UNIVERZITETI SHTETËROR I TETOVËS –SHKUP

FAKULTETI JURIDIK GJYQËSOR

1

2

Shteti dhe e drejta ne periudhen liberale

Periodizimi i shtetit dhe i se drejtes liberale-Nuk dihet kur ka filluar kjo periudhe, studjuesit marrin

per baze revolucionet borgjeze dhe luftrat civile (gjysma e dyte e shek.XVI ne Holande, shek. XVII ne Angli etj). Ne historine e shtetit dhe te drejtes lindja e shtetit liberal-borgjez mund te mirren ngjarjet e medha –revolucionet borgjeze (ai Amerikan 1776 dhe ai Francez 1789).

Kjo periudhe e zhvillimit te shoqerise e cila vazhdon edhe sot dhe ka kapercyer 3 periudha te rendesishme.

3

Periudha e pare-theniet e ekonomistit francez De Gournay ku shteti nuk nuk do te nderhyje ne punet ekonomike dhe zgjat deri ne vitet e 70 te shek XIX apo sundimit te Napeleonit III. (lufta franko-prusiane dhe humbja katastrofale e francezeve).

Periudha e dyte- vitet e 70 te shek XIX deri ne fund te Luftes se pare Botrore 1918. (fuqite e medha imperialiste Franca, Anglia, Austro-Hungaria, Gjermani, Rusia.

Krijimi I Boshtit Qendror (Austro-Hungaria, Gjermania, Italia) dhe bloku I Antantes (Anglia, Franca e me vone u bashkangjitet Rusia, kjo periudhe mbaron shperberjen e Austro-Hungarise ne fillim te Luftes se pare Botrore, Terhekja e Turqise nga Ballkani perendimor dhe lufta qytetare ne Rusi (Revolucioni I Tetorit 1917).

4

Periudha e trete-Fundi I luftes se pare Boterore e deri ne ditet e sotshme (periudha e shtetit modern-bashkokohore).

Sipas ngjarjeve kjo periudhe mund te ndahet ne dy nenfaza te zhvillimit edhe ate:

Nenfaza e pare- (1918-1945)-Kriza e madhe ekonomike boterore 1929-1933;-Hitler-Musolini;-Blloku Perendimit (SHBA, Angli, France), Blloku I

Lindjes (Rusi dhe vende te demokracise popullore);Nenfaza e dyte-fundi I dyte I luftes se dyte botrore e

deri me tani, vlen te permendet viti `90 dhe Pakti NATO.

5

Karakteristikat e rregullimit shteteror ne shtetet liberale

Pas revolucioneve borgjeze vlen te permendet aktet e miratuara per lirite dhe te drejtat njerezore si Magna Carta Libertatum te vitit 1215 ne Angli, Deklarata e pavarsise se SHBA-ve 1776 dhe Deklarata mbi te drejtate Njeriut dhe te Qytetareve te Frances viti 1789, si dhe me vet aktet e tyre juridike-kushtetutat qe rregullojne rregullimin shteteror.

Trajta themelore te qeverisjes: monarkite dhe republikat. (monarkia absolute, monarkia kushtetuese, monarkia parlamentare),

Trajten republikane A)Republike parlamentare dhe B)republike Presidenciale

6

Gjate historise dallojme dy trajta themelore te shteteve edhe ate:

Shtetet unitare dhe Shtetet e perbera (federale dhe konfederale)

7

Parimet mbi te cilat mbeshtetet rregullimi i shtetit liberal

Ruso, Monteskie pervec parimit mbi lirine dhe barazine e njeriut dallojme edhe parime tjera edhe ate:

Parimi i sovranitetit-teresia e pushtetit mbrenda kufije shtetit. Kemi edhe sovranitetin nacional-sovran eshte kombi dhe sovraniteti popullor-sovran eshte populli.

Parimi I konstitucionalizimit-nevoja e ndertimit te struktures shoqerore dhe juridike permes aktit themelor- kushtetutes.(kushtetuta historike, te shkruara, te shkurtera, te gjata, kush.e ngurta apo rigjide dhe ato elastike apo fleksibile etj).

8

Parimi I ndarjes se pushtetit-pushteti despotik monarkik dhe pushteti republikan. Monteskie parasheh ekzistimin e tre pushteteve brenda shtetit edhe ate legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor.

Parimi I perfaqsimit te popullit

Parimi I shumepartishmerise

9

BURIMET E SË DREJTËSBurimet kryesore të së drejtës në fazen e liberalizmit

varesisht nga sistemet juridike jane me te bollshme dhe me te shumellojshme.

LigjetDekretligjetE drejta zakonoreE drejta e recipuar romake dhe praktika gjyqësore.

10

Deget kryesore te se drejtesE drejta civile (kontestimore dhe jashtkontestimore)E drejta reale, E drejta e detyrimeve, E drejta familjare, E

drejta trashigimore –institucioni I trastit (trust) ne Angli.-E drejta penaleNullum crimen sine lege-nulla poena sine lege….- parimi I prezumimit te pafajsise.-Veprat penale -krime dhe delikte e kundervajtje-gjenocidi-gjykata nderkombetare-krimet e luftes

11

Gjyqesia dhe procedura gjyqesoreParimi I pavaresise se gjykataveParimi I shumeshkallshmeriseParimi I territorialitetitParimi I ekstradimitOrganizata nderkombetare e policise-Interpoli-Parimi I dispozitetit-Parimi I kontradiksionitParimi I se vertetes materiale

Proceduara kontestimore, jashtkontestimore, Procedura penale dhe Procedura administrative

12

13