26
Namba 2004 Janueri 24 - 30, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Planti nupela tisa nogat nem long ol skul PLANTI ol nupela tisa husat i greduet long ol tisa koles long kantri na i aplai long wok long Madang i no stap long nem lista bilong ol skul ol i aplai long en. Planti i wok long go kam lukim Madang Provinsal Edukesen Bod (PEB) long Madang stat long las wik yet i kam inap long aste, tasol ol i no kisim gutpela ansa. PEB long Madang i puti- maut lista bilong ol tisa long bod long Madang Provinsal hetkwata long Edukesen Di- visen opis, tasol taim ol nu- pela tisa i go sekim nem bilong ol, planti i lukim olsem nem bilong ol i no stap. PEB na Edukesen Ad- vaisa long Madang i bin putim wanpela notis long las wik olsem bai nogat hevi long ol nupela tisa wantaim ol tisa i trensfe long wok long Madang long kisim po- sisen, tasol olgeta dispela toktok em mauswara tasol. Ol nupela greduet tisa bi- long Madang Tisa Koles i bin westim taim na poket mani bilong ol long go long taun long Edukesen opis long sekim nem bilong ol tasol ol i no lukim nem bi- long ol, na ol i no amamas long pasin PEB wantaim Apointing Opisa na Eduke- sen Edvaisa i mekim. Skul yia bilong 2013 bai stat klostu taim na na tu- rangu ol dispela tisa i mas kisim spes na tu redim rot bilong ol long go long wanem skul long ol rurel eria long wok, tasol long nau yet planti i paul olgeta na i stap tasol. Planti i westim bas fea long go kam na sekim Edukesen opis, tasol nogat gutpela ansa o bekim ol i kisim long PEB. Sampela tisa husat i stap long rurel ples i westim mani long go long taun long sekim nem olgeta de na mani bilong ol i pinis na ol i stap pasindia tasol wantaim ol wantok bilong ol na ol i belhat stret long PEB long Madang. Wanpela nupela greduet, husat i les long tokaut long nem bilong em i tok olsem bikpela asua i stap wantaim PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting long las yia. Dispela i mekim na nau klostu taim bilong skul i stat na turangu ol tisa i painim hevi. Dispela hevi ya bai bihain i go long ol skul na tu ol sumatin long klasrum, we sampela bai nogat tisa i go skulim ol. Asua em PEB tasol i kamapim. Wanpela ripot i kam olsem long las yia Madang PEB i no bin gat wanpela Apoiting Opisa stret. Ol i yusim wanpela man husat em hetmasta bilong Kusbau Praimari skul long mekim dispela wok. Olsem na ol leta ol nupela tisa i salim long askim long ol spes long ol skul long Madang i go paul nabaut na dispela i mekim hevi nau long ol nupela tisa ya i kisim ol posting bilong ol. Planti ol nupela tisa i bin go askim Tising Sevises Komisina long Madang long helpim ol, tasol hevi i stap long PEB na apointing opisa long Madang Eduke- sen Divisen. Bikpela askim nau i go long ol atoriti long provins long lukluk i go insait long dispela hevi na stretim. Ol nupela greduet tisa i no amamas long kain pasin bilong PEB na sampela i tingting long bringim dispela hevi i go antap long Ne- senel Edukesen Dipatmen i lukluk long en na givim mekim save long ol PEB opisa long Madang bikos ol i no mekim gut wok bilong ol na nau hevi i kamap. 3 man tim i glasim stil pasin long tes - pes 2 Insait: PM: Balus bihainim stretpela rot - p3 Morobe kisim nesenel gavman baset tok orait - P4 Laipstail: Ritim nambatu stori bilong Menus Saluk - p19

Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

  • Upload
    others

  • View
    9

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Namba 2004 Janueri 24 - 30, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Planti nupela tisanogat nem long ol skul PLANTI ol nupela tisahusat i greduet long oltisa koles long kantri na iaplai long wok longMadang i no stap longnem lista bilong ol skul oli aplai long en.Planti i wok long go kam

lukim Madang ProvinsalEdukesen Bod (PEB) longMadang stat long las wikyet i kam inap long aste,tasol ol i no kisim gutpelaansa.PEB long Madang i puti-

maut lista bilong ol tisa longbod long Madang Provinsalhetkwata long Edukesen Di-visen opis, tasol taim ol nu-pela tisa i go sekim nembilong ol, planti i lukimolsem nem bilong ol i nostap. PEB na Edukesen Ad-

vaisa long Madang i binputim wanpela notis longlas wik olsem bai nogat hevilong ol nupela tisa wantaimol tisa i trensfe long woklong Madang long kisim po-sisen, tasol olgeta dispelatoktok em mauswara tasol.Ol nupela greduet tisa bi-

long Madang Tisa Koles ibin westim taim na poketmani bilong ol long go longtaun long Edukesen opislong sekim nem bilong oltasol ol i no lukim nem bi-long ol, na ol i no amamaslong pasin PEB wantaimApointing Opisa na Eduke-sen Edvaisa i mekim.Skul yia bilong 2013 bai

stat klostu taim na na tu-rangu ol dispela tisa i maskisim spes na tu redim rotbilong ol long go long

wanem skul long ol rureleria long wok, tasol longnau yet planti i paul olgetana i stap tasol. Planti i westim bas fea

long go kam na sekimEdukesen opis, tasol nogatgutpela ansa o bekim ol ikisim long PEB. Sampela tisa husat i stap

long rurel ples i westimmani long go long taun longsekim nem olgeta de namani bilong ol i pinis na ol istap pasindia tasol wantaimol wantok bilong ol na ol ibelhat stret long PEB longMadang.Wanpela nupela greduet,

husat i les long tokaut longnem bilong em i tok olsembikpela asua i stap wantaimPEB long Madang bikos ol iisi tumas long redim olgeta

samting long las yia. Dispela i mekim na nau

klostu taim bilong skul i statna turangu ol tisa i painimhevi. Dispela hevi ya bai bihain

i go long ol skul na tu olsumatin long klasrum, wesampela bai nogat tisa i goskulim ol. Asua em PEBtasol i kamapim.Wanpela ripot i kam

olsem long las yia MadangPEB i no bin gat wanpelaApoiting Opisa stret. Ol iyusim wanpela man husatem hetmasta bilong KusbauPraimari skul long mekimdispela wok. Olsem na ol leta ol nupela

tisa i salim long askim longol spes long ol skul longMadang i go paul nabaut nadispela i mekim hevi nau

long ol nupela tisa ya i kisimol posting bilong ol.Planti ol nupela tisa i bin

go askim Tising SevisesKomisina long Madang longhelpim ol, tasol hevi i staplong PEB na apointingopisa long Madang Eduke-sen Divisen.Bikpela askim nau i go

long ol atoriti long provinslong lukluk i go insait longdispela hevi na stretim.Ol nupela greduet tisa i

no amamas long kain pasinbilong PEB na sampela itingting long bringim dispelahevi i go antap long Ne-senel Edukesen Dipatmen ilukluk long en na givimmekim save long ol PEBopisa long Madang bikos oli no mekim gut wok bilong olna nau hevi i kamap.

3 man tim i glasim stil pasin long tes - pes 2

Insait: PM: Balus bihainim stretpela rot - p3

Morobe kisim nesenelgavman baset tokorait - P4

Laipstail:Ritim nambatu storibilong Menus Saluk -p19

Page 2: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

WOK painimaut long stilpasin long taim bilong Gret12 fainol tes long las yia baistat long Februeri 4 taim2013 skul yia long kantri istat, Ekting EdukesenSekreteri, Luke Taita i tok.Em i tok tu olsem mani

long mekim dispela wok istat pinis.Tripela sinia edukesen

opisa long Hailans rijen i gopas long ol wok painimautlong 11-pela sekonderi skullong Hailans rijen i binwokim stil pasin long kisimna stadim ol ansa bilongsampela sabjek long fainolnesenel tes bilong ol, MistaTaita i tok.Em ol skul olsem Se Abal

Sekonderi skul long Enga,Kopen Sekonderi skul longEnga, Pausa Sekonderi skullong Enga, Minj Sekonderiskul long Jiwaka, TogobaSekonderi skul long WestenHailans Provins, HagenSekonderi skul long WestenHailans, Fatima longWesten Hailans, KerowagiSekonderi long SimbuProvins na tripela longSauten Hailans em longPangia, Ialibu na MogolSekonderi skul.Dairekta bilong Opis bi-

long Haia Edukesen (OHE),Profesa David Kavanamur, itok long dispela yia, Eduke-sen Dipatmen i bin holimbek ol eksam pepa long olskul we ol ripot i bin kamaplong wokim stil pasin longkisim na stadim ol ansa bi-long sampela sabjek longfainol nesenel tes bilong ol.Em i tok wok painim we

praim minista na EdukesenDipatmen i wokim bai painimas tru bilong dispela asua,husat tru i bin givim ol pepa(ol kwesten o ansa pepa) igo long ol skul na amassumatin i bin wokim dispela

stil pasin.Em i tok long ol 12-pela

skul, ol bin kisim 150sumatin i go long ol yuni-vesiti na ol kolis, bihainim olintenel mak bilon g ol. Profesa Kavanamur i tok

OHE i mekim sampela samt-ing long helpim ol sumatinna dispela em long kisim124 sumatin long ol dispelasumatin i go long Enga TisasKolis na strongim ol FODEna ol distens edukesen lainlong kisim ol sumatin saposol i laik go lon g ol hap naapgretim mak bilong ol.Profesa Kavanamur i tok i

no olgeta sumatin i stil. Em i tok ol dispela skul i

save wokim gut na kamapim ol sumatin wantaim olgutpela mak, na dispela wokpainim trupela toktok na aslong ol dispela asua.Long wankain taim, Mista

Taita i tok wok painimaut timi gat 6-pela wik long mekimwok painimaut, na ol baiyusim 12-pela wok stia o“tems ov referens long kari-maut ol wok painim.Sampela em long, glasim

na luksave wanem ol skulstret ol tok sut i kamapolsem ol i stil long taim bi-long tes, glasim na luksavewanem ol sabjek ol sumatini bin wokim stil pasin longem, long mekim wok paini-maut long tes divelopmen,printing, tilim na edministre-sen, mekim wok painimautlong ol Mesamen SevisBrens (MSB), sekyuriti bi-long ol tesd na sekyuriti longMSB yunit na Karikulum Di-velopmen n Asesmen Di-visen (CDAD) o EdukesenDipatmen (DoE) sapos sam-pela ol opisa bilong ol i binstap insait long stil long tespasin, long mekim ol wokpainim long ol skul we ripot ikamap olsem ol i wokim stilpasin long tes na lukimsapos ol prinsipel na ol tisa istap insait, na moa.

P2 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 nius

TENPELA foren FhilipinoNes husat i wok long PotMosbi Jenerel Haus sik weol i nogat wanpela gutpelatok orait kisim long gavmanbilong Papua Niugini longwok insait long kantri naem i asua long PNG loa.Jenerel Skreteri bilong

PNG Komyuniti Helt WokasAsosiesen (CHWA), JamesAmuna, i selensim tok bi-long PMGH Bod Siaman,Se Theophilus Constanti-nos long tenpela forenFhilipino Nes i wok longMosbi Jenerel Haus sik,bekim wapela nupepa ripotlong 14 Janueri 2013.Amuna i tok olsem Ne-

senel Presiden bilongCHWA, Dee Isaac, bin golong Nesenel Nuspepa long10 Janueri 2013 long askimwanem samting i givim tokorait o larim ol foren ne-senel long kam wok longPot Mosbi Jenerel Haussik.Em i tok, sapos Minista

bilong Helt, Michael Mal-abag na Sekreteri bilongHelt, Pasco Kase, i luksavelong dispela asua o nogat.Tasol askim o namba wanasua em dispela,asosiesen bilong mipelalaik save ol dispela tenpelaforen opisa bin bihainimgutpela rot long kam woklong kantri.“Mipela i gat loa insait

long kantri we olgeta sitisen

(nesenel o foren) long PNGmas stap aninit long dis-pela loa bihain wokim woko bisnis,” Amuna i tok.Amuna i tok, em bin

wokim wok painimaut emyet na painim olsem dis-pela foren wok manmerilong helt i kam insait longkantri wantaim bisnis visana i no long wok visa. Dispela infomesen i kam

long trupela sos we tru aswok ol i bin kam wantaimbisnis visa em long wit-nesim opening bilong Ime-jensi Dipatmen bilong PotMosbi Jenerel Haus sik. Tasol kirap nogut olsem

ol i lukim sik manmeri nalukautim ol na NesingKaunsil wantaim MedikalBod Opisa husat i lukim

Imejensi Dipatmen lon 4Januari 2013, i bungim oldispela foren nesenel i binwok long hap.Em i tok dispela tenpela

foren nesenel i no askimwok visa wantaim imigre-sen opis na tu ol i no askimtok orait long wok wantaimdipatmen bilong leba naindstrial rilesen. Nau ol i norejistaim wantaim NesingKaunsel na ol i wok agen-sim loa long kantri.Amuna i tok, tingting bi-

long bringim ol spesel emgutpela, tasol arere longlain, ol mas bihainim gut-pela rot aninit long ol loa bi-long Papua Niugini nahusat i wokim dil longbringim ol kam bai inaplong lukim loa.

Foren Philipino heltwokas asua long PNG loa

David Bill Leo i raitim

Wok painimautlong stil longtes bai statlong Februeri 4Veronica Hatutasi i raitim

Page 3: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P3nius

PM: Balusbihainimstretpelarot

NUPELA Balus bin pundaunlong Jackson’s ples baluslong Pot Mosbi i bihainimnomol rot o em kliaim piniswantaim ol bos lain bilongples balus na Imigresen Di-patmen bihain em ikrungutim Papua Niugini.Praim Minista Peter O’Neill i

tokim ol niuslain long Mandeolsem nogat wanpela asuastap long balus na ol pasindiabilong en bihain long wokpainimaut bilong PNG Kas-toms, Nesenel Eviesen Atoriti(NAC), Nesenel TranspotAtoriti, na Dipatmen bilongForen Afes na Imigresen.“Em i no wok bilong mi long

go sekim ples balus, tasol mitokim ol stet ejensi husat ilukautim, olsem kastoms, imi-gresen, trenspot na polis longwokim kwik wok painimaut,tasol ol i no painim wanpelaasua long dispela balus,”O’Neill i tok.Boeing 737 bisnis jet, re-

jistresen N111VM, bilong Britiskampani Intanesenel Jet KlabLtd, bin flai kam insait longkantri long 8:30 nait, las wikFonde bihain long salim tok-save kam tasol imigresen em ipas. Dispela i kamapim moapaul tok.Oposisen i saspek olsem

em i karim sampela minista bi-long stet na ol bai bung antaplong balus tasol ol stet ministai no save long dispela.O’Neill i sapotim ol minista

na tok olsem olgeta pasindia ibin gat stretpela diplometikpaspot, na kisim tok orait long

ol bos bilong ples balus naPNG Ea Sevis.“Mi tokim ol pipel long dis-

pela hevi olsem sut tok ikamap long giaman manhusat i gat laik bilong praivetbisnis. Imigresen na kastoms iwokim wok painimaut napainim olsem ol i nogat wan-pela asua.“Ol pasindia gat stretpela

diplometik paspot, na ol i nobrukim wanpela loa long kantriolsem na noken bagarapimnem bilong ol minista olsem oli no stap long hap,” O’Neill itok.Sip Ekseketive Opisa bilong

PNG Ea Sevis, Capt Ted Pakiii sapotim tok na soim kopi bi-long tok orait pepa na tu Dipat-men bilong Foren Afes naImigresen i kisim pepa bilongPNG Embasi long Brusselslong diplometik raun bilong olpasindia.Sekreteri bilong trenspot,

John Belly Kelley Kaio, i stre-tim tok olsem ol givim tok oraitlong balus long kam long 17na i go bek long 20 Janueri. Em i tok olsem ol intane-

senel bung na we bilong bisnisi bosim wok na PNG olsemwapela siknetsa long em inogat rot long tok nogat tasolwok pas wantaim ol.

“Balus i karim ol opisel bi-long Vanuatu long bungimForen Minista bilong Vanuatuhusat i stap pinis long kantrilong lukim US Embaseda Wal-ter North na as em dispelatasol,” O’Neill i tok.Bihain long ol stet ejensi

karimaut invetigesen, balus naol pasindia nogat asua na ol ilarim balus go bek long Singa-pore.

David Bill Leo i raitim

Praim Minista Peter O’Neill i tok long midia konferens longMande long Morata Haus. Poto: Nicky Bernard.

PRAIM Minista Peter O’Neill itok ol toktok em Vanuatuforen minista i bin mekimolsem wokabaut bilong en ikam long PNG i bin bihainimaskim bilong gavman, i nostret.Mista O’Neill i bin mekim

dispela toktok taim em i bin

wok long bekim ol askim dis-pela wik, long wanpela balusem foren minista i bin staplong en, em i bin kamap nat-ing long Pot Mosbi longFonde nait long wik i go pinis.Em i tok olsem gavman i

no bin askim VanuatuForen Minista, Alfred Car-

lot, long kam.“Mi ting olsem dispela em i

tok giaman. Mi no askim emlong kam. Sapos em i toktokem i mekim, mi ken tokolsem em i no tru. Olsem nayu ken kisim toktok bilong mi,i no bin gat wanpela kain in-vitesen, olsem wanpela wan-

solwara kantri, bilong olpasindia i kam na go longHoniara, Port Vila o Suva, oli ken yusim ol ples balus bi-long mipela. Dispela em inomol samting. Tasol mi kentokim yu olsem i nogat wan-pela askim i kam long gav-man bilong mipela.”

O’Neill i no wanbel wantaimVanuatu foren minista

Page 4: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P4 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 nius

Top ap wantaim K20 omoa long eni Telikompripeid prodak na go in-sait long dro long winimkesmani inap long K500olgeta wik.

Olgeta wik, bai mipela idroim 10-pela laki wina.

Bikpela prais tru em iwanpela leptopo nawanpela intanet donglewantaim 300MB.

19t/MB

Amamas wantaim 19toea of-pik intanet retnamel long 7kilok mon-ing inap 7nait.

Fri 300MB Daunlod

Baim wanpela intanetdongle long K99.00 nakisim FRI 300mb daun-lod.

4G WiMax ofa

Kisim wanpela 1GB FRIDaunlod long olgetataim yu baim wanpela4G WiMax long K499tasol na yusim nambawan spid 4G WiMaxlong PNG

Winim Drim Kar bi-long Yu Promosen

Kongretulesens longOgan Fredah Bennylong kamap wina bilongmun Desemba. Mipela idroim namba bilongFiks Waiales Fon bilongFredah olsem winingnamba las wik. Em baidraiv i go insait long NuYia wantaim kar em yet ilaikim, inap longK25,000.00 i kam longTelikom PNG. Win bi-long Fredah i pinisimdispela promosen i ronwanpela yia olgeta, longlas yia.

Long kisim moa tok-save, ringim 24/7 Kas-toma Kea long namba

3456789.

BEK TUSKUL

FOREN Afes na ImigresenMinista bilong Papua Niug-ini, Rimbinki Pato, i tok saveolsem em i amamas wan-taim ol ripot em bin kisimlong go het long rot we kisimwanem konstitusen baiputim han mak long jenerelkonstitusenel ileksen longRipablik bilong Fiji. Minsta Pato i mekim dis-

pela tok bihain long tupelasait bung bin holim wantaimwanwok bilong em, ForenAfes Minista long Ripablik

bilong Fiji, Honoarbel RatuInoke Kubuabola long PNGKonsulet long Sidni, Aus-tralia.Kubuabola i tokim Pato

olsem Minista bilong Fiji ibin gat wan kain bung wan-tain Foren Afes Minista bi-long Australia, Seneta BobKarr, husat i wok long tokamamas tu wantaim divel-opmen go het long Fiji.Bung namel long tupela

Minista, Minista Ratu i givimtupela pepa kopi long Min-

ista Pato. Wanpela bilongPresiden bilong Ripabliklong Fiji, His Ekselensi, RatuEpeli Nailatikau, na nara-pela bilong Praim Minista bi-long Fiji, Hon FrankBainimarama husat i tokimStet bilong Nesen long ol si-tisen bilong Fiji. Na tu tupela Minista i

tokim wok go het long PACPSekreteri bai sanap long PotMosbi bikos disisen bilong ollida man long spesel PACPhusat bin bung long Pot

Mosbi long las yia we PraimMinista Peter O’Neill i binhostim.

Tupela Minista tu tokolsem ol MSG Jubili sele-bresen bai kamap long PotVila, Vanuatu, long 28Janueri 2013 na tokimwanem wok tupela gavmanbai wokim long ol dispelaselebresen.Bung long Abu Dhabi em i

bihainim tok wok long go hetbikos long kisim askim bi-long Sekreteri Jenerel long

IRENA wantaim husat PNG ilaikim long narapela eneji rotbin lukluk long Nu Yok taimMinista Pato i bin tokim longSeptemba 2012 long bodabilong UN Jenerel Asembli.Bihainim bung long Sidni,

Pato go long Abu Dhabi, Yu-naitet Arab Emirates we hapi gat narapela bung wankain olsem long IntanesenelBungwok we wari tru wan-taim divelopmen long nara-pela we bilong nan-rinuboleneji.

Konstitusen bai putim han mak long konstituseneleleksen long Ripablik bilong Fiji

MOROBE Provins i kamapnamba wan long 20-pelaprovins insait long kantri ikisim tok orait bilong nesenelgavman long provinsel basetbilon ol.Minista bilong Treseri, Don

Polye, i givim tok orait longMorobe provinsel baset wan-taim K361, 319, 500 manimak wok plen bilong Morobeprovinsel Gavana, Kelly Naru.Long dispela K361, 319,

500.00 totol baset, K277,879, 500 i kam long nesenelgavman baset na K83,444,000 long provinselrevenu.

Morobe provins i bin go pasolsem namba wan provinslong kantri long pasim basetbilong en long 17 Disemba,2012.Minista Polye i givim ama-

mas tok go long MorobeProvinsel Gavman longplenim baset bilong en aninitlong Nesenel GavmanMidiam Tem Divelopmen

Stretiji, divelopmen baset plenna 2030 visen bilong kantri.Polye i salensim Morobe

Provinsel Gavman long luklukstrong long ol rot bilong sapo-tim man pawa kapesiti bilongen wantaim olsem na em iken karimaut wok long stret-pela we.Gavana Naru i tok tenkyu

long Polye na O’Neill/Dion

Gavman long 2013 Ne-senel Gavman baset ibrukim rikot na tok oraitlong Morobe provinsel gav-man baset. Em i tok pronis long Min-

ista Polye aninit long nu-pela plen bilong ol wok manlong provins bai bilim kape-siti long karimaut ol woklong dispela baset.

Morobe kisim nesenelgavman baset tok orait

MINISTA bilong Foren Afesna Imigresen, RimbinkPato, i no wanbel long storibilong Boda Problem i binkamap long fran pej bilongPost Courier long 17Janueri, 2013.Minista Pato i tok, “rispek

pasin bilong kontrak, pren-sip na bungwok, we ForenAfes Minista bilong tupelakantri i bin sainim long Ok-tomba 1986, i lukautim dis-pela bris bilong PapuaNiugini na Indonesia. “Edministresen bilong

komon graun boda em i hatlong PNG na stretim hevinamel long edministresenmas lukluk aninit long wok

plen bilong boda kontrak.”Em i tok olsem hevi

namel long ol ples manmerilong Wutung na ol ami bi-long Ripablik long Indone-sia long Noten Boda,Wutung/Skouw Boda Posolsem Post Courier bin ripo-tim long 16 Janueri, 2013em i olsem samting bilongdil wantaim kontrak tok.Namel long sampela wik,

ol as ples manmeri o Tum-buna bilong Boda i bin tro-moi belat tok na kros paitwantaim ol ami bilong In-donesia long tupela taim.“Ripot kam long opis bi-

long mi i soim olsem dis-pela hevi kamap bikos ol

Boda Atoriti bilong Indone-sia i tambuim ol long golong gaden stap long ara-pela sait long boda olsemtupela kantri sainim agri-men aninit long TumbunaBoda Krosing Plen.Na tu ol as ples lain i

givim wari tok longekonomik benifit serim agri-men spin wok long Wu-tung/Skouw Pos TredSenta,” Minista Pato i tok.Long Mande 14 Janueri,

2013, Ol opisa bilong tupelakantri i bung long IndonesiaKastoms, Imigresen naKworentin (CIQ) long stre-tim dispela hevi na tok longputim kwik Boda Laisen

Opisa Bung long bungimtok long dispela hevi i afek-tim boda.

Nau yet, husat i holimpaspot, pas bilong Tum-buna Boda Krosim (TBC),na ol ples manmeri i gokisim kaikai long gadenlong tupela Boda Pos.Minista i tok moa olsem

bai i gat wok painimaut tim ikam long ol wan ejensiwantaim Dipatmen bilongForen Afes na Tred bai golong Boda Pos long kisimtrupela tok long dispelahevi.“Moa long dispela wok

painimaut tim, Dipatmen bi-long Foren Afes na Tred i

redi long wok pas wantaimDipatmen bilong ProvinselAfes long makin opisa bi-long Vanimo DipatmenOpis,” Pato i tok.

Wok painimaut tim baiputin moa wok na tok longabrusim bihain hevi na tudispela bai stopim ol PNGsitisen husat i go long olstoa long Batas na sanapimnarapela boda pos longtokim ol boda isu na loa naoda problem,“Praim Minista i toktok

long dispela hevi na wanemsamting em (O’Neill) i tokmas na ken kliaim posisenbilong Gavman long dispelahevi,” Pato i tok.

Pato: Noten boda problem namel long Wutung na Indonesia

David Bill Leo i raitim

SIKSPELA man i lus longsolwara namel long Pomiona Kokopo, ol i no painimyet.Tasol wok bilong painim ol

i go het yet dispela wik.Provinsal administreta

Akuila Tubal, husat i siamanbilong provinsal disastakomiti, i tok olsem 4-pelapablik seven, wantaim op-eretta bilong autbot moto naboskru bilong em i lus longPalmalmal long Pomio distri,taim ol i ron i go long Kokopolong Jenuari 13.Ol i no bin pinisim ron bi-

long ol.Mista Tubal i tok ol i ha-

iarim ol bot, helikopta napainim ol arere long nambisnamel long Pomio naKokopo, tasol ol i no inappainim ol.Em i tok olsem ol i surukim

wok bilong painim ol i gomoa long 50 notikel mailslong solwara bilong Solomonna Bismark si.Moa yet wok bilong painim

ol i go het las wik long sol-wara bilong Milen Beprovins.Mista Tubal i tok ENB

provinsel gavman i no giv aplong painim ol wantaim bilipolosem ol bai painim ol i staplaip yet.Em i singaut i go long

Marin taim sefti long toksavelong ol sip i ron long solwara

bilong Bismak na Solomonlong putim was long ol dis-pela sikspela man.Long wankain taim, em i

singaut long ami bilong Aus-tralia i stap long Dawin longhelpim ol long painim dispelasikspela namel long solwarabilong Australia na PapuaNiugini.Mista Tubal i tok wok bi-

long painim ol i go het yetlong dispela wik.Long wankain taim pipel

bilong ENB i singaut longgavman long putim nastrogim loa bilong ol liklik boti mas i gat ol sefti samting istap long en, pastaim long oli go aut long solwara, longtaim bilong ol i painim hevibai sevim laip bilong ol.

Wok painim 6-pela man i lus i go het yetMichael Novingu i raitim

SINGAUT i go long ol polis-manmeri long Is Nu Briten naNiugini Ailan rijen long nokenkaikai buai long taim bilongwok.Bosman bilong polis long Ni-

ugini Ailan, Sif SuprintendenAnton Billie i mekim dispela sin-gaut long divisenel komandaspered long Kokopo las wik.Mista Billie i tokim ol polis-

manmeri bilong em long nokenkaikai buai taim oli werim polisyunifom.Em i tok long Krismas i go

pinis, em i lukim ol polis man-meri save kaikai buai long taimbilong wok taim ol i werim polisyunifom long wokples bilong ol.

Moa yet, em i tok ol i savekaikai buai long duti kaunta,polis kar na spetim wantaimbuai i no stret.“Yu mas soim gutpela pasin

long ai bilong pablik bai respek-tim yu long wok bilong yu,” Billyi tok.“Yupela i mekim gutpela wok

long lukautim lo na oda, olsemna yupela mas stap klin, soimtrupela na stretpela pasin longpablik long mekim wok bilongyupela.”Long wankain taim, Billie i tok

pasin bilong ol polisman longbagarapim ol manmeri nating ikamap bikpela long Kimbe,Wes Nu Briten long 2012.

Strongim luksave longwok polis

Page 5: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

sabinapisin Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P5

Dia ridas, sapos yu gat wari o liklik toktok long kolum bilong Sabina, email kam long: [email protected]

Nogat wol birua i kamap, tasol long PNG, em nomol

ORAIT, nogatbikpela birua ikamap long

namba 21 o 23 de bilongmun Desemba, 2012.I nogat wanpela pola

senis, bilong kamapimtudak long ples graun nakilim olgeta ilektronik masinbai ol balus, ol spai balus naol setelait tu i pundaun longskai i kam daun.Stretpela tingting i tokim

mipela olsem bagarap napinis olgeta bilong wanemkain sistem, i no savekamap ovanait tasol. Nogat.Taim em i kamap, em i savebihainim longpela taim brukdaun bilong bris i savestrongim wok pasin longolgeta samting.Em i luksave bilong

mipela olsem Papua Niugininau i stap aninit long hevibilong sampela 40 brukdaun bihain long indipen-dens.Ol tumbuna bilong

indipendens na ol arapelagavman i kamap inap nau, ipasim ai na stiaim dispelakantri, na i nogat tingtinglong we kantri bai inapim nabihainim ol hevi bilong tude,we ol manmeri i lusim plestudak na lukim san nambawan taim, wantaim fridombilong lukim kain pasinbilong holim na laikim samt-ing.Kain kain manmeri i kam

long kain kain pasin tum-buna na skul. Ol Tolai, Sepiko Milen Be pipel, em longwanwan provins bilong ol, olasples manmeri i sindaungut, baundri mak bilong

graun i klia, na tumbunapasin na sindaun i stap gut.Sapos yu skelim ol dis-

pela lain wantaim wanpelaman Hailans, ol narakainsamting bai stap ples klia.Man Hailans i save givim

piksa olsem em i savemekim samting bihainimpasin bilong en. Olsem nawanem kain samting em imekim, i mas go tasol, na inogat brek bilong en.I olsem em i ken smelim

birua, olsem na olgeta pasinbilong em i save go tasol. Na em i save bihainim

bilip olsem namba wan rotbilong banisim em yet, emlong atekim o paitim biruapastaim. Sapos em i mekimsamting stret o nogat, em ino wanpela samting longen.Olsem na mipela i gat kain

kain manmeri i kam longkain kain ol kalsarel o tum-buna bilip na pasin, husat ibihainim wanwan laik bilongol yet, na traim long sindaunwantaim long wanpela ples. Em i wankain olsem yu

draivim kar long Pot Mosbi.Yu no inap asua, tasol baiyu bamim narapela kar yet.Em i krangi olgeta.Nogat wanpela draiva i

save tingim ol trefik loa. Naol teksi na bas, em ol asualain tru long dispela. Ol baisuvim yu go insait long rotbilong kar i ron kam beklong yu, na bihain, yu baikisim sut toktok.Dispela em i gutpela piksa

long kain kain ol tingting, napasin i save makim laip nasindaun long kain plesolsem, Mosbi. Em i nobilong makim ol Hailansmanmeri olsem ol trabellain. Nogat.Astingting long tok makim

dispela ol stori antap, emlong tok klia olsem bikosyumi wanwan i gat pasintumbuna mipela i savebihainim, mipela i savebungim ol arapela PNGmanmeri husat i save

bihainim ol narapela kainskul pasin na bilip, we i nowankain olsem bilong yumi.Bikpela askim long dis-

pela em: Bai yu bihainimwanem kain pasin?Mipela i bilip olsem wan-

pela skul long saikoloji, ol ikolim: “Psychology andCharacter Building”, em ol imas skulim long Gret 11 na12, olsem wanpela skulolgeta pikinini i mas kisim.Na long lowa level gret 6 i

go long gret 9 na 10, mipelai ting i mobeta long autimwanpela sabjek aninit longhet-tok “Life Guidance” longskulim ol bikpela astingtinglong rait na rong, na gutpelapasin long praivet na pabliklaip wantaim. Ating dispelabai ken givim ol yangpelabilong yumi, gutpela pasinna skul long sindaun longPapua Niugini olsem ol gut-pela manmeri, husat i klialong ol rait ol i get olsem olwanwan manmeri, na tu, ol isave long pasin ol i massoim olsem memba bilongwanpela bikpela komyuniti.Bikpela hevi wantaim

moden laip, em i save paslong pasin na bilip long wan-wan tasol, olsem na famili isave stat wantaim mama,papa na pikinini, na i pinislong hap. Tasol yumi olPNG, mipela i no save stapyumi yet. I tru i gat luksavelong wanwan sindaunbilong yumi, tasol as bilongyumi olsem wanwan man-meri, i save stap long yumi,olsem ol memba bilongkomyuniti mipela i bikpelalong en. I no olsem wanwanmanmeri tasol.Olsem na, wanem kain

sindaun yumi stap long en,long PNG tude, i gat olpasin i stap we mipela i kenyusim bilong bildim wanpelastrongpela sindaun olsemwanpela kantri i gat pipel iken luksave long narapela,luksave long pasin narapelai bihainim na kamap, nawokbung yet bihainim wan-pela tingting bilong gutpelabilong olgeta arapela.Long painim dispela,

mipela i mas mekim graun-wok long kliarim wanem olpipia na rausim ol hanbilong diwai bai em i kisimsan na dai, na planim olnupela sid, lukautim ol gut,na larim ol i groa bikpela, nakarim kaikai.Sapos yumi mekim ol liklik

samting, isi isi, na wan wan,mipela i ken lainim tru rotbilong pinisim ol bikpela naliklik samting wantaim.Kisim dispela i go long

level bilong NesenelGavman na yu ken luksaveolsem sapos Papua Niuginiem wanpela sip o pontun,mipela bai no inap long dripo sel long bik solwara.Namba wan samting, em i

bikpela bilong Stet na masinbilong gavman.Masin em i bikpela tumas,

na ol man i bosim ensinrum, i nogat save long wemasin i mas wok.Olsem na nau yet, namba

wan wok bilong gavman emlong givim haus bilongmasin, wantaim olgeta welna gris bilong en. Naumasin i kamap samting we inogat laip moa long en,tasol yumi lukautim yet,bikos em i bikpela samtingbilong stap.Namba tu asua em, wan-

taim bikpela bilong dispelamasin bilong gavman, inogat bris namel long wan-wan han bilong en, olsemna sistem i no inap longkirap na mekim wok olsemwanpela masin. Na wantaimdispela, nogat wanpelawokman bilong masin i gatbikpela luksave long wanemsamting em gavman, nawok bilong en olsem wan-pela ligel samting i staptude.Long mipela ol Papua

Niugini manmeri, dispelasamting em i olsem wan-pela nupela toi, we mipela ino save long yusim stret.Olsem na nau mipela i

mas askim yumi yet wan-pela askim: I gat as watpona sistem i no wok na i noinap wok stret? Na bai yumimekim em i wok olsemwanem?

Em i wankain olsem yu

draivim kar long Pot Mosbi.

Yu no inap asua, tasol bai

yu bamim narapela kar yet.

Em i krangi olgeta.Nogat wanpela draiva i savetingim ol trefik loa. Na olteksi na bas, em ol asua laintru long dispela. Ol baisuvim yu go insait long rotbilong kar i ron kam beklong yu, na bihain, yu baikisim sut toktok.

Page 6: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

sabinaenglish Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P7

No Doomsday in the world, but in PNG,it’s an everyday event

SO nothing happenedon the 21st or the23rd December,

2012. There was no polar shift,resulting in the world beingsent into total darkness andall electronic equipmentbeing rendered obsolete,thus sending airplanes, spyplanes and satellites fallingfrom the sky and crashing tothe ground.Common sense tells us thattotal destruction of any sys-tem does not take placeovernight, and in a vacuum,as it were. Usually, when itdoes occur, it is the accumu-lated result of wear and tearor the breakdown of a neces-sary link in the performancefunction of a given compo-nent in the whole scheme ofthings.It is our view that PapuaNew Guinea is now understrain from some 40 years ofwear and tear afterIndependence. The forefathers ofIndependence and subse-quent governments in thiscountry led it blindfolded withno forethought as to how thecountry would accommodatethe modern day pressures ofa people walking out of theircaves into the sunlight andfor the first time witnessingfreedom and seeing the wideand open world of material-ism.Different people come fromdifferent cultural backgrounds. Take the Tolai, theSepik or the Milne Bay guy,for instance. In each of theseprovinces, the population iswell-settled, the land bound-aries are defined, and the cul-tural setting is set and inplace.

You compare this to aHighlander, and the differ-ence is obvious. The Highlander gives theimpression that he functionssolely by instincts so that hisimmediate reaction to any sit-uation is confrontation. It is asif he can smell immediatedanger, thus all his survivalinstincts are immediately putto play. And he puts to usethe belief that the best form ofdefence under any circum-stances is attack. Andwhether he was right orwrong, is totally irrelevant.Thus, we have differentpeople from different culturalbackgrounds going abouttheir own individual livesattempting to survive undervery trying conditions. Takedriving in Port Moresby, forinstance. You do not have tomake a mistake to end upwith your car colliding againstanother person’s car. It is anightmare. Nobody seems to remem-ber any of the old traffic rules.And taxis and buses in partic-ular are the worst offenders.They will pull out into theoncoming traffic without apause and if you want to be inthe wrong, all you have to dois to be there in the wrongplace and at the wrong time.And if you happen to hit a taxior a bus, God Help you!The above scenario is atbest, a crude definition of arather complex setting thatcharacterizes life and living inPort Moresby. It is not, by anymeans, an attempt to singleout a highlander as a trouble-maker. The whole purpose forwhich we highlighted theabove is to bring home themessage that due to our dif-ferent cultural upbringing, weare bound to find ourselvesconfronting a fellow PapuaNew Guinean from anotherbackground whose manner ofbehaviour will be totally differ-ent from ours. And the widerquestion is: How does onebehave under such circum-stances?We suggest that a course in

psychology called,“Psychology and CharacterBuilding” be taught in Grades11 and 12 as a compulsorysubject. And at the lower level com-mencing Grades 6 to Grades9 and 10, we introduce a sub-ject under the heading “LifeGuidance” and teach thebasics about rights andwrong and correct behaviourboth in private and publiclives. Hopefully, this wouldgive our young people thenecessary moral grounding topartake in the life of PapuaNew Guinea as social beings,aware of both their individualrights and at the same time,their social obligations asmembers of a given widercommunity.The major problem withmodern life is that it is highlyindividualistic, so that thefamily starts with the nucleusfamily and ends there, where-as for us Papua NewGuineans, we have neverhad a solely individualisticexistence as a people orgroups of people. Whilst ourindividual roles were highlyrecognized and cultured byour individual societies, ouressence as individuals wasthe essence of the wider soci-ety in which we were broughtup so that when we left ourvillages to join a wider com-munity, we walked out as“members” of a given societyto join a wider society and notas individuals. Therefore, whatever mightbe the setting where wemight find ourselves in, inmodern Papua New Guinea,there are common groundsupon which we can build asolid setting as a country ofpeople who can, at that criti-cal level, respect each other,appreciate each other’s dif-ferent upbringings, and yetstrive for the common goodbecause it is in that state ofgrace that the goodness inman/woman will flower tobring forth that essence ofgoodness and godly living.To aspire towards that end,we have to start doing the

necessary ground work byclearing any debris anduprooting any underlyingroots or tree trunks, exposingthat to sunlight and allowingthat to burn to ashes and thenproceed with planting newseeds, culturing it and allow-ing it to grow into fruition.It is by doing small thingsstep by step, and one at atime, that we can master theart of accomplishing thingsbig or small. Take this to the level of theNational Government andyou can tell that if Papua NewGuinea were a ship or abarge we would not be ableto float, let alone sail theoceans.To start with, is theimmense size of the institu-tion of State and the machin-ery of government. Themachinery is far too big andcumbersome and the guys inthe engine room do not havea clue how the machine issupposed to work. Thus, rightnow the main function of gov-ernment is to keep the stag-nant machinery housed andcatered for, with the neces-sary oil and grease and what-ever it takes. The whole thingis now like an Egyptianmummy which no longer haslife as we know it, but it paysnevertheless those lookingafter the mummy to ensurethat their roles are appreciat-ed and paid for in kind.The second problem withthe size of our machinery ofgovernment, is that there isno necessary linkage fromone component to that other,so that the system is unableto kick into action as a whole.And with that, nobodyappears to have a conceptualview of what a state govern-ment should look like, andhow it is supposed to functionas a modern legal entity. Forus Papua New Guineans, thewhole thing is now like anexpensive toy that we do notknow how to operate.Thus, we must now askourselves a single question:Is there any particular reasonwhy the system does notfunction and cannot function?And is there any way we canmake it work?

Dear readers, if you have any comments in reagrd to Sabina’s column,. email to: [email protected]

Nobody seems to remem-ber any of the old trafficrules. And taxis and busesin particular are theworst offenders. They willpull out into the oncom-ing traffic without apause and if you want tobe in the wrong, all youhave to do is to be there inthe wrong place and atthe wrong time. And if youhappen to hit a taxi or abus, God Help you!

Page 7: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P8 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 nius

Atoni Jeneral Kerenga Kua (wantaim nektai), i givim ol ki bilong ol kar longSimbu Provinsal Polis Komanda, Augustine Wampe. Simbu Adminstreta, JoeKunda i sanap na lukluk long baksait.

Atoni Jeneralstrongim ol loana jastis ejensilong HailansGAVMAN, wantaimLoa na Jastis Sekta,i givim etpela kar igo long ol Lo naJastis Sekta ejensi isave mekim wok bi-hainim ol rot i golong Likwifait Net-seral Ges projek okorido.Atoni Jeneral,

Kerenga Kua, i givimol dispela kar long olmemba bilong polis,ol kot, koreksenalsevis, na ol KomyunitiBes Koreksens longBarawagi haus kal-abus, ausait longKundiawa taun.Taim em i givim ol

kar, Mista Kua i tokgavman i bilip stronglong lo na luksave bi-long en i mas stronglong dispela ol bikpelarot. “Dispela komitmen

em bilong halivim

sekta long stretim ol lona jastis hevi i staplong dispela bikpelarot. Tasol moa yet, embilong soim bilip bi-long gavman long dis-pela bilian dolaprojek,”Mista Kua itok.Em i tok dispela ko-

rido o rot, maski em istap long SautenHailans na Galpprovins, em i savebrukim ol arapelaprovins i sindaun bi-hainim HailansHaiwe, na Lo naJastis sekta risponsplen long LNG emlong halivim long dau-nim ol dispela ol hevi.Em i tok gavman imakim narapela K2milian insait longbaset bilong dispelayia, long strongim dis-pela halivim mani.

Dispela etpela kar ilukim wanpela i golong Majisterial Sevisinsait long nupelaHela provins, wanpelai go long Mendi polis,tupela i go long Kun-diawa polis, wanpela igo long opis bilongPablik Solisita, na tu-pela i go long Komyu-niti Bes Koreksens.Ol arapela halivim

em ol liklik wok stretimna tu, ol steseneri naopis ikwipmen. MistaKua i go wantaim olmemba bilong NCM,wantaim DoktaLawrence Kalinoe,Dokta Peter Kora,Timothy Ai bilongOpis bilong PablikProsekuta, na AsistenKomisina, David Kun-abom bilong Korek-sens Dipatmen.

Page 8: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

merinius Janueri 24 -30, 2013 Wantok P9

PLES Kala’apa long AbauDistrik long Sentrel provinsi bin lukim wanpela familibung wantaim na selebretlong amamasim bonde longbubu man bilong ol.Tupela wik i go pinis, 11-

pela ol pikinini, 50 bubu, 27

ol great gen bubu, ol haus-lain na wanpisin bilong olples olsem Gamoga, Tau-ruba na Kala’apa i bin bungwantaim, redim ol kaikai napresen samting long ama-masim bonde bilong bubuman bilong ol, MatakuTebo.Ol lain bilong em i nogat

kliapela save long de stretwe mama i karim em, tasol

ol i bilip olsem mama ikarim em long mun Janueribipo long bikpela pait longWol Woa 2. Na long dispelayia, bikpela famili bilong emi bin wokim bonde selebre-sen long Janueri 5 longples Kala’apa.Dispela selebresen i bin

yunaitim o bungim wantaimsampela ol hauslain husati no lukim bubu bilong ol

long planti yia.“Dispela selebresen i bin

bungim wantaim sampelaol famili memba na ol haus-lain i no lukim bubu bilongol long sampela yia. Olgetalain long viles i bin kukimkaikai na bung amamasimbondebilong bubu na hasu-lain bilong ol.“Ol 11-pela pikinini, 50

bubu na 27 pikinini bilong ol

bubu i bin kam longGamoga, Tauruba naKala’apa wantaim ol haus-lain, wanpisin na olgetaples lain i bin bung longples Kala’apa na gutpelaselebresen stret long bubuMataku bilong ol,” wanpelabubu bilong em, BuanaRagela i tok.Buana i tok bubu Matuka

i bin amamas tru long lukim

bikpela famili bilong em ikam, na tu, long nauspelameri bilong em, Bubu Valihusat i save wokim gaden,kuk na wasim klos bilongtupela. Buana i tok Bubu Matuka

i no save wokabaut em yetnau bikos em i gat hevi longskru bilong em. Bubu meri,Vali, ol pikinini na bubu bi-long em i save helpim em.

Bubu Matuka amamasim bondeVeronica Hatutasi i raitim

Bihain long bonde selebresenlong bubu man bilong ol,sampela ol bubu i wok longgo bek long Mosbi na ol i redilong kalapim Masal Lagun igo long Kupiano Stesen.Ol Poto: Buana Ragela

OL HAIWE RAIDA: Sampela ol famili memba na ol bubu i go daun nakisim piksa long Magi Haiwe rot taim ol i wok long go long ples Kala’apalong selebretim bonde bilong Bubu Matuka bilong ol.

(L-R) OL BUBU: Bubu meriVali na man bilong em, BubuMatuka long amamas bondebung.

Ol flawa i save mekim ples iluknais, na pipel i amamas.Olsem nau taim bilong renlong Mosbi na ol narapelahap bilong kantri, ol flawa iamamas na ol i groa gut nakairm gut ol flawa. Naispela lukluk na nais-

pela smel bilong ol flawa baipulapim nus bilong yu saposyu gat ol flawa ausait longhaus bilong yu, wokples,

skul ples, pak na gadens naol narapela hap moa olflawa i groa long en.Em i hat long long tingting

long gutpela smel long flawagaden sapos yu no tingtinglong gutpela, strongpela nanaispela lukluk na smelolsem pefum bilong Roseflawa.Ol rose em ol fevered

flawa bilong wol na long

bipo bipo taim yet, ol i lukimna yusim Rose olsem sain-mak bilong naispela samt-ing, lav, gutpela pasin naamamas.Wantaim naispela smel

na bilong bipo yet, ol i gohet long selebretim roselong ol singsing na ol stori,stat long bipo taim yet.Planti i painim rot bilong ollong ol flawa gaden bilong

tude na ol neseri.Planti rose i gat ol gutpela

pefum na smel long en.Rose em bilong husat

manmeri i laikim wok gaden,maski em i bikpela o liklikgaden. Sapos yu glasim gutna planim Rose long gutpelahap bilong gaden, bai yukisim gutpela blesing longnaispela kala na naispelasmel long 9-pela mun i kam.

OL NES long Angau Mem-oriel Haus sik i wanpelalong ol lain we i kisimhelpim long stretim ples weol i slip long en.Minista bilong Komyuniti

Divelopmen, Rilijen naHom Afeas na Memba bi-long Lae Open, LoujayaToni i givim kontrak i golong Hardware Haus kam-pani long wokim apgretimwok long ol haus na bildingsamting long long ol pablikinstitusen long ilektoret bi-long em.Em long ol institusen

olsem ol kwata o ol hausbilon g ol nes long AngauMemoriel Haus sik, BumbuPolis Bareks na AngauMemoriel Haus sik. Sief Operesen Opisa

bilon g Hardware Haus,Richard McGuiness i tokkampani bilong em i ama-mas long Minista Toni imakim em long sapotimdispela bikpela apgretim

progrem long ilektoret longen.Ne em i tok kampani bi-

long em bai wok wantaimMinista Toni long karimautdispela wok long stretim olinstitusen i save sevimpipel long en.Ol narapela Palamen

memba we i bin wok patnawantaim Hardware Hausna ol i gat gutpela wok prenwantaim em long PaulEzekiel long karimaut olwok long bildim ol 2 na 3betrum Kit Haus na edmin-istresen blok na tu, saplaimol kit homes long StangGels Sekonderi skul.Hardware Haus em i join

bisnis ventja wantaim SitiFamasi Kampani Limitit(CPL), em bikpela supa-maket stret long PNG naem i papa tu long VinodPater na kampani long Fiji.Hardware Haus i gat 11-

pela riteil stoa insait longPNG.

Toni sapotimol nes na olnarapela moa

Ol flawa bringim amamas

NAISPELA OLGETA: Dispela naispela roseflawa i kam long gadenbilong Meri Wantok. Emgat naispela smel bilongem. Poto: VeronicaHatutasi

Page 9: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P10 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 siosnius

BIPO tru i gat wanpela man nem bilong emEnok i stap. Em i man bilong bihainim tok bi-long God na God i laikim em olsem na taimem i sindaun i stap yet namel long ol manmerinogut, God i kisim em i go stret long heven.God i no larim em i stap wantaim ol man-

meri bilong sin na giaman. Nogut pasin bilongol i paulim tingting bilong em.Sapos ol gutpela manmeri i save tingting

planti long ol kain kain samting nogut, tingtingbilong ol bai paul tu.Long sotpela taim tasol dispela man i

kamap gutpela na stretpela tru. Na em i winimplanti man i bin wok longpela taim long kamapstretpela manmeri.Bikpela i belgut long olgeta pasin bilong em

olsem na God i kisim em i go long we long olmanmeri nogut.Ol manmeri i lukim dispela samting, tasol ol

i no save long mining bilong em, na em i nosutim bel bilong ol, ol i no save. God i laikimol manmeri bilong em na em i save marimarilong ol na lukautim ol gut.Ol manmeri i dai pinis ol bai i kotim ol man-

meri i stap yet long graun, taim ol manmeri ilapun pinis, pasin bilong ol yangpela manmeribai i semim ol tru.Sampela taim ol manmeri i gat stretpela

tingting i save dai long taim ol i yangpela yet.Na ol manmeri nogut i lukim dispela na ol i noinap save long ol samting bikpela i laik mekimlong ol dispela manmeri. Ol i no save dispela em i pasin bilong

bikpela bilong bringim ol i go long gutpela plesi nogat wari.Ol manmeri bai i lap na tok bilas long dis-

pela gutpela manmeri i bin dai tasol yu wet.Bikpela bai i lap nogut tru long ol manmerinogut na bai ol i sem, God bai i tromoi ol i godaun long graun na ol bai ino inap toktok moa.Na bai em i sakim ol na ol bai i bruk nabagarap olgeta.Ol bai i karim pen nogut tru, taim ol i dai bai

ol manmeri i no krai sori long ol, ol arapelamanmeri i dai pinis, ol tu bai i lap nogut longol inap oltaim. I no long taim na bai nogatwanpela man o meri i tingim ol moa.Bai ol i pret na guria nogut tru, taim God

skelim pasin bilong ol, long wanem sin bilongol bai kamap ples klia. Marimari bilongBikpela bilong yumi Jisas Krais i ken stapwantaim yupela.

God i was gut long olstretpela manmeri

TRAMPET MINISTRI: Ol yangpela bilong Hagen Luteran Sios Yut Trampet Ministri i bin stap insait na pilaim musik bilong ol long wanpela wikLuteran Yut kem long mun Disemba. Poto: Paulus Paulus Tali i raitim

Katolik Yut musik ministri strongim wokWANPELA musik ben grup istat long Sen Mary’s KatolikPeris long Goroka taun i woklong mekim nem nau.BASIC Music Ministry (Broth-

ers and sisters in Christ) emdispela musik grup i gat longem ol skul mangki long sekon-deri na praimeri level, tasolsampela i no bin go long skul.Ol bin statim dispela ben long

yia 2009 na long tupela yia,grup i bin prektis tasol long olgita na ol rekoda, tasol taim ol istat long ritim musikol i muv i golong neks step na dispela emlong pilaim ol flut o klarinet.Emmanuel Ararua em lida bi-

long ben na Peris Pris bilongSen Mary’s Peris long GorokaTaun, Pater John Ryan i lukau-tim dispela ben.Emmanuel i tok sampela ol

ben memba i stap yet longpraimeri skul taim 5-pela i staplong sekonderi skul na tupela ino bin go long wanpela skul.Emmanuel i tok nau em i stap

long ben, em i kamap strong nalainim planti samting, maskiwok long go pas long ol yut i noisi samting.“Mi lainim planti samting

olsem pasin long kamapstrongpela, lidasip, stap isi na ino kros hariap na gat bilip longmi yet na i no pret long toktok otokaut long tingting bilongmi,”Emmanuel i tok.Namba wan grup i bin senis

long pilaim rekoda i go longclarinet i bin kamap long No-vemba 2011, na 13-pela munbihain, 22 yut i passim o mekimgut long rekoda tes na nau ol iwok long pilaim gut ol flut naklarinet. Ol i nogat tisa, tasol oli skulim ol yet long yusim ol CDna ol DVD. Em i save kisim 6-pela mun

long kamap gut long pilaimrekoda pastaim ol i go longneks level bilong pilaim sekonhen flut o klarinet we ol i kisimlong Australia taim ol bin salimapil o askim lon gutpela Katolik

niuspepa long hap (Australia)olsem ol i wok long painim olsekon hen flut na klarinet i stapgut yet.Bekim long helpim i bin kam

gut taim ol bin ranim stori longpepa bilong Australia ol i kolimlong Sydney Morning Herald,na ol bin kisim 15-pela samtingbilong pilaim musik long en,taim ol bin baim ol narapela.Taim ol i mekim gut long flut

na karinet tes, ol bai baim olnarapela instramen wantaimhap mani bilong ol na dispelawe pastaim memba bilongGoroka, Thompson Haroquavei givim ol. Sapos ol no bin kisimhelpim long Mista Haroquavena Australia, ol bai no inap gohet na kamap long dispelalevel.Ben i pilai pinis long sampela

ol ples long Goroka olsem longfran bilong Papindo Supamaketlong Krismas taim, tok promistaim bilong Isten Hailans Ga-vana, Julie Soso long Nesenel

Spots Institut (NSI) na long Birdof Paradais Hotel long taim bi-long wokim henova tekova natu, long Ukarumpa ausait longGoroka Taun.Ol bin pilai tu long Bihute

Haus kalabus long ol kalabuslain long Krismas taim na longGoroka Jenerel Haus sik longKrismas De na Nu Yia de tu.Tru, ben i bin stat long Sen

Mary’s, askim i go aut longhusat i laik go insait i ken.Tasol bikpela samting nau

em long painim ol nupelarekoda pastaim ol i statim skul,bikos SVS Supamaket we olbin baim ol rekoda i nogat nau.Pater Ryan i tok ben i givim

ol yut gutpela lukluk long laipna em i bilip olsem olgetapikinini long PNG i gat gif longmusik, na sapos ol i givin sansna sapot long ol yut i laik go in-sait long musik, em (musik) iken divelopim gut kantri.

Ol Dedua pipel gat odio skripta Tim Scott long SILUkarumpa i raitim

OL DEDUA tokples pipel longMorobe Provins nau i ken harimTok bilong God long yau bilongol stret na dispela i kamap bikosol i kisim ol liklik MP3 pilaia wewan wan man i ken holim emyet na pilaim harim.Ol bin lonsim “Mitimobail” o

“Scriptja Mobail” long pinis bi-long las yia na em bai bringimpawa bilong God long ol Deduapipel long senisim laip bilong ol.Dispela Mobail MPE pilaia i

save pilaim Buk Baibel longTokples Dedua.Dedua em i tokples bilong

moa long 6,000 pipel long dis-pela rurel ples long Morobeprovins.Long yia 2006, ol bin tanimn

Nupela Testamen long tokplesDedua, tasol nau, ol pipel i ama-mas stret long kisim ol dispelaMP3 we ol i ken harim Tok bi-long Bikpela long tokples bilongol.Bikpela selebresen i bin

kamap long Dzuzumau Viles wei stap 4-pela aua longwe longMasa ples balus long rurel eriabilong Morobe provins.Ol i sasim ol dispela MP3

wantaim sola pawa o long san.Ol bin karim ol dispela odio MP3masin long Ukarumpa insaitlong Isten Hailans i go longDedua long wokim dedikesenseremoni na lonsim ol. Long san taim, ol i save sasim

ol dispela liklik masin long sanna long nait taim, ol i ken pilaimna harim long longpela taim.Ol Dedua pipel yet na ol ova-

sis sios na tu, ol gren mani ikam long ol intanesenel oge-naisesen i bin peim kos bilongkisim ol dispela odio masin,kisim ol samting i go longDedua na wokim dedikesenlotu.Ol ogenaisa bilong dispela

projek i bin karim 1,320 MP3 pi-laia long ples Dzuzumau longwokim dedikesen na lons.Moa long 1,700 pipel i bin

stap insait long dedikesen sere-moni na lons long ples yet. In-sait long dispela seremoni, olbin tilim ol liklik MP3 Skripsamobail i go long 1,300 familihaus long Dedua eria. Taim olfamili i gat ol dispela Skriptjamobail em i gutpela bikos olgetabai gat sans long harim Tok bi-long Bikpela long tokples stret

bilong ol.Long wankain taim, ol bin gat

tripela de Baibel konprens nanamel long 1,200-1,500 pipel ibin kamp long konprens longwan wan de.Sampela strongpela toktok

we dispela Baibel konprens ibin autim em ol i mas gat Baibeltrening, tok stia, tok sori long olasua, rong na pasin i no stret oli mekim, konpesios na preia. Long pinisim konprens, i bin

gat kombain lotu we ol pasto bi-long wan wan sios i bin bungwantaim na wokim lotu.Moa long 850 pipel i bin kisim

komyunio long dispela lotusevis.Planti pipel i bin amamas long

sindaun long trening na ol MP3Skripsa mobail ol bin kisim longen.

Woksop i kamapim bel isiWANPELA Baibel Trenslesen Asosiesen (BTA)woksop i bin bungim wantaim tupela grup i binbirua namel long wanpela narapela.Tupela grup em long Guhu Samane Tokples

lain na Amam Tokples lain long Kunimaipa eria in-sait long Morobe Provins.Ol bin holim dispela BTA woksop long ples

Garasawe 54 pipel i bin sindaun long lainim olsamting i karamapim long tanim ol Baibel buk igat ol poetri long ol. Na dispela woksop we BTAi bin go pas long en em long bungim ol pipel wan-taim na serim ol tingting, glasim na skelim poetrilong tokples bilong ol wantaim dispela long BukBaibel.Wanpela long ol samting we ol lain i bin sin-

daun long woksop i kamap wantaim em longsingim ol Baibel poetri, tasol yusim T\tokplesmusic. Taim ol narapela i harim ol dispela musik,ol bin laik harim moana ol i ken lainim tu. “Ol bin laikim tru ol poetri singsing taim ol i

harim ol bikos ol i stap kain krai bilong ol singsinglong tokples stret bilong ol,” Tim Scott i tok.Long wankain taim, wanpela gutpela samting i

bin kamap long woksop em long kamapim bel gutna sekan pasin namel long tupelo grup i bin stapolsem birua moa long 20 krismas.

Page 10: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P11heltedukesen

James Kila i raitim

SAPOS yu nupela man longMadang i laik lukluk raunlong solwara bihainim nam-bis bilong Madang taun, baiyu guria stret long wikenlong lukim planti kain kainmanmeri i waswas o sindaunmalolo long nambis.Bai yu lukim ol pikinini na ol

bikman meri tu i waswas naamamas stret long solwara.Sampela bai mekim kain kainstail na kalap antap long ol ston

arere long nambis i go daunlong solwara. Sampela baimekim kung-fu stail, na sam-pela ol narapela stail moa.Tripela pikinini husat i save

stap klostu long ol yet olsembrata-susa long Finsh Rot longMadang tu i save laikim stretlong go waswas long FamilyBis. Dispela tripela skul pikinini i

stap long holide wantaim famililong haus long Madang tasol. Tupela brata Hillman na Hen-

stan i save strong tru long papa

bilong ol long baim glas-bilongswim, na papa bilong ol Ter-ence, tupela save kolim emtasol olsem 'Mapa' i no westimtaim, em baim glas bilong ol natu em kisim wanpela long likliksusa ya Macleana, na longwiken olgeta i go wantaim bos-meri bilong ol, Angela na olnarapela anti na olgeta i goamamas long waswas na swimlong Famili Nambis.Taim ol i laik go daun, olgeta

i boilim rais long haus na karimwantaim abus bilong en na go

daun long Famili Nambis. Dis-pela ol pikinini i gat stail longtok strong long papa bilong ollong kisim samting long ol i kenamamas gut long waswas longnambis.Klostu na bai tripela pikinini

ya bai go long skul bilong ol.Tasol amamas bilong waswaslong nambis i stap yet na ol isave kisim naispela pilings strettaim ol i go swim na galas longFamili Nambis.

Skul pikinini amamas waswas long skul malolo1. Macleana (lephan) wantaim Hillman naHenstan i waswas long Famili Bis longMadang na redi long wokabaut go bek longhaus long

2. Tripela skul pikinini, Macleana, Hillman naHenstan i stailim long waswas na dring ko-dial bilong ol bihain long ol i waswas longFamili Nambis long Madang. Ol i stap longskul holide bilong ol. poto: James Kila

1 2

TAIM bilong statim 2013 skul yia i kamapklostu nau na askim i go long ol tisa long kantrilong stap long ol wok ples bilong ol long statimwok long neks wik Mande, Janueri 28.Ekting Siaman bilong Tising Sevis Komisin

(TSC), Baran Sori taim em i tokaut long dis-pela i tok ol tisa i mas pulumapim ol pepa nasainim long stat wok o duti risamsen pepa longlukim olsem wok long statim nupela skul yia igo gut.Em i tok ol tisa i mas pulumapim ol risam-

sen duti pepa na notis bilong apoinmen longdeit stret na bai ol no inap bungim hevi samt-ing.“TSC i givim etvais olsem ol tisa husat i

winim ol tenya posisen ol bin holim long 2012long ol skul na i stap long Konfemesen GesetI mas stat wok long taim stret na dispela empastaiwe 2013 skul yia i stat.“Sapos nogat, bai yupela i lusim ol posisen

bilong yupela,” Mista Sori i tok. Em bin tokim gen ol tisa long redi long

bungim salens bilong go hetim disisen bilonggavman long rausim OBE sistem long eduke-sen sistem.Mista Sori i tok TSC na PNG Tisas

Asosiesen bai statim ol toktok long kamapimgut ol tems na kondisen o ol pei samting bilongol tisa.Ol tisa bai stat wok long neks wik Mande

Janueri 28 na 2013 skul yia bai stat longMande Februeri 4.

Ol tisa imas redi

long nupelaskul yia

Askim i go nesenel gavman naBogenvil gavman long hariapsanapim ol kainkain skul olBougainville pikinini i ken skullong ol. Dispela em bikos planti Bo-

genvil sumatin i save painimskul na go long olgeta hap konabilong Papua Niugini na painim

dai. Francesca Gohul Tomi, em

wanpela meri Bogenvil husat iwari long ol skul pikinini na bi-hain taim bilong Bogenvil i tok.Francesca i tok aiwara bilong

ol Bogenvil manmeri i no savedrai long krai oltaim long ol skulpikinini bilong ol i save dai na

kam bek long ples . “Klostu olgeta yia, planti tu ol

Bogenvil manmeri save maritnabaut i save dai. Samplea isave kam bek na sampela i savesting lus nabaut.“Long stopim ol pikinini long ol

i noken painim skul na lusim laipbilong ol o, marit ausait, gavman

i mas sanapim ol kainkain skullong Bogenvil. “Putim ol skul long Keriaka,

Siwai, Torokina, Buin, Kunua,Buka, Wakunai na Kieta. “Sapos nogat, ol pikinini i gat

save bilong karim Bogenvil i golong bihain bai pinis”, Francescai tok.

Nesenel na Bogenvil gavman i masstatim ol bikpela skul

Ol tisa gat bikpela salenslong dispela yiaVeronica Hatutasi i raitim

OL tisa bai gat bikpela salenslong dispela skul yia bikos ol imas go hetim disisen bilonggavman long rausim AutkamBeis Edukesen (OBE) longkantri, Ekting Siaman bilongTising Sevis Komisin (TSC),Baran Sori i tok.“Yupela I save mekim

bikpela wok long skulim nalainim ol sumatin, na tru tru,yupela bai bungim ol salens.“Tasol TSC i gat bilip long

yupela olsem ol ejen bilongsenis na mipela i bilip olsem

yupela i ken mekim ol senis ikamap bikos yupela em ol el-spet long bisnis bilong tising,”Mista Sori i tok.Em i tok tu olsem 2013 em i

impoten yia i yia we ol bikpelasamting bai kamap bikos TSCna PNG Tisa Asosiesen baistatim ol toktok long kamapimgut ol pe na ol haus slip bilongol tisa. Em i tok dispela i min olsem

TSC na PNG Tisas Asosiesen(PNGTA) bai gat planti wok natoktok wantaim long yupela iken kisim ol gutpela samting.Long wankain taim, Mist Sori

i makim TSC long givim luk-save na tok tenkyu long ol tisalong bikpela kontribusen bi-long ol long edukesen nakantri.“Long yupela husat i risain o

ritaia long tisa, Komisin i laikautim tok tenkyu long yupelalong komitmen bilong yupela,na Komisin i laikim yupela longwokabaut gut long ol samtingna ol wok bai yupela i mekimlong bihain taim,” Mista Sori itok.Long ol nupela tisa long ol-

geta hap bilong kantri husatbai statim wok long 2013 skul

yia, em i tok welkam i go longol taim ol i joinim ol narapelawanwok bilong ol.“Yupela bai joinim moa long

49,000 tisa husat i wok longmekim wok tisa long ol skul nakolis. Ol i putim sampela long yu-

pela i go wok long ol skul longol rurel eria i stap longwe longtaun. Na bai yupela tasol imakim pes bilong gavmanlong hap. “Kisim dispela olsem salens

na kisim dispela posting longsevim pipel bilong yumi,” MistaSori i tok.

Page 11: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P12 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 abcpasifik

Solomon Ailansviles i bin kilim900 dolfinSOLOMON Ailans viles i bin kilim

moa long 900 ol dolphin bihain longwanpela tok orait oa agrimen wan-taim wanpela enimal raits grup i nobin kamap gut.Dispela grup em ol i kolim long

Earth Island Institute, i bin wok longpeim man ii go long Fanelei viles longSaut Malaita, long stopim dispelakain pasin em ol i save bin bihainimbipo, i kam inap nau.Tasol dispela tok orait i bin stap

aninit long wanpela memorandum ovandastending oat ok orait em i binpinis long 2012.Nau ol pipel bilong dispela viles i

tok ol i no kisim yet olgeta mani emEarth Island Institute i bin promislong givim ol.Atkin Fakai em i siaman bilong

Fanelei Viles Asosiesen longHoniara.Emi tok olsem ol i nap wetim

nupela agrimen long wanem ol ilaikim mani em ol i save kisim long oldolfin long lukautim laip bilong ol.“Mande na mifala stat fis, go

hantem dolfin gen,” em i tok.“Olgeta ketsim wan gundfala catch

lo de, we hem fetchem some amountof 700 to 900 dolfin hem short.”

Solomon Ailanstok tenkyu longAustraliaAUSTRALI i halivim bikpela haus

sik long Honiara long lukautim gut olnupela pikinini bihain long ol i givimtupela masin oa inkubeta i go longhaus sik.Sif dokta bilong ol pikinini long

Nesenel Riferal Haus sik i tok ol dis-pela masin bai helpim ol pikinini gutbihain tasol long taim ol mama bilongol i karim ol.Wanpela grup bilong Australia em

ol i kolim Foresight Australia i bingivim dispela tupela nupela masinbilong ol bebi.

Planti ol hap graunlong Solomons istap long hanbilong ol ausaitmanmeriBIKPELA wari long Solomon Ailans

nau em long planti ol hap graun longHoniara sit ii stap nau long han bilong

ol ausait pipel.Dispela long wanem ol wokman na

meri long Lens Dipatmen na Hausinglong kantri i no mekim gut wok bilongol.Long toktok bilong en long dis-

pela wari, olpela Praim Ministana spika long Solomon Ailans, SirPeter Kenilorea i bin tok em i laiklukim planti ol wokman na merilong dispela tupela dipatmen imas pinis long wok bilong ol.

Solomon AilanNGO grup askimgavman longkamapim dolpinpolisiWANPELA non gavman oge-

naisesen i save kempen stronglong banisim ol wail laip longSolomon Ailan, i askim gavmanlong kamapim ol polisi long ban-isim kilim na ekspot bilong oldolpin.Dispela ogenaisesen, Earth

Island Institute, i save pait hatlong banisim ol dolfin, i askimgavman long kamapim ol polisilong lukim olsem ol bisnis lain inoken salim ol dolfin i go aut longol narapela kantri bilong pulimmani long ol.Rijenal Dairekta bilong Earth

Island Institute, na man husat isave pait strong long banisim oldolpin long Solomon Ailan,Lawrence Makili, i tok sampelakantri long rijen i gat ol strong-

pela polisi bilong banisim ol waillaip bilong ol.

SDL Pati i noamamas longnupela rulsbilong FijiGavmanINTERIM gavman long Fiji i

fosim wanpela politikal pati, webikpela sapot bilong em i kamlong ol asples Fijian i senisimnem bilong em i go long tok inglisnem.Dispela nupela disisen bilong

gavman i putim ol tambu long olpolitikal pati, namel long ol olsemole m bilong ol i mas stap longinglis.Sinia Ekseketiv bilong SDL pati

(Soqosogo Duabata ni Lewenivanua)Pio Tabaiwalu, i tok em i no wanbeltru long dispela disisen, na i tokdisisen em bilong mekim bekim bek igo long pati.Em i tok pati bai bung long Fraide

bilong toktok long senis bilong nem,na ol arapela samting ol i mas mekimaninit long dispela disisen bilong gav-man.Ol nupela ruls i laikim ol politikal

pati i mas gat 5000 fainensal memba,em i lusim mak aninit long 200, na imas kamap insait long mun bihain,na sapos nogat, ol bai no inap rejis-taim.

Barack Obama igivim inoguraladresAMERIKA Presiden, Barack

Obama, i strongim tingting bilong emlong bikpela plen em i gat bihain longol i makim em long holim opis nambatu taim long Washington.Moa long hap milian pipel i bin

pulap long kapitel hil long lukim dis-pela bikpela de taim Mista Obama,husat i winim namba wan AfrikenAmerika long holim wok olsem presi-den i bin kisim mak long namba tutaim long wok bilong presiden.Klostu long em, lukim meri, tupela

pikinini gel bilong em. Em i bin makimpromis long ai bilong samting olsemhandret tausen pipel.Mista Obama i tokim ol pipel bilong

Amerika olsem nupela taim nau ikamap.Namba 44 presiden bilong Amerika

i bin kisim tru mak bilong en longSande (taim bilong Amerika), wan-taim liklik ol praivet seremoni longwait haus.Tasol dispela bung em i taim bilong

ol pipel long lukim opisal stat bilongnamba tu taim bilong em long holimdispela wok.Mista Obama i askim olgeta pipel

long kantri long stap wan tai mi gathevi i stap long sait bilong imigresen,gan loa, na bringim kantri kamapstrong gen long ekonomi.Em i promis long mekim sampela

hatpela disisen long daunim bikpeladinau em gavman bilong em i gat nasenisim loa bilong takis na kamapimsenis long gavman.

NAMBA TU TAIM: Namba 44 Presiden bilong Yunaitet Stets ov Amerika, Barack Obama i givimnamba wan toktok bilong em, bihain long em i mekim tok promis long wok presiden long Tunde.

Page 12: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

KOMENTRIOl arapela i lukim yumi

olsem wanem?WANTAIM nupela yia, mipela i lukim moa tok glasim

long nem bilong yumi olsem kantri.Las wik, bikpela tok pait i kamap namel long gavman na

oposisen, long kamap bilong wanpela balus, we oposiseni tok i nogat tok orait long pundaun long kantri.Dispela balus, em gavman na Praim Minista, Peter

O’Neill i tok pinis olsem wok painimaut long en, i kliarimron bilong balus i kam long graun bilong mipela.Tasol as long dispela balus i kam pundaun, em planti

manmeri i paul long en yet.I gat sampela paulim tok i wok kamap long nius bilong

raun bilong dispela balus.Las yia, bikpela pairap tru i kamap long maus bilong

memba bilong Vanimo Grin, na Oposisen Lida BeldenNamah, long ron bilong falkon jet balus long go kam longIndonesia na sut tok olsem ol i kisim wanpela man In-donesia i wok long painim long sasim.Praim Minista O’Neill long dispela taim, i bin daunim ol

sut tok tu olsem paul pasin i kamap long dispela ron bi-long balus.Dispela kain pasin bilong ol ausait manmeri na kantri, i

save mekim long yumi, i mas i gat as long en.Sapos ol i bihainim olgeta askim bilong ol loa, na sapos

yumi gat gutpela nem long intanesenel wok na pilaigraun, watpo bai yumi wok long kisim ol kain hevi olsemyet.Ol lain manmeri i go kam long balus bilong ol yet, ol

biknem man nogut, na man i gat paul toktok na nem longol arapela kantri.Nau yumi kisim pinis ol pablik toktok long ron bilong dis-

pela balus, na sapos ol i brukim loa o nogat.Tasol toktok i stap hait yet, em long husat tru ol lain lida

bilong yumi, i bin stap long bungim ol dispela lain, wanemkain wok ol i gat wantaim ol kain hait lain olsem, nawatpo, ol i no mekim long ples klia bai yumi olgeta ilukim?Olgeta dispela samting, i sindaun long mak bilong nem

yumi gat long en.Long taim yumi bin bungim bikpela pulim-taitim pastaim

long nesenel ileksen i bin kamap, planti arapela kantri nalida long wol i bin tok olsem bai yumi bagarap.Tasol nogat. Yumi sanap strong.Nau, mipela i abrusim pinis birua, tasol nem nogut long

sait bilong korapsen i stap yet.Dispela pasin korapsen tasol i wok long pulim ai bilong

ol kain kain paul manmeri.Em nau, as bilong ol dispela hevi.Long pablik, yumi ken kisim ol toktok bilong ol lida bi-

long yumi. Tasol long ples tudak, i gat planti moa toktokna pasin we i no stret, i hait i stap.

Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

JADA 2013

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

Tabar laikim bekim long olgeta dinau

Michael Novingu i raitim

MEMBA bilong Gasel, MalakaiTabar i lakim ENB provinsal gav-man na host ogenaising komiti bi-long PNG Gems long bekim olgetadinau ol provinsal tim i kamapimlong yusim ol samting long GaselDistrik.Gems i pinis las yia, tasol dinau i

stap yet.Mista Tabar i mekim dispela singaut

long long Kokopo las wik taim em ikisim ki bilong tupla 25 sita bus webikpela gavman i salim i kam longyusim long taim bilong PNG Gems.

Dispela ol bas, Praim Minista PeterO’Neill i givim long ENB provinselgavman long yusim.“Mipela i lukautim gut ol provinsel

tim i kam stap na yusim ol samting bi-long mipela.” Moa yet, em i tok taim pilai i pinis, ol

i no peim ol hauslip, kaikai, kar na olarapela samting ol i yusim long stapbilong ol long taim bilong PNG Gemslong Gasel distrik.Em i tok dispela kain pasin long i no

peim ol dinau bilong ol i no stret. Emi askim, husat bai peim ol dispeladinau i go long ol sevis provaida longGasel distrik?

Tabar i tok dispela i no fes taim longkain pasin i kamap long distrik bilongem. Long 2009, LNG benefit sering ki-

bung i kamap long Kokopo we ol i nostretim ol dispela dinau i stap yet inapnau.Long wankain taim, em i tok tenkyu

long Praim Minista Peter O’Neill nagavana bilong ENB Eremen ToBain-ing junia long givim tupla 25 sita busi go long distrik bilong em.Tabar i askim ol woklain bilong dis-

trik bilong em long lukautim tupelabas ya bai helpim ol mekim wok bi-long ol isi.

Jada 2013

Page 13: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Janueri 23 - 30, 2013 Wantok P15P14 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 wolniuspoto

Mama bilongbabolWANPELA meri i bloimwanpela traipela babollong tred sten long 2013London Toy Fe longOlympia EksibisenSenta long London longTunde dispela wik. Dis-pela fe i save kamap ol-geta yia, na British Toyna Hobby Asosiesen isave go pas longkamapim. Em i savebungim olgeta toi naritel menufeksera longwol.

Guria seksekim Aceh genOL famili i ronawe i go painim ples mauntenlong hait long Banda Aceh long Indonesia. Wan-pela 5.9 guria i kamap ausait long nambis bilongAceh provins long Tunde, na ol manmeri i ron-awe nabaut.

Ol ektivis i protes agensim ol repisOL MERI ektivis long India i holim ol sain long wanpela protes i kamap long distrik kot Saket long Nu Deli long Mande. Kotbilong ol lain repis man husat i bin bagarapim wanpela yangpela meri sumatin long wanpela PMV bas i sanap kot long en.Papa bilong sumatin meri husat i dai i laikim ol lain birua bilong em i mas hangamap. Polis i holim na sasim faivpela manna ol i sanap kot. Wanpela difens loya i traim long tokim namba wan kot bilong India olsem kot i mas kamap ausait long siti,tasol papa bilong meri i tok famili bilong en bai bel isi taim wanpela kot i givim disisen long ol dispela man.

WANPELA meri Druze i tromoi balot pepa bilong en long palamen ileksen long wanpela poling stesen long noten Druze-Arab viles Maghar long Tunde. Ol Israel i vot long Tunde long ileksen we planti i ting Praim Minista Benjamin Netanyahubai winim opis namba tri taim, na strongim tingting bilong Israel i go longwe painim bel isi wantaim Palestain, na kirapimpait wantaim Iran.

Ileksen taim...

Meri haitim drag kisim det penaltiMERI Gret Briten, Lindsay June Sandford, i krai taim kot igivim sentens long em i kisim det penalty long em i asua nakarim hait drag. Dispela i kamap long wanpela kot long Den-pasar long Bali, Indonesia long Tunde.

Sno i pundaun yetlong UKOL lain manmeri long Yu-naitet Kingdom i wok longsavolim rausim sno yet. Oldispela lain i brukim baksaitlong klinim sno long wan-pela rot klostu long plesHolcombe long Somerset,Inglan.

Mama bilong rabapato i kamapFESTIVAL long Sidni, Aus-tralia, i lukim ol wokman isanapim dispela traipelamama bilong raba bebi patolong Darling Haba long Sidni.Dispela giaman bebi pato isanap 15 mita, na waid bilongen i 18 mita. Sidni Festival bairon i go inap Janueri 27.

Moning prea long KumbhmelaWANPELA Sadhu, o holi man, i prea long moning longarere bilong Sangam, long makim Kumbh Mela long Al-lahabad, noten India. Sangam em i bung bilong waraGanges, na wara Yamuna.

Page 14: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

FONDE JANUERI 24, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY SHOW9:00 AM MALOLO CLUB

BraveFool’s Gold – repeatHannahSurf’s Up - repeat

3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM GOT TO GO Ep#164:00PM MAGICAL TALES EP#22/424:30PM THE SHAK5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7.00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG EP#559:00 PM MAONIKITA S1 Ep# 3/22 – “Kill Jill”10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

FRAIDE JANUERI 25, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM MALOLO CLUB

UnstoppableIndiana Jones & The Kingdom of Crystal Skull – repeatIce Age 4 – Continental DriftYellowstone Kelly - repeat

3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM GOT TO GO Ep#174:00PM MAGICAL TALES EP#23/424:30 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD5:30 PM G AUSTRALIA’s FUNNIEST HOME

VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G KUMULS INTERNATIONAL

MATCHESKUMULS vs. TONGA – 2009 PACIFIC CUP

8:27 PM G EMTV TOKSAVE8:30 PM G EMTV NEWS REPLAY9:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

SARARE JANUERI 26, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:30 AM G EMTV NEWS REPLAYEMTV brings you a flashback of yesterday’s National News, sports and weather.

7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD RECORD #6

8:00 AM G YOGA SUTRA EP# 29 Rpt.8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 PM G MOTU GADODIA S2 – Ep# 6 re

peat5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#2/20135:55 PM G PNG DSP 2010 - 20306:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G TWENTY/20 CRICKET MATCH

Australia vs Sri Lanka9:30 PM MAO THE RIVER S1 Ep#3/8 - “Los

Ciegos”10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE JANUERI 27, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN – Cheri Peters7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#30 “Twisting”8:30 AM G BUSINESS PNG repeat9:00 AM G MARTIN MYSTERY9:30 AM G OLSEM WANEM repeat10:00 AM G RESOURCE PNG – repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 85

PLATES12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G PACIFIC WAY #236:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G MOTUGADODIA S2 – EP#7/127:00 PM G TOK PIKSA – Returns for 20137:30 PM G 60 MINUTES – Summer Series

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Richard Alupilai Gita taim em gat 13-pela KrismasNicky Bernard i raitim

PLANTI ol yangpela nau istat long pilai gita, kibodna singsing wantaim olben na tu i rekot piniswantaim sampela ol stidioinsait long Papua Niugini.Wanpela bilong ol yang-

pela nau i kam aut na soimstail bilong em long pilaikibod na gita we em savesem long soim.Richard Alu i stat pilai

kibod taim em gat 8-pelakrismas, papa bilong embaim wanpela kibod bilongem na gita bilong brata bi-long em.Tupela brata bilong em

save pilai wantaim, na taimbrata bilong em i lusim gitana tingting long pilai spot,Richard save kisim gita bi-long brata bilong em napilai, dispela Richard i gat

13-pela krismas.Richard, i no save soim

em olsem em ken pilaikibod o gita, em save harimol musik tasol na bihain emgo long haus na bihain longkibod o lid gita bilong emTaim Richard i skul Pot

Mosbi Intanesinel, musiktisa bilong em Rockie i kirapnogut long em olsem emken pilai kibod na lid gitagut tru na mekim kainkainstail long lid gita na kibod.Richard nau i skul enjinia

long Brisbane, Australialong skul brek bilong em,em save kam antap longPot Mosbi long lukim papa-mama bilong emPlanti bilong ol ankol bi-

long em save pilai ben, taimol lukim em long klab, olsave askim em long pilai lidgita long ben bilong ol.

Richard Alu

Page 15: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

8:30 PM MAOMOVIE: THE LONG WEEKEND10:30 PM G HILLSONG Rpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay 12:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

MANDE JANUERI 21, 2013

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY9:00 AM G MALOLO CLUB

Ban Carson StoryStep Up 2 – repeatStep Up 3Mulan – repeatBugs Bunny

3:30 PM G KIDS KONA

3.30 PM GOT TO GO #144:00PM MAGICAL TALES EP#20/424:30PM THE SHAK5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G AUSTRALIA’s FUNNIEST HOME

VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

EMTV brings you what’s happening around the country and abroad in news, sports and weather.

7:00 PM PGRDavid Ireland – THE WILDLIFE MAN : Swim with the Devil

8:00 PM MAO THE MENTALIST 1 – Ep# 3/23 “Red Tide”

8:57 PM G TOKSAVE with KEVANI MADO9:00 PM G TOKPIKSA – BEST OF 20129:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TUNDE JANUERI 22, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G MALOLO CLUB

Four BrothersBatman Begins – repeatYour HighnessBugs Bunny

3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM GOT TO GO Ep#154:00PM MAGICAL TALES EP#21/424:30PM THE SHAK5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G AUSTRALIA’s FUNNIEST HOME

VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G HAUS & HOME –Best of 20128:00 PM G BUSINESS PNG – Returns for

20138:30 PM PGR SURVIVOR PHILIPPINES S25 Ep

#12 – Shoot Into Smithereens9:.30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE JANUERI 23, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM MALOLO CLUB

Blade 3: TrinityMen at Work – repeat

Bugs Bunny1:00 PM G ONE DAY CRICKET – Australia vs

Sri LankaGame 5

5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G ONE DAY CRICKET – Australia vs

Sri LankaGame 5 - continues

5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G ONE DAY CRICKET – Australia vs

Sri LankaGame 5 - continues

10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY….11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

Pot hol pulap long Mosbisiti nau...Bikpela ren i bin pundaun longlaswik yet i bagarapim plantirot pinis..Planti rot i stap longwei long siti na NCDC i no gatrait long go stretim i kisim taimstret bikos husat tru bai gostretim. Rainbow viles longGerehu em i wanpela hap welong maus rot bilong em i gatbikpela wara na bikpela hulkamap na ol kar i kisim taimlong abrusim. Aste long bikmon-ing tru ol mangi long strit i wok

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Janueri 24 - 30 , 2013 Wantok P17komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

long stretim i stap naaskim long olgeta kar idraiv insait na go autsaitg peim ol.Em dispela kain pasin baikamap long olgeta stritinsait long olgeta sabebwe NCDC no inap go in-sait na stretim.. Olmangi bilong strit baistretim na askim manilong olgeta papa bilongkar husat i stap longhap..kamon NCDC! Takismani mipela ol wokman-meri peim go we??

Tokwin tasol

Page 16: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Raun wantaim Kanage olgeta wikMP3

KANAGE kalap long Manu na laik golong 4 mail. Em i gat tingting longlukim ol poro bilong em na em i kalaplong go lukim ol.Namel long hausik rot boi laik rausimgas tasol em i lukim olsem planti man-meri na em i sem pipia long rausimlong ai bilong ol man.Tasol musik tu i no isi. Em i pairapnogut tru na hat long harim narapelaman long bas. Boi kisim tingting natok em bai bihainim tasol musik narausim isi isi i go inap em kamap long4 mail.Singsing blo Squatters on na boi bi-hainim tiun wantaim singsing narausim kaps. Sampela ol bit bit wantu em i no isi. Kabs blo Kanage tu iwokim gut tru wantaim musik.Kamap klostu long 4 mail na em i pin-isim stret kaps na tu musik i pinis. Boi kirap na baim bas fe na laik kalapgo daun, tasol olgeta manmeri longbas i wok long lukluk strong long emna pasim nus wantaim.Na nau em i tingim olsem, em i gatMP3 long iau bilong em na i no musikbilong bas.

DTGEREHU 3B

BILAK BOKISKANAGE em wanpela kon man na em iwok long stori long ol pikinini longples KarKar. Tasol olgeta pikinini isave laikim ol stori bilong em bikossampela taim em i save fani noguttru.Dispela taim nau em i wok long storilong wanpela blak bebi wantaimJisas.Em i tok, Jisas i wokim wanpela blekbebi na tu em i wokim tupela wing bi-long pisin tu long bebi.Bebi i amamas nogut tru na bipo em ilaik kam daun long graun em i askimJisas olsem, “Bos, yu mekim mi guttru na givim tu tupela wing long flai.Em i min olsem mi wanpela blak enselbilong yu a? ”Nau Kanage tok Jisas i lap na bekimtoktok bilong bebi olsem.“O plis Niga. Maski amamas nating yuem bilak bokis ya.”

JORDONGEREHU

ELEPHANT NA RATKANAGE em bilong ples Afrika. Ol-geta lain Afrika i save lukautim olkain kain animol. Na i tambu longkilim animol bilong narapela wanples.Kanage gat wanpela elephant. Tasolwanpela taim nau, elephant dai. Em i wari nogut tru na em askim sifbilong ples long bungim ol biklain naaskim husat kilim elephant bilongKanage.Nait nau olgeta i bung tasol olgetanogat save husat kilim elephant bi-long Kanage. Tasol wanpela lapun mankirap isi tasol na tokim ol.“Mi lukautim rat bilong mi klostu 5-pla mun nau na em i tokim mi olsemem i gat bel. Long bik moning rat i golukim elephant bilong yu, Kanage natokim em olsem, EM PAPA BILONGBEBI.

KOKOGEREHU

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982, Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 penprenkanagelaiplain

NEM: Ludwick MondukKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Clerance Kombukun, PO Box 302,Kimbe, West New Britain ProvinsSAVE LAIKIM: Rit, mekim pani, wok, pilai,harim musik, lukim TV na mekim poroman.

NEM: Monita RaioKRISMAS: 22 (meri)ADRES: Lae Ever Green, PO Box 167, Lae Mo-robe ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, RitimBaibel, pilaigita, singsing, mekim poroman, pilai ol bol gem,wok long gaden, wasim ol klos na raitim pas.

NEM: Womie Ben- EforeKRISMAS: 26 (man)ADRES: C/- Christ For The Nations, PO Box1332, Lae, Morobe Provins PNGSAVE LAIKIM: Lainim tok ples, senisim pre-sen, harim musik, gaden na painim wanpelaporomeri long stap wantaim oltaim.

NEM: Aweqwii de PapsKRISMAS: 24 ADRES: K- Toro Hire Cars, PO Box 111, Vanimo,Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, ritim ol buk o niuspepana mekim pren.

NEM: Gitfty Ocloo KRISMAS: 34 (meri)ADRES: PO Box 35, Agona Nyakrom, Ghana –Phn: 0023354787139SAVE LAIKIM: Raitim pas, painim wanpela manlong maritim na stap wantaim oltaim.

NEM: Shirley HoriKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Marinumbo Primary School, PO Box352,Wewak, East Sepik Provins SAVE LAIKIM: Harim musik, danis, kuk, wasimklos, pilai spots, Go Lotu, mekim pani na goswimming

NEM: Sharon TatapaiKRISMAS: 15 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, lukluk CD na pilaispots.

NEM: Nasain Kalvin KRISMAS: 14 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Spots, Go Lotu, Lukim CDna rit planti

NEM: Karl Pewa KRISMAS: 30 (man)ADRES: Semoroks Gospel Club, PO Box 3368,Lae, Morobe Provins.SAVE LAIKIM: Stap wantaim Jisas, Pilaimgospel musik na laikim kristen Luteran meri oarapela sios meri husat i gat strongpela tingtinglong pilaim musik bilong God.

NEM: Darren KalvinKRISMAS: 15 (man)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland Provins SAVE LAIKIM: Lukim CD, Pilai Spots na Ridimbuk

Dia Laiplain,

Mi gat 19 krismas tasol mi stapwankain sais olsem taim mi bin gat16-pela krismas. Mi kaikai plantikainkain gutpela kaikai tasol mi nowok long groa liklik. Planti poroman bi-long mipela i bin groa ap wantaim naui marit na gat pikinini. Mi laik kamaplongpela na hevi, bai mi pilim olsemmi bikpela pinis. Bai mi senis o nogat?

No Growth

Dia Pren,

Planti lain na moa yet ol yangpela isave wari long bodi bilong olsem kainlukluk, skin, sais na planti moa. Yusave olsem olgeta man i narakain,sampela i patpela na narapelabun,sampela i bilak, longpela gras nakela; sampela i longpela na sampela isotpela. Ol dispela samting i kam yetlong papa-mama bilong yumi, ol i nonap senis tumas taim yumi kaikai olong wei yumi stap long en. Kindolsem; ol lain we i patpela ino savekaikai tumas olsem ol bun lain, tasol oli patpela yet. Bikos long dispela samt-ing, kaikai bai no nap kamapimbikpela senis.

Dispela em i tru long longpela bilongman. Ating ol papa-mama bilong yu iwankain sais olsem yu o ol i longpelao nomol sais. Kaikai gutpela kaikai i

ken mekim yu kamap stropela, helti nalongpela olsem bodi bilong i laikimlong en, tasol em i no nap moa longmekim yu groa longpela. I beta yukaikaim ol gutpela kaikai na wokim ek-sesais, bai yu ken groa liklik moa. Olpikinini man i save groa inap ol i gat25-pela krismas, tasol ol pikinini meri isave stop long taim ol i gat 18-pelakrismas.

Sais bilong man i no bikpela samtinglong taim yu laik gat pikinini, helt ibikpela samting. Ol sotpela lain i kenkarim nomol helti pikinini olsem ollongpela lain. Sapos tupela marit ilaikim tumas wanpela arapela, oraittupela bai i no nap wari long sais nasep bilong bodi bilong tupela.

I nogat wanpela long yumi bai i gat ol-geta samting yumi laikim long en.Yumi mas tok tenkyu long gutpela heltyumi gat. Wokim ol ektiviti we i kenbringim gutpela samting na sans longbungim ol arapela lain, lainim gutpelasamting long ol na noken lukluk longyu yet. Yu tu ken i gat sans long

bungim poromeri bilong yu taim yustap insait long ol kain ektiviti.

Yu mas tingim olsem, narapela lain isave lukluk na skelim long pasin bi-long man o meri na i no long sais nasep bilong bodi bilong ol.

Pren, ausait lukluk bilong yumi i nobikpela samting olsem pasin bilongman. Bikpela samting em long wokstrong long bildim dispela gutpelapiksa yu gat long kamapim gutpelapasin. Dispela em ol; Pasin bilonglaikim, Mekim samting long stretpelarot, Tok tru, gutpela pasin na gat luk-save long ol arapela. Long Baibel ol isave tok Fruit o kaikai bilong HoliSpirit, yu ken ritim long Galesien 5:22-23. Planti ol yangpela man o meri isave lukluk long gutpela pasin longman, na i no long skin o long manisamting yu gat.

Pren bilong yu,

Laiplain.

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko,NCD. Telipon: 3260011. Raitim tru-pela nem na etres bilong yu na baimipela i ken salim bekim long pasbilong yu. Bai mipela i no inapputim trupela nem bilong yu longstori.

Laiplain

Mi no groap yet taim mikamap 16 krismasMi bai stap olsem yet o!...

Page 17: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

LONG las wik Wantok Nius-pepa i putimaut stori bi-long wanpela strongpela

bilip man bilong ples Mabet longbus ples klostu long hap bilongWanuma long Sumkar distriklong Madang provins.

Dispela man Menus Saluk i nobin go long wanpela skul. Nogattru. Em i no sindaun long klasrumna lainim rit na rait, tasol strong-pela bilip bilong em long lainim Tokbilong God i mekim em i ridim BukBaibel.

Em i no mirakol, tasol bilip em igat na pawa bilong tingting stronglong kisim samting wantaim betenna pawa long bilip long Papa Godi mekim dispela bus man i savenau long ridim Baibel.

Em tru olsem pawa bilong bilipna tingting strong long lainim samt-ing i ken mekim yu save longwanem samting em yu no savelong en bipo o yu no skul long entu.

Taim dispela i kamap, planti baiting em olsem em mirakol ikamap.

Stori bilong Menus Saluk emwanpela long ol dispela naispelastori. Stori ya em olsem dispela ino save long rit na rait long bipo.Em i no bin go long skul long lainimrit na rait.

Menus Saluk em bilong plesMabet long maunten bilongBunabun eria long Not Kos Rotlong Madang provins. Dispela plesi stap klostu long Sevan eria longSumkar distrik long Madang.

Menus i bin lusim ples bilongantap long maunten long not kosna go daun long nambis long1964. Em i bin gat 11-krismas naem i go wantaim wanpela kanderebilong em husat i laik go long wan-pela evanjelis skul long Begesin.Long dispela taim bipo, ol mangibilong bus i no save werim siot natrausis, em i pasim laplap tasol nago na turangu em i pasin liklik haplaplap tasol na wokbaut wantaim olnarapela poroman bilong ples.

Ol lain husat i lusim ples na gowantaim Menus long go longMadang em Sombuk En’yan, Kel,Bokiem na Gusen. Sampela longol dispela lain i dai pinis.

Ol dispela 5-pela yangpela mani wokabaut longpela rot tru statlong ples bilong em long Mabet igo long Wanuma stesin we i kisim12-pela aua olgeta na bihain ol iwokabaut i go long Kamambuklostu long Kusilanta eria na longhap ol i wokabaut i go long Mawanlong sait long Trans-Gogol erialong Madang. Long Mawan, ol i bi-hainim liklik bus rot i go kamaplong ples So’o na wanpela tipa-trakbilong Madang Kontraka i kisim olna bringim ol i go long Madangtaun, na bihain ol i kisim narapelakar na go long mausrot bilongNobonob na wokabaut i go antaplong ples long maunten.

Stori bilong Menus i go stap longMadang em long 1972 taim em i

lusim Amele wantaim sampelaporo bilong em na ol i go stapwiken long Edmin Kompaun longMadang taun.

Turangu em wantaim ol poro bi-long em i no kisim samting bilongslip na karamap long nait. Tasolbikpela bilip long painim wok imekim na Menus i wokabaut longrot long Laiwaden fil na i painimK5. Dispela mani i helpim tru emwantaim poro bilong em long baimol bet-sit na laplap long karamapna slip.

Long Mande moning em wan-taim ol wantok i go painim woklong Woks na ol lain supavaisa bi-long Woks i amamas long kisim ololsem kesual wok man.

Menus i stori olsem em i binkisim wok wantaim Woks Dipat-men long Rot na Bris seksen na oli putim simen na gravel long ol rotlong Nu Taun eria. Wok bilong emwantaim ol lain wok

Menus wantaim ok kru long sek-sen bilong Rot na Bris bilong WoksDipatmen i gat planti han-mak naui stap long Madang taun na tu longNu Taun eria. Ol i mekim old reinna gata bilong wara i ron long rotna tu ol i wok long Madang-RamuHaiwe. Ol lain bilong em tu i woklong Dibor na Kumil Bris longMadang i go Not Kos Rot (NCR).

Tasol long dispela taim tu, emwantaim ol wantok bilong em bi-long bus i save mekim ti-fan long

bungim mani. Long dispela taim olboi i save baim wanpela katen bialong K5 na ol i save mekim ti-fanlong en. Dispela grup bilong ol imekim fan-reising i go na i kamapwantaim K3000.

Ol i kisim dispela mani na i golong Ela Motors na askim longbaim kar, tasol menesa i no biliplong ol bikos ol bus-man em i tingolsem. Bihain turangu ol i go naaskim wanpela supavaisa bilongWoks nem bilong em Giba na embilong Finsafen, na dispela man iraitim referens leta na ol i karim igo na soim menesa bilong Ela Mo-tors. Long dispela taim SelsMenesa bilong Ela Motors emIssac Parando.

Menus i bin pinis long wok wan-taim Woks Dipatmen long 1978.Bihain long em i pinis long wok,em i gat bikpela tingting tru olsemem i mas draivim kar. Dispela embikos dispela kar em wantaim olwantok long taun i bin baim i nogat draiva em wantok stret. Na karya i save stap long Murukanamples.

Olsem na taim Menus i pinislong wok long 1978 em i go beklong ples na em go stap long wan-pela blok ol lain bilong em i kisimlong Malas. Long hap em i kalaplong kar na ron na lukim draiva idraiv na wantu em i kisim sampelaaidia na tingting long draiv. Bihainlong ol i lusim bos-kru na draiva i

go malolo, Menus i kisim ki bilongkar na traim long rives na draivfowat long kar. Man….taim draivai lukim olsem, em i guria stret natok ating Menus mas save longdraiv bipo ya. Tasol Menus toknogat. Em i lukim tasol draiva imekim samting na em i tingim longhet tasol na traim save bilong emlong draiv.

Bihain long dispela Menus yet idraivim kar long Dibor i go longMalas.

Taim Menus i kisim sampelasave long draiv em i go longMadang taun na i laik kisim klaswan laisens long draiv stret. Em ibin go long haus bilong fomaProvinsal Seketeri bilong Madang,Nalon Derr na i askim ol longhelpim em na ol i givim em wan-pela liklik sedan em Holden modelkar. Menus i lain wantaim dispelakar na i draiv long Madang i golong Bilbil na i draiv i kam bek.Long dispela taim em i kisim wan-pela aidia na save.

Neks de, meri bilong Mista Derr,nem bilong em Roslyn Derr ibringim Menus i go long TrefikPolis na ol i askim em longkwesten long lo bilong draiv na oltrefik lo. Maski olsem Menus i nogo long skul, em i bekim olkwesten gut tru na ol polis i ama-mas long em.

Bihain long dispela ol polis iputim em insait long wanpela boks

na traim em wantaim prektikoldraiv. Dispela test tu em Menus ipas na ol trefik polis i amamaslong em, na bagaros ya i kisimklas wan laisens bilong em.

Menus i gat strongpela bilip stretna em i go bek long ples na idraivim kar em wantaim ol wantoki baim. Bihain em i go bek na ikisim klas 4 laisens bilong em naem i wantaim ol wantok i wokstrong i go na ol i baim wanpelaMazda bas, prais bilong emK15,000.

Long 1982 ol wantok i baimnarapela kar gen na i givim emlong draivim. Menus i savedraivim kar ya i go long Bogia,Josepstaal na Malala. Long dis-pela yia yet long 1982, Menus ibungim wanpela sista meri husat isave wok long Modilon Hausiklong Madang na tupela i marit. Tu-pela i stap i go na i kisim naispelablessing we i lukim namba wanpikinini man bilong tupela mama ikarim long 1982. Tupela yia bi-hain, meri bilong em i karimnamba tu pikinini em meri.

Long 1986, Menus i lusim wokbilong draivim PMV na i go beklong Madang taun na namel long1986 na 1987, bagaros mangi bi-long bus ya i wok olsem pat-taimdraiva bilong PTC. Wok bilong emi nais tru na planti lain i save ama-mas long yusim em.

Long 1988, Helt Dipatmen ikisim em olsem draiva bilongMadang distrik, na dispela wok emMenus i wok longpela taim tru statlong 1988 i go inap 2011 taim emi pinis long Public Sevis o wok bi-long Gavman. Em i lusim wok longgavman bikos em i kisim sik na ino filim gutpela tumas long wok.

Long dispela wok olsem draivaem i save mekim, Menus i sevimplanti ol lain bikman na tu ol pipelinsait long Madang provins, bikosem i save bringim ol wokman meribilong Helt na hausik long sevim olsikman meri na pikinini. Dispelawok olsem sevan bilong ol pipelem wok Papa God i mas givimem, na Menus i mekim wok gut truwantaim bilip na laik bilongBikpela. Planti ol bikman bilongHelt i save amamas na putim trastna bilip long wok bilong Menus.

Maski nau em i lusim wok, em ikamapim planti gutpela poromanwantaim planti lain na em i saveraun toktok na stori wantaim ollong gut taim bilong em. Turangumeri bilong em i dai lusim em longyia 2011, na turangu Menus yetwantaim ol pikinini i save stap longhaus bilong ol long Finsh Rot longNu Taun long Madang.

Long nau yet, Menus i go hetyet long ridim Buk Baibel taim emi stap long haus. Menus i no moawok, tasol askim i bin kam long emlong go bek long wok wantaimwanpela koporet ogenaisesen bi-long Gavman, tasol Menus i tokem bai stap na tingting pastaim.

Dispela strongpela bilip man isave stap long haus tasol naklinim eria bilong em na was longol bubu bilong em na tu mekim olliklik wok long haus na stap.

Janueri 24 - 30, Wantok P19laipstail

Menus lain long draivim karwantaim bilip tasol

Menus i raun long buai lain bilong em long Finsh Rot. Poto: James Kila

JAMES KILA i raitim

Page 18: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P20 Wantok Janueri 24 - 30 , 2013 bisnisnius

WANPELA Morobe Provin-sal Disasta tim na ol Komyu-niti Afes opisa bilongWafi-Golpu, las wik Fonde ibin raun i go lukim Wongkinsviles long lowa Watut.Raun bilong disasta tim

em long skelim mak bilongbirua i kamap long ol haus,gaden kaikai, na ples bilongkuk na kisim wara bilongdring.Wara Watut i bin tait na

kapsait i go long ol arapela

han na raunwara.Raun i go i lukim donesen

o givim bilong 26-pela kandisi go long ol asples. Dispela olkandis i kam long Wafi-Golpu Komyuniti Afes tim, bi-hainim wanpela askim olpipel i salim i go long MorobeMaining Join Vensa (MMJV)long halivim.Bikos haiwara i bagarapim

ples bilong ol, ol asples yet ipasim tingting long sanapimples bilong ol long narapela

ples maunten, na ol kandisbai halivim ol long sanapimol haus sel long nupela hapgraun ol i painim, inap ol isanapim ol gutpela haus.Provinsal Disasta Dairekta

bilong Morobe, CharlieMasange, husat i bin stap bi-long glasim hevi bilong hai-wara wantaim wanpela opisabilong en, i tok wanpela as-esmen o skelim ripot bai golong gavman long kisimhalivim.

Komyuniti Afes vileslaiesen opisa bilong Wafi-Golpu, Chester Inoa, i tokWongkins viles em i no longtaim bai Wara Watut i dau-nim olgeta.“Ples em i no long taim bai

narapela haiwara i ken dau-nim. Olsem na ol Wongkinspipel i muv i go long plesmaunten liklik na askim longkisim halivim long provinsaldisasta opis, ol humeniterienejensi, na MMJV,” em i tok.

PUNDAUN bilong das longmaunten paia long Is NuBriten i pasim ron bilong olbalus i go long Tokua plesbalus.Air Niugini i stopim ron bi-

long ol balus bilong ol longnoken kam na go aut longTokua ples balus long sot-pela taim.Mausman bilong Air Niug-

ini i tok long Kokopo longTunde dispela wik, olsemmaunten Tavurvur i pairaplong las wiken, na tromoismuk wantaim das na win ikisim i go pundaun longTokua ples balus.

Moa yet, em i tok olsemdispela i mekim hat longbalus i no inap long pun-daun long ples balus longTokua.Em i tok taim tavurvur i

stop, na ples i orait, bai AirNiugini i wokim ron bilongem gen long Tokua plesbalus.Mausman bilong Air Niug-

ini i singaut long ol pasindialong rikonfemim ol tiket bi-long ol long kam na go autlong Tokua wantaim opis bi-long ol na ol travel ejen bi-long ol.Em i tok sapos Tavurvur i

stop long tromoi das nasmuk Air Niugini i wokim ronbilong em kam na go autlong Tokua ples balus.

Das pasimTokua plesbalusMichael Novingu i raitim

Haiwara hevi long Wongkins vileskisim luksave na halivim

WARA BRUKIM: Wanpela haus we haiwara i binbrukim long ples Wongkins.

GIVIM KANDIS: Mista Kumgi (lephan) na wanpela MorobeProvinsal Disasta Opisa i rausim ol kandis bilong go longples Wongkins.

Page 19: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

bisnisnius Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P21

WANPELA bikpela kampanii save kukim ol strongpeladring long kantri, em i go paslong saptoim laspela kon-frens long alkahol abius longmun i kam.Fairdeal Liquors, wanpela

bikpela kampani i save kisimol strongpela dring i kamlong PNG, i givim K5000long givim bek ripot konfrensLoa na Jastis Sekta ikamapim bilong givim longnesenel gavman.Mausman bilong kampani

Daniel Han (long poto) igivim sek bilong dispelamanimak, na tok olsem bilipbilong kampani aninit longPablik na Praivet wok bisnis,em long stretim dispela hevibilong bagarapim alkohol nakamapim birua long kantri.Meri makim LJSS, Judy

Bipi, i kisim sekmani na tokolsem mani bai go long olwok redi bilong konprens wesekta yet i go pas longkamapim.Em i tok tu olsem i gutpela

long lukim wanpela saplaiabilong alkohol i kamapnamba wan bisnis o kam-pani long mekim donesen.Dairekta bilong LJSS, Joe

Kanekane i tok dispela kon-frens em i laspela konfrenslong sampela ol wankain ki-bung we LJSS i mekim longhalivim gavman pinisim wokem i bin kirapim long 2011yet.“Long dispela woksop,

komiti bai givim bek longgavman, na olgeta koporetsponsa olgeta wok kamap oli mekim long las tupelayia,”Mista Kanekane i tok.Em i tok namba wan

bikpela kamap bilong dis-pela kibung em toksave longsanapim bilong Alkohol Ad-vaisari Kaunsil, we olmemba bai kam long olmausmanmeri bilong gav-man, na praivet sekta wan-taim.Em i tok tu bai ol i tokaut

long kaikai bilong sampelaol pailot projek ol i karimaut.

Judy Bipi from the LJSS receives the cheque from thecompany representative Daniel Han.

Fairdeal strongim Alkohol Abius konfrenswantaim K5000 mani halivim

TELIKOM PNG i lonsim bek tu skulofa long ol kastoma bilong en wan-taim sans bilong kamap ol wina ol-geta wik inap long foapela wikolgeta.Ekting Sif Komesal Opisa, Xavier

Victor i tok ol kastoma husat i top aplong pripeid data o vois akaun bilongol wantaim K20 o moa, bai go insaitlong droa long winim wanpela kesprais inap long K500 olgeta wik, natu long traim winim wanpela leptopolsem namba wan bikpela prais.

“Em i taim gen bilong ol papa-mama long sekim poket o kisimmani halivim long ol dinau mani lainlong peim ol skul fi, na dispela pro-mosen, em i samting mipela laikgivim long ol kastoma bilong mipelalong bilip ol i gat long mipela,” Victori tok.Victor i tok tenpela laki wina bai ol

i droim olgeta wik, na ol i ken winimwanpela intanet dongle i gat 300megabait, na wanpela laki kastoma iken winim leptop tu.

Telikom PNG opim yiawantaim planti kes prais

TELIKOM PNG i gat nupela bod sia-man.Em i PNG bisnisman, na bosman

bilong City Pharmacy Limited, Ma-hesh Patel.Patel i bin bungim ol wokmanmeri

bilong Telikom PNG long het opis bi-long ol long Waigani, namba wantaim dispela wik.

Bikpela astok em i givim ol, emlong senisim wok pasin bilong ol,strongim trupela pasin, na rausimpasin bilong les na mekim paul wok.Em i tokim ol olsem em i bilip long

open menesmen, na olgeta nupelasenis long wok pasin na tingting, baistat long ol bosmanmeri na i go daunolgeta long ol liklik wokmanmeri.

Patel em nupela BodSiaman bilong Telikom

Page 20: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

KOMYUNITI Afes (CA) Di-patmen wantaim Helt,Sefti na Envairomen

(HSE) Dipatmen tim bilongRamu NiCo long pinis bilongdispela mun na stat bilongneks mun bai karimaut bikpelaaweanes long wok em i mekiminsait long Operesen En-vairomen Menesmen Plen(OEMP).HSE i tokaut long dispela

aweanes bilong stat bilong yia2013 insait long 2013 Annual En-vairomen Aweanes Progrem bi-long en we em i salim i go autlong ol arapela dipatmen olsemKomyuniti Afes na Koporet Afeslong bihainim long helpim nabringim aweanes i go long olpipel na komyuniti long ol ProjekImpekt eria bilong Ramu Projek.Deputi Jeneral Menesa bilong

HSE Dipatmen bilong RamuNiCo, Johnson Chen i bin salimwanpela toksave leta i go long olmenesa bilong CA Dipatmen naKoporet Afes long ol i ken redimprogram bilong ol tu long go wan-taim wanem program em HSE ikamapim bilong dispela yia 2013.Johnson i tokaut olsem HSE

Menesman i toktok pinis wantaimol lain bilong CA Dipatmen long olsait bilong en long Kurumbukari(KBK) na Basamuk long wanemol ektiviti ol tim bilong ol bai wokbung wantaim long mekim longlas wik bilong mun Janueri nastat bilong mun Febuari 2013.Fes kwata aweanes bai

karamapim ol samting we i givimtoksave long sait long OEMP nawanem samting Ramu NiCo baiwokim wantaim OEMP wok redina plen we em i givim pinis i golong Gavman aninit long Dipat-men of Envairomen na Kon-sevesen (DEC).OEMP i karamapim wanem

wok i mas kamapim long saitlong rihabilitesen, wok painim autlong wara, wesan ananit longwara, menesmen bilong ol pipiana karim aut wok painim aut longol abus ananit long wara insaitlong wan wan yia we plen RamuNiCo i givim i go long Gavman.Sampela ol aweanes long

Basamuk na tu long KBK baikaramapim ol win kwaliti, dus nanois, DSTP, weist menesmen,abus ananit long wara, kwaliti bi-

long wara we olgeta i stap ananitlong sab-plen bilong OEMP wegavman i bin i givim tok-oraitpinis.HSE Dipatmen i divelopim o

kamapim pinis wanpela liklik buk-let long Tok Pisin we bai givim in-fomesen long sait bilong OEMP igo long ol pipel insait long RamuProjek Impekt eria.Ol Ramu NiCo wokman bilong

HSE na tu CA bai go aut longgivim aut ol pepa we i soim piksana ol toktok (fact sheets) i go longol pipel.HSE Dipatmen i tok klia olsem

dispela aweanes program ol ikamapim em propos programtasol, we bai kisim tingting i kamlong menesmen bilong CA na tuKoporet Afes.HSE Dipatmen i tokaut tu

olsem dispela 2013 AweanesProgrem em ol i putim i go longwan wan kwata long karamapimol ples insait long Ramu ProjekImpekt eria.Long fes kwata bilong 2013, ol

ples we aweanes program bai golong en em ol eria we i stap insaitlong Ramu Projek impekt erialong KBK, Inlen Paiplain, KostalPaiplain na ol ples longBasamuk.Program bilong fes kwata bai i

go long ol ples long KBK emMiayi na Morinam. Bihain longdispela long namba tu kwata bailukim aweanes i kamap longGaiza, Enekuai na Kinimati. Bai igat aweanes i karamapim tu Dau-nagar, Banu na Anangri.Program aweanes bai go tu

long ol ples arere long Ramu rivaolsem Moimara, Mundip na Sepu.Ol ples long Inlen Paiplain eria

bai karamapim Naru, Negri,Kawawar naTapoto.Ol ples long Kostal Paiplain

em, Bom, Lalok, Male, Kaliku,Bongu, Songum, Yanglam, Ato,Eria, Uya, Bauri na Mano.Ol ples long Basamuk we

aweanes bai kamap long en long2013 em long Ganglau, Jangagna Mindre. Ol lain bilong CA Dipatmen

long Basamuk sait na tu longKBK sait bai go aut na mekimtoksave long ol komyuniti lidalong ples long wanem taim stretbai ol ofisa i go bung wantaim olna givim toktok aweanes.

P22 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 ramunius

Ramu NiCo Envairomen AweanesProgrem bilong 2013 I redi

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Jeniffer Goari bilongHSE opis i bin givimwankain awenes longol asples lain las yia.

Mathew Lem, man i go pas longawenes program bilong Ramu NiCoananit long CA opis i bin raun longwankain awenes las yia.

Planti lain long Kostel Paiplain i binkamap long las yia aweanes bilongRamu NiCo Projek.

Page 21: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

ruralindastri Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P23

HAILANS Famas naSetlas Asosiesen(HSFA), wanpelaasosiesen bilong olfama na faming bisnislong Hailans rijen, isalim bikpela tok sorilong family bilong leitSinia Stetsman, SirBarry Holloway.Presiden bilong

HFSA, Wilson Thomp-son, i tok i bin gat tu-pela kain tingting is taptaim Sir Barry i bin gohet long promotimpasin bilong bungim

han na wok bisniswantaim gavman.Dispela tingting bi-

long en i lukim ol pipellong Kainantu naObura Wonenara i ki-rapim ol KomyunitiKaunsil Bisnis.Mista Thompson i

tok Sir Barry i binstrongim KainantuKaunsil Bisnis (KKB),na ol i bin baim moalong 40 pesen sea bi-long bisnis Farmset.Em i tok Sir Barry i

bin save givim salens

oltaim long HFSA longsait bilong politiks,kopi, na bisnis.Em i tok Farmset i

bin kisim bikpelahalivim tru long stia bi-long Sir Barry, na olHFSA olsem faundabilong Farmset,namba wan siaman SirSinake Giregire i bintok, Sir Barry, ‘embrata bilong mi’, na emi bin luksave olsem SirBarry i bin tingim nalukautim ol pipel nafama.

Ol fama tingimSir Barry

I tru olsem i gat ol pasin tumbuna roti stap long planim ol kaikai yumisave kisim olgeta de olsem tato, jamna ol banana, em i save kisim plantitaim, planti wok na tromoim bikpelamani long kisim inap samting bilongplanim long narapela raun gen.Nesenel Agrikalsa na Risets Institut(NARI) i divelopim ol nupelateknoloji long taro/yam mini set na

banana bit teknik long helpim olfama i ken mekim i go planti ol samt-ing bilong planim olsem ol yam, tarona banana long neks taim raun. Oldispela i ken karim kaikai na redilong sotpela taim, liklik wok na moni-taim.

Piksa hia i soim ol pleslain bilongples Gabensis long Wau, BuloloDistrik, Morobe provins husat i bin

stap long wanpela de trening e molwoklain bilong NARI i bin karimautlong en.Ol bin skulim ol long kamapim olyam mini setts na ol i yusim olAfriken yam. Trening i bin givim save longmenesmen eria bilong lukautimyam long taim bilong planim ol yamya.

Kisim skul long planim na lukautim yam samting

KISIM SAVE: Mershall Sikewing na Fedelis Talina, tupela Gret 10 sumatin bilongLihir Sekonderi Skul, i redi long penim wanpela nupela desk ol i mekim.

OL sumatin bilong LihirSekonderi Skul, wan-taim halivim bilongtrening senta bilongNewcrest Lihir Gold, istretim tupela klasrumbilong en, na mekim 40nupela skul desk bilongol yet.Ol sumatin bilong

Palie i wok hat tru longmekim dispela ol nu-pela desk pastaim longskul i kirap gen longFebruari 4.Stretim bek bilong tu-

pela klasrum bai lukimskul i kisim moa gret 11sumatin long dispelayia.Tingting bilong pulim

ol sumatin i go insaitlong dispela wok, em ikam long Newcrest yet.“Hai skul yet i bin

askim mipela longhalivim ol, na mipela iting em bai mobeta olsumatin yet i kisim liklikskul long wok kapentri,welding, nap e n t i n g , ” T r e n i n gSuprintenden bilongNewcrest, Bill Trail, itok.OI sumatin i sotim

malolo bilong ol longmekim dispela wok.“Mi amamas tru long

wokim penting nawelding na mipela iyusim dispela save

long praktikal saiensna teknoloji progrembilong mipela,”Gredten sumatin MershallSikewing i tok.Trening senta i givim

ol hai skul sumatin oltrena bilong stiaim ol,wanpela woksop longbildim ol desk, na oltuls na matiriel.“Dispela em i gutpela

wok tru bilong olsumatin, bikos ol ikisim dispela praktikelekspiriens, na tu, nauol i gat ol nupela klas-rum na desk,” Het-masta bilong LihirSekonderi Skul, WillyMoab, i tok.

Lihir Gold bildim 40 desk nastretim 2 klasrum bilongLihir Sekonderi

Page 22: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

SKET bod (Skateboard) em i wan-pela liklik hap diwai wantaim 4-pela wilwil i stap aninit long en

we ol mangi save sanap antap naronim i go kam taim ol i pilai.Tasol ol i no save olsem wanpela taim

bai dispela pilai bilong ol i ken kamapolsem wanpela spot tu.Bipo taim em i kamap nupela, ol i save

ronim tasol long rot o graun.I no long taim, ol i lainim long mekim ol

kain kain liklik stail wantaim dispela sketbot.Nau, pilai bilong sket bod we ol kain

kain manmeri long liklik i go bikpela i savepilai, save pulim planti manmeri long kamlukim ol dispela pilaia i mekim ol stailbilong ol.

Histri bilong gemNamba wan taim tru bilong ol sket bod

long kamap, i bin namel long 1940’s na‘50’s tasol i nogat tok klia tru long husatstret i bin namba wan man o meri longwokim.I gat bilip olsem planti man i bin gat

wankain tingting long mekim dispelasamting long wankain taim yet tasol ol imekim long wanwan stail na save bilongol yet.Tasol astingting bilong mekim sket bod

i kamap long ol sefa (surfer) man o ol lainhusat i save laik ron antap long solwarawantaim sef bod (surf board).Ol i kamapim dispela tingting long

painim wanpela samting we ol i ken ronimantap long graun olsem ol i save ronimsef bod bilong ol long solwara.As bilong dispela em bilong ol long

ronim sket bod taim wara i no kirap stronginap bilong ol long go aut na ronim ol sefbod bilong ol.Long namba wan taim tru, sampela i

save mekim ol sket bod bilong ol wantaimol hap bokis na palang na pasim ol wilwilbilong ol rola skets (roller skates) o ol suwe i gat wilwil long ol, aninit long dispelaol hap diwai.Bihain ol i save kalap antap na ronim

antap long simen o strongpela hap graun.I no long taim, ol bikpela kampani luk-

save long dispela tingting bilong ol mangina mekim ol gutpela bod bilong ol longronim.Long dispela taim, ol i no bin tingim em

olsem wanpela spot, ol i save lukim tasololsem wanpela samting we yu ken yusimlong karim go hariap long narapela plessapos yu les long wokabaut na sampela isave yusim long pilai tasol.Long 1970’s laik bilong sket bod i go

bikpela taim Frank Nasworthy i kamapimwanpela kampani we ol i save mekim olnupela kain wilwil bilong ol sket bod.Dispela nupela kain wilwil i gutpela

moa long ol bipo wilwil we ol i savemekim long ain na graun we ol i draim nastrongim.Wilwil bilong Nasworthy i mekim na ol

sket bod i ron na i holim graun gut moa.Sampela moa kampani bihainim dis-

pela tingting na ol i mekim ol arapela patbilong sketbod we bai mekim em i spitmoa, tanim gut na i no inap bruk obagarap taim ol pilaia i kalap o pudaunwantaim.Long 1980’s, ol sketbod i kamap gut-

pela moa na planti ol pilaia bilong en tu isave gut moa long ronim na mekim olkain kain stail wantaim.Ol i sanapim ol ples na pilaia graun we

ol pilaia i ken ronim ol sket bod bilong ol igo kam antap long en.

Stail bilong gemI gat kain kain ol sket bod gem we i

save kamap tete long planti ol bikpelakantri olsem Amerika, Siapan na Inglen.Sampela i save kisim poin long spit

bilong ol na sampela i save lukluk long olkain kain stail bilong ol husat i saveronim.Planti ol bikpela pilai bilong ol i save

kamap long ol pilai graun we i gat ol vetremp (vertical ramp) – dispela em i hapsimen o palang ol i mekim wantaim tupelasait bilong en i go antap na namel i godaun we ol piliai i save ronim sket bodbilong ol long i go daun long wanpela sait,go daun long namel na i go antap longhapsait.Taim ol i go antap long hapsait, ol i

save kalap na mekim wanpela stail taimol i stap antap yet bipo ol i pudaun i godaun na tasim simen gen.Planti ol bikpela kampani save mekim

ol sket bod nau na ol i save sponsaim nasapotim ol sket bod pilai na tu yusim olpilaia bilong dispela gem long promotimol aweanes, na ol arapela bung na wokbilong ol.Wanpela bikpela tonamen we ol sket

bod pilaia i save kamap long en em X-Games we i save kamap bikpela tru longAmerika.

Sket bod long PNGOl sket bod i kamap olsem kalsa bilong

ol mameri long ol arapela kantri we i savelukim planti ol liklik mangi save gat wan-pela sket bod long pilai wantaim.Long PNG, yumi save long sket bod

tasol i nogat planti stua i save salim longhia.Wanwan ol manmeri husat i gat, i save

kisim bilong ol long ol ovasis taim ol i goraun long ol arapela kantri.Em i no wanpela bikpela intanesenel

spot tasol em i wanpela kain gem e olge-ta yangpela manmeri ken lainim longpilai.Husat ol i ronim olgeta taim bai ken

save hariap long mekim sampela long oldispela stail na trik we ol pilaia bilongnarapela kantri save mekim.Tasol sapos yu no go pilai long wanpela

bikpela tonamen long narapela kantri, yuken lainim na ronim sket bod bilong ololsem wanpela samting bilong amamastaim yu nogat narapela sating longmekim.Yu mas painim tasol wanpela gutpela

ples we i gat bikpela simen o strongpelagraun we yu ken ronim gut sket bodbilong yu antap long en.

P24 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 spotlaipstail

Pilai bilong ol mangi kamap spotwantaim

ANDREW MOLEN

Save Long Gem SKET BOD: Wanpela sketbod.Sampela i save gat kain kain kala napiksa antap long ol tu.

SOIM STAIL: Wanpela man i soimstail bilong em long ples bilong ronimsket bod.

HAP HAP: Ol wanwan hap bilong sketbod we isave mekim em i kamap isi na gutpela longronim.

SPIT: Sampela pilaia i traim save bilong ol antap long vetrremp. Dispela em liklik, sampela remp i bikpela moa naantap tru.

KALAP: Wanpela pilaia i kalap wantaimsket bod bilong em. Ol i save werimkaramap long het na ol skru tu longpasim ol long kisim bagarap.

Page 23: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P25nrlspots

Slater em aut long NRL All Stars gemSTA fulbek, Billy Slater, bai no inap pilai wan-taim All Stars sait bihain long bagarap longskru bilong fut bilong em.Pri sisen bilong Slater i no gutpela bihain

long ol rausim plate long solda bilong em bia-hain long bagarap em kisim long 2011 4-Nesen tua.Australia fulbek spot long NRL All Stars sait

bai pilaim Indigenous All Stars long Brisben

long Febuari 9 bai wan tim-met bilong em,Justin O’Neill, i kisim.“Em luk nogut taim Billy bai no inap pilai

tasol mi amamas long stap wantaim All Star timna lukluk long pilai agensim sampela bilong olnambawan pilaia long NRL.” O’Neill i tok.Slater stap tasol na tingting long orait bipo

long pilai Wol Kap salens wantaim LeedRhinos long Febuari 22.

O'Neill bai senisimSlater long ol Star gem

Em skoarim trai long Stom 2012Telstra Primiasip gren fainal winbilong nau Melbourne yangpelaJustin O’Neill bai joinim talentsinsait 2013 Harvey Normans Ragbilig All Stars.O’Neill, 21 kisim singaut kam long

NRL Stars kos Wayne Bennett tetelong senisim injet sempion Stormfulbek Billy Slater insait long namba4 annual kles long Suncorp Stediumlong Feburari 9.Slater bin kisim injet long enkel

bilong em long pri sisen na tu long olrausim plate long solda bilong emtaim ol pilai long 2011 4-nesennesinel tua.Em bai go het long modifai pro-

grem wantaim gol long pilai longklab salens long Febuari 22 wan-taim ol Leed Rhinos bilong England.“Mi no wanbel long lukim olsem

Billy ino pilai tasol mi amamas longstap namel long ol biknem pilai napilai wantaim long dispela salens”.O’Neill i tok.Mi gat ol famili long Brisbane na

em bai nambawan taim long pilailong ai bilong ol taim mi makim AllStars long pilai wantaim NRL Stars.Harvey Norman Ragbi Lig All

Stars em Tourism na EventsQueensland i sapotim long groimspoting, kalsa,rijinel na bisnis longolgeta hap long Queensland.

NAU Nate Myles na Greg Bird igat narapela taitol olsem Titansko kepten, William Zillmankamap olsem vais kepen taimkos bilong ol Johan Cartwrught imakim ol long Mande nait.Myles, 27, i kam antap long

Titans bihain long em brukimwanpela rul long olpela klabbilong Sydney Roosters longsait bilong alkahol.Bird, 28 kam antap long 2009

long wanpela wan yia dil bihainlong em winim kot bilong emlong asalt. Dispela NSW na Testfowod i kam olsem wanpelaNRL posta boi.Em i sainim bek kontrak bilong

em bek inap long 2017 bihain

long tupela klab long NRL i laikbaim em long pilia long klabbilong ol long mani mak longK150.000 long wanpela yia.“Tupela em trupela lida na bai

bringim gutpela samting kambek long klab olsem kepten.”Bos man bilong Titans DaividMay i tok.Titans kos i tok ol wok long

pilai pri sisen long lukim husatbai kisim ples bilong ap bekPrince na senta Beau Championhusat tupela i lusim klab.Beau Henry, Albert Kelly na

Jordan Rankin bai traim resislong namba 7 jesi taim ol baibungim Warriors long Febuari 9long nambawan gem.

Myles

O’Neill

Slater

Bird

Myles na Bird bai gopas long ol Titans

Page 24: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

P26 Wantok Janueri 24 - 30, 2013 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

RESIS LONG KISIM BAL: Pilaia bilong Theodist na QBE Praivet Kampanisresis long bal, tupela tim ya i pilaim wanpela was aut gem bilong ol. PotoNicky Bernard.

K2 MANGI: Pitsabilong Eagles i redilong lusim bal i golong beta. Em yet imekim planti K2 longol PNG Pawa taim olpilai wantaim. PotoNicky Bernard.

SPOTMANGI: Ol Araimiri soka bois bilong Mary Help of Christian Peris long Kerema, Galp Provins. Ol i kisimpiksa wantaim nupela T/Siot ol Digicel bin givim ol. Poto Digicel PNG.

Ol Spot Eksenpoto long wiken...

EAGLES PALAI KAM HOM: Pilaia bilong Braun Eagles wel longhom bes taim ketsa bilong PNG Pawa traim autim em, tasolampaia Moses Tolingling i tok sef.

Page 25: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Janueri 24 - 30, 2013 Wantok P27spotnius

OLGETA manmeri nau i wok long lukluk long2015 Pasifik Gems tasol tupela Nesenel SpotsOgenaisesen bilong yumi, PNG Sports Foun-dation (PNGSF) na PNG Sports Federationand Olympic Committee (PNGSFOC) i woklong painim ol gutpela yangpela manmerihusat i ken pilai gut na makim kantri long dis-pela bikpela gem.PNGSF i kamapim wanpela progrem ol i

kolim “Grassroots to Gold” we i gat bikpela ast-ingting long painim ol nupela na gutpela yang-pela spotsmanmeri bilong redi long 2015 gem.Dispela i gutpela tasol i nogat inapt aim long

painim ol dispela lain na redim ol gut tru bilongdispela gem, we i kamap klostu pinis.Wanpela gutpela samting em olsem, dispela

wok bilong painim ol gutpela yangpela pilaiaem i no bilong 2015 Pasifik Gems tasol, em ilukluk tu long ol arapela tonamen na gem webai kamap long ol yia i kam bihain tu.Dispela progrem i kamap nau na bai stap ol-

geta taim, bihain long 2015 gems bai em ikisim sapot long surukim wok bilong en i goyet.Insait long 5-yia stretejik plen bilong PNGSF

2013-2017, ol i lukluk tu long wok bilong painimol gutpela yangpela pilaia long olgeta rijen,provins, distrik na LLG insait long kantri.Dispela bai kamapim wanpela ples bilong ol-

geta spots long painim na kisim ol manmerilong pilai bilong ol.Bihain long ol i luksave na painim aut ol dis-

pela manmeri, ol bai putim ol i go insait long oldivelopmen trening progrem long redim ol longol gem we ol bai stap insait long en.Ol dispela etlit bai kisim gutpela lukaut bai ol

i ken kamap namba wan tru long wanwan spotbilong ol.Olgeta spots opisa bai go pas long ronim dis-

pela progrem long wanwan ples ol i stap longen.Progrem bai kamap olgeta hap long kantri

long wanwan skul ol i makim long en.Sampela ol tes bai kamap insait long dispela

progrem long helpim ol wokman i luksave longol lain husat i soim gutpela mak bilong pilaiwanpela gem.Bihain bai ol i kisim dispela ol pilaia na

helpim ol i kamap gutpela moa long spot bilongol.I mas i gat planti gutpela save manmeri long

ronim dispela progrem na tu ol risos olsem olmani na ol samting bilong wok long lukim em ikamap gut na i go moa yet.Tasol progrem yet bai no inap kamap em yet

na wok gut, i mas i gat gutpela wokbung tu ikamap namel long olgeta insait long spots, olsponsa, gavman na arapela tu.Olgeta stekholda bilong yumi mas givim han

long mekim em i kamap gut long olgeta hap bi-long dispela kantri.Gavman yet bai go pas long ronim dispela

progrem aninit long nem na was bilongPNGSF.Tasol i no gavman wanpela bai givim sapot

long en, ol sponsa na husat i ken helpim tu imass givim han, em i bilong yumi olgeta.

Progrem bilong painim ol

gutpela pilaia

NAMBAWAN tim bilong PotMosbi man sofbol PNG Pawa, isoim narapela stail pilai bilongol gen long wiken.Dispela pilai bilong namel

long ol yangpela Braun Eaglesi kam klostu long dro tasol PNGPawa i gat tumas pawa longholim ol yangpela Eagles long

noken moa skoa.Long namba 4-inings,

bikpela beta bilong PNG Pawai paitim bikpela hit long mekimwanpela hom ran na bringimskoa bilong PNG Pawa long 1-0.PNG Pawa kam bek long

namba 6-ining long mekimskoa bilong ol go 3-0 bihainlong narapela bikpela hit kamlong narapela beta bilong ollong bringim wanpela ran long

bes na man i paitim bal.Ol yangpela Braun Eagles i

kam long laspela ining namekim ol PNG Pawa paul taimol mekim tupela hom ran namekim skoa go long 3-2.Eagles bin pilai gut tru long

laspela ining tasol dispela tu-pela hom ran bilong ol, ol Pawamangi bin holim ol inap long olpinis pilia.Eagles em ol yangpela

mangi tasol, ol bin winim B gret

gren fainol bilong ol long yia gopinis na ol bringim ol kam antaplong traim ol lapun long A gret.PNG Pawa i winim pilai long

wanem olgeta gat ekspiriens natu save long pilai long taim bi-long presa.Pitsa bilong ol ol yangpela

Eagles bin mekim planti ol K2na dispela i opim ai bilong olmangi Pawa we ol kisim moapawa long pinisim pilai wantaimskoa 3-2 long namba 7 inings.

PNG Pawa i pawa tumasNicky Bernard i raitim

PNG NRL Bid i givim sanslong ol sapota bilong PNGlong go sapotim PNG Resi-den husat bai pilai wantaim olSaut Sydney Rabbitohs longSydney, Australia long munFebuari.Dispela pekes tua em Saut

Sydney i putim wantaim longkamapim wanpela prais tasolwantaim sapot bilong PN-GRFL Bod.CEO bilong PNG NRL Bid

Brad Tassell, i tok dispela em

askim i kam long minista bi-long spot na siaman bilongBid Powes Parkop longkamapim dispela pekes. Emtok tu olsem taim tupelaaskim em mekim dispela wokhariap tru em ring klab bilongSaut Sydney kamapim dis-pela dil na ol Saut Sydney ilaikim, na dispela em bai gut-pela bilong ol sapota bilongPNG.“Mi harim olsem ol tiket bi-

long dispela pilai em i pinis,

tasol long yumi PNG i gat 50-pela tiket ol putim bilongyumi, husat sapota i laik goem mas baim ful fee bilongem na em bai laki long kisimtiket bilong gran sten, ol tu baigat sans long go bungim ol pi-laia bihain long pilai.” Tassell itok. Pilai bai kamap long Sarere

namba 9 bilong Mun Febuari2013 long hom graun bilongSaut Sydney long Australia.Dispela tua pekes em, K6

tausen long balus tiket bilonggo na kam, ples bilong sliplong 3-pela nait, gren sten sia,olgeta trenfes na polo siot natrevling pek.Yu yet bai stretim paspot na

visa bilong yu na pulapim wan-pela hap pepa bilong kisim yugo daun long lukim pilai.Yu ken ringim opis bilong

PNG NRL Bid long painim autmoa long dispela gutpela dilbilong go sapotim PNG Resi-den tim bilong yumi.

PNG NRL Bid lonsim Sapotas tua

SAUT Pasifik Export LagerPukpuk 7, bai lusim kantri longtete Fonde long go pilai longDarwin, Australia long wan-pela bikpela ragbi yunienresis.Dispela resis em bikpela na

tu em bikpela mani pilai we

save kamap olgeta yia longdispela kain taim.Planti ol biknem tim bilong ol

narapela kantri ol Fiji, Nu Silenna Australia yet bai resis longdispela 7 tonomen.PNG Pukpuk i gat planti ol

yangpela na ol i gat strong naspit, ol bin tren wanpela munolgeta long redi long dispelabikpela pilai resis.Planti bilong ol pilaia i kam

long Niugini Ailan na PotMosbi, we ol bin soim gutpelapilai long taim tonomen bilong7 i bin kamap long yia i gopinis.Long Tunde nait, bikpela

sponsa bilong Ragbi YunienSP Bruri bin mekim wanpelabung long tok gutbai na givimstrong long ol long go pilai gutlong wanem ol bai karim nembilong Papua Niugini.

Jenerel Menesa bilong SPStan Joyce i tok, aninit longbren nem bilong ol ExportLager ol bin sponsaim RagbiYunien na dispela nem bai gowantaim ol PNG Pukpuk 7taim ol go pilai long Darwin,Australia. Dispela pilai long Darwin bai

pulim planti ol biknem tim longresis long dispela bikpela praismani.

PNG Pukpuk 7 traim Darwin Hottest 7Nicky Bernard i raitim

BIKPELA HIT: PNG Pawa tim i givim hai faiv long man husat paitim bikpela hit na kam hom. Poto Nicky Bernard

Page 26: Planti nupela tisa nogat nem long ol skulwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok... · 2016. 7. 7. · PEB long Madang bikos ol i isi tumas long redim olgeta samting

Wan wik: Fonde, Janueri 24 - 30, 2013.Isu 2004

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

PNG Pukpuk 7 traimDarwin Hottest 7

Stori long Pes 27.

Export Lager PNG Pukpuk 7 i sanap wantaim Minista Bilong Spot Justin Tkatchenko na bosman bilong Export Lager Donald Mangila. PNG Pukpuk 7 i lusim kantri tete. Poto Nicky Bernard