1 parashikon detyrimet e tregtarit dhe përgjegjësitë e tij në rastin kur objekti i kontratës nuk është në përputhje me përmbajtjen e saj, duke ecur në të njëjtën linjë me parashikimet e Kodit Civil. 402 Gjykata Europiane e Drejtësisë, çështja C - 429/05, datë 04/10/2007 Max Rampion and Marie-Jeanne Rampion, née Godard kundër Franfinance SA dhe K par K SAS. Me datë 5 shtator 2003, nëpërmjet një tregtari që shiste derë më derë (kontratë e lidhur jashtë qendrave të tregtimit), Z. dhe Znj. Rampion vendosën të blinin dritare nga KPK me një çmim total prej 6150 Euro. Sipas kontratës së shitjes, dritaret duhet të dorëzoheshin jo më vonë se gjashtë deri në tetë javë pas tekniku të merrte masat. Sipas fakteve, kontrata e shitjes tregonte se blerja do të financohej tërësisht nëpërmjet një kredie të marrë nga Franfinance. Në të

115

dhe 14 të Direktivës 87/102/CEE duhet të interpretohen në atë mënyrë që nuk kushtëzojnë mjetet juridike mbrojtëse të konsumatorit ndaj kredidhënësit, me kushtin që kredia të përcaktojnë në mënyrë eksplicite mallrat ose shërbimet që do të financohen nga ajo”. Në këtë mënyrë, konsumatorit i njihet e drejta që në rastin e zgjidhjes së kontratës së furnizimit si pasojë mospërmbushje nga ana e furnizuesit, të heqë dorë ose të zgjidhë dhe kontratën e kredisë, pavarsisht nëse kjo kontratë e përmend ose jo në mënyrë eksplicite mallin ose shërbimin që do të financojë. Në një tjetër çështje403, Gjykata Europiane e Drejtësisë ka vendosur se: “Neni 11 i njëjtën ditë, Z. dhe Znj. Rampion hynë në një marrëveshje me Franfinance për një kredie, kufiri i së cilës ishte i barabartë me çmimin në kontratën e shitjes.

Oferta e kredisë identifikon blerësin me referencë “platform për llogari të K dhe K”, por nuk specifikon mallrat që do të financohen. Më 27 nëntor 2003, kur dritaret e blera iu dorëzuan, Z. dhe Znj. Rampion konstatojnë se korniza deh dorezat ishin infektuar me parazitë. Puna nuk përfundoi dhe Z. dhe Znj. Rampion, nëpërmjet një letre, me datë 5 janar 2004, zgjidhën kontratën e shitjes. Në kushtet kur kërkesës së tyre për zgjidhje kontrate nuk i kushtoi asnjë rëndësi, Z. dhe Znj. Rampion proçeduan kundër KPK dhe Franfinance, duke kërkuar nëpërmjet një deklarate meqenëse kontrata e shitjes ishte e pavlefshme dhe përfundoi për pasojë dhe marrëveshja e kredisë, me arsyetimin se kontrata e shitjes nuk ka përcaktonte saktësisht afatin për dorëzimin e mallrave përkatëse, në kundërshtim me kushtet e parashikuara në Kodin e Konsumatorit.

Gjithashtu, Z. dhe Znj. Rampion kërkuan ndërprerjen e kontratës së shitjes për shkak të dështimit të KPK për të përmbushur detyrimin e saj për të dhënë këshilla, pasi ajo kishte propozuar furnizimin dhe instalimin e materialeve prej druri edhe pse struktura mbështetëse ishte dëmtuar. Të pandehurit në proçes pretenduan, në veçanti, se dy kontratat që nuk ishin të ndërvarura dhe të lidhura ndërmjet tyre, në kundërshtim me kushtet e kërkuara në nenet përkatëse të Kodit të Konsumatorit, pasi mallrat që financoheshin nuk ishin të përcaktuara në mënyrë të shprehur në marrëveshjen e kredisë. Gjykata në gjykimin e saj analizoi në mënyrë të lidhur kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit dhe kredinë konsumatore.

Gjykata e Shkallës së Parë, Saintes, në Francë e pezulloi gjykimin duke shtruar dy pyetje në çështjen paragjykimore në Gjykatën Europiane të Drejtësisë. 1“ Nenet 11 dhe 14 të Direktivës 87/102/CEE duhen të

interpretohen në atë mënyrë që i lejon gjykatat të aplikojnë marrëdhënie ndërvarësie midis një kontrate

kredie konsumatore dhe një kontratë për furnizimin me mallra ose shërbime që financohet nga kjo kredi,

pavarsisht faktit që kontrata e kredisë nuk përcakton në mënyrë të shprehur mallrat ose shërbimet që

financon?” 2. “A ka Direktiva 87/102/CEE …si objektiv zgjerimin e mbrojtjes së konsumatorit nga çdo organizate në treg dhe të mund ti lejojë gjykata të zbatojnë ligjet e tyre kombëtare në përputhje me detyrimet

që rrjedhin prej saj?” Për më tepër në lidhje me çështjen shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62005J0429:EN:HTML 403 Gjykata Europiane e Drejtësisë çështja C-509/07, datë 23 Prill 2009, Luigi Scarpelli kundër NEOS Banca SpA. Më 20 qershor 2003, Z. Scarpelli, blerësi, shkoi tek furnizuesi, kompania Autobrembate në pronësi të Z. Brioli Duilio, me synimin për të blerë një makinë Audi A41900 TD, duke nënshkruar një kontratë blerje dhe në të njëjtën kohë një formular – i cili sigurohej nga furnizuesi - duke aplikuar për një kredi nga Finemiro SpA, kredidhënës, të drejtat e të cilit u fituan më pas nga Neos Banka. Z. Scarpelli i pagoi shumën prej 10 000 Euro Z. Brioli Duilio dhe mori një kredi në shumën prej 19 130 Euro përveç 10 000 Eurove të paguara. Z. Scarpelli filloi ti paguajë kredidhënësit kredinë që ai kishte marrë me këste mujore prej 402 Euro. Pas pagoi 24 këste mujore me vlerë 9 648 Euro, dhe një komision shtesë prej 130 Euro, Z. Scarpelli ndaloi pagimin e kësteve mujore me arsyetimin se automjeti ende nuk i ishte dorëzuar atij. Finemiro SpA nxorri ndaj Z. Scarpelli një urdhër gjykate ku kërkonte pagesën e kredisë të papaguar, të llogaritura në shumën prej 15 678,38 Euro së bashku me interesat. Pas ca kohësh, kompania Autobrembate shpalli falimentimin dhe automjeti i blerë nga Z. Scarpelli nuk iu dorëzua kurrë atij. Z. Scarpelli kundërshtoi vendimin për të paguar. Përveç kësaj, ai kërkoi rimbursim për 9 778 Euro të paguara tashmë me anë të kësteve mujore, përfshirë interes e paguar nga Neos Banca.

Neos Banca kundërshtoi pretendimet e Z. Scarpelli, me arsyetimin se Neni 11 i Direktivës 87/102/CEE çliron nga përgjegjësia kredidhënësin në të gjitha rastet ku nuk ka një marrëdhënie ekskluzive ndërmjet kredidhënësit dhe furnizuesit. Në lidhje me pretendimet e saj Neos Banca u mbështet në legjislacionin italian dhe atë komunitar, duke pohuar se, ku financimi është bërë jo mbi një bazë ekskluzive, e drejta e konsumatorit për të përdorur mjetet juridike mbrojtëse kundër kredidhënësit ndalohet sepse kjo e drejtë i njihet atij në rastet kur financimi është bërë mbi baza ekskluzive. Për këtë, nuk ekzistonte asnjë marrëdhënie ekskluzive mes Neos Banca dhe kompanisë Autobrembate. Gjykata e Bergamos (Itali) vlerësoi

116

Direktivës 87/102/CEE duhet të interpretohet në atë mënyrë që… ekzistenca e një marrëdhënie midis kreditorit dhe furnizuesit, mbi bazën e së cilës një kredi i jepet klientëve të atij furnizuesi ekskluzivisht nga ky kredidhënës, nuk është një kusht i domosdoshëm për këto klientë për të vepruar kundër kreditorit në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e furnizuesit, në mënyrë që të kërkojnë zgjidhjen e kontratës së kredisë dhe për pasojë rikthimin e shumave të paguara financuesit.” Pra gjykata nuk ka kushtëzuar marrëdhënien midis dy kontratave të lidhura nga konsumatori për të njëjtin qëllim ekzistencën e një marrëdhënie midis furnizuesit dhe kredidhënësit. Konsumatori, sipas jurisprudencës së kësaj gjykate, në çdo rast që për shkaqe të përligjura kërkon zgjidhjen e kontratës së furnizimit me mallra ose shërbime si pasojë e mospërmbushjes së detyrimeve nga furnizuesi, ka të drejtë të kërkojë zgjidhjen e kontratës së kredisë të lidhur për këtë qëllim. Në rastin e dytë atij i njihet e drejta për të kërkuar kthimin e shumave që ai ka paguar ndaj kredidhënësit për llogari të kontratës së furnizimit. Në raport nga të gjithë ligjvënësit, ligjvënësi anglez është treguar i kujdesshëm, ku në ndryshim nga kolegët e tij të kontinentit, i ka parashikuar me detaje pasojat e heqjes dorë nga marrëveshja e kredisë dhe nga çdo lloj marrëdhënie tjetër që është ngushtësisht e lidhur me të. Direktiva 2008/48/CE i detyron Shtetet Anëtare të përdorin dhe të nxisin procedura efikase dhe adeguate për zgjidhjen në mënyrë jashtëgjyqësore të konflikteve që rrjedhin nga kontrata e kredisë konsumatore404 . Fryma e saj inkurajon bashkëpunimin ndërmjet institucioneve kombëtare për të përdorur këtë rrugë për zgjidhjen e konflikteve, veçanërisht në marrëdhëniet juridike me elementë të huaj. Në kuadër të analizës që është bërë mbi përputhjen e legjislacionit shqiptar me acquis-in në mbrojtje të konsumatorëve, Direktiva 2008/48/EC është transpozuar vetëm pjesërisht. Ajo që spikat është mungesa e rregullimit në lidhje më kontratat e kredisë konsumatore, të cilat janë të lidhura me një kontratë tjetër për blerjen ose furnizimin me mallra e shërbime405. Raste të tilla nga praktika shqiptare janë të shumta. Kështu shumë biznese parashikojnë blerjen e mallrave ose ofrimin e shërbimeve, ku konsumatori do t’i paguajë këto me këste mujore pranë një banke, me të cilën tregtari ka marrëdhënie. Përgjithësisht nga praktika e bizneseve shqiptare, këto të fundit përcaktojnë dhe bankën. Nën frymën e kësaj jurisprudence, nëse malli i ofrohet konsumatorit shqiptar jo në kushtet e parashikuara në kontratë ose ai nuk furnizohet me të brenda afatit të caktuar, ai ka të drejtë të zgjidhë kontratën e furnizimit dhe për pasojë dhe kontratën e kredisë, duke iu njohur e drejta ti

se, duke marrë në konsideratë preambulën e Direktivës 87/102/CEE, ajo nuk është e sigurt nëse një marrëdhënie ekskluzive midis kredidhënësit dhe furnizuesit është kusht i domosdoshëm për ushtrimin e të drejtave nga konsumatori.

Gjykata e Bergamos vendosi të pezullojë çështjen për t'i referuar pyetjen e mëposhtme Gjykatës Europiane të Drejtësisë për një vendim paraprak: "A duhet neni 11/ parag. 2 të Direktivës së Këshillit 87/102

të interpretohet se një marrëveshje midis furnizues dhe kredidhënësit, në sajë të së cilës vihet në dispozicion

ekskluzivisht për konsumatorët e atij furnizuesi nga kredidhënësi, është një kusht i domosdoshëm për

konsumatorin për të përdorur mjetet juridike mbrojtëse kundër kredidhënësit, në rastet kur furnizuesi nuk

përmbush detyrimet kontraktore? Nëse kjo është e drejtë, i njihet konsumatorit:a) vetëm në rastin e zgjidhjes

së kontratës së kredisë; apo b) në rastin e zgjidhjes së kontratës së furnizimit dhe rrjedhimisht kërkohet

rimbursim për shumat që konsumatori i ka paguar kredidhënësit?” Për më tepër shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62007J0509:EN:HTML

404 Për më shumë informacion lexo: Teliti, Ersida “Një vështrim krahasues mbi të drejtat e konsumatorëve në Shqipëri”, Revista “Studime Juridike”, Vol. 1, 2011, Shtypshkronja Pegi, fq. 117 – 144. 405 Lazowski, Adam “Legislative Gap Analysis on: Consumer and Health Protection (chapter: 28)”, GIZ - Albania, date 05 June 2011.

117

kthehen këstet të cilat ai ka paguar. Këto parashikime deri tani kanë mbetur të pazbatuara në praktikë, si pasojë e

mungesës së informimit së konsumatorit në lidhje me të drejtat e tyre dhe mungesës së koherencës së gjyqtarëve me ligjet pak të zbatueshme në praktikë.

5.2 Shlyerja e kredisë përpara afatit të maturimit

Konsumatori ka të drejtë të shlyejë tërësisht ose pjesërisht vlerën totale të kredisë përpara afatit të maturimit. Një e drejtë e tillë është parashikuar shprehimisht në të gjitha aktet me karakter kombëtar apo ndërkombëtar që rregullojnë kredinë konsumatore. Ky rregullim është parashikuar në ndryshimet që iu bënë Ligjit nr.9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, me ligjin nr. 10444, dt.14/07/2011. Në këto raste, konsumatorit i jepet e drejta e reduktimit të kostos totale të kredisë, që konsiston në uljen e interesit dhe kostove, për periudhën e mbetur të kontratës së kredisë. Një gjë e tillë duhet të jetë parashikuar në kontratën e kredisë, midis konsumatorit dhe kredidhënësit 406 . Reduktimi i kostos totale të kredisë duhet t’i nënshtrohet disa parimeve të shprehura qartë në kontratën e kredisë. Ky proces duhet të jetë transparent dhe i kuptueshëm për konsumatorët. Gjithashtu, metoda e llogaritjes duhet të jetë e thjeshtë, e tillë që dhe konsumatori të mund ta llogarisë. Referuar kohëzgjatjes dhe sasisë së kredisë konsumatore, kjo nuk përfshihet në mekanizmat e financimi afat-gjatë, siç janë psh: kreditë hipotekare, si rrjedhojë është e këshillueshme, që tavani i reduktimit të kostos totale të parashikohet me norma fikse interesi. Neni 8 i Direktivës 87/102/EEC i njihte në një mënyrë sipërfaqësore konsumatorit mundësinë për të përmbushur më përpara detyrimet që rrjedhin nga kontrata e kredisë. Në këtë rast, në përputhje me rregullimet normative të Shteteve Anëtare, konsumatori gëzonte të drejtën e një reduktimi të drejtë të kostos së kredisë. Një parashikim i tillë me karakter shumë të përgjithshëm thjesht pohonte ekzistencën e një të drejte të tillë për konsumatorin, duke ia lënë të gjithë fushën e rregullimit diskrecionalitetit të Shteteve Anëtare, duke ofruar në këtë mënyrë një harmonizim minimal në këtë aspekt. Direktiva aktuale 2008/48/EC, e cila synon një harmonizim të plotë407, e ka gjetur veten në një pengesë të vështirë për t’u kapërcyer në lidhje me shlyerjen e kredisë përpara afatit të maturimit: duke u përqëndruar më shumë në kërkesat e industrisë së kreditit, që përgjithësisht ka qëllim zgjatjen sa më shumë të kohës së shlyerjes së kredisë nga konsumatori, me synim përfitimin e interesave, ndërsa këtë kohë do të donte ta eliminonte fare ose ta minimizonte në një kohë sa më të shkurtër408. Komisioni në propozimet e tij409 pranon se duhet kërkuar një ekuilibër midis avantazheve (përfitimeve) të konsumatorit dhe disavantazheve (humbjeve) të kreditorit, në lidhje më menaxhimin e shlyerjes së kredisë përpara afatit të maturimit dhe riinvestimin e këtij kapitali. Propozimi në këtë rast është që ky rimbursim të jetë i justifikuar objektivisht dhe të llogaritet mbi bazën e rregullave matematikore. Me fjalë të tjera, metoda e përdorur të jetë objektive dhe të përcaktojë rastet kur dëmshpërblimi nuk mund të jepet, pasi kjo

406 Sikurse është trajtuar dhe më lart, e drejta për shlyerjen e kredisë para afatit dhe të përfitimit të një reduktimi të kostos totale të kredisë është ndër çështjet me të cilat duhet të informohet konsumatori në fazën parakontraktore dhe kontraktore. 407 Për më shumë referoju nenit 22, të Direktivës 2008/48/EC. 408 De Cristofaro, G., vep e cit., fq. 154. 409 COM (2002) 443, cituar më lart.

118

ndikon negativisht tek kreditori410 dhe i sjell përfitime konsumatorit411. Në këtë mënyrë respektohet parimi i “drejtësisë aktuale” dhe të dy palët janë njëlloj të kënaqur. Opinioni i Komitetit Ekonomik dhe Social Europian412, në lidhje me këtë çështje, thekson nevojën e përcaktimit të limiteve të kompensimit në mënyrë objektive dhe të ashpër, duke i theksuar me detaje elementët se ku do të mbështet ky kompensim. Për të njëjtën çështje, Parlamenti Europian, me rezolutën e viti 2004, e përcaktonte veten e tij në një pozicion shumë të ashpër dhe kritik në lidhje me propozimin për një direktivë të re, në lidhje me impaktin shumë të kufizuar që ajo mund të kishte, por gjithashtu i frikësohej një rritje të mundshme të shpenzimeve të operacioneve në lidhje me kredinë konsumatore dhe me një paragjykim në lidhje me debitorët të cilit nuk do të ishin në gjendje të shlyenin borxhin e tyre përpara afatit të maturimit. Pavarsisht dyshimeve, paragjykimeve të organeve komunitare dhe problemeve të ndryshme, Direktiva aktuale ka qenë një shtysë deçizive në lidhje me harmonizimin e rregullave të tregut të kredisë konsumatore, që Direktiva e mëparshme nuk ishte në gjendje ta realizonte. Legjislatori komunitar i ka detyruar Shtetet Anëtare të adoptojnë dhe të zbatojnë dispozitat kombëtare në transpozim me Direktivën përpara 12 maj 2010, duke i njohur konsumatorit të drejtën për të përmbushur në çdo moment detyrimet që rrjedhin nga kontrata e kredisë. Nëse do të bënim një interpretim të zgjeruar, kjo lë të nënkuptosh që konsumatori kishte mundësinë për të shlyer përpara afatit të maturimit të gjithë shumën e marrë kredi. Megjithatë Direktiva 2008/48/EC i referohej kontratave të kredisë me afat të pacaktuar, që ishin ende në fuqi në këtë datë. Në lidhje me pasojat e prodhuara në këtë rast, Direktiva aktuale, në nenin 16 i referohet termit kosto totale e kredisë413, ndërsa Direktiva e mëparshme, në nenin 8 të saj i referohej kostos komplekse 414 (të përgjithshme të kredisë) duke krijuar një situatë të rrezikshme në tregun e brendshëm, krijuar kjo nga praktikat ekzistuese dhe jo uniforme të Shteteve Anëtare. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe Rregullorja e Bankës së Shqipërisë në dispozitat që rregullojnë shlyerjen e kredisë përpara afatit të maturimit nuk sqarojnë dhe nuk përcaktojnë shumë detajet në lidhje me reduktimin e kostos së kredisë, duke e lënë të hapur mundësinë interpretative për këtë term. Përdorimi i termit reduktim dhe jo përjashtim nga çfarëdo kosto, sërish e ngarkon me përgjegjësi dhe detyrime konsumatorin. Pyetja që shtrohet është: Si do të veprohet nëse konsumatori mund të paguajë vetëm

shumën e kredisë dhe jo të gjithë borxhin si pasojë e interesave që aplikohen?

Rregullorja e Bankës së Shqipërisë i referohet një reduktimi, që konsiston në uljen

410 Në rastet kur interesat e tregut janë në rritje dhe ky do të ishte një dëmshpërblim negativ për kreditorin, i cili nuk do të ishte i interesuar. 411 Është e çuditshme dhe për t’u diskutuar sesa përpiqet të mbrojë interesat e industrisë së kreditit Komisioni, duke prekur deri diku parimet që aq shumë ai afirmon dhe që lidhen drejtpërdrejt me mbrojtjen e konsumatorit. Më pas ky propozim përcakton një listë të mbyllur, me tre raste, me anë të të cilave synon të përjashtojë konsumatorin nga pagesa e një dëmshpërblim për ato kontrata kredie, kushtet e të cilave nuk e justifikojnë një dëmshpërblim. 412 European Economic and Social Committee Opinion no. July 17, 2003, OJ C 234, 30 September 2003. 413 Neni 3/pika g) e Direktivës 2008/48/EC shpjegon se: “Kosto totale e kredisë për konsumatorët nënkupton të gjitha kostot, përfshirë interesat, komisionet, taksat dhe çdo lloj tjetër tarife të cilën konsumatorit i kërkohet ta paguajë në lidhje me kontratën e kredisë dhe që njihen nga kreditori, përveç tarifave noteriale; kosto në lidhje me veprimet ndihmëse për kontratën e kredisë, veçanërisht primet e sigurimit janë gjithashtu të përfshira, nëse lidhja e këtyre kontratave është e detyrueshme për marrjen e kredisë, ose për ta marrë atë në kushtet e tregut”. 414 Neni 1/ pika d) e Direktivës 87/102/EEC përcakton se: “Kostoja totale e kredisë nënkupton të gjitha kostot e kredisë, duke përfshirë interesat dhe të gjitha pagesat e tjera, të lidhura drejtpërsëdrejti me kontratën e kredisë, të përcaktuara në përputhje me parashikimet ose praktikat ekzistuese, ose që do të krijohen në Shtetet Anëtare”.

119

e interesave dhe kostove të aplikuara mbi pjesën e pashlyer të kredisë, për periudhën e mbetur sipas kontratës së kredisë415. Pra, legjislatori kombëtar, njësoj si dhe ai komunitar, flasin për një reduktim, jo për përjashtim të interesave dhe të shpenzimeve. Mbi shumat që do të shlyejë konsumatori, kosto totale e kredisë do të zvogëlohet në përpjestim me këtë shumë.

Direktiva në nenin 16/ parag. 2 shprehet se: “Kreditorit, në rastin e shlyerjes së kredisë përpara afatit, duhet ti jepet një kompensim i drejtë dhe objektivisht i justifikuar për shpenzime që janë rezultat i drejtpërdrejtë i këtij veprimi nga ana e konsumatorit, me kusht që kjo shlyrje përpara afatit ti korrespondojë një kohe ku norma e interesit është fikse”. Kështu akti komunitar nuk përdor termin interesa, por vetëm shpenzime që janë drejtpërdrejt të lidhura me shlyerjen e kredisë përpara afatit të maturimit.

Në këtë mënyrë, kreditori me vullnetin e tij të lirë do të zhvendosë sa më shumë në kohë veprime të tilla nga ana e konsumatorëve, duke aplikuar në forma të ndryshme interes dhe kosto të shumta, që nga moment i lidhjes së kontratës deri në momentin që konsumatori mund të jetë në gjendje të paguajë kreditë e marra, përndryshe përfitimet e tij do të zvogëlohen ose duhej ti ndryshojë formë.

Për këtë arsye, Direktiva ngarkon kreditorin që në fazën kontraktore ta informojë konsumatorin për procedurën e shlyrjes së kredisë përpara afatit të maturimit, të drejtën e kreditorit për kompensim si dhe mënyrën se si do të përcaktohet ky kompensim.

Legjislatori ynë e ngarkon kreditorin me detyrimin për të dhënë në fazën kontraktore informacion në lidhje me të drejtën për shlyerjen e kredisë para afatit dhe të përfitimit të një reduktimi të kostos totale të kredisë, kostot/ penalitetet si dhe procedurat dhe metodologjinë e llogaritjes së tyre, të cilat konsumatori duhet t’i paguajë në rastin e shlyerjes së pjesshme ose të plotë të kredisë, përpara afatit të maturimit. Direktiva përcakton se një kompensim i tillë nuk mund të tejkalojë 1% të vlerës së kredisë që parapaguhet, nëse diferenca e kohës midis këtij momenti dhe afatit të maturimit të kontratës së kredisë është më shumë se një vit. Nëse kjo periudhë nuk e kalon një vit, kompensimi nuk mund të tejkalojë 0.5% të shumë së kredisë që paguhet përpara maturimit416. Në lidhje me Bankat e Nivelit të Dytë, të cilat parashikojnë informacione të tilla kontraktore mund të pohojmë se disa Banka parashikojnë mundësinë e shlyerjes totale të parakohshme ose të pjesshme, pa kërkuar që klienti të paguajë kosto operative shtesë. Banka të tjera parashikojnë 2% të shumës së parapaguar, nëse periudha midis shlyerjes para afatit dhe maturimit të kredisë është mbi 1 vit dhe 1% të shumës së parapaguar, nëse periudha midis shlyerjes para afatit dhe maturimit të kredisë është me pak se 1 vit ose pagimin e një kosto operative shtesë të barabartë me 5% të shumës së parashlyer. Sipas nenit 16/ parag. 3 të Direktivës 2008/48/EC, kompensimi nuk do të paguhet kur kontrata e kredisë shoqërohet me një kontratë sigurimi e cila garanton përmbushjen, në këtë mënyrë kreditori ka transferuar rrezikun e paaftësisë paguese të debitorit mbi shoqërinë e sigurimit, kështu që nuk do të ishte e logjikshme vendosja e një tarife shtesë për shlyerjen e parakohshme të kredisë.

415 Rregullorja e Bankës së Shqipërisë, e pandryshuar, në nenin 12 parashikonte: “Konsumatori ka të drejtën e shlyerjes së plotë ose të pjesshme para afatit të maturimit të detyrimeve të tij, sipas kushteve të përcaktuara në kontratën e kredisë konsumatore për këtë qëllim. Në këtë rast, banka duhet të bëjë një reduktim të kostos totale të kredisë. Ky reduktim konsiston në uljen e interesave dhe kostove të aplikuara mbi pjesën e pashlyer të kredisë, për periudhën e mbetur sipas kontratës së kredisë”. 416 Një kopje identike e këtij parashikimi gjendet dhe në nenin 125 të Tekstit Unik Bankar, duke përcaktuar të njëjtat afate si dhe Direktiva në fjalë.

120

Rasti i dytë i referohet kontratave overdraft417, ku arsyeja e përjashtimit përcaktohet nga mënyra se si konsumatori do të përdorë fondet e tij në llogarinë rrjedhëse.

Rasti i tretë sqaron se nëse shlyerja përpara maturimit të kredisë i korrespondon një periudhe për të cilën norma e interesit nuk është fikse418, kreditori nuk ka të drejtën e kompensimit. Direktiva i ka dhënë mundësinë Shteteve Anëtare për të bërë rregullime të ndryshme nga ato të parashikuara në paragrafin e mësipërm, duke vënë kështu në diskutim synimin e saj për një harmonizim total të industrisë së kredisë konsumatore, duke krijuar praktika të ndryshme brenda Shteteve Anëtare, duke cënuar deri diku parimin e tregut unik të brendshëm. Rasti i parë i referohet mundësisë që Shtetet Anëtare të parashikojnë dhënien e kompensimit për kreditorin nëse shuma që paguhet përpara kohe tejkalon pragun e vendosur nga legjislatori kombëtar. Ky prag nuk duhet të tejkalojë shumën 10 mijë euro brenda një periudhe prej 12 muajsh. Rasti i dytë përcakton të drejtën e kreditorit për të kërkuar në mënyrë përjashtimore, një shumë më të madhe kompensimi, nëse ai arrin të provojë se humbja që pëson si rezultat i pagimit të kredisë përpara afatit të maturimit e tejkalon shumën e përcaktuar në nenin 16/ parag. 2 i Direktivës.

Nëse kompensimi i kërkuar nga kreditori tejkalon humbjen e vërtetë që ai ka pësuar, konsumatori ka të drejtë të kërkojë një reduktim korrespondues me të. Përdorimi i termave “të humbjes së vërtetë të pësuar nga kreditori” krijojnë elementë të dyshimtë, që mund të sjellin si pasojë favorizimin e situatave të tilla dhe shpeshherë duke stimuluar kërkesat e konsumatorëve për një pagim të kredisë përpara afatit të maturimit. Rregullorja e Bankës së Shqipërisë ka mundur të disiplinojë këtë situatë vetëm me ndryshimet që ajo ka pësuar në vitin 2011419. Më parë, ajo nuk shprehte asgjë në lidhje me të drejtën për kompensim që ka banka në rastin kur konsumatori e shlyen kredinë e tij 417 Rregullorja e Bankës së Shqipërisë ka përcaktuar detyrimin e bankës për të informuar konsumatorin, rregullisht, por jo më pak se një herë në vit për gjendjen e llogarisë së tij, në lidhje me: periudha së cilës i përket gjendja e llogarisë (data e fillimit dhe data e fundit); gjendjen në fillim të periudhës; vlerat/shumat, si dhe datat përkatëse kur kredia është vënë në dispozicion të konsumatorit me përshkrimin përkatës; gjendjen e llogarisë pas xhirimit të shumës/shumave të kredisë; vlerat/shumat e pagesave dhe datat përkatëse kur janë kryer pagesat nga konsumatori, përshkrimi i veprimit/eve; normën e fundit të interesit të rënë dakord; çdo shpenzim/pagesë për interesat apo/dhe komisioni që është aplikuar, përshkrimi përkatës dhe gjendjen e llogarisë në fund të periudhës. Banka njofton konsumatorin gjatë kohëzgjatjes së kontratës së kredisë, për ndryshimet në normën e interesit ose në kostot e pagueshme. 418 Sipas nenit 3/ parag. k i Direktivës 2008/48/EC: “ norma fikse e interesit do të thotë që kreditori dhe debitori kanë rënë dakort për një normë interesi e cila do të jetë e njëjtë gjatë gjithë kohëzgjatjes së kontratës së kredisë ose kanë parashikuar disa norma interesi për periudha të veçanta, duke përdorur ekskluzivisht një përqindje fikse. Nëse të gjithë normat e interesit nuk janë të vendosura në kontratën e kredisë, ato do të konsiderohen fikse vetëm për periudha të caktuara, për të cilat është vendosur një përqindje fikse me vullnetin e palëve në përfundim të kontratës së kredisë”. 419 Vendim i Bankës së Shqipërisë, nr. 13, datë 09.03.2011 “Për disa shtesa dhe ndryshime në rregulloren për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët”, në nenin 12 shtohen paragrafët: “2. Në rastin e shlyerjeve të kredisë para afatit, banka ka të drejtën për një kompensim të drejtë dhe objektiv, për kosto të mundshme të lidhura direkt me shlyerjen/et e kredisë para afatit, me kusht që shlyerja para afatit t’i përkojë një periudhe, për të cilën norma e interesit është fikse, sipas përcaktimit në kontratën e kredisë. 3. Nëse periudha midis shlyerjes para afatit dhe maturimit të kredisë është mbi 1 vit, kompensimi i përcaktuar në pikën 2 të këtij neni, nuk tejkalon 2 për qind të shumës së kredisë së paguar para afatit dhe nëse kjo periudhë nuk kalon 1 vit, kompensimi nuk tejkalon 1 për qind të shumës së kredisë së paguar para afatit. 4. Kompensimi për shlyerjet e parakohshme nuk aplikohet në rastet e mëposhtme: i) nëse shlyerja realizohet në bazë të një kontrate sigurimi, e cila ka si qëllim shlyerjen e kredisë; ii) për kredinë kufi (overdraft-in); dhe iii) nëse shlyerja e kredisë para afatit i përkon një periudhe, për të cilën norma e kredisë nuk është fikse”.

121

përpara afatit të maturimit. Këto ndryshime janë pjesë e politikave të institucioneve në kuadër të përafrimit të legjislacionit kombëtar, parësor apo dytësor, me legjislacionin komunitar. Ndryshimet janë në përputhje të plotë me Direktivën 2008/48/EC. Në draft - raportin e vitit 2012420, Komisioni për tregun e brendshëm dhe për mbrojtjen e konsumatorëve pohon se nuk janë konstatuar probleme të mëdha me transpozimin e dispozitave në lidhje me shlyerjen e kredisë përpara afatit të maturimit. Disa Shtete Anëtare që më parë nuk parashikonin të drejtën për dëmshpërblim të kreditorit në të tilla rast, janë shfaqur kritikë ndaj faktit që një dëmshpërblim i tillë mund të passjellë një zvogëlim të nivelit të mbrojtjes së konsumatorëve.

5.3 Forma, si mënyrë e shfaqjes së vullnetit në kontratën e kredisë konsumatore

Në dimensionin e saj të legjislacionit special ose dytësor, e drejta kontraktore europiane njeh tre mënyra të dallueshme të mënyrës së shfaqjes së vullnetit:

i. Kontrata e strukturuar, kërkesa për mënyrën e shfaqjes së vullnetit ka rëndësi por forma për efekt vlefshmërie nga përjashtim kthehet në rregull;

ii. Kontrata me modular, në të cilën sasia informative kthehet në një kusht formal i domosdoshëm për lidhjen e kontratës.

iii. Kontrata me formalitetin e parashikimit të së drejtës për të hequr dorë, mungesa e së cilës mund të sjellë si pasojë zgjidhjen e një kontrate të padëshiruar.421 Ky klasifikim nuk mund të konsiderohet tërësisht i ri dhe i panjohur dhe për legjislacionin tonë civil422. Kontrata të tilla janë të inkorporuara në formularë ose modularë dhe përmbajnë informacion standart. Ku përfshihet disiplina e kredisë konsumatore?

Kontratat me modular, ku kushtet janë të vendosura nga tregtarët, sundojnë në rastin e informacioneve parakontraktore të parashikuara nga neni 5 i Direktivës 2008/48/EC, të parashikuara në atë mënyrë që konsumatori të vendosë në mënyrë të ndërgjegjshme se me cilin financues dhe mbi bazën e cilave kushte do të lidhë një kontratë kredie. Duke iu referuar rregullimeve të Direktivës, kreditori duhet:

- Të plotësojë dhe t’i transmetojë konsumatorit formularin e ashtëquajtur “Informacioni standart Europian për kredinë konsumatore”423;

- Mbi bazën e kërkesës së konsumatorit, t’i dorëzojë atij një draft-kontratë. Ky nuk është një detyrim ligjor, por duhet t’i ofrohet pa pagesë;

- Ti sigurojë konsumatorit, në mënyrë të dukshme dhe të dokumentuar, të gjitha sqarimet e nevojshme, që janë pjesë e lidhjes së kontratës dhe detyrimet që rrjedhin prej saj. Nga ky rregull përjashtohen kontratat overdraft që duhet të rikthehen brenda tre muajve.

Të tilla parashikime janë të vendosura dhe të rregulluara nga neni 6 i Rregullores së Bankës së Shqipërisë. Kjo e fundit në Aneksin e I-rë të saj ofron Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor për Kredinë Hipotekare për Individë, duke mos e parashikuar një gjë të tillë për kredinë konsumatore.

Pas vëzhgimeve të bëra në ato që ofrojnë Bankat e Niveli të Dytë në lidhje me kredinë konsumatore, mund të pohojmë që këto kanë referuar në këtë pjesë të Rregullores, duke e aplikuar me analogji për kredinë konsumatore, në të gjitha elementët dhe detajet e kësaj Flete të Standartizuar të Informacionit Parakontraktor. Ky është një format, i thjeshtë për

420 Commission for the Internal Market and Consumer Protection 2012/2037(INI). 421 De Cristofaro, Giovanni, vep e cit. ,fq. 78. 422 Kontratat me formularë ose modularë trajtohen dhe rregullohen nga nenet 686 -688 të Kodit Civil. 423 Për më tepër informacione referoju Aneksit II, të Direktivës 2008/48/EC.

122

t’u kuptuar, që shërben për të detajuar detyrimet e këtij veprimi, duke theksuar kushtet thelbësore të kontratës, për të përcaktuar pritshmëritë e një konsumatori të ndërgjegjshëm. Në këtë Fletë duhet t’i jepen konsumatorit, përpara se ai të ketë nënshkruar kontratën ose propozimin për financim, të gjitha informacionet specifike të parashikuar nga neni 6/ parag. 2 i Rregullores, ose për konsumatorin komunitar parashikimet e nenit 5/ parag. 1, pika 2.

Sipas Aktit Mbi Kredinë Konsumatore, në Angli, pesë janë kategoritë informative që duhet të përmbajë dokumenti që rregullon këto lloj marrëveshje:

i) Një hyrje me karakter përshkrues që është në përputhje me natyrën ligjore të marrëveshjes;

ii) Emrat dhe adresat e palëve; iii) Karakteristikat financiare, çmimi i mallit, vlera totale e kredisë, Norma Efektive e

Interesit, vlera e kostos totale të kredisë, vlera dhe data e çdo kësti dhe detaje të tjera në lidhje me komisionet;

iv) Detaje nëse debitori ka vendosur ndonjë mjet që siguron përmbushjen e detyrimit, v) Informacione për debitorin në lidhje me të drejta të tij statutore, të drejtën për të

hequr dorë, të drejtën për të paguar përpara afatit të maturimit.424 Me iniciativë të konsumatorit, kreditori mund t’i japë atij informacione shtesë.

Komuniteti kërkon që këto informacione shtesë të përcaktohen në një dokument shtesë, i cili i bashkëngjitet formatit të mësipërm. Ekzistenca e këtyre informacioneve të shumta mund të sjellë si pasojë çorientimin e konsumatorit, duke krijuar vështirësi në vendimmarrjen e tij. Një “oqean informativ”425 , ndonëse formalisht i vërtetë mund të shkaktojë dhe për konsumatorin më ekspert një mungesë qartësie potencialisht vendimmarrëse.

Cilat janë mjetet juridike nëse kreditori nuk përmbush detyrimet informative të

sipërpërmendura; nëse i parashikon në mënyrë jo të plotë ose në rastin kur përdor mjetet e

komunikimit në distancë426

, nuk i transmeton konsumatorit informacionet e kërkuara

nëpërmjet konfirmimit me shkrim ose mjeteve të tjera të qëndrueshme? A mund të themi se mungesa të tilla mund të ndikojnë më vonë në vlefshmërinë e kontratës?427 Në mungesë të një parashikimi ligjor të shprehur në aktet komunitare, ose

424 Brown, Ian, vep. e cit. fq. 793 -195. 425 Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” në nenin 14/ parag. 1 parashikon: “Një praktikë tregtare është çorientuese kur përmban informacion të rremë dhe për rrjedhojë është e pavërtetë. Një praktikë tregtare është çorientuese edhe kur, në çfarëdo mënyre, përfshirë paraqitjen e përgjithshme, mashtron apo ka mundësi të mashtrojë konsumatorin mesatar, duke e bërë ose ka mundësi ta bëjë atë, të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë, edhe kur informacioni është bazuar në fakte të vërteta për një ose më shumë prej elementeve të mëposhtme…” 426 Ky ligj në dispozitat që rregullojnë Kontratën në Largësi, pikërisht nenet 36-39, parashikon lidhjen e këtyre kontratave me objekt shërbime të ndryshme. 427 Prof. Dr. Ardian Nuni shprehet se: “Rregullat të cilat vendosin kërkesa për aplikimin e një forme të caktuar janë shpesh të lidhur me seriozitetin e qëllimit. Duke përshkruar kushtet të cilat duhet të plotësojë transaksioni, qëllimi është të ndihmohen njerëzit që nuk janë familjarë me biznesin, duke iu krijuar atyre në mundësi për të gjykuar mbi transaksionin dhe për t’i mbrojtur ato prej surprizave të pakëndshme….. funksioni i formës në veprimin solemn është i lidhur me oportunitetin për të paradisponuar një dokumentacion dhe për të pasur siguri në përmbajtjen e saktë të deklarimit dhe, mbi të gjitha, për të tërhequr vëmendjen e atij që kryen veprimin juridik mbi rëndësinë e veprimit që është duke kryer…. Në botën tregtare zakonisht përdoret forma me shkrim, pikërisht për të krijuar një mjet prove. Me shkrim bëhen edhe kontrata të tilla për të cilat forma nuk kërkohet si element thelbësor i përmbajtjes së veprimit juridik”. Nuni, Ardian vep. e cit., fq.343-348.

123

kombëtare nuk mund të hedhim menjëherë tezën për pavlefshmëri të kontratës428. Ligji përcakton se marrëveshjet e kredisë hartohen me shkrim ose me një mjet tjetër të qëndrueshëm dhe një kopje e saj u jepet palëve, duke përfshirë në të, të gjithë informacionin që lidhet me normën vjetore, në përqindje, të detyrimit, kushtet për ndryshimin e kësaj të fundit, shumat, numrin dhe frekuencën ose datat e pagesave, që duhet të kryejë konsumatori për të shlyer kredinë, si dhe çfarëdo kushti tjetër thelbësor të kontratës. Detyrimin për dhënien e informacionit në mënyrë të shkruar, Rregullorja e Bankës së Shqipërisë e parashikon si në fazën parakontraktore dhe në fazan pas lidhje së kontratës së kredisë. Shumë strikt i qëndron detyrimit për të dhënë të tilla informacione në letër ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm Direktiva aktuale.429 Ligjvënësi anglez ka përcaktuar se marrëveshja e kredisë duhet të jetë në formën e parashikuar, me të gjitha kushtet thelbësore dhe kushtet e tjera të zakonshme. Në kopjen që i jepet konsumatorit, ky i fundit të ketë mundësi t’i lexojë qartësisht dhe t’i kuptojë këto kushte. Nëse nuk plotësohen këto kërkesa që lidhen me formën, marrëveshja nuk është e detyrueshme për t’u zbatuar nga debitori, përveç kur ekziston një urdhër gjykate. Formalizimi i këtyre negociatave dhe kontratave synon të realizojë një funksion të dyfishtë: së pari, funksion mbrojtës (e parë nga këndvështrimi i konsumatorit) dhe së dyti, funksion kontrollues (e parë nga këndvështrimi i kreditorit). Ligjvënësi kombëtar i ka parashikuar shprehimisht në Kodin Civil ose në akte të tjera normative, rastet kur mungesa e formës sjell pavlefshmëri, një pavlefshmëri kjo absolute 430 , meqenëse këto veprime juridike janë në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit. A mund të konsiderohen dispozita urdhëruese dispozitat e ligjit “Për mbrojtjen e

konsumatorëve” dhe të Rregullores së Bankës së Shqipërisë “Për kredinë konsumatore

dhe kredinë hipotekare për individët”? Nëse nuk bëhet fjalë për pavlefshmëri absolute a mund të përfshihet kjo në rastet e pavlefshmërisë relative? Apo thjesht do të diskutojmë mungesën e formës për efekt provueshmërie dhe jo vlefshmërie? Shfaqja e vullnetit e shkrim në dhënien e informacionit parakontraktor mund të interpretohet më shumë si një mbrojtje efektive e konsumatorit se sa parashikim i një sanksioni në rast mospërmbushje. Ekzistenca e një rregullimi kontraktor, me qëllim dhënie informacioni në mënyrë të shkruar, synon realizmin e qëllimit të ndërgjegjësimit të konsumatorit, në funksion të efiçencës informative. Në këtë kontekst, shqetësimi kryesor i legjislatorit është ekzistenca i një konsumatori, i cili nga momenti i lidhjes së kontratës dhe gjatë të gjithë ekzistencës së saj, është plotësisht i informuar rreth detyrimeve që ai ka marrë përsipër dhe të drejtave që ka fituar. Në lidhje me rolin e formës për vlefshmërinë e kontratës, doktrina italiane i kushton rëndësi të veçantë pasojave që do të prodhohen në rastin kur informacioni në lidhje me Normën Efektive të Interesit i dhënë nga tregtari gjatë publicitetit (jemi në momentet propozim – pranim), është i ndryshëm nga ai i parashikuar në kontratën në formë të shkruar, ku kushtet në rastin e parë ishin më të favorshme për konsumatorin, duke shtyrë këtë të fundit të lidhë kontratën. Autorët japin opsione të ndryshme interpretuese në lidhje me pasojat e një 428 Prof. Dr. Mariana Semini, në lidhje me kushtet për vlefshmërinë e kontratës, shprehet se: “.. që kontrata të jetë e vlefshme duhet të ketë formën e caktuar ligjore. Kësaj të fundit, i referohemi faktit kur forma e kontratës kërkohet për efekt vlefshmërie ose për efekt provueshmërie.” Semini, Mariana vep. e cit., fq. 44. 429 Gjithashtu dhe Direktiva 87/102/EEC parashikon dhënien e informacioneve parakontraktore dhe kontraktore me shkrim. Madje neni 4/ parag. 3 parashikon se: “Dokumenti i shkruar duhet të përmbajë gjithashtu dhe elementët e tjerë thelbësorë të kontratës.” 430 Referoju nenit 92 të Kodit Civil.

124

veprimi të tillë: zgjidhja e parë e ofruar është ajo që e konsideron kreditorin përgjegjës për begatim pa shkak, duke legjitimuar konsumatorin të marrë dëmshpërblimin për dëmin e shkaktuar, ndërsa zgjidhja e dytë konsideron prioritare dhe mbizotëruese informacionet e bëra të disponueshme gjatë fazës së publicitetit të shërbimeve financiare, duke prezumuar faktin që klauzolat e parashikuara në kontratë automatikisht zëvendësohen nga informacionet e dhëna gjatë publicitetit.431 Rasti i parë i ofruar nga doktrina italiane gjen përgjigje dhe në dispozitat përkatëse të Kodit Civil që rregullojnë Begatimin pa Shkak432, ndërsa zgjidhja e dytë mund të mbështet në karakteristikat e këtij ligji specifik433, ku nga doktrina do të dalë në pah zëvendësim automatik i kushteve kontraktore, të cilët do ta kalojnë nga parimi i mbrojtjes së konsumatorit drejt autonomisë kontraktore të palëve. Teksti Unik Bankar, në nenin 116 në lidhje me Publicitetin përcakton kompetencat e Komiteti Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin 434 dhe neni 117 parashikon se kontratat e kredisë konsumatore duhet të jenë me shkrim, ku një kopje t’i dorëzohet klientit. Ky organ ka në kompetencë të parashikojë lidhjen e këtyre kontratave në forma të tjera, por për arsye teknike të motivuara. Referuar rregullimeve të bëra nga aktet komunitare dhe nga aktet kombëtare, vetëm Teksti Unik Bankar parashikon në mënyrë të shprehur në nenin 117/ parag. 3: “Në mungesë të respektimit të formës së parashikuar, kontrata është e pavlefshme.” Pra, vetëm akt e ka parashikuar në mënyrë të shprehur ekzistencën e formës, si një nga elementët e vlefshmërisë së kontratës, ku kryerja e një veprimi të tillë juridik në një formë të ndryshme nga parashikimi ligjor passjell pavlefshmëri. Gjykata e Mantovës435, në çështjen e datës 13 Mars 2006 në lidhje me kontratat bankare është shprehur se: “Me hyrjen në fuqi të nenit 3 të Ligjit nr. 154, dt. 17.02.1992, zëvendësuar më pas nga neni 117 i Tekstit Unik Bankar, dekreti nr. 385, dt. 01.09.1993, - të gjitha kontratat bankare duhen domosdoshmërisht të lidhen në formë të shkruar, për efekt vlefshmërie. Kjo kërkesë nuk mund të konsiderohet e respektuar në rastin e nënshkrimit të marrëveshjes vetëm nga klienti. Gjithashtu nuk mund të pretendohet që veprimi të sjellë pasoja, kur ai nuk është nënshkruar nga vetë pala, por nga trashëgimtarët, në momentin që pretendohet pavlefshmëri për shkak të mungesës së formës. Si rrjedhojë nuk mund të pretendohet për të prodhuar pasoja një kontratë e cila nuk është lidhur.” Gjykata e Riminit, në çështjen nr. 1523, të datës 12 Tetor 2010 ka pohuar gjithashtu se: “…në rastin kur forma përcaktohet si një nga elementët thelbësorë të kontratës, i parashikuar me pasojën e pavlefshmërisë; kur ky parashikim formal nuk është respektuar, kontratës i mungon një nga elementët thelbësorë të saj, pa të cilin ajo nuk mund të konsiderohet e vlefshme. 431 Scorza, Guido, vep. e cit., fq. 134- 135. 432 Neni 655- 658 të Kodit Civil. “Personi që, pa shkak të ligjshëm, ka fituar ose kursyer diçka në dëm të një personi tjetër, detyrohet të shpërblejë këtë të fundit për humbjet pasurore që ka pësuar, brenda caqeve të begatimit”. 433 Nga ku vetë Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në nenin 2 nën titullin “Fusha e Zbatimit” përcakton se: “Dispozitat e këtij ligji nuk do të zbatohen, kur në dispozitat e tjera ligjore për fushat përkatëse jepen trajtime më të favorshme për mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve.” 434 Kompetencat e Komitetit Ndërministror për Kredinë dhe Kursimin janë:

a) individualizimi i operacioneve dhe shërbimeve, që ofrohen në reklama; b) kontrollon formën, përmbajtjen, mënyrat e reklamimit dhe dokumenton aktet e informacioneve të

publikuara; c) përcakton kritere uniforme për vendosjen e normave të interesit dhe për llogaritjen e elementëve të

tjerë që lidhen më aspektin ekonomik të marrëdhënies së krijuar; d) identifikon elementët thelbësorë….që duhet të parashikohen në rastin e publicitetit ose në oferta të

tjera…. 435 Për më tepër infor në lidhje më çështjen referoju: http://www.ilcaso.it/giurisprudenza/archivio/332.php

125

Sigurisht, në mungesë të nënshkrimit të të dy palëve në një kontratë, kërkesa e formës nuk është përmbushur.”

Teksti Unik Bankar shkon më tej mbrojtjes së konsumatorit duke bërë një tjetër përcaktim në nenin 127/ parag. 2 sipas së cilit: “Pavlefshmëritë e parashikuara nën Titullin Kreditë Konsumatore i prodhojnë pasojat vetëm në favor të konsumatorit”. Kjo lë të nënkuptuar faktin se një kontratë e realizuar me gojë mund të prodhojë pasojat nëse konsumatori nuk e godet atë për pavlefshmëri. E shprehur në këtë mënyrë, atëherë kjo lloj pavlefshmërie i referohet pavlefshmërisë relative, e cila mund të shërohet nga vetë pala, që njeh vesin e veprimit juridik.436 Në të njëjtën mënyrë shprehen dhe autorët italianë, të cilët pohojnë se pavlefshmëria e parashikuar nga kjo dispozitë krijon një pavlefshmëri relative, meqenëse pavlefshmëria aty parashikohet në formën “mund të bëhen të vlefshme vetëm nga klienti.”437

Ligji ynë përcakton se në rastin e kontratave, ku të gjitha ose disa kushte që u ofrohen konsumatorëve janë të shkruara, atëherë këto duhet të kenë një formulim të kuptueshëm në gjuhën shqipe dhe një paraqitje të qartë e të dallueshme. Shkrimi i përdorur të jetë "Times New Roman", me madhësi të karakterit të shkrimit, të paktën 10. Në rast se ka dyshime rreth kuptimit të kushtit të kontratës, atëherë interpretimi është në favor të konsumatorëve438. Mënyra se si është shprehur ligjvënësi “në rastin e kontratave, ku të

gjitha ose disa kushte që u ofrohen konsumatorëve janë të shkruara” krijon ekuivok në rastin e kredisë konsumatore, ku sikurse kemi pohuar dhe më lart, forma e shkruar duhet të ekzistojë me çdo kusht.

Direktiva 93/13/EEC439 parashikon në nenin 5: “Në rastin e kontratave ku të gjitha kushtet ose një pjesë e tyre, duhet ti’ ofrohen konsumatorit me shkrim, këto kushte duhet gjithmonë të hartohen në gjuhë të thjeshtë e të kuptueshme. Aty ku ka dyshime në lidhje me kuptimin e një kushti, duhet të mbizotërojë interpretimi në favor të konsumatorëve.”440

Rregullorja Mbi Kredinë Konsumatore, 1983, e ndryshuar, specifikon në detaje kërkesat në lidhje me formën, qartësinë dhe përmbajtjen e marrëveshjes. Praktika e diktimit të një forme fizike dhe materiale të standartizuar është ndjekur nga ligjvënësi anglez dhe në këtë akt. Në këtë mënyrë informacioni financiar dhe çështje të tjera specifike që lidhen me të, duhet të jenë të gjitha bashkë dhe të mos përzihen me informacione të tjera.

Në rastin kur kushti konsiderohet i padrejtë, ai quhet i pavlefshëm nga koha që është lidhur kontrata. Kushtet e tjera kontraktuale mbeten detyruese për palët dhe zbatimi i mëtejshëm i kontratës është i mundshëm. Legjislatori ynë ka parashikuar pavlefshmëri në rastin e kushteve të padrejta. Terminologjia e përdorur i referohet konceptit të pavlefshmërisë relative (për të cilën folëm dhe më lart në lidhje me legjislacionin italian), pra kushti konsiderohet i padrejtë, duke prodhuar pasojat e mosekzistencës që nga koha e lidhjes së kontratës. Fjalia e dytë i referohet konceptit të pavlefshmërisë së pjesshme, e cila prek vetëm një pjesë të veprimit juridik, duke përcaktuar vlefshmërinë e mëtejshme të kushteve të tjera kontraktore, madje dhe të vetë kontratës.

436 Për më tepër lexo: Nuni, Ardian, vep e cit., fq. 380-385. 437 Alpa, Guido, vep. e cit., fq 120. 438 Mendoj se kjo ecën në të njëjtën linjë me parashikimin e Kodit Civil në nenin 688 (meqenëse jemi ende duke trajtuar kontratat me modularë), ku: “Në çdo rast, kushtet e përfshira në kushtet e përgjithshme të kontratës apo në modularë e formularë, që kanë qenë dhënë prej njërës nga palët kontraktuese, kur ka dyshim, interpretohen në dobi të palës tjetër.” 439 Direktiva 93/13/EEC, e dt. 05.04/1993 “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”. 440 Direktiva shkon dhe më tej duke i detyruar Shtetet Anëtare që të marrin masa sa më të ashpra, në përputhje me Traktatin, në fushat e mbuluara nga Direktiva në fjalë, me synim që të sigurohet shkalla më e lartë e mbrojtjes së konsumatorëve.

126

Një tjetër aspekt i formës në kontratat e kredisë konsumatore është detyrimi që një kopje të kontratës së firmosur nga palët t’i jepet konsumatorit ose të dyja palët të kenë nga një kopje të kontratës. Gjykata e Bolonjës, në çështjen e datës 18.01.2005 është shprehur se: “Mungesa e dorëzimit të një kopje të kontratës e bën këtë marrëveshje negociuese tërësisht të pavlefshëm, në kuptim të nenit 117/ parag. 1, 3, nenit 124/ parag. 1 dhe 3. Pavlefshmëria që rrjedh nga neni 117/ parag. 1 dhe 3, mbështetet në detyrimin e shfaqjes së vullnetit në formë të shkruar që duhet të ekzistojë në të gjitha fazat e kontratës, veçanërisht duhet të pasqyrohen në formë të shkruar kushtet e vlefshmërisë të përcaktuara në nenin 124/ parag. 3. Një pavlefshmëri e tillë bazohet në nevojën që kontrata duhet të përmbajë përshkrimin analitik të mallit dhe çmimin, me qëllim që t’i mundësojë konsumatorit një kontroll efikas në lidhje me koston efektive të financimit.”

Aktet nënligjore përcaktojnë se kontrata e kredisë duhet të bëhet në të gjitha rastet me shkrim dhe një kopje e kontratës së firmosur nga palët, i jepet personalisht konsumatorit në momentin e lidhjes së kontratës ose i dorëzohet apo dërgohet nga banka me postë të regjistruar në adresën e konsumatorit, brenda një periudhe prej 10 (dhjetë) ditësh pune nga nënshkrimi i kontratës. Aktet komunitare nuk përcaktojnë afate të tilla në dorëzimin e kopjeve të kontratës. Legjislatori kombëtar është treguar i kujdesshëm në mënyrën e të shprehurit, duke përcaktuar “një kopje e kontratës së firmosur nga palët”. Kontratat e kredisë, për vetë specifikat që kanë në aspektin ekonomiko-social, duhet domosdoshmërisht të hartohen në formë të shkruar ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm që i krijon mundësi konsumatorit ta njohë dhe të dijë kushtet.

Pyetja që shtrojmë është: Për çfarë arsye Këshilli Mbikqyrës i Bankës së Shqipërisë

ka parashikuar mundësinë e dërgimit me postë të kësaj kontrate? Në çfarë rastesh

konsumatori nuk e merr personalisht atë? Parashikimi shkon dhe më tej, duke i dhënë të drejtën të pajiset me një kopje të

kontratës së kredisë, çdo garant, i cili është i ndryshëm nga konsumatori dhe lidh një kontratë garancie që siguron shlyerjen e detyrimit kryesor që rrjedh nga kontrata e kredisë. Me synimin për të ofruar dhënien e një informacioni sa më të plotë, të saktë në lidhje me të drejtat e detyrimet e palëve, legjislatori nuk lodhet duke përsëritur aspekte të veçanta që duhet të përmbajë kontrata e kredisë. Marrëveshja e shkruar përfshin të gjithë informacionin, që lidhet me normën vjetore në përqindje të detyrimit, kushtet për ndryshimin e kësaj të fundit, shumat, numrin dhe frekuencën ose datat e pagesave, që duhet të kryejë konsumatori për të shlyer kredinë, si dhe çfarëdo kushti tjetër thelbësor të kontratës. Interpretimi për termin “çfarëdo kushti tjetër thelbësor të kontratës” do të bëhet duke e lidhur mungesën e këtij kushti me pasojë pavlefshmërie. Ligji i kushton më shumë rëndësi elementëve që lidhen me normën interesit. Ndërkohë që akti i Bankës së Shqipërisë pohon se një kontratë kredie konsumatore në çdo rast përcakton qartë kushtet e lëvrimit, qëllimin e përdorimit të kredisë si dhe kushtet dhe afatet e shlyerjes së kredisë, së bashku me penalitetet përkatëse. Cila është pasoja në mungesë të mosparashikimit të këtyre kushteve ose të

ndryshimit të tyre?

Legjislacioni i brendshëm nuk na jep një përgjigje të drejtpërdrejtë në dispozitat që rregullojnë formën e shkruar të kontratës së kredisë konsumatore. Megjithatë nën nenin 27, që rregullon Kushtet e Padrejta441, në parag. 4/ pika m, Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon se: “Janë kushte të padrejta në kontrata të drejtat e tregtarit, kur:…..m) ndryshojnë kushtet e kontratave të kredisë, veçanërisht metodën/ metodologjinë 441 Kushti kontraktual, i cili nuk është negociuar veçmas, është i padrejtë në qoftë se shkakton pabarazi të ndjeshme dhe të dallueshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve, që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorëve.

127

e përllogaritjes së normës së interesit dhe elementet e saj, pa marrë më parë pëlqimin e konsumatorit.” Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve442 në vendimin e tij të vetëm443, në lidhje me kredinë konsumatore, ka gjobitur Alpha Bank – Albania dhe ka shfuqizuar në kontratën e saj standarte të huasë, kushtin që i lejonte Bankës të ndryshonte në mënyrë periodike normën e qëndrueshme dhe marzhin e normës së interesit pa bashkëpunuar me kredimarrësin. Madje, ky kusht shkonte dhe më tej, duke i dhënë të drejtë Bankës të vepronte në mënyrë të njëanshme dhe nuk ishte e detyruar, që për të gjitha ndryshimet të njoftonte palën tjetër të kontratës. Doktrina italiane pohon se nëse një praktikë tregtare e padrejtë, çorientuese ose agresive, nuk sjell ipso iure një ves të vullnetit, si mund të mendojmë që një konsumator i vetëm, në kuptim të një raporti të vetëm kontraktor, mund të pretendojë një defekt të kontratës për shkak të vesit të vullnetit të shkaktuar nga tregtari në sajë të një praktike të padrejtë?

Ajo që spikat dhe shtron shumë pikëpyetje, është fakti që legjislatori komunitar nuk ka bërë asnjë parashikim të drejtpërdrejtë në Direktivën 2008/48/EC se çfarë mjeti do të vërë në lëvizje konsumatori për t’u ankuar në lidhje me një praktikë tregtare të padrejtë. Zgjidhja ofrohet duke bërë referimin dhe duke ushtruar mbrojtje në lidhje me të drejtat që i burojnë konsumatorit nga Direktiva 93/13/EEC .

Legjislacioni Italian që rregullon kontratat e kredisë konsumatore parashikon dhënien me shkrim të informacioneve në lidhje me Normën Efektive të Interesit, numrin, frekuencat dhe ditën e pagimit të çdo pagese të veçantë, rastet se kur Norma Efektive e Interesit mund të ndryshohet etj. Gjithashtu parashikon në mënyrë specifike, kur kontrata e kredisë ka për objekt blerjen e mallrave ose shërbimeve të përcaktuara, duhet të përmbajë me çdo kusht: përshkrimin analitik të mallrave ose të shërbimeve, çmimin e blerjes, çmimin e vendosur në kontratë, shumën e kredisë etj. Të gjitha këto parashikohen me pasojë pavlefshmëri të kontratës së kredisë.

Në funksion të qëllimit kryesor, mbrojtjes së konsumatorit, legjislatori italian ka përcaktuar se përmbajtja e kontratës duhet të jetë e mbyllur, pa diskrecion të palëve në përcaktimin e kushteve dhe se asnjë pagesë nuk mund t’i kërkohet konsumatorit pa një parashikim eksplicit kontraktor. Gjithashtu, përmbajtja e kontratës, veçanërisht në lidhje

442 Ligji nr. 9902, Dt. 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, përcakton në nenin 52 se: “Për shqyrtimin e shkeljeve dhe marrjen e masave për zbatimin e dispozitave të këtij ligji, si dhe të akteve nënligjore të dala në zbatim të këtij ligji, me përjashtim të funksioneve që kryen struktura përgjegjëse për mbikëqyrjen e tregut, të përcaktuara në nenin 51 të këtij ligji, krijohet Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve. ….” Neni 52/1përcaktons se: “Tregtarët janë të detyruar të japin, në mënyrë të qartë, të vërtetë dhe jo të mangët, të gjithë informacionin e kërkuar nga organet zbatuese dhe struktura përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve, sipas dispozitave te këtij ligji.” Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve e mbështet veprimtarinë e tij, kryesisht në Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 1444, dt. 22.10.2008 “Për mënyrën e funksionimit e të pagesës së anëtarëve të Komisionit të Mbrojtjes së Konsumatorit, si dhe përcaktimin e proçedurave të vlerësimit të shkeljeve”. Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorit (KMK) u krijua nga qeveria shqiptare në prill 2009. Ai është një organ vendimmarrës, i cili ka detyrë të zbatojë nenet e Ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” në lidhje me produktet jo ushqimore dhe shërbimet. Ai gjithashtu është një strukturë që zgjidh në mënyrë administrative mosmarrëveshjet e lindura ndërmjet konsumatorëve dhe tregtarëve, me qëllim që të shmanget humbja e kohës dhe shpenzimet e konsumatorëve nëpër gjyqe. Faktikisht, është një lloj “gjykate administrative” me fuqi për të ndaluar shkeljet dhe për të vendosur gjoba. Që nga krijimi, Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorit ka marrë gjithsej 27 vendime. 443 Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve, Vendimi nr. 15, dt. 04/02/2011. Një vendim, i cili për mendimin e autores është shumë i vakët, ku ajo që spikat është arsyetim në citim të neneve të ligjeve përkatëse. Shiko: http://www.kmk.al/pdffiles/Vendimi%20i%20KMK%20No.15_04.02.2011.pdf

128

me kushtet ekonomike të vendosura, nuk mund të bëhet e zbatueshme nëpërmjet apelimit të palëve kontraktore.444

Gjykata italiane e Kasacionit, në vendimin nr. 2140, të dt. 31.01.2006 është shprehur se: “Rregullat që parashikojnë pavlefshmërinë e kontratave, që vendosin interesa shtesë për përdorimin ose shtojnë taksa për të arritur nivelin e kamatës (të vendosura nga ligji….) nuk kanë efekt prapaveprues dhe për këtë arsye, në lidhje me kontratat e lidhura përpara hyrjes së tyre në fuqi, nuk ndikojnë në vlefshmërinë e vetë kushteve kontraktore, por mund të prodhojnë vetëm pavlefshmëri ex nunc, mbi bazën e kërkesës së palëve.”

Legjislatori italian ka ndërhyrë duke kufizuar autonominë e palëve kontraktore në çështjet e mësipërme duke përcaktuar pavlefshmëri. Kështu neni 125/ parag. 7 i Tekstit Unik Bankar parashikon se: “Në rastin e mungesës ose pavlefshmërisë së kushteve kontraktore: a) Norma Efektive e Interesit barazohet me normën minimale nominale të bonove të thesarit ose të letrave të tjera me vlerë, siç përcaktohen nga Ministri i Ekonomisë dhe Financave, të emetuara 12 muaj përpara lidhjes së kontratës. Asnjë shumë tjetër nuk duhet ti ngarkohet konsumatorit me bazë norma interesi, komisioni apo shpenzime të tjera; b) periudha e kredisë është 36 muaj.”

Gjithashtu, Teksti Unik Bankar në lidhje me pavlefshmërinë e kontratës së kredisë bën një tjetër parashikim, duke përcaktuar se: “Kontrata është e pavlefshme nëse nuk përmban elementët thelbësorë në lidhje me:

a) llojin e kontratës; b) palët e kontratës; c) shumën totale të kredisë dhe kushtet e kësteve dhe të pagimit, përpara afatit të

maturimit. Në rastin e pavlefshmërisë së kontratës, konsumatori nuk është i detyruar të kthejë

më shumë se shumat që ka përdorur dhe ka të drejtë t’i paguajë në të njëjtat kushte, sipas parashikimeve në kontratës, ose në mungesë të tyre në 36 këste mujore”. Autorët italianë pranojnë se nëse do ti bënin një interpretim sistematik të dispozitave të Kodit Italian të Konsumit, ky akt pasqyron në mënyrë të qartë dhe të saktë, se arsyeja e mjeteve për ankimin ndaj fenomenit të praktikave tregtare të padrejta është mbrojtja e interesave kolektive të konsumatorëve dhe interesave të përgjithshëm të tregut dhe nuk është aspak e ashpër të flasim “për një ndarje të qartë midis disiplinës së kontratës së veçantë dhe statusit të interesave super individualë të konsumatorëve”. 445 Interpretime të ndryshme pohojnë se vetëm në kontratat ndërmjet konsumatorëve dhe tregtarëve, mungesa e dokumentave të vetërregullimit të interesave do të passjellë gjithmonë dëmshpërblimin. Kjo frymë konstatohet dhe në legjislacionin tonë për mbrojtjen e konsumatorëve. Përpjekjet e legjislatorit komunitar për të siguruar harmonizimin minimal dhe uniform të të drejtave të konsumatorëve, shpesh, prodhojnë efektin e kundërt, duke u kufizuar brenda formatit standart informativ të kontratave të kredisë konsumatore, në frymën teknike dhe vullnetin e imponuar nga tregtari. Ky është paradoksi i formalizmit informativ: ruajtja e integritetit të vullnetit të konsumatorit, me qëllim krijimin e një vullneti të ndërgjegjshëm në lidhje me kontratën. Detyrimi për dhënien e informacioneve në funksion të një përzgjedhje të përshtatshme të operacionit ekonomik nuk krijon kushtet e përshtatshme për vetërregullim të interesave në kushtet e autonomisë private. 444 Scorza Guido, vep. e cit., fq. 138. 445 De Cristofaro, Giovanni, vep e cit., fq. 93.

129

Kapitulli 6

Kontrata e paketave të udhëtimit

6.1 Hyrje

Sektori turistik përfaqëson, një sektor ekonomik, ku institucioneve i është rezervuar një aktivitet promovues që mund të ndikojë, drejtpërdrejt ose jo, në përmbajtjen e kontratave që lidhen me të. Në këtë mënyrë shpjegohet arsyeja, se në tërësinë e kontratave standart, kontratat turistike shënojnë “një mungesë të produkteve të autonomisë private”, në krahasim me ndërhyrjen e ligjvënësit kombëtar e mbikombëtar, ndërhyrje më e theksuar se në sektorët e tjerë të tregut të shërbimeve. Pjesa VII e ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” rregullon kontratat e veçanta. Kontratat e paketave të udhëtimit rregullohen për herë të parë nga ky ligj, në Kreun e IV-t nën titullin “Kontratat e paketave të udhëtimit dhe detyrimet për to”. Ligji nr. 8192, dt. 06.02.1997 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe ligji nr. 9135, dt. 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” nuk parashikonin asnjë dispozitë që të rregullonin këto kontrata konsumatore. Rregullimi i fenomenit të kontratave të paketave turistike u zhvillua më tej në kuadër zhvillimit ekonomiko-social të shtetit shqiptar, nënshkrimit të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit dhe mbi të gjitha pas lirisë së qarkullimit pa viza në Zonën Schengen. Industria turistike ka pësuar një rritje të vazhdueshme dhe turizmi nuk është më një koncept luksi, por konsiderohet si një fenomen mase. Me siguri mund të pohojmë që fenomeni i turizmit në tërësi dhe i kontratave të paketave turistike, në veçanti, rrethohen në evolucionin e tyre nga një kujdes gjithnjë e më i madh nga ana e legjislatorit, ky i fundit i shtyrë nga një aktivitet në rritje që synon të rregullohet si fenomen konkret. Zhvillimet ligjore për këtë kontratë të veçantë konsumatore janë ndikuar nga aktet komunitare dhe ndërkombëtare, që përfaqësojnë shkallën e parë të evolucionit normativ në këtë fushë. Në planin ndërkombëtar, aktet kryesore që lidhen me të drejtat e udhëtarëve janë: Konventa e Varshavës e vitit 1929 “Mbi transportin ndërkombëtar ajror”, Konventa e Bernës e vitit 1961 “Mbi transportin hekurudhor”, Konventa e Parisit e vitit 1962 “Mbi përgjegjësinë e hotelierëve” si dhe Konventa e Athinës e vitit 1974 “Mbi transportin detar”. Gjithashtu, Konventa Ndërkombëtare e Kontratave të Udhëtimit, e cila daton më 23.04.1970, firmosur në Bruksel446, për herë të parë, ka individualizuar dhe disiplinuar kontratat e udhëtimit. Kjo konventë ka rezultuar problematike si në aplikim dhe në rregullim, ku shumë pak vende e kanë ratifikuar atë. Fakti që nëpërmjet turizmit personat plotësojnë nevoja, ushtron gjithnjë e më shumë presion mbi kërkesën për të pasur një politikë komunitare koherente të turizmit, duke rregulluar raporte ekonomike në një këndvështrim që nuk mund të jetë ekskluzivisht ekonomik. Në fakt shtysa përfundimtare për një rregullim më të saktë dhe uniform, me synimin për të garantuar e mbrojtur konkurrencën dhe pluralizmin në këtë sektor, si dhe

446 Kjo konventë është ratifikuar nga Belgjika (e cila më pas e ka denoncuar në 1994), Benini, Kameruni, Togo, Argjentina dhe Italia. Për herë të parë, shteti ynë denjon të mos aderojë në një konventë ndërkombëtare.

130

për të mbrojtur turistin – konsumator vjen nga Direktiva 90/314/CEE, dt. 13/06/1990 “Për paketat e udhëtimit, për paketat e pushimeve dhe turet turistike”. Direktiva 90/314/CEE ka meritën kryesore në rregullimin e kësaj fushe dhe ka mundësuar një mbrojtje pothuajse të njëjtë në të gjithë Shtetet Anëtare. Përpara një ndërhyrje të tillë normative, të vetmet dispozita që normonin këtë fushë ishin Konventat Ndërkombëtare, pak të thirrura nga legjislacionet e Shteteve Anëtare, me pasojën që turisti mbrohej kryesisht kur blerja e paketës kishte karakter ndërkombëtar, duke parashikuar shkaktimin e dëmit në përgjithësi, pa specifikime të nevojshme. Akti komunitar ofron mbrojtje të përgjithshme në lidhje me përmbushjen ose jo të kushteve kontraktore, duke referuar tek parimet e përgjithshme të legjislacioneve civile në lidhje me shpërblimin e dëmit kontraktor ose jashtëkontraktor, veçanërisht për dëmin moral.

Një tjetër akt ndërkombëtar, që është thirrur nga ligjvënësi komunitar është Konventa “Për unifikimin e rregullave në lidhje me transportin ndërkombëtar ajror”, e lidhur në Montreal më 28 maj 1999, e njohur si Konventa e Montrealit. Konventa është nënshkruar nga Komuniteti Europian dhe ka hyrë në fuqi me datë 28 Qershor 2004, pas Vendimit të Këshillit 2001/539/EC. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” e rregullon këtë fushë shërbimesh sipas mënyrës së parashikuar në Direktivën 90/314/CEE. Meqenëse këto kontrata rregullohen vetëm në dy nene, përkatësisht neni 46 dhe 47, Këshilli i Ministrave ka miratuar Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21.1.2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit”.447 Legjislatori italian i rregullon këto kontrata, në Kodin Italian të Konsumit, nën Titullin “Shërbimet turistike”, nga neni 82 – 100. Gjithashtu dhe nga Kodi Italian i Turizmit, i cili është miratuar me Ligjin nr. 79, dt. 23/05/2011.

Në lidhje me këtë prodhimtari legjislative, e kopjuar dhe e çrregullt, problem themelor për juristin është aftësia e tij për të kërkuar rregullimin e rastit specifik. Mbetet gjithashtu detyrë e juristit të rakordojë në mënyrë organike atë që duket një mozaik kompleks normash, i cili synon të ofrojë një rregullim unik e koherent, dhe jo të mbetet një grumbull aktesh ku ndërthuren kundërshti të fshehura. Pikërisht, me arsyen për të evituar sjellje të papërshtatshme, duhet të forcohen në nivel global, dispozitat mbrojtëse në favor të palës më të dobët. Kontratat funksionojnë në kuadër të realizimit të konkurrencës, në atë mënyrë që të jetë një instrument rregullues i tregut duke minimizuar mundësinë e abuzimit të pozicionit ekonomik të palës së fortë. Modeli i tregut synon të individualizojë nëpërmjet aspekteve themelore, sovranitetin e konsumatorit, i cili në lidhje me parimin e mbrojtjes së të dhënave personale dhe parimin e barazisë, ndërton pikën kyçe, rreth së cilës, nëpërmjet mekanizmit të konkurrencës rrotullohet i gjithë sistemi.

Nëse pjesa më e madhe e tregut përbëhet nga produkte dhe shërbime për kohën e lirë, nëse shoqëria industriale moderne është e gatshme për të harxhuar pjesën më të madhe të kohës dhe të parave për të përmirësuar aspektin fizik, për t’u qetësuar, për t’u argëtuar, për të kënaqur nevojat intelektuale, kulturore e fetare, problem kryesor është garantimi i një mbrojtje të përshtatshme të të tilla kërkesave dhe nevojave në kuadrin kontraktor.

6.1.1 Zhvillimi i fenomenit “turizëm”, nga kontrata e transportit apo e mandatit tek

kontrata e paketave të udhëtimit

Zhvillimi i transportit dhe i konceptit udhëtim ishte ai që orientoi dhe evoluoi

447 Në lidhje me turizmin, mund të citojmë dhe akte të tjera që janë: Ligj nr.9734, datë 14.5.2007 “Për turizmin”; VKM nr. 517, dt. 03/07/2003 “Për miratimin e strategjisë së zhvillimit të turizmit në Shqipëri deri në vitin 2012”; VKM nr.844, datë 11.6.2008, “Për miratimin e strategjisë sektoriale të turizmit, për periudhën 2007-2013”, Rregullorja MTKRS nr. 02, dt. 20/03/2003 “Për kriteret, kushtet dhe proçedurat për licencimin e ushtrimit të veprimtarisë turistike akomoduese, regjistrimin dhe klasifikimin e njësive akomoduese turistike”

131

konceptin turizëm. Kontrata e udhëtimit lindi si një kontratë për të rregulluar “udhëtimet rrethore”, për transportimin e personave ose të mallrave, si një domosdoshmëri ekonomike. Shfaqja e kontratës së paketave të udhëtimit, nga pikëpamja historike, është e lidhur me realizimin e udhëtimeve nga disa sipërmarrës të specializuar, në fillim nga transportuesit, veçanërisht nga ata detar, krijuesit e kontratës së kroçerës dhe në ditët tona nga agjentët turistikë, duke e transformuar gradualisht turizmin si një fenomen i masës. Deri në dhjetëvjeçarin e fundit të shek. XX, paketat turistike në Shqipëri ishin ende nocione të panjohura, prerogativë e një shtrese shumë të ngushtë shoqërore, që filloi të kombinonte gradualisht udhëtimet me shërbimet e tjera ndihmëse. Nga pikëpamja e historisë së turizmit, udhëtimi i parë është organizuar nga Thomas Cook, në vitin 1841, i cili krijoi kushte të përshtatshme për një grup prej 570 udhëtarësh, duke i ofruar një guidë me tren nga Leicester në Loughborough, prej 11 miljesh në kuadër të një takimi kundër alkoolit. Pak vite më vonë, Sir Thomas dhe djali i tij John krijuan agjensinë e parë të udhëtimeve, e cila në pak kohë mori famë ndërkombëtare. E parë në këndvështrimin historik dhe gjeografik, ky zhvillim është ngushtësisht i lidhur me revolucionet industriale, zhvillimet teknike në transport dhe kryesisht atë hekurudhor, zhvillimi i rrugëve, të cilat janë të domosdoshme për të fituar kohë dhe për të ulur kosto. Ky moment historik është i nevojshëm për të individualizuar dallimet midis konceptit të udhëtimeve turistike në konceptin bashkëkohor, ngushtësisht i lidhur me ekzistencën e kohës së lire, me modelin e organizimeve shoqërore kushtuar revolucioneve industriale, të udhëtimeve të kohëve më të hershme si: nga pelegrinazhet fetare, zhvendosjet e tregtarëve në vende të ndryshme të Europës mesjetare, e deri tek periudhat e gjata të studimit nëpër universitetet e Europës Kontinentale, veçanërisht në Itali, duke filluar nga Shek. XI dhe në të ashtëquajturin Turi i Madh448, ku spikat udhëtimi i formimit të rinisë aristokrate i përhapur gjerësisht në periudhën moderne, udhëtimi i studimit të artistit dhe të gjuhëtarit gjerman i tërhequr kryesisht nga arti italian.449 Në kuadër të reflektimit historik, mund të pranojmë që revolucioni i rrugëve, si hekurudhore dhe tokësore, u ndikua nga një tjetër nevojë, nga kërkesa për të udhëtuar, e cilësuar si “revolucioni shpirtëror”, duke ofruar dallimin midis udhëtimit dhe turizmit, ku e para i përket antikitetit dhe e dyta është ngushtësisht e lidhur me konceptin e kohës së lirë dhe kërkesat e aktivitetit profesional që ofrojnë të tilla shërbime. Kjo justifikon rritjen e aktivitetit turistik në kohët moderne me tendencën për të zvogëluar raportin midis kohës së punës dhe kohës së lirë. Në këtë mënyrë, turizmi nga një element i huaj për kontratën, ku në periudhën e Turit të Madh mori një rëndësi tërësisht individuale, me ardhjen e turizmit të organizuar, ose me kalimin nga “artizanati tek industria e turizmit”, bëhet katalizator i një disipline ekonomike. Kalimi nga zhvillimi i turizmit individual drejt atij të organizuar nga operatorët turistikë është logjikë e avantazheve që ka në raport me iniciativat personale. Organizuesit e udhëtimeve turistike në sajë të pushtetit kontraktor që ato kanë, mund të marrin shërbime nga furnizuesit e ndryshëm të shërbimeve turistike, në veçanti nga hotelierët, transportuesit, duke përfituar ulje të çmimit ose avantazhe të tjera në pagesë që nuk mund t’i ketë një turist i vetëm. Qëllimi i turizmit nuk shfaqet më si një motiv individual ose si pjesë e një elementi

448 Elitat e reja angleze, përgjatë shekujve XVI –XVIII, shpesh kalonin 2 - 4 vjet duke udhëtuar nëpër Europë, në përpjekje për të zgjeruar horizontet e tyre dhe duke mësuar në lidhje me gjuhën, kulturën, gjeografinë dhe arkitekturën në një përvojë të njohur si Gran Tour. Turi i Madh filloi në shek. XVI dhe fitoi popullaritet përgjatë shek. XVII. Për më shumë info: http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/grandtour.htm 449 Tassoni, Giorgia “Il contratto di viaggio”, Giuffre Editore, 1998, fq.6.

132

të kontratës së transportit, kontratës së hotelit apo kontratës së qirasë. Një aspekt tjetër është përfshirja e mikro - sistemit të kontratave të udhëtimeve në sistemin e kontratave të një tregu që e drejta ndërkombëtare e globalizimit synon të minimizojë gjithnjë e më shumë lidhjen me kufijtë kombëtarë. Zhvillimet e para në këtë drejtim ishin lundrimet - kroçerat. Funksionet fillestare të agjensive të udhëtimit ishin vetëm ndërmjetësim midis kompanive të lundrimit dhe pasagjerëve. Kontrata e “lundrimit - kroçerës” konfigurohej si një kontratë transporti detar pasagjerësh, e rregulluar nga disa dispozita që disiplinonin interesat e palëve kontraktore në funksion të udhëtimit turistik. Aty parashikohej përputhja ndërmjet vendit të nisjes me atë të mbërritjes - i ashtëquajtur udhëtim rrethor450. Transportuesi gëzon të drejtën të ndryshojë itinerarin, numrin dhe vendin e ndalesave të ndërmjetme; mund t’i ofrojë të transportuarve shërbimin e guidës për ekskursionet e organizuara në tokë. Kontrata, normalisht, kushtëzohet nga arritja e një numri minimal pasagjerësh. Kështu vërehet një transformim i kontratës së transportit në funksion të rritjes së shërbimeve ndihmëse, duke transportuar pasagjerët nga vendi i nisjes në atë të mbërritjes. E parë nën këndvështrimin e shkencave ekonomike, në sektorin e transportit, detar ose ajror, klientit i ofrohet një paketë shërbimesh që përbëhet nga një bërthamë kryesore, detyrimi kryesor dhe nga disa shërbime të tjera, detyrime aksesore, të cilat ndikojnë në vendimmarrjen e palëve. Shërbimi kryesor, nga pikëpamja e formës, ofrohet në mënyrë të njëjtë nga të gjithë subjektet që veprojnë në treg. Konkurrenca vepron mbi shërbimet aksesore, që mund të jenë të ndryshme në numër dhe në cilësi. E parë nën këndvështrimin juridik, detyrimet aksesore janë në funksion të detyrimit për të zhvendosur personat nga një vend në një tjetër. Doktrina sqaron se realizimi i kontratës së transportit të personave është në përputhje me pluralitetin e shërbimeve, cilësisht të ndryshme, të ofruara nga transportuesi. Kjo ka sjellë si pasojë lindjen e problemit: të tilla shumësi shërbimesh do të ofrohen në një kontratë të vetme apo në disa

kontrata? Në zgjedhjen midis konceptimit subjektiv, që vendos në plan të parë vullnetin e kontraktuesve dhe konceptimit objektiv që dallon një kontratë të vetme në prani të një marrëdhënie kryesore – aksesore midis shërbimit kryesor dhe shërbimeve dytësore, doktrina ecën në favor të mendimit të dytë. Varësia ekonomike duhet të vlerësohet objektivisht, sipas teorisë juridike, sipas vullnetit të palëve dhe si pasojë kualifikimi i kontratës duhet të bëhet duke marrë në konsideratë llojin dhe tipin në raport ekonomik me kontratat e tjera të ngjashme. Përputhja e vendit të mbërritjes me vendin e nisjes dëshmon për një tërësi interesash të ndryshëm në raport me ato që gjenden të shprehura në kontratën e transportit, që është kontrata përmes së cilës zhvendosen persona ose sende nga një vend në një vend tjetër.451 Kushti i arritjes së një numri minimal pasagjerësh dhe detyrimi për të ndaluar nëpër vende të ndërmjetme do të ishin të papërshtatshme, përveçse në një udhëtim me qëllimin tërësisht turistik. Juristë të ndryshëm kanë shprehur pretendimet e tyre në lidhje me krijimin e “kontratës turistike”. Dëshmi e supremacisë absolute e kësaj kërkese është

450 Udhëtim rrethor, kur mjeti lëviz nga një pikë A dhe shkon në një ose në disa pika të tjera dhe kthehet përsëri në pikën A të nisjes për t’u ngarkuar. Udhëtimi rrethor nga ana e tij mund të jetë i thjeshtë ose i përzier. Semini, Mariana, vep. e cit., fq. 102. 451 Kodi ynë Civil në nenin 877 parashikon: “Me kontratën e transportit të personave, transportuesi merr përsipër të transportojë persona nga njëri vend në një vend tjetër.” Neni 880: “Me kontratën e transportit të sendeve, transportuesi merr përsipër të transportojë sende nga një vend në një vend tjetër.”

133

zgjerimi i fushës së zbatimit të kontratave që mund të cilësohen si “turistike”, ndërsa për ata që konsiderojnë thelbësore tipologjinë e kontratës shfaqin nevojën e individualizimit, përtej tipeve kontraktore ekzistuese, një figurë të përgjithshme të një kontrate turistike të organizuar “për ta konsideruar si një emërues të përbashkët të disa nënlloje kontratash…, i identifikuar si një rast i ndryshëm nga ato që ofrohen në kontratën e transportit”452. Marrëdhënia reciproke e krijuar ndërmjet industrisë së turizmit dhe kontratave turistike përcaktojnë një seri specifikash të kësaj industrie që na orienton të shohim përtej kontratave të veçanta, normave ligjore të kontratave tipike dhe mbi të gjitha në pjesën e përgjithshme të kontratave, por na kushtëzon të marrim në analizë shumëllojshmëri burimesh ligjore, duke u përpjekur në radhë të parë të zbulojmë rregullat e lojës të strukturës së industrisë së shërbimeve turistike. Motivi turistik, që përbën elementin funksional të një tipologjie udhëtimesh, shfaqet nëpërmjet kombinimit të shumë shërbimeve që i ofrohen nga një tregtar konsumatorit – turist. Debati doktrinor është shtruar në lidhje me kualifikimin dhe përcaktimin e një kontrate të tillë kur vihen në lëvizje dhe kryhen organizime dhe veprime të ndryshme nga agjensitë e udhëtimit. Roli i agjensive të udhëtimit u zhvillua më shpejt pas përhapjes së veprimtarisë së kroçerave si një shërbim autonom dhe i pavarur nga transporti. Fillimisht në kontratat e udhëtimeve të organizuara, agjensitë e udhëtimit luanin thjesht rolin e ndërmjetësit, me qëllim përjashtimin e përgjegjësisë së tyre dhe lidhjen e kontratave për llogari të klientëve. Problemi i përcaktimit të kontratës së kroçerës, si një kontratë autonome në lidhje me kontratën e transportit të personave, shoqëron jurisprudencën dhe doktrinën italiane për një kohë të gjatë, në lidhje me detyrimet e organizimit që kishin agjensitë e udhëtimit453. Shumë kohë më vonë filloi të dallohej përgjegjësia e organizatorit nga ajo e një ndërmjetësi të thjeshtë, duke e ngarkuar me më shumë përgjegjësi të parin në raport me të dytin, në përputhje kjo me kërkesat e reja për mbrojtjen e konsumatorëve. Domosdoshmëri e kohës ishte vendosja përballë turistit vetëm një palë kontraktore gjatë turit dhe vetëm një kontraktues në vend të shumë ofrues shërbimesh që shoqërojnë udhëtimin e organizuar si: transportues, hotelierë etj. Jurisprudenca italiane e kohës ka tendencën për ta tipizuar këtë kontratë, duke e disiplinuar këtë kontratë atipike në dispozitat që rregullojnë kontratat tipike të kohës, ose duke e përfshirë atë nën konceptin e kontratës së përzier454. Për një kohë të gjatë doktrina italiane ka mbështetur alternativën për ta konfiguruar këtë kontratë midis kontratës së mandatit dhe kontratës së transportit, sipas rrethanave të rastit, duke mos hezituar së bashkuari të dyja dhe parashikimin e një kontrate atipike nga skemat e rregulluara nga disiplina në fjalë. Sipas një tjetër drejtimi, kontrata e udhëtimit konceptohet si një paralele e kontratës së spedicionit: një mandat për lidhjen e një kontrate transporti për personat dhe një tjetër mandat për lidhjen e një kontrate transporti për mallrat. Koncepti i kontratës mikse është përkufizuar nga doktrina italiane si “një mjet logjik” që përfshin çdo kontratë atipike brenda një tipi të rregulluar nga ligji, në sajë të rregullit të supremacisë; duke shqyrtuar procesin e tipizimit për të individualizuar një 452 Rossi Liliana, Massimiliano Dona Carleo, “Il contratto di viaggio turistico”, Edizioni Scientifiche Italiane, Napoli, 2010, fq.20. 453 Disa autorë italianë ngrenë dy hipoteza: nëse udhëtimi turistik është i organizuar nga një operator përfaqësues i një shoqërie transporti, kontrata për këtë shkak përfshihet në skemën e kontratave të transportit, në të cilën përfshihen shërbime normale dytësore; ndërsa, kur udhëtimi është i organizuar nga një agjensi udhëtimesh, autorët shtrojnë pyetjen nëse agjensia merr cilësitë e transportuesit dhe arrijnë në përfundimin se në pjesën më të madhe të rasteve, agjensitë e udhëtimit, dhe kur nuk kufizohen në shitjen e biletave për llogari të shoqërive të transportit ose të shërbimit hotelier,…luajnë rolin e përfaqësuesit për llogari të klientit. 454 Kontrata të përziera janë ato kontrata që kanë në përmbajtjen e tyre elementë nga dy ose më shumë kontrata. Për më shumë lexo: Semini, Mariana, vep e cit., fq. 44.

134

alternativë të vlefshme brenda “metodës tipologjike”. Kjo ka hedhur përfundimisht poshtë idenë që kontratat mikse përbëhen nga struktura të veçanta dhe që ndërtojnë një kategori të veçantë midis kontratave tipike dhe atipike. Më vonë, doktrina italiane nuk ka hezituar të nënvizojë pamjaftueshmërinë e kategorisë së kontratave mikse, duke e përfshirë atë midis “strukturave konceptuale sa të shpërndara, aq dhe sterile”, duke e kualifikuar si “pseudokategori”455. Sipas një tjetër këndvështrimi, kontrata e udhëtimit përfshihej brenda konceptit të kontratës së ndërmjetësimit. Kjo rrymë shumë shpejt u kritikua duke arsyetuar se agjenti i udhëtimit nuk ka si qëllim të veprimtarisë së tij krijimin e marrëdhënies ndërmjet palëve me synimin për lidhjen e një kontrate në të ardhmen; duke theksuar se ndërsa ndërmjetësi duhet të jetë i paanshëm, agjenti i udhëtimit përfaqëson interesat e udhëtarit. Teoritë shkojnë aq larg sa e reflektojnë kontratën e udhëtimeve të organizuara në kontratën e shitjes dhe në aplikimin e këtij rregullimi deri në kufijtë e përputhshmërisë, duke pohuar se kontrata e shitjes mund të ketë si objekt të mirat jomateriale dhe të tilla mund të konsiderohen të mirat “gjatë pushimeve”. Ky opinion i vlefshëm që synon t’i ofrojë mbrojtje udhëtarit, shkakton hutim pasi zhvlerëson diferencën midis transferimit të një të drejte (“efekti tipik i kontratës së shitjes”) dhe marrjes përsipër të detyrimeve për ofrimin e shërbimeve duke u vlerësuar mbi bazën e rezultateve që ato arrijnë (efekti i kontratës së operatorëve turistikë). Arsyeja e referimit tek kontrata e shitjes mund të gjendet dhe në gjuhën teknike të përdorur ndërmjet operatorëve të sektorit turistik, ku meqenëse konceptin e udhëtimit të gjithëpërfshirë e trajtojnë nën konceptin e produktit, flasin për “produkt” dhe “shitje” të paketës turistike. Zhvillime të tjera doktrinale e kanë konsideruar kontratën e udhëtimeve turistike si një kontratë shërbimesh, për shkak të kontratave të lidhura midis organizatorit dhe ofruesit të shërbimeve të ndryshme (transportues, hotelierë etj), madje duke i konsideruar si kontrata në dobi të personit të tretë456 , me pasojën që udhëtarët janë palë e huaj në kontratat e lidhura në favor të tyre. Doktrinë e cila nuk i rezistoi kohës për shkak të detyrimeve me të cilat ngarkohej udhëtari. Zhvillimet jurisprudenciale shkojnë dhe më tej, kur gjykatat italiane pranuan se agjensitë e udhëtimit nuk janë përgjegjëse për dëmet e shkaktuara turistëve, si rezultat i një zjarri të rënë në tokë ngjitur me kroçerën, duke pohuar se dëmshpërblimi në këtë rast duhet t’i kërkohet kompanisë së lundrimit e ngarkuar me transportin detar. Kontrata është ende në fazat e para të konfigurimit të kroçerës, ku iniciativa për të kombinuar shërbime të ndryshme i përket transportit detar, ndërsa funksioni i agjensisë turistike është i kufizuar në rolin e ndërmjetësit midis tyre dhe klientit. Kjo marrëdhënie ndërmjetësimi midis agjensisë së udhëtimit dhe turistit - konsumator kishte si pasojë përjashtimin e agjensisë së udhëtimit nga dëmet që mund të shkaktoheshin gjatë kroçerës klientit. Kështu veprimi juridik ndërmjet agjensisë dhe klientit kualifikohej si përfaqësim, ku e para vepronte në emër dhe për llogari të të dytit. Përthithja ose jo e kontratës së udhëtimeve brenda konceptit të kontratës së transportit, mandatit apo ndërmjetësimit ka pësuar ndryshime referuar kryesisht çështjes së shpërblimit të dëmeve materiale si rezultat i ngjarjeve të ndryshme ose dëmeve morale si rezultat i ofrimit të shërbimit ndryshe nga sa është parashikuar etj. Konventa Ndërkombëtare e Kontratave të Udhëtimit përcakton si një nga detyrimet kryesore që rëndon mbi agjentin e udhëtimit, pajisjen e udhëtarit me “dokumentin e udhëtimit”. Mbi bazën e tij, udhëtari mund të identifikojë me saktësi kush është organizatori, pra tregtari që merr përsipër dhe drejtpërdrejt përgjegjësinë për përmbushjen 455 Tassoni, G. vep. e cit., fq. 54. 456 Kontrata në dobi të personit të tretë rregullohet në nenin 694- 695 të Kodit Civil, sipas së cilëve personi i tretë i huaj fiton vetëm të drejta dhe nuk mund të ngarkohet me detyrime.

135

me saktësi të detyrimeve gjatë udhëtimit, i cili mund të veprojë ndaj furnizuesit të shërbimeve, përgjegjës për pjesën e tij. Kjo është parashikuar në mënyrë eksplicite duke pohuar më tej se: nëse klienti “blen” një udhëtim ku gjithçka është e përfshirë, jo drejtpërdrejt nga operatorët turistikë, po nga një ndërmjetës, ky i fundit, nëse deklaron rolin e tij si ndërmjetës në dokumentin e udhëtimit dhe parashikon në të emrin dhe adresën e organizatorit, konsiderohet si një organizator në përgjegjësitë e tij në raport me turistin. Motivi turistik, që merr karakterin e një elementi funksional, që karakterizon një tipologji udhëtimesh, shprehet, gjithnjë e më shpesh, nëpërmjet kombinimit të elementëve të ofruar nga tregtari konsumatorit turist. Në të vërtetë, lidhja midis kontratës dhe tregut, duke u rregulluar nga e drejta pozitive, nuk krijon një karakteristikë unike të kontratës turistike, por pa dyshim zgjerohet më tej nëpërmjet një kontrate që gjen, nëse jo ekskluzivisht, por sigurisht thelbësisht, pikërisht në zhdukjen e distancave gjeografike, arsyen e saj të të ekzistuarit 457 . Kjo implikon domosdoshmërinë për të verifikuar se si dhe sa “takimi” midis vendeve dhe kulturave të ndryshme ndikon mbi aspektet juridike. Veçoria e kontratës së paketave të udhëtimit buron nga fakti se kompleksiteti i ofertave përcakton konkurencën e rregullave të sjelljes dhe të rregullave të agjensive të ndryshme për klientët e tyre. Përdorimi i shenjave konvencionale (sasia e yjeve, ngjyrat e flamujve etj.) shprehin jo vetëm kualitetin e premtuar turistëve, e afirmuar nëpërmjet çertifikimit, përveç lehtësimit të komunikimit midis subjekteve që nuk flasin të njëjtën gjuhë, përcakton në mënyrë të qartë ndryshimin e autonomisë, që duke synuar të jetë shprehje e zgjedhjes së lirë të palëve kontraktore shprehet jo aq në përmbajtje, sesa në krijimin e lirisë së turistit për të zgjedhur me siguri.

457 Rossi L., Dona C.M., vep. E cit., fq.11.

136

Kapitulli 7

Elementët thelbësorë të kontratës së paketave të udhëtimit

7.1 Nocioni “Kontrata e paketave të udhëtimit”458

Rregullimi i parë për kontratën e paketave të udhëtimit daton me 17/ 04/ 2008. Kjo fushë e re që ofron një disiplinë të veçantë, e karakterizuar nga shumëllojshmëritë e udhëtimeve turistike, rikthehet në Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21/01/2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit”, një akt plotësues që i ofron konsumatorit turist një mbrojtje specifike.

Neni 46 i ligjit nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar përcakton se: “Kontratat e paketave të udhëtimit janë kontrata që:

a) i sigurojnë ose ofrojnë t’i sigurojnë konsumatorit, me një çmim gjithëpërfshirës, një kombinim të parapërgatitur të jo më pak se dy nga llojet e mëposhtme të shërbimeve:

i. transporti; ii. strehimi;

iii. shërbime të tjera turistike, që nuk lidhen drejtpërsëdrejti me transportin ose strehimin dhe që përbëjnë pjesë të konsiderueshme të paketës;

b) mbulojnë një periudhë kohore prej jo më pak se 24 orë ose që përfshijnë strehimin, të paktën për një natë.”459

Ndërkohë që Vendimi i Këshillit të Ministrave në pikën 2/ ç) shprehet se: "Kontratë

e paketës së udhëtimit është marrëveshja e lidhur ndërmjet konsumatorit me organizuesin

458 Autorja synon t’i qëndrojë korrekte terminologjisë së përdorur në akte të ndryshme ndërkombëtare duke respektuar dhe përcaktimet ligjore për secilën gjuhë. Kështu ligjvënësi shqiptar përdor termin – kontrata e paketave të udhëtimit, Konventa e Brukselit përdor termin – kontrata e udhëtimit, Direktiva 90/314/CEE përdor termat – udhëtime, pushime dhe guida turistike ku çdo gjë është e përfshirë, ndërsa Kodi Italian i Konsumit përdor termin – shërbime turistike ose paketa turistike. 459 Ligj nr.9734, datë 14/05/2007 “Për turizmin”, i pandryshuar në nenin 4 përcakton se: “Paketë turistike është një paraorganizim i kombinimit të jo më pak se dy nga shërbimet e përmendura në shkronjat "a", "b", "e" e "ç" të pikës 14 të këtij neni, si transporti, akomodimi dhe shërbime të tjera plotësuese, kur shitet ose ofrohet për shitje me çmim të përfshirë dhe kur ky shërbim mbulon një periudhë më shumë se njëzet e katër orë.”

Me ndryshimet që iu bënë këtij akti me ligjin nr. 9930, datë 09/06/2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9734, datë 14/05/2007 Për turizmin", koncepti i paketës turistike jepet si: “Paketë

turistike është një kombinim i parapërgatitur shërbimesh, që shitet ose ofrohet për shitje dhe mbulon një periudhë për më shumë se 24 orë ose përfshin një natë akomodim. Ajo përbëhet nga jo më pak se dy prej shërbimeve të mëposhtme:

- transport; - akomodim; - shërbime të tjera turistike, të pavarura nga transporti dhe akomodimi dhe që përbëjnë një pjesë të

konsiderueshme të paketës, që do të përfshihen në këtë kombinim të parapërgatitur dhe kur këta komponentë janë faturuar si zëra të veçantë."

Nëpërmjet këtyre ndryshimeve, përkufizimet e dhëna nga të dy ligjet përpiqen të jenë të njëjtin drejtim, por kjo vetëm në lidhje me elementët e paketës turistike.

Ligji “Për turizmin”, i ndryshuar e ndan konceptin e kontratës nga koncepti i paketës së udhëtimit, ndërsa ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, duke synuar të jetë në të njëjtën logjikë si ligjvënësi komunitar sqaron termin kontratë e paketave të udhëtimit.

Në kuptim të ligjit “Për turizmin”, kontratë është marrëveshja që lidhet ndërmjet klientit/ konsumatorit të paketës turistike dhe shitësit të paketës apo shërbimit turistik.

137

dhe/ ose shitësin.”460 Pra, paketa e udhëtimit përcaktohet si një kombinim i parapërgatitur i minimalisht dy nga shërbimet e mësipërme, e cila shitet me një çmim gjithëpërfshirës. Kushti i dytë që duhet të plotësohet, në mënyrë që të jemi përpara paketave të udhëtimit është elementi kohëzgjatje i shërbimit të ofruar, duke u shtrirë në jo më pak se 24 orë, ose një natë strehim.

Rregullimi më i hershëm për kontratat e paketave turistike i përket Konventës së Brukselit për Kontratat e Udhëtimit461, e cila përcakton në nenin 1/ pika 1: “Kontratë udhëtimi kuptohet kontrata për organizimin e një udhëtimi ose kontrata e shitjes së një udhëtimi”.

Më tej termi kontratë për organizimin e një udhëtimit i referohet çdo kontratë, përmes së cilës një person merr përsipër në emër të tij por për llogari të një tjetri, të ofrojë me anë të një çmimi global, një tërësi shërbimesh përfshirë transportin, strehim të ndarë nga transporti ose çdo shërbim tjetër që mund të nevojitet.

Kontrata e shitjes së udhëtimit nënkupton çdo kontratë nëpërmjet së cilës një person lidh në emër dhe për llogari të një tjetri, në sajë të shpërblimit, ose një kontratë për organizimin e udhëtimit ose për një apo disa shërbime të veçanta, që mundësojnë një udhëtim ose strehim çfarëdo. Nuk konsiderohen si kontrata për shitjen e një udhëtimi, veprimet “interline” ose veprime të tjera ndërmjet transportuesve.

462 Prof. Mehdi Hetemi, mbështetur në legjislacionin kosovar, përcakton se: “Kontrata për organizimin e udhëtimeve është ajo kontratë, me të cilën njëra palë, me cilësinë e organizuesit të udhëtimeve, obligohet që palës tjetër me cilësinë e udhëtarit t’i ofrojë një sërë shërbimesh që kanë të bëjnë me transportimin, qëndrimin dhe shërbimet e tjera të lidhura me to, kurse udhëtari obligohet që palës tjetër, organizuesit të udhëtimit, t’i paguajë një çmim të përgjithshëm.” Ky përcaktim është një ndërthurje e termave të përdorura nga Konventa e Brukselit dhe e përcaktimeve që përmban legjislacioni shqiptar në lidhje me shërbimet që përmban kontrata e paketës së udhëtimit463. Direktiva 90/314/CEE është teksti i parë në fushën kontraktore që afirmon mbrojtjen themelore në fushën e kontratave konsumatore, duke parashikuar detyrimin për informim, të drejtën e heqjes dorë, formën e caktuar kontraktore etj. Direktiva, në nenin 1 përcakton fushën e saj të zbatimit, duke ofruar rregullim ligjor për udhëtimet, pushimet dhe guidat turistike ku “gjithçka është e përfshirë” (paketa turistike), që ofrohen ose janë në shitje në territorin e Komunitetit Europian464. Që në fillim, Direktiva përcakton kufijtë territorialë të veprimit të saj. Në kuptim të saj me konceptin “Shërbim gjithëpërfshirës (paketë) kuptohet kombinimi i parapërgatitur465 i të paktën dy nga elementët e mëposhtëm, të ofruara për 460 Përcaktimi i dhënë nga Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” duket që ka ndjekur më shumë shembullin e ligjit “Për turizmin.” 461 Konventa Ndërkombëtare për Kontratat e Udhëtimit, CCV, Bruksel, dt. 23/04/1970. 462 Hetemi, M. vep. e cit. fq. 320. 463 Në funksion të këtij mendimi është dhe trajtimi që i bëhet nga ky autor kontratës për ndërmjetësimin e udhëtimeve.

Kontrata e ndërmjetësimit për udhëtim është aso kontratë me të cilën ndërmjetësuesi (më së shpeshti agjencia turistike e udhëtarëve) obligohet që në emër dhe në llogari të udhëtarëve, të lidhë qoftë kontratë për organizimin e udhëtimit, qoftë kontratë për kryerjen e një apo më shumë shërbimeve të posaçme të cilat mundësojnë të realizohet ndonjë udhëtim apo qëndrim turistik, kurse udhëtari obligohet që për këtë të paguajë shpërblimin (çmimin).

Po aty, fq. 324 -325. 464 Direktiva përdor termin Komunitet, meqenëse në vitin 1990 kur ajo është miratuar dhe ka hyrë në fuqi nuk ishte krijuar ende Bashkimi Europian, dhe shtetet e saj kohe nuk e ndjenin ende këtë frymë. 465 Gjykata Europiane e Drejtësisë ka zgjeruar fushën e zbatimit të dispozitave mbi kontratat e paketave të udhëtimit, sipas së cilës konsumatori përfiton mbrojtje dhe kur udhëtimi është përgatitur nga organizatori,

138

shitje ose që janë në shitje me një çmim gjithëpërfshirës, ku ky shërbim të kalojë 24 orë ose të përfshijë një natë: a) transporti, b) strehimi, c) shërbime të tjera turistike që nuk janë aksesore të transportit ose strehimit, por që përbëjnë një pjesë të rëndësishme të konceptit gjithçka e përfshirë466.” Më tej direktiva përcakton se kontratë është marrëveshja që lidh konsumatorin me organizatorin dhe/ ose shitësin. Direktiva ofron një rregullim të ndryshëm nga Konventa e Brukselit. Legjislatori komunitar ofron mbrojtjen e tij për konsumatorin që ble, nga një subjekt i autorizuar, organizatori ose shitësi, një paketë turistike. Në këtë mënyrë disiplina europiane vendos në të njëjtën mbrojtje, duke i barazuar midis tyre, kontratën e organizimit të udhëtimit si dhe kontratën e shitjes së një udhëtimi, në ndryshim nga Konventa e Brukselit, e cila i veçon kontratat duke ofruar dhe rregullim të veçantë për secilën prej tyre. Legjislatori italian ka ndjekur shembullin e Direktivës 90/314/CEE në Kodin e tij të Konsumit, duke dhënë në nenin 84 konceptin e paketave turistike. Ajo që legjislatori italian specifikon ca më shumë se Direktiva në fjalë është vetëm fillimi i nenit, ku paketat turistike kanë për objekt udhëtimet, pushimet dhe turet/ paketat ku çdo gjë e përfshirë, më pas teksti vazhdon si përkufizimi i dhënë më lart nga legjislatori komunitar. Termat e përdorura i referohen turizmit modern. Shembulli i legjislatorit komunitar është ndjekur dhe më tej në Kodin Italian të Konsumit, i cili përcakton fushën e tij të zbatimit, ku dispozitat në lidhje me paketat turistike aplikohen vetëm për ato paketa të shitura ose që janë në ofertë për t’u shitur në territorin kombëtar (Italia) nga organizatori ose shitësi i tyre. Paketat turistike përbëjnë në vetvete “objektin” e kontratës dhe kanë vetë si “objekt” një shërbim profesional që synon të arrijë një rezultat të caktuar, i cili realizohet duke marrë në konsideratë kombinimet e elementëve të parashikuar në dispozitat vijuese467. Lehtësisht mund të konstatohet që aktet ecin pothuajse në të njëjtin drejtim në përcaktimet që i bëjnë konceptit të paketave turistike. Ajo që spikat është fakti që, transporti nuk konceptohet më si një nga elementët thelbësorë të kësaj kontrate, sikurse vlerësohet në nenin 1 të Konventës së Brukselit. Në organizimet moderne të pushimeve ose të paketave ku çdo gjë është e përfshirë468, shërbimet e tjera që nuk janë aksesore ose drejtpërsëdrejti të lidhura me transportin ose strehimin marrin karakter gjithnjë e më të rëndësishëm, sikurse janë disa nga elementët e parashikuar në pikën 9 të Vendimit të Këshillit të Ministrave. Të gjithë këto akte, që imponojnë mënyra sjelljeje, nuk synojnë të mbrojnë konsumatorin si një subjekt i vetëm, por mbrojnë interesat e një kategorie të caktuar, ashtu sikurse nuk janë parashikuar për të konfiguruar modelin e një kontrate të vetme, por të rregulluar në mënyrë specifike një sektor të caktuar të tregut, që lidhet ngushtësisht me turizmin 469

mbi bazën e kërkesës së konsumatorit. 466 Me synimin për të ofruar një mbrojtje sa më të përshtatshme për konsumatorët, parashikimi i këtij paragrafi shkon dhe më tej, ku legjislatori komunitar përcakton se: “Faturimi i veçantë i përbërësve të ndryshëm të së njëjtit shërbim brenda konceptit gjithçka e përfshirë, nuk përjashton organizatorin ose shitësin nga detyrimet e kësaj Direktive.” 467 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq.45. 468 Përgjithësisht njihet me termin all inclusive. 469 Ky mendim rezulton dhe nga preambula e Direktivës 90/314/CEE sipas së cilës: “Rregullimi i tregut të brendshëm, në të cilën sektori turistik është një nga komponentët themelorë, është ndër objektivat kryesore të Komunitetit.”

Elementët që përbëjnë paketën turistike janë:

a. transporti,

b. strehimi, c. shërbime të tjera turistike të ndryshme nga ato të mësipërmet

470.

139

Këto të fundit që të marrin cilësitë, si elementë të rëndësishëm të paketave turistike duhet të plotësojnë dy kritere471: së pari, nuk duhet të lidhen drejtpërsëdrejti me transportin ose strehimin dhe së dyti, duhet të përbëjnë pjesë të konsiderueshme të paketës. Vlerësimi i termit “i konsiderueshëm” është shumë subjektiv. Kjo mund të gjykohet duke marrë në konsideratë interesat e konsumatorit ose duke iu referuar objektit të kontratës, duke e vlerësuar si rezultat të marrëveshjes ndërmjet palëve. ABTA472 gjykon se termi “i rëndësishëm” duhet të qartësohet. Kjo shoqatë vlerëson se rëndësia nuk mund të përcaktohet nga përqindja e vlerës së këtij shërbimi në kuadër të çmimit të të gjithë paketës, por referuar qëllimit të paketës dhe rëndësisë së shërbimit në tërësinë e paketës. Kostoja e një shërbimi mund të jetë faktor përcaktues, për shkak të vlerës, por mund të mos jetë karakteristika themelore473. Koncepti “shërbime turistike” është parashikuar nga ligji “Për turizmin”, sipas së cilit shërbime turistike janë shërbimet që u ofrohen turistëve nga sipërmarrjet turistike474. Ky term ka karakter të theksuar subjektiv, pasi ajo që mund të marrë vlerë të tillë për një konsumator, nuk ka rëndësi për një tjetër. Ky koncept përfshihet brenda sferës së motiveve personale të secilës palë, por që merr karakter objektiv në tërësinë e interesave ngushtësisht të lidhura me kontratën. Paketa turistike përfshin një tërësi aktivitetesh, që mund t’i referohen vendeve të ndryshme, transportit, restorante, bukuri natyrore, arkeologjike, aspekte kulturore të një vendi të caktuar etj., pra një miks faktorësh jo - homogjenë. Në këtë mënyrë, ajo nuk mund të konsiderohet si një “material natyror”, por përfaqëson lirinë e zgjedhjes dhe mundësinë e realizimit të një produkti tipik në shoqëritë moderne, e karakterizuar nga vlerësimi i shërbimeve dhe i elementëve jo materialë. Me vend shtrojmë pyetjen: A mund të përfshihen brenda konceptit të paketave

turistike udhëtime, nëpërmjet të cilëve realizohen shkëmbime me karakter mësimor? Direktiva 90/314/CEE dhe Kodi i Konsumit nuk shprehen në lidhje me këtë aspekt. Asnjë prej dy akteve nuk parashikon përjashtime nga fusha e zbatimit. Një gjë e tillë është mundësuar nga jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, e cila në çështjen paragjykimore C- 237/97, të dt. 11/02/1999, AFS Intercultural Programs Finland ry ka pohuar se: “Direktiva 90/ 314/ CEE nuk aplikohet për udhëtimet që:

- janë pjesë e shkëmbimeve me karakter mësimor, me kohëzgjatje 6 muaj deri në 1 vit;

- që kanë si qëllim faktin që studenti të ndjekë një shkollë të caktuar në një vend pritës dhe të familjarizohet me shoqërinë e kulturën e atij vendi, si dhe

- gjatë së cilës studenti strehohet falas në një familje pritëse, sikur të ishte një anëtar i

470 Ligji “Për turizmin”, i ndryshuar, jep përcaktimin e subjekteve, që realizojnë elementët e domosdoshëm që përbëjnë paketën turistike. Kështu në kuptim të tij: "Ofrues transporti për turistët është një person që u ofron transport vizitorëve me mjete motorike, lundruese, anije apo varka, avion, helikopter ose me kafshë.” "Hotel është një ndërtesë ose një grup ndërtesash, të pavarura nga ndonjë vendndodhje ndërtimi tjetër, me jo më pak se 6 dhoma, brenda një parcele të vetme toke, ku akomodimi, shërbimet shtesë dhe komoditeti ofrohen për publikun nga një staf i kualifikuar” dhe “Hotelier është personi që zotëron, është pronar i autorizuar ose qiramarrës i një hoteli”. 471 Kritere të cilat janë të njëjta në të gjitha aktet e sipërpërmendura. 472 The Association of British Travel Agents – Shoqata e Agjentëve Britanike të Udhëtimit. 473 ABTA, Review of the Travel Package Directive, 5 February 2010. 474 Sipërmarrje turistike është veprimtaria turistike, që ushtrohet nga persona fizikë apo juridikë, të tilla si: hotel, fshat turistik, kompleks turistik, njësi të tjera akomoduese, agjenci udhëtimi, operator turistik, agjenci në terren, transport të turistëve, prodhim ose shitje me pakicë të suvenireve apo punimeve artizanale, pika të tërheqjes së vizitorëve, sporte ujore ose ndonjë biznes tjetër.

140

saj475.” Në sajë të këtij vendimi Gjykata Europiane e Drejtësisë lë të nënkuptuar faktin se për të përfshirë ose jo udhëtime brenda fushës së saj të zbatimit nuk kanë rëndësi motivet për të cilat kryhet udhëtimi. Udhëtimi mund të kryhet për motive të përgjithshme si: dëshira për t’iu larguar jetës së përditshme, për t’u çliruar nga angazhimet, për të shpëtuar nga stresi i jetës së përditshme ose dhe për arsye studimi. Në këtë mënyrë do të disiplinohen ato udhëtime që plotësojnë kushtet e sipërpërmendura. Nga ana tjetër duhet të pranojmë lidhjen që ekziston ndërmjet pritjeve të turistit dhe kënaqësive që ai realizon, pa ngatërruar “objektin” e kontratës me “rezultatin” që pritet nga kontrata. Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr.10651, dt. 24/04/2008 ka afirmuar në vendimin e saj se: “Sikurse është pranuar nga doktrina dhe jurisprudenca, udhëtimi ku çdo gjë është e përfshirë (e njohur ndryshe si paketat e udhëtimit ose paketat turistike) përbëjnë një tip të ri kontraktor, në të cilën “qëllimi turistik” (ose i shprehur me fjalë të përgjithshme “qëllimi për t’u kënaqur”) nuk është një arsye e parëndësishme, por mishërohet në interesat që janë në funksion të arritjes së kënaqësisë, duke përbërë në këtë mënyrë shkakun përcaktues, prandaj thelbi i të gjitha aktiviteteve dhe shërbimeve të nevojshme është në funksion të realizimit të kënaqësisë së pushimeve, ashtu siç është premtuar nga organizatori i udhëtimit (operatori turistik) dhe pranohet nga ana e përdoruesit476”. Më tej gjykata në vendimin e saj sqaron se: “Natyrisht, këta të fundit (operatorët turistikë) nuk mund të garantojnë për shembull: kënaqësinë shpirtërore ose estetike, që konsumatori kishte paramenduar se do të realizonte në këto pushime, por është i detyruar të sigurojë të gjitha shërbimet, që të paktën teorikisht, i atribuojnë konsumatorit atë kënaqësi nga udhëtimi, e cila është perceptuar si vlera themelore dhe përcaktuese e ofertës së dhënë nga organizatori.”477 478 Doktrina italiane pohon pamundësinë për të konsideruar shitjen e paketave turistike si një kontratë të veçantë. Kjo mbështetur në faktin se mungon një disiplinë konkrete dhe specifike, e cila të rregullojë një përmbajtje tipike, si dhe mbi të gjitha mungon referimi në konceptin e kontratës 479 . Ata pohojnë se nuk i është kushtuar 475 Sipas Komisionit, Direktiva gjen zbatim pavarsisht nga qëllimi për të cilin realizohet udhëtimi, madje dhe nëse konsumatori shkon në një vend të caktuar, thjesht për të marrë informacion. Shkëmbimet mësimore nuk mund të dalin jashtë fushës së zbatimit të Direktivës, thjesht për faktin se organizatori i tyre nuk ka identitet tregtar…

Gjithashtu Komisioni pretendon se pranimi në programet e shkëmbimit është objekt i vlerësimit të personalitetit të studentit dhe aftësia e tij për t’u përshtatur në vendin ku po shkon dhe me familjen që do ta mirëpresë tregojnë se nuk bëhet fjalët për konceptin “çdo gjë e përfshirë”, në kuptim të Direktivës 90/314/CE.

Përveç kësaj, Komisioni vëren se shkëmbimet e studentëve të organizuara nga AFS Finlanda nuk përbëjnë paketën çdo gjë e përfshirë të Direktivës, për faktin se qëndrimi afatgjatë dhe vendosja në një familje në të cilën nxënësi trajtohet sikur të ishte një anëtar i asaj familje, nuk mund të konsiderohet si një strehim brenda kuptimit të Direktivës. Për më tepër mund të lexoni: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61997CJ0237:IT:HTML 476 Më tej gjykata pohon se: “Disiplina komunitare në këtë fushë synon të mbrojë në mënyrë të veçantë shijimin (gëzimin) e pushimeve, i cili ka një vlerë ekzistenciale në jetën e njerëzve, që shumicën e kohës ia kushtojnë punës. Në këtë mënyrë, legjislatori ka ndërhyrë për të ekuilibruar pritjet nga qetësia, pushimi, largimi nga jeta e përditshme që pushimet mund të ofrojnë dhe ofertën tregtare të ofruar nga operatorët turistikë”. 477 Për më tepër në lidhje me çështjen shiko: http://ww.giudicedipace.it/programma/readarticle.php?article_id=474 478 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq. 39. 479 Referuar neneve 82 – 84 të Kodit të Konsumit, përkufizimi i kontratës së paketave turistike (sikurse është shprehur dhe më lart) zëvendësohet nga përshkrimi i fushës së zbatimit, i dhënë nëpërmjet normave imperative. Teknika e përdorur zëvendëson përkufizimin unik të kontratës me shumë përcaktim, duke sjellë ndërthurje kushtesh dhe elementësh. Në këtë mënyrë, kuadri normativ shndërrohet në një disiplinë që rregullon vetëm disa nga aspektet që konsiderohen më të rëndësishme e që kërkojnë kujdes të veçantë.

141

vëmendje modelit të kontratës, por modelit të kontraktimit, duke imponuar detyrime informative dhe detyrime të formës së shfaqjes së vullnetit, me synimin për t’i dhënë turistit lirinë e vërtetë për të zgjedhur, e për pasojë, për të lidhur kontratën. Legjislatori shqiptar nuk ka vështirësi në lidhje me aplikimin e normave që lidhen me kontratat e paketave të udhëtimit, kjo për arsyen e vetme sepse mund të respektojë lehtësisht hierarkinë e normave sipas parashikimeve të nenit 116 të Kushtetutës, ku në fillim zbaton rregullimet e parashikuara në ligjin “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe më pas aktet e tjera nënligjore si: Vendimi i Këshillit të Ministrave dhe akte të tjera që janë në të njëjtën shkallë hierarkie ose më poshtë se ai. E gjithë kjo ishte një parantezë për të kuptuar problemet që has disiplina italiane në këtë fushë. Shteti Italian është anëtar i Bashkimit Europian, si rrjedhojë ka për detyrë të zbatojë të gjithë Acquis Communautaire. Nga ana tjetër, ai ka ratifikuar Konventën e Brukselit, e cila është ende në fuqi, për pasojë dhe kjo e detyrueshme për zbatim. Për më tepër, kjo disiplinë rregullohet në mënyrë të veçantë nga Kodi i Konsumit. Në këtë konfuzion normash të detyrueshme për zbatim, juristët mendojnë se në mungesë të shfuqizimit të Konventës, e cila është ende e detyrueshme, sjell si pasojë detyrueshmërinë për të marrë në konsideratë gjatë interpretimit të Kodit të Konsumit përkufizimet, terminologjia dhe konceptet e dhëna nga ajo. Rregullimi i ofruar nga Konventa i referohet kryesisht udhëtimeve me karakter ndërkombëtar. Në një konflikt të mundshëm normativ midis saj dhe Kodit të Konsumit, do të aplikohet ky i fundit nëse ofron mbrojtje më të mirë për turistin – konsumator480. Një tjetër problem që konstatohet në këtë fushë është terminologjia, ku shpesh konstatohet ambiguitet dhe dykuptimësi, duke passjell humbjen e një identiteti të qartë, mbi bazën e koncepteve themelore. Roli i direktivave në këtë pikë konsiston në harmonizimin dhe zëvendësimin e gjuhës së zakonshme të përdorur nga legjislatorët kombëtarë, gjuhë e cila kritikohet për mungesën e saktësisë teknike, një gjuhë e përditshme, e huazuar nga frazat tregtare, që jo gjithmonë mund të përkthehet në gjuhë juridike, duke krijuar në këtë mënyrë vështirësi në kuptim dhe klasifikime sistematike, në një gjuhë të njëjtë dhe të kuptueshme për të gjithë. Duke iu kthyer rregullimit ligjor të ofruar nga ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” mund të pranojmë që përcaktimi i dhënë në nenin 46 në të vërtetë nuk jep një përkufizim në konceptin tradicional të kontratave, sikurse ofrohet nga Kodi Civil481. Në ndjekje të akteve komunitare, legjislatori dhe këtë herë nuk është kursyer në kopjimin e mënyrës së të shprehurit të kolegut të tij. Ky përcaktim nuk bën gjë tjetër përveçse rreshton një ndërthurje alternative të elementëve në nenin 46/ pika a), të cilët lidhen në mënyrë kumulative me elementët e pikës b) të po këtij neni, të cilët kontrata duhet t’i përmbajë 480 Vetë Konventa për kontratat e udhëtimit jep një zgjidhje të tillë në nenin 2, i cili parashikon: “ 1. Kjo Konventë aplikohet mbi çdo kontratë udhëtimi e përfunduar nga organizatori i udhëtimit ose nga një ndërmjetës i udhëtimit, cilido qoftë vendi i tij i punës, ose në mungesë të një vendi të tillë, vendi i tij i banimit, nëpërmjet të cili është lidhur kontrata, mjafton që të gjendet në një nga Shtetet Palë. 2. Kjo Konventë respekton aplikimin e ligjeve të veçanta që ofrojnë trajtime më të favorshme për disa kategori udhëtarësh.” 481 Kështu Kodi Civil në nenin 659 jep përcaktimin e kontratës, ku: “Kontrata është veprimi juridik me anë të së cilës një ose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një marrëdhënie juridike.”

Ndërkohë po ti referohemi Titullit të II, që rregullon Kontratat e veçanta, do të konstatojmë këtë mënyrë të shprehuri: neni 705: “Kontrata e shitjes ka për objekt kalimin e pronësisë së një sendi ose kalimin e një të drejte kundrejt pagimit të çmimit.”

Neni 761 pohon se: “Dhurimi është një kontratë me anë të së cilës njëra palë i kalon në pronësi pa shpërblim palës tjetër një send të caktuar ose një të drejtë reale të cilat ajo i pranon.”

Të gjitha dispozitat në vijim që japin përkufizimet e kontratave shprehen në të njëjtën mënyrë, duke dhënë qartësisht objektin e kontratës, si dhe tagrat që kjo kontratë i kalon, pa harruar veçoritë specifike për secilën prej tyre.

142

domosdoshmërisht. Në analizën që i është bërë legjislacionit mbi konsumatorin ka rezultuar tentativa e disa prej Shteteve Anëtare për të zgjeruar fushën e zbatimit të Direktivës, duke përfshirë brenda konceptit të “paketës”, udhëtime që përmbajnë në vetvete vetëm një nga shërbimet e parashikuara në Direktivën 90/ 314/ CEE ose udhëtime të kombinuara që zgjasin më pak se 24 orë ose nuk përfshijnë strehimin për një natë482. Paketa turistike është një produkt që mund të identifikohet nëpërmjet realizimit, i cili rezulton thelbësor, si për identifikimin e produktit dhe për të shprehur cilësitë e tij. Në konceptimin e paketave turistike si produkt, cilësia ose po të shprehemi cilësia standart e shërbimeve të veçanta që e përbëjnë atë, kthehet në një element të nevojshëm për plotësimin dhe realizmin e produktit të përshkruar. Për këtë arsye është e nevojshme për të përcaktuar disa elementë që mundësojnë matjen e kënaqësisë, e cila mbetet gjithmonë një faktor subjektiv. Mendoj që legjislatori shqiptar duhet të ishte treguar më shumë i vëmendshëm në rregullimet që ofron në këtë fushë duke përcaktuar disa kritere të cilësisë standart të cilat mund të përkthehen në kushte kontraktore. Një tjetër diskutim që mund të shtrohet është nëse do të mbështesim elementët subjektive apo objektivë të kësaj kontrate, pra rëndësia e saj do të vlerësohet jo vetëm në aspektin ekonomik dhe kontraktor, por duke marrë në konsideratë interesat e konsumatorit, apo do të vlerësojmë faktorët objektivë, mbi të cilët bazohet marrëveshja, duke i kushtuar rëndësi të posaçme çdo shërbimi të ofruar, të marrë në mënyrë të veçantë. Gjatë analizës së mëtejshme të elementëve të kontratës së paketave të udhëtimit do të mund t’i japim përgjigje pyetjes: Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe Vendimi i

Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” vendosin rregullat e lojës

apo ndërhyjnë në lojë?

7.2 Subjektet

Karakteristikë e disiplinës për mbrojtjen e konsumatorëve është fakti që legjislatori, në pjesën e parë jep përkufizimin e subjekteve, si në rastin e rregullave të përgjithshme në lidhje me kontratat, ashtu dhe kur i referohet formave të posaçme të kontratave. Duke iu referuar paketave të udhëtimit, përcaktimi i tërësisë së subjekteve, me synimin për të qartësuar orientimet e këtij sektori, në vend që të ofrojë tërësisht përcaktimin e statusit të konsumatorit, paraqet raportin që ekziston midis cilësive subjektive dhe rëndësisë objektive të aktit të konsumit.

7.2.1 Konsumatori – turist (udhëtari)

Turizmi ka marrë zhvillim shumë të madh në ditët e sotme. Njerëzit udhëtojnë për arsye nga më të ndryshme, duke preferuar të quhen udhëtarë apo turistë. Aktet ndërkombëtare në këtë fushë janë ndarë, ku disa prej tyre përdorin termin udhëtarë dhe të tjerë përdorin termin turist. Autorë të ndryshëm kanë dhënë përcaktimet e tyre për termat e mësipërm. Sipas Horner dhe Swarbrooke: “Turist është dikush që blen një udhëtim nga një operator turistik, ndërsa një udhëtar është një person që angazhohet vetë për pushimet e tij

482 Dr. Hans Schulte-Nölke in co-operation with Dr. Christian Twigg-Flesner and Dr. Martin Ebers, “EC Consumer Law Compendium- Comparative Analysis”, April 2007.

143

duke e marrë përsipër menaxhimin e tyre”483. Sipas Boorstin: “Ndërkohë që turisti është në kërkim të kënaqësisë, udhëtari është duke punuar mbi diçka. Udhëtari është aktiv, ai shkon drejt kërkimit të njerëzve, aventurës dhe eksperiencës. Turisti është pasiv, ai pret të ndodhin gjëra interesante, ai pret që gjithçka të jetë gati për të”484. Ligji “Për turizmin” jep përcaktimin e termit turist, sipas së cilit turist është një vizitor, i cili qëndron të paktën në një ndalesë për një natë në një hotel ose në akomodime të tjera turistësh dhe/ ose një konsumator i shërbimeve turistike. Pra, ky ligj nën termin turist përfshin dhe konceptin konsumator i shërbimeve turistike. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” jep konceptin e përgjithshëm të konsumatorit. Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” jep përcaktimin e tij për konsumatorin, sipas së cilit: “Konsumator është personi, i cili merr ose bie dakord të marrë paketën e udhëtimit (kontraktuesi kryesor), ose çdo person, në emër të të cilit, kontraktuesi kryesor bie dakord të blejë paketën, apo çdo person, tek i cili kontraktuesi kryesor a çdo njëri prej përfituesve të tjerë transferon paketën”485.

Direktiva 90/314/CEE ofron të njëjtin përkufizim në nenin 2/ pika 4. Komisioni ka pranuar se përkufizimi i termit “konsumator” i dhënë nga kjo Direktivë ndryshon nga objekti i pjesës më të madhe të direktivave që lidhen me konsumatorin, meqenëse fusha e saj e mbulimit është personi që merr ose pranon të marrë një paketë486.

Kodi italian i Konsumit në nenin 83/ parag.1, pika c përcakton: “Konsumator i

paketave turistike është blerësi, cesionari i një pakete turistike ose çdo person i emëruar, mjafton që të plotësojë të gjitha kushtet e kërkuara për përmbushjen e shërbimit, për llogari të të cilit kontraktuesi kryesor merr përsipër të blejë pa shpërblim një paketë turistike.”

Konventa e Brukselit jep përcaktimin e termit udhëtar. Udhëtar është çdo person që përfiton një nga shërbimet e ofruara nga kontrata e organizatorit të udhëtimeve, ose nga kontrata e shitësit të udhëtimeve, pavarsisht nëse kontrata është lidhur ose çmimi është paguar nga ai vetë ose nga çdo person tjetër për llogari të tij. Përkufizimi i dhënë i referohet ekskluzivisht shërbimeve turistike, prandaj ai do të interpretohet në përputhje me specifikat e këtij sektori487.

Përkufizimet e dhëna nga Direktiva dhe Konventa, në pjesën më të madhe të tyre përputhen, me pasojën, që nën këtë profil subjektiv të kufizuar, termi “paketa e udhëtimit”, e konceptuar nën këndvështrim europian si një lloj kontrate konsumatore, i korrespondon kontratës së organizimit të udhëtimit, e parashikuar nga Konventa e Brukselit në një perspektivë të ndryshme nga ajo e së drejtës komunitare për mbrojtjen e konsumatorëve, pavarsisht referimeve me palë të njëjta.488 483 Pjero, Elenica “Sjellja e konsumatorit turist”, Botimet Europrint, Vlorë, 2009, fq.89. 484 Po aty. 485 Në këtë rast legjislatori shqiptar ofron dy përcaktime për konceptin konsumator, atë si çdo person, i cili blen ose përdor mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit dhe përkufizimin e mësipërm. Nëse do t’i referohemi rregullimeve të mëparshme, në kontratën e kredisë konsumatore, Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë “Për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët”, në dhënien e konceptit konsumator referon tek Ligji nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. 486 European Commission “Working document on the Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours” Brussels, 26.07.2007 487 Vetë Shtetet Anëtare të Bashkimit Europian nuk kanë shfaqur uniformitet në përthithjen e Direktivës 90/314/CEE, veçanërisht në lidhje me përdorimin e termit “konsumator”, i cili është ruajtur nga Mbretëria e Bashkuar, Greqia, Spanja etj.

2/3 e Shteteve kanë përdoruar terma të ndryshme gjatë implementimit të Direktivës. Kështu Gjermania, Austria, Hollanda etj. përdorin termin “udhëtar”; Franca, Luksemburgu etj përdorin termin “blerës”, Portugalia termin “klient” dhe termi “turist” nga Lituania. 488 Tassoni, G. vep e cit., fq. 174-176.

144

Sipas këtyre përcaktimeve, konsumatori nuk është gjë tjetër përveçse shfrytëzuesi apo përdoruesi i paketës turistike. Ky përcaktim kufizon debatin në lidhje me faktin që konsumatori është një person fizik apo mund të jetë dhe një person juridik489. Kjo për arsyen e vetme se plotësimi i nevojave dhe i kënaqësive personale është cilësi ekskluzive e qënieve njerëzore.

Komisioni, në punën e tij, në vitin 2007, ka pohuar se termi “konsumator” në kuptim të Direktivës 90/314/CEE, nuk i referohet vetëm personave fizikë që udhëtojnë me qëllim pushimi, por përfshin çdo person fizik ose juridik që ble një paketë. Shumë Shtete Anëtare në transpozimin që i kanë bërë kësaj Direktive në legjislacionin e brendshëm kanë shmangur dhënien e konceptit konsumator, me synimin që të mos bien në kundërshtim me përkufizimin tradicional490.

Udhëtari, i cili shndërrohet në konsumatorin – turist, ka si qendër të veprimtarisë së tij udhëtimin, i cili përbëhet nga një tërësi elementësh me synimin për ta kthyer këtë të fundit në produkt kënaqësie, cilësi që mund ta ndjejë vetëm një person fizik. Shfrytëzimi i paketës turistike është guri i themelit të konceptit konsumator - turist, pavarsisht termave që legjislacione të ndryshme përdorin si: blerës, kontraktues kryesor, cesionar etj. Në mënyrë specifike legjislacioni italian nënvizon faktin se personi i cili vepron për llogari të konsumatorit duhet të veprojë falas, pa shpërblim, veçori kjo e cila nuk konstatohet në aktet e tjera të mësipërme. Ky rregullim dhe kjo mbrojtje nuk aplikohet kur kontraktuesi kryesor merr përsipër të sigurojë me qëllim fitimi udhëtime të organizuara për llogari të konsumatorit491. Vetë Komisioni Europian në komunikimin e tij “Një vizion Europian për pasagjerët”492 përdor termin udhëtar, pasi i referohet në tërësi kësaj kategorie subjektesh e

489 Ndryshimet e ligjit të vitit 2008, me ligjin nr. 10444, dt. 14/07/2011 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” sollën përjashtimin e organizatave fitimprurëse nga përfshirja e tyre brenda konceptit të të qenit konsumator. Pra, shfuqizim sjell si rezultat përjashtimin e çdo personi juridik nga koncepti konsumator. Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjet C – 541/99 dhe C-542/99, të dt. 22/11/2001, në kuadër të interpretimit të konceptit konsumator, në lidhje me Direktivën 93/13/CEE është shprehur në mënyrë definitive që termi konsumator i referohet ekskluzivisht personave fizikë.

Për më tepër info në lidhje me të dhe me praktikën e gjykatave italiane në këtë fushë referoju: http://www.legalionline.com/html/consuma.html Vetë Bashkimi Europian i ka dhënë fund këtij debati me Direktivën 2011/83/UE, e dt. 25/10/2011 “Mbi të drejtat e konsumatorëve”, ku në nenin 2/ pika 1 përcakton: “Konsumator është çdo person fizik, që në kontratat objekt i kësaj direktive, vepron për qëllime që nuk përfshihen në kuadër të aktivitetit të tij tregtar, industrial, artizanal ose profesional”. 490 European Commission “Working document on the Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours” Brussels, 26.07.2007 Sipas, Dr. Hans Schulte-Nölke, vep e cit,: “Përkufizimi i konsumatorit i dhënë nga neni 2/pika 4 e Direktivës 90/314/EEC është i ndarë në tre pjesë, duke përfshirë çdo person që: merr ose pranon të marrë paketën (kontraktuesi kryesor); çdo person në emër të të cilit kontraktuesi kryesor blen një paketë (përfituesi tjetër); ose çdo person të cilin kontraktuesi kryesor ose njëri nga përfituesit i transferon paketën.

Specifikë e kësaj Direktive është që nocioni “konsumator” nuk i referon në mënyrë eksplicite vetëm tek persona fizik, por tek çdo person që merr një paketë. Kështu, teksti i Direktivës duhet të interpretohet në mënyrë të zgjeruar, duke përfshirë personat juridikë dhe tregtarët që lidhin një kontratë për qëllime biznesi brenda konceptit të konsumatorit.” Kjo analizë bie në kundërshtim me të dhënat e ofruara në shënimin e mësipërm nga vetë aktet e Bashkimit Europian si dhe më herët nga jurisprudenca e Gjykatës së Luksemburgut. 491 Caringella, F. De Marzo, G. vep e cit, fq. 504. 492 Commissione Europea, Bruxeles 19/12/2011 COM (2011)898. Në konkluzionet e këtij e këtij komunikimi, Komisioni pohon se: “Së pari, në koordinim për rishikimin e Direktivës 90/314/CEE “Për udhëtimet ku çdo gjë është e përfshirë (paketat turistike)”, Komisioni do të propozojë në vitin 2012 përmirësimin e rregullores së parë në lidhje me të drejtat e pasagjerëve, Rregullorja nr. 361/2004 “Mbi aviacionin”. Për këtë, Komisioni do të nisë një fushatë komunikimi me publikun.”

145

cila përdor të gjitha llojet e transportit. Ai ka cituar disa nga të drejtat që gëzojnë udhëtarët si: parimi i mosdiskriminimit, e drejta e marrjes së informacionit përpara blerjes së biletës, por dhe gjatë udhëtimit, e drejta për t’u dëmshpërblyer për dëmet që pëson ai vetë ose për bagazhet etj. Meqenëse një nga komponentët e paketës së udhëtimit është transporti, nëpërmjet një interpretimi të zgjeruar, do të thonim se këto të drejta i gëzon dhe turisti – konsumator, i cili mund të përdorë forma të ndryshme të transportit, mbi bazën e zgjedhjes së lirë. Këto parime dhe të drejta themelore janë futur në të gjitha format e transportit në Bashkimin Europian, me synimin për ta bërë udhëtimin më të lehtë dhe një përvojë të këndshme, rritjen e cilësisë së shërbimeve dhe mbrojtjen e udhëtarëve.

Debati kryesor në lidhje me konceptin konsumator është: A përfshihet brenda

fushës së zbatimit, do të quhet konsumator dhe si rrjedhojë do të gëzojë mbrojtje personi i

cili udhëton ekskluzivisht për arsye profesionale?

Instituti mbi Standartet Tregtare i është pozitivisht kësaj pyetje, duke pohuar zgjerimin e fushës së zbatimit të Direktivës 90/314/CEE dhe për udhëtarët që udhëtojnë për qëllime biznesi ose profesionale, pasi ata përdorin kryesisht transportin ajror dhe blejnë paketa udhëtimi të pambrojtura493.

Në vijimësi të këtij mendimi, Komisioni ka pohuar se Direktiva 90/314/CEE duhet të përfshijë brenda fushës së saj të zbatimit dhe marrëdhëniet biznes – biznes, në ndryshim kjo nga të gjitha direktivat e tjera që mbrojnë konsumatorin. Ekzistenca e një përjashtimi të tillë do të zvogëlojë të drejtat e udhëtarëve të biznesit. Problem do të krijohet dhe në rastin kur personi udhëton për qëllime biznesi dhe pushimi në të njëjtën kohë. A do të gëzojë

mbrojtje nga Direktiva?

Komisioni, vazhdon mendimin e tij duke pranuar se: “Përjashtimi i marrëdhënieve biznes – biznes nga fusha e zbatimit të Direktivës 90/314/CEE do të ndikojë drejtpërdrejt në paketat e ofruara nga organizatorët, të cilët do të jenë të prirur të ofrojnë paketa për këtë kategori subjektesh, meqenëse niveli i sigurisë është më i ulët se në rastin kur ato i ofrohen konsumatorëve”.

Në kundërshtim me Komisionin, ABTA mendon se paketat e udhëtimit të blera me qëllim biznesi nuk duhet të përfshihen brenda fushës së zbatimit të kësaj Direktive. Transaksionet totalisht të pastra biznes – biznes duhet të jenë jashtë mbrojtjes ligjore që ka për synim konsumatorët. Megjithatë, kjo shoqatë shpreh nevojën për të përmirësuar legjislacionin në mënyrë që konsumatorëve të mos u mohohen të drejtat që ato kanë, duke i përjashtuar nga fusha e zbatimit të direktivës494.

7.2.2 Organizatori i paketës së udhëtimit

Kontrata e paketës së udhëtimit është marrëveshja që realizohen ndërmjet dy

palëve, ku njëra palë është konsumatori dhe pala tjetër është organizatori ose shitësi. Kjo palë përbëhet nga subjekte profesionale që veprojnë në këtë sektor, tregtojnë dhe ofrojnë produktin turistik. Kjo figurë përkufizohet nga Vendimi i Këshillit të Ministrave, sipas së cilit organizator është tregtari495, i cili organizon paketat e udhëtimit dhe i shet ose i ofron ato për shitje, drejtpërdrejt a nëpërmjet një shitësi me pakicë. Pra, organizatori është

Gjithashtu për më tepër informacion në lidhje me Politikat Europiane për Transportin për 2010 referoju, Librit të Bardhë, Commissione Europea, Bruxeles 12/09/2001 COM (2001)370. 493 Trading Standarts Institute “ Response to European Commission On Council Directive 90/314/ECC…”, October 2007. 494 ABTA “Review of the Travel Package Directive” 5 February 2010. 495 Ligji nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar me termin: tregtar kupton çdo person fizik ose juridik, i cili vepron për qëllime që lidhen me veprimtarinë e tij ekonomike, tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, si dhe cilido, që vepron në emër ose në interes të tregtarit.

146

personi, i cili në raport me klientin – konsumator merr përsipër të realizojë kombinimin e shërbimeve turistike që përbëjnë paketën e udhëtimit. Direktiva ofron të njëjti përkufizim me specifikën kryesore që organizatori, i ofron këto shërbime si pjesë e punës së tij jo në mënyrë rastësore.

Kodi italian i Konsumit ka eliminuar nga dhënia e konceptit termat “në mënyrë jo rastësore”.

Konventa e Brukselit preferon të japë konceptin e organizatorit duke referuar tek kontrata e organizimit të udhëtimeve. Kështu kontrata e organizimit të udhëtimit është çdo kontratë, nëpërmjet së cilës një person merr përsipër të realizojë në emër të tij për llogari të një personi tjetër, një tërësi shërbimesh përfshirë transportin, strehimin ose çdo shërbim tjetër që ky i fundit kërkon, kundrejt pagimit të një çmimi gjithëpërfshirës.

Organizatori i udhëtimit është çdo person që merr përsipër të realizojë detyrimet e mësipërme, në kuadër ose jo të aktivitetit të tij tregtar apo profesional. Ky përcaktim, me elementë kaq të detajuar, ka krijuar konfuzion në të kaluarën, duke passjellë tipizime të kontratës, krejtësisht të kundërta496.

Ligj “Për turizmin”497 përdor termin agjent udhëtimi. Në kuptim të këtij ligji, agjent udhëtimi është personi që, zakonisht ose rregullisht, merr përsipër t'u sigurojë personave të tjerë, kundrejt një çmimi, një ose disa shërbime të veçanta, që mundësojnë një udhëtim turistik ose qëndrim të përkohshëm. Këto shërbime përfshijnë, por që nuk kufizohen në:

a) shitjen e paketave të udhëtimit në emër të operatorëve të udhëtimit vendas ose ndërkombëtarë; b) përgatitjen e dokumenteve të udhëtimit, në përputhje me rregulloren në fuqi; c) përgatitjen për transportin dhe/ose akomodimin e udhëtarëve.

Gjithashtu ky ligj sqaron dhe konceptin agjent terreni, duke ju referuar personit, i cili përgatit shërbime turistike për klientët e një operatori turistik ose të organizatorëve të tjerë, vendi i ushtrimit të biznesit të të cilëve është jashtë Republikës së Shqipërisë. Ky term vlen, gjithashtu, edhe për "operatorë turistikë hyrës".

Operator turistik është një person që zakonisht ose rregullisht, kundrejt një çmimi, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose me ndërmjetës, organizon udhëtime ose paketa udhëtimesh për publikun, të cilat përfshijnë dy ose më shumë nga shërbimet e mëposhtme:

a) udhëtime me shoqërues; b) akomodim; c) argëtim; ç) transport. Është disi konfuze situate e krijuar ndërmjet ligjit dhe Vendimit të Këshillit të

Ministrave, të cilët duhet të koordinonin konceptet me njëri – tjetrin, ose të përdornin referencat. Termat agjent udhëtimi, agjent terreni apo operator turistik përdoren për të emëruar persona të cilët veprojnë në fushën e shërbimeve turistike. Ndonëse me terma të ndryshëm, ato pothuajse realizojnë tërësisht apo në pjesën më të madhe shërbimet që ofron organizatori ose shitësi i paketës turistike.

Megjithatë, duke pasur parasysh hierarkinë e burimeve të së drejtës, Vendimi i Këshillit të Ministrave duhet të interpretohet në përputhje me ligjin “Për turizmin”498. 496 Tassoni, G. vep e cit, fq. 132. 497 Ligj nr.9734, datë 14/05/2007 “Për turizmin”, i ndryshuar me ligjin nr. 9930, datë 9.6.2008.

Pavarsisht ndryshimeve, ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe ligji “Për turizmin”, ndonëse sqarojnë konceptin për të njëjtin subjekt, nuk janë në koherencë me njëri-tjetrin. Të krijohet përshtypja që ligji “Për turizmin” referon në konceptin e dhënë nga Konventa e Brukselit. 498 Kushtetuta në nenin 116 të saj parashikon: “Aktet normative që kanë fuqi në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë janë:

a) Kushtetuta;

147

Direktiva 90/314/CEE e përkufizon organizatorin si një person, i cili në mënyrë jo rastësore organizon shërbime të paketave turistike dhe i ofron ose i shet ato vetë drejtpërsëdrejti ose nëpërmjet një shitësi. Debati kryesor që ka lindur në kuadër të aplikimit të Direktivës në lidhje me konceptin e organizatorit është pikërisht përdorimi i termit “në

mënyrë jo rastësore”. Ky debat është shtruar dhe një Gjykatën Europiane të Drejtësisë në çështjen C-

400/00, të dt. 30/04/2002 e njohur si Club Tour499, e cila është shprehur se ky term duhet të interpretohet me synimin për të përfshirë brenda konceptit të paketave turistike pushimet e organizuara nga agjentët e udhëtimeve, mbi bazën e kërkesave dhe në përputhje me specifikat e dhëna nga konsumatori. Ky vendim përfshin ato kombinime të shërbimeve turistike të cilat përcaktohen në momentin që kontrata lidhet midis konsumatorit dhe agjensisë së udhëtimit. Megjithatë termi “organizator” nuk duhet të përfshijë vetëm ata subjekte që shesin paketa të parapërgatitura. Gjithashtu agjensitë e udhëtimeve ose faqe internetit të cilat, në mënyrë spontane, mbi bazën e kërkesës së konsumatorit ofrojnë shërbime turistike si: fluturime dhe akomodime nëpër hotele, e për pasojë plotësojnë kërkesat që këto shërbime të përbëjnë paketë turistike duhet të përfshihen në konceptin e organizatorit.

Në ndryshim nga direktivat e tjera që mbrojnë konsumatorin, Direktiva 90/314/CEE devijon nga koncepti i tregtarit, duke iu referuar organizatorit me një person që nuk vepron në mënyrë rastësore. Gjykata e Luksemburgut në çështjen C-237/97 ka përfshirë në konceptin e “organizatorit” dhe personat që veprojnë për qëllime të ndryshme nga ato tregtare.

Studiuesi Hans Schulte-Nölke 500 pohon se Direktiva nuk shpjegon termin “rastësore” dhe si rrjedhojë kjo duhet të konsiderohet jo preçize. Në kuadër të rishikimit të Direktivave të Konsumatorit, do të ishte mirë të merrej në konsideratë harmonizimi i termit organizator me termin tregtar i dhënë në Direktivat e tjera.

Legjislacione të ndryshme përdorin terma, të cilat i kanë përshtatur me aktet e tyre kombëtare si: operator turistik, agjensi turistike, organizator turizmi, agjent turistik, operator i agjensisë turistike etj. Këto terma i referohen jo vetëm “organizatorit” në konceptin e dhënë nga Direktiva, por marrin përsipër dhe funksione të shitësit. Kjo shtron detyrën që Direktiva të përcaktojë nëse një agjent udhëtimi do të jetë në rolin e organizatorit, në rastin kur kombinon elementë të ndryshëm në një udhëtim, në rolin e shitësit kur ofron paketa të përgatitura nga organizatori apo mund t’i luajë të dy rolet.

Shtete të ndryshme i kanë kërkuar Komisionit që të zgjerojë fushën e veprimit të Direktivës mbi të gjithë organizatorët e paketave turistike, duke përfshirë dhe ata që veprojnë në mënyrë rastësore, psh: paketat e organizuara në aktivitete turistike, fetare etj. Madje disa nga Shtetet e kanë realizuar këtë gjë gjatë harmonizimit të legjislacionit të tyre të brendshëm me Acquis-in.

Në mendimin e dhënë prej saj, ABTA gjykon se nuk ekziston ndonjë arsye për të përjashtuar nga mbrojtja ato konsumatorë që i kanë blerë paketat e tyre nga një organizator që vepron në mënyrë rastësore, jo gjithmonë. Kjo shoqatë mendon se mbrojtja duhet t’i

b) Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara; c) Ligjet; ç) Aktet normative të Këshillit të Ministrave.”

Neni 118/ parag. 1 parashikon: “Aktet nënligjore nxirren në bazë dhe për zbatim të ligjeve nga organet e parashikuara në Kushtetutë.” 499 Për më shumë informacion në lidhje me çështjen lexo: http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-400/00 500 Dr. Hans Schulte-Nölke, vep e cit. Ligjvënësi gjerman ka tentuar të shpjegojë termin, duke sqaruar se personi i cili nuk organizon më shumë se dy herë udhëtime, perceptohet që vepron në mënyrë rastësore.

148

ofrohet konsumatorit në përputhje me llojet e shërbimeve që ai merr, jo duke u nisur nga shpeshtësia e veprimit të organizatorit në këtë fushë501.

Dhe Instituti mbi Standartet Tregtare ka parashtruar problemet në lidhje me termin “rastësore”. Nëse dikush organizon një paketë një herë në vit, në mënyrë të përsëritur për një subjekt të caktuar, a do të përfshihet ky veprim brenda fushës së veprimit të Direktivës? Ky problem është konstatuar kryesisht me shkollat për udhëtimet që ato organizojnë. Ky Institut pohon mundësinë e përcaktimit të numrit të shpeshtësisë së udhëtimeve, që përjashtojnë termin rastësor502.

7.2.3 Shitësi i paketës turistike

Mungesa e kohës, shpejtësia e veprimit apo zhvillimet e tregut i orientojnë

konsumatorët drejt shitësve me pakicë. Këta të fundit shumë shpesh qëndrojnë përballë konsumatorit, si palë në kontratën e paketave turistike.

Shitës me pakicë (më poshtë shitësi) është tregtari, i cili shet ose ofron për shitje paketa udhëtimesh, të përgatitura nga organizatori. Përcaktim i dhënë nga legjislatori shqiptar në përputhshmëri të plotë me përcaktimin e dhënë nga Direktiva 90/314/CEE.

Sipas Konventës së Brukselit, shitësi i udhëtimeve është çdo person që merr përsipër të lidhë një kontratë të shitjes së udhëtimit, që kundrejt pagimit të një shpërblimi mund të përfshijë shitjen e një udhëtimi të organizuar, ose shërbime të tjera të veçuara që lidhen me udhëtimin.

Këto dy figura juridike, organizatori dhe shitësi hyjnë në marrëdhënie juridike midis tyre, gjatë fazës së lidhjes së kontratës dhe gjatë shitjes së paketës turistike.

Konventa e Brukselit nuk qartëson diferencën që ekziston ndërmjet organizatorit të udhëtimeve dhe shitësit të udhëtimit. Megjithatë ndryshimet kryesore konsistojnë në:

- organizatori në ndryshim nga shitësi merr përsipër në emër të tij, për llogari të klientit të sigurojë shërbimin e transportit dhe shërbime të tjera, pavarsisht se praktikisht ato do të kryhen nga subjekte të tjera;

- merr përsipër të ofrojë një paketë shërbimesh, pra një tërësi shërbimesh të kombinuara në funksion të rezultatit final;

- organizatori i kryen të gjitha këto në këmbim të një çmimi gjithëpërfshirës (unik), në të cilën nuk mund të individualizosh çmimin për çdo shërbim të veçantë503.

Në funksion të mbrojtjes së konsumatorit dhe në vijimësi të ndryshimeve midis këtyre dy subjekteve, Konventa e Brukselit në nenin 19/ parag. 2 e konsideron “ndërmjetësin” si organizator të udhëtimit, nëse ai shkel detyrimet për dhënien e informacionit sipas përcaktimeve të dhëna nga ajo504.

Në përkufizimin e dhënë dhe nga legjislatori ynë, një tjetër ndryshim që konstatojmë është se shitësi ofron paketa për publikun e gjerë, paketa të cilat janë të parapërgatitura më parë nga organizatori, ndërsa ky i fundit, paketat mund t’i ofrojë vetë drejtpërsëdrejti ose nëpërmjet shitësit. Shitësi i ofron konsumatorit kontrata të veçanta, të cilat mund t’i kishte lidhur edhe vetë, ndërsa organizatori i ofron konsumatorit avantazhe të cilat, ky i fundit 501 ABTA, Review of the Travel Package Directive, 5 February 2010. 502 Trading Standarts Institute “ Response to European Commission On Council Directive 90/314/ECC…”, October 2007. 503 Tassoni, G. Vep. e cit., fq. 124 – 126. 504 Neni 18 i Konventës “Për kontratat e udhëtimit” parashikon: “Në ato raste kur kontrata e ndërmjetësimit të udhëtimit i referohet një kontrate për organizimin e udhëtimit, duhet të përmbushë detyrimet informative që burojnë nga nenet 5 dhe 6, si dhe duhet të japë të dhëna të plota për emrin dhe adresën e organizatorit të udhëtimeve, të dhëna për emrin dhe adresën e ndërmjetësit, si dhe një deklaratë që ky i fundit vepron në cilësitë e ndërmjetësit, të të parit.”

149

nuk mund t’i realizojë vetë, pasi kjo palë kontraktore (organizatori) merr përsipër të ofrojë një kompleks shërbimesh të kombinuara falë aftësive të tij profesionale dhe marrëdhënies së tij kontraktore me furnizuesit e shërbimeve të ndryshme.

Legjislacioni ynë nuk bën diferencë në lidhje me detyrimet që ka organizatori ose shitësi, duke i ngarkuar të dy këto subjekte me të njëjtat detyrime505 dhe duke i renditur në krah të njëri-tjetrit.

Komisioni Europian është shprehur se meqenëse Direktiva përdor termin “shitës”, kjo mënyrë të shprehuri si “organizatori dhe/ ose shitësi” u lë diskrecion Shteteve Anëtare, për të përcaktuar subjektin i cili duhet të përmbushë detyrimet, që rrjedhin nga kjo Direktivë. Komisioni vëren se ka nevojë për sqarime të mëtejshme.

Konventa e Brukselit bën rregullim të veçantë për secilën nga kontratat, duke i ngarkuar me detyrime specifike organizatorin dhe detyrime të tjera për shitësin e udhëtimit. Synimi i këtij unifikimi mendoj se i përgjigjet qëllimit kryesor, që është pikërisht – mbrojtja e konsumatorit. Konventa e Brukselit përdor termin “ndërmjetës i udhëtimeve”506, por me synimin për të qenë në përputhje me terminologjinë e përdorur nga legjislatori ynë dhe ai komunitar e kemi përshtatur me termin “shitës”, sikurse parashikohet në aktet e mësipërme. Normalisht, përtej përafrimeve gjuhësore, shërbimet ose paketat e udhëtimeve që “shitësi” i ofron konsumatorit nuk konsistojnë në transferim të drejtash dhe për pasojë kontrata ndërmjet tij dhe konsumatorit nuk mund të konsiderohet një kontratë e vërtetë shitjeje507.

Në shtetet ku Konventa e Brukselit është ende në fuqi, shtrohet problemi i aplikimit të këtyre normave në lidhje me kalimin nga agjensitë organizatore të udhëtimeve tek “ndërmjetësit” / shitësit, duke zhvendosur vëmendjen nga “prodhimi” i këtyre shërbimeve tek shitja. Ky problem teknik dhe logjik passjell domosdoshmërinë e interpretimit më të kujdesshëm të këtyre normave në interes të konsumatorit, duke supozuar një modifikim të strukturës produktive dhe shpërndarëse të agjensive të udhëtimit dhe agjensive turistike.

Në kuadër të marrëdhënieve kontraktore që krijohen ndërmjet operatorëve turistikë, mund të gjenden gjurmë të veshjes së këtyre marrëdhënieve me lloje të ndryshme kontratash, si: kontrata e ndërmjetësimit, kontrata e mandatit apo kontratë agjensie508. Mjetet juridike për mbrojtjen e konsumatorit turist, me shumë vështirësi, mund të shprehen në një mënyrë të kënaqshme në kuadër të hipotezës së “mashtrimit”. Prandaj, ajo që mund të duket si një urë me hendek, mund të nënkuptohet në fakt si një zgjedhje e legjislatorit, që synon të mbrojë konsumatorin mesatar509, pra mjaftueshëm të kujdesshëm, në gjendje që të jetë një aktor aktiv i një tregu, i cili duhet rregulluar në mënyrë korrekte.510

505 Në vazhdim të këtij punimi do të trajtohen të gjithë elementët, veçanërisht çështja e përgjegjësisë për dëmet e shkaktuara. 506 Sipas Kodit Civil, neni 973: “Ndërmjetës është ai që vë në lidhje dy ose më shumë palë për përfundimin e një marrëdhënie, pa qenë i lidhur me asnjërin prej tyre në marrëdhënie bashkëpunimi, varësie ose përfaqësimi.” 507 Sipas Kodit Civil, neni 705: “Kontrata e shitjes ka për objekt kalimin e pronësisë së një sendi ose kalimin e një të drejte kundrejt pagimit të një çmimi.” 508 Caringella F., De Marzo G., vep e cit., fq.506 509 Koncepti i konsumatorit mesatar është gjerësisht i përdor në ligjin nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në nenet që lidhen me Praktikat e Padrejta Tregtare. Në kuadër të Acquis-it mbi konsumatorin, Direktiva 2005/29/CE, dt. 11/05/2005 “Për praktikat e padrejta tregtare” sqaron për herë të parë konceptin e konsumatorit mesatar.

Kjo Direktivë në preambulën e saj pohon se: “Domosdoshmëria e mbrojtjes nga praktikat tregtare shtrohet mbi të gjithë konsumatorët. Megjithatë Gjykata e Drejtësisë ka parë të arsyeshme…analizimin e efekteve mbi një tip konsumatori imagjinar. Në përputhje me parimin e proporcionalitetit, si dhe për të realizuar zbatimin efektiv të masave mbrojtëse të parashikuara, kjo Direktivë merr si pikë referimi konsumatorin mesatar, që është normalisht i informuar dhe i arsyeshëm, i vëmendshëm dhe i kujdesshëm, duke marrë në konsideratë faktorët socialë, kulturorë dhe gjuhësorë, sipas interpretimit të Gjykatës së

150

7.3 Fazat e lidhjes së kontratës dhe detyrimi për informim

Analiza e kontratës së lidhur midis konsumatorit dhe organizatorit ose shitësit duhet të shtrihet që nga hapat e para të krijimit të marrëdhënies midis tyre, faza e promocionit të shërbimeve dhe deri në fazën e ekzekutimit të kontratës. Momenti i parë i njohjes midis dy palëve në kontratën e paketave të udhëtimit krijon hapin e parë të ngarkimit me detyrime. Kështu faza e promocionit është vetëm hapi fillestar i krijimit të një marrëdhënie që do të passjellë të drejta dhe detyrime për palët.

7.3.1 Broshura e paketave turistike

Konsumatori ka nevojë të informohet përpara se të vendosë se ku do të shkojë për

pushime dhe cila do të jetë paketa që do të blejë. Kjo analizë starton në takimin e parë anonim midis organizatorit dhe konsumatorit, i cili është në kërkim të një oferte. Një nga veçoritë që karakterizojnë praktikat tregtare që synojnë të promovojnë pushimet janë shumëllojshmëritë e formave të publicitetit.

Katalogët informativë të publikuar normalisht nga operatorët turistikë për të vënë në dijeni konsumatorët mbi ofertat e tyre janë instrumenti i parë i takimit i klientit potencial me produktet e operatorëve turistikë.

Ndërmjet shumë tratativave tregtare që i japin formë dhe model produkteve të pushimit, broshurat janë ato që gjejnë një rregullim specifik në ligj dhe në Vendimin e Këshillit të Ministrave. Të dy këto akte e lënë në diskrecion të organizatorit ose shitësit mundësinë e ekzistencës së një broshure të tillë, ndërsa në akte të tjera është me detyrim dhënia e informacioneve të tilla. Pra, broshura nuk është e nevojshme që t’i paraqitet me çdo kusht konsumatorit. Megjithatë dorëzimi i saj do të kontribuojë në mundësi më të mëdha për t’u individualizuar shoqëritë turistike, nga njëra anë do të ndikojë duke stimuluar në këtë mënyrë konkurrencën në treg, dhe nga ana tjetër, do të favorizojë lëvizjen për mbrojtjen e konsumatorëve nga shoqatat konsumatore sepse shpërndarja e këtyre broshurave do të lehtësojë njohjen e përmbajtjes së tyre.

Në ato raste kur ajo vihet në dispozicion duhet të përmbajë në mënyrë të lexueshme, të kuptueshme dhe të saktë të gjithë paketën informative të parashikuar në nenin 47/ parag. 2511 të Ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe atë të parashikuar në

Drejtësisë. Megjithatë Direktiva përmban dispozita që synojnë parandalimin e aplikimit të praktikave tregtare të padrejta mbi konsumatorë, që për karakteristikat e tyre, rezultojnë vunerabël.”

Më pas logjika e legjislatorit komunitar në lidhje me konsumatorin mesatar vazhdon: “Nocioni i konsumatorit mesatar nuk është statistikor. Organet gjyqësore dhe autoritetet kombëtare janë plotësisht të lira në përcaktimin e reagimit të konsumatorit tipik mesatar vunerabël, për çdo rast, duke pasur parasysh jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë.” 510 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq. 64. 511 Ky nen parashikon se: “Në rastet kur konsumatorit i vihet në dispozicion nga tregtari apo organizatori i paketës së udhëtimit një broshurë, në të duhet të shënohen në mënyrë të lexueshme, të hollësishme dhe të saktë të gjitha të dhënat për:

a) çmimin e paketës, shumën ose përqindjen e çmimit, që duhet paguar në formën e paradhënies dhe kalendarin për pagesën e shumës së mbetur;

b) destinacionin dhe itinerarin; c) mjetet dhe kategoritë e transportit që do të përdoren; ç) tipin e strehimit, vendndodhjen dhe kategorinë; d) planin e vakteve të ngrënies; dh) kërkesat për pasaportat dhe vizat.

151

pikën 3 të Vendimit të Këshillit të Ministrave. Kur organizatori ose shitësi i siguron konsumatorit një material të parapërgatitur, me shkrim (broshurë, fletëpalosje etj.), në të duhet të tregohen, në mënyrë të lexueshme, të kuptueshme dhe të saktë, përveç informacionit, të përcaktuar në ligjin për "Për mbrojtjen e konsumatorit", edhe informacioni i mëposhtëm:

a) data e fillimit dhe e mbarimit të udhëtimit; b) hollësitë kryesore të akomodimit e të miratimit të tij dhe klasifikimin turistik,

sipas rregullave të vendit mikpritës; c) afati i fundit për informimin e konsumatorit, në rast anullimi të paketës së

udhëtimit, nëse për zhvillimin e paketës së këtij udhëtimi kërkohet një numër minimal pjesëmarrësish;

ç) të dhëna të përgjithshme për formalitetet shëndetësore, të kërkuara për udhëtimin dhe qëndrimin;

d) emri i shoqërisë së sigurimit, me të cilën organizatori ka lidhur një kontratë sigurimi.

Ky akt parashikon lindjen e përgjegjësisë për organizatorin ose shitësin për informacionet e dhëna nëpër broshura. Kjo nënkupton se ofertat promocionale që i drejtohen konsumatorëve synojnë parandalimin e mospërputhjeve midis asaj që premtohet në broshurë dhe kontratës së ardhshme, duke ndikuar në përmbajtjen e kësaj të fundit, duke i imponuar organizatorit dhe shitësit publikimin në mënyrë korrekte të produkteve turistike.

Sipas ABTA konsumatori ka nevojë të dijë se sa kushton paketa e tij e pushimeve, çfarë është e përfshirë në këtë çmim, kur do të udhëtojë dhe me çfarë mjeti.

Të gjitha pikat e tjera të listuara në nenin 3 të Direktivës 90/314/CEE janë pjesë e informacioneve shtesë, rëndësia e të cilave ndryshon në varësi të llojit të pushimeve dhe të karakteristikave të konsumatorit. Kjo shoqatë konstaton si një problem të rëndësishëm konceptin “shëndet i sigurt”, koncept i cili ekziston në legjislacionin anglez por nuk parashikohet nga Direktiva512. Një koncept i tillë shkakton vështirësi në interpretim dhe ngarkon me detyrime të tepërta kompanitë e udhëtimit. Sipas ABTA-s nuk mund të përcaktohet fusha që ky koncept mbulon dhe nuk ka një kuptim të normal për industrinë e turizmit dhe konsumatorët513. Në shitjen e paketave turistike, në raport me çdo shitje tjetër mallrash ose shërbimesh, informacioni me të cilin pajiset konsumatorit merr një rëndësi strategjike, që imponon përdorimin e mjeteve juridike sa më të përshtatshme në prani të informacioneve të gabuara. Problemi kryesor nuk qëndron në lindjen e përgjegjësisë që shkaktohet nga një zgjedhje e lirë dhe e ndërgjegjshme e mbështetur mbi një informacion të saktë dhe të kuptueshëm, por në kualifikimin e kësaj përgjegjësie.

Në çdo fazë të marrëdhënies së konsumatore, informacioni ka rëndësi themelore, duke qenë në këtë mënyrë pika kyçe e sistemit të mbrojtjes së konsumatorit. Prandaj, publiciteti dhe informacioni kanë funksionin e forcimit dhe krijimit të një tregu konkurrues, që është një nga objektivat parësorë të Bashkimit Europian.

Publiciteti, përveç se i informon konsumatorët, ka gjithashtu dhe funksion orientues. Vlera që disiplina i atribuon përmbajtjes së broshurës qartëson dhe rolin e saj në përmbajtjen e kontratës. Sipas një analize, kjo broshurë mund të ketë vlerën e një 512 Direktiva 90/314/CEE në nenin 3/ parag. 1, pika e parashikon se: “Nëse broshura i vihet në dispozicion konsumatorit, …ajo duhet të përmbajë informacion adekuat në lidhje me: …..

e) Me pashaportat dhe kërkesat për vizë për shtetasit e Shteteve Anëtare ose shtetet e tjera dhe formalitetet shëndetësore të nevojshme për udhëtimin dhe qëndrimin…”

513 ABTA “Review of the Travel Package Directive” 5 February 2010.

152

propozimi, si një nga fazat e lidhjes së kontratës, ose vlerën e një oferte publike514. Në këtë këndvështrim mund të gjykohet mbi hipotezën që kjo broshurë është një ofertë e bërë nga profesionisti apo mund të gjykojmë se është konsumatori ai që i bën një ofertë organizatorit, i cili e pranon.

Doktrina italiane është ndarë ndërmjet atyre autorëve të cilët pranojnë se kontrata e shitjes së paketave turistike lidhet në momentin e bërjes së prenotimit nga ana e konsumatorit. Kjo krijon mundësinë e kualifikimit të broshurës si një ofertë publike515.

Grupi tjetër i autorëve në kundërshtim me të parët, mendojnë se mekanizmi informativ duhet të përfshihet brenda skemës së ftesës për ofertë (bisedime), së cilës konsumatori i përgjigjet me një propozim për blerje dhe kontrata lidhet në momentin e pranimit nga ana e profesionistit516.

Një tjetër grup autorësh517 pohojnë se katalogët informativë vënë në dispozicion të konsumatorëve nga operatorët turistikë nuk mund të konsiderohen si propozime kontraktore, por përmbajtja e tyre mund të përfshihet në konceptin e ofertës publike.

Broshurës i njihet një tjetër rol: përcaktimi dhe kufizimi, deri diku, i vëmendjes që mund të pretendohet nga konsumatori në lidhje me njohjen dhe kuptimin e kushteve kontraktore. Meqenëse, një pjesë e informacioneve që përmban broshura janë pjesë e përmbajtjes së kontratës, konsumatori mund të vlerësojë përmbajtjen e paketës turistike dhe kushtet e ofertës, nëpërmjet broshurës, pa iu referuar drejtpërsëdrejti kontratës.

Gjithashtu, kushtet e parashikuara në broshurë nuk mund të jenë objekt i ndryshimeve në kontratë pa miratimin e konsumatorit. Në rast mospërputhje të përmbajtjes së broshurës me përmbajtjen e kontratës, blerësi mund të veprojë duke iu referuar parimeve të përgjithshme, zgjidhje kontrate për mospërmbushje dhe shpërblim dëmi ose kompensim, duke kërkuar në mënyrë specifike integrimin e të dhënave të broshurës që nuk janë përfshirë, në përmbajtjen e kontratës518.

Komisioni ka konstatuar se aktorët e konsumit pretendojnë që Direktiva të parashikojë mundësinë që informacioni i dhënë në broshurë të jetë pjesë e kontratës. Pavarsisht detyrueshmërisë së këtij informacioni për organizatorin dhe shitësin, këta të fundit mund të përjashtohen nga këto detyrime nëse e njoftojnë konsumatorin për ndryshimin e kushteve përpara lidhjes së kontratës519. Përveç informacioneve që përmban broshura, që shtrihet në një afat kohor nga promocioni deri në lidhjen e kontratës, Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon në pikën 5 informacione të tjera të detyrueshme për t’’iu dhënë konsumatorit. Këto i shtrijnë

514 Propozimi duhet të plotësojë disa kushte që të jetë i vlefshëm: 1. Oferta duhet të jetë e plotë, duhet të përmbajë të gjitha kushtet thelbësore të domosdoshme për lidhjen e kontratës. 2. Duhet t’i drejtohet një personi të caktuar. Propozimi mund t’i bëhet jo një personi të caktuar por një rrethi më të gjerë njerëzish dhe megjithatë ai quhet propozim i vlefshëm. Këto janë të ashtëquajturat oferta publike. 3. Nga propozimi duhet të dalë gadishmëria e propozuesit për lidhjen e kontratës. Për më tepër lexo Semini, Mariana vep e cit., fq.70-78. Nenet 664 – 676 të Kodit Civil. 515 Giorgia Tassoni pohon se: “…dhe kur deklarimi që i drejtohet publikut përmban të gjithë elementët thelbësorë të një kontrate, drejtuar atij që do ta lidhë atë, prezumimi për tu konsideruar si propozim kontraktor, sipas nenit 1336 (Kodi Civil Italian) tejkalohet, në rastin e kontratës së udhëtimeve, për shkak të ekzistencës së rrethanave që e ofrojnë më shumë me natyrën e një ftese për ofertë. Në fakt, kur një klient hyn në një agjensi udhëtimesh dhe prenoton një udhëtim, pavarsisht kohës për të konsultuar broshurën informative dhe mundësisë për të njohur kushtet thelbësore të kontratës, manifeston vullnet për pranim, që sjell si pasojë lidhjen e kontratës, si dhe refuzimi i operatorit turistik merr cilësitë e mospërmbushjes së një kontrate, tashmë, të lidhur.” vep. e cit., fq.177 – 183. 516 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq. 78-79. 517 Caringella F., De Marzo G., vep e cit., fq.510. 518 Vettori Giuseppe, vep e cit., fq. 712. 519 Commissione Europea, Bruxeles 19/12/2011 COM (2011)898.

153

efektet e tyre në një kohë tepër të shkurtër, por që ka shumë ndikim në kontratat e veçanta, pikërisht në ato që quhen tratativa.

Autorë të ndryshëm italianë pranojnë, që posaçërisht, në disiplinën midis konsumatorit dhe tregtarit, faza e tratativave thuajse është zhdukur. Prandaj, në këtë disiplinë aplikohen kryesisht informacionet parakontraktore, informacione që legjislatori i ka vendosur në vijueshmëri pas broshurave informative. Përcaktohet në këtë mënyrë, kalimi nga një fazë që mund të përkufizohet si makroekonomike, në fazën mikroekonomike, e cila merr jetë në kontratat e veçanta, ku ndërtohet marrëdhënia e tregtarit me konsumatorin e veçantë520.

Kështu pika 5 e Vendimit të Këshillit të Ministrave përcakton se përpara lidhjes së kontratës së paketës së udhëtimit, organizatori dhe/ose shitësi duhet të njoftojnë konsumatorin, me shkrim, për të gjitha kushtet e kontratës, si dhe t'i japin atij një kopje të këtyre kushteve, pavarsisht nëse i ofrojnë ose jo konsumatorit broshurën. Përdorimi gjithnjë e më i madh i internetit dhe dhënia e një informacioni të kufizuar nëpër broshura ose materiale të tjera të shkruara shtron domosdoshmërinë e rishikimit të akteve në fushën e kontratave të paketave të udhëtimit. Aktorët e biznesit kanë pohuar se materialet në formë të shkruar, nuk mund të jenë objekt i ndryshimeve të herëpashershme të çmimeve, si rrjedhojë e ndryshimit të çmimit të naftës ose të normave të këmbimit, në ndryshim nga materialet e vendosura në internet të cilat janë objekt i ndryshimeve të menjëhershme.

Gjithashtu broshurat dhe të gjitha materialet e shtypura vlerësohen si kosto shtesë të cilat rëndojnë mbi konsumatorin. Zgjidhja që mund të vlerësohet në këtë rast, me synimin për të mbrojtur dhe ato konsumatorë të cilët e kanë të pamundur aksesin në internet, është përdorimi i broshurave pa çmime dhe ekzistenca e një liste të veçantë çmimesh. Kjo mënyrë zgjidhjeje minimizon mundësinë e nxjerrjes jashtë qarkullimit të broshurave sa herë që ndryshojnë çmimet.

Komisioni ka konstatuar se shumë Shtete Anëtare gjatë implementimit të Direktivës kanë shtuar detyrime të mëtejshme për organizatorët. Kjo situatë mund të krijojë barriera ndërkufitare, duke krijuar vështirësi për një organizator, i cili duhet të prodhojë broshura që përdoren në disa shtete anëtare521.

Nga analiza që i është bërë implementimit të Direktivës nga Shtetet Anëtare, ajo që spikat është vendosja e detyrimit të organizatorit për të dhënë informacione shtesë, informacione të cilat variojnë mbi bazën e përcaktimeve të legjislatorëve kombëtarë522. Kjo passjell vështirësinë e organizatorit për të hartuar broshura, me përmbajtje informative, në varësi të Shteteve, ku ai kërkon të gjejë treg. Këto parashikime të ndryshme, e bëjnë tepër të vështirë, por jo të pamundur, mundësinë e hartimit të një broshure që mund të përdoret kudo në territorin e Bashkimit Europian. Një përpjekje e tillë, jo vetëm që shton kostot tek organizatorët, por vështirëson dhe përdorimin e kësaj broshure në tregun kombëtar.

Në paragrafët e mëtejshëm, ky akt parashikon se ofruesit e paketës së udhëtimit, përpara lidhjes së kontratës, duhet t’i sigurojnë konsumatorit një informacion të përgjithshëm për kërkesat e zbatueshme për vizat dhe pasaportat, veçanërisht, për afatet kohore për pajisjen me to, si dhe informacion për formalitetet shëndetësore, për udhëtimin dhe qëndrimin. Këto të dhëna lidhen drejtpërdrejt me subjektin të cilit i drejtohen, prandaj këto informacione kërkojnë pjesëmarrjen e konsumatorit – turist.

520 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq. 81-82. 521 Commissione Europea, Bruxeles 19/12/2011 COM (2011)898. 522 Për më shumë informacion në lidhje me informacionet shtesë, që ka parashikuar çdo Shtet Anëtar i Bashkimit, si detyrim për organizatorët mund të lexoni: Dr. Hans Schulte-Nölke in co-operation with Dr. Christian Twigg-Flesner and Dr. Martin Ebers, “EC Consumer Law Compendium - Comparative Analysis”,

April 2007.

154

Neni 4 i Direktivës 90/314/CEE që bën një parashikim të tillë, gjithashtu, përcakton se këto kushte janë të aplikueshme për qytetarët e Shteteve Anëtare të Bashkimit. Ky përcaktim përjashton nga mbrojtja qytetarët e shteteve jo - anëtare, pavarsisht nëse blejnë një paketë turistike në një nga Shtetet Anëtare të Bashkimit. Ndërkohë që Direktiva përcakton në objektivat e saj thithjen e turistëve jashtë Komunitetit, drejt tij, si pasojë e mbrojtjes që ofrohet nga ky akt për shërbimet turistike ku çdo gjë është e përfshirë. Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” përcakton detyrimin e ofruesit të paketës që t’i sigurojë konsumatorit informacionin e nevojshëm, i cili nuk duhet të jetë çorientues, në lidhje me paketën turistike, çmimin e paketës dhe për çfarëdo kushti tjetër, që i takon kontratës së paketës së udhëtimit523.

Vendimi i Këshillit të Ministrave përcakton detyrimin që kontrata për organizimin e paketës së udhëtimit të mos përmbajë kushte të padrejta kontraktuale. Na duhet të pranojmë që këto dy akte referojnë në dispozita të ndryshme, në lidhje me mbrojtjen që i ofrohet konsumatorit. Ligji referon tek neni 15 “Informacion i mangët çorientues 524 ” ndërsa VKM referon tek ligji, neni 27 “Kushtet e padrejta525”.

Direktiva dhe Kodi Italian i Konsumit përcaktojnë të njëjtin detyrim për ofruesin e shërbimeve, me kushtin që të mos pajisin me informacion mashtrues. Ndalimi për dhënien e informacionit çorientues, mashtrues ose ndalimi për kushtet kontraktore të padrejta shtrihet në të gjitha fazat e dhënies së informacionit, gjatë çdo oferte kontraktore.

Komisioni ka vlerësuar faktin se çdo lloj materiali përshkrues, qoftë në formë të shkruar ose të shfaqur në faqe interneti, duhet të jetë objekt i Direktivës 90/314/CEE. Këto 523 Ligji nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, neni 47/ parag. 1. 524 Sipas ligjit: “1.Një praktikë tregtare është çorientuese kur, duke konsideruar të gjitha tiparet dhe rrethanat e saj, si dhe kufizimet e mjeteve të komunikimit, jep të mangët informacionin, që i nevojitet konsumatorit mesatar për të qenë i informuar për të marrë një vendim dhe, në këtë mënyrë, e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. 2.Konsiderohet, gjithashtu, informacion i mangët çorientues kur, duke marrë parasysh përmbajtjen e pikës 1 të këtij neni, një tregtar fsheh ose jep informacion në një mënyrë të paqartë, të pakuptueshme, të dykuptimtë ose të parakohshme, ose dështon në identifikimin e qëllimit tregtar të praktikës së tij tregtare, nëse ajo nuk është e dukshme nga konteksti dhe kur në cilindo rast kjo e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë…. 4. Në rastin e një ftese për blerje, nëse kjo nuk është e qartë nga konteksti, do të konsiderohet si thelbësor informacioni i mëposhtëm: a) karakteristikat kryesore të mallit ose shërbimit, në një masë të përshtatshme për mjetin dhe mallin ose shërbimin; b) adresa gjeografike dhe identiteti i tregtarit, siç janë emërtimi i tij tregtar dhe, sipas rastit, adresa gjeografike dhe identiteti i tregtarit, në emër të të cilit ai vepron; c) çmimi, që përfshin edhe taksat, ose mënyrën në të cilën llogaritet çmimi, kur natyra e mallit ose shërbimit është e tillë që nuk mundëson llogaritjen e arsyeshme paraprake të çmimit dhe, sipas rastit, të gjitha shpenzimet shtesë për transportimin, dorëzimin apo shpenzimet postare ose faktin e pagimit të shpenzime të tilla suplementare, kur ato nuk mund të llogariten arsyeshëm paraprakisht…” 525 Sipas ligjit: “1. Kushti kontraktual, i cili nuk është negociuar veçmas, është i padrejtë në qoftë se shkakton pabarazi të ndjeshme dhe të dallueshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve, që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorëve.

2. Një kusht do të konsiderohet si i panegociuar veçmas, kur ai ka qenë hartuar më parë nga tregtari dhe, si pasojë, konsumatori nuk ka qenë në gjendje të ndikojë në përmbajtjen e kushtit, veçanërisht në tekstin e kontratës standarde, të formuluar më parë. Në rast se disa aspekte të kushtit ose një kusht specifik kanë qenë të negociuara veçmas, nuk përjashtohet zbatimi i paragrafit të parë të pikës 2 te pjesa tjetër e kontratës, nëse një vlerësim i përgjithshëm i kontratës tregon se ajo është një kontratë standarde e formuluar më parë. Kur tregtari pretendon se një kusht standard ka qenë i negociuar veçmas, barra e provës bie mbi të.

3. Padrejtësia e kushtit kontraktual do të vlerësohet duke mbajtur parasysh: a) natyrën e mallrave dhe shërbimeve, për të cilat lidhet kontrata; b) kohën e lidhjes së kontratës; c) rrethanat shoqëruese të lidhjes së kontratës, ç) kushte të tjera të kontratës ose kontratë tjetër, nga e cila është e varur….”

155

informacione, të cilat janë në kundërshtim qartësinë dhe saktësinë e kërkuar për broshurën, duhet të vlerësohen rast pas rasti, sa herë që jepet një mesazh promocional ose ndryshojnë kushtet e kontratës. Objekti i këtij rregullimi nuk janë informacionet që tregtari i jep mbi bazën e vullnetit të tij të lirë, por ato që sipas legjislatorit është i detyruar t’i japë.

Jurisprudenca Italiane ka afirmuar se ndryshimet ndërmjet asaj që deklarohet në katalog ose në broshura, dhe nëpërmjet imazheve fotografike, përbëjnë informacion mashtrues dhe sjellin lindjen e përgjegjësisë për profesionistin. Kështu, deklarata që vendi i akomodimit turistik ka një plazh privat, i shoqëruar me fotografinë e një plazhi të bukur, i pranishëm në atë vend, por jo për përdorim të përgjithshëm është konsideruar informacion mashtrues526. Në logjikën e këtij vendimi, çdo ndryshim ndërmjet asaj që është propozuar dhe komunikuar gjatë ofertës me atë që i ofrohet realisht konsumatorit është vlerësuar si “mashtrues”, duke prodhuar përgjegjësi për subjektet përkatës.

Autoriteti Italian Garantues për Konkurencën dhe Tregun527 ka censuruar katalogët e operatorëve turistikë dhe ka ndaluar shpërndarjen e tyre, pasi ka konstatuar sepse të dhënat e parashikuara në këto broshura ishin mashtruese. Kështu ky organ në vendimin e dt. 18/05/1995 ka pohuar se: “Konsiderohet reklamë mashtruese, përshkrimi i një hoteli të përfshirë në katalogun e udhëtimeve të organizuara, i cili përmban informacione të pavërteta mbi kategorinë dhe karakteristikat e hotelit. Organizatorit të udhëtimeve, autor i katalogut ju kërkua të jepte të dhëna në mënyrë që të provonte vërtetësinë e asaj që përmbahej në mesazh. Në mungesë të dhënies së provave mbi përshkrimin që përmbante mesazhi, këto të dhëna konsiderohen të pasakta.” Në fushën e reklamës për udhëtimet e organizuara mund të përmendim dhe një tjetër institucion italian që është treguar i kujdesshëm në disiplinimin e llojeve të ndryshme të reklamave të dhëna nëpër mediat e mëdha si: shtypi dhe televizioni. Instituti i Vetëdisiplinës së Reklamave 528 i referohet nenit 28 të Kodit të Vetëdisiplinës në Komunikimet Tregtare i cili i kushtohet paketave turistike. Ky nen përcakton se: “Komunikimet tregtare që lidhen me paketat turistike, në çfarëdo lloj forme, duhet të sigurojnë informacion të plotë dhe të saktë, veçanërisht në lidhje me trajtimin dhe shërbimet e përfshira në çmimin minimal. Ajo duhet të konsiderohet një

lloj oferte e cila përmban kushtet e pagesës, kushtet e heqjes dorë, ashtu siç parashikohet në dokumentin informativ ose në formularin e regjistrimit.”

Përgjegjësia që lind në rastin e broshurës është e ndryshme nga ajo në kontratë. Në rastin e informacionit mashtrues, në fazën përpara lidhjes së kontratës, pra informacionet e ofruara nëpër broshurë, organizatori ose shitësi do të mbajnë përgjegjësi për informacion mashtrues. Në rastin e kontratës, këto mospërputhje ndërmjet informacionit të dhënë dhe

526 Gjykata e Milanos, 07 shkurt 2002. 527 Autoriteti Garantues për Konkurencën dhe Tregun është një organ i themeluar në vitin 1990, që funksionon në Itali, me pavarsi të plotë nga qeveria dhe organet e tjera me karakter politik. Nga viti 2007 ka në kompetencë mbrojtjen e konsumatorëve nga praktikat tregtare të padrejta dhe reklamat mashtruese. Nga viti 2012 ka për objekt mbrojtjen administrative kundër kushteve të padrejta në kontratat me konsumatorin. Për më tepër info, shiko: http://www.agcm.it/. 528 Është organ italian, i cili vepron mbi bazën e Kodit të Vetëdisiplinës (sjelljes). Ky i fundit është i detyrueshëm për kompanitë që investojnë në agjencitë e komunikimit, konsulentët, mjetet e shpërndarjes, tregtarët e tyre dhe për të gjithë ata që kanë pranuar drejtpërdrejt ose nëpërmjet shoqatës së tyre, ose duke nënshkruar një kontratë anëtarësimi. Entet, të cilat përbëjnë këtë institut marrin përsipër të respektojnë dhe të pranojnë rregullat e këtij Kodi, të shpërndajnë njohuritë e tyre në lidhje me vendimet e vetëdisiplinës dhe për të marrë masat e duhura ndaj anëtarëve që nuk veprojnë në përputhje me këto rregulla. Për më shumë info, referoju: http://www.iap.it/it/final.htm Kodi i Vetëdisiplinës në Komunikimet Tregtare gjendet në: http://www.iap.it/it/codice.htm

156

realitetit ekzistues, nuk sjellin lindjen e përgjegjësisë për informacion mashtrues, por lindjen e përgjegjësisë si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore.

Në këtë mënyrë, Gjyqtari i Paqes në Milano ka dënuar për shpërblim dëmi, një operator turistik, i cili kishte vendosur gjatë përshkrimit të ambjenteve akomoduese në katalog një impiant të talasoterapisë, i cili në fakt ishte në ndërtim e sipër529.

Gjithashtu, Konventa e Brukselit, në Kapitullin e II-të, të titulluar “Detyrime të përgjithshme të organizatorit dhe ndërmjetësit/ shitësit për udhëtimet dhe udhëtarët” parashikon detyrimin e subjekteve të mësipërme për të mbrojtur të drejtat dhe interesat e udhëtarëve sipas parimeve të përgjithshme të së drejtës dhe mirëbesimit, gjatë përmbushjes së detyrimeve, që rrjedhin nga kontratat përkatëse.

Subjektet e mësipërme duhet të informojnë udhëtarët me informacionet e parashikuara nga 6 i Konventës, në fazën përpara lidhjes së kontratës, një fenomen tipik ky i së drejtës komunitare në marrëdhëniet tregtar-konsumator.

Domosdoshmëria e pajisjes së konsumatorit me një informacion të tillë parakontraktor buron nga ekzistenca e palëve me start të ndryshëm informimi në kontratat konsumatore. Pala tregtare gëzon cilësi profesionale në lidhje me sektorin turistik dhe për të respektuar parimin e barazisë dhe korrektesës, është i detyruar të përmbushë detyrimin për informim. Pabarazia në nisje e këtyre dy palëve kontraktore është burim i detyrimit për informim në favor të palës me mungesë informacioni.

Juristët italianë konstatojnë probleme në redaktimin e Kodit530 dhe në renditjen e dispozitave. Ato pohojnë se do të ishte më mirë që në përputhje me procesin informativ, duhej të rregullohej me parë përmbajtja e broshurës dhe marrëdhënia që krijohet ndërmjet saj dhe përmbajtjes së kontratës, më pas duhej të rregulloheshin aspekte të informacioneve parakontraktore dhe forma e kontratës531.

Kjo renditje e këtyre dispozitave e bërë nga legjislatori italian nuk përputhet dhe me renditjen e bërë nga Direktiva 90/314/CEE, e cila ndjek një rrugë logjike në lidhje me procesin e informimit të konsumatorit.

7.3.2 Kontrata, përmbajtja dhe forma e saj

Kontrata përfaqëson pikën e takimit, e cila në terminologjinë juridike njihet si përputhja midis vullneteve të propozuesit dhe të pranuesit, duke u rrethuar nga aspekte subjektive, me karakter individual që personalizojnë marrëveshjen. Normalisht, kontrata e organizimit dhe kontrata e shitjes së paketave lidhen me shfaqjen e vullnetit nga konsumatori në një model kontrate standart532.

529 Gjyqtari i Paqes, Milano, 20 shkurt 2003. Një kopje e vendimit dhe komente mbi të mund të gjenden në: http://www.personaedanno.it/index.php?option=com_content&view=article&id=20420&catid=92&Itemid=339&contentid=0&mese=02&anno=2003 530 Kodi Italian i Konsumit ka këtë renditje dispozitash në lidhje me “Shërbimet Turistike”: neni 82 - Fusha e zbatimit, neni 83 – Përkufizime, neni 84 – Paketat turistike, neni 85 – Forma e kontratës së shitjes së paketave turistike, neni 86 – Elementë të kontratës së shitjes së paketave turistike, neni 87 – Informimi i konsumatorit, neni 88 – Broshura informative. 531 Vettori Giuseppe, vep e cit., fq. 707-708. 532 Meqenëse është organizatori ai që e ka parapërgatitur paketën së bashku me të gjitha kushtet, shitësi vetëm e ofron në atë mënyrë dhe konsumatori vendos ta pranojë ose jo. Kjo logjikë interpretimi është në

157

Kontrata e paketave turistike është një kontratë konsensuale. Si rrjedhojë, kontrata, sipas skemës tradicionale, quhet e lidhur në momentin e përputhjes së propozimit me pranimin.

Forma merr karakteristikat e një instrumenti komunikimi të një përmbajtje të përcaktuar, e detyrueshme për palët që disponojnë mbi paketën.

7.3.2.1 Përmbajtja e kontratave të paketave turistike

Ligji nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” pohon thuajse asgjë në lidhje me kushtet që duhet të përmbajë kontrata e paketave turistike. I vetmi element që përmend është çmimi533, duke i dhënë rëndësinë e një elementi thelbësor. Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” në pikën 9 të tij ka listuar mjaft qartë elementët që duhet të përmbajë kjo kontratë, të cilat janë:

a) Data dhe vendi i lidhjes së kontratës; b) Emri dhe adresa e organizatorit dhe/ ose të shitësit; c) Mënyra, karakteristikat dhe kategorinë e transportit, që do të përdoret, data,

oraret dhe pikat e nisjes e të kthimit; ç) Vendndodhjen e akomodimit, kur paketa e udhëtimit e përfshin, kategorinë

turistike ose shkallën e komoditetit, veçoritë kryesore dhe përputhshmërinë e tij me rregullat e vendit pritës e planin e vakteve të ngrënies;

d) Llojin dhe nivelin e furnizimit me ushqim (catering) e vendet e argëtimit, numrin dhe tipin e vakteve të ngrënies, të përfshira në paketën e udhëtimit;

dh) Afatin e fundit për informimin e konsumatorit, në rast anullimi të paketës së udhëtimit, nëse për zhvillimin e kësaj pakete kërkohet një numër minimal pjesëmarrësish;

e) Itinerarin e paketës së udhëtimit; ë) Vizitat, ekskursionet ose shërbimet e tjera, të cilat janë të përfshira në çmimin e

përgjithshëm, e për të cilat është rënë dakord për t'u përfshirë në paketën e udhëtimit; f) Kërkesat specifike, të cilat konsumatori ia ka bërë të njohura organizatorit ose

shitësit, kur ka bërë rezervimin përfundimtar, dhe për të cilat palët kanë rënë dakord; g) Çmimin e plotë/ përfundimtar të paketës së udhëtimit, në lekë, për të gjitha

shërbimet e përfshira në kontratë; gj) Kalendarin dhe mënyrën e pagesës; h) Të dhënat për mundësinë e rishikimit të çmimit, procedurën dhe mënyrën e

rillogaritjes së tij, në rastet e parashikuara në pikën 16 të këtij vendimi, si dhe të dhënat për çdo taksë të pritshme ose pagesë, që mund të ngarkohen për shërbime të caktuara (tarifat në porte për hipje dhe zbritje në anije, tari fat në aeroporte, taksat turistike), kur kosto të tilla nuk janë përfshirë në paketën e udhëtimit;

i) Afatin e fundit, për të cilin konsumatorit i është dhënë e drejta e heqjes dorë nga kontrata, pa qenë përgjegjës për shpenzime dhe kompensim;

j) Nivelin e dëmshpërblimit, që konsumatori detyrohet t'i paguajë organizatorit dhe/ose shitësit, në rast të heqjes dorë të konsumatorit nga kontrata, pas mbarimit të afatit, sipas shkronjës "i" të kësaj pike;

k) Afatin, kur konsumatori njofton organizuesin dhe/ ose shitësin, përpara nisjes, për qëllimin e tij, për të transferuar rezervimin përfundimtar te një person i tretë, si dhe

funksion të doktrinës, sipas së cilës kontratat e paketave turistike janë kontrata standarte, duke gjykuar dhe mbi autonominë e vullnetit të konsumatorit. 533 Kjo për faktin sepse çmimi në këto kontrata ka rëndësi të posaçme, meqenëse në këto raste përdoret termi çmim gjithëpërfshirës – i cili duhet të përfshijë dy ose më shumë nga elementët e kërkuar nga neni 46 i ligjit, që kontrata të konsiderohet kontratë e paketave turistike.

158

afatin e fundit, për të cilin konsumatori duhet të njoftojë organizatorin e paketës së udhëtimit ose shitësin për faktin se ai e ka transferuar paketën e vet te një palë e tretë;

l) Numrin minimal të pjesëmarrësve, të kërkuar për të zhvilluar paketën e udhëtimit, si dhe afatin e fundit për njoftimin e konsumatorëve, në rast se ky numër nuk arrihet dhe paketa e udhëtimit mund të anulohet;

m) Detyrimin për të njoftuar konsumatorin për të drejtat e tij, të parashikuara në pikat 19 e 22 të këtij vendimi;

n) Afatet, brenda të cilave konsumatori mund të bëjë ankesë për mospërmbushjen ose përmbushjen e papërshtatshme të kontratës së paketës së udhëtimit;

nj) Emrin dhe adresën e siguruesit, me të cilin organizatori ka lidhur një kontratë sigurimi, në bazë të pikës 40 të këtij vendimi.

Mendoj se qëllimi i parashikimit të kaq shumë elementëve të cilët duhet të jenë pjesë e kontratës konsiston në mundësinë që i jepet konsumatorit turist për të qenë i mirëinformuar me të gjitha kushtet dhe të drejtat që ai ka, veçanërisht me mjetet që ai mund të përdorë në rast mospërmbushje ose cënimi të këtyre kushteve kontraktore nga pala tjetër e marrëdhënies konsumatore.

Direktiva 90/314/CEE i ka parashikuar këto kushte në Aneksin që i bashkëngjitet asaj. Direktiva nuk ka parashikuar kaq shumë elementë sa akti ynë nënligjor, por pjesën tjetër të elementëve i ka shkrirë në dispozitat e saj. Shtete të ndryshme kanë bërë rregullime të ndryshme, ku sipas rastit përmbajtja e kontratës duhet të jetë e njëjtë me dokumentin e konfirmimit të udhëtarit, ose me broshurën. Ato kanë shtuar ose hequr elementët e parashikuar në Aneksin e Direktivës534.

Spektri i gjerë dhe i shumëllojshëm i parashikimeve krijon vështirësi për organizatorët në përmbushjen e detyrimeve, në ato raste kur duhet të aplikohet ligji i një shteti të ndryshëm nga shteti i origjinës. Ky fakt krijon barriera për tregtinë e turizmit. Shtetet kanë bërë kapërcime në lidhje më elementët e kontratës, duke referuar shumë shpesh në informacionin që përmbajnë broshurat ose materialet e marketingut, duke e konsideruar përmbajtjen e tyre automatikisht pjesë të kontratës me konsumatorin. Këto përjashtime lënë shkas për keqinterpretime meqenëse Direktiva nuk përcakton ekzistencën e një marrëdhënie të tillë.

Konventa e Brukselit, e vitit 1970, ka parashikuar në nenin 6/ parag. 1 të dhënat që duhet të përmbajë dokumenti i udhëtimit. Ky akt ndërkombëtar parashikon mundësinë që një pjesë e mirë e këtyre të dhënave të jenë parashikuar në broshurat ilustrative që i jepen udhëtarëve, me kushtin që dokumenti i udhëtimit të referojë tek këto broshura.

Ajo që spikat në detyrimin e organizatorit është që duhet të informojë me shkrim konsumatorin për të gjitha kushtet e kontratës. Termi “të gjitha kushtet e kontratës” nuk i referohet vetëm kushteve standarte, por dhe kushteve të veçanta të cilat mund të jenë shtuar mbi bazën e kërkesës së konsumatorit, ose burojnë nga specifikat e paketës turistike.

Elementët e kontratës së paketave turistike, kaq mirë të hartuara dhe të renditura nga legjislatori, ndërtojnë një lloj “pasqyre”, ku organizatori ose shitësi reflekton produktin e tij për konsumatorin, i cili do të orientohet dhe do të bëjë zgjedhjen e tij për reflektimin që i duket më i arsyeshëm në lidhje me interesat e tij. Pavarsisht parashikimit në detaje të pjesëve përbërëse të kontratës, asnjë nga këto akte nuk përjashton mundësinë e shtimit të kushteve të tjera me iniciativën e konsumatorit, për të cilët palët kanë rënë dakort.

Kodi italian i Konsumit, në nenin 86 të tij ka bërë një renditje të detajuar të elementëve përbërës të kontratave shitjes së paketave turistike. Duket që këtë shembull ka ndjekur dhe legjislatori shqiptar. Autorët italianë pranojnë se hartuesit e këtij kodi, në

534 Për më tepër në lidhje me elementët e hequr ose të shtuar nga Shtetet Anëtare shiko: Dr. Hans Schulte-Nölke, vep e cit.

159

fushën e paketave turistike, nuk parashikuar mjetet mbrojtëse në rastin e mosrespektimit të përmbajtjes së kërkuar, duke ia lënë këtë detyrë doktrinës.

Hartimi i Kodit të Konsumit dhe në këtë fushë, nuk ka realizuar harmonizimin e disiplinës ekzistuese në mënyrë sistematike, duke parashikuar pothuajse të njëjtat pasoja në rastin e cënimit të dispozitave që lidhen me përmbajtjen, arsyen ose interesat e palëve535. Në mungesë të respektimit të përmbajtjes së kontratës, një pjesë e doktrinës italiane ka përjashtuar mundësinë e pavlefshmërisë absolute së këtyre kontratave për shkak të shkeljes së normave urdhëruese, duke u shprehur se neni 86 i Kodit të Konsumit nuk rregullon në mënyrë të detyrueshme përmbajtjen e kontratës, por limitohet në dhënien e elementëve të kontratës me synimin për t’i ofruar blerësit një informacion korrekt. Kështu, mbrojtja e blerësit – konsumator do të kufizohet vetëm në dhënien e dëmshpërblimit për shkelje të detyrimit për dhënien e informacionit, në rastin e mungesës së elementëve të parashikuar.

Pjesa tjetër e doktrinës pranon se parashikimi i këtyre elementëve është ngushtësisht i lidhur me vlefshmërinë e kontratës, nga ku mungesa passjell pavlefshmëri si rezultat i shkeljes së një urdhërimi ligjor.

Komisioni ka konstatuar se disa nga Shtetet Anëtare kanë shmangur dhënien e disa prej këtyre elementëve në kontratat e minutës së fundit. Ai ka këshilluar që Direktiva duhet të specifikojë informacionet që duhet të jepen në kontrata të tilla. Kontrata përfaqëson instrumentin teknik përmes së cilit marrin formë dhe pamje juridike ofertat e tregut, për t’iu përgjigjur kërkesave gjithnjë e më komplekse të shoqërisë, në një kontratë të standartizuar dhe të institucionalizuar, duke kontribuar në mundësinë e krijimit të hapësirave të reja të shkëmbimit, në sygjerime dhe propozime të drejtpërdrejta të tregut të turizmit536.

Kjo renditje kaq strikte dhe e përpiktë e elementëve që duhet të përmbajë kontrata, nga njëra anë lehtëson barrën e provës për konsumatorin dhe nga ana tjetër, favorizon konsumatorin për të kontrolluar përmbushjen me saktësi të detyrimeve nga ana e palës tjetër në fazën e ekzekutimit të kontratës.

7.3.2.2 Forma e kontratave të paketave turistike

Konventa e Brukselit, në nenet 5, 6, 7, 8, 18 dhe 19 disiplinon “dokumentin e

udhëtimit”, i cili deri në momentin që nuk mund të provohet ndryshe përmban kushtet e kontratës, duke ngarkuar me detyrime organizatorin, si dhe ndërmjetësin në raport me udhëtarin. Në ato raste kur kontrata lidhet ndërmjet organizatorit, personalisht dhe udhëtarit, ky i pari është i detyruar t’i japë udhëtarit të ashtëquajturin dokument udhëtimi, i cili duhet të përmbajë të gjitha kushtet e parashikuara në nenin 6/ parag.1 i Konventës së Brukselit, i firmosur nga ai vetë, ose kjo mund të zëvendësohet nga vula e tij. Kjo lë të nënkuptuar se dokumenti i udhëtimit, i cili luan rolin e kontratës, duhet të jetë i shkruar, meqenëse do të firmoset ose vuloset. Në mungesë së përmbushjes së detyrimeve të mësipërme, sipas Konventës, kjo nuk vë në dyshim ekzistencën ose vlefshmërinë e kontratës, por ngarkon me përgjegjësi organizatorin e udhëtimeve për mospërmbushje të detyrimeve kontraktore.

Konventa rregullon dhe rastin kur udhëtimet i ofrohen udhëtarëve, jo nga organizatorët drejtpërsëdrejti, por nga ndërmjetësit e udhëtimeve. Ky i fundit është gjithashtu i detyruar të pajisë me informacion udhëtarin, si dhe organizatori, por gjithashtu të japë informacion në lidhje me të dhënat e organizatorit dhe të dhënat e tij, duke

535 Vettori Giuseppe, vep e cit., fq. 714. 536 Rossi Carleo, L.; Dona, M., vep e cit., fq. 65.

160

deklaruar se vepron si ndërmjetës i të parit. Në këtë rast Konventa parashikon se cënimi i këtyre dispozitave në lidhje me dhënien e informacionit kontraktor, nuk prek vlefshmërinë ose ekzistencën e kontratës, por ngarkon me përgjegjësin për mospërmbushje të detyrimeve ndërmjetësin e udhëtimit, i cili në raste të caktuara537 mund të konsiderohet si organizator i udhëtimit.

Në këtë këndvështrim, Konventa e Brukselit i jep formës së shkruar, një tjetër funksion, të ndryshëm nga Kodi Civil. Hartimi në mënyrë të shkruar i dokumentit të udhëtimit, i vulosur ose i firmosur nga organizatori ose nga ndërmjetësi, nuk përfaqëson një kusht thelbësor, ku forma kërkohet ad substantiam ose ad probationem, por në fakt është objekt i një detyrimi për t’i garantuar udhëtarit një informacion të përshtatshëm në lidhje me shërbimin që i ofrohet538.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” bën një rregullim të përgjithshëm, duke e ngarkuar ofruesin e paketës vetëm me detyrimin për dhënie informacioni, pa specifikuar kushtet e kontratës apo formën e saj539. Specifikimet e nevojshme në lidhje me kushtet dhe formën bëhen në Vendimin e Këshillit të Ministrave. Ky akt normativ ngarkon organizatorin ose shitësin me detyrimin për t’i dhënë informacion në mënyrë të shkruar ose në një formë tjetër të përshtatshme, konsumatorit, për kushtet e kontratës, informacion i cili jepet në çdo fazë kontraktore, përfshirë këtu fazën përpara lidhjes së kontratës540, fazën në të cilën kontrata është lidhur541 dhe fazën përpara ekzekutimit të kontratës542.

Kontrata, e cila duhet të jetë në formë të shkruar, mund të jetë e vulosor dhe jo domosdoshmërisht e firmosur nga organizatori ose shitësi 543 . Në asnjë nga aktet ndërkombëtare apo kombëtare nuk i kushtohet rëndësi faktit dhe madje as nuk përmendet nënshkrimi i konsumatorit. Kjo konfirmon se dokumenti i shkruar nuk është moment i përputhjes së vullneteve, por mjeti që përshkruan një marrëveshje të arritur më parë544.

Pyetja që shtrojmë në këtë rast është: Cili është funksioni i formës së shkruar në

kontratën e paketave turistike dhe cilat janë pasojat në rast mungese të kësaj forme? 537 Shiko: neni 19/ parag.2 Konventa e Brukselit. 538 Tassoni G., vep e cit., fq. 190 – 191. 539 Neni 47/ parag. 1 i Ligjit nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar parashikon se: “Ofruesi i paketës është i detyruar t’i sigurojë konsumatorit informacionin e nevojshëm, i cili nuk duhet të jetë çorientues, në lidhje me paketën turistike, çmimin e paketës dhe për çfarëdo kushti tjetër, që i takon kontratës së paketës së udhëtimit.” Ajo që të bie në sy është që legjislatori nuk ka qenë shumë konsekuent në përdorimin e termave. Në këtë dispozitë ai përdor termin ofruesi i paketave, term që nuk gjendet në legjislacionin shqiptar, as në pjesë të tjera të ligjit dhe as tek Vendimi i Këshillit të Ministrave. Koncepti ofrues i paketave nuk përdoret as në legjislacionin komunitar dhe madje as në Kodin italian të Konsumit. Është e qartë se me këtë term, ligjvënësi i referohet organizatorit ose shitësit të paketës turistike. 540 Neni 47 i Ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, pika 3 - 6 dhe pika 12 e Vendimit të Këshillit të Ministrave. 541 Pika 7 – 9 të Vendimit të Këshillit të Ministrave. 542 Pika 13 – 15, 19 e në vazhdim Vendimit të Këshillit të Ministrave. Kjo fazë i referohet momentit ku konsumatori e ka lidhur kontratën me organizatorin ose shitësin e paketës turistike, por nuk është nisur ende për udhëtim. 543 Një rregullim i tillë gjendet në Konventën e Brukselit dhe Kodin italian të Konsumit. Ligjvënësi shqiptar nuk i kushton rëndësi këtij moment në asnjërin prej akteve të miratuara nga ai. 544 Gjykata italiane e Kasacionit, në çështjen nr. 26422, dt. 03/11/2008 ka gjykuar mbi pyetjen: Në rastin e

blerjes së paketave turistike nga një grup personash, nënshkrimi i kontratës nga vetëm njëri prej tyre, a është

i mjaftueshëm për të detyruar dhe të tjerët në lidhje me këtë kontratë? Gjykata ka pohuar se: “Nëse shumë persona dëshirojnë të realizojnë pushimet së bashku, duke shkuar në të njëjtat vende dhe duke prenotuar të njëjtin hotel, nuk është e nevojshme të lidhen shumë kontrata të veçanta, por një kontratë e vetme, që sjell blerjen e një pakete turistike për shumë persona, kështu kjo përjashton nevojën që çdo person të nënshkruaj kontratën dhe kushtet e saj.” Për më tepër informacion në lidhje me çështjen mund të klikoni në: http://turismo.regioni.it/sentenze.asp?page=3&sid=5&ssid=2&ord=6&tord=ASC

161

Përpara se të arrijmë në konkluzione të caktuara, mund të pohojmë se mënyra sesi është shprehur ligjvënësi ynë, mendojmë që do të sjellë pasoja të ndryshme nga ato tradicionale që jemi mësuar të konstatojmë në parashikimet e Kodit Civil, ku forma shfaqet si element vlefshmërie ose provueshmërie, në varësi të sanksionit me të cilin e ngarkon ligjvënësi.

Asgjë nuk është parashikuar në lidhje me mungesën e respektimit të detyrimeve nga ana e organizatorit ose shitësit, pavarsisht përpjekjeve të legjislatorit për të shoqëruar kontratën me shumë detyrime që synojnë t’i bëjnë palët kontraktuese të përgjegjshme për “krijimin” dhe “vlefshmërinë” e dokumentit kontraktor.

Prof. Hetemi, në librin e tij “Detyrimet dhe kontratat”, shprehet se: “Kontrata për

organizimin e udhëtimeve është një kontratë joformale, kështu që kjo nuk varet nga ekzistimi i vërtetimit për udhëtim dhe përmbajtja e saj. Vërtetimi për udhëtim paraqet mjet dëshmues për ekzistimin e kontratës dhe njëkohësisht paraqet burimin informues për udhëtim”545.

A mund të pohojmë që forma e shkruar është perceptuar si një mënyrë e

përmbushjes së detyrimit për informim që rëndon mbi operatorët turistikë?

Pra, efektshmëria e saj është ngushtësisht e lidhur me një tjetër detyrim themelor në rastin e kontratave me konsumatorin, sikurse është detyrimi për informim. Në këtë mënyrë, i largohemi alternativës së ofruar nga rregullimi klasik i funksionit të formës ad substantiam

dhe formës ad probationem. Ky veprim, që në pamje të parë mund të duket i huaj, legjitimohet në fakt nga debatet më të fundit ekzistuese në lidhje me formën e veprimeve, e cila passjell konstatimin e pamjaftueshmërisë dhe pasaktësisë, deri në papërshtatshmërinë e interpretimit të normave tradicionale të vlefshme në Itali546.

Kodi italian i Konsumit, përveç se parashikon detyrimin për hartimin e kontratës në formë të shkruar, shton më tej detyrimin për të përdorur në të terma të qartë dhe të saktë547. Studiuesit italianë pranojnë se kjo dispozitë përfshihet brenda tendencave komunitare, që e shohin formën si një instrument për mbrojtjen e konsumatorit, pasi i ofrojnë njohje dhe informacione të shumta mbi të drejtat dhe detyrimet e tij kontraktore.

Le të marrim në analizë rastet një nga një. Nëse do t’i referohemi rregullimit të ofruar nga Konventa e Brukselit, neni 7 ku

udhëtari pajiset me dokumentin e udhëtimit nga organizatori dhe neni 19, ku ndërmjetësi pajis me dokumentin e udhëtimit udhëtarin, gjykoj se forma e këtyre veprimeve juridike është për efekt provueshmërie, pra ad probationem. Kjo, pasi, dokumenti i udhëtimit, në mungesë të një prove tjetër, luan rolin e kontratës ndërmjet udhëtarit dhe palës tjetër.

Legjislacioni ynë parashikon se: “Kontrata e paketës së udhëtimit lidhet në formë

të shkruar dhe konsumatorit i jepet një kopje e saj.” Ky rregullim synon të garantojë një kontratë të dokumentuar në mënyrë të plotë, me një përmbajtje të mirëpërcaktuar të paketave turistike, si në lidhje me detyrimet e marra përsipër nga organizatori dhe në lidhje me të drejtat e konsumatorit. Në mënyrë të veçantë, në këtë lloj kontratash, ku palët nuk përcaktojnë strukturën dhe kushtet e kontratës sëbashku548, ekzistenca e kërkesës ligjore mbi mënyrën e shfaqjes së vullnetit, forma e shkruar, dhe pse paraqitet si kërkesë e ligjvënësit, nuk mund të konsiderohet automatikisht si kërkesë me pasojë vlefshmërinë.

Në fakt forma nuk është parashikuar si një kërkesë themelore e strukturës së këtij veprimi juridik, në atë mënyrë që mungesa e saj të passjellë pavlefshmëri absolute, ndërkohë që mungesa e saj në kontratë, ngarkon palët me përgjegjësitë që rrjedhin, si rezultat i moszbatimit të kësaj kërkese. Nuk mund reklamojmë pavlefshmërinë në mungesë 545 Hetemi, M. vep. e cit. fq. 321. 546 Tassoni G., vep e cit., fq. 192. 547 Kodi i Konsumit, neni 85. 548 Më lart jemi shprehur që këto lloj kontratash janë kontrata standarte.

162

të formës, pasi mund të jetë dhe vullneti i përbashkët i palëve kontraktore për mosrespektimin e formës.

Direktiva 90/314/CEE parashikon vetëm mënyrën e shfaqjes së vullnetit në këtë kontratë, e cila duhet të jetë e shkruar ose në çdo formë tjetër të përshtatshme. Ky grup fjalësh duhet të interpretohet në favor të konsumatorit, duke i mundësuar atij çdo mjet i cili i lejon të njihet realisht me përmbajtjen e kontratës, i krijon mundësinë e krahasimit të saj me përmbajtjen e broshurës dhe të jetë një etalon krahasues në fazën e ekzekutimit të kontratës. Meqenëse kjo formë duhet të shfaqet në të gjitha fazat e marrëdhënies ndërmjet palëve dhe me synimin për t’i ofruar një mbrojtje sa më të mirë konsumatorit, mungesa e saj në këtë mënyrë të shprehuri nga legjislatori nuk sjell pavlefshmëri.

Dr. Hans Schulte-Nölke, në studimin që ai ka bërë në lidhje me transpozimin e Direktivës 90/314/CEE nga Shtetet Anëtare, vlerëson se mospërmbushja e një kërkese të tillë formale nuk duhet të çojë në konstatimin e pavlefshmërisë së kontratës dhe anullimin e saj.

Jurisprudenca spanjolle ka pohuar se mungesa e kontratës në formë të shkruar nuk sjell pavlefshmëri nëse ekzistenca e saj mund të provohet në një formë tjetër549. Vetë Direktiva nuk përcakton se mungesa e formës passjell pavlefshmëri të

kontratës. Ligjvënësi komunitar e ka lënë të hapur mundësinë e një parashikimi të tillë në aktet kombëtare, duke krijuar hapësira dhe për sanksione të tjera.

Nëse do t’i hedhim një vështrim të shpejtë akteve në fushën e paketave turistike do të konstatojmë disa probleme të tjera në lidhje me mënyrën e të shprehurit dhe qëllimin e legjislatorit, terma të cilat lidhen drejtpërdrejt me rëndësinë dhe pozicionin e formës në kontratat e paketave turistike.

Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon se kjo kontratë “lidhet” në formë të shkruar.

Direktiva 90/314/CEE përdor terma të ndryshëm duke iu referuar fazës në të cilën është marrëdhënia ndërmjet organizatorit ose shitësit dhe konsumatorit, përdoren termat “duhet të furnizojë konsumatorin me shkrim ose çdo formë tjetër të përshtatshme, përpara lidhjes së kontratës…”, ose “…përpara nisjes për udhëtim…”.

Kodi italian i Konsumit ofron një rregullim krejt tjetër duke disponuar se: “Kontrata e shitjes së paketave turistike redaktohet në formë të shkruar në terma të

saktë dhe të qartë.” Nga të gjitha këto akte, vetëm legjislatori shqiptar i ka kushtuar rëndësi fazës së

lidhjes së kontratës, duke e mirëpërcaktuar formën. Prandaj vlera e saj dhe pasojat e mungesës së formës së shkruar do të gjykohen rast pas rasti nga gjykatat, deri në orientimin në një drejtim të vetëm.

Një tjetër pyetje që ka nevojë për përgjigje nga legjislatori është: Veshja e formës

me këtë pushtet (deri tani ende i papërcaktuar) a ofron mbrojtjen më të mirë për

konsumatorin turist? Direktiva 90/314/CEE në nenin 4/ parag. 2, pika b) dhe c) ngarkon Shtetet Anëtare

me detyrim që në hartimin e legjislacionit të tyre të brendshëm të kujdesen që konsumatori të ketë të drejtë të marrë informacion për të gjitha kushtet e kontratës, të dhëna me shkrim ose me çdo formë tjetër të kuptueshme dhe të arritshme (të aksesueshme), si në rastin e lidhjes normale të kontratës dhe për kontratat e minutës së fundit. Interpretimi i këtyre dispozitave me synimin për të marrë përgjigjen e pyetjeve që kemi shtruar duhet të bëhet sipas kriterit funksional e kriterit literal550. 549 Mendoj se kjo mënyrë gjykimi e juristëve spanjollë lë të nënkuptuar se forma ka vlera kryesisht provuese. 550 Kriteret ligjore të interpretimit të ligjit janë kriteri literal dhe kriteri funksional. Kriteri literal detyron interpretuesin që t’i japë ligjit kuptimin që rrjedh nga interpretimi fjalë për fjalë i përmbajtjes së tij. ….duke i analizuar ato jo veçmas nga njëra - tjetra, por duke i parë në kontekstin e përmbajtjes në tërësi.

163

Situata interpretative dhe dhënia e përgjigjeve në Shtetet Anëtare të Bashkimit është më e lehtë, sesa në shtetet që nuk janë ende pjesë e tij, të cilët legjislacionin komunitar nuk e kanë të detyrueshëm për zbatim, por janë vetëm të ngarkuar me detyrën për përafrimin e legjislacionit kombëtar me atë komunitar, pasi procesi interpretativ realizohet duke vendosur në qendër Direktivat. Në këtë mënyrë i gjithë legjislacioni kombëtar, i miratuar para ose pas Direktivave, në fushat që këto Direktiva ndikojnë ose rregullojnë duhet të interpretohen në përputhje me këto të fundit.

Duke ju kthyer debatit të krijuar nga studiuesit e së drejtës, koncepti dhe roli i formës në kontratat me konsumatorin i tejkalon parimet e përgjithshme në lidhje me të, duke u konsideruar si “mënyrë e posaçme mbrojtjeje”. Në këto kontrata forma nuk është e lidhur vetëm me aspekte juridike, por merr karakteristika të mbrojtjes ekonomike dhe sociale, duke garantuar më tej konsumatorin, me synimin për ti ofruar ligjërisht një minimum mbrojtje.

Një nga doktrinat italiane më me peshë në fushën juridike, duke iu referuar rregullimit se në mungesë të respektimit të detyrimit të formës, kontrata i nënshtrohet pavlefshmërisë, i ka kushtuar rëndësi të posaçme “rritjes së diferencës ndërmjet rregullave të vlefshmërisë dhe rregullave të sjelljes ose të përgjegjësisë”, zhvillim i cili prek atë që mbështet fuqishëm sistemin e vjetër, në lidhje me efektin e formës551. Sipas kësaj mënyre të menduari, doktrina pavarsisht qëndrimeve ekstreme që mban në lidhje me formën, synon të gjejë një pikë të përbashkët: në rastin e parregullsisë, në rastin e mungesës së efektshmërisë dhe në rastin e pavlefshmërisë. Kjo doktrinë synon të afirmojë se, mbi palën që i njihet e drejta për të hartuar kontratën, rëndon detyrimi për ta hartuar në formë të shkruar dhe se kjo e fundit nuk mund të ketë pretendime në lidhje me respektimin e detyrimeve që rëndojnë mbi të.

Konventa e Brukselit e ka parashikuar shprehimisht se mospërmbushja e detyrimeve që lidhen me formën e dokumentit të udhëtimit nuk ndikojnë në ekzistencën ose vlefshmërinë e kontratës së udhëtimit.

Sikurse jemi shprehur më lart, legjislatori shqiptar nuk ka specifikuar pasojën në mungesë së formës së shkruar për kontratat e paketave të udhëtimit.

Autorë italianë mbështesin idenë se në kontratat me palë konsumatorin, forma nuk është për efekt vlefshmërie ose provueshmërie, është një formë me vlerë informuese. Në vijim të kësaj logjike, forma më shumë sesa element thelbësor i kontratës, është element

thelbësor i informimit, që paraprin dhe shoqëron ekzistencën e kontratës. Ajo nuk konfigurohet vetëm në përmbajtjen e aktit juridik, por vlerësohet në lidhje me një tjetër detyrim specifik, detyrimi i dorëzimit.

Të gjitha dokumentet e sipërpërmendura552 parashikojnë detyrimin e palës hartuese të kontratës, për t’i dorëzuar një kopje të saj konsumatorit, duke i dhënë më shumë rëndësi këtij veprimi sesa vetë formës së kontratës. Në këtë mënyrë mund të pohojmë që formalizimi i kontratave të paketave të udhëtimit shprehet nëpërmjet aktit të dorëzimit. Të gjitha mënyrat e arsyetimit, qoftë nëpërmjet përfshirjes dhe në sajë të përjashtimit, të orientojnë drejt idesë se roli i formës në këto kontrata është efektivisht “formë –

informuese”553. Ky funksion i formës arrin qëllimin e mbrojtjes së palës, e cila ka marrë

Qëllimi për të cilin ligji rezulton objektivisht funksional është kuptimi objektiv i tij dhe ky i fundit njëkohësisht përbën dhe arsyen e ligjit. Interpretimi funksional bazohet pikërisht në arsyen e ligjit. Nuni, A. vep e cit. fq. 87 – 89. 551 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep e cit. fq. 66 – 67. 552 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 65, dt. 21/01/2009 e parashikon në pikën 9 të tij, Direktiva 90/314/CEE e parashikon në nenin 4, Kodi italian i Konsumit e parashikon në nenin 85. 553 Rossi Carleo, L. Dona, M., vep e cit. fq. 71 – 72.

164

pjesë në marrëveshje në një pozicion më të disfavorshëm, duke i mundësuar konsumatorit furnizimin me informacion nëpërmjet mjeteve të qëndrueshme.

Si konkluzion, forma në kontratat me konsumatorin është në funksion të informimit dhe të mbrojtjes së palës më të dobët, ku dobësia është rezultat i asimetrisë informative. Forma, si mekanizëm i mbrojtjes së konsumatorit është në përputhje me parimin e transparencës, pasi i ofron kësaj pale kontraktore qartësi, njohje dhe kuptim të asaj që parashikohet. Kjo reflekton atë që kemi pohuar dhe më lart, ku forma del jashtë kornizës tradicionale si formë ad substantiam ose ad probationem, por në kontratat me konsumatorin forma i referohet qartësisë dhe kuptimit të tekstit të shkruar554.

Duke iu referuar lidhjes midis proceseve formë e shkruar dhe qartësi e saktësi në hartim, konsumatori kur konstaton një kusht jo transparent në kontratën e lidhur prej tij, mund të zgjedhë ndërmjet shpërblimit të dëmit në mënyrë specifike, që konsiston në interpretimin e këtij kushti të paqartë në favor të tij, ose të zgjedhë sanksionin që e bën kontratën të paefektshme, si pasojë e detyrimit për të hartuar kushtet kontraktore në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme555.

Në një interpretim të zgjeruar të dispozitave të kontratave të paketave turistike, mund të shprehemi se shkelja e detyrimit të transparencës, do të sillte për konsumatorin mundësinë e përdorimit të mjeteve të ndryshme juridike, të cilat mund të përdoren në mënyrë kumulative. Në këtë mënyrë, konsumatori mund të pretendojë për shpërblim dëmi, sipas rregullimit të përgjegjësisë parakontraktore si dhe të kërkojë interpretimin e dispozitave në dobi të tij, ose të pretendojë për një kontratë të paaftë për të prodhuar pasoja, në mungesë të transparencës.

Mbrohet parimi i autonomisë kontraktore pasi organizatori ose shitësi mund të shkruajnë në kontratë, ato kushte që atyre u duken të rëndësishme, por duhet të shkruajë këto kushte, sepse konsumatori duhet të jetë i informuar në lidhje me to556.

Nga kjo rrjedh një pasojë e dyfishtë, nga njëra anë mungesa e formës së parashikuar passjell një mospërmbushje nga ana e organizatorit e cila duhet vlerësuar në raport me përgjegjësinë e tij kontraktore, nga ana tjetër e tejkalon kërkesën për respektimin e formës dhe kontrata nuk preket nga pavlefshmëria557.

Pavarsisht teorive dhe doktrinave të ndryshme, forma ekziston si një instrument i forcimit të pozitës mbrojtëse të konsumatorit, prandaj mungesa e saj nuk synon të prekë lidhjen dhe ekzistencën e kontratës. Megjithatë përtej perceptimit të formës, për efekt vlefshmërie ose provueshmërie, detyrimi për të pajisur konsumatorin me një kopje të

554 Vetë neni 85 i Kodit italian të Konsumit shoqëron hartimin në mënyrë të shkruar të aktit me parashikime që lidhen me qartësinë dhe saktësinë e tij, mjete të cilat kontribuojnë në marrjen e sa më shumë informacioneve mbi përmbajtjen e kontratës nga ana e konsumatorit. 555 Vettori, G. vep e cit. fq. 720. Ligjvënësi italian i ka kushtuar një rëndësi shumë të madhe kërkesës për transparencë në kontratat me konsumatorin. Kodi italian i Konsumit, në nenin 2 parashikon të drejtat e konsumatorëve, nga ku parag. 2/ pika e) i referohet të drejtës për korrektësi, transparencë dhe barazisë në marrëdhëniet kontraktore.

Nën kriterin e transparencës, studiuesit mund të gjykojnë dhe të vlerësojnë vlefshmërinë, efektshmërinë dhe pasojat e veprimeve të kryera nga tregtarët dhe konsumatorët.

Në të drejtën shqiptare do ti referohemi parimeve të përgjithshme të së drejtës civile për të zbatuar këto të drejta të konsumatorit, si palë e një marrëdhënie normale kontraktore.

Për më tepër informacion shiko: Teliti, Ersida Revista “Studime juridike” Vol. 1, Shtypshkronja Pegi, Tiranë 2011, fq. 140 – 142. 556 Tassoni, G. vep e cit. fq. 197- 199. 557 Mendoj se ky interpretim mund të jetë në favor të konsumatorit, veçanërisht për prenotimet ose kontratat e minutës së fundit, nga ku domosdoshmëria e një kontrate të shkruar, me pasoja në lidhje me vlefshmërinë e saj do të ishte kundër interesave të konsumatorit turist.

165

kontratës të nënshkruar ose të vulosur nga organizatori ose shitësi manifestojnë dhe i përgjigjen më së miri kërkesave për transparencë558.

Në këtë çështje doktrina italiane është sërish e ndarë në lidhje me pasojat që ka mosdorëzimi i kopjes konsumatorit. Një pjesë e saj përjashtojnë të drejtën e konsumatorit për të deklaruar të pavlefshme kontratën, duke i lidhur pasojat e mosdorëzimit me të drejtën për të kërkuar përmbushje të detyrimeve kontraktore ose për të kërkuar zgjidhjen e kontratës dhe shpërblimin e dëmit559. Pjesa tjetër e doktrinës, në sajë të përfshirjes së detyrimit për dorëzimin e një kopje të kontratës konsumatorit brenda parashikimeve në lidhje me formën, sëbashku me detyrimin për hartimin në mënyrë të shkruar, e lidh ngushtësisht mungesën e dorëzimit të kopjes me një pavlefshmëri të veçantë të kontratës560.

Në këtë rrjedhshmëri mendimesh mund të gjykojmë se qëllimi i legjislatorit që konsumatori të pajiset me një kopje të kontratës së paketave turistike, është në funksion të garantimit të njohjes së përmbajtjes së këtij akti nga pala më e dobët, siç është konsumatori, duke plotësuar detyrimin themelor të organizatorit ose shitësit që është informimi, në terma të saktë dhe të qartë. Konsumatori - turist ndërgjegjësohet në lidhje me të drejtat dhe detyrimet që atij i burojnë nga kontrata, duke realizuar një tjetër të drejtë të konsumatorit, atë të edukimit.

Autorët italianë561 pranojnë se Kodi i Konsumit, gjatë transpozimit të Direktivës 90/314/CEE nuk ka sjellë asgjë të re, pa bërë asnjë veprim në lidhje me sistemimin dhe koordinimin, ai propozon të njëjtën skemë dhe të një përmbajtje identike me aktin normative komunitar.

7.3.3 Kontratat e minutës së fundit562

Për rrethana të caktuara, të varura ose jo nga vullneti i konsumatorit, mund të ndodhë që ky të interesohet për paketa turistike, në ditët e fundit kur këto janë në dispozicion ose me një diferencë shumë të vogël ditësh përpara nisjes.

Ligji nuk shprehet në lidhje me këtë çështje. Një rregullim shumë të vakët e ofron Vendimi i Këshillit të Ministrave. Ky i fundit shprehet se: “Dispozita e pikës 5 të këtij vendimi nuk zbatohet për lidhjen e kontratës ose rezervimin në çastin e fundit563.” Në këtë mënyrë, legjislatori e ka përjashtuar konsumatorin nga mundësia për të marrë një informacion të detajuar në lidhje me kontratën që ai do të lidhë dhe shërbimet të cilat ai do të marrë. Pra, konsumatorit i cënohet e drejta për informim dhe mundësia për të bërë zgjedhjen më të mirë të mundshme, në fazën përpara lidhjes së kontratës.

Ky rregullim plotësohet më tej me detyrimin që ka organizatori ose shitësi për t’i siguruar informacionin kontraktor konsumatorit në çastin e lidhjes së kontratës, nëse periudha ndërmjet lidhjes së kontratës së udhëtimit dhe datës së fillimit të udhëtimit është

558 Për më tepër lexo: Teliti, Ersida “ Marrëdhëniet juridiko-konsumatore”, Temë Masteri, Tiranë 2008. 559 Kjo zgjidhje e ofruar nga doktrina italiane i referohet parimeve të përgjithshme të Kodit Civil Shqiptar, i cili në nenin 698 parashikon: “Në kontrata me detyrime të ndërsjellta, kur njëra nga palët kontraktuese nuk përmbush detyrimet e veta, pala tjetër kontraktuese, sipas rastit, mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit, ose zgjidhjen e kontratës, përveç shpërblimit të dëmit.” 560 Vettori, G. vep e cit.,fq. 722. 561 Caringella, F. De Marzo, G. vep e cit. fq.510. 562 Ato që njihen me termin Last Minute Contract. 563 Pika 5 e Vendimit të Këshillit të Ministrave parashikon se: “Përpara lidhjes së kontratës së paketës së udhëtimit, organizatori dhe/ ose shitësi duhet të njoftojnë konsumatorin, me shkrim, për të gjitha kushtet e kontratës, si dhe t'i japin atij një kopje të këtyre kushteve.” Ky parashikim është ngushtësisht i lidhur me informacionin që duhet të përmbajë broshura, me të cilën duhet të pajiset konsumatori.

166

më e vogël se 7 ditë pune. Pra kufiri që një kontratë të konsiderohet si kontratë e çastit ose minutës së fundit është kur ajo lidhet maksimalisht 7 ditë punë përpara fillimit të udhëtimit.

Fillimi i udhëtimit konsiderohet momenti nga ku starton distanca kohore për ta përfshirë kontratën brenda këtij koncepti. Ajo që të bie në sy është që ligjvënësi i është referuar konceptit ditë punë, të cilat janë më pak se ditë kalendarike.

Direktiva 90/314/CEE parashikon në nenin 4/ parag. 2, pika c) se rregullimi i ofruar në pikën b)564 nuk mund të pengojë lidhjen e kontratës me vonesë ose prenotimet apo kontratat e minutës së fundit. Në një interpretim në favor të konsumatorit, kjo dispozitë lë të hapur mundësinë e lidhjes së këtyre kontratave dhe detyrimin e organizatorit ose shitësit për ta informuar konsumatorin në çdo rast, pavarsisht çastit dhe momentit të lidhjes së kontratës dhe të ekzekutimit të saj.

Kodi italian i Konsumit parashikon në nenin 87 se: “Kur kontratat është lidhur shumë pak përpara nisjes, të dhënat e parashikuara në pikën 1565 duhet të jepen në mënyrë fikse në momentin e lidhjes së kontratës.” Legjislatori ka ritheksuar ndalimin për dhënien e informacioneve çorientuese mbi shërbimet e ofruara, çmimet ose elementë të tjerë të kontratës, pavarsisht mjetit dhe mënyrës që përdoret për të informuar konsumatorin. Disa Shtete Anëtare kanë vlerësuar se duhet të bëhen përjashtime në lidhje me kërkesat për informacion, kur kontratat lidhen minutën e fundit. Shtete të ndryshme kanë bërë ndryshime në lidhje me mënyrën se si do t’i ofrohet informacioni konsumatorëve ose në lidhje me momentin se kur ky informacion do t’i jepet.

Studiuesit kanë konstatuar se Spanja është i vetmi shtet, i cili ka parashikuar në legjislacionin e tij detyrimin që informacioni me të cilin do të pajisen konsumatorët në kontratat e minutës së fundit duhet të jetë i njëjtë me atë të parashikuar nëpër broshura, pa bërë as më të voglin përjashtim, në funksion të rritjes së mbrojtjes që i ofrohet konsumatorit566.

Pyetja që shtrohet në këtë rast është: A janë këto përjashtime në përputhje me

rregullimin e ofruar nga Direktiva? Doktrina ka arritur në konkluzionin se neni 4/ parag. 2, pika c) e Direktivës, për

kontratat e minutës së fundit lejon përjashtime vetëm në lidhje me kërkesat formale për mënyrën e dhënies së informacionit, por jo nga kërkesat substanciale. Kjo çështje mund të jetë objekt i rishikimit të Direktivës në lidhje me informacionin që duhet t’i ofrohet konsumatorit, kur lidhen kontrata të tilla apo përjashtimet mund t’i lejohen Shteteve Anëtare vetëm në lidhje me formën e dhënies së informacionit. Instituti për Standartet Tregtare ka mbështetur fuqishëm idenë që kontratat e minutës së fundit t’i nënshtrohen rregullimit të përgjithshëm të ofruar nga Direktiva. Përjashtimi i organizatorëve ose i shitësve nga dhënia e një kategorie të caktuar informacioni do të bëhet shkak për abuzime dhe rritje fiktive të kostos, duke rënduar mbi konsumatorin567.

564 Direktiva 90/314/CEE në nenin 4/ parag.2, pika b parashikon se: “Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë që në kontrata të aplikohen parimet e mëposhtme: a)…… b) të gjitha kushtet e kontratës duhet të jenë hartuar me shkrim ose me çdo formë tjetër që është e kuptueshme dhe e aksesueshme për konsumatorin, si dhe duhet t’i komunikohen përpara përfundimit të kontratës; konsumatori duhet të marrë një kopje.” 565 Neni 87/ pika 1 e Kodit italian të Konsumit i referohet informacioneve që organizatori ose shitësi duhet t’i japin me shkrim konsumatorit, përpara nisjes së udhëtimit, pra pasi kontrata është lidhur. Informacioni në lidhje me këtë të fundit parashikohet në nenin 86. 566 Schulte-Nölke, H. vep e cit. 567 Trading Standarts Institute “Response to European Commission On Council Directive 90/314/ECC…”, October 2007.

167

Në lidhje me këto lloj kontratash ABTA ka pranuar, se konsiderohen të tilla rezervimet që bëhen zakonisht 14 ditë përpara nisjes. Kjo është konsideruar si koha më e mirë për prerjen e biletave dhe bërjen gati të dokumentave. Në lidhje me rregullimin e ofruar nga Direktiva 90/314/CEE, ABTA vlerëson ekzistencën e një rregullimi të tillë, por mendon se rregulla të tjera më specifike janë të domosdoshme568.

7.3.4 Informacioni (Rregullimi ligjor) pas lidhjes së kontratës dhe përpara nisjes së

udhëtimit

Kontratat e paketave turistike për vetë rëndësinë që kanë në zhvillimin e turizmit dhe një përdorim shumë të madh në ditët e sotme, kanë marrë një vëmendje të veçantë nga legjislatori në lidhje me rregullimin e tyre. Ajo që të bie më shumë në sy në këto kontrata është vëmendja që i është kushtuar çdo aspekti dhe çdo faze të lidhjes apo ekzekutimit të këtyre kontratave, me synimin për të ofruar një mbrojtje sa më të madhe për konsumatorin turist. Në këtë mënyrë ligji nuk mbetet me referencat e tij deri në momentin e lidhjes së kontratës, por synon të përcaktojë dhe të drejtat e detyrimet e palëve në fazën pas lidhjes së kontratës, por përpara nisjes së udhëtimit, pra përpara ekzekutimit të kontratës. Kështu ligjvënësi ka parashikuar se organizatori ose shitësi i sigurojnë konsumatorit, në një kohë të arsyeshme, përpara fillimit të udhëtimit, por jo më vonë se 7 ditë pune përpara fillimit të udhëtimit, informacionin e nevojshëm për zhvillimin me sukses së udhëtimit të blerë. Informacioni i referohet:

së pari, të dhënave të agjensive të vendit që do të vizitojë konsumatori e që do t’i ofrojnë asistencë teknike në rastin e vështirësive dhe në mungesë të tyre të dhëna që i mundësojnë kontakt të drejtpërdrejtë me organizuesin ose shitësin e udhëtimit;

së dyti, të dhëna në lidhje me specifikat e udhëtimit; së treti, informacione në lidhje me kontratën e sigurimit të lidhur nga organizatori

ose shitësi, në përmbushje të detyrimeve kontraktore dhe diskrecionin për lidhjen ose jo të një police sigurimi e cila mbulon të papriturat përpara dhe gjatë udhëtimit;

së katërti, të dhëna në lidhje me të miturin që udhëton jashtë Shqipërie. Do të jetë objekt vlerësimi dhe interpretimi nga gjykatat termi “kohë e arsyeshme”

përpara fillimit të udhëtimit. Pavarsisht kësaj, interpretimi do të fillojë nga kufizimi i vendosur në aktin nënligjor që është jo më vonë se 7 ditë pune përpara fillimit të udhëtimit. Duhet të qartësojnë se kjo i referohet kontratave ose prenotimeve të cilat janë bërë shumë kohë më parë dhe ku lidhja është tej afatit 7 ditë pune, në rast të kundërt do t’i referohemi rregullimit ligjor të sqaruar në paragrafin e mësipërm.

Nga analiza e bërë, në çështjen që i referohet përmbajtjes së kontratës së udhëtimit, këto informacione shtesë në ngarkim të organizatorit ose shitësit synojnë që të qartësojnë dhe më shumë konsumatorin, duke mos lënë detaje të pasqaruara. Hartuesit e ligjeve janë treguar të kujdesshëm në parashikimet e tyre, duke ia lënë në dorë konsumatorit detyrimin për të kërkuar dhe afirmuar të drejtat e tyre të garantuara nga e drejta objektive. Problemi që konstatoj është përdorimi i termit ditë pune, ndërkohë që do të ishte më i saktë përdorimi i termit ditë kalendarike. Kjo për arsye sepse ditët e punës së konsumatorit mund të mos përputhen me ditët e punës së organizatorit ose shitësit. Vendimi i Këshillit të Ministrave shprehet: “në një kohë të arsyeshme, përpara fillimit të udhëtimit, por jo më vonë se 7 ditë pune përpara fillimit të udhëtimit”. A do të

konsiderohet mospërmbushje nga ana e organizatorit ose shitësit nëse informacion e jep 7

ditë pune përpara fillimit të udhëtimit, duke marrë në konsideratë dhe të shtunat ose të

shtunat dhe të dielat, pasi ai punon?

568 ABTA, Review of the Travel Package Directive, 5 February 2010.

168

Detyrimi tjetër që të bie në sy lidhet me formën e dhënies së informacionit, i cili duhet të jepet me shkrim ose me një formë tjetër të përshtatshme. Gjuha e informacionit duhet të jetë gjuha shqipe

569. Direktiva thjesht sa përcakton detyrimin për dhënien e informacioneve të mësipërme konsumatorit, në një kohë të përshtatshme përpara fillimit të udhëtimit, pa specifikuar se sa është kjo kohë570.

Gjithashtu Kodi italian i Konsumit parashikon detyrimin e organizatorit dhe shitësit për t’i komunikuar me shkrim konsumatorit informacionet e mësipërme, përpara fillimit të udhëtimit571.

Shtetet Anëtare kanë bërë transpozimin e Direktivës, me ndryshime që atyre u janë dukur të arsyeshme. Kështu pjesa më e madhe e tyre i janë referuar rregullimit të Direktivës, duke kërkuar që informacioni t’i jepet konsumatorit “në një kohë të përshtatshme përpara fillimit të udhëtimit”. Një pjesë e tyre kanë pohuar që informacioni duhet të jepet thjesht dhe vetëm “përpara fillimit të udhëtimit”, duke i krijuar mundësinë organizatorit ose shitësit që të mund ta japin këtë informacion dhe 1 ditë përpara nisjes së konsumatorit, kohë e cila nuk i lejon atij të ndërgjegjësohet për informacionin e marrë ose të jetë të gjendje të ushtrojë të drejtat e tij. Vetëm tre shtete kanë përcaktuar afatin kohor prej 7 ditësh pune ose kalendarike përpara nisjes së udhëtimit, shembulli i së cilave është ndjekur dhe nga legjislatori ynë, i cili ka bërë përcaktimin më të mirë të mundshëm në funksion të mbrojtjes së konsumatorit. 572Devijimi më i madh i legjislatorëve kombëtare nga Acquis-i në këtë aspekt të kontratave të paketave turistike lidhet me përmbajtjen e informacionit që duhet të japë pala e detyruar përpara nisjes për udhëtim. Shtetet i janë shmangur detyrimeve që burojnë nga Direktiva në lidhje me të dhënat e përfaqësuesve vendor të organizatorit ose shitësit ose në lidhje me kontratat e sigurimit që konsumatori mund të lidhë për mbrojtjen e interesave të tij. Ato kanë shkuar dhe më tij duke vendosur detyrimin për dhënien e informacioneve shtesë, të parashikuara ose jo në kontratën me konsumatorin.

7.4 Institutet që sjellin ndryshime të kontratës së paketave turistike

Konsumatori pas lidhjes së kontratës nuk mund të ndikojë drejtpërdrejt mbi përmbajtjen e saj, por ka pushtet për të ndryshuar në mënyrë të njëanshme anën subjektive. Ai nuk mund të ndryshojë përmbajtjen e shërbimit që i ofrohet, por mund të mos e marrë atë, nëpërmjet ushtrimit të dy instituteve të veçanta: zëvendësimi i tij në kontratë (cedimi) dhe heqja dorë.

Instituti i parë ushtrohet pa qenë e nevojshme ekzistenca e një shkaku të drejtë dhe përpara se kontrata të ekzekutohet.

Heqja dorë ushtrohet në afate më të mëdha kohore se instituti i parë dhe sërish përpara përmbushjes së detyrimeve kontraktore.

Në anën tjetër të medaljes qëndrojnë mundësitë që i ofron kuadri ligjor organizatorit ose shitësit, mundësi që i lejojnë të ndikojë në aspektin objektiv të kontratës. Këta të fundit nuk mund të ndryshojnë subjektet, por mund të ndryshojnë elementë të

569 Detyrim ky që buron jo vetëm nga Vendimi i Këshillit të Ministrave, por dhe nga Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit”, neni 12: “Të gjitha të dhënat dhe informacionet më të domosdoshme për mallin dhe shërbimin duhet të jenë në gjuhën shqipe.” 570 Direktiva 90/314/CEE neni 4/ parag. 1, pika b. 571 Kodi italian i Konsumit, neni 87/ pika 2. 572 Schulte-Nölke, H. vep e cit.

169

caktuar të shërbimit të ofruar në faza të ndryshme të kontratës: përpara nisjes së udhëtimit ose gjatë përmbushjes së detyrimeve kontraktore.

Ndryshimi i kushteve të kontratës shikohet në dy këndvështrime: ndryshimet mbi bazën e vullnetit të konsumatorit dhe ndryshimet nga ana e organizatorit ose shitësit.

7.4.1 Zëvendësimi i konsumatorit (cedimi i kontratës)

Kontrata e paketave turistike është një kontratë tipike e cila u nënshtrohet dhe

rregullimeve të përgjithshme të parashikuara në Kodin Civil. Rregullimi i tyre parashikon mundësinë që marrëdhënia e krijuar të pësojë ndryshime, si në planin subjektiv dhe në atë objektiv. Këto ndryshime realizohen nëpërmjet parashikimit të një sërë të drejtash, ushtrimi i të cilave kushtëzohet nga rrethana dhe kushte që mund të plotësohen vetëm në situata të caktuara. Konsumatorit i njihet ligjërisht mundësia që të drejtat e tij t’ia transferojë një personi tjetër. Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon në pikën 25 të tij, të drejtën e konsumatorit për t’i transferuar të gjitha të drejtat dhe detyrimet e tij një pale të tretë, e cila plotëson të gjitha kushtet e kontratës. Konsumatori mund ta ushtrojë këtë të drejtë brenda afatit të përcaktuar në kontratë, duke vënë menjëherë në dijeni organizatorin ose shitësin, për qëllimet e transferimit. Ky akt nënligjor përcakton mjaft qartë përgjegjësinë që rrjedh nga ky zëvendësim, duke ngarkuar konsumatorin dhe palën e tretë me përgjegjësi solidare dhe përgjegjësi të veçantë për detyrimet që rrjedhin nga kontrata573. Në mënyrë specifike, legjislatori i është referuar pagesës së një shume të caktuar

nga çmimi i përgjithshëm ose të çdo kostoje shtesë. Në lidhje me mbrojtjen e interesave

573 Ky është një nga rastet ku vetë legjislatori ka parashikuar lindjen e përgjegjësisë solidare dhe përgjegjësisë veçmas (term i parashikuar në Vendimin e Këshillit të Ministrave), që sipas mendimit tim i referohet përgjegjësisë së pjestueshme.

Mendoj se legjislatori nuk është treguar korrekt me përgjegjësinë me të cilën ka rënduar konsumatorin. Nuk e kuptoj arsyen përse i është dashur të parashikojë lindjen e dy përgjegjësive: përgjegjësi solidare dhe përgjegjësi të pjestueshme. Një gjë e tillë duhet të ishte lënë në diskrecion të palëve, referuar rregullimit kontraktor që ato parashikonin lindjen e përgjegjësisë, solidare ose të pjestueshme. Detyrimet solidare rregullohen nga neni 423 – 435 të Kodit Civil, ndërsa detyrimet e pjestueshme rregullohen në nenin 442 të Kodit civil.

Për më shumë informacion referoju: Semini, M. vep. e cit. fq 122 – 133. Një tjetër problem konstatohet në rastin e zëvendësimit të konsumatorit. Së pari, referuar mënyrës sesi shprehet legjislatori: “Konsumatori mund të transferojë të drejtat dhe

detyrimet e tij sipas kontratës së paketës së udhëtimit te një palë e tretë, e cila plotëson të gjitha kushtet e paketës.” Këtu i referohemi suksedimit universal, meqenëse transferohen të drejta dhe detyrime, por i ndryshëm nga koncepti tradicional i suksedimit universal. Për mendimin tim personal, një marrëdhënie të tillë mund ta quajmë suksedim universal brenda një marrëdhënie të veçantë dhe specifike kontraktore.

Sipas Prof. Dr. Mariana Semini: “Në formën e suksedimit apo zëvendësimit të përgjithshëm, sipas së cilit ndodh kalimi i të drejtave dhe detyrimeve nga një person tek një tjetër në tërësi. Rasti më tipik i suksedimit të përgjithshëm është zëvendësimi që i bën një trashëgimtar trashëgimlënësit të tij…. Në formën e suksedimit apo zëvendësimit të veçantë, sipas së cilit një ose disa të drejta apo detyrime kalojnë nga një person tek një tjetër jo në tërësi, port ë shkëputura nga pjesa tjetër e pasurisë së këtij personi…. Suksedimi i veçantë mund të bëhet në dy forma: 1 – zëvendësimi i kreditorit me një person tjetër; dhe 2- zëvendësimi i debitorit me një person tjetër.” Po aty, fq. 136

Meqenëse konsumatori i kalon personit të tretë dhe të drejta dhe detyrime atëherë përjashtohet mundësia e suksedimit të veçantë. Rregullimi i Kodit Civil, në rastin e zëvendësimit të debitorëve, pra marrjes përsipër të detyrimit parashikon lindjen ose jo të përgjegjësisë për debitorin e vjetër. Në rastin që palët janë dakort, përgjegjësia që lind për të dy debitorët është solidare; nenet 496 – 498 të Kodit civil. Cili ka qenë qëllimi i legjislatorit për të parashikuar dy lloj përgjegjësish?

170

të konsumatorit në kontratën e paketës turistike, legjislatori ka parashikuar si element përbërës të kontratës afatin, kur konsumatori njofton organizuesin dhe/ ose shitësin, përpara nisjes, për qëllimin e tij, për të transferuar rezervimin përfundimtar te një person i tretë, si dhe afatin e fundit, për të cilin konsumatori duhet të njoftojë organizatorin e paketës së udhëtimit ose shitësin për faktin se ai e ka transferuar paketën e vet te një palë e tretë.

Diskutimi tjetër që mund të lindë si rezultat i këtij rregullimi është koncepti i

vënies në dijeni. Ligjvënësi ka rregulluar me kusht kontraktor, pra mbi bazën e vullnetit të lirë të palëve, konsumator – organizator ose konsumator – shitës, afatin e kohës brenda të cilit konsumatori do të njoftojë palën tjetër në lidhje me transferimin. Madje e shprehur në atë mënyrë, dallojmë dy momente:

së pari, afatin e kohës brenda së cilit konsumatori ka si qëllim të transferojë rezervimin përfundimtar;

së dyti, afatin e fundit brenda së cilit ai e transferon kontratën e paketave turistike. Nuk është parashikuar mënyra se si konsumatori do të vërë në dijeni organizatorin

ose shitësin për qëllimin e tij, mjafton që ai të njoftojë palën tjetër të kontratës. Pëlqimi i organizatorit dhe i shitësit nuk është i nevojshëm, për vlefshmërinë e këtij zëvendësimi.

Kodi italian i Konsumit parashikon cedimin e kontratës në nenin 89 të tij. Ky ligj parashikon se konsumatori duhet të njoftojë me shkrim organizatorin ose shitësin, minimalisht brenda 4 ditë punë pamundësinë e shfrytëzimit të paketës nga ana e tij dhe gjeneralitetet e cesionarit. Nëpërmjet këtij njoftimi konsumatori shpreh pamundësinë e shfrytëzimit personalisht të shërbimeve që përbëjnë paketën turistike dhe parashtron palës tjetër personin që e zëvendëson atë. Në mënyrë që cesionari të mund të shijojë shërbimet e ofruara në kontratë duhet të plotësojë kushtet e tjera për vlefshmërinë e zëvendësimit të konsumatorit si: dokumentat që i mundësojnë hyrjen në shtetin e destinacionit, rregullimet në lidhje me të dhënat për transportin, veçanërisht atë ajror etj. Mungesa e plotësimit të këtyre kushteve legjitimon refuzimin e zëvendësimit të konsumatorit nga ana e palës tjetër.

Në mungesë të një mënyre të shprehuri eksplicite në këtë drejtim mund t’i referohemi rregullimeve të përgjithshme të Kodit Civil, kur është e pamundur gëzimi i paketës turistike nga ana e konsumatorit. Një interpretim i tillë vërtet passjell kufizim të autonomisë kontraktore, por mbi të gjitha synon vendosjen e një pararoje për të penguar ndryshimet e pajustifikuara të palës konsumatore me të tretë, duke sjellë dhe shmangie nga pagimi i çmimit apo i detyrimeve të tjera që rrjedhin nga kontrata. Ky parashikim duket si në kundërshtim me parimet tradicionale, sipas së cilit marrëdhënia kontraktore, meqenëse krijohet si pasojë e përputhjes së dy vullneteve të kundërta, nuk mund të ndryshohet në mënyrë të njëanshme, por nëpërmjet një marrëveshje të re, e cila rimodelon interesat e palëve.

Në mungesë të një interesi të madh të njërës palë, pjesëmarrja e saj nuk konsiderohet e nevojshme në modifikimet e kontratës, gjë që krijon asimetri nga pikëpamja e shfaqjes së vullneteve. Në kontratat me masën, veçanërisht në kontratat e paketave turistike, operatori turistik nuk ka asnjë interes në lidhje me individualitetin e palës tjetër dhe është e qartë se vetë modalitetet e ofertës janë indiferente kundrejt cilësive personale të udhëtarit, në lidhje me realizimin e udhëtimit574.

Paragrafi i dytë i nenit 89 të Kodit italian të Konsumit parashikon lindjen e përgjegjësisë solidare ndërmjet ceduesit dhe cesionarit turist. Arsyeja e një parashikimi të tillë mbështetet në karakterin thelbësisht bilateral të marrëdhënies së cedimit, ku në fakt operatori turistik është totalisht i huaj, prandaj solidariteti pasiv ndërmjet ceduesit dhe cesionarit synon të garantojë interesat e operatorit turistik, të cilit i leverdis zëvendësimi i

574 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep. e cit. fq. 95.

171

konsumatorit575. Është e qartë se në rastin e zëvendësimit të njërës palë, pas pagimit të të gjithë çmimit të paketës nga ana e blerësit konsumator, instituti i disiplinuar nga kjo normë, mund të kualifikohet në mënyrë korrekte si cedim i kredisë576.

Konsumatori mund të zëvendësohet nga një i tretë, i cili do të shfrytëzojë të gjitha shërbimet, që rrjedhin nga kontrata. Kufizimi i vetëm në zëvendësimin e palëve dhe aftësinë për të përfituar nga këto shërbime lidhet me cilësitë e paketës turistike, për shembull: paketa të destinuara për persona që bëjnë sporte ekstreme ose paketa të cilat janë të parashikuara për një moshë të caktuar. Doktrina italiane momentin e përputhshmërisë së të dhënave të cesionarit me kushtet e parashikuara në paketë për shfrytëzimin e saj e konsideron “si kusht pezullues” të zëvendësimit të personave. Direktiva 90/314/CEE ia njeh këtë të drejtë konsumatorit, sipas rregullimeve të nenit 4/ parag. 3577. Gjyqtari komunitar duhet të vlerësojë rast pas rasti konceptin kohë e

arsyeshme, kohë brenda së cilës konsumatori do të vërë në dijeni organizatorin ose shitësin për transferimin e paketës tek një i tretë.

Studiuesit 578 vërejnë se ky koncept ka 2 kuptime të ndryshme në lidhje me subjektin të cilit i drejtohet ky njoftim:

1 – Shtetet Anëtare janë të lira të vendosin nëse konsumatori do të vërë në dijeni në lidhje me transferimin ose organizatorin, ose shitësin, ose të dy. Nëse konsumatori njofton personin e gabuar, si pasojë njoftimi do të konsiderohet sikur nuk është kryer asnjëherë.

2 – Konsumatori mund të njoftojë organizatorin ose shitësin dhe kërkesat për vënien në dijeni të jenë plotësuar. Pra, interpretimi duhet të bëhet në favor të konsumatorit dhe kjo çështje duhet t’i nënshtrohet rishikimit.

Gjithashtu, legjislatori italian gjatë transpozimit të aktit komunitar në legjislacionin e tij të brendshëm ka specifikuar formën e këtij njoftimi, element i cili nuk bie në sy në rregullimin e dhënë nga Direktiva. Dispozita detyron konsumatorin që komunikimi në lidhje me transferimin e paketës tek një palë e tretë të shoqërohet me modalitete të veçanta, jo vetëm në lidhje me kohën, por forma e shkruar, ku duhet t’i komunikohen organizatorit ose shitësit gjeneralitetet e personit të tretë dhe në mënyrë të veçantë pamundësia e shfrytëzimit të paketës579. Pra, duhet të ekzistojë një shkak i drejtë i cili justifikon këtë shfaqje të njëanshme të vullnetit me pasoja në të gjithë kontratën.

Konventa e Brukselit në nenin 8 të saj parashikon zëvendësimin e palëve, sipas së cilit: “Në mungesë të një marrëveshje të kundërt midis palëve, udhëtari mund të zëvendësohet nga një person tjetër në ekzekutimin e kontratës, me kushtin që ky person të plotësojë të gjitha kërkesat specifike që lidhen me udhëtimin dhe qëndrimin, dhe që

575 Caringella, F. De Marzo, G. vep e cit. fq. 514. 576 Kjo për faktin se pas këtij momenti, pala e tretë që zëvendëson konsumatorin përfiton vetëm të drejta dhe mbi të gjitha nuk është e nevojshme dhënia e pëlqimit nga ana e organizatorit ose shitësit. Për këtë mjafton që ky i fundit të vihet në dijeni (sipas legjislacionit italian) me një shkresë. Nga ana tjetër përgjegjësinë në mungesë të plotësimit të kushteve për konsumatorin – cesionar, e mbajnë vetë ceduesi dhe cesionari. 577 Ky nen parashikon se: “Konsumatori, i cili nuk është në gjendje të shfrytëzojë shërbimet e paketës, mund të transferojë prenotimin e tij, pasi ka njoftuar organizatorin ose shitësin brenda një kohe të arsyeshme përpara nisjes, një personi të tretë që plotëson të gjitha kushtet e kësaj kontrate. Personi që çedon paketën e tij dhe cesionari përgjigjen solidarisht kundrejt organizatorit ose shitësit për pagimin e çmimit të përgjithshëm, si dhe për çdo kosto shtesë që rrjedh nga një zëvendësim i tillë.” 578 Schulte-Nölke, Hans vep. e cit. 579 Ligjvënësi ynë, në ndryshim nga kolegët e tij komunitar dhe italian, nuk ka bërë një rregullim të tillë.

Kjo lë shkas për interpretime jo të drejta, pasi në mungesë të vendosjes së kufizime në lidhje me zëvendësimin e tij në kontratë, konsumatori mund ta ushtrojë këtë të drejtë sa herë e gjykon të arsyeshme, qoftë dhe në mungesë të një shkaku konkret.

I vetmi detyrim që parashikon Vendimi i Këshillit të Ministrave në këtë pikë është që konsumatori t’i parashtrojë organizatorit ose shitësit qëllimet e transferimit të tij. Mendoj se ky term nuk përputhet dhe nuk është në të njëjtën logjikë me pamundësinë e shfrytëzimit të paketës turistike.

172

udhëtari t’i kompensojë organizatorit të udhëtimit të gjitha shpenzimet që shkaktohen nga ky zëvendësim, përfshirë dhe shumat e parimbursueshme në ngarkim të të tretëve.” Vetëm ky akt parashikon në mënyrë eksplicite mundësinë e ekzistencës së një marrëveshje ndërmjet organizatorit dhe udhëtarit, në të cilën këtij të fundit i ndalohet që të zëvendësohet nga një person i tretë, e vendosur kjo në kontratë mbi bazën e vullnetit të lirë të palëve.

Organizatori ose shitësi duhet të kryej të gjitha veprimet për ndryshimin e emrave nga ceduesi tek cesionari, në mënyrë që të kalojnë shfrytëzimin e shërbimeve tek pala e re kontraktore. Ky transferim krijon probleme në rastet kur shërbimet e ofruara janë në ofertë dhe si rrjedhojë ndryshime të tilla nuk lejohen ose sjellin kosto shtesë, veçanërisht në rastin e transportit ajror. Kjo mund të sjellë si pasojë që ndryshimi i çmimit ndërmjet një bilete me çmime normale dhe një bilete, ku duhet të ndryshohet emri të jetë më i madh se vetë çmimi i biletës në ofertë ose se çmimi i një bilete të veçantë, që mund të blinte personi i tretë që zë vendin e konsumatorit në kontratë.

Ky moment thërret në vëmendje rëndësinë e dhënies së informacionit dhe krijimit të një marrëdhënie transparente ndërmjet palëve. Konsumatori duhet të informohet se paketa që ai ka blerë përfshin transportin ajror, i cili ka çmime në ofertë dhe se nuk lejon ndryshimin e emrit. Në një rast të tillë kostoja mund të jetë më e lartë se çmimi individual i biletës. Të tilla specifikime krijojnë marrëdhënie më të qëndrueshme dhe transparente për palët kontraktore.

Në Konventën e Brukselit, pagimi i një kompensimi si kusht për vlefshmërinë (pranueshmërinë) e zëvendësimit, përveç se një detyrim që rëndon mbi udhëtarin, lë të nënkuptuar se zëvendësimi nuk prodhon efekte deri në momentin e pagimit të kompensimit 580 . Ky rregullim i interpretuar në këtë mënyrë është në interes të organizatorit. Mendoj se duhet interpretuar në këtë formë: organizatori nuk ka të drejtë të kërkojë kompensim shtesë për çdo zëvendësim, por vetëm në ato raste ku ai vërtetë dhe efektivisht ka kosto shtesë, si për shembull ai ka paguar për shërbime të cilat nuk mund të gëzohen nga personi i tretë që zëvendëson udhëtarin, por që janë të parimbursueshme.

Kontrata e paketave turistike duhet të përmbajë në mënyrë të shprehur qartë kushtin, sipas së cilit, në rastin e zëvendësimit të kërkuar nga klienti, organizatori do t’i ngarkojë atij shpenzimet përkatëse. Palët mund të vendosin ose jo një shumë fikse në kontratë. Kjo ngarkon konsumatorin me detyrimin për të paguar kompensimin në favor të organizatorit, pavarsisht nëse atij i janë ngarkuar ose jo kosto shtesë.

7.4.2 Ushtrimi i heqjes dorë nga ana e konsumatorit

Rritja e mjeteve mbrojtëse, që mundësojnë nga njëra anë rishikimin ose

rinegociimin e kontratës dhe nga ana tjetër, vlerësimin, sipas parimit të mirëbesimit, të vullnetit të palëve shfaq nevojën e rishqyrtimit të kategorisë së mjeteve mbrojtëse kontraktore. Mbi të gjitha, në këndvështrimin e legjislatorit europian i kushtohet një vëmendje e madhe pabarazisë kontraktore të palëve, si në rastin e kontratave të lidhura ndërmjet tregtarit dhe konsumatorit, ashtu dhe në kontratat e lidhura ndërmjet dy tregtarëve.

E drejta për të hequr dorë është një institut i cili gjen shprehjen e tij në të gjitha kontratat konsumatore. Ky institut synon që të mbrojë konsumatorin dhe të garantojë më tej mbrojtjen e tij si pala më e dobët nëpër sektorë të ndryshëm të ekonomisë.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, në nenet që i kushtohen kontratave të paketave turistike nuk bën asnjë rregullim në lidhje me heqjen dorë, në ndryshim nga çdo kontratë tjetër konsumatore, në të cilat e citon shprehimisht këtë institut 580 Tassoni, G. vep. e cit. fq. 210.

173

dhe afatin brenda së cilës duhet të ushtrohet kjo e drejtë. Në këtë mënyrë duhet të gjykojmë se cilat janë kushtet ose rastet që prekin përmbajtjen kontraktore dhe që justifikojnë një modifikim të kontratës së lidhur ndërmjet organizatorit ose shitësit dhe konsumatorit, nëse bëhet fjalë për një ndryshim në kuptimin teknik581, nëse jemi përpara pamundësisë për të shmangur një gjë të tillë apo rastit fator582, apo nëse jemi përpara paparashikueshmërisë583.

Një pjesë e doktrinës mendon se parashikimi i heqjes dorë gjatë rregullimit ligjor në një kontrate specifike nuk paragjykon dhe nuk të pengon të përdorësh mjete për zgjidhjen e kontratës të parashikuara në legjislacionin me karakter të përgjithshëm, përkundrazi i shtohen atyre584.

Konventa e Brukselit parashikon të drejtën e udhëtarit për të hequr dorë nga kontrata e lidhur me organizatorin e udhëtimit ose me ndërmjetësin e udhëtimit kundrejt shpërblimit të dëmit që mund t’i shkaktojë palës tjetër, sipas rregullave të parashikuara në kontratën e udhëtimit ose në legjislacion kombëtar të palëve585.

581 Doktrina italiane referon në atë që konsiderohet “vullnet anësor” (volonta marginale), i cili formohet si rezultat i një përfaqësimi të hershëm mendor që personi realizon në funksion të veprimtarisë që duhet të kryej. Vullneti anësor është pjesë e vullnetit që do të formohet praktikisht me përmbushjen e premtimit të dhënë, vetëm në rastin kur përfaqësimi i personit që premton i korrespondon efektivisht shërbimit real. Vettori, G. vep. e cit. fq. 729. 582 Palët do të ndodhen përpara rastit fator nëse ato kanë vepruar me kujdesin e një njeriu mesatar për të evituar ngjarjen dhe pasojat, por pavarsisht kësaj ato kanë ndodhur.

Nga ana tjetër, termi rast fator i referohet një ngjarje e cila ndikon në aspektin ekonomik të kontratës, ku ndodhja dhe pasojat e saj nuk varen absolutisht nga vullneti dhe sjellja e palëve.

Po aty. Gjykata e Napolit datë 23 korrik 1984: një udhëtar pasi kishte prenotuar një udhëtim për në

Jugosllavi dhe kishte paguar të gjithë çmimin, pak ditë përpara nisjes, bëri një aksident automobilistik me pasojë paralizimin e tij. Gjykata nuk pranoi kërkesën e tij për të kërkuar zgjidhjen e kontratës, për rastin e mësipërm, duke pohuar se pamundësia në ofrimin e shërbimit nuk i detyrohet organizatorit të udhëtimit në shijimin e të mirave të cilat do të përmbusheshin, duke i lënë të hapur mundësinë e cedimit të biletave dhe prenotimit përkatës.

Në një çështje tjetër të datës 04 Mars 1953, po kjo gjykatë ka pranuar se pamundësia e udhëtarit për të shfrytëzuar shërbimet, si pasojë e një ndalimi të autoriteteve publike, përbën një mospërmbushje nga ana e organizatorit. Ndaj, Gjykata e Napolit ka pranuar zgjidhjen e kontratës, duke mos referuar në pamundësi mospërmbushje, por një mospërmbushje me rëndësi. 583 Një pjesë e doktrinës italiane afirmon se në fakt termi rast fator cënon ekuilibrin e vendosur nga pala kontraktore, “ngjarje e cila duhet të jetë e paparashikueshme, në kuptimin relativ, duke e gjykuar nga pozicioni social i kësaj pale dhe të ambjentit ekonomik ku ajo jeton”. Ajo që referon si e qartë është se kjo ngjarje që përbën rast fator nuk duhet në asnjë mënyrë të mund të parashikohet qoftë dhe aksidentalisht.

Paparashikueshmëria duhet të vlerësohet në momentin në të cilin duhet të përmbushet detyrimi që ka për objekt një shërbim, ku ngjarja e paparashikueshme konkuron me ngjarje që është objektivisht e panjohur.

Po aty. Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 432, datë 26 mars 1947 nuk pranoi zgjidhjen e

kontratës me një kroçerë ndërkombëtare e lidhur nga një ushtarak në detyrë në vitin 1903, të cilit në momentin e imbarkimit iu bë me dije se ekziston një urdhërim ushtarak për moslargimin e tij nga vendi. Turisti pretendonte se kjo normë detyruese përbënte forcë madhore në kuptim të Kodit Civil italian të vitit 1865 dhe se pamundësia objektive për të marrë shërbimin ndikonte në vetë marrëdhënien kontraktore.

Gjykata nuk pranoi zgjidhjen e kontratës dhe detyrimin e palës tjetër për t’i kthyer çmimin e paguar nga turisti, pasi kjo pamundësi nuk lidhej me ushtrimin e aktiviteteve të kompanisë që organizonte këtë kroçerë, por konfigurohej vetëm si pengesë subjektive e kësaj pale për të shfrytëzuar. Pezullimi i detyrimit dhe për pasojë efekti i zgjidhjes së kontratës rregulloheshin nga dispozitat e Kodit Civil italian të vitit 1865, që lidheshin me mospërmbushjen, ku: “debitori nuk duhet të paguajë shpërblimin e dëmit, kur si pasojë e forcës madhore ose një aksidenti nuk mund të bëjë ose të japë atë për të cilën detyrohet, ose ka bërë atë për të cilën ai ishte i ndaluar.” 584 Tassoni, G. vep e cit. fq. 214. 585 Për më tepër lexo nenin 9 dhe nenin 20 të Konventës së Brukselit.

174

Vendimi i Këshillit të Ministrave referon tek ky institut, si pasojë e ndryshimit të çmimit ose e ndryshimit të kushteve thelbësore të kontratës.

Mjedisi ligjor në lidhje me mundësinë e anullimit të kontratës nga ana e konsumatorit ndryshon në varësi të rregullimit që kanë përcaktuar Shtetet e Anëtare. Disa shtete i njohin konsumatorit të drejtën për të anulluar kontratën në çdo kohë, pa ndonjë arsye, kundrejt një kompensimi të drejtë për palën tjetër kontraktore586.

Shtete të tjera i njohin të drejtën konsumatorit për të kërkuar zgjidhjen e kontratës, mbështetur mbi një shkak të drejtë, pavarsisht nëse ky motiv qëndron tej mundësisë për tu kontrolluar nga organizatori ose shitësi i paketës turistike.

Grupi i tretë i shteteve janë ato që njohin të drejtën e konsumatorit për të kërkuar zgjidhjen e kontratës si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e

organizatorit.

7.4.2.1 Rishikimi i çmimit në kontratën e paketave turistike

Direktiva 90/314/CEE shprehet në preambulën e saj se çmimi i vendosur në

kontratë, si rregull, nuk duhet të jetë objekt rishikimi, me përjashtim të rastit kur vetë kontrata parashikon mundësinë e rishikimit duke vendosur kufijtë minimal dhe maksimal të tij. Megjithatë një rregullim i tillë duhet t’i nënshtrohet kushteve të parashikuara në mënyrë eksplicite nga palët në kontratë. Mundësia për të ndryshuar çmimin vë në balancë interesat e palëve kontraktore. Një mundësi e tillë konfigurohet si modifikim i kushteve kontraktore përpara nisjes së udhëtimit.

Me anë të këtij rregullimi është theksuar rëndësia që ka përcaktimi i çmimit në tërësinë e raportit kontraktor, duke përfaqësuar një element thelbësor në formimin e vullnetit kontraktor. Çmimi mund të rishikohet dhe modifikohet sipas mënyrës së llogaritjes, e cila duhet të jetë parashikuar me saktësi në kontratë. Kjo e drejtë e organizatorit është një domosdoshmëri, që rrjedh nga kompleksiteti i shërbimit, një kërkesë që varet nga faktorë të jashtëm.

Legjislatori ka parashikuar se ndryshimi i çmimit lejohet në rastin e ndryshimeve të kostos së transportit, si rezultat i kostos së lëndës djegëse, si rezultat i taksave apo të tarifave të imbarkimit nëpër porte ose aeroporte si dhe ndryshimit të kursit të këmbimit587. Ky rregullim përbën një ndalim të përgjithshëm të çmimit të parashikuar në kontratë, ndalim i cili synon të mbrojë konsumatorin, si pala më e dobët kontraktore, duke përcaktuar në mënyrë të saktë rastet kur lejohet ndryshimi i çmimit.

586 Disa shtete që aplikojnë këtë rregullim nuk e kanë përcaktuar ende me saktësi mënyrën e llogaritjes së kompensimit, ndërsa Hungaria ka vendosur kufijtë maksimal të tij, sipas së cilit kompensimi nuk duhet të kalojë çmimin e paketës turistike. Për më tepër lexo: Schulte-Nölke, H. vep. e cit. fq. 297. 587 Në një analizë interpretative të termave të përdoruara në VKM, në lidhje me ndryshimin e çmimit referuar pikës16, 17, 18, 20, mund të pohojmë që ligjvënësi me termin ndryshim nënkupton rritje të çmimit.

Kodi italian i Konsumit, në nenin 90, pavarsisht se e titullon “Rishikimi i çmimit”, nga parag.2, 3, 4 del qartë se ndryshimi i referohet rritjes.

Direktiva 90/ 314/ CEE në nenin 4/ parag. 4, pika a dhe b) përdor termin ndryshim, por ajo specifikon duke sqaruar se ndryshimi i referohet rritjes ose zvogëlimit të çmimit.

Konventa e Brukselit në nenin 11 sqaron dhe rregullon situatat vetëm në rastin e rritjes së çmimit, pa përdorur termin ndryshim apo rishikim të çmimit.

Në studimin e tij Dr. Hans Schulte-Nölke vëren se pjesa më e madhe e Shteteve Anëtare gjatë transpozimit të Direktivës në ligjet e tyre kombëtare kanë rregulluar vetëm rastin kur çmimi pëson rritje. Për këtë arsye ai vëren se termi “ose” i përdorur nga legjislatori komunitar duhet lexuar dhe interpretuar si “dhe”, në mënyrë që kushtet e përmendura në nenin 4/ parag.4 të Direktivës 90/314/CEE të aplikohen në të dyja rastet.

175

Pyetja që duhet të shtrojmë: A ka raste të tjera, tej këtyre të parashikuara, kur palët

mund të kërkojnë ndryshim të çmimit? Autorë italianë pohojnë se në kuadrin ligjor për mbrojtjen e konsumatorit,

ndryshimi i çmimit lejohet vetëm nëse plotësohen kushtet ligjore të parashikuara si: i. kontrata duhet të përmbajë në mënyrë të shprehur dhe eksplicite mënyrën e

llogaritjes së çmimit; ii. kjo gjë lejohet vetëm si pasojë e ndryshimit të elementëve të sipërpërmendur që

ndikojnë në kosto; iii. këto të fundit duhet të dokumentohen dhe të justifikohen nga shitësi 588 . Këto

ndryshime lejohen në kufijtë kohorë dhe sasiorë të parashikuar nga neni 90/ parag. 2, 3, 4. Organizatori ose shitësi duhet të argumentojnë ekonomikisht rritjen e çmimit, i cili

duhet të jetë në proporcion me ndryshimet, që pësojnë kostot. Kjo mënyrë të shprehuri nuk reflekton qartësi dhe transparencë. Ligjvënësi nuk ka përcaktuar mënyrën dhe formën sesi do të dokumentohet dhe provohet argumentimi me të cilin vihet në dijeni konsumatori. Në fakt mungesa e një kriteri referimi në lidhje me dokumentimin e kostove shtesë passjell rrezikun që organizatori ose shitësi mund t’i referohen ndryshimeve të përgjithshme të tarifave, të cilat mund të mos kenë ndikim të drejtpërdrejtë tek çmimi.

Për këtë duhet të merren në analizë dhe në konsideratë çmimet dhe referencat që kanë qenë në fuqi në ditën ku konsumatori ka marrë dijeni për programin e paketës turistike me ato që janë në momentet e ekzekutimit të kontratës, apo me ndryshimet e tjera ku pala kontraktore referon.

Një tjetër problem që konstatohet është në rastet kur konsumatori e ka blerë paketën nga shitësi, jo nga organizatori. Shitësi do të aplikojë çmimet që i vendosen nga organizatori. Mbi bazën e një interpretimi të zgjeruar të rregullimeve ligjore, organizatori është gjithashtu i detyruar të dokumentojë dhe të arsyetojë rritjen e çmimit, i cili bëhet i disponueshëm për konsumatorët nga shitësit.

Megjithatë, përpos së drejtës së organizatorit për të bërë ndryshim të argumentuar dhe të mbështetur ekonomikisht të çmimit ka kufizime në lidhje me afatin kohor brenda së cilës mund të realizohet kjo e drejtë.

Çmimi i deklaruar në kontratën e paketës së udhëtimit nuk duhet të rritet 20 ditë përpara datës së përcaktuar të nisjes së udhëtimit589. Konventa e Brukselit i rregullon ndryshimet e çmimit në nenin 11 të saj, pa vënë kufizime në lidhje me momentin e kohës brenda së cilit lejohet ky veprim590. Rregullimi i mësipërm është një risi në raport me

588 Vettori, G. vep. e cit. fq. 725. 589 Rregullimi ofrohet identik nga VKM nr. 65, pika 17, Kodi italian i Konsumit neni 90/ parag. 4, Direktiva 90/ 314/ CEE neni 4/ parag. 4, pika b.

Shtete të tjera Anëtare si: Çekia, Franca apo Mbretëria e Bashkuar kanë parashikuar një periudhë më të gjatë që referon në 21 ose 30 ditë. 590 Konventa e Brukselit në nenin 11 të saj parashikon se: “1. Organizatori i udhëtimit nuk mund të rrisë çmimin e përgjithshëm, nëse nuk është pasojë e ndryshimit të kursit të këmbimit ose të tarifave të transportuesve, me kushtin që kjo mundësi të jetë parashikuar në dokumentin e udhëtimit. 2. Nëse rritja e çmimit është më shumë se 10 %, udhëtari mund të anullojë kontratën pa kompensim dhe dëmshpërblim. Në këtë rast, udhëtari ka të drejtë që t’i kthehen të gjitha shumat që i ka paguar organizatorit të udhëtimit.”

Ky është i vetmi rast, që Konventa e Brukselit i njeh udhëtarit të drejtën për të hequr dorë nga

kontrata “falas”. Ky nen njeh mundësinë e rritjes së çmimit, vetëm nëse një mundësi e tillë është parashikuar në dokumentin e udhëtimit. Për pasojë, përgjithësisht kushtet e përgjithshme të kontratës të hartuara nga organizatori përmbajnë një klauzolë e cila parashikon afate dekadence për ushtrimin e heqjes dorë nga ana e udhëtarit. Kushti zakonisht hartohet në këtë mënyrë: “Çmimet mund të ndryshohen në çdo moment si pasojë e ndryshimeve të kursit të këmbimit, tarifave të transportuesve dhe të kostos së shërbimeve turistike. Nëse ndryshimi i çmimit kalon 10 % të vlerës totale të tij, udhëtarit i njihet e drejta të heqë dorë nga

176

disiplinën e Konventës së Brukselit, me synimin për të ofruar një mbrojtje më të sigurt për konsumatorin.

Ky parashikim është në përputhje me elementët që duhet të përmbajë kontrata e paketave turistike, të parashikuara nga pika 9 e Vendimit të Këshillit të Ministrave, ku përfshihet çmimi i plotë i paketës së udhëtimit, në lekë, për të gjitha shërbimet e përfshira në kontratë, të dhënat për mundësinë e rishikimit të çmimit, procedurën dhe mënyrën e rillogaritjes së tij, si dhe të dhënat për çdo taksë të pritshme ose pagesë, që mund të ngarkohen për shërbime të caktuara (tarifat në porte për hipje dhe zbritje në anije, tarifat në aeroporte, taksat turistike), kur kosto të tilla nuk janë përfshirë në paketën e udhëtimit.

Disiplina përcakton kufijtë, tejkalimi i të cilave nuk mund të tolerohet, jo vetëm në sasi, por dhe në cilësi, duke ndaluar në këtë mënyrë që kostot dhe shpenzimet, pavarsisht se mund të jenë të pakontrollueshme nga organizatorët, të mos legjitimojnë ndryshimin e çmimit591.

Vendimi i Këshillit të Ministrave në pikën 20 të tij përcakton se çdo ndryshim i çmimit në një vlerë më të madhe se 5% është ndryshim thelbësor i kontratës592. Ligjvënësi komunitar nuk është shprehur në lidhje me kufijtë e ndryshimit të çmimit, ndërsa ai italian ka përcaktuar se rritja e çmimit nuk mund të jetë më shumë se 10 % e çmimit fillestar të parashikuar në kontratë, duke i qëndruar strikt parashikimit të ofruar nga Konventa e Brukselit.

Autorja vëren se mënyra e të shprehurit në aktet që rregullojnë kontratat e paketave turistike593, zbeh mundësinë e ndryshimit të çmimit në favor të konsumatorit, pra ulje e tij. Mbrojtja që i ofrohet konsumatorit lidhet vetëm në rastin e rritjes së çmimit, me synimin për të minimizuar rritje abuzive nga ana e operatorëve turistikë.

Po në rastin kur elementët që sjellin ndryshime të çmimit ulen ose minimizohen si

do të mund të përfitojë konsumatori ose si do të mund të vihet në dijeni? A është kjo një

sfidë e gjyqtarit për tu shprehur në favor të konsumatorit nëse ai ushtron heqjen dorë në

një rast të tillë?

Interpretimi i kushteve kontraktore që lidhen me ndryshimin e çmimit, në rastin e uljes së tij, është parashtruar përpara Gjykatës Europiane të Drejtësisë. Kjo e fundit nuk e shqyrtuar çështjen në themel për mungesë të juridiksionit594. Studiues italianë pohojnë se

kontrata, brenda 48 orëve nga vënia në dijeni me shkrim për këtë rritje nga ana e organizatorit.” Ky kusht kontraktor vendos një afat dekadent ndaj palës kontraktore më të dobët dhe jo profesionale, kusht i cili shfaq nevojën dhe domosdoshmërinë që të interpretohet në përputhje nenet 681 – 689 të Kodit Civil. 591 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep e cit. fq. 104. 592 Për ndryshimet e elementëve thelbësore të kontratës do të flitet në çështjen në vijim. 593 Duke përjashtuar Direktivën 90/ 314/ CEE, e cila në nenin 4/ parag. 4, pika a) parashikon se: “Çmimi i përcaktuar në kontratë nuk mund të ndryshohet, me përjashtim të rastit kur kontrata e parashikon shprehimisht mundësinë e ndryshimit të çmimit, në rritje ose në zvogëlim, dhe që përcakton në mënyrë të saktë mënyrën e llogaritjes…” 594 Gjykatës Europiane të Drejtësisë në çështjen C-125/04, të datës 27/01/2005, Guy Denuit, Betty Cordenier kundër Transorient - Mosaïque Voyages et Culture SA, i është kërkuar të shprehet për: “Nëse kontrata parashikon mundësinë e rishikimit të çmimit, në rast rritje, dhe mënyrën e saktë të llogaritjes së tij, duke marrë në konsideratë ndryshimet e kostove të parashikuara nga neni 4/ parag. 4, pika a) e Direktivës 90/314/CEE, a duhet të interpretohen këto kushte në të njëjtën mënyrë dhe në rastin kur ndryshimi në çmim

passjell ulje të tij? Nëse kontrata parashikon mundësinë e ndryshimit të çmimit vetëm në favor të organizatorit dhe mënyrat e sakta të llogaritjes së tij, në mënyrë të njëanshme, duke marrë në konsideratë rregullimin ligjor të nenit 4/ parag.4, pika a) e Direktivës 90/314/CEE, ky rregullim ligjor dhe kontraktor duhet të zbatohet në rastin e uljes së çmimit dhe kur kjo nuk është e kërkuar nga konsumatori?”

Gjykata nuk është shprehur në themel në lidhje me çështjen në fjalë, për mungesë juridiksioni, sepse çështja paragjykimore iu dërgua asaj nga një gjykatë arbitrazhi.

Për më tepër info në lidhje me çështjen:

177

pavarsisht fakti që Kodi i Konsumit parashikon ekzistencën e faktorëve që passjellin ndryshimin e çmimit, rritje, të njëjtët faktorë duhet të aplikohen dhe të passjellin ulje të tij, pra në favor të konsumatorit.

Ekzistenca e shkaqeve të mirëpërcaktuara që sjellin ndryshim të çmimit lë të hapur mundësinë e rishikimit të çmimit në favor të konsumatorit, pra ulje të tij. Nëse rritja e çmimit kalon 5 % të vlerës së tij fillestare, pra të përcaktuar nga palët në kontratë, konsumatori ka të drejtë të heqë dorë nga kontrata, pa penalizim dhe ka mundësi të kërkojë kthimin e të gjithë shumës së paguar, sipas kontratës së paketës së udhëtimit595.

Kushtet e sipërpërmendura në lidhje me rishikimin e çmimit janë të detyrueshme dhe nuk lejojnë përjashtime. Nga ana e ligjvënësit shqiptar nuk është parashikuar asnjë sanksion në rastin e cënimit të këtij rregullimi ligjor596.

Një pjesë e doktrinës italiane mendon se, në rastin e mosrespektimit nga organizatorit ose shitësit të këtij parashikimi, do të aplikohet disiplina mbi pavlefshmërinë

e mbrojtjes, parashikuar nga neni 36 i Kodit italian të Konsumit 597 , e cila bën një

http://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf;jsessionid=9ea7d0f130d5b16c48279c1a43078bd398a8c192

72ee.e34KaxiLc3eQc40LaxqMbN4Oa3uLe0?text=&docid=49880&pageIndex=0&doclang=IT&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=181141 595 Mendoj se është e nevojshme që herë pas here të konstatojmë dhe të vëmë në dukje problemet në lidhje me terminologjinë, të cilat passjellin ngatërrim të instituteve në të drejtën civile. Heqja dorë, sipas Vendimit të Këshillit të Ministrave, i referohet të drejtës për t’u tërhequr nga kontrata, sipas nenit 696 të Kodit Civil., i cili në paragrafin e parë përcakton se: “Në rast se njërës nga palët i është dhënë e drejta për t’u tërhequr nga kontrata, kjo e drejtë mund të ushtrohet për sa kohë që kontrata nuk ka filluar të zbatohet.”

Meqenëse ndryshimi i çmimit nuk lejohet gjatë 20 ditëve përpara nisjes, ky rregullim shpreh qartë faktin se kontrata nuk ka filluar ende të ekzekutohet. Si pasojë termi i saktë duhet të ishte konsumatori ka të drejtë të tërhiqet nga kontrata e paketave turistike. 596 Duhet përmendur se heqja dorë referon si sanksion kur organizatori ose shitësi janë të detyruar të bëjnë ndryshime thelbësore të kontratës, jo në çdo rast. Sikurse është përmendur dhe më lart, ndryshimi i çmimit konsiderohet si ndryshim i kushteve thelbësore nëse pëson një rritje me vlerë më të madhe se 5% e çmimit fillestar përfundimtar. 597 Neni 36 nën titullin “Pavlefshmëria e mbrojtjes” parashikon se: “1. Kushtet që janë të padrejta në kuptim të neneve 33 dhe 34 janë të pavlefshme, ndërsa pjesa tjetër e kontratës është e vlefshme. 2. Janë të pavlefshme kushtet që kanë si objekt ose për efekt: a) të përjashtojnë ose të kufizojnë përgjegjësinë e profesionistit në rast e shkaktimit të vdekjes ose dëmtimit të shëndetit të konsumatorit, si rezultat i veprimit ose mosveprimit të profesionistit; b) të përjashtojnë ose të kufizojnë veprimet e konsumatorit ndaj profesionistit ose palës tjetër në rast mospërmbushje të plotë ose të pjesshme ose në rast përmbushje jo në mënyrën e duhur nga profesionisti; c) të parashikojnë pranimin nga ana e konsumatorit e kushteve të cilat nuk kishte mundësi t’i njihte përpara lidhjes së kontratës. 3. Pavlefshmëria i shtrin efektet e saj vetëm në favor të konsumatorit dhe mund të merret parasysh kryesisht nga vetë gjyqtari. 4. Shitësi ka të drejtën e regresit ndaj furnizuesit për dëmet që mund të pësojë si pasojë e pavlefshmërisë së kushteve të deklaruara abuzive. 5. Është i pavlefshëm çdo kusht kontraktor që, duke parashikuar në kontratë zbatimin e legjislacionit të një shteti jashtë Komunitetit Europian, ka si qëllim të privojë konsumatorin nga mbrojtja që i sigurohet nga ky rregullim ligjor, nëse kontrata ka një lidhje më të madhe me territorin e një Shteti Anëtar të Bashkimit Europian.”

Ligji nr. 9902, datë 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar bën një parashikim të tillë në nenin 27, aty ku liston se në cilat raste kushtet konsiderohen të padrejta, duke përfshirë dhe rastet e mësipërme. Ndërsa në nenin 28 të titulluar “Kërkesat e transparencës”, paragrafi i 2 parashikohet se: “Në rastin kur kushti konsiderohet i padrejtë, ai quhet i pavlefshëm nga koha që është lidhur kontrata. Kushtet e tjera kontraktuale mbeten detyruese për palët dhe zbatimi i mëtejshëm i kontratës është i mundshëm.”

Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21.01.2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit” parashikon në pikën 11 se: “Kontrata për organizimin e paketës së udhëtimit nuk duhet të përmbajë kushte të padrejta kontraktuale, sipas nenit 27 të ligjit "Për mbrojtjen e konsumatorit".”

178

rregullim ligjor specifik në interes dhe favor të konsumatorit, si dhe nuk passjell pavlefshmëri të të gjithë kontratës598.

7.4.2.2 Ndryshimi i kushteve thelbësore të kontratës

Ligjvënësi i ka kushtuar rëndësi të posaçme pabarazisë së vullnetit të palëve kontraktore, veçanërisht në kontratat e lidhura ndërmjet tregtarit dhe konsumatorit, në të cilat të bie në sy ky detaj, më shumë sesa në kontratat e lidhura ndërmjet dy tregtarëve. Në lidhje me çështjen në fjalë është e nevojshme të vlerësojmë dhe të shqyrtojmë se cilat janë rastet që justifikojnë ndryshim të përmbajtjes së kontratave të paketave turistike. Ky modifikim do të shikohet si një aspekt kontraktor, në kuptimin e përgjithshëm të marrëdhënies së detyrimeve, si një dukuri e cila nuk mund të shmanget për vetë specifikat e kontratës apo është një e drejtë e një pale kontraktore, e cila i nënshtrohet afateve të parashkrimit.

Si rregull, organizatori ose shitësi nuk kanë të drejtë për të modifikuar në mënyrë të njëanshme kushtet e kontratës. Ligjvënësi e ka parë të arsyeshme të parashikojë dosmodoshmërinë e realizimit të ndryshimeve të rëndësishme të një apo më shumë kushteve thelbësore të kontratës599, nga organizatori përpara nisjes. Për këtë ai vetë ose shitësi duhet të njoftojnë sa më shpejt të jetë e mundur konsumatorin duke e vënë atë në dijeni për të drejtat që mund të ushtrojë në këtë rast.

Vendimi i Këshillit të Ministrave nuk parashikon mënyrën se si duhet që të vihet në dijeni konsumatori, në lidhje me këto ndryshime të përmbajtjes kontraktore. Ai i kushton vëmendje të veçantë konceptit të afatit kohor, që është sa më shpejt të jetë e mundur, duke ia lënë në dorë doktrinës përcaktimin e këtij afati. Konsumatori shqiptar ka tre ditë

kohë, që data e marrjes së njoftimit nga ana e organizatorit ose shitësit por jo më vonë se dita e nisjes, për të informuar palën tjetër në lidhje me vendimin e tij600.

598 Vettori, G. vep. e cit. fq.726. 599 Kontrata përmban tre lloj kushtesh: kushte thelbësore, kushte të zakonshme dhe kushte të rastit. Kushte thelbësore janë ato kushte të cilat janë absolutisht të domosdoshme dhe të kërkueshme për lidhjen e një kontrate të caktuar. Mungesa e tyre passjell pavlefshmërinë e kontratës. Neni 676 i Kodit Civil parashikon se: “Kontrata quhet e lidhur kur palët kamë shfaqur në mënyrë të ndërsjelltë vullnetin e tyre, duke u marrë vesh për të gjitha kushtet thelbësore të saj.” Neni 663 liston ato që legjislatori i quan “Konditat e nevojshme për lidhjen dhe vlefshmërinë e kontratës” por që përkojnë me kushtet thelbësore të çdo kontrate, kushte të ashtëquajtura universale, në kuptimin që gjenden në çdo lloj kontrate. Për më tepër lexo: Semini, M. vep. e cit. fq. 47 – 49. Nuni, A. Mustafaj, I. Vokshi, A. vep. e cit. fq. 49 - 59.

Autorja mendon se duhet të vlerësojmë se për vetë specifikat dhe tiparet karakteristike që mbart kjo kontratë kushtet thelbësore janë disa nga ato që janë të parashikuara në pikën 9 të Vendimit të Këshillit të Ministrave.

Në vijim të këtij mendimi Andon Sallabanda shprehet se: “Dispozitat ligjore që parashikojnë kushtet e domosdoshme janë norma imperative, urdhëruese. Kushte thelbësore quhen edhe ato për të cilat, ndonëse nuk parashikohen nga ligja, por në bazë të deklaratës së njërës nga palët, duhet të arrihet marrëveshja. Gjatë bisedimeve paraprake për lidhjen e kontratës, njëra nga palët kërkon të arrihet medoemos marrëveshja edhe për këtë ose atë çështje.”

Sallabanda, A. vep. e cit. fq. 59 – 61. 600 Ky është parashikimi ligjor shqiptar. Ajo që krijon konfuzitet në rregullimin e pikës 21 të Vendimit të Këshillit të Ministrave është grupi i fjalëve “por jo më vonë se dita e nisjes…”

Ligjvënësi ka përcaktuar afate fikse në rastin e ndryshimit të çmimit, ndërsa në rastin e ndryshimeve të kushteve thelbësore kërkohet që të njoftohet sa më shpejt që të jetë e mundur konsumatori. Është e qartë që ndryshimet e realizuara nga organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit ndodhin përpara nisjes, për pasojë dhe konsumatori do ta marrë vendimin e tij përpara nisjes.

179

Kodi italian i Konsumit parashikon në nenin 91 se organizatori ose shitësi duhet të njoftojnë me shkrim konsumatorin, duke i parashtruar atij ndryshimet dhe ndikimin e tyre në çmim. Kjo dispozitë përcakton në mënyrë eksplicite dy situata, kur ndryshimi i këtyre kushteve realizohet përpara nisjes dhe situata e dytë kur ndryshimet e kushteve thelbësore ndodhin pas nisjes. Konsumatorit i njihet në këtë rast e drejta për të pranuar një shtojcë në kontratë, ku parashikohen në mënyrë eksplicite ndryshimet dhe ndikimi i tyre në çmim ose heqja dorë nga kontrata pa penalizim.

Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 10651, të datës 24/04/2008 është shprehur se: “Neni 91 i Kodit të Konsumit aplikohet dhe në rastin kur ka ndryshime të kushteve të tjera të jashtme, që nuk lidhen domosdoshmërisht me shërbimet e ofruara nga operatorët turistikë. Etaloni matës në këtë rast lidhet me vlerësimin e përdoruesit të shërbimit, që ka të drejtë të gëzojë dhe të shfrytëzojë të gjitha specifikat e udhëtimit ose të pushimit që operatori turistik ka ofruar.601” Ky qëndrim mbështetet në shkakun konkret të kontratës së paketave turistike, duke konsideruar pjesë të blerjes, e parë në një këndvështrim të ngushtë me interesat kontraktorë, shfrytëzimin e një klime të qetë dhe relaksuese, të papërputhshme me shpërthimin e një epidemie në ishull, përgjatë gjysmës së periudhës së pushimit602.

Ndryshimi, që të konsiderohet thelbësor, duhet të konsistojë në një ndryshim substancial të një pjese të udhëtimit të organizuar, e kushtëzuar nga një situatë domosdoshmërie, që qëndron tej kërkesave organizative ose pengesave të ndryshme në realizimin e shërbimeve që përbëjnë paketën.

Nga ana tjetër, sipas Kodit italian të Konsumit, konsumatori ka të drejtë të shprehë vullnetin e tij në lidhje me ndryshimet kontraktore brenda dy ditë pune, nga momenti që ka marrë dijeni nga ana e organizatorit ose shitësit, duke iu krijuar mundësia që të përshtasë dhe të rregullojë situatën e tij personale. Mungesa e shfaqjes së vullnetit mbi zgjedhjen nga konsumatori nënkupton pranimin e këtyre modifikimeve. Një zgjedhje e tillë vlerësohet

Përdorimi i grupit të fjalëve “por jo më vonë se dita e nisjes…” më duket e pavend dhe nuk mund të shërbejë si afat parashkrimi. Ndryshimi i domosdoshëm i kushteve kontraktore pas nisjes së konsumatorit ka një tjetër rregullim ligjor.

Direktiva 90/314/CEE, në nenin 3/ parag. 5 përcakton se: “Konsumatori duhet të njoftojë sa më shpejt që të jetë e mundur organizatorin ose shitësin për vendimin e tij.”

Shtete të ndryshme gjatë transpozimit të Direktivës kanë përcaktuar afate të ndryshme kohore që referon në termin “sa më shpejt të jetë e mundur”, që nga 2 ditë pune – 8 ditë kalendarike, apo dhe brenda kohës të përcaktuar nga operatori turistik. 601 Një çift kishin blerë një paketë turistike për në ishullin e Djerbës, të cilët sapo arrijnë në destinacion zbulojnë që, plazhi dhe deti janë të pafrekuentueshëm për shkak të një shkatërrimi ekologjik, si rezultat i shkarkimit të paligjshëm në det të një sasie nafte. Turistët reaguan kundër organizatorit të udhëtimit, duke e konsideruar përgjegjës pasi nuk i kishte ofruar një alternativë tjetër, në pamundësi për të shfrytëzuar një shërbim thelbësor, si plazhi dhe deti. Operatori turistik pretendonte se mospërmbushja ishte e paparashikueshme dhe e paevitueshme, si pasojë e veprimeve të të tretëve ose të forcës madhore.

Gjyqtarët italianë e kanë vlerësuar këtë fakt, jo si mospërmbushje e paketës turistike, por si kusht që lidhet me ekzekutimin e kontratës, duke e vlerësuar si kusht thelbësor.

Jurisprudenca italiane ka përkrahur mendimin se organizatori nuk mund të garantojë kënaqësinë shpirtërore ose atë estetike të konsumatorit që ka blerë një paketë turistike, por duhet minimalisht të garantojë shërbimet që teorikisht ndikojnë në arritjen e kënaqësisë gjatë udhëtimit ose qëndrimit të konsumatorit, i cili i ka konsideruar thelbësore këto pjesë të paketës që ai ka blerë.

Një pjesë e doktrinës italiane ka kritikuar këtë qëndrim të jurisprudencës, duke pretenduar se pamundësia e shfrytëzimit të plazhit, si pjesë e shërbimeve të parashikuara në kontratë, duhet të konsiderohet si mospërmbushje, jo një kusht thelbësor, mungesa e të cilit duhet të shoqërohet me një alternativë tjetër nga ana e organizatorit. Ky qëndrim passjell konfuzion në kufirin midis mospërmbushjes dhe ndryshimit të kushteve thelbësore, duke ngarkuar gjithnjë e më shumë organizatorin ose shitësin e paketës turistike me detyrime alternative. 602 Gjykata italiane e Kasacionit, çështja nr. 16315, datë 24/04/2007. Për më shumë info: http://www.altalex.com/index.php?idnot=38031

180

duke gjykuar në krahun e kundërt të shfaqjes së vullnetit nga ana e konsumatorit, kur do të ushtrojë të drejtën për t’u tërhequr nga kontrata, për të cilën duhet një vullnet i shprehur dhe që i drejtohet palës tjetër. Në mungesë të tij, heshtja interpretohet si pranim i ndryshimeve kontraktore603.

Legjislatori komunitar, në funksion të standartizimit të kontratës dhe mundësisë të parashikimit të “ndryshimeve të njëanshme”, ka bërë parashikime preçize normative të të gjithë procedurës, të tilla që shoqërojnë kontratën në të gjitha fazat e saj, që nga faza parakontraktore e deri në momentin e ekzekutimit të saj. Nga njëra anë, merr rëndësi përmbajtja e kontratës, duke imponuar dhe nxitur dhënien e sa më shumë informacioneve dhe nga ana tjetër, synohet të paracaktohen efektet e çdo ndryshimi të mundshëm, me qëllimin e vetëm për të ruajtur ekuilibrin kontraktor ndërmjet palëve. Në funksion të këtij qëllimi legjislatori i ka ofruar dhe imponuar subjekteve të përfshira në këtë proces mundësi të ndryshme veprimi.

Konsumatorit, në pamundësi të gëzimit të shërbimit i krijohen dy mundësi zgjedhjeje: heqje dorë nga kontrata me të drejtë rimbursimi të çmimit të paguar ose të zgjedhë një paketë zëvendësuese të ofruar nga organizatori ose shitësi me të njëjtën cilësi ose me cilësi më të lartë.

Shtete të ndryshme i japin prioritet dhe orientojnë konsumatorin që të zgjedhë paketën zëvendësuese. Në ato raste ku organizatori nuk ofron një paketë zëvendësuese ose konsumatori nuk e pranon atë, legjislatori kombëtar është i prirur të rregullojë në mënyrë eksplicite mënyrën dhe kohën brenda së cilës do t’i rikthehen shumat e paguara konsumatorit, nën termin “sa më shpejt të jetë e mundur.”

Organizatori i paketës është i detyruar të ofrojë zgjidhje alternative, duke u ngarkuar me shpenzime shtesë604. Arsyeja e këtij parashikimi konsiston në motive me karakter ekonomik, në mënyrë që të evitohet që konsumatorit t’i paraqitet paketë krejtësisht e ndryshme nga ajo fillestare, por për të evituar gjithashtu që ai të bëjë një zgjedhje antiekonomike605.

Shtete Anëtare të Bashkimit Europian e kanë përthithur Direktivën në mënyra të ndryshme, duke ngarkuar organizatorin dhe shitësin me detyrimin për të informuar konsumatorin sa më shpejt që të jetë e mundur në lidhje me ndryshimin e kushteve thelbësore. Kjo zgjidhje e ofruar forcon mbrojtjen dhe pozitën e konsumatorit, në raport me Direktivën 90/314/CEE e cila ngarkon me këtë detyrim vetëm organizatorin.

Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C – 549/07, datë 22/12/2008 Friederike Wallentin-Hermann kundër Alitalia-s606 ka referuar tek Konventa e Montrealit dhe tek

603 Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit. fq. 522. 604 Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon se nëse konsumatori heq dorë nga kontrata e paketës së udhëtimit, në të cilën organizatori ose shitësi ka qenë i detyruar të kryejë ndryshime të rëndësishme në një nga kushtet thelbësore, atëherë atij i lind e drejta të zgjedhë ndërmjet: një pakete zëvendësuese ekuivalente ose të një cilësie më të lartë; një pakete udhëtimi zëvendësuese me një cilësi më të ulët, kundrejt kompensimit të diferencës së çmimit ose marrjen mbrapsht të çmimit të paguar nga ai, brenda 7 ditëve nga njoftimi i organizatorit ose shitësit për ushtrimin e heqjes dorë.

Gjykata e Palermos, në çështjen e datës 08 Janar 2009, ka dënuar operatorin turistik, për shkak të mungesës së dhënies së udhëtimeve alternative, të përshtatshme për t’i mundësuar turistëve realizimin e kënaqësisë së munguar. 605 Konsumatori nuk mund të abuzojë me të drejtën që i njihet atij, duke kërkuar pa asnjë kosto shtesë, paketa turistike me çmime shumë më të larta se paketa fillestare. 606 Për më tepër info në lidhje me çështjen lexo: http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf;jsessionid=9ea7d0f130d5082bed7c96334fbfb8eeb4254fcefa85.e34KaxiLc3eQc40LaxqMbN4Oa3qLe0?text=&docid=73223&pageIndex=0&doclang=IT&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=6175441

181

Rregullorja nr. 261/2004607. Në vendimin e saj, ajo ka pohuar se rregullat në këtë fushë duhet të mbrojnë interesat e pasagjerëve, parë në këndvështrimin e përgjithshëm të mbrojtjes së konsumatorit, duke iu përgjigjur këtyre kërkesave. Gjykata Europiane e Drejtësisë ka konfirmuar se vetëm defekti teknik nuk mund të përbëjë shkak për t’u përjashtuar nga përgjegjësia transportuesi. Për të justifikuar mospërmbushjen, ky defekt duhet të jetë jashtë skemës së parashikimit nga ana e profesionistit dhe nuk mund të shmanget në sajë të një mirëmbajtje normale 608 . Nga ana tjetër pala e paditur është ndëshkuar për mungesë së dhënies së alternativave të tjera, detyrim që rëndon mbi transportuesin. Në këtë kuptim, detyrimi për të “rimbrojtur” turistin duhet të konsiderohet si ana tjetër e medaljes së të drejtës për të ofruar shumëllojshmëri të shërbimeve609. Nëpërmjet këtij pushteti të njohur, organizatori ose shitësi është në gjendje të minimizojë ngjarjet e paparashikuara, duke lejuar vazhdimësinë e kontratës dhe mbi të gjitha përfitimet e tij. Megjithatë jo të gjitha ndryshimet ndryshimet që prekin raportin kontraktor sjellin si pasojë zbatimin e rregullimeve të mësipërme ligjore. Nuk është domosdoshmërisht e nevojshme që këto elementë të përfshihen në elementët e përmbajtjes së kontratës610, por është e domosdoshme që ndryshimi i tyre të jetë i rëndësishëm. Rëndësia e ndryshimit duhet të vlerësohet në raport me interesat e palëve, duke ia ngarkuar konsumatorit barrën

për të provuar ndryshimet e rëndësishme të kushteve thelbësore. Autorët italianë pranojnë se në këtë çështje, disiplina përkatëse zgjon një interes të veçantë në lidhje me mjetet që parashikon për mbrojtjen e konsumatorit, pavarsisht gjuhës joteknike. Ajo përqëndrohet kryesisht në mjete, duke mos i kushtuar vëmendjen e duhur diferencës së instituteve dhe ndërtimit e zgjidhjes së rasteve të veçanta611.

7.4.3 Anullimi nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit612

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe të gjitha aktet e tjera ligjore ose nënligjore janë hartuar dhe miratuar me synimin për të mbrojtur konsumatorin, si pala me

607 Konventa e Montrealit parashikon lindjen e një përgjegjësie të kushtëzuar për transportin ajror, për vonesa të pasagjerëve, bagazheve ose mallrave.

Rregullorja Komunitare nr. 261/2004 parashikon se imbarkimi i mohuar, vonesat ose anullimet e fluturimeve passjellin probleme dhe shqetësime serioze për udhëtarët. Me synimin për t’i minimizuar këto shqetësime, kompanitë ajrore të fluturimeve duhet të njoftojnë në kohë pasagjerët duke iu ofruar fluturime të tjera alternative dhe kompensimin për çdo rast. 608 Për më shumë jurisprudencë në lidhje me shërbimet alternative shiko gjithashtu: Gjykata Europiane e Drejtësisë C- 336/03, datë 10/03/2005 easyCar (UK) Ltd kundër Office of Fair Trading http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=it&num=C-336/03 dhe çështjen C-344/04, datë 10/01/2006 International Air Transport Association, European Low Fares Airline Association kundër Department for Transport http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=57285&doclang=IT&mode=&part=1 609 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep. e cit. fq. 93. 610 Vendimi i Këshillit të ministrave në pikën 9 të tij shprehet: “Kontrata e paketës së udhëtimit përmban elementet e mëposhtme:…” dhe liston këto elementë pa specifikuar nëse janë të gjithë ose jo elementë thelbësorë. 611 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep. e cit. fq. 110. 612 Direktiva 90/314/CEE përdor termin “heqje dorë” nga kontrata kur referon të drejtën e konsumatorit për të përfunduar marrëdhënien kontraktore dhe termin “anullim” kur është organizatori ai që kërkon përfundimin e raportit kontraktor.

Megjithatë në studimin e tij Prof. Dr Hans Schulte-Nölke sqaron se përdorimi i këtyre termave është bërë për të dalluar diferencat ndërmjet dy veprimeve me qëllime të ndryshme, ku “heqja dorë” përdoret nga konsumatori në një moment të caktuar të kontratës, ku atij i ofrohen dhe zgjidhje të tjera, ndërsa anullimi është një e drejtë që i njihet të dyja palëve kontraktore, si konsumatorit dhe organizatorit kur duan të përfundojnë kontratën e lidhur midis tyre.

182

vullnet më të dobët dhe e ndodhur ekonomikisht nën pushtetin e tregtarit. Pavarsisht këtij qëllimi, legjislacioni aktual afirmon dhe trumbeton fuqishëm të drejtat e konsumatorëve. Institutet e parashikuara mbështetin politika sociale në funksion të qëllimit të mësipërm613.

Kontrata e paketave të udhëtimit parashikon institutin e anullimit të kontratës për të dyja palët, si për konsumatorin dhe për organizatorin ose shitësin. Por, nëse konsumatori e ushtron anullimin, kryesisht nëpërmjet heqjes dorë, brenda afateve ligjore, pa treguar arsyet ose motivet e tij, organizatori ose shitësi e ushtrojnë këtë të drejtë në kushte të mirëpërcaktuara nga ligjvënësi. Ky parashikim synon të vendosë pak rregull në të drejtat dhe detyrimet që parashikohen për palët, duke e sanksionuar një të drejtë të tillë për organizatorin ose shitësin.

Në këtë kontekst, organizatori ose shitësi ka të drejtë të anullojë kontratën për shkak të mosplotësimit të numrit minimal të pjesëmarrësve. Ushtrimi i kësaj të drejte është i lidhur ngushtësisht me elementë të jashtëm, që nuk varen nga vullneti i subjektit. Kushti thelbësor është se organizatori ose shitësi duhet të kenë informuar konsumatorin në lidhje me numrin minimal të personave, të cilët duhet të regjistrohen për paketën e udhëtimit614. Këta të fundit duhet ta ushtrojnë këtë të drejtë brenda afatit të përcaktuar në kontratë. Ligjvënësi nuk ka përcaktuar kufijtë e ushtrimit të kësaj të drejte, duke ia lënë palëve diskrecionin që me vullnetin e tyre të lirë të vlerësojnë dhe të përcaktojnë afatin kohor.

Direktiva 90/314/CEE përcakton detyrimin e organizatorit ose të shitësit për të kompensuar për dëmet që i shkaktohen konsumatorit si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore, sipas rregullimeve ligjore kombëtare të Shteteve Anëtare. Nga ky rregullim përjashtohet rasti kur paketa anullohet si rezultat i mosarritjes së numrit minimal të turistëve të kërkuar, me kushtin që konsumatori të njoftohet me shkrim brenda afatit të kohës së parashikuar nga palët në kontratë.

Konventa e Brukselit615 parashikon mundësinë e anullimit të kontratës si rezultat i mosplotësimit të numrit minimal të pasagjerëve. Për këtë duhet të plotësohen këto kushte ligjore:

së pari, dokumenti i udhëtimit duhet të parashikojë në mënyrë të shprehur numrin minimal të pasagjerëve;

së dyti, udhëtari duhet të marrë dijeni për këtë fakt të paktën 15 ditë përpara datës së nisjes së udhëtimit.

Ky është një nga dy rastet për të cilin organizatori ose shitësi përjashtohet nga përgjegjësia për të shpërblyer konsumatorin për dëmet materiale ose jomateriale, të

613 VKM nr. 797, datë 14.11.2007 “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale për mbrojtjen e konsumatorëve dhe mbikqyrjen e tregut, për periudhën 2007 – 2013” përcakton si prioritete strategjike: (1) Të fuqizojë konsumatorët Shqiptarë (zgjedhje reale e bazuar mbi një informacion të saktë, vetëvendosje e fortë, besim që rrjedh nga mbrojtja efektive). (2) Të mbrojë interesat ekonomike të konsumatorëve Shqiptarë në çështjet e sigurisë, zgjedhjes, cilësisë, çmimit, llojshmërisë, disponibilitetit etj. (3) Të ofrojë për konsumatorët Shqiptarë mbikqyrje bashkëkohore dhe transparencë të tregut. (4) Të mbrojë konsumatorët Shqiptarë në mënyrë efektive nga risqet dhe kërcënimet të cilat ata nuk mund t’i trajtojnë e zgjidhin në mënyrë individuale. . 614 Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” parashikon në pikën 9 të tij se: “Kontrata e paketës së udhëtimit duhet të përmbajë afatin e fundit për informimin e konsumatorit, në rast anullimi të paketës së udhëtimit, nëse për zhvillimin e kësaj pakete kërkohet një numër minimal pjesëmarrësish”. 615 Nenet 10 dhe 11 të kësaj Konvente i njohin palës organizuese të udhëtimit pushtetin për të “anulluar” kontratën në prani të kushteve të mirëpërcaktuara.

Përgjithësisht të tilla akte, referojnë nëpër gjuhë të ndryshme, me terma si: e drejta për të anulluar kontratën nga ana e organizatorit të udhëtimit dhe e drejta e klientit për të hequr dorë nga kontrata.

183

shkaktuara si rezultat i mospërmbushjes së plotë ose së pjesshme të detyrimeve kontraktore.

Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon dhe mundësinë e anullimit të udhëtimit si rezultat i forcës madhore.

Direktiva 90/314/CEE shkon më tej në parashikimin e saj, duke sqaruar se koncepti forcë madhore nënkupton ato rrethana të paparashikueshme, jashtë vullnetit e mundësisë së organizatorit ose shitësit, pasojat e të cilave nuk mund të evitohen me kujdesin maksimal. Përcaktimi i konceptit forcë madhore varion nëpër shtete të ndryshme.

Ligjvënësi Finlandez ka listuar rastet të cilat konsiderohen forcë madhore në ligj, duke vlerësuar si të tilla: luftën, katastrofën natyrore, një grevë ose çdo gjë e ngjashme me to pranë ose në destinacionin e paketës ose sepse për shkak të rrethanave të tjera, paketa e udhëtimit do të cënojë jetën ose shëndetin e udhëtarit.

Përcaktimi i konceptit forcë madhore nuk është bërë nga legjislatori gjerman, por nga praktika gjyqësore. Ky përcaktim është më i kufizuar se përcaktimi i dhënë nga Direktiva, në këtë mënyrë gjykatat gjermane limitojnë rastet se kur organizatori ka të drejtë të anullojë kontratën, duke punuar në favor të mbrojtjes së interesave të konsumatorit.

Konventa e Brukselit parashikon në nenin 10/ parag.1 se: “Organizatori i udhëtimit mund të anullojë, pa faj, tërësisht ose pjesërisht kontratën nëse përpara ose gjatë ekzekutimit të kontratës shfaqen rrethanave të pavarura nga vullneti i tij, të cilat ai nuk i dinte dhe nuk mund t’i dinte në momentin e lidhjes së kontratës, pasi nëse do të kishte dijeni nuk do të përfundonte këtë kontratë”.

Kodi italian i Konsumit parashikon në nenin 92/ parag. 3 se tregtari mund të shkarkohet nga detyrimi për të shpërblyer dëmet e shkaktuara nga mospërmbushja vetëm në rastin e forcës madhore ose në mungesë së arritjes së shumicës së kërkuar për pjesëmarrësit e rënë dakort në kontratë. Studiuesit italianë mendojnë se kjo e drejtë që i njihet tregtarit, më shumë se heqje dorë, duhet konsideruar si një kusht zgjidhës i kontratës së paketës turistike, për shkak të parashikimit të saj të detyrueshëm në përmbajtjen e kontratës. Këto janë të vetmet raste kur organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit i njihet e drejta të anullojë kontratën, pa kompensuar konsumatorin për dëmet që mund t’i shkaktohen.

Rastet e tjera të cilat e vendosin organizatorin ose shitësin në kushtet e pamundësisë së realizimit të shërbimit, nuk përbëjnë shkak për t’i çliruar ato nga detyrimet kontraktore, por sjellin si pasojë zëvendësimin e shërbimit me një shërbim tjetër, pa rënduar në detyrimet e konsumatorit.

Konventa e Brukselit është treguar e kujdesshme në përcaktimin e pasojave në rastet e mësipërme, duke iu referuar dy momenteve të ndryshme. Nëse kontrata anullohet përpara ekzekutimit të saj, organizatori i udhëtimit duhet t’i kthejë mbrapsht udhëtarit atë që ai i ka dhënë. Nëse kontrata anullohet gjatë kohës që ajo po ekzekutohet, organizatori duhet të marrë të gjitha masat e nevojshme në interes të udhëtarit dhe palët duhet të dëmshpërblejnë njëra-tjetrën në mënyrë të barabartë.

7.5 Tipe të veçanta të kontratave të paketave të udhëtimit616

Kontratat e paketave të udhëtimit mund të lidhen jo vetëm në vendin e punës së

organizatorit ose të shitësit të paketës, por gjithashtu mund të lidhen jashtë atyre që quhen qendra tregtimi. Për pasojë këto kontrata do të rregullohen jo vetëm nga aktet e cituara në 616 Për më shumë informacion në lidhje me kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit dhe kontratat në largësi lexo: Teliti, Ersida “Marrëdhëniet juridike-konsumatore”, Temë Masteri, Tiranë, 2008.

184

këtë punim por në kuadër të legjislacionit shqiptar do të disiplinohen dhe nga Kodi Civil, Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 63, datë 21/01/2009 “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”, si dhe Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 64, datë 21/01/2009 “Për Kontratat në largësi”, ndërsa në kuadër të legjislacionit komunitar do të rregullohen nga Direktiva 85/577/CEE “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”, Direktiva 97/7/CEE “Për kontratat në largësi” dhe Direktiva 2005/29/CE “Në lidhje me praktikat e padrejta tregtare”617.

Karakteristikë për këto lloj kontratash, të cilat në vetvete mbartin elementë nga dy kontrata të ndryshme, është që ofrimi i shërbimit nga ana e organizatorit të paketës turistike bëhet jashtë qendrave të tregtimit dhe konsumatori gjendet përballë “një surprize”, e cila veson vullnetin e tij dhe zvogëlon aftësitë e tij intelektuale për të kuptuar rëndësinë dhe vlerën e këtij shërbimi.

Doktrina italiane konstaton se heqja dorë nga ana e konsumatorit nënkupton “reflektim” mbi vullnetin e shfaqur në kushte të papërshtatshme. Deklarimi i pendimit nuk synon zgjidhjen e një kontrate që ende nuk është strukturuar, por mbi të gjitha synon të ndalojë formimin e një deklarate të vlefshme nëpërmjet heshtjes. Të tjerë juristë italianë vlerësojnë se në këtë rast më tepër sesa heqje dorë, bëhet fjalë për rregullim që synon të revokojë një pranim nga ana e konsumatorit.

Kontratat e paketave të udhëtimit të lidhura jashtë qendrave të tregtimit janë ato që realizohen në vendin e punës ose të banimit të konsumatorit, mbi bazën e një vizite të tregtarit, i cili ia jep informacionin drejtpërdrejt, ose nëpërmjet broshurave, televizionit apo dhe nëpërmjet internetit. Zakonisht ofertat që ofrohen nëpërmjet televizionit ose videofonit janë oferta të minutës së fundit, të cilët parashikojnë një ekzekutim të menjëhershëm të kontratës, përgjithësisht lidhen një ditë përpara nisjes. Në këto raste është e pamundur të rregullosh marrëdhëniet ndërmjet palëve dhe të drejtën e konsumatorit për të ushtruar heqjen dorë, brenda 14 ditëve kalendarike nga lidhja e kontratës, apo brenda 7 ditëve siç parashikon Kodi Civil.

Ligji nr. 9902, datë 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” i pandryshuar përjashtonte nga fusha e veprimit të neneve 36 - 39 kontratat për kushtet e fjetjes, transportit, furnizimit me ushqim (catering) ose shërbime të kohës së lirë, kur tregtari angazhohet dhe kur kontrata është lidhur, për t’i siguruar këto shërbime në një datë të caktuar ose brenda një periudhe të caktuar. Me ndryshimet e ligjit nr. 10 444, datë 14/07/2011 këto kontrata janë objekt rregullimi nga dispozitat që disiplinojnë kontratat në largësi, por duke përjashtuar disa detyrime të tregtarit të përcaktuar në këtë ligj618.

617 Direktiva 2011/83/UE “Mbi të drejtat e konsumatorëve” përjashton nga fusha e saj e zbatimit kontratat që janë objekt rregullimi nga Direktiva 90/314/CEE në lidhje me paketat turistike, parashikuar në nenin 3/ parag. 2, pika g. 618 Neni 37 “Detyrime të përgjithshme e të veçanta” parashikon: “1.Përpara lidhjes së çdo kontrate në largësi, sipas fushës së zbatimit të nenit 36 të këtij ligji, në një kohë të arsyeshme, konsumatorit i sigurohet i gjithë informacioni i përshtatshëm, i dhënë në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, për identitetin e tregtarit, karakteristikat kryesore të mallrave dhe shërbimeve, çmimin dhe kosto të tjera të zbatueshme, detajet për dorëzimin dhe pagesën, kushtet për rikthimin e mallit ose për refuzimin e shërbimit, afatin e vlefshmërisë së ofertës dhe të drejtën e konsumatorit për të hequr dorë nga kontrata brenda periudhës së përcaktuar në pikën 3 të këtij neni. 2. Konsumatori duhet të marrë nga tregtari, konfirmimin me shkrim ose me ndonjë mjet tjetër, të qëndrueshëm, në një kohë të arsyeshme gjatë zbatimit së kontratës dhe jo më vonë se çasti i dorëzimit te mallit, kur malli nuk iu dorëzohet palëve të treta të lidhura me to, përveç informacionit te përcaktuar në pikën 1 të këtij neni, edhe për informacionet e mëposhtme: a) kushtet dhe proçedurat për ushtrimin e së drejtës së tij, për të hequr dorë nga kontrata; b) adresën gjeografike, në të cilën konsumatori mund të dërgojë ankesat e tij; c) garancitë dhe shërbimet passhitje, të cilat ekzistojnë; ç) kushtet për anulimin e kontratës, kur kjo ka një afat të papërcaktuar ose ka afat më të gjatë se një vit.

185

Kjo kontratë paraqet probleme në lidhje me ndryshimet që mund të pësojë çmimi, rritje ose zvogëlim tej kufijve të përcaktuar në legjislacionin në fuqi. Cilat janë afatet e

ankimit të konsumatorit ose e ushtrimit të të drejtave të tij? Çfarë do të vlerësohet kohë e arsyeshme për ushtrimin e këtyre të drejtave? Nëse kontrata lidhet nëpërmjet internetit si

do të kërkojë konsumatori zgjidhjen ose heqjen dorë prej saj? Si do të mund t’i drejtohet palës tjetër nëse kontrata është lidhur në vendin e punës ose të banimit të konsumatorit?

Ekzistenca e një komunikimi të shpeshtë dhe të ndërsjelltë në interes të të dy palëve, veçanërisht të konsumatorit. Komunikimi është padyshim zgjidhja më e arsyeshme dhe më e shëndetshme në funksion të një marrëdhënie të suksesshme.

Legjislacioni shqiptar nuk parashikon dhe nuk rregullon në mënyrë të veçantë këto kontrata, gjë që lë të nënkuptuar se do të rregullohen për aq sa është e mundur nga ligji i veçantë dhe më pas nga dispozitat e përgjithshme.

Gjithashtu Direktiva 90/314/CEE nuk shpreh asgjë në lidhje me këto kontrata në preambulën e saj. Për çdo kusht të padrejtë konsumatori europian do t’i drejtohet Direktivës “Në lidhje me praktikat e padrejta tregtare”.

Vetë Direktiva 97/7/CEE parashikon në nenin 11/ parag. 1 se: “ Shtetet Anëtare duhet të ndërmarrin masa adekuate dhe efektive për të siguruar përputhjen e legjislacionit kombëtar me këtë direktivë në funksion të mbrojtjes së interesave të konsumatorëve.” 3. Konsumatori ka të drejte te heqë dorë nga kontrata pa penalizim dhe pa dhënë asnjë arsye, brenda një afati prej 14 ditësh kalendarike: a) Në rastin e mallit, ky afat fillon nga data e marrjes së mallit nga konsumatori, kur tregtari ka plotësuar detyrimet e përcaktuara në pikën 2, të këtij neni. Për shkak të ushtrimit të heqjes dorë, konsumatorit i ngarkohet vetëm kostoja e kthimit të mallit. b) Në rastin e shërbimit, ky afat fillon nga dita e lidhjes së kontratës ose nga dita kur tregtari plotëson detyrimet e përcaktuara në pikën 2, të këtij neni, në rast se kjo ditë është me pas ditës së lidhjes së kontratës. c) Në rastin e kontratave për pensionin vullnetar ose për sigurimin e jetës, në shërbimin në largësi, afati i heqjes dore shtrihet deri ne 30 ditë kalendarike. 4.Nëse çmimi i mallit ose shërbimit mbulohet, plotësisht ose pjesërisht, nga kredia e dhënë nga tregtari, ose nga kredia dhënë konsumatorit nga një palë e tretë, në bazë të një marrëveshjeje ndërmjet palës së tretë dhe tregtarit, marrëveshja e kredisë anulohet, pa penalizim, nëse konsumatori ushtron të drejtën e tij të heqjes dorë nga kontrata, sipas pikës 3 të këtij neni. 5. Tregtari duhet të përmbushë porosinë e marrë nga konsumatori brenda një afati maksimal prej 30 ditësh kalendarike, nga dita pasardhëse e ditës kur konsumatori ia dërgon porosinë furnizuesit. 6… 7. Detyrimet e përcaktuara në pikat 1 deri në 5, të këtij neni, nuk zbatohen për: … b)kontratat për kushtet e fjetjes, të transportit, të furnizimit me ushqim(catering) ose shërbime të kohës së lirë, kur tregtari angazhohet dhe kur kontrata është lidhur për t'i siguruar këto shërbime në një datë të caktuar ose brenda një periudhe të caktuar.”

186

Kapitulli 8

Mospërmbushja e detyrimeve nga palët

Organizatori i paketës turistike është subjekti që ideon dhe kompozon paketën në tërësi, duke përfshirë në të aktivitete të ndryshme ngushtësisht të lidhura me aspektin tregtar dhe ekonomik të udhëtimit.

Detyrimet kontraktore të organizatorit konsistojnë në: a) kombinimin e shërbimeve që formojnë paketën e udhëtimit; b) hartimin me shkrim, në gjuhën shqipe, në mënyrë të saktë dhe të qartë të

kontratës së paketës së udhëtimit; c) dhënien në mënyrë konstante të informacioneve që lidhen me udhëtimin e

organizuar, veçanërisht në fazën përpara kontraktore, pra përpara lidhjes së kontratës; ç) ofrimin e zgjedhjeve alternative për vazhdimin e udhëtimit, nëse pas nisjes një

pjesë e shërbimeve të paketës nuk mund të përmbushen; d) vënien në dispozicion të konsumatorit të mjeteve të transportit nëse ai dëshiron

të kthehet përpara afatit, pasi udhëtimi nuk mund të realizohet sipas mënyrës së parashikuar nga palët në kontratë;

dh) lidhja e një kontrate sigurimi të detyrueshme për mbulimin e përgjegjësive në rastin e shkaktimit të dëmeve konsumatorit;

e) përdorimin dhe krijimin e të gjitha kushteve për t’i krijuar konsumatorit mundësinë për zhvillimin e udhëtimit. Mbi shitësin e paketës turistike, i cili vepron si përfaqësues i organizatorit të paketës, në marrëdhënien midis tij dhe konsumatorit, gjithashtu, rëndojnë pjesa më e madhe e detyrimeve të sipërpërmendura.

Në këtë mënyrë vërehet duplikimi i këtyre detyrimeve, duke krijuar konfuzion dhe paqartësi në lidhje me përgjegjësitë e këtyre personave në rast mospërmbushje. Mungesa e njërit nga elementët e sipërcituar passjell mospërmbushje të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit.

Legjislatori është treguar i vëmendshëm në parashikimet që ka bërë duke përcaktuar se: “Organizatorit dhe/ ose shitësit të paketës së udhëtimit, për mospërmbushjen e kontratës së kësaj pakete, nuk i lejohet t'i referohet mungesës së njërës prej elementeve të kontratës, të listuar në Vendimin e Këshillit të Ministrave.” Ky rregullim synon të përforcojë mbrojtjen në favor të konsumatorit, ndërgjegjësimin e organizatorit ose shitësit, duke i pohuar se këto elementë të parashikuar në pikën 9 të këtij Vendimi i prodhojnë pasojat e tyre pavarsisht vullnetit për t’i parashikuar ose jo në kontratë, duke synuar arritjen e një ekuilibri midis vullnetit kontraktor të dy palëve me interesa të kundërt .

Ky rregullim nënligjor është në përputhje me rregullimet e Kodit Civil, përkatësisht me nenin 693, sipas së cilit: “Kontrata detyron palët jo vetëm përsa është parashikuar në atë, por edhe për të gjitha pasojat që rrjedhin nga zbatimi i ligjit.”

8.1 Mospërmbushja e detyrimeve nga konsumatori

Konsumatori synon të realizojë arritjen e kënaqësive dhe qëllimit për të cilin lidh kontratën e paketës turistike. Ai duhet të përmbushë me korrektësi të gjitha detyrimet

që rrjedhin nga kjo kontratë. Konsumatori i gëzon dhe mund t’i ushtrojë lirisht të gjitha të drejtat e tij nëse ai nuk vepron me faj në shkaktimin e dëmeve apo në vonesa për

187

përmbushjen e detyrimeve nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës turistike. Detyrimi kryesor i tij konsiston në pagimin e çmimit. Korrektesa e konsumatorit në marrëdhënie me organizatorin ose shitësin i referohet respektimit të afateve kohore të vendosura nga palët në kontratë, në përputhje me aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi, për zëvendësimin e tij nga një palë e tretë, për ushtrimin e institutit të heqjes dorë apo për aspekte të tjera të marrëdhënies kontraktore.

Konsumatori ka të drejtë të heqë dorë nga kontrata pa penalizim kur ndryshon një nga kushtet thelbësore të saj, duke iu ofruar zgjidhja të tjera alternative nga organizatori ose shitësi i paketës turistike. Në një interpretim literal të pikës 22 të Vendimit të Këshillit të Ministrave, konsumatori humbet këto zgjidhje alternative nëse ai ka vepruar me faj apo gabim në funksion të realizimit të paketës së blerë.

Kur mund të konsiderohet konsumatori me faj?

Autorja mendon se konsumatori konsiderohet me faj, kur me dashje apo pakujdesi të rëndë ka krijuar rrethana, ka kryer veprime të cilat pengojnë organizatorin ose shitësin e udhëtimit në ekzekutimin e kontratës së paketave turistike, ose ndërhyrja e tij vështirëson dhe sjell kosto shtesë për përmbushjen e detyrimeve kontraktore nga pala tjetër.

Konsumatori humbet të drejtën për të kërkuar dëmshpërblim në rastin e mospërmbushjes ose përmbushjes së papërshtatshme të kontratës së paketës së udhëtimit, nëse ai me veprimet ose mosveprimet e tij ka sjellë këtë mospërmbushje ose përmbushje të papërshtatshme. Mbështetur në parimet e përgjithshme mendoj se do t’i bie barra e provës konsumatorit për të provuar se nuk ka qenë ai që ka sjellë këtë mospërmbushje, kjo falë veçorive dhe specifikave të kësaj kontrate, duke lehtësuar pozitën provuese të organizatorit ose shitësit të paketës turistike në këtë rast.

Konventa e Brukselit parashikon përgjegjësinë e udhëtarit për dëmet që ai mund t’i shkaktojë me faj organizatorit të udhëtimit, përfaqësuesit, agjentit të tij ose ndërmjetësit të udhëtimit619. Në kuptim të këtij akti, udhëtari do të konsiderohet me faj kur ai nuk përmbush detyrimet që rrjedhin nga kjo Konventë ose nga kontrata që rregullon marrëdhëniet ndërmjet tyre, duke iu referuar sjelljes së një udhëtari normal.

Vendimi i Këshillit të Ministrave nuk ka parashikuar kushtet dhe pasojat e anullimit ose zgjidhjes së kontratës në rastin e pamundësisë së konsumatorit për t’u nisur, për arsye personale.

Një nga kushtet që duhet të përmbajë kontrata e paketave turistike, sipas legjislacionit shqiptar, është përcaktimi i nivelit të dëmshpërblimit, që konsumatori detyrohet t'i paguajë organizatorit dhe/ ose shitësit, në rast të heqjes dorë nga kontrata, pas mbarimit të afatit të përgjithshëm të heqjes dorë. Ky rregullim ngarkon me detyrimin organizatorin ose shitësin, për të parashikuar në kontratë masën e shpërblimit të dëmit, në rastin kur konsumatori heq dorë nga kontrata, tej afateve të parashikuara. Mbi bazën e një interpretimi sistematik, kjo heqje dorë ushtrohet kur konsumatori është përpara pamundësisë për të përmbushur detyrimet e tij ose përpara anullimit të kontratës.

Direktiva 90/314/CEE parashikon në nenin 3/ parag. 2, pika f) se broshura që i vihet në dispozicion konsumatorit duhet të përmbajë informacion në lidhje me shumën ose përqindjen e çmimit që do të lihet si kapar dhe afatin përfundimtar për pagimin e të gjithë çmimit.

Konventa e Brukselit nuk ka parashikuar asgjë në lidhje me mundësinë e udhëtarit për të zgjidhur kontratën për shkak të pamundësisë për t’u nisur, duke e detyruar të humbasë kaparin e lënë.

Kodi italian i Konsumit përcakton se kontrata e shitjes së paketës turistike duhet të përmbajë vlerën e kaparit që duhet të paguajë konsumatori, në momentin e rezervimit, e

619 Konventa e Brukselit, neni 16 dhe neni 23.

188

cila nuk duhet të kalojë 25% të çmimit gjithëpërfshirës së kontratës. Konsumatori e humbet këtë shumë të hollash nëse mospërmbushja e kontratës vjen për faj të tij, me përjashtim të rastit kur kjo mospërmbushje është pasojë e një shkaku të drejtë. Doktrina dhe jurisprudenca italiane kanë analizuar dhe interpretuar se çfarë do të konsiderohet “shkak i

drejtë”, duke vënë në balancë pamundësinë objektive dhe pamundësinë subjektive të marrjes së shërbimit620.

Autorja vlerëson se gjyqtari shqiptar duhet të jetë i kujdesshëm në përcaktimin e detyrimeve ndërmjet palëve në kontratën e paketës së udhëtimit.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe VKM “Për kontratat e paketave të udhëtimit” ka vakum ligjor në lidhje me pamundësinë e përmbushjes së detyrimit nga ana e konsumatorit. Gjithashtu nuk parashikohet detyrimi për pagimin e kaparit në momentin e rezervimit, si rrjedhojë ka mungesë dhe në parashikimin e pasojave. Mendoj se do te jetë gjyqtari ai që do të vlerësojë dëmin që do t’i shkaktohet organizatorit ose shitësit në momentin që konsumatori zgjidh kontratën. Ai do të marrë në konsideratë kohën që konsumatori ka lidhur këtë kontratë, në raport me datën e nisjes, vlerën totale të çmimit si dhe, mbi të gjitha, shpenzimet që mund të ketë bërë organizatori ose shitësi, në raport me të tretët për realizimin e kënaqësisë maksimale për konsumatorin.

621Një pjesë e doktrinës italiane pranon se dispozitat e Kodit italian të Konsumit duhet të lexohen në mënyrë të koordinuar me normat Kodit Civil, nga ku neni 86 i Kodit të Konsumit merr në konsideratë një pamundësi specifike, e cila i njeh konsumatorit të drejtën për t’iu kthyer kapari, por jo pagesat e tjera. Ndërkohë që kthimi i çmimit të paguar rregullohet nga nenet 90 - 92 të këtij Kodi. Në këtë mënyrë, konsumatori, që pa fajin e tij, ndodhet përpara pamundësisë për të marrë shërbimin e blerë, nuk mund t’i kthehet çmimi që ai ka paguar, me përjashtim të rastit fator. Në lidhje me atë që konsiderohet shkak i drejtë për mospërmbushje të detyrimeve kontraktore nga ana e konsumatorit, jurisprudenca italiane ka evidentuar dy praktika të veçanta.

Praktika e parë i referohet tërheqjes nga një rezervim jo i konfirmuar, praktikë që është ngushtësisht e lidhur me momentin e perfeksionimit (lidhjes) së kontratës. Përgjithësisht, praktika gjyqësore italiane ka pranuar se kontrata e shitjes së paketave turistike quhet e lidhur ne momentin e dhënies së pranimit nga ana e organizatorit. Për këtë arsye, revokimi i propozimit nga ana e turistit nuk mund të kualifikohet si tërheqje, ndaj nuk mund të merret në analizë koncepti i shkakut të drejtë. Pasojë e saj është kthimi i shumave të paguara, por shitësi ka të drejtë të mbajë një pjesë të shumës, që ka mbajtur për llogari të organizatorit, në pritje të pranimit nga ky i fundit.

Praktika e dytë përqëndrohet në interesin që ka shfaqur jurisprudenca në koordinimin e nenit 86 të Kodit të Konsumit me nenin 1463 dhe 1464 të Kodit Civil italian622, në lidhje me rastin fator. Normat e përgjithshme e shtrijnë efektin e tyre dhe në

620 Sipas vendimeve të gjykatave italiane është konsideruar pamundësi objektive rasti kur një ushtarak i cili është me leje dhe ka rezervuar një paketë turistike, thirret menjëherë për t’u nisur në luftë.

Pamundësi subjektive për të marrë shërbimin e blerë është konsideruar sëmundja që mund të prekë konsumatorin. Përparësi i është dhënë pamundësisë objektive, ndërsa pamundësia subjektive vlerësohet rast për rasti për tu konsideruar si një shkak që justifikon mospërmbushjen e detyrimeve kontraktore nga ana e konsumatorit. 621 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep. e cit. fq. 113-115. 622 Neni 1463 i Kodit Civil italian: “Në kontratat me detyrime të ndërsjellta, pala që nuk mund të përmbushë detyrimin e saj si rezultat i rastit fator, nuk mund të kërkojë përmbushjen nga pala tjetër dhe është e detyruar të kthejë atë që ka marrë, sipas rregullave mbi paaftësinë.”

Neni 1464 i Kodit Civil italian: “Kur detyrimi i njërës palë është bërë pjesërisht i pamundur, pala tjetër ka të drejtë të kërkojë uljen përkatëse të detyrimit të saj, ose ajo mund të kërkojë zgjidhjen e kontratës në rast së nuk ka interes për përmbushjen e pjesshme të detyrimit.”

189

rastet e zgjidhjes së kontratës duke zgjeruar rastet kur konsumatori mund të dalë nga marrëdhënia e krijuar.

Gjykata italiane e Kasacionit ka përdorur në vendimet e saj “mjetin” e zgjidhjes

për shkak pamundësie, në lidhje me shkakun konkret të kontratës së paketës turistike, duke i hapur rrugë zgjidhjes së raportit kontraktor mbështetur në tërheqjen për një shkak të drejtë. Kjo gjykatë është shprehur në këtë mënyrë në vendimin e saj: “Qëllimi turistik përbën një motiv të rëndësishëm, i cili mishërohet funksionalisht në arritjen e kënaqësisë, duke marrë në konsideratë shkakun konkret… zgjidhja e kontratës si rezultat i rastit fator për pamundësi në përdorimin e shërbimit, i çliron palët nga detyrime përkatëse.623”

8.2 Mospërmbushja e detyrimeve nga organizatori dhe/ ose shitësi

Rregullimi ligjor synon mbrojtjen më të mirë të konsumatorit dhe në kuptimin që

t’i mundësojë çdo konsumatori, përfshirë dhe konsumatorin mesatar, mundësinë për të njohur dhe mbi të gjitha për të përdorur të gjitha mjetet mbrojtëse në favor të tyre në rastin e mospërmbushjes ose përmbushjes së papërshtatshme624.

Direktiva 90/314/CEE nuk përmban parashikime specifike në lidhje me mospërmbushjen e detyrimeve nga organizatori ose shitësi. Ajo i kushton rëndësi ofrimit të zgjidhjeve alternative nga kjo palë, zgjidhje e cila është mbështetur dhe është zhvilluar më tej në praktikën e Gjykatës Europiane të Drejtësisë. Neni 3/ parag. 2 përcakton se rregullimet e vendosura në broshurë janë të detyrueshme për organizatorin ose shitësin, përveç rastin kur ndryshimet i janë njoftuar në mënyrë të qartë konsumatorit ose palët kontraktore kanë rënë dakort për këto ndryshime. Nëse konsumatori është njohur me përmbajtjen e broshurës dhe mbi bazën e saj ka lidhur kontratën, pasi më lart jemi shprehur se kjo broshurë është pjesë e përmbajtjes së kontratës. Kështu parashikimi ligjor i bërë nga ligjvënësi komunitar është i mjegullt. Megjithatë legjislacionet kombëtare përmbajnë nëpër Kodet e tyre Civile rregullime në lidhje me mospërmbushjen e detyrimeve kontraktore. Pra, palët mund të referojnë dhe në këto rregullime të përgjithshme.

623 Gjykata italiane e Kasacionit, çështja nr. 16315, datë 24/04/2007, cituar më lart.

Një turist kishte blerë një paketë turistike për një ishull në Kuba, kontratë të cilën e kishte zgjidhur si rezultat i një epidemie që kishte rënë në destinacion. Shitësi i paketës, si pasojë e këtij rasti fator, kishte pranuar heqjen dorë nga turisti, pa i mbajtur vlerën e kushtit penal. Organizatori i udhëtimit i kërkonte shitësit të paketës pagimin kushtit penal, sipas parashikimeve në kontratë. Gjykata e Kasacionit ka mbajtur qëndrimin se pamundësia, në këtë rast, është totale dhe nuk është pasojë e pamundësisë objektive dhe subjektive, por është e kundërta, rrjedh nga vetë objektiviteti i pamundësisë, e cila është rezultat i rastit fator, paaftësi që nuk realizon interesat e palës kreditore. Pasojë e kësaj paaftësie është zgjidhja e marrëdhënies së detyrimit për pamundësi të realizimit të shkakut konkret.

Pra, pamundësia e përdorimit të shërbimit nga ana e kreditorit, pavarsisht mungesës së parashikimit në mënyrë të shprehur, përbën, njësoj si pamundësia e përmbushjes së shërbimit, një shkak autonom për shuarjen e detyrimit. 624 Termat mospërmbushje dhe përmbushje e papërshtatshme janë përdorur nga legjislatori në Vendimin e Këshillit të Ministrave. Nëse do të referojmë në Kodin Civil dhe atë që doktrina përdor termat janë mospërmbushje e plotë ose mospërmbushje e pjesshme.

Sipas Prof. Dr. Mariana Semini, mospërmbushja është e plotë kur debitori nuk e përmbush fare detyrimin.

Mospërmbushja është e pjesshme kur debitori përmbush detyrimin, por jo në mënyrën e duhur. Përmbushja jo në mënyrën e duhur nënkupton përmbushje jo në cilësinë e duhur, jo në sasinë e duhur, apo jashtë afatit të caktuar nga palët. Për më tepër shiko: Semini, Mariana vep. e cit. fq. 165 – 168. Nuni, A.; Mustafaj, i.; Vokshi, A. vep e cit. fq. 289 – 291 Sallabanda, A. vep. e cit. fq. 143 - 144.

190

Ndër detyrimet kryesore që rëndon mbi organizatorin ose shitësin, përpara lidhjes së kontratës, informimi i konsumatorit për çështje që lidhen me vizat dhe pasaportat. Dy bashkëshortë, pasi kishin lidhur një kontratë udhëtimi për jashtë shtetit duke përdorur transportin hekurudhor dhe pasi i kishin dhënë organizatorit të gjitha dokumentet e nevojshme për t’u përfshirë të dy në një pashaportë kolektive, u detyruan të hiqnin dorë nga udhëtimi, sepse në kufi iu ndalua bashkëshortes e drejta për të vazhduar, për shkak të sigurisë publike, që ia kishte refuzuar asaj përfshirjen në pasaportën kolektive. Gjykata refuzoi mbrojtjen e organizatorit, i cili pretendonte se pamundësia e realizimit të udhëtimit nuk lidhej me transportin hekurudhor, por me çështje të sigurisë publike.

Gjykata pranoi zgjidhjen e kontratës nga ana e bashkëshortes, duke shkuar dhe më tej, riafirmoi lidhjen funksionale midis kontratave të lidhura nga dy bashkëshortët, duke vendosur se efektet zgjidhëse të së parit reflektohen dhe mbi bashkëshortin e dytë. Vendimi nuk është shterues, por lë të nënkuptuar se zgjidhja e kontratës nuk mbështetet mbi pamundësi tej vullnetit të palëve, por mbi mospërmbushjen e shkaktuar nga ana e organizatorit, të detyrimit për të verifikuar dhe kontrolluar rregullsinë e pasaportës kolektive përpara nisjes.

Në fakt, duhet të pranojmë që në këtë rast, pamundësia e mospërmbushjes nuk varet nga një shkak jashtë aftësisë subjektive të kontrollit nga ana e organizatorit, por është pasojë e mospërmbushjes nga ana e tij e detyrave specifike të procesit të organizimit (kujdesi dhe kontrolli mbi dokumentet e nevojshme përpara largimit nga shteti përkatës) që rrjedh nga lidhja e kontratës turistike625. Ndryshimet kontraktore të realizuara gjatë ekzekutimit të kontratës ngarkojnë me detyrime organizatorin ose shitësin e paketës turistike, pa sjellë asnjë detyrim mbi konsumatorin të cilit i lihet vetëm e drejta e zgjedhjes.

Mospërmbushja e pjesshme e shërbimit të ofruar e detyron organizatorin ose shitësin e paketës turistike të ofrojë një paketë zëvendësuese, e cila mund të jetë me cilësi më të lartë, me cilësi të njëjtë me të parën dhe në rastin kur është me cilësi më të ulët, ky i fundit detyrohet t’i paguajë konsumatorit diferencën e çmimit midis paketës së anulluar dhe asaj të ofruar. Nga ana tjetër, mungesa e një pakete zëvendësuese passjell për organizatorin ose shitësin lindjen e përgjegjësisë për shpërblimin e dëmit kontraktor, duke krijuar një mospërmbushje të rëndësishme.

Në bazë të parimeve të përgjithshme të së drejtës civile626 , kjo i jep të drejtë konsumatorit, që në rastet kur nuk ka interes në përmbushjen e pjesshme të kontratës të kërkojë zgjidhjen e saj. Konsumatori ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit dhe në rastet e tejkalimit të kapacitetit të rezervimeve përfundimtare.

Me të drejtë, kjo situatë nuk është vlerësuar nga ligjvënësi si forcë madhore, me arsyetimin e vetëm se ardhja në një situatë të tillë varet plotësisht nga vullneti i organizatorit dhe shitësit. Gjithashtu kjo ngjarje nuk plotëson efektet e paparashikueshmërisë.

Konsumatori duhet të njoftojë me shkrim ose në një formë tjetër të përshtatshme627 palën tjetër të kontratës, përfshirë këtu dhe furnizuesin e shërbimit në fjalë, për 625 Tassoni, G. vep e cit. fq. 252. 626 Neni 698 i Kodit Civil parashikon se: “Në kontrata me detyrime të ndërsjellta, kur njëra nga palët kontraktuese nuk përmbush detyrimet e veta, pala tjetër kontraktuese, sipas rastit, mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit, ose zgjidhjen e kontratës, përveç shpërblimit të dëmit.”

Neni 702 përcakton se: “Palët mund të parashikojnë në kontratë që ajo të zgjidhet kur një detyrim i caktuar nuk përmbushet sipas kushteve të parashikuara. Në këtë rast kontrata zgjidhet kur pala e interesuar i deklaron palës tjetër se do të përdorë kushtin e zgjidhjes së kontratës.” 627 Vendimi i Këshillit të Ministrave ka specifikuar më tej ato që do të vlerësohen si forma të përshtatshme për të vënë në dijeni palën tjetër të kontratës, duke përfshirë këtu faksin, e-mailin si dhe çdo mjet tjetër i cili mundëson riprodhimin e përmbajtjes.

191

mospërmbushjet e dukshme, pra ato të cilat ai i konstaton menjëherë dhe me sy të lirë. Ligjvënësi ka parashikuar në mënyrë eksplicite që ky detyrim duhet të jetë përcaktuar qartë dhe saktë në kontratë. Ky është një nga rastet përjashtimore ku aktet ligjore në fushën e mbrojtjes së konsumatorit e ngarkojnë me detyrim atë. Problemi që konstatohet është nëse ky detyrim lidhet më shumë me aspektet formale apo me afatin kohor të realizimit të njoftimit.

Legjislatori nuk ka parashikuar se cilat do të jenë pasojat nëse një rregullim i tillë

nuk gjendet në kontratë? Çfarë do të ndodhë nëse konsumatori njofton organizatorin ose

shitësin për këtë mospërmbushje jo në mundësinë e tij të parë, por pasi kthehet nga

pushimet ose udhëtimi? A do të konsiderohet e drejta e tij e parashkruar? Organizatori, shitësi i paketës së udhëtimit, përfaqësuesi i tyre vendor ose

furnizuesi i shërbimit mbajnë përgjegjësi në rast se nuk marrin masat e nevojshme për të kënaqur brenda një kohe sa më të shkurtër konsumatorin, duke i ofruar zgjidhjen e përshtatshme.

Subjekti që mban përgjegjësi të drejtpërdrejtë për ofrimin e shërbimit në cilësinë, sasinë, kohën apo llojin e duhur është organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit. Këta janë përgjegjës ndaj konsumatorit për përmbushjen e detyrimeve nga ana e furnizuesit ose e personave të tretë, si një nga rastet taksative të përgjegjësisë pa faj të parashikuara nga Kodi ynë Civil. Organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit mund të mbrojë interesat dhe të drejtat e tij, kur mospërmbushja është pasojë e veprimeve ose mosveprimeve të nënkontraktorëve të tyre nëpërmjet padisë së regresit628.

Megjithatë sipas mënyrës në të cilën është hartuar Vendimi i Këshillit të Ministrave, pasojat në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e furnizuesit të shërbimeve, në momentin e parë dhe kundrejt konsumatorit bien drejtpërdrejt mbi organizatorin e paketës së udhëtimit dhe më pas përfundojnë mbi subjektin që efektivisht nuk e ka ofruar ose e ka ofruar shërbimin e përcaktuar në kontratë, jo në mënyrën e parashikuar.

Nga interpretimi sistematik i këtyre pikave të këtij akti nënligjor del mjaft qartë që provat me anë të të cilave organizatori do të realizojë të drejtën e tij kundrejt furnizuesit të shërbimeve do t’i mundësohen nga konsumatori. Ky i fundit është i detyruar t’i dorëzojë organizatorit ose shitësit të gjitha informacionet, dokumentet ose çdo akt tjetër, që i provon mospërmbushjen e detyrimeve nga ana e furnizuesit.

Ligjvënësi ka parashikuar detyrimin që konsumatori duhet të vërë menjëherë në dijeni me shkrim ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm organizatorin, shitësin ose furnizuesin për ato mospërmbushje që ai i konstaton menjëherë. Ky paragraf i interpretuar në mënyrë të zgjeruar duhet të parashikojë detyrimin për njoftim për çdo lloj mospërmbushje, duke krijuar lehtësi në të provuar si për konsumatorin ndaj organizatorit ose shitësit dhe për këtë të fundit ndaj furnizuesit të shërbimeve.

Direktiva 90/314/CEE në nenin 5/ parag. 1 detyron Shtetet Anëtare që të ngarkojnë me përgjegjësi organizatorin dhe/ ose shitësin në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve në mënyrë e parashikuar nga palët në kontratë. Ky akt nuk përcakton në mënyrë specifike se cili është personi përgjegjës për mospërmbushjen e detyrimeve, nëse është organizatori, shitësi ose të dy bashkë kundrejt konsumatorit. Ky përcaktim është në diskrecion të Shteteve Anëtare, të cilët minimalisht duhet të ngarkojnë me përgjegjësi njërin nga subjektet e mësipërm629. Një zgjedhje miqësore në favor të konsumatorit do të ngarkonte

628 Akti i mësipërm parashikon në pikën 30 se: “Organizatori dhe/ ose shitësi i paketës së udhëtimit mund të paraqesë pretendim kundrejt nënkontraktorëve të tij, në rast mospërmbushje të detyrimeve të tyre, që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit, për furnizimin e shërbimeve.“ 629 Ligji francez përcakton në mënyrë të shprehur se: “Çdo person fizik ose juridik që organizon ose shet paketa turistike… është përgjegjës ndaj blerësit për mënyrën e ekzekutimit të saj…”

192

me përgjegjësi organizatorin dhe shitësin sëbashku. Megjithatë, kjo do të cënonte ekonomikisht disa shitës të cilët kanë përfitime shumë të ulëta ekonomike.

Cili është kufiri i përgjegjësisë së organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit

si rezultat i mospërmbushjes ose përmbushjes së papërshtatshme?

Ligjvënësi kombëtar është treguar i kujdesshëm duke ofruar një mbrojtje të

arsyeshme konsumatorit. Kështu palët mund të parashikojnë në kontratën e paketës së udhëtimit kufirin maksimal të përgjegjësisë së organizatorit ose shitësit, me kusht që ky kufi të mos kalojë trefishin e çmimit të paketës së udhëtimit. Meqenëse ky është një urdhërim ligjor është e qartë se nëse kontrata parashikon një përgjegjësi që kalon këtë kufi maksimal të vendosur nga ligjvënësi, kjo pjesë e kontratës është e pavlefshme.

Nëse shteti shqiptar ka ratifikuar marrëveshje ndërkombëtare të cilat kufizojnë përgjegjësinë e nënkontraktorëve ose furnizuesve të shërbimit, kur këto janë të ndryshëm nga organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit, vetë kontrata në përputhje me kushtet e këtyre marrëveshjeve mund të parashikojë kufizime të përgjegjësisë së kësaj pale kontraktore për dëmet e shkaktuara konsumatorit nga mospërmbushja ose përmbushja e papërshtatshme e detyrimeve që rrjedhin nga kjo kontratë.

Në vijim të kësaj pyetje, legjislatori ka listuar rastet se kur këto subjekte nuk mbajnë përgjegjësi. Kështu organizatori ose shitësi nuk përgjigjet nëse me fajin e tij konkuron dhe përgjegjësia e faji i konsumatorit, pra kur dëmi i shkaktuar si pasojë e mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme vjen si shkak i vetë konsumatorit. Nuk përcaktohet në këtë akt nënligjor nëse përjashtohet plotësisht apo pjesërisht nga detyrimi për shpërblimin e dëmit të shkaktuar. Do të jetë gjykata e cila do të vlerësojë rast pas rasti.

Organizatori ose shitësi përjashtohen nga këto përgjegjësi nëse dëmet, që rrjedhin nga mospërmbushja ose përmbushja e papërshtatshme e shërbimeve, janë të përfshira në paketën e udhëtimit për dëmtime vetjake630.

Dy rastet e tjera i referohen rrethanave që qëndrojnë jashtë vullnetit të palëve, ku pavarsisht kujdesit të përdorur këto situata nuk mund të shmangen ose të parashikohen.

Të tilla janë veprimet e një pale të tretë, që nuk ka lidhje me ofrimin e shërbimeve të kontraktuara dhe rasti tjetër i referohet një rrethane ose ngjarje që përbën forcë madhore. Ndonëse organizatori ose shitësi përjashtohen nga detyrimi për të shpërblyer dëmet e shkaktuara konsumatorit, ligjvënësi, duke gjykuar mbi situatën ku ndodhet konsumatori dhe përballja e tij me ngjarje të paparashikuara, që e vënë në vështirësi, larg synimit të tij fillestar, që është arritja e kënaqësisë, e ka ngarkuar palën tjetër për t’i ofruar palës më të dobët, konsumatorit, ndihmën e menjëhershme.

Për më tepër informacion në lidhje me mënyrën e transpozimit të Direktivës, lexo: Schulte-Nölke, H. vep. e cit. fq. 318 - 321.

Në ndryshim nga Direktiva e cila përdor termat “mospërmbushje”, “përmbushje jo në mënyrën e duhur” ose “pamundësi për të përmbushur”, ligjvënësi gjerman përdor një term të përgjithshëm siç është “defekte në udhëtim”. Si rezultat i përdorimit të një termi kaq të gjerë, përgjegjësia dhe garancitë janë më të mëdha, po ashtu dhe mbrojtja që i ofrohet udhëtarit, duke ngarkuar me përgjegjësi dhe transportuesin, për transportin që do të kryejë, i cili është një person i ndryshëm nga shitësi i paketës së udhëtimit. 630 Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon në pikën 35 këtë rast të përjashtimit nga përgjegjësia të organizatorit dhe/ ose shitësit të paketës turistike për dëmtime vetjake. Terminologjia e përdorur është disi e vështirë për t’u kuptuar. Çfarë nënkupton legjislatori me termin “paketë udhëtimi për dëmtime vetjake”? A referon ky rast për ato paketa që strukturohen nga organizatori mbi bazën e kërkesës së konsumatorit? Legjislacioni në fuqi nuk shprehet nëse kontrata e paketave të udhëtimit gëzon mbrojtje, në rastin kur kjo strukturohet nga organizatori mbi bazën e kërkesës së konsumatorit. Në bazë të parimeve të përgjithshme të së drejtës civile: “Çdo gjë që nuk është e ndaluar, është e lejuar”, një kontratë e tillë do të gëzojë mbrojtje nga legjislacioni për mbrojtjen e konsumatorëve nëse plotëson kushtet e nenit 46 të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”.

193

Direktiva 90/314/CEE në nenin 5/ parag. 2 citon rastet se kur organizatori dhe/ ose shitësi nuk është/ janë përgjegjës në rastin kur dëmet:

1) i atribuohen konsumatorit; 2) janë të paparashikueshme, të pashmangshme dhe janë pasojë e veprimeve të një

pale të tretë e cila nuk ka lidhje me ekzekutimin e shërbimeve të parashikuara në kontratë apo dispozita ligjore;

3) shkaktohen nga forca madhore; 4) janë pasojë e një ngjarje që organizatori dhe/ ose shitësi ose furnizuesi i

shërbimeve nuk mund ta parashikojnë dhe të parandalojnë me gjithë kujdesin e duhur631. Çfarë mbrojtje do të gëzojë konsumatori nëse nuk parashikohet një përgjegjësi e

tillë në kontratën e paketës së udhëtimit?

Vendimi i Këshillit Ministrave në pikën 36 të tij i përgjigjet kësaj pyetje në mënyrë mohuese, duke përcaktuar se: “Kontrata e paketës së udhëtimit nuk duhet të përmbajë asnjë kusht kontraktual, që çliron organizatorin dhe/ose shitësin nga përgjegjësia në rastin e mospërmbushjes ose përmbushjes së papërshtatshme.”

Sipas këtij parashikimi, kontrata e paketës së udhëtimit nuk duhet të përmbajë dispozita që përjashtojnë çdo lloj përgjegjësie të organizatorit ose shitësit për dëmet që mund t’i shkaktohen konsumatorit. Në mungesë të një dispozite që rregullon përgjegjësinë e organizatorit ose shitësit mendoj se konsumatori do të gëzojë mbrojtje, por jo sipas ligjit specifik, por sipas rregullimeve të përgjithshme të së drejtës civile, pra duke iu referuar dispozitave të Kodit Civil632.

Akti nënligjor ka përcaktuar në mënyrë të hollësishme të gjitha detyrimet e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit në rastin e mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme. Kjo palë duhet të tregojë kujdes dhe përpikmëri në përmbushjen e detyrimeve, kujdes i cili duhet të kalojë nivelin mesatar, vëmendje e cila duhet të shfaqet nga organizatori ose shitësi, jo vetëm në fazën e parë të lidhjes së kontratës, por në mënyrë të veçantë gjatë ekzekutimin të saj dhe posaçërisht në këtë fazë. Kjo për arsye pasi ky është momenti ku kontrata e lidhur nga konsumatori arrin të përmbushë qëllimin e saj dhe interesin e tij, pra arritja e kënaqësisë.

Në rast se pas nisjes, një pjesë e rëndësishme e shërbimeve të kontraktuara nuk sigurohen, ose organizatori kupton, se nuk mund të sigurojë një pjesë të rëndësishme të shërbimeve, që duhet të ofrohen, organizatori duhet të marrë masa alternative, të përshtatshme, pa kosto shtesë për konsumatorin633, për vazhdimin e paketës së udhëtimit,

631 Pjesa më e madhe e shteteve kanë referuar në legjislacionin e tyre të brendshëm të katër rastet e përjashtimit nga përgjegjësia të organizatorit ose shitësit njësoj siç parashikohet në këtë Direktivë, ndërsa të tjerë kanë referuar vetëm 2 raste.

Gjermania është jashtë kësaj liste, e cila nuk ka preferuar të rendisë rastet e përjashtimit nga përgjegjësia, por është orientuar drejt rregullave të saj të përgjithshme, sipas së cilave këto subjekte përjashtohen nga përgjegjësia nëse arrijnë të provojnë se dëmi i shkaktuar nuk është rezultat i veprimeve me faj të organizatorit (as në formën e dashjes dhe as të neglizhencës).

Për të analizuar më në detaje mënyrën e transpozimit të Direktivës në lidhje me këtë çështje, referoju: Schulte-Nölke, H. vep. e cit. fq. 321 – 322. 632 Dispozitat e Kodit Civil janë ato të Pjesës së IV-rt, Titulli i II-të, Kreu II “Efektet e mosekzekutimit të detyrimeve”, përkatësisht neni 476 – 495. Në mënyrë të veçantë, neni 479 parashikon se: “Çdo marrëveshje që përjashton ose kufizon palët nga përgjegjësia e detyrimeve është e pavlefshme.” 633 Prof. Dr. Hans Schulte-Nölke vëren se termi “e përshtatshme” e përdorur nga Direktiva 90/314/CEE në lidhje me kompensimin e konsumatorit përbën një rregull të përgjithshëm apo është një situatë që i paraprin nenit 5 që lidhet me përgjegjësinë e organizatorit?

Direktiva parashikon dhe ngarkon organizatorin me detyrimin për të dëmshpërblyer konsumatorin kur ka diferencë midis shërbimeve të ofruara dhe atyre që “duhet të ishin të përshtatshme.” Përdorimi i këtij termi lë boshllëk në mënyrën sesi shtete të ndryshme do të vlerësojnë dhe përdorin këtë term. Gjatë transpozimit të Direktivës shtete të ndryshme kanë ofruar mjete të ndryshme mbrojtëse për konsumatorin si:

194

dhe kompenson konsumatorin për diferencën ndërmjet shërbimeve të parashikuara dhe atyre të siguruara realisht. Në rast se organizatori i paketës nuk i merr këto masa konsumatori ka të drejtë të kërkojë kompensim për shpenzimet shtesë, që ka kryer.

Nëse marrja e këtyre masave është e pamundur ose konsumatori nuk i pranon ato për shkaqe të arsyeshme, organizatori duhet t'i sigurojë konsumatorit, pa kosto shtesë, kthimin në vendin e nisjes ose në një pikë tjetër kthimi, për të cilën, ai është dakort dhe sigurisht duhet ta dëmshpërblejë atë për dëmet e shkaktuara.

Ajo që të bie në sy nga ky rregullim ligjor është se subjekti që ligjvënësi ngarkon me këto detyrime dhe referon gjatë gjithë këtyre pikave është organizatori. Ky shfaqet si personi kryesor me detyrimin për të realizuar qëllimin final të kontratës së paketës së udhëtimit. Konsumatori ka të drejtë të mos pranojë masat alternative të ofruara nga organizatori, por vetëm për shkaqe të arsyeshme.

Cilat do të vlerësohen si të tilla? A mund të konsiderohet shkak i arsyeshëm mungesa e dëshirës së konsumatorit apo do të vlerësohen si të tilla rrethana që objektivisht nuk i lejojnë ose nuk i mundësojnë konsumatorit realizimin e kënaqësisë të cilën ai synonte të arrinte nëpërmjet këtij udhëtimi?

Kodi italian i Konsumit përcakton se në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve të marra përsipër nga organizatori ose shitësi i paketës turistike, këto janë të detyruar të shpërblejnë dëmin e shkaktuar, sipas përgjegjësive përkatëse, përveç kur provojnë se mungesa ose përmbushja e pjesshme janë shkaktuar nga rrethana që nuk varen prej vullnetit të tyre. Pra, konsumatori që kërkon shpërblimin e dëmit, duhet të provojë ekzistencën e detyrimit kontraktor dhe mospërmbushjen ose mospërmbushjen jo në mënyrën e duhur të shërbimeve të paketës turistike nga ana e organizatorit të udhëtimit.

Ky i fundit mund të shkarkohet nga detyrimi tërësisht ose pjesërisht nëse arrin të provojë se mospërmbushja nuk u shkaktua prej tij me faj, por nga rrethana të

paparashikueshme634 . Rregullimi ligjor në lidhje me rastet e parashikuara për

përjashtimin nga përgjegjësia të organizatorit përfaqëson një element karakteristik të disiplinës së shërbimeve turistike, që mundëson një shpërndarje të qartë të rrezikut ekonomik midis organizatorit dhe konsumatorit në sferën e shërbimeve turistike635.

kompensimi, mundësia e anullimit të kontratës dhe rikthimi i çmimit ose e drejta për të pranuar një paketë zëvendësuese me të njëjtën cilësi ose me cilësi më të lartë.

Profesor Schulte-Nölke konstaton se ligjvënësi gjerman i ofron udhëtarit më shumë mjete mbrojtëse se vetë Direktiva 90/314/CEE, duke parashikuar një standart më të lartë përgjegjësie. Një aspekt i veçantë i këtij legjislacioni është ai që lidhet me të ashtëquajturin “defekt të udhëtimit”, pra në rastet kur udhëtimi nuk plotëson specifikimet e nevojshme ose standartet e cilësisë, ligji gjerman e konsideron atë udhëtim si të pakënaqshëm. Të gjitha mjetet që i njihen konsumatorit nga ligjvënësi gjerman nuk synojnë përcaktimin e fajësisë së organizatorit, këto i bashkëngjiten kërkesës që bën konsumatori për shpërblimin e dëmit, përfshirë dhe shpërblimin për kohën e harxhuar në këto pushime.

Po aty fq. 310 – 313. 634 Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 17041, datë 12/11/2003 ka vendosur se: “Turistët, pushimet e të cilëve u shkatërruan si rezultat i një stuhie kanë të drejtë të kërkojnë dëmshpërblim nga operatori turistik, nëse arrijnë të provojnë se kushtet e këqija meteorologjike të cilat janë lajmëruar më parë, nuk merren në konsideratë nga operatorët turistike.” Një familje nga Verona nuk kishte realizuar pushime në ishujt e Santo Domingo-s si pasojë e kalimit të uraganit Berta. Bashkëshortët veronezë kërkonin shpërblimin nga kompania Alpitur për dëmet biologjike dhe morale të shkaktuara gjatë ekskursionit detar për në ishullin Soana, afër Santo Domingo, pavarsisht njoftimit të bërë nga shtypi dhe autoritetet lokale për kalimin e stuhisë Berta, e cila rrezikoi jetën e tyre gjatë udhëtimit të kthimit. Gjykata hodhi poshtë kërkesën e familjes veroneze pasi ata nuk arritën të provonin ekzistencën e dhimbjeve të ndryshme, për të mbështetur pretendimin për dëm biologjik. Këtyre personave u bie barra e provës për të provuar se uragani Berta do të kalonte pikërisht në rrugën e parashikuar nga shërbimi meteorologjik dhe pavarsisht paralajmërimeve të bëra nga autoritetet detare, drejtuesit e Alpitur kishin vendosur ta bënin këtë ekskursion në kundërshtim me këto rregulla. Kjo ishte pika kyçe e të gjithë proçesit, që paditësit nuk arritën ta provonin. 635 Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit. fq. 529.

195

Legjislacioni shqiptar përcakton përgjegjësinë e organizatorit të paketës së udhëtimit në rastin e mospërmbushjes ose përmbushjes jo në mënyrën e duhur të detyrimeve kontraktore nga ana e furnizuesve të shërbimeve636. Ligjvënësi italian përdor një term më të gjerë, duke parashikuar lindjen e përgjegjësisë së organizatorit për faj të ndihmësve të tij, duke përfshirë këtu dhe furnizuesin e shërbimeve. Meqenëse përgjegjësia pa faj e organizatorit si rezultat e veprimeve të ndihmësve të tij parashikohet pa marrë në analizë elementet subjektivë si: faji ose mashtrimi, kjo kontribuon në kualifikimin e përgjegjësisë së organizatorit të udhëtimit ngushtësisht të lidhur në mënyrë objektive me rrezikun ekonomik të kësaj sipërmarrje637.

Nga jurisprudenca italiane konstatohet se mungesat në cilësi ose sasi të shërbimeve turistike janë orientuar nga gjyqtarët përgjithësisht drejt shpërblimit të dëmit, sesa zgjidhje së kontratës. Ky orientim mbështetet në faktin nëse mospërmbushja passjell prishjen e pushimeve dhe i detyron udhëtarët të heqin dorë apo kënaqësia e tyre nuk realizohet siç duhet. Pra, gjyqtari në gjykimin e tij duhet të marrë në analizë rëndësinë dhe shkallën e mospërmbushjes, një ndërthurje e elementëve subjektivë (interesi dhe kënaqësia e udhëtarit) me elementët objektivë (lëkundja apo prishja e ekuilibrit kontraktor).

Nga analiza që i bëhet rregullimit ligjor të paketës së udhëtimit, si në legjislacioni shqiptar, atë italian apo Direktivat e Bashkimit Europian638, konstatohet se organizatori 636 Ligji nr. 9902, datë 17/04/2008, i ndryshuar, dhe Vendimi Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21/01/2009 nuk japin përcaktimin e termit furnizues i shërbimeve. Ligji nr. 8192, datë 06/02/1997 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon se: “Furnizues është çdo person fizik a juridik që furnizon mallrat te shitësi.”

Në kuptim të kontratës së paketës së udhëtimit me furnizues të shërbimeve duhet të kuptojmë çdo person i cili bashkëpunon me organizatorin ose shitësin, në përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit, sipas përcaktimeve të kësaj kontrate. 637 Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit. fq. 530.

Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 20787, datë 27/10/2004 ka vendosur: “Përgjegjësia e organizatorit të udhëtimit, për shërbimet e ekzekutuara nga persona të tretë, rregullohet sipas nenit 15 të Konventës së Brukselit. Kjo dispozitë, që parashikon lindjen e përgjegjësisë kontraktore për veprimet e të tretëve, ofron një mbrojtje më të madhe për udhëtarët, duke i siguruar atij shpërblimin sa më të shpejtë për dëmet e pësuara. Regjimi mbi këtë lloj përgjegjësie synon sqarimin e dallimit në dy raste: në rastin e mospërmbushjes së plotë ose mospërmbushjes së pjesshme të shërbimit gjatë ekzekutimit të tij.

Në rastin e mospërmbushjes së plotë, organizatori i udhëtimit përgjigjet sipas të gjitha normave që rregullojnë shërbimin e ofruar dhe më pas do të ngrejë padi regresi ndaj personit që duhet të japë këtë shërbim, ndërsa në rastin e mospërmbushjes së pjesshme, organizatori nuk mban përgjegjësi nëse provon se ka përdorur të gjithë kujdesin e duhur për të zgjedhur nënkontraktorin që ofron shërbimin.

Në thelb, norma ofron dy modele të ndryshme të përgjegjësisë së organizatorit, në varësi të mospërmbushjes, duke i ngarkuar barrën e provës në dëm të ofruesit të shërbimit dhe duke i krijuar në këtë mënyrë mundësinë e përjashtimit nga përgjegjësia për shpërblimin e dëmit shkaktuar udhëtarit. Kjo situatë e rëndon përgjegjësinë e organizatorit, pasi për lindjen e saj është e mjaftueshme që udhëtari të provojë që shërbimi nuk i është ofruar ose nuk i është dhënë në mënyrën në të cilën organizatori është i detyruar që ta japë.” 638 Direktiva 90 /314/ CEE në pjesën e nivelit të përgjegjësisë së organizatorit dhe/ ose të shitësit si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve ose mospërmbushjes jo në mënyrën e duhur shfaqet si një legjislacion i butë, pasi i lejon Shteteve Anëtare ta rregullojnë këtë çështje në përputhje me Konventat Ndërkombëtare ku ato aderojnë.

Madje ligjvënësi komunitar shkon dhe më tej me parashikimet e tij, ku duke përjashtuar dëmin moral (dëmi që sjell si pasojë dëmtimin e shëndetit ose shkaktimin e vdekjes), Shtetet Anëtare mund të lejojnë që palët me vullnetin e tyre të lirë të përcaktojnë kufijtë e përgjegjësisë (mund të shkojnë deri në përjashtim nga përgjegjësia) në rastin e dëmeve të shkaktuar si rezultat i mospërmbushjes së plotë ose mospërmbushjes së pjesshme. I vetmi kufizim që ka vendosur legjislatori komunitar është që këto limite nuk duhet të jetë të paarsyeshme. Kjo lë të nënkuptuar që do të jetë jurisprudenca, ajo që do të interpretojë dhe do të gjykojë se çfarë kufizimesh në lidhje me mospërmbushjen janë të arsyeshme.

Midis Shteteve Anëtare ka shumë diferenca në lidhje me përcaktimin e kufijve të përgjegjësisë për dëmet që i shkaktohen konsumatorëve, si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve sipas kushteve të përcaktuar në kontratë. Kjo krijon probleme dhe barriera ekonomike e tregtare për ato organizatorë të cilët

196

dhe/ ose shitësi mbajnë përgjegjësi për dëmet që i shkaktohen konsumatorit, por vërehet një lloj diference në regjimin e përgjegjësisë, duke ngarkuar më shumë organizatorin e udhëtimit639.

Shitësi nuk mund të ngarkohet me përgjegjësi për të gjitha detyrimet e paketës së udhëtimit. Përgjegjësia e tij lidhet vetëm me mospërmbushjen e shërbimeve për të cilat ai është drejtpërdrejt dhe personalisht i detyruar.

Konventa e Brukselit rregullon në mënyrë eksplicite përgjegjësinë e ndërmjetësit në rastet e mospërmbushjes duke parashikuar në nenin 22 se: “Ndërmjetësi i udhëtimit përgjigjet për çdo mospërmbushje të detyrimeve kontraktore, mospërmbushje e cila vlerësohet duke iu referuar detyrimeve me të cilat ngarkohet çdo ndërmjetës normal

udhëtimesh.” 640 Ndërsa paragrafi 3 i po këtij neni përcakton se: “Ndërmjetësi i udhëtimeve nuk përgjigjet për mospërmbushjen e plotë ose të pjesshme të udhëtimit, fjetjes ose shërbimeve të tjera që janë objekt kontrate.” Megjithatë nëse shitësi, në përmbushjen e detyrimeve kontraktore përdor ndihmën e personave të tretë, është i detyruar të mbaj përgjegjësi për dëmet që këto i kanë shkaktuar konsumatorit. Si në rastin e organizatorit, ky më pas mbron të drejtat e tij nëpërmjet padisë së regresit.

Konventa e Brukselit shkon shumë më tej në rregullimin e saj, aq sa autores i krijohet përshtypja që në këto dispozita mbron më shumë organizatorin ose ndërmjetësin e udhëtimit. Kështu përcaktohet se organizatori ose ndërmjetësi i udhëtimit mund t’i përdorin dispozitat e Konventës në fjalë që passjellin përjashtimin tërësisht apo pjesërisht nga detyrimi për të shpërblyer dëmin, nëse mospërmbushja krijon mundësi për të përdorur mjete të ankimit që rrjedhin nga një marrëdhënie jashtëkontraktore. Por në dispozitat në vijim rregullohet kjo situatë duke iu njohur në mënyrë të barabartë e njëjta e drejtë dhe udhëtarit641. Konventa, në funksion të realizimit të mbrojtjes sa më të mirë, nuk paragjykon të drejtat dhe veprimet e udhëtarëve ndaj të tretëve.

A do të shpërblehet konsumatori për të gjitha llojet e dëmeve, dëme materiale ose

jo-materiale që i shkaktohen atij si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore

dhe mosarritjes së qëllimit për të cilën u lidh kontrata?

Direktiva 90/314/CEE ngarkon Shtetet Anëtare me marrjen e masave për ngarkimin me përgjegjësi organizatorin ose shitësin ndaj konsumatorit, duke stimuluar përmbushjen e saktë, të mirë dhe të plotë të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata, si në rastin kur ato do të përmbushen nga ai vetë personalisht dhe kur do të përmbushen nga të tretë. Mbrojtja që i ofrohet konsumatorit, përfshirë dhe shpërblimin për dëmet e shkaktuara, synon arritjen e qëllimit kryesor për të cilin konsumatori lidh kontratën e paketës së udhëtimit, pikërisht arritja e kënaqësisë.

Në çështjen C – 168/00 Simone Leitner kundër TUI Deutschland GmbH & Co. KG. Gjykata Europiane e Drejtësisë ka pranuar se neni 5 i kësaj Direktive duhet interpretuar në formën që i njeh të drejtën konsumatorëve për të kërkuar shpërblimin për dëmet jo pasurore, që i shkaktohen nga mospërmbushja ose përmbushja jo në mënyrën e duhur e shërbimeve që janë pjesë e kontratës së paketës së udhëtimit. Veçanërisht, e drejta

duan të realizojnë paketa turistike nëpër disa shtete, pasi ato duhet të respektojnë rregullimet ligjore të këtyre shteteve në lidhje me kufijtë e përgjegjësisë, të cilët veprojnë në funksion të ofrimit të një mbrojtje sa më të madhe për konsumatorin europian. 639 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21/01/2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit” në pikat 37 – 40. Kodi italian i Konsumit në nenin 91, 93. Direktiva 90/ 314/ CEE në nenin 4/ parag.7 640 Konventa e Brukselit parashikon gjithashtu në nenin 21 se: “Ndërmjetësi i udhëtimit mban përgjegjësi për veprimet e nëpunësve dhe agjentëve të tij, të kryera gjatë realizimit të detyrave të tyre, njësoj sikur t’i kishte realizuar ai vetë”. 641 Për më tepër lexo nenin 26 të Konventës së Brukselit.

197

për kompensimin e dëmit jopasuror lind si rezultat i mosarritjes së kënaqësisë nga konsumatori si pasojë e mosekzekutimit në mënyrën e duhur të kushteve kontraktore642. Nga analiza që i bëhet akteve ligjore të Shteteve Anëtare në fushën e paketave të udhëtimit vërehet se shumica e tyre nuk kanë parashikuar dhe rregulluar në mënyrë eksplicite shpërblimin për dëmet jo-materiale, si rezultat i transpozimit në mënyrë literale të nenit 5/ parag. 2 i Direktivës. Shtete të tjera referojnë tek rregullat e tyre të përgjithshme për llogaritjen e këtyre dëmeve. Në të dy rastet, zbatuesit e ligjit duhet që aplikojnë shpërblimin e dëmit nën frymën e çështjes C – 168/00 të Gjykatës Europiane të Drejtësisë.

Neni 95 i Kodit italian të Konsumit i lejon palët që të kufizojnë përgjegjësinë e tyre për dëme që janë të ndryshme nga dëmtimi i shëndetit. Nëse nuk ekziston një kusht i tillë kontraktor, shpërblimi i dëmit do të rregullohet sipas nenit 13 të Konventës së Brukselit. Ligjvënësi shqiptar e ka kapërcyer këtë vështirësi duke parashikuar të drejtën e 642 Çështja C – 168/ 00 Simone Leitner kundër TUI Deutschland GmbH & Co. KG. e datës 12 Mars 2002 është sjellë përpara Gjykatës Europiane të Drejtësisë si një çështje paragjykimore nga një gjykatë austriake. Familja e Simone Leitner (në atë kohë 10 vjeç) ble një paketë UAI për në Pamfiliya Club në Side, Turqi, për periudhën 4-18 korrik 1997. Simone dhe prindërit e saj shijojnë pushimet dhe marrin shërbimet e tyre rregullisht. Pas një jave, Simone shfaq shenjat e helmimit me Salmonela, helmim i cili vinte si pasojë e ushqimit të dhënë në këtë rezort. Sëmundja zgjati deri në përfundim të pushimeve dhe u shoqërua me temperaturë deri në 40 gradë, vështirësi në frymëmarrje, të vjella, diarre dhe ankth. Prindërit e saj ishin të detyruar të kujdeseshin për të deri në përfundim të pushimeve. Shumë vizitorë të tjerë u sëmurën dhe shfaqën të njëjtat simptoma. Rreth dy javë pas pushimeve, ata i dërguan një letër organizatorit ku shfaqnin ankesat e tyre në lidhje me sëmundjen e Simones. Në mungesë të një përgjigje, Simone, nëpërmjet prindërve të saj iu drejtua gjykatës austriake. Duke vlerësuar se neni 5 i Direktivës 90/ 314/ CEE nuk është shumë i qartë në lidhje me shpërblimin e dëmeve jo-materiale, Gjykata E Linzit iu drejtua Gjykatës Europiane të Drejtësisë për interpretim, ku: “Neni 5 i Direktivës 90/ 314/ CEE në lidhje me paketat e udhëtimit duhet të interpretohet në mënyrë që në parim kompensimi duhet të aplikohet dhe për dëmet jo-materiale të shkaktuara si rezultat i mospërmbushjes ose përmbushjes jo në mënyrën e duhur të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës turistike?”

Komisioni thekson se termi “dëm” i përdorur në Direktivën në fjalë nuk duhet të interpretohet në mënyrë të kufizuar dhe, veçanërisht, në fushën e pushimeve turistike, dëmi përveç se përfshin lëndimin fizik, është një dukuri e shpeshtë. Përgjegjësia për dëmin jo-material është e njohur në shumicën e Shteteve Anëtare, ku njihet përgjegjësia për dhimbjet fizike ose vuajtjet në të gjitha sistemet ligjore moderne, por shkalla e përgjegjësisë dhe kushtet e saj ndryshojnë në varësi të sistemeve.

Të gjitha shtetet i kushtojnë rëndësi të madhe pushimeve vjetore dhe realizimit të kënaqësisë. Në këto rrethana, Komisioni ka pohuar se nuk mund të interpretohet në kuptimin e ngushtë termi “dëm” dhe të përjashtosh në parim, nga fusha e zbatimit të Direktivës, dëmet jo-materiale.

Gjykata Europiane e Drejtësisë në vendimin e saj është shprehur se: “Paragrafi i parë të nenit 5 të Direktivës kërkon që Shtetet Anëtare të marrin të gjitha hapat e nevojshëm për të siguruar që organizatori do të kompensojë të gjitha dëmet që i shkaktohen konsumatorit si rezultat i mospërmbushjes së plotë ose mospërmbushjes jo në mënyrën e duhur të detyrimeve kontraktore. Nga preambula e Direktivës rezulton se qëllimi i saj të eliminojë pabarazitë midis ligjeve kombëtare dhe praktikave të Shteteve Anëtare në fushën e paketave turistike, të cilat passjellin shtrembërime të konkurrencës midis operatorëve turistikë që veprojnë në Shtetet të ndryshme Anëtare. Parashikimi për shpërblimin e dëmeve jo-materiale në disa prej Shteteve Anëtare nxit konkurencën e pandershme ndërmjet operatorëve, në kushtet ku dhe Komisioni ka pranuar ekzistencën e këtyre dëmeve veçanërisht në fushën e kontratave të paketave turistike. Kjo Direktivë dhe në veçanti neni 5 i saj janë hartuar për t’i siguruar mbrojtje konsumatorëve dhe në lidhje me pushimet turistike, kompensimi për shpërblimin e dëmit jo-material që rrjedh nga humbja e kënaqësisë apo gëzimit gjatë pushimeve merr një rëndësi të veçantë për konsumatorët.

Pavarsisht faktit që ky nen i lë diskrecion Shteteve Anëtare, që për dëmet e tjera të ndryshme nga dëmtimi i shëndetit, të lejojnë që përgjegjësia për kompensim të kufizohet në varësi të kushteve kontraktore, me kusht që ky kufizim të mos jetë i paarsyeshëm, do të thotë që Direktiva në mënyrë implicite njeh ekzistencën e një të drejte për kompensim për dëmtime të tjera të ndryshme nga dëmtimet e shëndetit, duke përfshirë dëmet jo-materiale.”

Gjykata vëren se përgjigja për të cilën u vu në lëvizje nga Gjykata e Linzit është se: “Në parim, Neni 5 i Direktivës duhet të interpretohet si e drejta e konsumatorit për t’u kompensuar për dëmet jo-materiale që rezultojnë nga mospërmbushja e plotës ose mospërmbushja jo në mënyrën e duhur të shërbimeve që përbëjnë paketën turistike.”

198

konsumatorit për të kërkuar kompensim nga organizatori ose shitësi, për të gjitha dëmet, materiale dhe jomateriale, të shkaktuara nga mospërmbushja ose përmbushja e papërshtatshme e kontratës së paketës së udhëtimit.

Direktiva 90/314/CEE është pjesë e aneksit të I-rë, të Direktivës 2009/22/EC “Në lidhje me mjetet juridike për mbrojtjen e konsumatorëve”643. Instrumentet e krijuara nga ligjet kombëtare si rezultat i transpozimit të kësaj Direktive aplikohen dhe mbi kontratat e paketave turistike. Pra, subjekte të specializuara644 do të mbrojnë interesat kolektivë të konsumatorëve dhe në këtë fushë.

Gjithashtu rregulli “i efektit të dobishëm” i detyron shtetet të ndërmarrin sanksione efektive. Përveç sanksioneve të parashikuara nga ligjet që rregullojnë të drejtën civile, shumë shtete kanë ndërmarrë dhe sanksione administrative, si gjoba apo deri në heqjen e liçensës së operatorëve turistikë. Vetë Direktiva, me synimin për të ofruar një mbrojtje sa më të mirë për konsumatorin, parashikon se në të tilla raste shtetet mund të vendosin sanksione të njëjta midis tyre që disiplinohen nga e drejta publike.

Shumëllojshmëria e sanksioneve të parashikuara nga Shtetet Anëtare nuk synon të vendosë barriera për tregtinë. Këto ndryshime duhet të shikohen nën këndvështrimin pozitiv, ku organizatorët dhe shitësit janë të detyruar të përmbushin detyrimet e tyre në rastet ndërkufitare, ku shkelja e këtyre detyrimeve vështirëson llogaritjen e shpërblimit të dëmit.

Legjislacioni shqiptar parashikon mundësinë e marrjes së sanksioneve

administrative nga strukturat përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve dhe mbikqyrjen e tregut.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon përgjegjësinë e institucioneve shtetërore kompetente në lidhje me zhvillimin dhe zbatimin e politikave për mbrojtjen e konsumatorëve, me synimin për të mbrojtur të drejtat bazë të konsumatorëve, në mënyrë të veçantë të grupeve të konsumatorëve më të ndjeshëm, si: fëmijët, të moshuarit, të varfrit, invalidët, të sëmurët, si dhe personat me aftësi të kufizuara mendore e fizike. Ky ligj rendit subjektet të cilat kanë të drejtë të trajtojnë ankesat e konsumatore, të cilët mund të grupohen në tre kategori: struktura administrative; struktura me natyrë gjyqësore dhe struktura të tjera, që nuk përfshihen në dy kategoritë e mësipërme.

Në strukturat administrative që vepron në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjes së tregut është Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve. Pranë këtij institucioni nuk është paraqitur asnjë ankesë nga konsumatorët në lidhje me mospërmbushjen e plotë ose të pjesshme të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit, nga ana e organizatorit ose shitësit.

Ligji “Për turizmin”, në ndryshimet e vitit 2013 ka sjellë zhvillime të reja në lidhje me kompetencat e institucioneve shtetërore, që kanë për objekt të veprimtarisë së tyre marrëdhëniet e krijuara në industrinë e turizmit. Zyra e Shërbimit Turistik ka për detyrë të regjistrojë çdo kërkesë dhe ankesë që paraqitet nga turistët, përfaqësues të tyre dhe nga shoqatat konsumatore dhe t’ia përcjellë ato inspektoratit që mbulon fushën e turizmit. Ky i fundit ka për detyrë që për çdo ankesë ndaj hotelierëve, pronarëve të restoranteve, guidave turistike, agjentëve të udhëtimit, organizatorëve turistikë dhe sipërmarrjeve të tjera turistike për shërbimet e ofruara, të marrë drejtpërdrejt ose të përcjellë nga Zyra e Shërbimit 643 Direktiva 2009/22/EC “Në lidhje me mjetet juridike për mbrojtjen e konsumatorëve”, datë 23/04/2009 ka si qëllim të saj përafrimin e ligjeve, akteve nënligjore dhe rregullimeve administrative brenda Shteteve Anëtare në lidhje me mjetet juridike që synojnë të mbrojnë interesat kolektivë të konsumatorëve, të parashikuara në Direktivat e listuara në Aneksin I-rë, me synimin për të siguruar një funksionim normal të tregut të brendshëm. 644 Sipas nenit 3 të Direktivës së mësipërme termi subjekt i specializuar i referohet çdo organi, strukture ose organizate, i krijuar sipas ligjeve kombëtare të Shteteve Anëtare me synimin për të mbrojtur interesat kolektivë të konsumatorëve.

199

Turistik, të bëjë verifikimet përkatëse dhe, në bazë të fakteve, të veprojë si më poshtë: i) të hedhë poshtë ankesën e turistit; ii) të urdhërojë subjekte, veprimtaria e të cilëve përfshihet në fushën e zbatimit të

këtij ligji, për të dëmshpërblyer, plotësisht ose pjesërisht, klientin që është ankuar; iii) të urdhërojë pronarin e sipërmarrjes turistike për të kompensuar klientin; iv) të vendosë gjobën përkatëse për kundërvajtësin.645 Përmbushja e detyrimeve nga ana e subjekteve të përfshira në industrinë e

shërbimeve turistike është ndër objektivat e Strategjisë Sektoriale të Turizmit, për periudhën 2007 – 2013. Ky akt parashikon : “Përmirësimi i standardeve të shërbimit, pra cilësia e fuqisë punëtore në industrinë turistike, si dhe duke ofruar në mënyre të vazhdueshme produktet e duhura të vlerës dhe cilësisë së kërkuar për të plotësuar kërkesat e grupeve të synuar, Shqipëria mund të konkurrojë në mënyrë të suksesshme në tregjet ndërkombëtare”646.

8.3 Shpërblimi i dëmit si pasojë e mospërmbushjes së detyrimeve në kontratën e

paketës së udhëtimit

E drejta për dëmshpërblim është një ndër të drejtat bazë që legjislatori kombëtar i ka

njohur konsumatorëve 647 . Kjo e drejtë njihet dhe afirmohet dhe në Kodin Civil 648 . Dispozitat e pjesës së përgjithshme të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” afirmojnë përgjegjësinë e prodhuesit për dëmet e shkaktuara nga të metat e sendit.649

Ligjvënësi rregullonte në fillim vetëm rastet kur objekt i kontratës konsumatore ishin mallrat dhe vetëm me ndryshimet e vitit 2011 të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve” ka parashikuar të drejtën për dëmshpërblim, kur objekt i kontratës janë shërbimet. Kështu neni 33/ 1 parashikon: “Tregtari i ofron konsumatorit shërbime në përputhje me kushtet e kontratës. Tregtari është përgjegjës për mospërputhjet e shërbimit të siguruar

konsumatorit me kushtet e kësaj kontrate”. Mbi bazën e kësaj dispozite, konsumatorit i lind e drejta për të kërkuar

dëmshpërblim nëse shërbimi nuk ofrohet në kushtet, mënyrën dhe cilësinë e parashikuar nga palët në kontratë.

Përgjegjësia e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, për dëmet që i shkaktohen konsumatorëve si rezultat i mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme të detyrimeve që rrjedhin nga kjo kontratë, është parashikuar në mënyrë të pjesshme në Vendimin e Këshillit të Ministrave. Vetë ligji, përveç rregullimit në dispozitat me karakter të përgjithshëm, tek normat që disiplinojnë kontratën e paketës së udhëtimit nuk parashikon asgjë, në lidhje me këtë institut kaq të rëndësishëm.

Shpërblimi i dëmit merr një rëndësi themelore në këto kontrata, për vetë cilësitë që këto mbartin. Sikurse jemi shprehur më lart, konsumatori blen një paketë turistike me synimin për të realizuar plotësimin e nevojave të tij psikologjike dhe fizike, ku baza e tyre 645 Ligji nr. 76/2013 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9734, datë 14/05/2007 Për turizmin” parashiko në nenin 13/1 parag. 3: “Rregullorja e shqyrtimit dhe e trajtimit të ankesave miratohet me urdhër të ministrit përgjegjës për turizmin.” Ky akt nuk është miratuar ende nga organet shtetërore. 646 Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 844, datë 11.6.2008 “Për miratimin e strategjisë sektoriale të turizmit, për periudhën 2007-2013” 647 Për më tepër informacioni: Teliti, Ersida, Temë Masteri, vep. e cit. 648 Kodi Civil në nenin 608 parashikon: “Personi, që në mënyrë të paligjshme dhe me faj, i shkakton tjetrit një dëm në personin ose në pasurinë e tij, detyrohet të shpërblejë dëmin e shkaktuar.” 649 Neni 6 parashikon: “Prodhuesi është përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga të metat e mallit të tij, sipas dispozitave të Kodit Civil dhe ligjeve në fuqi.” Gjithashtu në nenin 31, 32 dhe 33 ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” rregullon mënyrën e dëmshpërblimit dhe afatet përkatëse, kur sendi i shitur është me të meta.

200

është arritja e kënaqësisë së dëshiruar dhe “ëndërruar”. Udhëtimi ka si qëllim të tij “largimin nga stresi i jetës së përditshme.. me synim përmirësimin e aftësive psiko-fizike dhe në analizë të fundit, përmirësimin e cilësisë së vetë jetës”650.

Mungesa e përputhjes së informacioneve të marra në të gjitha fazat e lidhjes së kontratës me realitetin, në momentin e ekzekutimit të kontratës passjell pasoja të padëshiruara, duke i njohur konsumatorit të drejtën për të kërkuar shpërblimin e dëmit, i cili kryesisht gëzon karakteristikat e dëmit moral, përpos atij pasuror. Këto parashikime synojnë t’i ofrojnë konsumatorit një mbrojtje bashkëkohore përballë nevojës për të garantuar shpërblim në rastin e shkaktimit të dëmit.

Në rast mospërmbushje të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës turistike, konsumatori turist duhet të dëmshpërblehet jo vetëm për dëmet pasurore, por gjithashtu për dëmet e shkaktuara si rezultat i mosarritjes së qetësisë dhe pushimit dhe për pasojë pamundësisë për të realizuar interesat e tij jopasurorë. Koncepti “pushime të prishura” ose “pushime të shkatërruara” nënkupton humbjen ose minimizimin e kënaqësisë që konsumatori parashikon në momentin e blerjes së kësaj pakete dhe që i shtrin pasojat jo vetëm në dëmtime me natyrë pasurore, por dhe në ndikime me natyrë psikologjike, pikërisht stresi dhe “inati” për shkak të pamundësisë për t’u qetësuar dhe kënaqur sipas programit që rrjedh nga kontrata e paketës së udhëtimit.

Vendimi i Këshillit të Ministrave që rregullon në mënyrë të detajuar kontratën e paketës së udhëtimit, thjesht parashikon lindjen e përgjegjësisë për organizatorin ose shitësin e paketës së udhëtimit për dëmet që i shkaktohen konsumatorit nga mospërmbushja ose përmbushja e papërshtatshme e kontratës së paketës së udhëtimit.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” në dispozitat që trajton subjektet që merren mbrojtjen e konsumatorëve dhe mbikqyrjen e tregut, si dhe me trajtimin e ankesave të tyre parashikon të drejtën Komisionit për Mbrojtjen e Konsumatorëve që nëse gjatë shqyrtimit të kundërvajtjes administrative, konstaton shkaktim dëmi, si pasojë e kundërvajtjes administrative, pas përfundimit të shqyrtimit administrativ, vlerëson edhe

masën e dëmit dhe me një vendim të veçantë vendos për shpërblimin e dëmit. Sërish, legjislatori vetëm parashikon mundësinë e shpërblimit të dëmit, pa përcaktuar llojin apo tipin e tyre.

Në ndryshim nga ligjvënësi ynë i kursyer, ligjvënësi italian i ka kushtuar dy dispozita të shprehura në mënyrë të qartë shpërblimit të dëmit. Përkatësisht Kodi italian i Konsumit në nenin 94 parashikon përgjegjësinë për dëmet që i shkaktohen personit dhe neni 95 detyrimin për të shpërblyer dëme të ndryshme nga dëmet që i shkaktohen personit. Pra njëri referon në shpërblimin e dëmit moral dhe tjetri në dëmin pasuror.

Këto dy figura dëmi rregullohen sipas legjislacionit tonë, nga lex generalis dhe jo nga lex specialis.

Në marrëdhëniet me objekt shpërblimin e dëmit, detyrimet duhet të përcaktohen qartë dhe saktë, të individualizuara për çdo rast, me synimin për “të rikthyer në gjendjen e mëparshme” personin e dëmtuar651.

Një mekanizëm i tillë duhet të parashikohet vetëm në favor të personit që pëson dëmin, por ligjvënësi shqiptar ka parashikuar në mënyrë eksplicite humbjen e kësaj të drejte nëse dëmi është rezultat i veprimeve të drejtpërdrejta të konsumatorit652.

Direktiva 90/314/CEE në preambulën e saj parashikon lindjen e përgjegjësisë për organizatorin ose shitësin për dëmet që i shkaktohen konsumatorit si rezultat i mospërmbushjes ose përmbushjes jo në mënyrën e duhur të detyrimeve kontraktore. Gjithashtu, ajo pranon se në rastin e dëmeve, të ndryshme nga dëmtimi i shëndetit, 650 Gjyqtari i Paqes, Sirakuzë datë 26 mars 1999. 651 Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit. fq. 533. 652 Pika 31/ a) e Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 65, datë 21.01.2009.

201

palëve iu lind e drejta për të kufizuar përgjegjësinë për shpërblimin e dëmit, me kushtin që ky kufizim t’i nënshtrohet testit të arsyeshmërisë dhe të jetë në përputhje me parashikimet kontraktore.

Në vijim do të analizojmë dëmin pasuror dhe jopasuror të shkaktuar nga mospërmbushja ose përmbushja e papërshtatshme e shërbimeve sipas kontratës së paketës së udhëtimit653 . Doktrina italiane, në sferën e shpërblimit të dëmeve që rrjedhin nga mospërmbushja e detyrimeve në kontratën e paketave të udhëtimit synon që të bëjë diferencën ndërmjet dëmit jopasuror dhe dëmit moral. Sipas këtyre përcaktimeve, dëmi moral shfaqet në dhimbjen dhe shqetësime të mendjes dhe të shpirtit, ndërsa dëmi jopasuror reflektohet në çdo pasojë tjetër rënduese, që duke marrë për bazë kritere objektive të tregut, nuk mundëson një vlerësim të saktë të situatës654.

Shkaktimi i dëmit është pasojë e drejtpërdrejtë e mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme të detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit, për pasojë debatohet mbi dëmin kontraktor. Padia për shpërblimin e tij është një padi me natyrë

kontraktore që do të mbështetet në kontratën e lidhur ndërmjet konsumatorit dhe organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit655.

Duke u mbështetur në praktikën e Gjykatës Europiane të Drejtësisë do të trajtojmë dhe dëmin e shkaktuar nga “prishja e pushimeve”656.

8.3.1 Shpërblimi i dëmit pasuror

Vendimi i Këshillit të Ministrave parashikon lindjen e përgjegjësisë civile në rastin

kur shërbimi që i ofrohet konsumatorit nuk është në cilësinë, sasinë apo mënyrën e duhur. Kjo mospërmbushje e detyrimeve nga ana e palës tjetër të kontratës së paketës së udhëtimit passjell të drejtën e konsumatorit për të kërkuar shpërblimin e dëmit pasuror. Padia që ngrihet në këtë rast është një padi me natyrë kontraktore657. 653 Jurisprudenca e Gjykatës italiane të Kasacionit ka mbajtur në fillim një qëndrim negativ për shpërblimin e dëmit që rrjedh nga marrëdhëniet kontraktore. Në çështjen nr. 472, datë 28/01/1985 është shprehur se: “përgjegjësia… kontraktore, nuk detyron për të shpërblyer dëmin jopasuror. Ky i fundit është objekt dëmshpërblimi vetëm në rastet e përgjegjësisë jashtëkontraktore që rrjedhin veprime të paligjshme e që përbëjnë krim.” 654 Morano Cinque, Elena “Il danno non patrimoniale: modelli e funzioni”, fq. 4. Artikulli mund të gjendet online në: http://www.giappichelli.it/stralcio/3480079.pdf 655 Gjykata italiane e Kasacionit ka afirmuar natyrën kontraktore të përgjegjësisë së lindur nga shkaktimi i dëmit për operatorët turistike.

Kjo Gjykatë në çështjen nr. 5189, datë 04.03.2010 është shprehur: “Operatori turistik është i detyruar të shpërblejë dëmin e shkaktuar nga prishja e pushimeve, kur realiteti (plazhi është pis apo deti është ndotur me naftë) nuk përputhet me publicitetin e bërë nga ai. Në kontratën e paketës së udhëtimit, ku çdo gjë është e përfshirë, shpesh e lidhur duke u bazuar në një broshurë informative, organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit ngarkohen me një sërë detyrimesh, kryesisht me karakter cilësor, në lidhje me modalitetet e udhëtimit, sistemimin në hotel, nivelin e shërbimeve tej., të cilat duhet të përmbushen në mënyrë korrekte dhe “siç është parashikuar”. Nëse shërbimi nuk është realizuar siç duhet, duke marrë për bazë kriterin

mesatar të përgjegjshmërisë, kemi lindjen e përgjegjësisë kontraktore.” 656 Maria Rita Mottola shprehet se: “Është mëse e vërtetë se ndonëse dëmi i shkaktuar nga “prishja e pushimeve” është një dëm totalisht ekzistencial, pasi konsiston në dëmin që ndikon në realizime me natyrë personale, megjithatë është një dëm me origjinë kontraktore.” Mottola, Maria Rita “Danno da vacanza rovinata e seguito del D. LGS. 23 Maggio 2011, N.79” Artikulli gjendet online në: http://www.cedam.com/statici/TRATT_NUOVI_DANNI_AGG_DANNO%20DA%20VACANZA%20ROVINATA.pdf 657 Kodi Civil në nenin 476 parashikon: “Çdo mangësi në ekzekutimin e detyrimeve e detyron debitorin të shpërblejë dëmin që ka pësuar kreditori, përveç kur ai provon se mospërmbushja nuk ka ndodhur për fajin e tij.

202

Në aktin e mësipërm është parashikuar lindja e përgjegjësisë pasurore dhe shpërblimi i dëmit nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, madje dhe në rastin kur mospërmbushja është pasojë e veprimeve të personave të tretë të ndryshëm nga subjektet e mësipërme.

Dëmi pasuror konsiston në dëmin real të shkaktuar dhe fitimin e munguar.658 Dëmi real apo dëmi emergjent është dëmi që ka shkaktuar pakësimin e pasurisë së

konsumatorit. Objekt i këtij dëmi janë shpenzimet që ky i fundit ka bërë për marrjen e shërbimeve dhe përballimin e kostove të tjera shtesë në mungesë të ofrimit të tyre sipas kushteve kontraktore. Fitimi i munguar manifestohet në pasojat e tjera që ndikojnë në interesat ekonomikë të konsumatorit, si për shembull: mungesa në punë ose vonesa në udhëtime për punë. Vendimet e para gjyqësorë në Itali, me padi mospërmbushje të detyrimeve që rrjedhin nga kontratat e paketave të udhëtimit, synonin përjashtimin në mënyrë kategorike shpërblimin e dëmit jopasuror, duke synuar rregullimin e marrëdhënieve me natyrë tërësisht ekonomike659. Një zgjidhje e tillë është pranuar për shumë kohë nga gjykatat shqiptare, në mungesë të padive me objekt shpërblimin e dëmit jopasuror dhe praktikës së Gjykatës së Lartë në këtë fushë.

Autorët italianë janë shprehur se: “Diskrimini padrejtësisht i dëmit, elementi përmes të cilit bëhet dallimi midis hipotezës për dëmet që kompensohen dhe paragjykimit për dëmet që nuk kompensohen, ka synuar të përfshijë gradualisht çdo parashikim jo të saktë në çdo situate ligjore”660. Në këtë rast kreditori ka të drejtë:

a) Të kërkojë ekzekutimin në natyrë të detyrimit, veçanërisht dorëzimin e sendit ose kryerjen e punimeve, si dhe shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga vonesa e ekzekutimit, ose

b) Shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga mosekzekutimi i detyrimit.” 658 Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, në vendimin nr. 12, datë 14.09.2007 janë shprehur se: “Dëmi pasuror sjell si pasojë cënimin e pasurisë së të dëmtuarit në kuptimin e ngushtë ekonomik, pra humbjen e pasurisë (deminutio patrimonii) në mënyrë të paligjshme. Prandaj edhe dëmshpërblimi i dëmit pasuror ka për qëllim të rikthejë pasurinë e të dëmtuarit në gjendjen e mëparshme, duke “mbushur” diferencën e krijuar ndërmjet gjendjes ekonomike aktuale të tij me atë në të cilin do të ndodhej nëse nuk vërtetohej fakti i paligjshëm (quanti ea res erit, tantam pecuniam condemnato).

Lidhur me dëmin pasuror, nenet 486 dhe 640 të Kodit Civil dallojnë humbjen e pësuar nga pakësimi i pasurisë, që njihet si dëmi aktual apo dëmi emergjent (damnum emergens) dhe fitimin e munguar (lucrum

cessans). Në parim, dallimi ndërmjet dëmit emergjent (quantum mihi abest) dhe fitimit të munguar (quantum

lucrari potui), qëndron në aktualitetin ose jo të interesit pasuror të cënuar. Në rastin e parë objekt i dëmit është pakësimi, humbja e një interesi pasuror aktual, pra e një pasurie që i përket (in re ipsa) të dëmtuarit në çastin e shkaktimit të dëmit. Në rastin e fitimit të munguar kemi të bëjmë me pamundësinë e përfitimit të një interesi pasuror të ardhshëm, pra të një pasurie që ende nuk i përket të dëmtuarit në çastin e shkaktimit të dëmit.” 659 Gjykata e Firences, në vendimin e saj të datës 20 janar 1954 nuk i ka njohur një çifti bashkëshortësh të drejtën për t’u dëmshpërblyer për dëmet e shkaktuara si pasojë e ndryshimit të itinerarit të kroçerës së tyre. Ndonëse gjyqtari ka pranuar pakësimin e nivelit të kënaqësisë gjatë pushimeve, i klasifikuar qartazi si dëm jopasuror, ka përjashtuar mundësinë e kompensimit, pasi nuk ekzistonte lindja e përgjegjësisë penale për të pandehurin. Fryma e jurisprudencës italiane të kohës ishte njohja dhe lindja e përgjegjësisë civile për shpërblimin e dëmit jopasuror kontraktor, në kushtet e ekzistencës së përgjegjësisë penale. Në të njëjtën frymë ka dhënë vendimin e saj dhe Gjykata e Apelit në Milano, në çështjen e datës 21 qershor 1988. Kjo gjykatë ka përjashtuar mundësinë e dëmshpërblimit për shqetësimin dhe bezdisjen që i është krijuar turistit për shkak të nevojës për të marrë vizë gjatë udhëtimit për të shkuar në Haiti për pelegrinazh, e domosdoshme kjo dhe për kthimin në Itali. Gjykata ka pranuar se ky lloj dëmi nuk është gjë tjetër përveçse dëmi moral, por i vlerësueshëm vetëm nëse përgjegjësia e dëmtuesit rrjedh nga një vepër penale. 660 Morano Cinque, Elena “Il danno non patrimoniale: modelli e funzioni”. Artikulli mund të gjendet online në: http://www.giappichelli.it/stralcio/3480079.pdf

203

8.3.2 Shpërblimi i dëmit jopasuror

Dëmi jopasuror konsiston në cënimin e së drejtës për pushime që i shkaktohet personit. Vitet e fundit, jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë është zhvilluar dhe ka dhënë shumë vendime në favor të konsumatorit, me objekt shpërblimin e dëmit jopasuror. Nga zhvillimet doktrinale dhe jurisprudenciale, shpërblimi i dëmit jopasuror përfaqëson një shpërblim të dëmit si pasojë e prishjes së pushimeve661, kualifikimi i së cilës nuk është i thjeshtë dhe përcaktimi i është lënë në diskrecion arsyeshmërisë dhe bindjes së gjyqtarit. Dëmi jopasuror duhet të analizohet rast pas rasti, duke u personalizuar dhe kufizuar vetëm në kushtet dhe aspektet e rastit konkret. Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 16448, datë 15.07.2009 është shprehur se: “Personalizimi i dëmit mund të konsistojë në një arsyetim logjik dhe konçiz, që limitohet në përkufizimin e termit “gjerësisht e kënaqshme” të çështjes konkrete.” Shpërblimi i dëmit jopasuror merr një rëndësi themelore dhe është objekti kryesor i rregullimit nga ana e Direktivës 90/314/CEE. Dëmi jopasuror në kuadrin e paketave të udhëtimit synon të përfshijë jo vetëm dëmtimin e shëndetit, por gjithashtu vuajtjet shpirtërore, cënimin e integritetit psiko-fizik dhe çdo ndryshim të personalitetit, si pasojë e shërbimeve jo në cilësinë e duhur. Gjykata e Kasacionit në Itali, në çështjen nr. 10651/ 2008 662 është shprehur: “Doktrina dhe jurisprudenca kanë theksuar se udhëtimi ku çdo gjë është e përfshirë (i njohur si paketa turistike) krijon një tip të ri kontrate, ku qëllimi për t’u kënaqur është thelbi kryesor ku strukturohet interesi për lidhjen e kontratës së paketës turistike, për pasojë të gjitha shërbimet dhe veprimet e tjera ndihmëse janë në funksion të këtij qëllimi. Shkaku kryesor që qëndron në thelb të paketës është krijimi i mundësisë të përdoruesit që të kalojë një periudhë qetësie dhe shplodhjeje, sipas një strukture të parapërgatitur nga organizatori i udhëtimit”. 663Shpërblimi i dëmit jopasuror synon të rivendosë në vend dhe të rikthejë “qetësinë e prishur” të dëmtuarit. Sipas teorisë kompensuese, funksioni i dëmshpërblimit të dëmit moral konsiston në mundësinë për të vënë në ekuilibër dhimbjet e pësuara me kënaqësi relativisht të përafërta, mbi bazën e modelit të dëmshpërblimit të dëmit pasuror. Mangësitë e kësaj teorie nxorrën në pah funksionin “për arritjen e kënaqësisë” përmes dëmshpërblimit, duke krijuar kushte dhe situate alternative, përmes të cilave minimizohet dhimbja e dëmit të shkaktuar. Qëllimi i kompensimit të dëmit është dhënia e një shume të hollash në proporcion me dëmin e shkaktuar, në mënyrë për ta ngushëlluar për dëmin e pësuar (emocional ose ekzistencial), me synimin për të rikrijuar kushte të përafërta me ato që humbi. Një përcaktim i tillë qëndron në mesin e studiuesve që duan të klasifikojnë dëmin jopasuror në kufijtë e dëmit moral dhe të mbështetësve të një figure më të gjerë dëmi jopasuror, me funksion rikthimin e kënaqësisë. Në mungesë të përcaktimeve të qarta dhe të saktë, mënyra më e mirë për të zgjidhur këto konflikte është zgjidhja jashtëgjyqësore. Me zhvillimet më të fundit ligjore dhe

661 Ky lloj dëmi është objekt analize në çështjen pasardhëse. 662 Kjo gjykatë në vendimin e saj është shprehur më tej se: “Ligjvënësi kombëtar dhe ai komunitar kanë parashikuar një sërë mekanizmash që mund të kualifikohen si instrumentë riekuilibrimi të pushteteve në kontratë dhe të ofrimit të një shërbimi efektiv, me vlerë jopasurore për konsumatorin”. 663 Morano Cinque, Elena “Il danno non patrimoniale: modelli e funzioni”. Artikulli mund të gjendet online në: http://www.giappichelli.it/stralcio/3480079.pdf

204

profesionale, ndërmjetësimi do të ishte forma më e mirë për përcaktimin e sasisë së dëmshpërblimit664.

8.3.3 Shpërblimi i dëmit të shkaktuar “nga prishja e pushimeve”

Mungesa e realizimit të programit të paracaktuar në kontratë vlerësohet si një

veprim i dëmshëm ndaj konsumatorit, duke i “cënuar” atij mundësinë për të shijuar plotësisht pushimet.

Aktet ligjore dhe nënligjore kombëtare, në fuqi, nuk parashikojnë asgjë specifike në lidhje me dëmin e shkaktuar si pasojë e “shkatërrimit” ose “prishjes” së pushimeve. Nenet që disiplinojnë kontratën e paketës së udhëtimit trajtojnë në përgjithësi konceptin e shpërblimit të dëmit si rezultat i mospërmbushjes së plotë të detyrimeve nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, një rregullim i përgjithshëm.

Direktiva 90/314/CEE nuk ka asnjë dispozitë që të rregullojë këtë figurë dëmi në mënyrë eksplicite. Kodi italian i Konsumit nuk parashikon asgjë specifike në lidhje me dëmin e shkaktuar nga prishja e pushimeve. Merita për zhvillimin e kësaj figure dëmi i takon jurisprudencës së Gjykatës Europiane të Drejtësisë.665 Për herë të parë, me çështjen -168/00, në nivel komunitar u ndërmorr një hap shumë i rëndësishëm dhe u afirmua shpërblimi i dëmit të shkaktuar nga “prishja e pushimeve”.

Meqenëse bëhet fjalë për një tipologji dëmi e cila, gjithashtu, i referohet mungesës së realizimit të programit të udhëtimit të parashikuar në paketën turistike, shfaqet domosdoshmëria e një analize të thellë të fakteve dhe aspekteve problematike, që nga konfigurimi i vendit të nisjes e deri në momentin e përfundimit të udhëtimit.

Doktrina dhe autorët janë të ndarë në dhënien e konceptit të dëmit dhe kategorizimin e tij si dëm pasuror apo jopasuror.

Përfshirja e dëmit të shkaktuar “nga prishja e pushimeve” nën rregullimin ligjor të dëmit pasuror, është konsideruar si doktrina që nuk ka pasur fare sukses dhe jetëgjatësi. Në themel të kësaj doktrine qëndron përcaktimi i “pushimeve” si një mall (send), i cili është i vlerësueshëm ekonomikisht. Për pasojë mospërmbushja e detyrimeve që lidhen me cilësitë e këtij malli përbën një dëm pasuror. Problem kryesor i kësaj teorie është perceptimi i gabuar i objektit të kontratë së paketave të udhëtimit. Objekt i saj nuk janë

664 Ndërmjetësimi është në kuadrin e profesioneve të lira, i cili po merr shumë zhvillim të madh. Ky profesion rregullohet me ligjin nr. 10 385, datë 24.02.2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve”. Komisioni i Liçensimit të Ndërmjetësve ka liçensuar 144 ndërmjetës si preson fizik dhe 2 ndërmjetës si person juridik.

Zgjidhja e mosmarrëveshjeve jashtë sistemit gjyqësor parashikohet dhe në nenin 56/ parag. 1 i ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i cili parashikon: “Konsumatori, kur i shkelen të drejtat, ka të drejtën e paraqitjes së ankesës te:

a) struktura administrative shtetërore përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve; b) ……. ç) gjykata e arbitrazhit; d) organet gjyqësore; dh) çdo strukturë tjetër, e krijuar posaçërisht për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve jashtë gjyqësorit. …

2. Ngarkohet Këshilli i Ministrave për përcaktimin e kritereve që duhet të përmbushë struktura e parashikuar në shkronjën “dh”, të pikës 1, të këtij neni.” 665 Në ndryshim nga Europa, vendet anglosanksone, si dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, udhëtarit i njihet e drejta për dëmshpërblim për “ankth emocional” (emotional distress), i shkaktuar nga situata shqetësuese, të cilat mund të prishin pushimet e programuara. Në Europën kontinentale, Gjermania, parashikon që nga viti 1979, një rregullim ligjor mbi të drejtën e turistit për shpërblimin e dëmit që solli si pasojë prishjen e pushimeve. Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit., fq. 537. Vettori, G. vep. e cit., fq. 737.

205

pushimet, por në tërësi paketa e shërbimeve që përgatitet dhe i ofrohet konsumatorit nga organizatori. Për pasojë përmbushja apo mospërmbushja e detyrimeve mund të vlerësohet në lidhje me paketën dhe jo shërbimet, ndaj shpërblimi i dëmit është pasojë e drejtpërdrejtë e mospërmbushjes në mënyrën e duhur të detyrimeve në lidhje me objektin e kontratës.

Për disa studiues, ky është një dëm me natyrë “biologjike” i përkufizuar si shqetësim apo stres emocional (emotional distress), por nga ana humbja ose prishja e pushimeve është konsideruar si humbje e mundësisë për të shijuar një periudhë shlodhjeje dhe pushimi, një mundësi që mund të mos ripërsëritet. Përfshirja e dëmit të shkaktuar “nga prishja e pushimeve” në këtë tipologji të dëmit rrjedh nga dëmtimi i sferës psiko-fizike të konsumatorit turist. Në këtë përcaktim, dëmtimi i shëndetit të konsumatorit, i reflektuar në dëme të sferës psiko-fizike, duhet të jetë pasojë e drejtpërdrejtë e mospërmbushjes së plotë ose së pjesshme të detyrimeve nga ana e organizatorit të paketës së udhëtimit.

Gjykata e Trevisos ka vlerësuar se ndryshimi i datës së nisjes nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, e realizuar jo në mënyrën e duhur, passjell detyrim për dëmshpërblim, i cili mund të lindë në fazën parakontraktore, në mungesë të një kontrate të shkruar, ose dëmshpërblim për shkak të mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore, ngushtësisht e lidhur kjo me informim. Gjykata është shprehur se: “Dëmi i shkaktuar në lidhje me shpenzimet…është pa dyshim dëm “i shkaktuar nga prishja e pushimeve”, shfaqje të të cilit janë shqetësime materiale dhe psiqike të lidhura humbjen e mundësisë për të bërë pushime”666.

Në themel të këtij qëndrimi në lidhje me kategorizimin e dëmit të shkaktuar “nga prishja e pushimeve” si dëm biologjik është dhe vendimi i Gjykatës së Bolonjës, i cili e konsideron pushimin si një periudhë e destinuar për pushim fizik dhe psikik667.

Të tjerë autorë e kanë përfshirë dëmin e shkaktuar “nga prishja e pushimeve” në kontekstin e dëmit material, në thelb me natyrë biologjike, që rrjedh nga cënimi i një malli (pushimet), në pamundësi për t’u vlerësuar menjëherë ekonomikisht, ndërsa të tjerë e kategorizojnë si dëm jopasuror, me të drejtë dëmshpërblimi668.

Dëmi i shkaktuar nga prishja e pushimeve mund të përkufizohet si dëm që rezulton nga cënimi i mundësisë së turistit për të shijuar pushimet, të organizuara me qëllim shplodhjeje dhe rikuperimi psikofizik, pa qenë e kushtëzuar nga shqetësimet psikofizike që janë pasojë e mospërmbushjes, së plotë ose të pjesshme, të programit të paketës së udhëtimit. Pra, ky lloj dëmi i referohet shfrytëzimit të një periudhe specifike të pushimeve në përputhje me pritjet e mundshme669.

Sipas disa studiuesve italianë, dëmi i shkaktuar nga “prishja e pushimeve” përfaqëson të vetmen figurë dëmi në rregullimin ligjor italian që qartësisht kualifikohet si dëm jopasuror i shkaktuar nga mospërmbushja e detyrimeve. Ata, megjithatë pranojnë se është më saktë të pohojmë që kjo figurë dëmi është i vetmi rast i parashikuar në mënyrë eksplicite670.

E thënë me fjalë të tjera, përballë mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, konsumatori turist ka të drejtë të ankohet për mundësinë e shfrytëzimit të shërbimeve të blera, të vlerësuara këto të fundit si shpërblim dëmi pasuror dhe nga ana tjetër, cënimi i të drejtave jopasurore të përfaqësuara nga zhgënjimi i mundësisë për të shijuar programin e udhëtimit sipas premtimeve dhe 666 Gjykata e Trevisos, çështja nr. 72 datë 14 janar 2002. 667 Gjykata e Bolonjës, datë 15 tetor 1992. 668 Mottola, Maria Rita “Danno da vacanza rovinata e seguito del D. LGS. 23 Maggio 2011, N.79”.Artikulli gjendet online në: http://www.cedam.com/statici/TRATT_NUOVI_DANNI_AGG_DANNO%20DA%20VACANZA%20ROVINATA.pdf 669 Caringella, F. De Marzo, G. vep. e cit., fq. 538. 670 Vettori, G. vep. e cit., fq. 737.

206

kushteve të dhëna nga organizatori turistik. Ky përcaktim i dytë i referohet figurës së dëmit që po trajtojmë.

Mungesa e parashikimeve normative, për këtë figurë dëmi, ka ndikuar në kualifikimet ligjore, që gjykata të ndryshme kanë bërë. Në fillim jurisprudenca e huaj për dëmet të kësaj natyre ka përdorur si bazë ligjore shpërblimin e dëmit moral.

Konventa e Brukselit në lidhje me kontratën e udhëtimit parashikon në nenin 13 të saj përgjegjësinë e organizatorit për të gjitha llojet e dëmit, pa përjashtim, të shkaktuara udhëtarit, si pasojë e mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e organizatorit.

Mungesa e përcaktimit të figurave të dëmit dhe hapësira e krijuar si pasojë e përdorimit të termit “për të gjitha llojet e dëmit, pa përjashtim” krijon hapësira ligjore, që udhëtari të kërkojë dhe figura të tjera dëmi përtej figurave tradicionale të dëmit pasuror dhe moral.

Një pjesë tjetër e doktrinës italiane përfshijnë konceptin e dëmit të shkaktuar nga prishja e pushimeve në termat e dëmit pasuror. Nëse konsiderojmë pushimet, në terma të përgjithshëm, si një të mirë ekonomikisht të vlerësueshme, cënimi i interesave pasurorë për të shijuar një të mirë të tillë, passjell një ndikim negativ në pasurinë e përdoruesit të saj, duke i njohur këtij të fundit të drejtën për dëmshpërblim.

Pavarsisht përcaktimit të këtij lloj dëmi, si dëm pasuror ose jopasuror, elementët thelbësorë të kësaj figure dëmi janë: mospërmbushja e detyrimeve kontraktore nga organizatori ose shitësi i paketës turistike dhe zhgënjimi ose pamundësia e shijimit të udhëtimit të organizuar nga ana e konsumatorit671.

Dëmi i shkaktuar nga prishja e pushimeve mund të përkufizohet si cënim i dëshirës dhe vullnetit të konsumatorit turist për të shijuar plotësisht udhëtimin e organizuar me qëllim shplodhjeje dhe kënaqësie.

Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C-168/00, datë 12/03/2002 ka vendosur bazat për krijimin dhe shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga prishja e pushimeve672. Kjo gjykatë është shprehur se: “Neni 5 i Direktivës 90/314/CEE duhet të interpretohet në sensin që konsumatori ka të drejtë të dëmshpërblehet për dëmet morale që rrjedhin nga mospërmbushja ose përmbushja jo e plotë e shërbimeve të ofruara në rastin e paketave të udhëtimit”673.

Kjo çështje i hapi rrugë ndryshimeve legjislative dhe parimeve të përgjithshme të Shteteve Anëtare në lidhje me përgjegjësinë civile. Ky vendim synon të tejkalojë barrierat juridike që ekzistojnë në këto shtete, sistemi juridik i të cilave njeh përgjegjësinë kontraktore dhe jashtëkontraktore dhe shpërblimin e dëmit pasuror dhe moral, duke lënë jashtë sferës së mbrojtjes ligjore shpërblimin kur të dëmtuarit i shkaktohen dëme në personin e tij. Gjykata Europiane e Drejtësisë afirmoi dhe trumbetoi një mbrojtje të sigurt

671 Prof. Semini shprehet: “Që të lindin detyrimet nga shkaktimi i dëmit jashtëkontraktor duhet të konkurojnë disa kushte së bashku. Këto janë:

a) ekzistenca e dëmit, b) ekzistenca e paligjshmërisë së veprimit ose mosveprimit, c) ekzistenca e fajit, d) ekzistenca e lidhjes shkakësorë midis veprimit ose mosveprimit dhe dëmit të ardhur.”

Semini, M. vep. e cit., fq. 251 – 255. 672 Në lidhje me rrethanat e çështjes referoju trajtimit të bërë në pikën 3.2. 673 Gjykata në arsyetimin e vendimit është shprehur se: “ Për pasojë, çdo gjë që nuk është rregulluar shprehimisht nga Direktiva në këtë fushë, veçanërisht në lidhje me mbulimin e dëmit, është në kompetencë të ligjvënësve kombëtarë. Direktiva është limituar në përcaktimin e një tërësie rregullash të përbashkëta, thelbësore, në lidhje me përmbajtjen, lidhjen dhe ekzekutimin e kontratës së paketës së udhëtimit, pa disiplinuar të gjitha aspektet, veçanërisht në fushën e përgjegjësisë civile. Për pasojë, e drejta për shpërblimin e dëmit moral nuk mund të minohet nga mungesa e një parashikimi të shprehur të Direktivës në këtë drejtim”.

207

të konsumatorit turist përballë mospërmbushjeve nga ana e operatorit turistik, pa reflektuar asnjë klasifikim teknik të rregullimeve ligjore kombëtare674. Pavarsisht orientimeve pozitive të jurisprudencës në këtë drejtim, shpërblimi i dëmit nuk mund të vendoset për çfarëdolloj mospërmbushje, por vetëm në ato raste, kur mospërmbushja ndikon drejtpërdrejt dhe në mënyrë definitive në arritjen dhe realizimin e kënaqësisë gjatë pushimeve. Në këtë mënyrë, konsumatorit turist i bie barra e provës jo vetëm për të provuar mospërmbushjen e detyrimeve nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit, por gjithashtu për të provuar ekzistencën e këtij dëmi dhe pasojave që i janë shkaktuar prej tij. Nëse konsumatori do të pretendojë këtë dëm duke kërkuar shpërblimin e tij, përpos dëmit pasuror dhe moral, do të duhet të provojë përpara gjykatës ndikimin e këtij dëmi në totalin e pushimeve të bëra dhe në gjendjen psikologjike e fizike të tij.

Në kuadër të legjislacionit civil shqiptar, në lidhje me shpërblimin e dëmit si pasojë e prishjes së pushimeve, konsumatori do të referojë në Kodin Civil675. Mungesa e praktikës gjyqësore në këtë fushë do të vërë në lëvizje gjyqtarin shqiptar në cilësimin, kualifikimin e dëmit dhe përcaktimin e masës së dëmshpërblimit676.

Nëse zhgënjimi i pësuar nga prishja e pushimeve passjell një cënim të cilësisë së jetës së konsumatorit, i cili provokon dëmtim të të mirave të lidhura me shëndetin psikofizik të individit, dëmi është përtej dëmit tradicional moral. Gjykata e Lartë, në vendimin e saj unifikues është shprehur: “Në gjykimet me objekt detyrimet që rrjedhin nga shkaktimi i dëmit, nëse paditësi kërkon dëmshpërblimin “për të gjitha dëmet” apo “për të

gjitha dëmet pasurore e jopasurore”, kjo mënyrë kërkimi përbën disponimin e tij për kërkimin e dëmshpërblimit për çdo figurë të dëmit pasuror e jopasuror. Por, nëse kërkesëpadia përmban kërkime për dëmshpërblimin e figurave konkrete të dëmit jashtëkontraktor, gjykata ka detyrimin t’i përmbahet në gjykim dhe vendim këtyre kërkimeve specifike”.

Autorja vlerëson se kjo mënyrë të shprehuri e Gjykatës së Lartë lë të hapur listën dhe mundësinë për të kërkuar shpërblimin e figurave të dëmit, tej përcaktimeve të ngurta të Kodit tonë Civil. Pikërisht, termat “për të gjitha dëmet” apo “për të gjitha dëmet pasurore e jopasurore” do të jenë thembra e Akilit në paditë për shpërblimin e dëmeve që rrjedhin nga prishja e pushimeve. Ecuria e këtyre zhvillimeve jurisprudenciale do të jetë ngushtësisht e

674 Vettori, G. vep. e cit. fq. 743. 675 Kodi Civil në nenin 625 parashikon: “Personi që pëson një dëm jopasuror ka të drejtë të shpërblehet kur: a) ka pësuar një dëmtim të shëndetit, të integritetit fizik ose psikik të tij; b) është cënuar nderi, personaliteti ose reputacioni i tij; c) është cënuar e drejta e emrit; ç) është cënuar respektimi i jetës private; d) është cënuar kujtimi i një të vdekuri. Në këtë rast bashkëshorti i personit të vdekur ose të afërmit e tij deri në shkallë të dytë mund të kërkojnë shpërblimin e dëmit jopasuror." Kodi Civil është ndryshuar me Ligjin nr. 17/ 2012, datë 16.02.2012. 676 Në kuadër të zhvillimeve të jurisprudencës shqiptare vlerësojmë Vendimin Unifikues të Gjykatës së Lartë, i cili solli risi në realitetin shqiptar në evoluimin dhe përcaktimin e figurave të dëmit moral, si: dëmi ekzistencial dhe dëmi biologjik. Gjykata e Lartë, vendimi nr. 12, datë 14.09.2007.

Gjykata e Lartë është prehur në vendimin e saj se: “Dëmi jopasuror, i parashikuar në nenin 625 të Kodit Civil, si një kategori e gjerë dhe gjithëpërfshirëse e dëmeve jashtëkontraktore, përfshin çdo lloj dëmi të pësuar nga cënimi i të drejtave dhe interesave jopasurore që bëjnë pjesë në vlerat e njeriut dhe që nuk janë subjekt vlerësimi të drejtpërdrejtë ekonomik në treg. Në thelbin e saj, kjo dispozitë njeh të drejtën e dëmshpërblimit për çdo lloj dëmi jopasuror jashtëkontraktor, i cili është “i ndryshëm nga ai pasuror”. Renditja e “rasteve” të dëmit jopasuror në paragrafet “a” dhe “b” të saj, nuk ka për qëllim të kufizojë, por të rregullojë në mënyrë të shprehur, për efekte të dallueshmërisë së cënimeve, të drejtën e dëmshpërblimit përkatës dhe rrethin e subjekteve që gëzojnë legjitimim aktiv.”

208

lidhur me frymën dhe mendimin e gjyqtarit shqiptar për të shkuar tej parashikimeve të mbyllura ligjore.

Në Itali, evoluimi i praktikës gjyqësore në lidhje me shpërblimin e dëmit jopasuror synon të garantojë, në terma të përgjithshëm, shpërblimin për çdo lloj dëmi që cënon vlera të qënësishme të personit dhe të garantuara kushtetueshmërisht677. Gjykata e Kasacionit në Itali në çështjet nr. 8827 dhe 8828 të datës 31.05.2003 ka sjellë një frymë të re, duke tejkaluar kufijtë ligjorë në përcaktimin e dëmit jopasur678.

Jurisprudenca e Gjykatës italiane të Kasacionit është për t’u vlerësuar në maksimum, jo vetëm për parashikimet e seksionit civil, por në mënyrë të veçantë për vendimet e seksionit penal, seksion i cili ka njohur përgjegjësinë për shpërblimin e dëmit moral të shkaktuar nga prishja e pushimeve.

Seksioni Penal, në çështjen nr. 19523, datë 18.03.2010 është shprehur: “Vendimi i gjyqtarit penalist për shpërblimin në mënyrë të barabartë të dëmit moral të quajtur “dëmi

nga prishja e pushimeve” është i ligjshëm dhe në rastin kur veprimi që shkaktoi dëmin ka ndodhur ditën e fundit të pushimeve, për pasojë këto pushimeve vlerësohen të prishura jo vetëm në përfundim të tyre, por rezultojnë të tilla dhe në kujtime”.

Dëmi si pasojë e prishjes së pushimeve, pavarsisht kualifikimit të tij si dëm pasuror ose jopasuror, realisht vlerësohet si dëm, me natyrë kontraktore, si pasojë e mospërmbushjes së rëndësishme nga ana e organizatorit të paketës ose shitësit, të një shërbimi thelbësor dhe përcaktues në kontratën e paketës së udhëtimit.

Si konkluzion, përfshirja e dëmit të shkaktuar nga prishja e pushimeve nën termat e dëmit jopasuror nuk duhet të konsiderohet si një përjashtim, por një fushë e rëndësishme për zbatimin e rregullave të përgjithshme, lehtësisht e zbatueshme sa herë që kontrata ka për objekt realizimin dhe plotësimin e interesave jopasurorë të palëve679.

677 Ky përcaktim është dhënë nga Gjykata italiane e Kasacionit në çështjen nr. 20814, datë 27/10/2004, e cila është shprehur: “Nëse ky nuk është një kufizim, jurisprudenca me të drejtë ndahet në këtë çështje, sepse bëhet fjalë për një dëmtim të vlerave të një qënie njerëzore kushtetueshmërisht të garantuara, shpërblimi i dëmit do të bëhet nga subjekti përgjegjës, sipas rregullimit të dispozitave përkatëse, ndonëse me titull objektiv”. 678 Duke krahasuar këtë vendim me Vendimin Unifikues së Gjykatës së Lartë mendoj se gjyqtari shqiptar në dhënien e këtij vendimi ka ndjekur të njëjtën linjë si homologu i tij italian në çështjen e sipërpërmendur. 679 Vettori, G. vep. e cit. fq. 748.

209

Kapitulli 9

Kontrata e sigurimit, kontratë aksesore e kontratës së paketës së

udhëtimit

“Bllokohen në Egjipt 180 turistë shqiptarë, pronarja e agjensisë deklaron: Shpallëm falimentimin”680 – ky është titulli i një prej lajmeve të Gushtit të vitit 2012. Ky është një nga shumë rastet ku konsumatorëve iu janë cënuar dhe prishur pushimet, madje shumë herë janë lënë në mëshirë të fatit nga operatorët/ agjentët turistikë nën moton se kanë falimentuar.

Direktiva 90/314/CEE parashikon në preambulën e saj domosdoshmërinë që organizatori ose shitësi të jenë të detyruar të japin prova të nevojshme të garancisë në rast paaftësie paguese 681 ose falimentimi, në mënyrë që të mbrohen konsumatorët dhe operatorët turistikë. Legjislacioni shqiptar parashikon detyrimin e organizatorit të paketës për të lidhur një kontratë sigurimi të detyrueshme, që mbulon përgjegjësinë e tij për dëmet e shkaktuara, si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve, përfshirë rastet e paaftësisë paguese dhe falimentimit. Ky parashikim dëshmon për rëndësinë e sigurimit në lidhje me përgjegjësinë civile , e parë kjo në dritën e evolucionit të mendimit juridik në lidhje me zhvillimin e aktiviteve sipërmarrëse moderne.

Sigurimi i përgjegjësisë civile është në funksion të mbrojtjes së të një dëmtuari potencial nga një aktivitet biznesi. Në këtë mënyrë një pjesë e rreziqeve të biznesit i transferohen shoqërisë siguruese. Sigurimi i detyrueshëm shfaqet si një domosdoshmëri e luftës për mbrojtjen e konsumatorit turist nga dëmet që mund t’i shkaktohen atij si pasojë e shfrytëzimit të paketës turistike. Nga ana tjetër, mbrohet dhe pozita e organizatorit të

680 180 turistë shqiptarë janë braktisur në Egjipt nga kompania Pasha Holiday. Turistët, mes të cilëve, dhe shumë të mitur po presin në aeroport dhe janë munduar të sistemohen në Egjipt me shpenzimet e tyre. Janë vetë ata që po organizohen mes tyre dhe po bashkëpunohet me agjencitë turistike për t'u rikthyer në Shqipëri. Por skandali i kompanisë Pasha Holiday thellohet edhe me tej. Përveç turistëve që kanë mbetur në Egjipt, një grup tjetër kishin prenotuar për t’u nisur ditën e nesërme drejt të njëjtit destinacion. Ata kërkojnë kthimin e parave. “Përveç personave që kanë mbetur në Egjipt, kontingjenti që përfundon pushimet në datën 13 Gusht (sot), është dhe kontingjenti tjetër që niset nga data 13 deri në datën 23, që jemi ne. Është një kontingjent i madh që ndodheshin dje para agjencisë dhe që nuk dinin çfarë të bënin sepse kishin paguar për udhëtimin. Ne jemi të shqetësuar se përveç faktit që ka ndodhur si skandal. Jemi një grup prej 5 vetash dhe janë dhënë 3 mijë euro. Kjo paketë përfshin udhëtimin, ushqimin mëngjesin edhe darkën”. Ishte dita e premte kur nga Egjipti erdhën ankesat për mashtrim nga kompania turistike. Ishin vetë turistët e bllokuar të cilët sinjalizuan policinë për mashtrimin që u ishte bërë nga agjencia në fjalë, e cila i kishte lënë në mëshirë të fatit në Egjipt edhe pse kishin paguar të plotë paketën turistike. Turistët pretendojnë se problemet u nisën që me 2 gusht kur zbarkuan në Sharm El Sheik, derisa kuptuan se ishin mashtruar nga kompania në fjalë. Pronarja e agjencisë A. K., e cila është shoqëruar në ambientet e Drejtorisë së Tiranës, u ka thënë hetuesve se ka shpallur falimentin, ndaj për këtë shkak nuk siguronte dot kthimin e turistëve në Shqipëri. Zyrtarë të policisë thanë se K. në asnjë moment nuk ka pranuar të ketë kryer mashtrim ndaj turistëve. http://www.balkanweb.com/kryesore/1/turistet-e-bllokuar-ne-egjipt-pronarja-e-agjencise-shpallem-falimentin-99020.html 681 Që debitori të jetë në gjendjen e paaftësisë paguese duhet:

1. Egzistenca e detyrimeve të njohura të tij ndaj kreditorëve, 2. Këto detyrime të jenë maturuar, pra, të jenë bërë të kërkueshme, 3. Ai të mos përmbushë në kohë dhe tërësisht këto detyrime….

Unë mendoj se kemi një gjendje të vërtetë paaftësie kur plotësohet edhe një kusht i katërt, që është: debitori të mos ketë mjete paguese për këto detyrime për një kohë të gjatë dhe kjo të jetë një gjendje permanente dhe e pakthyeshme. Katro, Kestrin “E drejtë falimentimi”, Tiranë, 2004 fq.31-35.

210

paketës turistike, që transferon mbi siguruesin rrezikun e biznesit të tij, duke mbrojtur pozitën e tij ekonomike dhe profesionale.

Në këtë mënyrë mund të flasim për zhvendosje të rreziqeve të këtij biznesi në kosto, siç është primi i sigurimit. Detyrimi i sigurimit të veprimtarisë së organizatorit synon të vërë në ekuilibër kërkesat që lidhen me mbrojtjen e konsumatorit dhe veçoritë e aktivitetit profesional. Në lidhje me veprimtarinë e organizatorit, specifikat e kësaj marrëdhënie burojnë nga shërbimet që ofrohen, ku nga njëra anë organizatori gjendet përballë mbrojtjes që i ofrohet konsumatorit dhe nga ana tjetër ekziston mundësia e mospërmbushjes së detyrimeve kontraktore, si pasojë e shërbimeve të veçanta që ofrohen nga të tretë682.

Sipas autorëve italianë, ky ekuilibër mundësohet nëpërmjet dobësimit të barrës së provës që rëndon mbi konsumatorin turist, kundrejt përcaktimit sasior të shpërblimit të dëmit, i cili megjithatë kufizohet ligjërisht nga Konventa Ndërkombëtare që janë në favor të ofruesve të veçantë të shërbimeve, veçanërisht të transportuesve683. Në sajë të sigurimit të detyrueshëm synohet të përcaktohet fati i sjelljes së interesave që janë në konflikt, nën këndvështrimin e mbrojtjes së konsumatorit dhe realizimit të ekuilibrit në treg.

Neni 7 i Direktivës 90/314/CEE detyron organizatorin dhe/ ose shitësin që të japin prova të mjaftueshme në lidhje me kontratën e tyre të sigurimit, e cila mundëson rikthimin

e shumave të paguara dhe riatdhesimin e konsumatorit, në rast paaftësie paguese ose falimentimi.

Përdorimi i termit “prova të mjaftueshme në lidhje me kontratën e tyre të sigurimit” është shumë diskret dhe i lë hapësira shteteve anëtare që të zgjedhin vetë masat e duhura. Ky nen është bërë shumë shpesh objekt interpretimi nga ana e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, e cila ka shpjeguar qëllimin e dispozitës nëpërmjet praktikës së saj. Në çështjen Dillenkofer684, për herë të parë Gjykata zbaton vendimet e saj, duke

ngarkuar me përgjegjësi civile shtetin në fushën e së drejtës konsumatore. Shteti gjerman u ngarkua me përgjegjësi civile për shkak të mungesës së transpozimit të Direktivës në mënyrë të plotë.

682 Sipas Francesco Galagano: “Sigurimi kundër dëmeve dominohet nga i ashtëquajturi parim i zhdëmtimit: e drejta e të siguruarit kundrejt siguruesit, kur është verifikuar rasti i sigurimit, është e drejta e zhdëmtimit të dëmit të pësuar. Parimi i zhdëmtimit bazohet në tre rregulla:

a) Interesi për sigurim; b) Kufiri i zhdëmtimit; c) Zëvendësimi i siguruesit.”

Për më tepër lexo: Galgano, F. vep. e cit. fq. 713 -717. 683 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep. e cit. fq. 170.

Legjislatori komunitar ka miratuar në këtë fushë Rregulloren nr. 785/2004, datë 21/04/2004 “Në lidhje me kërkesat për sigurim të transportuesve ajrorë dhe operatorëve të tyre”. Vendosja e kufijve minimalë në fushën e sigurimit për transportuesve ajrorë synon të zvogëlojë diferencën ndërmjet transportit kombëtar dhe ndërkombëtar në fushën e aviacionit civil. Detyrim për sigurim i transportuesve ajrorë dhe operatorëve të tyre gjen zbatim vetëm për dëmet që mund t’i shkaktohen pasagjerëve, bagazheve, mallrave dhe të tretëve, në rastet e specifikuara në këtë rregullore. Ky akt nuk rregullon në mënyrë specifike dëmet që shkaktohen nga vonesa.

Fuqia juridike e kësaj rregulloreje vihet re nga vetë preambula e Rregullores e cila përcakton se: “Kërkesat për sigurimin e detyrueshëm mbulojnë rastet minimale ku transportuesi ajror ose operatori përkatës është përgjegjës për pasagjerët, bagazhet, mallrat dhe të tretët, në përputhje me Konventat Ndërkombëtare, të drejtën komunitare ose ligjet përkatëse kombëtare, pa cënuar këto rregullime…

Nëse është e nevojshme marrja e masave shtesë për të mundësuar një fushë më të gjerë sigurimi që mbulon përgjegjësinë e transportuesve ajrorë, për aspekte specifike që nuk janë në fushën e zbatimit të kësaj rregulloreje, Shtetet Anëtare kanë diskrecion në marrjen e këtyre masave.”

Për më tepër: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:138:0001:0006:IT:PDF

684 Gjykata Europiane e Drejtësisë, çështja C-178/94, datë 08/10/1996 – Dillekonfer.

211

Pyetja kryesore që u shtrua përpara Gjykatës ishte nëse: Neni 7 i Direktivës

90/314/CEE i ofronte konsumatorit një të drejtë të tillë të përforcuar, a mund të lindë

përgjegjësisë civile dhe për shtetin? Gjykata pohoi se mbrojtja e konsumatorit është qëllimi kryesor i kësaj Direktive.

Gjithashtu, ajo pohoi se çdo akt i miratuar në një Shtet Anëtar që lejon operatorin turistik të kërkojë një pagesë të pasiguruar është në kundërshtim me qëllimin e nenit 7 të Direktivës. Është mëse e qartë, që duhet të ekzistojë një palë e tretë, e ndryshme nga organizatori ose shitësi, me mjete të mjaftueshme, që do të jetë në rolin e garantit.

Në këtë kontekst është diskutuar nëse transpozimi që shteti Hollandez i ka bërë nenit 7 është në përputhje me këtë Direktivë. Ky akt përcakton se organizatori duhet të marrë të gjitha masat e nevojshme për të siguruar që, në rast të paaftësisë paguese, detyrimet e tij të jenë të mbuluara nga një palë e tretë, që çmimi i paguar sipas kontratës së udhëtimit do të rimbursohet ose masa të tjera të veçanta të cilat duhet të merren në përputhje me këtë nen. Organizatori është i detyruar që këto masa t’i bëjë publike. Ky akt nuk përcakton rregullat që lidhen me emërimin e këtij garanti, i cili vetë nuk duhet të jetë i ekspozuar ndaj rrezikut të falimentimit, për shkak të strukturave të tij të brendshme dhe politikave që ndjek685.

Problemi kryesor që është shtruar më shpesh përpara Gjykatës Europiane të Drejtësisë lidhet me përcaktimin e kufijve dhe të fushës që mbulon ky sigurim i përcaktuar si detyrim ligjor nga ligjvënësi komunitar686. Ky institucion, në të gjitha rastet kur është vënë në lëvizje për të përcaktuar kufijtë sasiorë të garancisë së mbuluar nga kontrata e sigurimit, ka pohuar se kjo dispozitë interpretohet jo në mënyrën e duhur në të

685 Schulte-Nölke, H. vep. e cit. fq. 334. 686 Gjykata Europiane e Drejtësisë në çështjen C-364/ 96, të datës 14 maj 1998, Verein fur Konsumenteninformation kundër Ostereischische Kreditversicherungs AG. Është vënë në lëvizje në çështje paragjykimore me pyetjen: “Neni 7 i Direktivës 90/314/CEE Mbi paketat turistike a duhet të interpretohet në atë mënyrë ku shumat, që një konsumator i ka paguar ofruesit të shërbimeve (për shembull një hotelieri) në vendin e pushimit (në rezort), pasi ky person do të pengonte konsumatorin të kthehej në shtëpi, nëse kjo pagesë nuk do të ishte bërë, të jenë pjesë e kësaj dispozite në kuadër të parashikimit si mjet mbrojtës për të mundësuar kthimin në atdhe të konsumatorit?”

Një çift bashkëshortësh, Z. dhe Znj. Hofbauer blenë një paketë turistike, për në Kretë nga data 9-16 shtator 1995, në një shoqëri që operonte në Vienë. Çmimi i paketës, e cila përfshinte udhëtimin vajtje-ardhje dhe gjysëm-pensioni, u pagua i plotë përpara nisjes nga konsumatorët. Në 15 shtator 1995, pronari i hotelit njoftoi çiftin Hofbauer dhe pushuesit e tjerë se agjensia vieneze kishte falimentuar dhe nuk kishte paguar netët e fjetjes së tyre në hotel. Pronari do të ndalonte kthimin e tyre në atdhe nëse ato nuk paguanin.

Në mënyrë që të kapnin avionin e tyre të kthimit, çifti Hofbauer u detyrua të paguante për qëndrimin e tyre. Këtë faturë ata ia paraqitën agjensisë së sigurimit, e cila refuzoi të rikthente shumat e paguara nga ky çift. Ata iu drejtuan gjykatës. Qeveria austriake pretendoi përpara Gjykatës Europiane të Drejtësisë se neni 7 i direktivës në fjalë mbulon rastet ku rënia e organizatorit në paaftësi paguese bëhet e njohur pasi kontrata është lidhur, por nuk ka filluar ende të ekzekutohet ose kur shërbimet janë ndërprerë gjatë kohës kur ajo po ekzekutohet dhe konsumatori duhet të rimbursohet në përpjestim me shërbimet që nuk i janë ofruar. Në këtë situatë, konsumatori ka paguar për strehimin e tij dy herë, organizatorin e paketës turistike dhe hotelierin, për pasoje detyrimi i siguruesit është të kthejë shumat e paguara. Në këtë mënyrë çiftit në fjalë duhet t’i rikthehen shumat që ato i kanë paguar organizatorit të paketës turistike, pasi pas falimentimit të tij, shërbimet e parashikuara në paketë nuk iu ofruan atyre prej organizatorit.

Gjykata Europiane e Drejtësisë është shprehur në vendimin e saj se: “Neni 7 i Direktivës 90/314/CEE në lidhje me paketat turistike duhet të interpretohet në atë mënyrë që garancia për kthimin e parave të paguara përfshin dhe mbulon situatat ku një konsumator, i cili i ka paguar organizatorit të një pakete turistike çmimin e plotë të saj përpara ekzekutimit të kontratës, është i detyruar që, pas falimentimit të organizatorit, të paguajë sërish hotelierin për akomodimin e tij, në mënyrë që të jetë në gjendje të largohet nga hoteli dhe të rikthehet në shtëpi.”

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61996J0364:EN:HTML

212

gjitha ato raste ku garancitë e dhëna nuk janë të mjaftueshme dhe nuk plotësojnë kërkesat për rimbursim nga ana e konsumatorëve687.

Gjykata ka vendosur se të gjitha rreziqet që mund të ekzistojnë për shkak të gjendjes së paaftësisë paguese të organizatorit duhet të mbulohen nga sigurimet përkatëse. Ky institucion ka interpretuar më tej nenin 7 në çështjen Rechberger688 dhe në çështjen Ambry689.

Në çështjen Rechberger, gjykata pohoi se ky nen nuk ka asnjë përcaktim në lidhje me kufizimin e garancive të ofruara. Për këtë arsye, problemi kryesor qëndron tek disa ligjvënës europianë të cilët kanë përcaktuar kufirin maksimal të shpërblimit të sigurimit690.

Në çështjen Ambry, gjykata pohoi domosdoshmërinë që kompani të ndryshme sigurimi të kenë në shtete të tjera degë të tyre, me synimin që të realizohet kompensim sa më i shpejtë i konsumatorëve të riatdhesuar. Megjithatë, kjo është në kundërshtim me nenin 59 të Traktatit të Komunitet Europian, me Direktivën e Dytë të Këshillit 89/646/CEE, të datës 15/12/1989 “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative që lidhen me ndjekjen e institucioneve të kreditit”, Direktivën e Këshillit 92/49/CEE, të datës 18/06/1992 “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative që lidhen me sigurimin e me përjashtim të sigurimit të jetës”, Direktivat 73/239/CEE dhe 88/357/CEE të ndryshuara, me synim zbatimin e nenit 7 të Direktivës 90/314/CEE, datë 13/06/1990 se, nëse siguria financiare është dhënë nga një institucion krediti ose kompani sigurimesh e vendosur në një Shtet tjetër Anëtar, siguruesi duhet të përfundojnë një marrëveshje me një institucion krediti apo kompani të sigurimit në shtetin ku riatdhesohet konsumatori.

Ajo që është e veçantë në këtë fushë është se përkrah detyrimit për të kontraktuar me një kompani sigurimi, ligjvënësi ka përcaktuar detyrimin për të parashikuar në brendësi të kontratës ekzistencën e këtij sigurimi691. Ky parashikim synon të krijojnë një sistem 687 Për më tepër shiko vendimin e Gjykatës Europiane të Drejtësisë në bashkimin e çështjeve C-178/94, C-179/94, C-188/94, C-189/94, C-190/94 Dillenkofer dhe të tjerë kundër Republikës Federale Gjermane. 688 Gjykata Europiane e Drejtësisë C-140/97, datë 15/06/1999 Walter Rechberger, Renate Greindl, Hermann Hofmeister dhe të tjerë kundër Republikës së Austrisë.

Gjykata u shpreh në vendimin e saj se parimi i përgjegjësisë civile të shtetit, për humbjen dhe dëmtimin shkaktuar ndaj individëve, si rezultat i shkeljeve të së Drejtës Komunitare, për të cilat shteti mban përgjegjësi, është në përputhje me Traktatin Themelues të Bashkimit dhe kushtet nën të cilat përgjegjësia e shtetit passjell të drejtën për dëmshpërblim, varet nga natyra e shkeljes së të drejtës komunitare, prej të cilave është shkaktuar humbja dhe dëmtimi. Gjykata u shpreh gjithashtu, se individët të cilëve u janë shkaktuar dëme, kanë të drejtë për dëmshpërblim nëse plotësohen tre kushte:

i. shkelja e ligjit passjell cënim të të drejtave të individëve; ii. shkelja duhet të jetë mjaft serioze;

iii. duhet të ekzistojë një lidhje e drejtpërdrejtë shkakësore midis shkeljes së detyrimeve nga ana e shtetit dhe dëmit të shkaktuar individëve.

Në vendimin e saj Gjykata pohoi se: “Pasi provohet lidhja e drejtpërdrejtë shkakësore, përgjegjësia e një Shteti Anëtar, për shkelje të nenit 7 të Direktivës 90/314/CEE, nuk mund të kufizohet si pasojë e sjelljes së pakujdesshme të organizatorit të udhëtimit ose si rezultat i ngjarjeve të jashtëzakonshme dhe të paparashikueshme”. Në lidhje me çështjen shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61997J0140:EN:HTML 689 Gjykata Europiane e Drejtësisë C- 410/96, datë 01/12/1998, për më tepër shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61996J0410:EN:HTML 690 Për më shumë informacion në lidhje me kufijtë e sigurimit dhe të rimbursimit të çmimit të paketës turistike, lexo: Schulte-Nölke, H. vep. e cit. fq. 336 -338. 691 Vendimi i Këshillit të Ministrave përcakton se materiali me shkrim, që mund të jetë broshurë ose fletëpalosje me të cilën i jep informacion organizatori ose shitësi konsumatorit në fazën përpara lidhjes së kontratës duhet të përmbajë dhe emrin e shoqërisë së sigurimit me të cilin organizatori ka lidhur këtë kontratë. Gjithashtu neni 9 i po këtij akti përcakton se ndër elementët që përmban kontrata e paketës së udhëtimit është emri dhe adresa e siguruesit, me të cilin organizatori ka lidhur këtë kontratë sigurimi.

213

reagimi ndaj organizatorit, për të cilin nuk parashikohet një sanksion i drejtpërdrejtë në pjesën që lidhet me kontratën e sigurimit. Ekzistenca e këtij sanksioni merr një rëndësi të madhe në kushtet ku dhe organet e tjera ekzekutive nuk kanë vepruar ende për miratimin e akteve për mbrojtjen e konsumatorit në fushën e kontratave të paketave turistike692.

Cila është marrëdhënia që krijohet ndërmjet dy kontratave?

Kontrata e paketës turistike është një kontratë e dyanshme me palë konsumatorin dhe organizatorin e paketës së udhëtimit. Ekzistenca e kontratës së sigurimit duhet të parashikohet në kontratën e paketës së udhëtimit. Kjo kontratë ka palë organizatorin dhe një kompani sigurimi, një kontratë me qëllim mbulimin e dëmeve që mund t’i shkaktohen konsumatorit në kushtet e mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e organizatorit. Në këtë kontekst kontrata e sigurimit693 është një kontratë aksesore, e cila i bashkëngjitet kontratës kryesore që është kontrata e paketës së udhëtimit.

Sipas legjislacionit shqiptar, kontrata e sigurimit mbulon: a) kthimin e parave të paguara nga konsumatori, sipas kontratës së paketës së

udhëtimit; b) kompensimin e diferencës, nëse gjatë paketës së udhëtimit përmbushen vetëm

një pjesë e shërbimeve të kontraktuara; c) shpenzimet për kthimin e konsumatorit në vendin e nisjes. Kontrata e sigurimit ka si palë organizatorin e paketës së udhëtimit dhe kompaninë

e sigurimit, një kontratë ku të drejtat që rrjedhin prej saj janë në favor të konsumatorit. Autorja mendon se kjo kontratë plotëson kushtet për të qenë një kontratë në dobi të personit të tretë694, pasi konsumatori nuk është palë në këtë kontratë, përfiton vetëm të drejta dhe miratimin e tij për të përfituar nga kjo kontratë e jep në momentin e lidhjes së kontratës kryesore, kontratës së paketës së udhëtimit. Ky i fundit, jo vetëm që duhet të marrë dijeni për ekzistencën e një kontrate të tillë, por gjithashtu duhet që të ketë të gjithë kohën e nevojshme për ta lexuar e kuptuar atë. 692 Po ky akt përcakton në pikën 44 se: “Kushtet dhe proçedurat e lidhjes së kontratës së sigurimit, si dhe kufijtë e mbulimit të sigurimit të kësaj kontrate, sipas pikës 40 të këtij vendimi, përcaktohen në udhëzimin e përbashkët të Ministrit të Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës dhe të ministrit të Financave, me propozimin e Autoritetit të Mbikqyrjes Financiare.” dhe në pikën 46: “Ngarkohen Ministri i Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës, Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe Ministri i Financave për zbatimin e këtij vendimi.” Nga kontaktet zyrtare që autorja ka marrë me këto struktura, veçanërisht nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare, rezulton se këto institucione nuk i kanë miratuar këto akte dhe nuk kanë nxjerrë akte të tjera në bazë dhe për zbatim të këtij vendimi. 693 Kontrata e Sigurimit rregullohet nga neni 1113 – 1161. Sipas nenit 1113: “Me kontratën e sigurimit, njëra palë (siguruesi), në qoftë se vërtetohet ngjarja e parashikuar në kontratë detyrohet:

a) në rastin e sigurimit të pasurisë t’i shpërblejë palës tjetër ose një personi të tretë, në dobinë e të cilit është lidhur kontrata, dëmin e pësuar brenda kufijve të shumës që është parashikuar në kontratë;

b) në rastin e sigurimit të personit t’i paguajë palës tjetër ose një personi të tretë, në dobinë e të cilit është lidhur kontrata, shumën e sigurimit që është parashikuar në kontratë. i siguruari detyrohet të paguajë primin (çmimin e sigurimit) të caktuar në kontratë. Siguruesi mund të jetë person publik ose privat.” 694 Kodi Civil rregullon në nenin 694 “Kontrata në dobi të një të treti”, i cili parashikon: “Kontrata në dobi të një personi të tretë është e vlefshme kur personi që e ka lidh ka interes për atë.

Personi që ka pranuar premtimin në dobi të të tretit ose ky i fundit, apo personat që heqin të drejta prej tij, kanë të drejtë të kërkojnë zbatimin e kontratës, përveç ku ka marrëveshje tjetër…” Prof. Semini shprehet: “Si shembuj të kontratës në dobi të një personi të tretë që parashikon edhe legjislacioni ynë mund të përmendim:

- kontratën e sigurimit të pasurisë dhe të jetës. Në bazë të kësaj kontrate, siguruesi mund të detyrohet që shpërblimin e sigurimit, në rast se vërtetohet fatkeqësia, t’ia paguajë një personi të tretë, ashtu siç është caktuar në kontratë me vullnetin e të siguruarit. Disponimi i shpërblimit të sigurimit në rastin kur bëhet në favor të një personi të tretë duhet të bëhet nga i siguruari në formë shkresore.” Semini, M. vep. e cit. fq. 63 -68.

214

Kur organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit nuk është në gjendje t'i sigurojë konsumatorit kontratën e vlefshme të sigurimit, konsumatorit i lind e drejta të heqë dorë nga kontrata e paketës së udhëtimit, pa asnjë shpenzim a penalizim. Heqja dorë e konsumatorit nga kontrata e paketës së udhëtimit bëhet me shkrim tek organizatori ose shitësi, përpara nisjes.

Në lidhje me karakteristikat që gëzon kontrata e sigurimit, përpos atyre të cituara më sipër dhe të parashikuara nga legjislacioni civil, vetë Vendimi i Këshillit të Ministrave ka përcaktuar se kontrata e sigurimit lidhet për një afat 1-vjeçar dhe jo më vonë se 30 ditë përpara mbarimit të këtij afati, kontrata rinovohet ose lidhet një kontratë e re.

Autorja gjykon që organizatori i paketave të udhëtimit duhet të lidhë një kontratë tip me një kompani sigurimi, e cila i siguron atij të gjitha kontratat që lidh me konsumatorët. Vlerësoj se nuk do të ishte e arsyeshme që të lidhte kontrata sigurimi me kompanitë përkatëse sa herë që do të hyjë në një marrëdhënie me konsumatorin, kjo pasi objekti dhe qëllimi i veprimtarisë së tij është lidhja e sa më shumë kontratave për paketa turistike.

Megjithatë një rregullim i tillë të hap një debat tjetër: A është kusht thelbësor në

kontratën në dobi të personit të tretë që ky të jetë i përcaktuar në mënyrë nominative? A

mund të jetë çdo konsumator që lidh një kontratë pakete udhëtimi me këtë organizator

përfitues nga kontrata e sigurimit që ky i fundit ka lidhur me kompaninë përkatëse? Mendoj që po. Çdo konsumator, i cili ka lidhur një kontratë pakete turistike me një

organizator, të cilës i është bashkëngjitur kontrata përkatëse e sigurimit, ka të drejtë të dëmshpërblehet për dëmet që i shkaktohen si rezultat i mospërmbushjes së detyrimeve nga ana e organizatorit. Prania e kontratës së sigurimit, si pjesë ose aneks i kontratës kryesore, nënkupton që përfituesi është pala e kontratës kryesore. Kodi italian i Konsumit në nenin 99 parashikon detyrimin e organizatorit dhe shitësit për të qenë i mbuluar nga sigurimet për përgjegjësinë e tij civile për dëmet që mund t’i shkaktohen konsumatorit. Paragrafi i dytë i këtij neni parashikonte mundësinë e konsumatorit turist për të lidhur në mënyrë fakultative një kontratë sigurimi nga ai vetë, me synim mbulimin e dëmeve që mund ti shkaktoheshin atij, jashtë sferës së zbatimit të kontratës së detyrueshme të sigurimit të lidhur nga organizatori ose shitësi695. Ky akt ka iniciuar krijimin e Fondit Kombëtar të garancisë për konsumatorët e paketave turistike696 pranë Ministrisë së Financave. Ky institucion, në rastin e paaftësisë paguese ose

695 Kjo dispozitë është shfuqizuar me dekretligjin nr. 79, datë 23 Maj 2011.

Mazzitelli, Maria Francesca “Codice del turismo e tutela dei consumatori”, Edizioni Giuridiche Simone, Qershor 2011.

Paragrafi i dytë i nenit 99 të Kodit italian të Konsumit, tashmë i shfuqizuar, ishte në të njëjtën linjë me Direktivën 84/641/CEE, datë 10/12/1984, me objekt kryesor rregullimin e marrëdhënieve të kontratave të sigurimit, veçanërisht në fushën e turizmit.

Kjo Direktivë parashikon kontratën e shërbimit, e cila konsiston në një garanci për turistin, për të ndërhyrë në ato momente kur vërtetohen raste sigurimi si: ndihmë mjekësore, ndihmë për përkthyes, ose për mbrojtje ligjore, që mund të jenë pasojë e mospërmbushjes nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit. Kjo kontratë mbulon dhe rastet kur konsumatori mund të heqë dorë nga kontrata, për shkak të arsyeve personale ose forcë madhore, të cilat e pengojnë atë që të marrë pjesë në udhëtim. Në këtë mënyrë kjo është një kontratë sigurimi, por që specifika konsiston në faktin që siguruesi ofron më shumë shërbime në natyrë sesa në të holla. Për më tepër informacion në lidhje me këtë Direktivë mund të klikoni në: http://www.ontit.it/opencms/export/sites/default/ont/it/documenti/files/ONT_1984-06-10_02732.pdf 696 Fondi Kombëtar i garancisë për konsumatorët e paketave turistike është themeluar me dekret legjislativ nr. 349, datë 23 korrik 1999, i cili më pas është ndryshuar dhe ky institucion është përfshirë brenda Kodit të Turizmit, i miratuar me dekretin legjislative nr.79, datë 23 Maj 2011.

215

falimentimit të shitësit ose organizatorit, mundëson kthimin e çmimit të paguar dhe rikthimin në atdhe të konsumatorëve nëse udhëtimi është jashtë shtetit të tyre697.

Objektivi kryesor i këtij Fondi është forcimi i instrumentave të garancisë së turistëve. Në këtë mënyrë, ky Fond krijon një institut që realizon dëmshpërblime të menjëhershme, në lidhje me ato zëra që nuk mbulohen nga sigurimi i detyrueshëm, të cilat janë të nevojshme për kthimin në atdhe ose rimbursimin e shumave të paguara nga konsumatori, për shkak të rënies në paaftësi paguese ose në falimentim të organizatorit. Kjo mbrojtje institucionale e parashikuar nga ligjvënësi italian për konsumatorin, i mundëson këtij të fundit të realizojë të drejtat e tij, pa qenë e nevojshme të përfshihet në kreditorët e masës falimentimit698.

Në lidhje me përputhshmërinë e këtij institucioni më Acquis Communautaire, juristët italianë ndahen në dy grupe: një pjesë e tyre mendojnë se mbrojtja e ofruar nga ky Fond plotëson kërkesat e ligjvënësit komunitar, pavarsisht se bëhet fjalë për një mekanizëm të ndryshëm nga shoqëritë e sigurimit dhe pjesa tjetër konstaton papajtueshmërinë e këtij Fondi në raport me qëllimin e Direktivës dhe pamjaftueshmërinë e burimeve financiare mbi të cilat mbështetet ekzistenca e tij, duke i ngarkuar një barrë financiare Shtetit Italian.

Siguracioni i detyrueshëm parashikohet në lidhje me dëmet materiale dhe dëme jo materiale të parashikuara në nenet 94 dhe 95 të Kodit italian të Konsumit. Vendosja e kufizimeve në lidhje me fushën e sigurimit të detyruar, që referon vetëm në nenet e mësipërm, nuk garanton mbrojtje të plotë dhe të barabartë të gjithë dëmeve që mund të rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit699.

697 Neni 51/ parag.1 i Kodit italian të Turizmit dhe neni 100/ parag.1 i Kodit italian të Konsumatorit.

Gjithashtu përfshihet brenda objektit të veprimtarisë të këtij institucioni ekzistenca dhe sigurimi në dispozicion të fondeve në rast të kthimi të detyruar të turistëve nga vendet jo anëtare të Bashkimit Europian në rast emergjence, pavarsisht nëse janë ose jo për shkak të organizatorit.

Fondi përbëhet nga një kuotë e barabartë me 2% të vlerës totale të sigurimeve të detyrueshme që duhet të bëjnë organizatorët ose shitësit e paketave turistike, të cilat derdhen në buxhetin e shtetit. Këto dy akte përcaktojnë se rastet për të kërkuar kthimin e këtyre shumave nuk i nënshtrohen asnjë afati dekadent, me përjashtim të parashkrimit të së drejtës për t’u paguar ose shkaktimit të dëmit. Sigurisht, në këtë rast këtij institucioni i njihet e drejta për të ngritur padinë e regresit ndaj subjektit që nuk përmbush detyrimet e tij.

Pamjaftueshmëria e mjeteve monetare të Fondit dhe papërshtatshmëria e tij për të ngritur një sistem mbrojtjeje për konsumatorin në përputhje me detyrimet komunitare, si dhe ftesa e Bashkimit Europian për të miratuar e zhvilluar kode sjelljeje profesionale vetërregulluese, i kanë shtyrë operatorët turistikë italianë të bashkëpunojnë ndërmjet tyre në ngritjen e një fondi mbi baza sigurimi vullnetare, i aftë për të mbuluar të gjitha rreziqet që rëndojë mbi organizatorin ose shitësin, në rastin e kontratave të paketave turistike. FIAVET – Federazione Italiana assosazioni imprese di viaggi e turismo është bashkimi i krijuar, që në sajë të një fondi garancie kolektive dhe sigurimit të detyruar garanton një mbrojtje të plotë për konsumatorin, për atë pjesë të rreziqeve që nuk mbulohen nga sigurimi i detyruar i parashikuar në nenin 99 të Kodit italian të Konsumit. 698 Me masë falimentimi do të kuptohet e gjithë pasuria (në pronësi apo përdorim) dhe të drejtat e debitorit në datën e hapjes së proçedurës së falimentimit dhe pasuritë që ai fiton gjatë zbatimit të kësaj procedure falimentimi. Katro, K. vep e cit., fq. 103 – 105. 699 Shteti Italian është dënuar nga Gjykata Europiane e Drejtësisë për shkelje të rëndë dhe mosrespektim të së drejtës komunitare, për shkak se linte jashtë fushës së mbulimit nga siguracioni i detyruar të drejtën e konsumatorëve për t’u rikthyer në atdhe me shpenzimet e organizatorit.

Kështu kjo Gjykatë në vendimin e datës 08/10/1996, në çështjet C- 178/94, C-188/94, C-190/94 dhe atë të datës 15/06/1996 në çështjen C-140/97 ka pohuar përgjegjësinë e drejtpërdrejtë, kundrejt konsumatorëve turistë, të Shteteve Anëtare, që në transpozimin e nenit 7 të Direktivës 90/314/CEE kanë shkelur rëndë të drejtën komunitare, duke mos parashikuar e vendosur rregulla kombëtare që detyrojnë organizatorin ose shitësin e paketës turistike për të lidhur kontrata të detyrueshme sigurimi, të cilat garantojnë rimbursimin dhe rikthimin në atdhe të të gjithë udhëtarëve, në rast paaftësie paguese ose falimentimi të subjekteve të mësipërm.

216

Disa studiues italianë vlerësojnë se “rikthimi i shumave të paguara” dhe “riatdhesimi” dhe pse thelbësisht të lidhura me ekzekutimin e kontratës së paketës turistike, nuk duhet të jenë të kufizuara ngushtësisht në llojet e dëmeve të parashikuara në nenet e mësipërme, për pasojë duhet t’i nënshtrohet rregullimit ligjor të ofruar nga e drejta në përgjithësi700.

Detyrimi për sigurim është një nga elementët që duhet të përmbajë paketa turistike, ku neni 86/ pika e) Kodit italian të Konsumit parashikon dhënien e informacionit në lidhje me kufijtë maksimalë që mbulon ky sigurim dhe mundësinë e konsumatorit për të lidhur kontrata të tjera sigurimi në mënyrë fakultative. Ky sigurim i realizuar nga konsumatori për mbrojtjen e interesave të tij gjykoj se do t’i referohet rasteve të tjera të ndryshme nga fusha e mbulimit të sigurimit të detyruar të bërë nga organizatori ose shitësi, pikërisht janë ato raste ku organizatori ose shitësi janë të përjashtuar nga përgjegjësia për mospërmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketave të udhëtimit. Ligjvënësi shqiptar, nën frymën për të rregulluar shumë gjëra me detaje, ka përcaktuar si të vetmin sanksion ndaj organizatorit dhe të vetmen të drejtë të konsumatorit, heqjen dorë nga kontrata, pa penalizim. A e ndalon ky parashikim konsumatorin të

pretendojë të drejta të tjera që i lindin nga kontrata e paketës së udhëtimit? A është ky

urdhërim ligjor detyrues dhe kufizues?

Mungesa e parashikimit të sanksioneve në Kodin italian të Konsumit i jep të drejtë konsumatorit italian të ndërmarrë këto veprime:

së pari, në fazën parakontraktore mungesa e një police sigurimi përbën një shkak të drejtë për konsumatorin për të hequr dorë;

së dyti, konsumatori mund të heqë dorë nga kontrata për shkak të mospërmbushjes së rëndësishme të detyrimeve kontraktore701, në frymën e nenit 86;

së treti mund të zgjidhë kontratën, duke kërkuar shpërblimin e dëmit si rezultat i cënimit të pushimeve nëse heqja dorë nga kontrata ka qenë e detyruar pasi ishte e pamundur organizimi i një udhëtimi alternativë, që zëvendëson atë të përzgjedhur më parë nga konsumatori702.

Një pjesë doktrinës italiane mendon se kjo mungesë informacioni duhet të vlerësohet gjithashtu nën dritën e praktika tregtare të padrejta, duke ofruar një mbrojtje të dyfishtë për konsumatorin703 , për pasojë kjo shtrin efektet e saj drejtpërdrejtë mbi vlefshmërinë e kontratës dhe gjithashtu mbi shpërblimin e dëmeve. Pjesa tjetër e doktrinës gjykon se mbështetur mbi kërkesat e nenit 86 të Kodit italian të Konsumit, mungesa e një prej elementëve passjell pavlefshmërinë e kontratës, ku çdo pasojë në lidhje me vlefshmërinë e kontratës është ngushtësisht e lidhur me shpërblimin e dëmit të shkaktuar. Nën dritën e vendimeve të Gjykatës Europiane të Drejtësisë si: Centros 704 , Uberseering705 dhe Inspire Art706, çdo person mund të pyesë se si do të veprohet nëse: një organizator me seli në një shtet A, mund të transferojë kontratat e tij të sigurimit, të rregulluara sipas ligjeve të shtetit A, në shtetin B, të cilat nuk përputhen me njëra tjetrën?

Në momentin e parë, përgjigja është se organizatori do të duhet t’ia nënshtrojë rregullimin këtyre kontratave ligjeve të shtetit B. 700 Vettori Giuseppe, vep e cit., fq. 757 – 759. 701 Shiko çështjen C-140/97: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61997J0140:EN:HTML 702 Rossi Carleo, L. Dona, M. vep e cit., fq. 173- 175. 703 Mbrojtja e dyfishtë referon tek Direktiva 90/314/CEE “Mbi kontratat e paketave turistike” dhe tek Direktiva 2005/29/CE “Mbi praktikat tregtare të padrejta”. Ligji nr. 9902, datë 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar . 704 Gjykata Europiane e Drejtësisë, Çështja C- 212/97, datë 09/03/1999. 705 Gjykata Europiane e Drejtësisë, Çështja C- 208/00, datë 05/11/2002. 706 Gjykata Europiane e Drejtësisë, Çështja C- 167/01, datë 30/09/2003.

217

Kjo çështje ka nevojë për studime më të thelluara empirike. Vullneti i organizatorit për të transferuar këto mjete sigurimi mund të përballet dhe të krijojë vështirësi dhe pengesa për tregtinë. Kjo është plotësisht e saktë, veçanërisht nëse një organizator, i cili dëshiron të hapë degë në shtete të ndryshme, do t’i duhet që kontratat e sigurimit t’i realizojë në përputhje me ligjet kombëtare të çdo shteti.

Ky Vendim parashikon zbatueshmërinë e tij dhe për rastet, kur nga organizatori ose

shitësi i paketës propozohen ose lëshohen komponentë të ndryshëm të së njëjtës paketë udhëtimi, të faturuara si zëra të veçantë Në përfundim të këtij trajtimit të kontratave të paketave të udhëtimit nuk mund të lëmë pa konstatuar dhe probleme të teknikës legjislative në Vendimin nr. 65, datë 21.01.2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit”. Vendimi parashikon se hyn në fuqi pas botimit në Fletoren Zyrtare dhe i shtrin efektet 3 muaj pas hyrjes në fuqi. Një mënyrë e tillë e të shkruarit përcakton se ky Vendim i prodhon efektet e tij vetëm për tre muaj. Nën këndvështrimin e autores, ligjvënësi ka dashur të ndajë dy moment nga njëri tjetri, momentin e hyrjes në fuqi dhe momentin e prodhimit të pasojave. Pra, pavarsisht se hyrja në fuqi bëhet sipas rregullave të përgjithshme, efektet e tij do të fillojnë 3 muaj pas hyrjes në fuqi, kohë kjo e konsideruar nga ligjvënësi si “kohë reflektimi” për organizatorët me synim përshtatjen e kontratave të tyre me këtë akt.

218

Konkluzione

Mbrojtja e konsumatorit është në fushat më të reja, ku zhvillimet legjislative,

organizative dhe masat administrative synojnë të rregullojnë pabarazinë e pushteteve ndërmjet konsumatorit dhe tregtarit, nëpërmjet afirmimit të një sërë të drejtash konsumatorit dhe detyrimin e tregtarit për të përmbushur kërkesat ligjore informative, në çdo moment të marrëdhënies që krijohet ndërmjet tyre.

Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” ka sjellë zhvillime të reja në legjislacionin shqiptar. Ai trajton pothuajse të gjitha institutet dhe kontratat konsumatore, duke u përpjekur të jenë në harmoni me Direktivat e Bashkimit Europian. Ndryshimet e vitit 2011, përafruan këtë ligj me Direktivën 2008/48/EC “Në fushën e kredisë konsumatore” dhe Direktivën 2008/122/EC “Mbi kontratat e përdorimit me afat të produktit të pushimit afatgjatë, të rishitjes dhe të shkëmbimit”. Ajo që të bie në sy është mungesa e koherencës ndërmjet ligjeve, ku ndonëse ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” i është nënshtruar disa ndryshimeve, në dispozitat e tij, ai vazhdon ende të referojë në një ligj, i cili është shfuqizuar dhe ndryshuar.

Kontrata e kredisë konsumatore dhe kontrata e paketave të udhëtimit janë dy kontrata të veçanta, të cilat kanë marrë zhvillim shumë të madh kohët e fundit në Shqipëri, por mungesa e edukimit dhe informimit të konsumatorit, mungesa e vënies në lëvizje të strukturave përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorit dhe mbikqyrjen e tregut, si dhe mungesa e praktikës gjyqësore në këtë fushë i kanë lënë në hije këto dy kontrata në aspektin e mbrojtjes së konsumatorit.

Kontrata e kredisë konsumatore dhe kontrata e paketave të udhëtimit kanë shumë elementë të përbashkët që lidhen: me konceptin e konsumatorit; me detyrimin për informim të tregtarit 707 gjatë publicitetit, gjatë fazës parakontraktore, në momentin e lidhjes së kontratës dhe gjatë ekzekutimit të saj, ku ligjvënësi i ka parashikuar nëpërmjet akteve të ndryshme kërkesat ligjore informative; kërkesat ligjore në lidhje me mënyrën e shfaqjes së vullnetit të palëve në kontratë dhe pasojat në rast moszbatimi; të drejtën e heqjes dorë apo instrumentet për mbrojtjen e të drejtave të tyre.

Në çdo fazë të marrëdhënies së konsumatorit me palën tjetër, informacioni merr rëndësi themelore, duke qenë në këtë mënyrë pika kyçe e sistemit të mbrojtjes së konsumatorit. Prandaj, publiciteti dhe informacioni kanë funksionin e forcimit dhe krijimit të një tregu konkurrues, që është një nga objektivat parësorë të Bashkimit Europian. Publiciteti, përveç se i informon konsumatorët, ka gjithashtu dhe funksion orientues.

Marrëveshja e kredisë konsumatore është çdo marrëveshje, ku një kredidhënës i jep ose i premton t’i japë një konsumatori një kredi, në formën e një pagese të shtyrë, huadhënies ose marrëveshjeve të tjera, të ngjashme, financiare. Ligjvënësi ka parashikuar në mënyrë eksplicite ato kontrata, që ndonëse ofrojnë kredi përjashtohen nga fusha e zbatimit të kredisë konsumatore për shkak të aspekteve specifike të tyre, për shkak të mjeteve që janë vendosur për të siguruar ekzekutimin e tyre, për shkak se vlera totale e kredisë është jashtë limitit të përcaktuar nga ligjvënësi708 si dhe ato marrëveshje të cilat kanë të përbashkët me kredinë konsumatore vetëm pagimin e çmimit me këste. 707 Në kontratën e kredisë konsumatore tregtari njihet me emrin kredidhënës. Në kontratën e paketës turistike për tregtarin përdoret termi organizator i paketës së udhëtimit ose shitës i paketës së udhëtimit. 708 Kufijtë e vendosur nga ligjvënësi shqiptar janë thuajse të njëjtë me ato të Bashkimit Europian. Ndryshimi i tyre në vitin 2011 është i pajustifikuar nga pikëpamja ekonomiko - shoqërore, thjesht me synim përafrimin e legjislacionit kombëtar me atë komunitar.

219

Ekzistenca e këtyre përjashtimeve afirmon rëndësinë e kredisë konsumatore. Për shkak të mbrojtjes “së veçantë” që i ofrohet njërës palë, pra konsumatorit, ligjvënësi është treguar i kujdesshëm në listimin e atyre marrëveshjeve që nuk gëzojnë mbrojtje.

Pajisja e konsumatorit me informacion në çdo fazë të marrëdhënies së krijuar midis tij dhe kredidhënësit rrit forcën negociuese dhe e orienton atë drejt zgjedhjes më të mirë. Informacioni duhet të jepet me shkrim ose me çdo mjet tjetër të qëndrueshëm, në gjuhën shqipe, duhet të përmbajë të dhëna të sakta e konçize që lidhen me normën vjetore, në përqindje, të detyrimit, kushtet për ndryshimin e kësaj të fundit, shumat, numrin dhe frekuencën ose datat e pagesave, që duhet të kryejë konsumatori për të shlyer kredinë, si dhe çfarëdo kushti tjetër thelbësor të kontratës, pa e mbingarkuar konsumatorin.

Publiciteti është moment i parë ku konsumatori merr dijeni për marrëveshjet e kredisë të ofruara nga kredidhënësit. Në këtë fazë legjislatori ngarkon kreditorin me dhënien e informacioneve standarte, që përfshijnë të dhëna të plota, të sakta dhe të dukshme në lidhje me: normën e huasë, shumën totale të kredisë, Normën Efektive të Interesit, shumën totale të pagesës për konsumatorët dhe vlerën për çdo këst.

Informacioni parakontraktor përfshin detyrimin për vënien në dispozicion të konsumatorit nga ana e kredidhënësit të atyre të dhënave të përcaktuara nga legjislacioni në fuqi, si dhe çdo informacion tjetër shtesë që është i domosdoshëm për formimin e vullnetit të konsumatorit. Detyrimi i kreditorit për dhënien e informacioneve parakontraktore buron nga aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi, detyrim që i korrespondon të drejtave të konsumatorit. Domosdoshmëria e dhënies së informacionit në fazën parakontraktore nuk duhet të sjellë mbingarkesë informative, pasi pengon procesin e vlerësimit të ofertave nga ana e konsumatorit.

Kredia konsumatore përfshin brenda konceptit të fushës së saj të zbatimit dhe kredinë kufi (overdraft) dhe kredinë për karte krediti. Bankat kanë detyrimin për dhënien e informacionit parakontraktor dhe për këto dy lloje kontratash konsumatore, në lidhje me specifikat e tyre. Pjesa tjetër informative referon në rregullim ligjore të kredisë konsumatore në përgjithësi.

Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë liston të gjithë informacionin që duhet të përmbajë kontrata e kredisë konsumatore, informacion i cili është i detyrueshëm për të qenë pjesë e përmbajtjes dhe që lidhet kryesisht me tre grupe të dhënash: të dhënat për palët dhe përshkrimin e produktit të kredisë konsumatore; kosto e kredisë dhe të gjitha shpenzimet që janë në ngarkim të konsumatorit dhe aspekte të tjera ligjore që lidhen kryesisht me disa të drejta të konsumatorit.

Norma Efektive e Interesit është ndër instrumentët kryesorë financiarë të kredisë konsumatore që informon konsumatorin mbi koston vjetore të kredisë duke i mundësuar atij reflektim ekonomik, social dhe nxit konkurrencën ndërmjet institucioneve financiare. Nga një studim i kohëve të fundit, vetëm një pjesë e vogël e Bankave të Nivelit të Dytë përmbushin detyrimin për të sqaruar konsumatorin - kredimarrës nëpërmjet një shembulli përfaqësues mbi mënyrën e llogaritjes së Normës Efektive të Interesit. Kredidhënësi, pra banka duhet të vërë në dijeni konsumatorin për të drejtën e heqjes dorë nga kontrata, mënyrën e ushtrimit të saj, afatet dhe pasojat. Heqja dorë është instituti që i lejon konsumatorit, brenda 14 ditëve kalendarike nga lidhja e kontratës së kredisë konsumatore të kërkojë kthimin e palëve në gjendjen e mëparshme, pra kthimin mbrapsht të kredisë dhe zgjidhjen e kontratës, me fuqi prapavepruese. Pasoja e heqjes dorë është ndalimi i ardhjes së efekteve të kontratës së kredisë konsumatore, duke evituar në këtë mënyrë problemet që lidhen me rimbursimet, kthimin e shumave të caktuara dhe të detyrimeve reciproke të palëve.

220

Heqja dorë është e vlefshme nëse konsumatori shfaq vullnetin për këtë në mënyrë të qartë, pa ekuivokë, pa qëne e nevojshme dhënie e arsyeve për këtë qëllim.

Pjesa më e madhe e Bankave të Nivelit të Dytë, që janë pjesë e sistemit bankar shqiptar, nuk informojnë konsumatorin në lidhje me të drejtën e tij për të hequr dorë nga kontrata e kredisë konsumatore. Kjo passjell pasiguri në qarkullimin civil, duke lënë kredidhënësin, deri në përfundim të marrëdhënies së kredisë, me frikën se një ditë konsumatori do të marrë vesh për këtë të drejtë të tij dhe do ta ushtrojë atë.

Heqja dorë nga kontrata e kredisë si kontratë kryesore passjell rënien e të gjitha kontratave të tjera që ishin në funksion të marrjes së saj.

Konsumatori ka të drejtë të paguajë kredinë përpara afatit të maturimit, pjesërisht ose plotësisht, sipas kushteve të parashikuara në kontratën e kredisë konsumatore. Në këtë rast, ai duhet të kompensojë në mënyrë të drejtë bankën, për kostot e mundshme që janë të lidhura me këtë shlyerje kredie përpara afatit. Ligjvënësi ka përcaktuar në detaje mënyrën se si llogaritet ky kompensim, duke listuar tre raste nga të cilat banka nuk gëzon të drejtën e kompensimit, të njëjtat raste të parashikuara nga ligjvënësi komunitar.

Ligjvënësi nuk ka respektuar parashikimet e Direktivës 2008/48/EC në lidhje me kontratat e kredisë konsumatore që janë të lidhura me një kontratë tjetër për blerjen e mallrave dhe shërbimeve. Ligjvënësi shqiptar afirmon të drejtën e konsumatorit, në rastin e mospërmbushjes së plotë ose të pjesshme të kontratës së dytë, për të kërkuar vetëm shpërblimin të dëmit, ndërsa ligjvënësi komunitar i njeh të drejtën konsumatorit për të hequr dorë nga kjo kontratë, duke prodhuar efekte dhe pasoja të menjëhershme tek kontrata e kredisë, nëse qëllimi kryesor për të cilin konsumatori e ka marrë këtë kredi është blerja e këtyre mallrave dhe shërbimeve. Kjo frymë është afirmuar më tej dhe nga jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë.

Legjislacioni në fushën e kredisë konsumatore në Shqipëri nuk është plotësisht i harmonizuar dhe në përputhje me Acquis-in në fushën e mbrojtjes së konsumatorit. Pjesa më e rëndësishme e Direktivës 2008/48/EC nuk është transpozuar në ligjin “Për mbrojtjen e konsumatorit”. Mbi të gjitha, aplikimi i rregullave mbi kredinë konsumatore është i kufizuar vetëm mbi bankat, si kreditor, duke kufizuar në limite shumë të ngushta aplikimin e këtyre rregullave709.

Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë gjykoj se është problematik, pasi trajton dhe rregullon në të njëjtin akt dy kontrata specifike, deri diku kontradiktore dhe konfliktuale, siç është kredia konsumatore dhe kredia hipotekare. Kredia konsumatore përjashton nga fusha e saj e zbatimit kreditë e siguruara me hipotekë. Subjektet gëzojnë mbrojtje të ndryshme dhe përfshirja e tyre në një akt mund të krijojë përshtypje jo të drejtë se në të dy rastet rregullimi ligjor është i njëjtë.

Megjithatë e parë kjo nën këndvështrim e teknikës legjislative dhe të ekonomisë së hartimit të akteve, Vendimi krijon lehtësira.

Kontratat e paketave të udhëtimit janë kontrata që i sigurojnë ose ofrojnë t’i sigurojnë konsumatorit, me një çmim gjithëpërfshirës, një kombinim të parapërgatitur të jo më pak se dy nga llojet e mëposhtme të shërbimeve: transporti; strehimi; shërbime të tjera turistike, që nuk lidhen drejtpërsëdrejti me transportin ose strehimin dhe që përbëjnë pjesë të konsiderueshme të paketës dhe që mbulojnë një periudhë kohore prej jo më pak se 24 orë ose që përfshijnë strehimin, të paktën për një natë. Sipas përcaktimit të Vendimit të Këshillit të Ministrave: "Kontratë e paketës së udhëtimit është marrëveshja e lidhur ndërmjet konsumatorit me organizuesin dhe/ ose shitësin”. Pra, dy akte në nivel hierarkie të ndryshme ofrojnë përcaktime të përafërta, por jo të njëjta.

709 Micklitz, Hans – W. “Legal framework of consumer protection in the Republic of Albania and its align-ment with consumer acquis”, GIZ – Albania, July 2012

221

Termi “kombinim i parapërgatitur” lë jashtë mbrojtjes ato konsumatorë të cilëve agjensitë e udhëtimit i organizojnë paketa që përfshijnë transport dhe strehim, për më shumë se 24 orë, por mbi bazën e kërkesës së konsumatorit. Jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë është përgjigjur në favor të kësaj mbrojtje.

Pala që qëndron përballë konsumatorit, në paketën e udhëtimit mund të jetë organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit, i cili kryen këtë kombinim të paracaktuar të këtyre elementëve në funksion të ushtrimit të veprimtarisë të tij tregtare, ushtrimit të zanatit apo profesionit, me qëllim përfitim ekonomike. Organizator është tregtari710, i cili organizon paketat e udhëtimit dhe i shet ose i ofron ato për shitje, drejtpërdrejt a nëpërmjet një shitësi me pakicë.

Në kontratën e paketave të udhëtimit, publiciteti është një nga momentet më të rëndësishme, pasi ndikon në formimin e vullnetit dhe zgjedhjen e konsumatorit. Detyrimi për informim në këtë fazë konsiston në përmbajtjen e të dhënave të plota dhe të sakta, të cilat do të inkorporohen më pas në kontratë. Mungesa e këtyre të dhënave të plota passjell lindjen e përgjegjësisë së organizatorit ose shitësit, si dhe të drejtën e konsumatorit për të kërkuar shpërblim dëmi.

Kontrata e paketave të udhëtimit, për vetë veçoritë dhe specifikat që ka duhet të përmbajë në mënyrë të listuar të gjithë elementët e parashikuara nga aktet ligjore. Ekzistenca e tyre në mënyrë eksplicite dhe në formë të shkruar do të ndihmojë konsumatorin për të vlerësuar përputhshmërinë e tyre me realitetin “qetësues” si dhe përmbushjen ose jo të kushteve kontraktore nga ana e organizatorit ose shitësit të paketës së udhëtimit. Prania e tyre lehtëson barrën e provës dhe nxit konsumatorin për të kërkuar shpërblim dëmi në rast mospërmbushje të plotë ose të pjesshme të këtyre detyrimeve kontraktore.

Forma në kontratat me konsumatorin është në funksion të informimit dhe të mbrojtjes së palës më të dobët, ku dobësia është rezultat i asimetrisë informative. Forma, si mekanizëm i mbrojtjes së konsumatorit është në përputhje me parimin e transparencës, pasi i ofron kësaj pale kontraktore qartësi, njohje dhe kuptim të asaj që parashikohet.

Si konkluzion i debatit doktrinal, koncepti dhe roli i formës në kontratat me konsumatorin i tejkalon parimet e përgjithshme në lidhje me të, duke u konsideruar si “mënyrë e posaçme mbrojtjeje”. Në këto kontrata forma nuk është e lidhur vetëm me aspekte juridike, por merr karakteristika të mbrojtjes ekonomike dhe sociale, duke garantuar më tej konsumatorin, me synimin për t’i ofruar ligjërisht një minimum mbrojtje. Legjislatori shqiptar nuk ka specifikuar sanksionin në mungesë së formës së shkruar për kontratat e paketave të udhëtimit.

Në vijim të kësaj logjike, forma më shumë sesa element thelbësor i kontratës, është element thelbësor i informimit, që paraprin dhe shoqëron ekzistencën e kontratës. Në këtë mënyrë mund të pohojmë që formalizimi i kontratave të paketave të udhëtimit shprehet nëpërmjet aktit të dorëzimit.

Kontratat e minutës së fundit janë ato kontrata që lidhen jo më pak se 7 dite pune përpara nisjes së udhëtimit, kontrata mbi të cilat rëndon detyrim i tregtarit për t’i dhënë konsumatorit të gjitha informacionin e duhur, të njëjtë me informacion e broshurës dhe me shkrim. Koha nuk është justifikim i arsyeshëm në favor të organizatorit ose shitësit nëse nuk jep këto informacione.

Organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit duhet t’i japë konsumatorit të gjithë

710 Ligji nr. 9902, dt. 17/04/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar me termin: tregtar kupton çdo person fizik ose juridik, i cili vepron për qëllime që lidhen me veprimtarinë e tij ekonomike, tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, si dhe cilido, që vepron në emër ose në interes të tregtarit.

222

informacionin e nevojshëm në lidhje me udhëtimin, në mënyrë të qartë dhe të saktë, në gjuhën shqipe, jo më vonë se 7 ditë pune përpara fillimit të udhëtimit, duke e ndërgjegjësuar atë në lidhje me pritshmëritë dhe atë që mund t’i ndodhë gjatë rrugës.

Konsumatori nuk mund të ndryshojë përmbajtjen e shërbimit që i ofrohet në mënyrë të njëanshme, por mund të mos e marrë atë, nëpërmjet ushtrimit të dy instituteve të veçanta: zëvendësimi i tij në kontratë (cedimi) dhe heqja dorë.

Instituti i parë ushtrohet pa qenë e nevojshme ekzistenca e një shkaku të drejtë dhe përpara se kontrata të ekzekutohet. Heqja dorë ushtrohet në afate më të mëdha kohore se instituti i parë dhe sërish përpara përmbushjes së detyrimeve kontraktore.

Cedimi konsiston në të drejtën e konsumatorit, që në pamundësi për të gëzuar shërbimet e blera, të mund t’ia kalojë të drejtën e shfrytëzimit një personi të tretë, në një kohë të arsyeshme përpara fillimit të udhëtimit. Kontrata e paketave turistike duhet të përmbajë në mënyrë të shprehur qartë kushtin, sipas së cilit, në rastin e zëvendësimit të kërkuar nga klienti, organizatori do t’i ngarkojë atij shpenzimet përkatëse. Palët mund të vendosin ose jo një shumë fikse në kontratë. Kjo ngarkon konsumatorin me detyrimin për të paguar kompensimin në favor të organizatorit, pavarsisht nëse atij i janë ngarkuar ose jo kosto shtesë.

E drejta për të hequr dorë është një institut i cili gjen shprehjen e tij në të gjitha kontratat konsumatore. Ky institut synon që të mbrojë konsumatorin dhe të garantojë më tej mbrojtjen e tij si pala më e dobët nëpër sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Në këtë kontratë e drejta për të hequr dorë merr formë dhe konfigurim në prani të dy rasteve të parashikuara në mënyrë eksplicite: rishikimi i çmimit dhe ndryshimi i kushteve thelbësore.

Çmimi mund të rishikohet dhe modifikohet sipas mënyrës së llogaritjes, e cila duhet të jetë parashikuar me saktësi në kontratë. Kjo e drejtë e organizatorit është një domosdoshmëri, që rrjedh nga kompleksiteti i shërbimit, një kërkesë që varet nga faktorë të jashtëm. Legjislatori ka parashikuar se ndryshimi i çmimit lejohet vetëm në raste të mirëpërcaktuara: në rastin e ndryshimeve të kostos së transportit, si rezultat i kostos së lëndës djegëse, si rezultat i taksave apo të tarifave të imbarkimit nëpër porte ose aeroporte si dhe ndryshimit të kursit të këmbimit. Çmimi i deklaruar në kontratën e paketës së udhëtimit nuk duhet të rritet 20 ditë përpara datës së përcaktuar të nisjes së udhëtimit, i cili duhet të argumentohet, kosto që kane ndikim të drejtpërdrejtë në çmim. Çdo ndryshim i çmimit në një vlerë më të madhe se 5% është ndryshim thelbësor i kontratës.

Ndryshimi i kushteve thelbësore i jep të drejtë konsumatorit të ushtrojë të drejtën e heqjes dorë nga kontrata ose të zgjedhë një paketë zëvendësuese të ofruar nga organizatori ose shitësi, me të njëjtën cilësi ose më cilësi më të lartë.

Organizatori ose shitësi ka të drejtë të anullojë kontratën vetëm në dy raste: për shkak të mosplotësimit të numrit minimal të pjesëmarrësve dhe në rastin e forcës madhore. Ushtrimi i kësaj të drejtë është i lidhur ngushtësisht me elementë të jashtëm, që nuk varen nga vullneti i subjektit. Kushti thelbësor është se organizatori ose shitësi duhet të kenë informuar konsumatorin në lidhje me numrin minimal të personave, të cilët duhet të regjistrohen për paketën e udhëtimit.

Mospërmbushja e detyrimeve nga konsumatori sjell si pasojë humbjen e kaparit ose pagimin e çdo shpenzimi që organizatori ka bërë për të arritur kënaqësinë konsumatori.

Mospërmbushja e plotë ose mospërmbushja e pjesshme e detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit, të marra përsipër nga organizatori ose shitësi i paketës së udhëtimit, passjellin të drejtën e konsumatorit për të kërkuar shpërblimin e dëmit të shkaktuar, përveç të drejtave të tjera të parashikuara nga aktet ligjore.

Shpërblimi i dëmit me natyrë kontraktore përfshin dëmin pasuror, dëmin jo pasuror dhe veçanërisht shpërblimin e dëmit të shkaktuar nga prishja e pushimeve.

223

Dëmi i shkaktuar nga prishja e pushimeve mund të përkufizohet si cënim i dëshirës dhe vullnetit të konsumatorit turist për të shijuar plotësisht udhëtimin e organizuar me qëllim shplodhjeje dhe kënaqësie.

Kontrata e sigurimit është një kontratë aksesore që duhet t’i bashkëngjitet kontratës së paketës së udhëtimit, me qëllimin sigurimin nga ana e organizatorit të të gjitha dëmeve që i shkaktohen konsumatorit nga mospërmbushja e plotë ose e pjesshme e detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e paketës së udhëtimit. Mungesa e saj i njeh të drejtën konsumatorit të heqë dorë nga kontrata kryesore, pa asnjë penalizim apo kosto shtesë.

224

Rekomandime

Së pari, i rekomandojmë ligjvënësit që të vendosë koherencë ndërmjet ligjeve, që

janë të lidhura midis tyre. Çdo ndryshim i një ligji apo akti nënligjor të gjejë pasqyrimin e tij tek aktet e tjera. Kjo moskoherencë passjell konfuzion dhe pasaktësi gjatë aplikimit të tyre.

Ligjet duhet të ndryshohen dhe të përmirësohen në funksion të marrëdhënieve eko nomiko - shoqërore që ato rregullojnë, duke pasqyruar raste praktike ose vendime të organeve, që ushtrojnë kompetencat e tyre në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjes së tregut.

Kredia konsumatore është një kontratë që gjen rregullim në një akt nënligjor në një hierarki të ulët referuar burimeve të së drejtës. Rekomandoj që organet e qeverisjes qendrore të nxjerrin akte në nivel Vendimi Këshilli Ministrash për të rregulluar këtë kontratë aktuale, mjaft problematike. Nga ana tjetër, Vendimi i Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë ka nevojë të ndryshohet në përputhje me zhvillimet ligjore, ekonomike dhe sociale.

Banka e Shqipërisë, në rolin dhe funksionin e saj si një institucion mbikqyrës në raport me Bankat e Nivelit të Dytë duhet të jetë më efektive në kontrollin që ushtron mbi to, në lidhje me kufijtë e atyre kredive që reklamohen si kredi konsumatore.

Banka e Shqipërisë, si një nga institucionet kryesore me funksion mbikqyrës ndaj Bankave të Nivelit të Dytë duhet të kontrollojë publicitetet e bëra nga këto të fundit në lidhje me kredinë konsumatore, ku spikat mungesa e dhënies së informacionit në mënyrë të saktë, të qartë dhe të dukshme, me ose pa një shembull përfaqësues.

Bankat e Niveli të Dytë kanë konfuzion në përcaktimin e kufijve të vlerës së atyre shërbimeve financiare që i konsiderojnë kredi konsumatore, probleme konstatohen me mjetet e sigurimit që ato kërkojnë për miratimin e këtyre kredive. Rekomandojmë Bankën e Shqipërisë që të ushtrojë një kontroll të detajuar mbi këto banka, të cilat krijojnë kushtet për informacion çorientues dhe praktika të padrejta tregtare.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” parashikon detyrimin që Banka e Shqipërisë të përcaktojë informacionet që duhet t’i jepen konsumatorit në fazën parakontraktore. Ajo nuk ka miratuar formën standarte të informacionit parakontraktor për kredinë konsumatore, detyrim që i buron nga ndryshimet e vitit 2011 të këtij ligji, njësoj si ka vepruar me kredinë hipotekare.

I rekomandojmë këtij institucioni të miratojë këtë akt, i cili do të jetë në përputhje me direktivat e Bashkimit Europian, por dhe do të rrisë vëmendjen e konsumatorit dhe lirinë e tij të zgjedhjes.

Detyrimi për përcaktimin e standarteve në lidhje me karakteristika të tilla si: lloji i shkrimit, madhësia e tij, hapësirat ndërmjet rreshtave etj., lindën nga vendimi i Komisionit për Mbrojtjen e Konsumatorëve, vendim i cili solli si pasojë ndryshimet e ligjit dhe pasqyrimin e tij në vitin 2011. Ndryshimet e ligjit si pasojë e praktikës së organeve janë të suksesshme dhe mbrojnë më mirë interesat e konsumatorëve, meqenëse rrjedhin drejtpërdrejtë nga praktika të iniciuara prej tyre.

Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve duhet të jetë më aktiv në veprimtarinë e tij, të informojë konsumatorët në lidhje me kompetencat dhe të drejtat e tyre dhe mundësitë për t’u vënë në lëvizje prej tyre.

Ligjvënësi duhet të përcaktojë formën dhe mënyrën sesi konsumatori do të ushtrojë të drejtën e tij për të hequr dorë. Strukturat përgjegjëse për mbikqyrjen e tregut duhet të ushtrojnë kontroll dhe të mbikqyrin tregtarët, duke marrë sanksionet përkatëse për ata

225

tregtarë-kredidhënës, që nuk njoftojnë konsumatorët në lidhje me ushtrimin e heqjes dorë. Kjo është arsyeja që konsumatorët nuk e ushtrojnë këtë të drejtë, pasi nuk kanë dijeni për të.

Banka Qëndrore dhe Bankat e Niveli të Dytë duhet të përcaktojnë afatin kohor brenda së cilit konsumatori do të njoftojë kredidhënësin për vendimin e tij për ushtrimin e së drejtës për të hequr dorë dhe afatin kohor brenda së cilit do të prodhohen pasojat pasi konsumatori e ka ushtruar këtë të drejtë.

Ligjvënësi kombëtare të përcaktojë afatin brenda së cilit konsumatorit do t’i fillojnë efektet e heqjes dorë, pasi ka vënë në dijeni bankën për ushtrimin e kësaj të drejte nga ana e tij.

Forcimi i kapaciteteve administrative në institucionet që veprojnë në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjes së tregut është thelbësor për një përforcim dhe zbatim të efektshëm të legjislacionit në këtë fushë. Vetëm në prani të këtyre mekanizmave me kompetenca të mirëpërcaktuara dhe ekzistenca e një kornize ligjore në përputhje me legjislacionin europian krijon bazat thelbësore dhe të domosdoshme për një mbrojtje efektive të konsumatorit.

Niveli i mbrojtjes së konsumatorit varet dhe nga veprimet e ndëmarra nga vetë konsumatori, nga fushatat sensibilizuese me qëllim ndërgjegjësimin e tyre nga aktorë të përfshirë në këtë fushë.

Ky ligj nuk duhet të ekzistojë thjesht formalisht, por duhet të vihet në zbatim. Kjo detyrë duhet të përmbushet nga instanca shtetërore dhe joshtetërore.

Në rast të amendimeve të ardhshme të kredisë konsumatore, Shqipëria duhet të marrë në konsideratë mundësinë e rregullimit të të gjithë kredisë konsumatore në një akt të vetëm ligjor ose nënligjor, pasi është i paqartë impakti që ka akti i miratuar nga Banka e Shqipërisë dhe rëndësia e tij për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve. Transparenca e rregullimeve ligjore është e një rëndësie thelbësore për konsumatorët. Ligjet për mbrojtjen e konsumatorëve duhet të jenë të qartë dhe të thjeshtë, vetëm kështu mund të kuptohen dhe të përdoren prej tyre.711

Në kontratën e paketave të udhëtimit konstatohen problem në lidhje me terminologjinë dhe përcaktimin e termit konsumator, ku Vendimi i Këshillit të Ministrave sqaron se konceptin konsumator, duke ecur më tej se parashikimi i ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Rekomandohet që përafrimi në fushën e paketave turistike të jetë në përputhje me legjislacionin komunitar, por dhe më praktikën e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, veçanërisht në sqarimin dhe përcaktimin e koncepteve: konsumator, konsumator vunerabël, konsumator mesatar, paketa udhëtimi etj.

Në kuadër të publicitetit ligji “Për mbrojtjen e konsumatorit” përdor si mjet broshurën, të cilat janë të kufizuara në kohë, për shkak të ndryshimeve në çmimin e naftës apo kursin e këmbimit, duke ngarkuar me kosto konsumatorin. Kjo mënyrë eksplicite të shprehuri, përjashton nga fusha e rregullimit përdorimin e mjeteve të epokës dixhitale, si: interneti. Kjo pjesë e zhvillimit të shoqërisë është e pambuluar dhe e parregulluar nga pikëpamja legjislative.

Në kuadër të paketave të Udhëtimit, Vendimi i Këshillit të Ministrave duhet të jetë më i qartë dhe i saktë në parashikimet e tij veçanërisht në lidhje me institutet që sjellin ndryshime të elementëve thelbësorë të paketës, duke përcaktuar në mënyrë të saktë afatin kohor për ushtrimin e këtyre të drejtave. Në rastin e rishikimit të çmimit, ky akt nuk ndjek shembullin e Direktivës 90/314/CEE, duke parashikuar vetëm rritje të çmimit. Ky akt nuk bën asnjë parashikim në rastin e uljes së kostove dhe uljes së çmimit. Ky

711Weatherill, S. “EU Consumer Law and Policy” Elgar, 2005, p. 128.

226

parashikim është më i favorshëm dhe në dobi të konsumatorit. Rekomandojmë që të bëhen ndryshimet legjislative përkatëse.

Gjuha legjislative e përdorur nuk është shumë teknike duke u përqëndruar kryesisht në mjete, pa i kushtuar vëmendjen e duhur diferencës së instituteve dhe ndërtimit e zgjidhjes së rasteve të veçanta. Rekomandojmë që të bëhen përcaktime të sakta se cilat janë mjetet mbrojtëse në favor të konsumatorit kur kemi ndryshim të kushteve thelbësore, veçanërisht në kushtet e mungesës së praktikës gjyqësore dhe konsumatorëve të painformuar në lidhje me të drejtat e tyre.

Ligji “Për mbrojtjen e konsumatorëve” dhe Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për kontratat e paketave të udhëtimit” ka vakuum ligjor në lidhje me pamundësinë e përmbushjes së detyrimit nga ana e konsumatorit. Gjithashtu nuk parashikohet detyrimi për pagimin e kaparit në momentin e rezervimit, si rrjedhojë ka mungesë dhe në parashikimin e pasojave.

Mendoj se do te jetë gjyqtari ai që do të vlerësojë dëmin që do t’i shkaktohet organizatorit ose shitësit në momentin që konsumatori zgjidh kontratën. Ai do të marrë në konsideratë kohën që konsumatori ka ushtruar këtë kontratë, në raport me datën e nisjes, vlerën totale të çmimit si dhe, mbi të gjitha, shpenzimet që mund të ketë bërë organizatori ose shitësi, në raport me të tretët për realizimin e kënaqësisë maksimale për konsumatorin.

Konsumatorëve shqiptarë i rekomandojmë që në rastin kur shërbimet nuk ofrohen dhe nuk ekzekutohen sipas parashikimeve të bëra në fazën e publicitetit ose në kontratë, të kërkojnë shpërblim dëmi, duke ngritur nëpër gjykata padi me natyrë kontraktore që rrjedhin nga kontrata e paketave të udhëtimit, me objekt shpërblim dëmi pasuror dhe jopasuror.

I rekomandojmë organizatorëve ose shitësve të paketave të udhëtimit të lidhin kontratat e sigurimit të detyrueshëm, me synim lehtësimin dhe kapërcimin e barrës me natyrë financiare, që janë pasojë e mospërmbushjes së detyrimeve nga ato vetë apo furnizuesit e shërbimeve të ndryshëm nga to.

Së fundmi, organeve shtetërore i rekomandojmë që të nxjerrin aktet nënligjore në bazë dhe për zbatim të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, konkretisht:

- Banka Qëndrore të miratojë Fletën e Standartizuar të Informacionit Parakontraktor;

- Agjensia e Mbikqyrjes Financiare duhet të bashkëpunojë me ministritë përkatëse për përcaktimin e kushteve dhe rregullave në lidhje me kontratën e sigurimit në kontratën e paketave të udhëtimit;

- Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve duhet të miratojë rregulloren e shqyrtimit dhe të trajtimit të ankesave te konsumatorëve për kontratat e paketave të udhëtimit;

- Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve duhet të miratojë rregulloren e shqyrtimit të ankesave të konsumatorëve.

Kushtet dhe procedurat e lidhjes së kontratës së sigurimit, si dhe kufijtë e mbulimit të sigurimit të kësaj kontrate, sipas pikës 40 të Vendimit të Këshillit të Ministrave, përcaktohen në udhëzimin e përbashkët të Ministrit të Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës dhe të ministrit të Financave, me propozimin e Autoritetit të Mbikqyrjes Financiare

227

Bibliografia

Botime

ABTA “Review of the Travel Package Directive”, 5 February 2010 Alpa, Guido “Introduzione al diritto dei consumatori”, Editori Laterza, Roma, 2006 Avokati i Popullit në rekomandimin e tij nr 264/19 Prot., datë më 28/01/2009, me objekt: Dërgohen konkluzionet e Konferencës Kombëtare “Mbrojtja e të drejtave të konsuma-torëve” Autoriteti Kosovar i Konkurrencës “Analiza e monitorimit të konkurrencës në sektorin bankar në Kosovë”, Prishtinë, Gusht 2011 Biasor, Carlo “La tutela del consumatore nella formazione del consenso”, Tesa di dottorato BIS, Department for Business Innovation and Skills “Consumer Credit Regulations”, August 2010 Brown, Ian “Commercial law”, Butterworths, London, UK 2001 Caringella, F. De Marzo, G. “ i contratti dei consumatori”, UTET, 2007 Credins Bank, “Politikat dhe procedurat e kredisë për individë për vitin 2012”, Tiranë, Janar 2012 Dauti, Nerxhivane “E drejta kontraktuese – praktikum”, Prishtinë, 2008 De Cristofaro, Giovanni “La nuova disciplina europea del credito al consumo”, G. Giappichelli Editore, Torino 2009 Departamenti i Politikës Monetare, Banka e Shqipërisë “Rezultatet e vrojtimit të aktivitetit kreditues për tremujorin e katërt, 2012”, Janar 2013 Dollani, Nada “Kushtet e padrejta në kontratat konsumatore. Zhvillimet aktuale në BE dhe impakti i mundshëm mbi të drejtën civile shqiptare”, Revista Studime Juridike, Vol. 2, 2011 Galgano, Francesco “E drejta private”, Luarasi , Tiranë, 2006 Gjeçovi, Shtjefën “Kanuni i Lek Dukagjinit”, Albinform, 1993 Hetemi, Mehdi “Detyrimet dhe kontratat”, Shtëpia botuese”Luarasi”, Tiranë, 1998 Howells, Geraint Schulze, Reiner “Consumer contract law”, European Law Publishers, Munich, 2009 Hoxha, Izet “Marrëdhëniet juridike në Kanunin e Lekë Dukagjinit”, Albin, Tiranë, 2002

228

Katro, Kestrin “E drejtë falimentimi”, Tiranw, 2004 Kennedy, John F. “Special message to the Congress on Protecting the Consumer Interest”, 15 March 1962 Komisioni shtetëror për pengimin e korrupsionit “Udhëzues për menaxhimin e konfliktit të interesave”, Republika e Maqedonisë, Shkup, Shtator 2008 Lazowski, Adam “Legislative Gap Analysis on: Consumer and Health Protection (chapter: 28)”, GIZ - Albania, date 05 June 2011 Legier, Gerard “E drejta civile, detyrimet”, Papirus, Tiranë, 2009 Lexikon “Le parole del diritto privato (civile)”, VI edizione, Gruppo Editoriale Esselibri – Simone, 2010 Luarasi, Aleks “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Luarasi Press, Tiranë, 2007 Mandro, Arta “E drejta romake”, Tiranë, 2001 Mazzitelli, Maria Francesca “Codice del turismo e tutela dei consumatori”, Edizioni Giuridiche Simone, Qershor 2011 Metrologjia e Përmbledhur, Botimi i dytë, dhjetor 2003 Micklitz, Hans – W. “Legal framework of consumer protection in the Republic of Albania and its alignment with consumer acquis”, GIZ – Albania, July 2012 Mihai, Emilia “The formation of credit agreements for consumers”, Curentul Juridic Journal Nadin, Lucia “Statuti di Scutari”, Onufri, Tiranë 2002 Nuni, Ardian “E drejta e biznesit”, Tiranë 2007 Nuni, Ardian; Mustafaj, Ilir; Vokshi, Asim “E drejta e detyrimeve I”, Tiranë 2008 Olldashi, Enkeleda “E drejta romake”, Mediaprint, Botim i pare Pjero, Elenica “Sjellja e konsumatorit turist”, Botimet Europrint, Vlorë, 2009 Rossi, Liliana Dona Carleo, Massimiliano “Il contratto di viaggio turistico”, Edizioni Scientifiche Italiane, Napoli, 2010 Roppo, Vincenzo “Il contratto”, Giuffre, Milano 2001 Sallabanda, Andon “E drejta e detyrimeve”, Pjesa e përgjithshme, Tiranë 1962 Sallabanda, Andon “E drejta e detyrimeve, E drejta e autorit”, Tiranë, 1977

229

Semini, Mariana “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave” Pjesa e Përgjithshme, Skanderbeg books, Tiranë 2006 Semini-Tutulani, Mariana “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave” Pjesa e posaçme, Skanderbeg books Schulte-Nölke, Hans; Twigg-Flesner, Christian; Ebers, Martin “EC Consumer Law Compendium- Comparative Analysis”, April 2007 Scorza, Guido “I contratti del consumatore nel nuovo codice del consumo”, CEDAM, 2007 Tassoni, Giorgia “Il contratto di viaggio”, Giuffre Editore, 1998 Teliti, E. Hoti, U. “Law on consumer protection”, International Conference on “Challenges of Albania’s integration in European Union”, Conference Proceedings, Vol.II, Albania, May 2010 Teliti, Ersida Revista “Studime juridike” Vol. 1, Shtypshkronja Pegi, Tiranë 2011 Teliti, Ersida “ Marrëdhëniet juridiko-konsumatore”, Temë Masteri, Tiranë 2008 Torino, Raffaele “Lezioni di diritto europeo dei consumatori”, G.Giappichelli Editore, Torino, 2010 Trading Standarts Institute “Response to European Commission On Council Directive 90/314/ECC…”, October 2007 Valentini, Giuseppe “Il diritto delle comunita”, Vallecchi Editore, Firenze, 1956 Vermelle, Georges “E drejta civile, Kontratat”, Papirus, Tiranë, 2008 Vermelle, Georges “ Kontratat” Pjesa e posaçme, Papirus, 2008 Vettori, Giuseppe “Codice del consumo, Commentario”, CEDAM, 2007, Weatherill, Stephen “EU consumer law and policy”, Elgar European Law, USA Wilmot – Smith, Richard “Construction contracts” Oxford University Press, 2010

230

Artikuj online

Butler, Henry N.; Wright, Joshua D. “Are state consumer protection acts really little- FTC acts?”: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/vieëcontent.cgi?article=1040&context=facultyworkingpapers&sei- redir=1&referer=http%3A%2F%2Feww.google.al%2Furl%3Fsa%3Dt%26rct%3Dj%26q%3Dhistory%2520of%2520consumer%2520protection%2520laws%26source%3Dweb%26cd%3D7%26ved%3D0CGcQFjAG%26url%3Dhttp%253A%252F%252Fscholarlycommons.law.northwestern.edu%252Fcgi%252Fviewcontent.cgi%253Farticle%253D1040%2526context%253Dfacultyworkingpapers%26ei%3DWMAxUcaaG4HcswblqYHgBA%26usg%3DAFQjCNHjjXMfFVIsolqWJF-o3y4HzLx6Ew#search=%22history%20consumer%20protection%20laws%22 Budnitz, Mark Elliot, Georgia State University Law Review, Vol. 26, Nr. 4: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2020589 Cartwright, Peter: http://assets.cambridge.org/97805215/90808/excerpt/9780521590808_excerpt.pdf http://www.linfo.org/sherman.html Cartwright, Peter “The Vulnerable Consumer of Financial Services: Law, Policy and Regulation”: http://www.nottingham.ac.uk/business/forum/documents/researchreports/paper78.pdf Cani, Eralda “Transplantet ligjore të nevojshme për procesin e integrimit dhe kushtet e brendshme institucionale e administrative për suksesin e tyre”: http://ajls.org/doc/2_ECani_Transplantet_Ligjore_Referim_AlbShkenca2010.pdf De Cristofaro, Giovanni “I contratti dei consumatori”: http://www.fe.camcom.it/regmercato/sicurezza-prodotti/docvari/Contratti.pdf Good, Kathryn “Institutional Reform Under The Single European Act”, American University International Law Review, Volume 3, Issue 1, 1988: http://digitalcommons.wcl.american.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1624&context=auilr&sei-redir=1&referer=http%3A%2F%2Feww.google.al%2Furl%3Fsa%3Dt%26rct%3Dj%26q%3Dthe%2520single%2520european%2520act%26source%3Dweb%26cd%3D10%26sqi%3D2%26ved%3D0CH4QFjAJ%26url%3Dhttp%253A%252F%252Fdigitalcommons.wcl.american.edu%252Fcgi%252Fviewcontent.cgi%253Farticle%253D1624%2526context%253Dauilr%26ei%3D2bArUYqJGYvLswa6y4HIDw%26usg%3DAFQjCNEmJ1mradrCKO8egtmnwLB2BDg7kA#search=%22single%20european%20act%22 Morano Cinque, Elena “Il danno non patrimoniale: modelli e funzioni”: http://www.giappichelli.it/stralcio/3480079.pdf Mottola, Maria Rita “Danno da vacanza rovinata e seguito del D. LGS. 23 Maggio 2011, N.79”: http://www.cedam.com/statici/TRATT_NUOVI_DANNI_AGG_DANNO%20DA%20VACANZA%20ROVINATA.pdf “Towards a European Civil Code”, Fourth revised and expanded edition, Kluwer Law International: http://privateregulation.eu/wp-content/uploads/2010/12/Hartkamp-et-al.-9789041133571_Chapter-5.pdf

231

Legjislacioni kombëtar

Kushtetuta Kodi Civil, viti 1929 Kodi Tregtar, viti 1932 Kodi Civil, viti 1981 Kodi Civil, viti 1994, i ndryshuar me Ligjin nr. 17/ 2012, datë 16.02.2012 Kodi i Punës Kodi Ajror Ligji nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” Ligji nr. 2350, datë 15.11.1956 “Mbi zbatimin e ligjës mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet.” Ligji nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese” Ligji nr. 7561, datë 29.04.1992 “Organizimi i drejtësisë dhe gjykata kushtetuese” Ligji nr. 7643, datë 02.12.1992 “Për shëndetin publik dhe Inspektoriatin Sanitar Shtetëror”, Ligji nr. 7692, datë 31.03.1993 “Për të drejtat dhe liritë themelore” Ligjin nr. 7904, datë 08.03.1995 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7643, datë 02.12.1992 Për shëndetin publik dhe Inspektoriatin Sanitar Shtetëror”, Ligji nr. 7941, datë 31.05.1995 “Për ushqimin” Ligji nr. 8102, datë 28.03.1996 “Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe të largimit dhe përpunimit të ujërave të ndotura” Ligji nr. 8192, datë 06.02.1997 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” Ligji nr. 8443, datë 21.01.1999 “Për vreshtarinë, verën dhe produktet e tjera që rrjedhin nga rrushi Ligji nr. 8454, datë 04.02.1999 “Për Avokatin e Popullit” Ligji nr. 8788, datë 07.05.2001 “Për organizatat jofitimprurëse” Ligji nr. 8809, datë 17.5.2001 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr 8691, datë 16.11.2000 Për prodhimin dhe tregtimin e duhanit dhe të cigareve” Ligji nr. 8944, datë 19.9.2002 “Për prodhimin, emërtimin dhe tregtimin e vajit të ullirit”. Ligji nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr. 9121, datë 28.7.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar me ligjin nr. 9499, datë 03.04.2006, ligji nr.9584, datë 17.07.2006 dhe ligji nr.10317, datë 16.09.2010 Ligji nr. 9135, datë 11.09.2003 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” Ligji nr. 9199, datë 26.02.2004 “Për prodhimin, përpunimin, certifikimin dhe tregtimin e produkteve BIO” . Ligji nr. 9323, datë 25.11.2004 “ Për barnat dhe shërbimi farmaceutik”, i ndryshuar me ligjin Nr. 9523, datë 25.04.2006, nr. 9644, datë 20.11.2006, I ndryshuar me ligjin Nr. 10008, datë 27.10.2008, ndryshuar me ligjin Nr. 10137, datë 11.05.2009, ndryshuar me ligjin Nr. 10350, datë 11.11.2010 dhe ndryshimi i fundit ligji Nr. 10410 Ligji nr. 9396, datë 12/05/2005 “Për qiranë financiare”, i ndryshuar me ligjin nr. 9823, datë 29/10/2007 Ligji nr. 9441, datë 11.11.2005 “Për prodhimin, grumbullimin, përpunimin dhe tregtimin e qumështit dhe të produkteve me bazë qumështi”, i ndryshuar me ligjin nr. 9863, date 28.01.2008 dhe ligjin nr.10 137, datë 11.5.2009 Ligji nr. 9512 datë 10.04.2006 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike”,

232

Ligji nr. 9635 datë 06.11.2006 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7643, datë 02.12.1992 Për shëndetin publik dhe Inspektoriatin Sanitar Shtetëror” Ligji nr. 9636, datë 06.11.2006 “Për mbrojtjen e shëndetit nga produktet e duhanit” Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr. 10 481, datë 17.11.2011 Ligj nr.9734, datë 14/05/2007 “Për turizmin” Ligji nr. 9750 datë 04.06.2007 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr. 9779, datë 16.7.2007, “Për sigurinë e përgjithshme, kërkesat thelbësore dhe vlerësimin e konformitetit të produkteve joushqimore” Ligji nr. 9863 datë 28.01.2008. “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7643, datë 02.12.1992 Për shëndetin publik dhe Inspektoriatin Sanitar Shtetëror” Ligji nr. 9863, datë 28.1.2008, “Për ushqimin Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” Ligji nr. 10 138, datë 11.5.2009 “Për shëndetin publik.” Ligjin nr. 9913, datë 5.5.2008, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr. 9930, datë 09/06/2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9734, datë 14.5.2007 Për turizmin" Ligji nr. 9918, datë 19.5.2008 “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr. 102/2012. Ligjin nr. 9997 datë 22.09.2008“Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr. 10 128, datë 11.05.2009 “Për tregtinë elektronike” Ligji nr. 10196 datë 10.12.2009“Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr.10 275, datë 6.5.2010 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr 8691, datë 16.11.2000 Për prodhimin dhe tregtimin e duhanit dhe të cigareve” Ligji nr. 10362 date 16.12.2010“Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike Ligji nr. 10 385, datë 24/02/2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve” Ligji nr. 10 444, datë 14/07/2011 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.9902, datë17/04/2008 Për mbrojtjen e konsumatorëve” Ligji nr. 10 480, datë 17.11.2011 “Për sigurinë e përgjithshme të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 16/2013, datë 14.02.2013. Ligji nr. 10485 datë 26.11.2011“Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9072, datë 22.05.2003 “Për sektorin e energjisë elektrike” Ligji nr. 10 489, datë 15.12.2011 “Për tregtimin dhe mbikëqyrjen e tregut të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 17/2013, datë 14.02.2013 Ligji nr. 10 480, datë 17.11.2011 “Për sigurinë e përgjithshme të produkteve joushqimore”, i ndryshuar me ligjin nr. 16/2013, datë 14.02.2013 Ligji nr. 49/ 2013, datë 14.02.2013 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr 8691, datë 16.11.2000 Për prodhimin dhe tregtimin e duhanit dhe të cigareve” Ligj nr. 76/2013, datë 14/02/2013 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9734, datë 14.5.2007 Për turizmin" VKM nr. 525, datë 25.12.1956 “Mbi aprovimin e rregullores mbi mënyrën e përdorimit të energjisë elektrike dhe t’avullit”

233

VKM nr. 585, datë 13/12/1993 “Për miratimin e marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Federatës Ruse për bashkëpunim në fushën e turizmit” VKM nr.54 datë 21/02/1994 “Për miratimin e marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Kroacisë për bashkëpunim në fushën e turizmit” VKM nr. 505, datë 01.08.2000 “Për vreshtarinë, verën dhe produktet e tjera që rrjedhin nga rrushi” VKM nr. 224, datë 13.04.2001 “Mbi mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Agjencisë Kombëtare të Duhan – Cigareve” VKM nr. 517, dt. 03/07/2003 “Për miratimin e strategjisë së zhvillimit të turizmit në Shqipëri deri në vitin 2012” VKM nr.104 datë 18/02/2005 Për miratimin e marrëveshjes "Për bashkëpunimin në fushën e turizmit", ndërmjet Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Këshillit të Ministrave të Serbisë e Malit të Zi VKM nr. 600, datë 12.09.2007 “Për trajtimin me strehim të nëpunësve civilë të administratës së lartë shtetërore dhe të funksionarëve politikë” VKM nr. 797, datë 14.11.2007 “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale për mbrojtjen e konsumatorëve dhe mbikqyrjen e tregut, për periudhën 2007 – 2013” VKM nr. 924, datë 14.11.2007 “Strategjia sektoriale e bujqësisë dhe ushqimit, 2007 -2013” VKM nr. 272, datë 05.03.2008 “Për zhvillimin e infrastrukturës së cilësisë në Shqipëri” VKM nr.844, datë 11.6.2008, “Për miratimin e strategjisë sektoriale të turizmit, për periudhën 2007-2013” VKM nr.1344, datë 10.10.2008 “Për etiketimin e produkteve ushqimore”. Vendimin e Këshillit të Ministrave ne. 1444, datë 22.10.2008 “Për mënyrën e funksionimit e të pagesës së anëtarëve të Komisionit të Mbrojtjes së Konsumatorëve, si dhe përcaktimin e procedurave të vlerësimit të shkeljeve” VKM nr. 63, datë 21/01/2009 “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit” VKM nr. 64, datë 21/01/2009 “Për Kontratat në largësi” VKM nr. 65, datë 21.1.2009 “Për kontratat e paketave të udhëtimit” VKM nr. 1081, datë 21.10.2009 “Për organizimin dhe funksionimin e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit” VKM nr.615, datë 07/09/2011 “Kontratat e tregtimit në largësi të shërbimeve financiare për konsumatorët” Udhëzimi nr. 10, datë 07.07.2012 i Ministrit të Punëve Publike dhe Transportit “Mbi rregullat në transportin hekurudhor të udhëtarëve dhe të bagazheve” Rregullorja MTKRS nr. 02, dt. 20/03/2003 “Për kriteret, kushtet dhe procedurat për licencimin e ushtrimit të veprimtarisë turistike akomoduese, regjistrimin dhe klasifikimin e njësive akomoduese turistike” Ligji nr. 2004/17 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në Kosovë

234

Legjislacion dhe akte komunitare

Traktati i Maastrichtit, 07 shkurt 1992 Traktati i Amsterdamit, 2 Tetor 1997 Traktati i Lisbonës, 13 Dhjetor 2007 Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Europian , 01 Dhjetor 2009 Direktiva 84/641/CEE “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative që lidhen me sigurimin e drejtpërdrejtë, me përjashtim të sigurimit të jetës” datë 10/12/1984 Direktiva 85/577/CEE “Për kontratat e lidhura jashtë qendrave të tregtimit”, datë 20/12/1985 Direktiva 87/102/CEE “Për kredinë konsumatore” Direktiva 89/646/CEE, “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative që lidhen me ndjekjen e institucioneve të kreditit”, datë 15/12/1989 Direktiva 90/314/CEE “Për paketat e udhëtimit”, datë 13/06/1990 Direktiva 92/49/CEE, “Mbi koordinimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative që lidhen me sigurimin, me përjashtim të sigurimit të jetës”, datë 18/06/1992 Direktiva 93/13/CEE “Mbi Kushtet e Padrejta”, datë 05.04.1993 Direktiva 97/7/CEE “Për kontratat në largësi”, datë 20/05/1997 Direktiva 1999/44/CE “Mbi disa aspekte të shitjes dhe garancisë për mallrat e konsumit”, datë 25/05/1999 Direktiva 2002/65/EC në lidhje me “Tregtinë në largësi të shërbimeve financiare konsumatore”. Direktiva 2004/39/EC “Për instrumentet financiare të tregut” Direktiva 2005/29/CE “Në lidhje me praktikat e padrejta tregtare”, datë 11/05/2005 Direktiva 2006/48/EC “Në lidhje me veprimtarinë e institucioneve të kredisë” Direktiva 2009/22/EC “Mbi vendimet administrative dhe gjyqësore për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve” , datë 23.04.2009 Direktiva 2011/83/UE “Mbi të drejtat e konsumatorëve”, datë 25/10/2011 Rregullore nr. 785/2004, datë 21/04/2004 “Në lidhje me kërkesat për sigurim të transportuesve ajrorë dhe operatorëve të tyre” Rregullorja nr. 261/2004 Rregullorja nr. 361/2004 “Mbi aviacionin”

Rregullore nr. 1371/2007, datë 23 tetor 2007 “Mbi të drejtat dhe detyrimet e udhëtarëve që lëvizin me hekurudhë Rregullore nr. 593/ 2008, datë 17.06.2008 “Mbi ligjin e aplikueshëm për detyrimet kontraktore”, Roma I Vendimi i Këshillit 2001/539/EC “Për përthithjen e rregullimeve të Konventës së Montrealit” European Commission “The Commission’s programme for 1990”, Belgium

Commissione Europea, Bruxeles 12/09/2001 COM (2001)370. Commissione Europea, Bruxeles 19/12/2011 COM (2011)898 Council Resolution of 19 May 1981 “On a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy” OJ C 133

235

Commission of European Communities, “Report on the operation of Directive 87/102 for the approximation of laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning consumer credit - COM(95) 117 final of 11.05.95”, Brussels, 24.09.1997 European Commission “Green paper on the review of the Consumer Acquis” Brussels, 08.02.2007, COM (2006) 744 final European Commission “Working document on the Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours” Brussels, 26.07.2007 Council of European Union, Interinstitutional File 2011/0062 (COD), Brussels, 17 February 2012 Commissione per il mercato interno e la protezione dei consumatori, Progetto di relazione, Attuazione della direttiva 2008/48/CE relativa ai contratti di credito ai consumatori (2012/2037(INI) Commissione Europea, Direzione Generale salute e Tutela Dei Consumatori, Direzione B - Questioni relative ai consumatori, B5- Servizi finanziari, Documento di Sinetsi Commission of the European Communities, Brussels, 11.9.2002, COM(2002) 443 final. Propozim për Direktivën “Për të drejtat e konsumatorëve” COM(2008) 614, Bruksel 08.10.2008 European Economic and Social Committee Opinion no. July 17, 2003, OJ C 234, 30 September 2003. Commission for the Internal Market and Consumer Protection 2012/2037(INI). European Principles of Contract Law (EPCL)

Legjislacioni ndërkombëtar

Konventa e Varshavës “Për unifikimin e disa rregullave të transportit ajror ndërkombëtar”, viti 1929 Marrëveshjen e Çikagos “Për shërbimet tranzite ajrore ndërkombëtare”, viti 1944 Konventa “ Mbi lehtësirat doganore për turizmin” Nju-Jork, viti 1954 Konventa e Bernës “Mbi transportin hekurudhor”, viti 1961 Konventa e Parisit “Mbi përgjegjësinë e hotelierëve”, viti 1962 Konventa e Brukselit “Në lidhje me kompetencën juridiksionale dhe ekzekutimin e vendimeve në fushën civile dhe tregtare”, vitit1968 Konventa e Brukselit “Mbi kontratat e udhëtimit”, viti 1970 Konventën e Montrealit "Për ndërhyrjet e akteve të paligjshme ndaj sigurisë së aviacionit civil", viti 1971 Konventa e Athinës “Mbi transportin detar”, viti 1974 “Protokollin në lidhje me një amendament të Konventës për Aviacionin Civil Ndërkombëtar", Montreal 1980 Konventa e Montrealit “Për unifikimin e rregullave në lidhje me transportin ndërkombëtar ajror”, viti 1999 Konventa Kuadër “Për kontrollin e duhanit” Marrëveshja ndërkombëtare “Për ullirin dhe vajin e ullirit” Protokolli i Nagojës “Për aksesin në burimet gjenetike dhe ndarjen e drejtë dhe të barabartë të përfitimeve që lindin nga përdorimi i tyre” të Konventës së Biodiversitetit “Për larminë biologjike’

236

Legjislacion Italian

Kodi Civil Kodi i Konsumit Kodi i Turizmit Kodit i Vetëdisiplinës në Komunikimet Tregtare Ligji Unik “Për Bankat”

Legjislacion Anglez

Akti “Mbi Kredinë Konsumatore” viti 1974 Akti “Mbi Mbrojtjen e Konsumatorit” viti 1987 Urdhëri “Mbi Kredinë Konsumatore” (Marrëveshjet e përjashtuara), viti 1989 Akti “Mbi Kushtet e Padrejta në Kontrata” viti 1999 Rregullore “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore” 1999 Credit contracts and consumer finance Act 2003, Wellington, New Zeland, Published under the authority of the New Zeland Government, Reprinted is at 1 April 2012

Vendime të Gjykatave Shqiptare

Gjykata Kushtetuese vendimi nr. 18, datë 14/05/2003 Gjykata Kushtetuese në vendimin nr. 35, datë 10/10/2007 Gjykata Kushtetuese vendimi nr. 16, datë 25/07/2008 Gjykata e Lartë vendimi nr. 12, datë 14.09.2007 Gjykata e Lartë vendimi nr. 93, datë 24.02.2011 Gjykata e Lartë në vendimin nr.00-2011-1925, datë 03.11.2011 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, në vendimin nr. 1558, datë 20.03.2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë, vendimi nr. 1564, datë 11.03.2013 Gjykata e Rrethit Gjyqësor, Tiranë vendimi nr. 1500, datë 18.03.2013

Vendime të Gjykatës Europiane të Drejtësisë

Çështja C-178/94, datë 08/10/1996, Dillekonfer Çështjet e bashkuara C-178/94, C-179/94, C-188/94, C-189/94, C-190/94, datë 08/10/1996 Dillenkofer dhe të tjerë kundër Republikës Federale Gjermane. Çështja C- 269/95, datë 03.07.1997, Francesco Benincasa kundër Dentalkit Srl Çështja C-56/96, datë 17.03.1998 Bayerische Hypotheken- und Wechselbank AG kundër Edgar Dietzinger Çështja C-364/96, datë 14/05/1998, Verein fur Konsumenteninformation kundër Ostereischische Kreditversicherungs AG

Çështja C- 410/96, datë 01/12/1998, Ambry Çështja C- 237/97, datë 11/02/1999, AFS Intercultural Programs Finland ry Çështja C- 212/97, datë 09/03/1999

237

Çështja C-140/97, datë 15/06/1999, Walter Rechberger, Renate Greindl, Hermann Hofmeister dhe të tjerë kundër Republikës së Austrisë

Çështjet e bashkuara C – 240/ 98 dhe C – 244/ 98. Çështjet C – 541/99 dhe C-542/99, të dt. 22/11/2001, Centros Çështja C – 168/ 00, datë 12/03/2002 Simone Leitner kundër TUI Deutschland GmbH & Co. KG Çështja C- 400/00, datë 30/04/2002, Club Tour Çështja C- 208/00, datë 05/11/2002, Uberseering Çështja C- 167/01, datë 30/09/2003, Inspire Art Çështja C – 464/01, datë 25.01.2005 Johann Gruber kundër Bay wa AG. Çështja C-125/04, datë 27/01/2005, Guy Denuit, Betty Cordenier kundër Transorient - Mosaïque Voyages et Culture SA Çështja C- 336/03, datë 10/03/2005 easyCar (UK) Ltd kundër Office of Fair Trading Çështja C-344/04, datë 10/01/2006 International Air Transport Association, European Low Fares Airline Association kundër Department for Transport Çështja C - 429/05, datë 04/10/2007 Max Rampion and Marie-Jeanne Rampion, née Godard kundër Franfinance SA dhe K par K SAS Çështja C- 404/06, datë17/04/2008, Quelle AG kundër Bundesverband der Verbraucherzentralen dhe Verbraucherverbände Çështja C – 549/07, datë 22/12/2008, Friederike Wallentin-Hermann kundër Alitalia-s Çështja C-509/07, datë 23 Prill 2009, Luigi Scarpelli kundër NEOS Banca SpA

Vendime të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut

Çështja Jahnes dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, datë 21.2.1986, Çështja Jahn, e të tjerë kundër Gjermanisë, datë 30.6.2005 Former King of Greece dhe të tjerë kundër Greqisë, datë 23.11.2000

Vendime të Gjykatave Italiane

Gjykata e Kasacionit çështja nr. 432, datë 26/03/ 1947 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 472, datë 28/01/1985 Gjykata e Kasacionit çështjet nr. 8827 dhe 8828 të datës 31/05/2003 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 17041, datë 12/11/2003 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 20787, datë 27/10/2004 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 20814, datë 27/10/2004 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 2140, të dt. 31.01.2006 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 16315, datë 24/04/2007 Gjykata e Kasacionit çështja nr.10651, datë 24/04/2008 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 26422, datë 03/11/2008 Gjykata e Kasacionit çështja nr. 16448, datë 15/07/2009 Gjykata e Kasacionit, çështja nr. 3589, dt. 16 shkurt 2010, Gjykata e Kasacionit çështja nr. 5189, datë 04/03/2010 Gjykata e Kasacionit Seksioni Penal, çështja nr. 19523, datë 18/03/2010 Gjykata e Napolit, datë 04 Mars 1953 Gjykata e Firences, datë 20 janar 1954 Gjykata e Napolit, datë 23 korrik 1984 Gjykata e Apelit, Milano, datë 21 qershor 1988

238

Gjykata e Bolonjës, datë 15 tetor 1992 Gjyqtari i Paqes, Sirakuzë, datë 26 mars 1999 Gjykata e Trevisos, datë 14 janar 2002 Gjykata e Milanos, datë 07 shkurt 2002 Gjyqtari i Paqes, Milano, datë 20 shkurt 2003 Gjykata e Bolonjës, datë 18.01.2005 Gjykata e Bolzanos, datë 11.04.2005 Gjykata e Mantovës, datë 13 Mars 2006 Gjykata e Palermos datë 08 Janar 2009

Vendime të Gjykatave Angleze

Gjykata e Lartë Angleze, çështja Standard Bank London Limited kundër Dimitrios Apostolakis dhe Styliani Apostolakis Gjykata e Lartë Angleze, çështja Director General of Fair Trading kundër First National Bank Gjykata e Lartë Angleze, House of Lords, çështja Dimond kundër Lovell, datë 11 Maj 2000 Gjykata e Apelit, çështja R&B Costums Brokers Co Ltd kundër United Dominions Trust Ltd angli

Vendime të Komisionit për Mbrojtjen e Konsumatorëve

Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 04, datë 30.07.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 08, datë 06.08.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 09, datë 06.08.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 10, datë 25.10.2010 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 15, datë 04.02.2011 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 23, datë 22.02.2012 Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorëve, Vendimi nr. 24, datë 03.05.2012

Vendime të Këshillit Mbikqyrës së Bankës së Shqipërisë

Vendim nr. 59, datë 29.08.2008 “Mbi transparencën për produktet dhe shërbimet bankare e financiare”, ndryshuar me Vendimin nr. 14, datë 09.03.2011 Vendimi nr. 5, datë 11.02.2009 “Për miratimin e rregullores për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët” Vendimin nr.13, datë 09/03/2011 “Për disa shtesa dhe ndryshime në rregulloren për kredinë konsumatore dhe kredinë hipotekare për individët”

Vendim i Autoritetit të Konkurrencës

Vendim i Komisionit të Konkurrencës, nr.174, dt. 25.01.2011 “Për disa rekomandime në lidhje me transparencën dhe komisionet e aplikuara në tregun e shërbimeve bankare”

239

Vendim i Autoritetit të Mbikqyrjes Financiare

Vendim i Bordit nr. 77, datë 29.06.2011 Rregullore “Mbi përcaktimin e vlerës së aseteve të sipermarrjeve të investimit kolektiv dhe llogaritjen e vlerës neto të aseteve të tyre për kuotë ose për aksion”

Faqe Interneti

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61997CJ0237:IT:HTML http://ec.europa.eu/consumers/empowerment/docs/eccg_opinion_consumers_vulnerability_022013_en.pdf

http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/grandtour.htm http://ww.giudicedipace.it/programma/readarticle.php?article_id=474 http://www.legalionline.com/html/consuma.html http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-400/00 http://www.agcm.it/ http://www.iap.it/it/final.htm http://www.personaedanno.it/index.php?option=com_content&view=article&id=20420&catid=92&Itemid=339&contentid=0&mese=02&anno=2003 http://turismo.regioni.it/sentenze.asp?page=3&sid=5&ssid=2&ord=6&tord=ASC http://www.altalex.com/index.php?idnot=38031 http://www.balkanweb.com/kryesore/1/turistet-e-bllokuar-ne-egjipt-pronarja-e-agjencise-shpallem-falimentin-99020.html http://www.ontit.it/opencms/export/sites/default/ont/it/documenti/files/ONT_1984-06-10_02732.pdf http://www.linfo.org/sherman.html http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=9108 http://www.consumerdaddy.com/a-14-consumer-protection-law-in-india.htm#summary http://www.eurotreaties.com http://www.anta.com.al/index.php?idr=1&lang=1 http://www.pierre-legrand.com/customs_brokers_v_udt.pdf http://www.arbitrobancariofinanziario.it/documenti/leggi/TUB.pdf http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1987/43/pdfs/ukpga_19870043_en.pdf http://www.investorwords.com/1365/deferred_payment.html http://www.ehow.com/facts_7325819_valid-deferred-payment-mean_.html

240

http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199900/ldjudgmt/jd000511/dimond-1.htm www.legalmax.info/members2/conbook/financin.htm http://ak.rks-gov.net/repository/docs/Pjesemarrja_e_Bankave_ne_treg.pdf

241

Abstrakt

Mbrojtja e konsumatorit është ndër fushat, që ka marrë prioritet dhe zhvillim, në arenën

ndërkombëtare dhe në hapësirën e Bashkimit Europian. Angazhimet serioze të Shtetit Shqiptar në këtë fushë datojnë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Kjo marrëveshje ngarkon drejtpërsëdrejtë Shtetin Shqiptar me detyrimin për të përafruar legjislacionin kombëtar me Acquis Communautaire në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, ngritjen e institucioneve shtetërore me kompetenca në këtë drejtim dhe ndërmarrjen e një sërë veprimtarish me synim ndërgjegjësimin e konsumatorëve shqiptarë në lidhje me të drejtat e tyre.

Mungesa e praktikës gjyqësore, mungesa e vendimeve nga ana organeve që veprojnë në fushën e mbrojtjes së konsumatorit dhe mbikqyrjes së tregut, pamundësia e konsumatorit shqiptar për t’u njohur dhe informuar mbi të drejtat e tij, si dhe mungesa e trajtimeve doktrinale në këtë fushë janë arsyet bazë që motivuan përzgjedhjen e temës “Kontratat konsumatore”.

Ky punim studion dy nga kontratat më të përdorura dhe më problematike të kohës: kontratën e kredisë konsumatore dhe kontratën e paketave të udhëtimit.

Kontratat analizohen në tërësinë e tyre, duke studiuar të gjithë fazat nëpër të cilat kalon lidhja e tyre, nga faza e publicitetit, lidhja dhe ekzekutimi i kontratës, të para në aspektin e të drejtave të konsumatorëve dhe detyrimeve të tregtarit, të ndërthurura me jurisprudencën e Gjykatës Europiane të Drejtësisë.

Në përfundim të punimit rezulton se kuadri ligjor është përafruar pothuajse plotësisht me legjislacionin e Bashkimit Europian, por problematika kryesore është pamundësia e konsumatorit për të ushtruar të drejtat për shkak të mungesës së informimit në lidhje me to, detyrim i papërmbushur nga ana e tregtarit.

Fjalë kyçe: konsumator, kontratë e kredisë konsumatore, kontratë e paketave të udhëtimit,

informacion kontraktor, heqje dorë, shpërblim dëmi.

Abstract

The field on consumer protection has developt and is a priority in international areas and in the

space of the European Union. Serious commitment of the Albanian State in this area date after the signing of the Stabilization and Association Agreement. This agreement imposes obligation on Albanian State to ap-proximate national legislation with the acquis in the field of consumer protection, the establishment of state institutions and undertake a series of activities aimed to raise awareness of albanian consumers on their rights.

The lack of judicial practice, the lack of decisions by bodies operating in the field of consumer pro-tection and market surveillance, the inability of albanian consumer on recognizing and been informed on his rights, and the lack of doctrinal approaches in this area are the basic reasons that motivated the selection of the thesis "Consumer contracts".

This thesis examines two of the most used and problematic contracts: consumer credit contract and travel packages contract.

Contracts have been analyzed in their entirety, by studying in details them during the stage of pub-licity, before the contract is concluded and execution of it, in the terms of consumer rights and the obligations of the trader, combined with the jurisprudence of European Court of Justice.

In conclusion, the thesis shows that the Albanin legal framework on these contracts has almost ful-filled the hole approximation with European Union legislation, but the main problem is the inability of con-sumers to exercise their rights due to lack of information about them, unfulfilled obligation by the seller. Key words: consumer, consumer credit contract, travel package contract, contract information,

right to withadrawal, right to compesation.