Upload
vankhanh
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 1
Zarządzanie wiedzą
Patrycja KlimasKatedra Teorii Zarządzania
Po co zarządzać wiedzą?
Źródło: Klincewicz 2004
Dlaczego wiedza?
Kluczowy czynnik konkurencyjności firm / organizacji
Charles Handy „na obecnym etapie rozwoju gospodarczegowartość intelektualnego kapitału firmy nawet kilkakrotnieprzewyższa wartość jej aktywów materialnych”
James Brian Quinn „trzy czwarte generowanej wartościdodanej firm należy zawdzięczać wiedzy...”
Wiedza jest ropą XXI wieku - autor nieznany
Średnia liczba lat spędzonych przez pracownika w jednejfirmie zmniejszyła się do trzech lat (US Department of Labor,2009)
• Problem?
Dlaczego wiedza?
Wiedza jest wyjątkowym zasobem organizacji!
• jest przywiązana do posiadających ją osób
• nie da się jej łatwo przekazać
• im bardziej jest wykorzystywana, tym bardziej zyskuje nawartości
• niewykorzystana zanika
Świat przeszedł z ery industrialnej (przemysłowej) do ery postindustrialnej,nazywanej inaczej gospodarką: postkapitalistyczną (P. Drucker), cyfrową (D.Tapscot), społeczeństwa informacyjnego (A. Toffler), społeczeństwatelematycznego (J. Martin), społeczeństwa nadmiaru informacji (M. Marien),opartą na wiedzy (OECD; Eurostat, KE).
Źródło: Strojny 2000
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 2
Dlaczego wiedza?
• Czynniki stymulujące znaczenie zarządzaniawiedzą w firmach:• globalizacja
• konieczność specjalizacji
• rozwój technik komunikacyjnych
• rozwój nauki i wiedzy• Ilość / Jakość / Złożoność
• wyczerpywanie innych czynników decydujących okonkurencyjności
• wyścig technologiczny/presja technologiczna wiedza z dnia na dzień traci swoją aktualność i wartość
• Rozwój wiedzy szansa czy zagrożenie?
Źródła wiedzy wykorzystywanej w zarządzaniu organizacją
praca badawcze i rozwojowe w toku
patenty, posiadane i
opanowane technologie informacje o ludziach wewnątrz i w otoczeniu
analiza otoczenia, prognozy dotyczące
przyszłości
sekrety handlowe i know-how
zadawanie pytań i poszukiwanie odpowiedzikultura przetwarzania
informacji, reagowania na nowości
Peter Drucker
Wiedza nie zamieszkuje w książkach, w bankach, w oprogramowaniu komputerowym. Tam są jedynie
informacje. Wiedza jest zawsze ucieleśniona w człowieku, jest zdobywana przez osobę uczącą się, jest wykorzystywana lub niewłaściwie użytkowana przez
jednostkę. Zatem w społeczeństwie wiedzy osoba znajduje się w centrum.
Zarządzanie wiedzą
• … sztuka przetwarzania informacji i aktywówintelektualnych w trwałą wartość dla klientów ipracowników organizacji
• … system zaprojektowany, aby pomócprzedsiębiorstwom w zdobywaniu, analizowaniu,wykorzystaniu wiedzy w celu podejmowaniaszybszych, mądrzejszych i lepszych decyzji dziękiczemu mogą one osiągnąć przewagę konkurencyjną
• … systematyczna i zorganizowana próbawykorzystania wiedzy na efekty rynkowe
Zarządzanie wiedzą to ogół procesów umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i
wykorzystywanie wiedzy do realizacji celów organizacji [Probst, Raub, Romhardt 2002]
Droga wiedzo poznajmy się bliżej
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 3
Dane – Informacje – Wiedza - Mądrość
Źródło: Tadeusiewicz 2014
Dane w kontekście wiedzy
• Dane reprezentują fakty.• W systemach zarządzania wspomaganych komputerowo dane są
kodowane za pomocą odpowiednich symboli.
• Mogą być rejestrowane, przetwarzane i przesyłane.
• Dane są przesyłane do świadomości odbiorcy w postaci komunikatu.
• Choć same dane nie mają znaczenia ani celu, to dobór odpowiednichsymboli może narzucać lub sugerować ich określoną interpretację.
• Dane są to tylko nieprzetworzone fakty, liczby,zakodowane zdarzenia.
• Dane poddane przetworzeniu i analizie = informacje
Informacje w kontekście wiedzy
Treść o określonym znaczeniu o czymś, dla kogoś i ze względu na coś,wyrażana za pomocą znaków językowych lub/i pozajęzykowych [Lyons, 1984]
Treść zaczerpnięta ze świata zewnętrznego, która zwiększa wiedzę lubzmniejsza niewiedzę decydującego, niepewność i nieokreśloność sytuacjidecyzyjnej [Wierzbicki, 1981]
Informacja to dane zawarte w komunikacie,zinterpretowane przez odbiorcę, mające dla niegoznaczenie i wnoszące do jego świadomości elementnowości, czyli zmniejszające jego niewiedzę.
!!! By dane stały się informacją niezbędny jest ich odbiorca
.
Informacje w kontekście wiedzy
Informacja:
• czynnik zwiększający wiedzę o otaczającej rzeczywistości
• niewyczerpywalny zasób organizacji
• przetworzona i przeanalizowana postać danych
Problem redundancji (nadmiaru) informacji !
Kluczowe informacje w systemie gospodarczym(ekonomicznym) np. przedsiębiorstwie to informacjeekonomiczne, zarządcze i metainformacje.
Informacje w kontekście wiedzy
• Ekonomiczne – o wszelkich faktach ekonomicznych,gospodarczych
• Makro- i mikroekonomiczne, wartościowe, ilościowe ijakościowe, wewnętrzne i zewnętrzne, prospektywne(planistyczne, prognostyczne), retrospektywne (statystyczne,sprawozdawcze, ewidencyjne), periodyczne i ciągłe,jednostkowe i zagregowane
• Zarządcze – wykorzystywane w procesie zarządzania
• strategiczne, taktyczne, operacyjne
• Metainformacje – opisujące system informacyjny i jegozasoby informacyjne
Dane, a informacje w kontekście wiedzy
Źródło: Grabowski, M., & Zając, A. (2009). Dane, informacja, wiedza–próba definicji. Zeszyty NaukoweUniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 4
Wiedza
„Wiedza to płynne połączenie ukształtowanego doświadczenia,
wartości, informacji kontekstowej i ekspertyzy, które zapewniają
model oceny oraz pozwalają wcielić nowe doświadczenia i
informacje. Swój początek i odniesienie znajduje w umysłach
ludzi posiadających wiedzę. Jest osadzona w dokumentach,
repozytoriach, procedurach, procesach, praktykach i normach
organizacyjnych” [Davenport i Prusak, 1998: 5].
Wiedza powstaje z informacji, które są dla odbiorcy istotne i zostały zweryfikowane w praktyce .
Informacje, a wiedza
• Informacje nie są wiedzą
• Zakres znaczeniowy
• „miejsce gromadzenia”
• Wiedza to informacja przydatna przy podejmowaniudecyzji, powiązana z innymi posiadanymi informacjami
• Wiedza pojedynczych pracowników• Oparta na ich wykształceniu i doświadczeniach
• Może być bezpowrotnie utracona wraz z ich odejściem z firmy
• Powinna być przekazywana innym pracownikom (współdzielona)
• Powinna być aktywnie wykorzystywana
Dane – Informacje – Wiedza - Mądrość
• DANE (potencjalne stanowiące informacje) INFROMACJA (dane użytecznew realizacji celu) WIADOMOŚĆ (celowo, świadomie przekazanainformacja)
• DANE (pobieranie / selekcja) dane użyteczne (przetwarzanie) Daneprzetworzone (analiza) INFORMACJE (interpretacja, w tym zwykorzystaniem sztucznej inteligencji) WIEDZA
• DANE INFORMACJA (dane przeanalizowane) WIEDZA (selekcja podkątem konkretnych problemów i ukierunkowanie na cel) DECYZJE IDZIAŁANIA
• MĄDROŚĆ … przyszłość SI ?
Dane – Informacje - Wiedza
Źródło: Grabowski i Zając 2009
Źródło: Klonowski 2004
CzłowiekMaszyny
Organizacyjne postrzeganie wiedzy
Źródło: Klonowski 2004
1. Wiedza jako produkt
• Wiedza jako produkt – tworzenie wiedzy
• Produkty oparte na wiedzy, GOW (w tym RSI),
zarządzanie innowacjami
• Wiedza jako źródło przewagi konkurencyjnej
• Produkt oparty na wiedzy
• Pracownicy wiedzy
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 5
Produkty oparte na wiedzy ??? Przedsiębiorstwa wiedzochłonne
• Istotą jest praca oparta na wiedzy – zarobkowa, nastawiona na
aplikację wiedzy przez wysoko wykwalifikowanych pracownikówwykorzystujących narzędzia i teoretyczne koncepcje do wytworzeniakompleksowych, niematerialnych i materialnych rezultatów
• Dwie główne domeny działalności: usługi profesjonalneoraz B+R
Przedsiębiorstwa wiedzochłonnewg Lowendahla
Pracownicy wiedzy
• Pracownicy, zaangażowani w tworzenie wiedzy i rozwójproduktów opartych na wiedzy
• Nowa grupa obok białych i niebieskich kołnierzyków(white and blue collars)
• Pracownicy biurowi?
• Pracownicy intelektualni?
• Specjaliści?
• Większość absolwentów wydziałów zarządzania, którzy jeszcze nie zarządzają
Pracownicy wiedzy
M. Kochen:• zawody oparte na wiedzy już zdobytej
• zawody oparte na wiedzy zdobywanej w trakcie pracy
• zawody tworzące nową wiedzę
I. Nonaka i H. Takeuchi:
• praktycy wiedzy (operatorzy wiedzy i specjaliści wiedzy)
• konstruktorzy wiedzy
• dowódcy wiedzy
Źródło: Mikuła 2006
Pracownik kreatywny, Pracownik wiedzy, Pracownik intensywnej wiedzy
Źródło: Klimas 2015
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 6
2. Wiedza jako ograniczenie
• Brak należytej wiedzy jest ograniczeniem minimalizowanym uczeniem się organizacji
• Uczenie się na własnych błędach, refleksja nad złożonością podejmowanych decyzji, ciągłe doskonalenie organizacji
• Pojęcie wglądu w psychologii
• Pojedyncza i podwójna pętla uczenia się
Modyfikacjeversus
Radykalne zmiany
Atrybucja w podwójnej pętli uczenia się
• Wyjaśnianie przyczyn (atrybucja)• atrybucja wewnętrzna (to moja zasługa/wina)
• atrybucja zewnętrzna (to nie ja, ale...)
• Różnice w przyjmowanych atrybucjach
• Sukces / Porażka
• Pesymista / Optymista
• Moje / Cudze działania
• Szerokość perspektywy
• Ocena pracownika: Czy nie udało mu, bo był niekompetentny, czy praca była za trudna?
• Decyzje strategiczne: Czy kryzys firmy wynikła z nieudolnego zarządzania czy sytuacji rynkowej?
Błędna atrybucja w podwójnej pętli uczenia się
Uproszczone (błędne) interpretacje błędów (Finkelstein) • Menedżerowie byli głupi
• Menedżerowie myśleli tylko o własnych korzyściach finansowych
• Nikt nie mógł się spodziewać takiego rozwoju sytuacji
• Dobra decyzja, nieprawidłowe wdrożenie
• Menedżerowie niedostatecznie się starali
• Brakowało umiejętności przywódczych
• Brakowało niezbędnych zasobów
Poszerzony diagram Ishikawy
Błędy decyzyjne w pętlach uczenia się
Błędy decyzyjne:
• tendencyjne postrzeganiecech, stereotypy
• zaburzenia (selektywność) percepcji
• Efekt aureoli (ang. halo)
• Efekt pierwszeństwa
• Efekt świeżości
• Efekt kontrastu
Efektywne uczenie się w pętlach
Nadawanie sensu (sense making) – Weick
• podsumowanie doświadczeń z projektu (lessons learned)
• lektura biografii znanych menedżerów, studia przypadków
• psychologia błędów w procesie podejmowania decyzji
(stupidologia) – decyzje bez analiz, ignorowanie danych …
• kluczowe nieustępliwości (core rigidities) jako przeciwieństwo
kluczowych kompetencji (core competences) – Leonard-
Barton: firmy powinny “nauczyć się zapominać“
3. Wiedza jako zasób
• Gromadzenie, nabywanie, przechowywanie,udostępnianie, dzielenie wiedzy, ochrona zasobówwiedzy
• Pamięć organizacyjna, kapitał intelektualny
• Strategie kodyfikacji i personalizacji*
• Amortyzacja negatywnych skutków odejśćpracowników – zabezpieczenie przed utratą pamięciorganizacyjnej
BPR / XengineeringDownsizing
Knowledge Spillovers
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 7
Pamięć organizacyjna
Pamięć organizacyjna - zasoby wiedzy kontrolowane przez organizację (element kapitału strukturalnego)
doświadczenia zawodowe sieć kontaktów z klientami i partnerami procedury wewnątrzorganizacyjne technologie produkcji wykorzystywane systemy informatyczne patenty, znaki towarowe i marka inne...
Wiele informacji z SIZ nigdy nie jest wykorzystywanych
WIEDZA
wiedza JAWNA versus wiedza UKRYTA
Nonaka (1992) wyróżnia wiedzę:
• niejawną (ukrytą) - będąca jedynie w umysłach ludzi „tacit knowledge” Polanyi 1958
• Indywidualna
• Ulotna
• „twardą” (konkretną) - jawna, opisana, zawarta wprocedurach i normach
• Obiektywna
• Trwała
wiedza JAWNA versus wiedza UKRYTA
Wiedza jawna
• prowadzi do fachowości, jest łatwa w wyrażaniu i łatwado skopiowania
• charakter statyczny
Wiedza ukryta
• trudna w artykulacji, transferowania, skopiowania przewaga konkurencyjna
• nieświadomość wykorzystywania
• charakter dynamiczny
wiedza JAWNA versus wiedza UKRYTA
Od wiedzy ukrytej do wiedzy jawnej …
• Kodyfikacja (spisywanie) wiedzy ukrytej, budowa pamięci organizacyjnej
• Problem: czasochłonność
• Problem: nie wiem, że to wiem ...
• Wspieranie komunikacji i wymiany wiedzy między mniej i bardziej doświadczonymi pracownikami
• Organizacja projektowa
• Organizacja zespołowa
• Organizacja procesowa
• Inne metody i techniki np. mentoring
Rodzaje wiedzy
A Lam (2000) wyróżnia:
• Wiedza indywidualna – jawna (embrained knowledge) - zależna
jest od umiejętności konceptualnych i kognitywnych zdolności jednostki
• Wiedza indywidualna – niejawna (embodied knowledge) -zorientowana na działanie, a więc wiedza praktyczna i indywidualna, opartana doświadczeniach
• Wiedza grupowa – jawna (encoded knowledge) - przenoszonaprzez sygnały i symbole – skodyfikowana i przechowywana
• Wiedza grupowa – niejawna/ ukryta (embedded knowledge)– zbiorowa forma wiedzy ukrytej (tacit) rezydującą w podzielanychnormach, wierzeniach, wartościach (kultura organizacyjna, wspólnotypraktyków)
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 8
Rodzaje wiedzy
• Jawna vs ukryta
• Ezoteryczna vs egzoteryczna
• Ogólna vs specjalistyczna
• Użyteczna vs bezużyteczna
• Otwarta vs ukryta vs ślepa vs nieznana (tzw. model Johariwindow)• Ja wiem i inni wiedzą
• Tylko ja wiem
• Tylko inni wiedzą
• Nikt nie wie
Źródło: Kisielnicki 2004
Rodzaje wiedzy Wg różnorodności
• Faktograficzna
• Proceduralna
• Semantyczna
• Normatywna
• Strukturalna
Wg różnorodności
• Pewna
• Niepewna
• Hipotetyczna
• Niewiedza
Wg ogólności
• Teoretyczna
• Empiryczna
• Sterująca
Wg ogólności zakresu
• Specyficzna
• Abstrakcyjna
• Interdyscyplinarna
Rodzaje wiedzy
Cztery główne kategorie wiedzy
1. O faktach – Know What – wiedzieć co
2. O prawach zachodzących w naturze, umyśle człowieka orazw społeczeństwie – Know Why – wiedzieć dlaczego
3. O umiejętnościach ludzi, zespołów, sposobach wykonywaniazadań – Know How
4. O zdolnościach i wiedzy poszczególnych jednostek – KnowWho – wiedzieć kto wie
5. O czasie - Know When - wiedzieć kiedy
6. O miejscu - Know Where wiedzieć gdzie
7. O zależnościach – Know Between
8. Czy coś zrobić – Know Whether / Know IF
9. Kto wie jak coś zrobić – Who Knows How
Rodzaje wiedzy
Wiedza organizacyjna w ujęciu Knighta (2001):• O produktach
• O procesach
• O klientach i dostawcach
• O projektach
• Techniczna & specjalistyczna
Rodzaje wiedzy
Źródło: Mikuła 2005
Wiedza organizacyjna:
• Rdzeń wiedzy spersonalizowanej
• Wiedza spersonalizowana
• Wiedza skodyfikowana
• Wiedza ugruntowana
Rodzaje wiedzy
Wiedza wg roli w zarządzaniu przedsiębiorstwem (Tiwana 2003):
Podstawowa Zaawansowana Innowacyjna
Źródło: Tiwana, 2003, s.125
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 9
Rodzaje wiedzy
Wiedza redundantna – zasadna i zbędna
• Redundancja (nadmiarowość)
• Utrzymywanie dwóch lub więcej kopii tego samegodokumentu
• Potrzeba „masła maślanego” i elokwentnych, kwiecistychopisów w komunikacji
• Przykłady ??
Archiwa elektroniczne
Archiwa papierowe
Cechy wiedzy• Dominacja wśród innych zasobów
• Niewyczerpywalność
• Symultaniczność
• Nieliniowość
• Niematerialność
• Ulega szybkiej dezaktualizacji
• Możliwość tworzenia różnymi metodami
• Poliwalencja
• Dynamika
• Osadzenie w człowieku & trudność przekazu
• Niewykorzystana zanika
• Im bardziej jest wykorzystywana tym bardziej zyskuje na wartości
Własności wiedzy
Max H.Boisot (1998):
• stopień skodyfikowania wiedzy, czyli jej systematycznego sformalizowania
• stopień abstrakcji, czyli ogólności wiedzy i możliwości jej wykorzystania w wielu sytuacjach, stopień konkretyzacji
• stopień rozpowszechnienia (dyfuzji) wiedzy, który kształtuje dostępność wiedzy dla ludzi pragnących z niej skorzystać
• Skala: brak – maksimum
• Wzajemne korelacje własności wiedzy
Zarządzanie wiedzą
Zarządzanie wiedzą
• „Zarządzanie wiedzą jest określonym i systematycznymzarządzaniem istotną dla organizacji wiedzą i związanymi znią procesami kreowania, zbierania, organizowania,dyfuzji, zastosowań i eksploatacji realizowanymi wdążeniu do osiągania celów organizacji” [Skryme 1999]
• Zarządzanie wiedzą jako zintegrowany zestaw działań, któregocelem jest odpowiednie kształtowanie zasobów wiedzy;kierunek rozwoju zasobów wiedzy nie może być przypadkowy.
• Systemy zarządzania wiedzą
• Technologia informacyjna
Cele ZW
• Selekcja wiedzy w powodzi informacji – problem information overflow
• Retencja kompetencji
• Mistrzostwo operacyjne Dell
• Podnoszenie innowacyjności (idea-to-market) Apple
• Podnoszenie kwalifikacji i rozwój pracowników PwC
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 10
Cele ZW – ujęcie funkcjonalne
Źródło: Klincewicz, 2004 za: Jemielniak i Koźmiński 2002
11 śmiertelnych grzechów ZW(Fahey i Prusak, 1998)
1. Brak roboczej definicji wiedzy
2. Nacisk na zasoby wiedzy, lekceważenie przepływów wiedzy
3. Postrzeganie wiedzy jako istniejącej poza głowami jednostek
4. Niezrozumienie, że fundamentalnym celem zarządzania wiedząjest dzielenie się nią
5. Lekceważenie wiedzy ukrytej
6. Oderwanie wiedzy od jej zastosowań
7. Lekceważenie myślenia i wnioskowania
8. Koncentracja na przeszłości a nie przyszłości
9. Niedocenianie znaczenia eksperymentowania
10. Zastąpienie kontaktów międzyludzkich technologiamiinformatycznymi
11. Stosowanie niewłaściwych mierników wiedzy
Skuteczne ZW
•Wybór odpowiedniej metody, narzędzi lub modelu
wspomagającego ZW;
•Ujednolicenie terminologii i dobry opis zasobów wiedzy;
•Wykorzystanie wskaźników, które pozwolą na porównanie
z konkurencją;
• Systematyczny pomiar za pomocą wybranych narzędzi;
• Likwidacja barier dzielenia się wiedzą.
SZW
System Zarządzania Wiedzą
System zarządzania wiedzą
American Productivity & Quality Center - proceszarządzania wiedzą wspierany jest przez :
1. strategię i przywództwo
2. kulturę organizacyjną
3. technologię
4. system pomiarowy
System zarządzania wiedzą
• musi mieć charakter kompleksowy;
• musi zamieniać aktywa intelektualne organizacji w wynik
ekonomiczny;
• musi być wspierane przez odpowiednią konfigurację
wewnętrzną
• musi łączyć ze sobą ludzi tych którzy jej potrzebują;
• musi być hybrydowym połączeniem ludzi i technologii;
• musi kreować sieć.
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 11
Uwarunkowania wdrażania SZW
Uw
aru
nko
wan
iaCharakter załogi
Procedura projektu
Struktura organizacyjna
Wsparcie najwyższego kierownictwa
Audyt i ocena
Kultura organizacyjna
Stosowane technologie
Systema zarządzania wiedzą w praktyce
Wpływ na strukturę organizacyjną• Stanowiska (CEO Magazine 2001)
• Dyrektorów ds. Wiedzy (CKO – Chief Knowledge Officer)
• Dyrektorów Kapitału Intelektualnego (ICD – Intellectual Capital Director)
• Inżynierów Wiedzy (KE - Knowledge Engineers)
• Kontrolerów Kapitału Intelektualnego (ICC – Intellectual Capital Controllers)
• Mianowanie Profesorów wiedzy, np. Uniwersytet Kalifornijski
Budowa SZW - podejściaZdecentralizowany SZW• Wiedza budowana przez użytkowników
• Brak ingerencji i koordynacja kierownictwa
• Ludzie > Technologia informacyjna
• Niskie koszty administracyjne, wiedza bardziej praktyczna i łatwiejsza
• Wiedza ukryta > Wiedza jawna
Scentralizowany SZW• Wiedza budowana przez kierownictwo
• Zaawansowana technologia informacyjna > Ludzie
• Kosztochłonność budowa centrów wiedzy
• Wiedza jawna > Wiedza ukryta
Źródło: Kisielnicki 2000
Proces wdrażania SZW
• Proces biznesowy cele strategiczne
Audyt SZW
Elementy (Sharma & Chowdhury 2007)
1. Analiza potrzeb w zakresie wiedzy
• pracownicy / kultura / relacje
2. Analiza zasobów wiedzy
• identyfikacja, lokalizacja, pomiar, indeksowanie, kategoryzowanie
3. Analiza przepływów wiedzy
• analiza sieci społecznych / analiza procesów / analiza systemy infrastruktury informacyjnej
4. Mapa wiedzy
• zasobów wiedzy / przepływów wiedzy
Analiza sieci społecznych (SNA) w audycie wiedzy
Źródło: Episteme Managers
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 12
Modele i strategie zarządzania wiedzą
Modele zarządzania wiedzą
• Model zasobowy
• wiedza jako najważniejszy zasób w firmie
• „źródła wiedzy” oparte kluczowychkompetencjach i umiejętnościach.
• Model procesowy
• Doświadczenia praktyczne
• Model japoński – tzw. „Spirala Wiedzy”
• ciągła i powtarzalna konwersja wiedzy
Model zasobowy• Wiedza jako zasób najważniejszy
• Wewnętrzne i zewnętrzne źródła wiedzy
• Elementy:
• importowanie wiedzy z otoczenia
• implementacja i integracja nowych narzędzi i technologii
• eksperymentowanie
• wspólne rozwiązywanie problemów
• kluczowe umiejętności
Źródło: Sopińska i Wachowiak 2006
Model procesowy
• Rodowód praktyczny
• ZW jako ogół procesów umożliwiających tworzenie,upowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy do realizacjicelów organizacji
• Fazy ZWNabywanie (tworzenie) wiedzy
Uczenie się / Nabywanie
Dzielenie się wiedzą
Upowszechnianie wewnętrzne i zewnętrzne
Aplikacja wiedzy
Przekształcanie w decyzje, procedury decyzyjne
Model japoński
Model japoński – Spirala wiedzy – Nonaka & Takeuchi (1995)
• Rozróżnienie wiedzy cichej (tacit) i formalnej (explict)
• 4 procesy konwersji (przetwarzania) wiedzy ujęte
•Wnętrze & otoczenie
• Teraźniejszość & przyszłość
• Bazowe zasady:• wiedza to nie tylko zbiór danych i informacji w bazach komputerowych wartości,
emocje, przeczucia w ludziach;
• nie tylko zarządzanie wiedzą, ale jej tworzenie
• każda osoba w organizacji jest zaangażowana w tworzenie wiedzy;
• szczególne miejsce w procesie tworzenia wiedzy zajmują menedżerowie średniegoszczebla.
Konwersja wiedzyw spirali wiedzy
1. Socjalizacja – od wiedzy ukrytej do ukrytej.• zdobywanie wiedzy przez bezpośredni kontakt z drugą osobą np. mentoring
2. Eksternalizacja – od wiedzy ukrytej do jawnej• tworzenia wiedzy i dostarczanie nowych pomysłów drogą refleksji, interakcji
międzyludzkich np. stosowanie metafor
3. Kombinacja – od wiedzy jawnej do jawnej• systematyzacja wiedzy przez kategoryzowanie i ujednolicanie posiadanej
informacji np. selekcja, standaryzacja
4. Internalizacja – od wiedzy jawnej do ukrytej• uczenie się poprzez działanie dzięki możliwości interpretacji nabytych
doświadczeń
Źródło: Nonaka & Takeuchi 2000, s. 96
Źródło: Brdulak 2005
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 13
Konwersja wiedzy w spirali wiedzy
Źródło: Nonaka & Takeuchi 2000
Źródło: Brdulak 2005
Wiedza, a strategia wiedzy i zarządzania nią
• Strategia wiedzy wynika ze strategii firmy, a nie z wiedzy
• Strategia wiedzy nie jest tożsama z zarządzaniem wiedzą
• Organizacja wykorzystuje wiedzę poprzez sieć relacji międzywspółpracującymi pracownikami, a nie tylko zaś przez siećtechnologii.
• Zasada „pull not push”
• Strategia wiedzy określa zasoby wiedzy
Źródło: Clarke 2001
Strategie zarządzania wiedząStańczyk-Hugiet 2004
• Stopień turbulencji otoczenia
Źródło: Stańczyk-Hugiet 2004
Strategie zarządzania wiedząStańczyk-Hugiet 2004
Zachowania
• strategia pasywna - ignorowanie otoczenia, minimalnedostosowania, zachowania defensywne
• strategia aktywna - zmiany o charakterze ofensywnym,ukierunkowane na dostosowanie, związane z budowaniemscenariuszy
• strategia kreatywna - ma zapewnić maksymalną elastycznośćorganizacji, z góry zabezpieczyć sobie pozytywny odbiór ofertyprzedsiębiorstwa w otoczeniu (odmiana strategii aktywnej).
Źródło: Stańczyk-Hugiet 2004
Strategie zarządzania wiedzą[Sopińska 2006]
• ZW jako kluczowe aktywo firmy
• ZW jako sposób na doskonalenie produktów i usług
• W jako sposób doskonalenia procesów
• ZW jako podstawowa działalność firmy
Strategie ZWHansen, Nohria i Tiernay 1999
• Strategia kodyfikacji (codification) – oparta na wiedzy jawnej.
• nazywana „ludzie do dokumentów” (people-to-documents) -wykorzystanie techniki komputerowej i sprawnego systemuinformacyjnego w przepływach wiedzy
• wymaga od pracowników posiadania znacznych umiejętności wwykorzystaniu nowoczesnej technologii informatycznej (bazy danych,
sieci komputerowe, infrastruktura, oprogramowanie)
• Strategia personalizacji (personalization) – oparta na wiedzyukrytej, posiadanej przez poszczególnych pracowników, zespołuzadaniowego i całego przedsiębiorstwa.
• nazywana „człowiek do człowieka” (person-to-person) - przepływwiedzy na drodze bezpośrednich kontaktów, przez sieć powiązańmiędzy pracownikami
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 14
ZW – strategieHansen, Nohria i Tiernay 1999
Strategia kodyfikacji – polega na spisywaniu wiedzy wdokumentach, tworzeniu organizacyjnych baz wiedzy iwykorzystywaniu systemów informatycznych dozarządzania takimi archiwami
Zamiana wiedzy ukrytej w jawną
• uniezależnić pracodawcę od pojedynczegopracownika
• procedury i systemy
• problem z kodyfikacją wiedzy ukrytej
• brak czasu lub negatywna postawa
Typy dokumentów i różne poziomy kodyfikacji (Markus)
• Dokumenty przygotowywane do własnego użytku
• Dokumenty przygotowywane dla innych osób,posiadających podobną wiedzę
• Dokumenty przygotowywane dla innych osób,różniących się wiedzą
Ograniczenia strategii kodyfikacjiHansen, Nohria i Tiernay 1999
1. Czasochłonność
2. Biurokratyzacja
3. Kompletność kodyfikacji & uzależnienie od dobrej woli
pracowników
4. Pracownik nie wie, że wie
5. Przydatność baz wiedzy, archiwów
6. Problemy prawne i etyczne inwigilacji
Strategia personalizacjiHansen, Nohria i Tiernay 1999
• Strategia personalizacji – skoncentrowana nakomunikacji i współpracy z ekspertami, stymulującaprzekazywanie wiedzy ukrytej.
• dzielenie się wiedzą nawet wtedy, gdy pracownicy nie sąświadomi jej posiadania i wykorzystywania
• Wszyscy pracownicy: regularne zebrania, rozmowy podwładnych zprzełożonymi, szkolenia wewnętrzne i wyjazdy integracyjne;nieformalna komunikacja
• Nowi pracownicy: socjalizacja i wstępne
szkolenie (wyjazdy szkoleniowe w firmach
międzynarodowych); przekazanie wiedzy; kontakt
z doświadczonymi kolegami; kontakt z ”peers”;
funkcja motywacyjna (mentoring)
Ograniczenia strategii personalizacji
Hansen, Nohria i Tiernay 1999
1. czasochłonność
2. eksperci zalewani e-mailami i pytaniami, nie mogąwykonywać własnej pracy
3. nieadekwatność doświadczeń ekspertów w nowej sytuacji
4. postawy pracowników
5. celowy sabotaż
6. starzenie się wiedzy
Źródło: Klincewicz 2008 (opracowano na podstawie Senge1998)
Kodyfikacja Personalizacja
Produkt
standardowy – zindywidualizowany
dojrzały – innowacyjny
Procesy wykorzystujące
wiedzę jawną – wiedzę ukrytą
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 15
Strategie ZWMikuła 2005
Źródło: Mikuła 2005
Źródło: Mikuła 2005
Procesy zarządzania wiedzą
Sięgaj do źródła wiedzy !
G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002
Procesy zarządzania wiedząSARVARY1. Organizacyjne uczenie się 2. Produkcja wiedzy 3. Ddystrybucja wiedzy MARQUARDT
1. Pozyskiwanie2. Tworzenie3. Transfer i użytkowanie4. Gromadzenie
WIIG1. Tworzenie i znajdowanie źródeł2. Kompilacja i transfer3. Rozpowszechnienie4. Zastosowanie i ocenianie wartości
O’DELL1. Identyfikowanie 2. Zbieranie3. Adaptowanie4. Organizowanie5. Wdrażanie6. Dzielenie7. Kreowanie
VAN DER SPEK I SPIJKERVET1. Tworzenie nowej wiedzy2. Zabezpieczenie nowej i dotychczasowej wiedzy3. Dystrybucja wiedzy4. Łączenie dostępnej wiedzy
RUGGLES1. Wytwarzanie (tworzenie, pozyskiwanie, syntezowanie, fuzja,
adaptacja)2. Kodyfikacja (chwytanie, przedstawianie)3. Transfer
Procesy zarządzania wiedząProbst, Raub, Romhardt 2002
Źródło: Probst, Raub, Romhardt 2002
Źródło: Probst, Raub, Romhardt 1998
Procesy ZW
1. Identyfikacja/Lokalizacja wiedzy• Określenie źródeł i przedmiotu wiedzy, w tym identyfikowanie
miejsc generowania i jej nośników
• Jaka wiedza jest dla nas istotna – czy jest spisana, którypracownik ją posiada?
• Mapowanie wiedzy (MS Visio, SNA, macierze)
Podsystem funkcjonalny mapowania wiedzy
Źródło: Wachowiak 2009
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 16
Procesy ZW
2. Zdobywanie/Tworzenie wiedzy - zaspokajanie potrzebinformacyjnych i wypełnianie luk kompetencyjnych
• Efekt: zdolność organizacji do
samodzielnego podejmowania
inicjatywy we wprowadzaniu zmian
Procesy ZW
2. Zdobywanie/Tworzenie wiedzy - zaspokajanie potrzebinformacyjnych i wypełnianie luk kompetencyjnych
• Generator wiedzy: człowiek lub maszyna*• Relacje z zagranicznymi partnerami lub inwestorami
• Współpraca firmy z instytucjami akademickimi
• Nie tylko badania, ale atmosfera i inspiracja
• Nie tylko innowacje technologiczne, czy dział B+R
• Robienie rzeczy nowych
• 3T: Technologia + Talent + Tolerancja
• Polityka naukowo-technologiczna rządu
• Otwarte źródła kreatywności i innowacyjności
Procesy ZW
3. Rozwój (powiększanie) zasobów wiedzy
• Budowa kompetencji (percepcyjnych, intelektualnych, poznawczych),
umiejętności (intelektualnych i manualnych) i wiedzy
• Przetwarzanie informacji i wiedzy celem rozwoju wiedzy
• Interpretacja informacji i wiedzy
• Aktualizacja wiedzy
Pośrednie czynniki rozwoju wiedzy:
• wygoda czasu wolnego, kultura organizacyjna, liberalnaobyczajowość
Kluczowy czynnik rozwoju wiedzy ZESPOŁY
• Interdyscyplinarność, zderzenie różnej wiedzy, perspektywpoznawczych, opinii
• Dylemat formalizmu – japońskie spotkania przy piwie bureiko
• Nowe technologie mogą wspierać pracę zespołów: systemypracy grupowej (groupware) i tzw. technologie społeczne, w tymrozwiązania peer-to-peer (P2P)
• Asynchroniczność
Procesy ZW
Procesy ZW
4. Dzielenie się wiedzą
• ma zagwarantować, że uczestnicy organizacji mają dostępdo (zasobów) wiedzy potrzebnej przy wykonywaniuzadań oraz potrafią tę wiedzę wykorzystać.
• Uwarunkowania
• stymulowanie komunikacji i współpracy
• 2 kluczowe aspekty skuteczności dzielenia się wiedzą
• perspektywa „posiadacza wiedzy”
• perspektywa „poszukującego wiedzy” zdolnościabsorpcyjne
Procesy ZW4. Dzielenie się wiedzą
• Dzielenie się wiedzą jawną odbywa się drogątelefoniczną lub elektroniczną np. telefonia, audio- i
wideokonferencje, groupware, e-mail, Internet, Intranet
• Dzielenie się wiedzą uktytą ma dwa wymiary:profesjonalny (gesty, ruchy) oraz integrujący (myślenie,
postrzeganie rzeczywistości, wizje przyszłości)
• Zdolności absorpcyjne
Źródło: Zahra i George 2002
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 17
Procesy ZW
Mentoring - przekazanie doświadczonemu pracownikowi
(mentorowi) opieki nad mniej doświadczonym protegowanym
(protegé)
• Średniowieczna relacja między rzemieślniczym mistrzem, a
praktykantem
• Nie każdy szef to mentor !
• Niechaj Uczeń przerośnie Mistrza !
• Japońska relacja senpai-kohai
Źródło: foundrmag.com
MENTORING ≠ COACHING
Procesy ZW
Bariery dzielenia się wiedzą (Grudzewski)
???
Źródło: Davenport i Prusak 1998
Procesy ZW
Transfer technologii
Specyficzny proces dzielenia się wiedzą wewnętrzną nazewnątrz, tj. przekazywanie wymiernych wyników badańnaukowych z instytucji akademickich do przedsiębiorstw
• licencjonowanie patentu – Uniwersytet Columbia i patenty Axela
• sprzedaż wynalazku firmie – PAN, błękitny laser i firma TopGaN
• stworzenie nowej firmy odpryskowej (spinoff) - UniwersytetWarszawski: Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii (UOTT)
POLSKIE UWARUNKOWANIA Brak nawyku patentowania
Obawy przed otwarciem na biznesBadania naukowe jako „sztuka dla sztuki”
Procesy ZW
5. Archiwizacja (przechowywanie, utrzymywanie,pamiętanie, magazynowanie) wiedzy
• Fizyczna versus cyfrowa
• Zasada 4K archiwizacji
• Kasowanie / Koordynacja / Konsekwencja / Konstrukcja
• Gdzie i jak przechowywać ?
Procesy ZWRodzaje backupów
• Backup pełny
• Backup przyrostowy
• Backup różnicowy
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 18
Procesy ZW
6. Wykorzystywanie wiedzy
Pracownicy skupiają się na optymalnym wykorzystaniudostępnych zasobów wiedzy przedsiębiorstwa, i pokonaniutakich barier jak:
• rutyna, obawa o pozycję, przecenianie własnej wartości, źle zorientowane przywództwo i inne
Cel wykorzystania wiedzy:
• wykonywanie pracy, zwłaszcza pracy opartej na wiedzy
• uczenie się organizacyjne:
daneinformacjewiedzadaneinformacjewiedzadane
informacjewiedzadaneinformacjewiedza
Inne procesy ZW
• Utrzymywanie aktywów wiedzy silnie związanych z ludźmioraz z systemami informatycznymi zaimplementowanymi wprzedsiębiorstwie
• Wartościowanie wiedzy, w tym głównie wycena kapitałuintelektualnego
• Sprzedaż wiedzy w formie patentów, nowych produktów,usług, technologii itp.
• Eliminacji (pozbywania się) wiedzy zbędnej inieadekwatnej do potrzeb
• Ochrona wiedzy (proces pierwotnie uwzględniany przez Probsta, Rauba i
Romhardta: 1998)
Ochrona wiedzy
Ochrona przed utratą zasobów wiedzy oraz ichnieuprawnionym wykorzystaniem
• Ochrona wewnętrzna:
• Ograniczenia w dostępie do dokumentów – możliwośćczytania, kopiowania, wynoszenia z archiwum, ...
• Procedury ochrony informacji niejawnej i tajemnicysłużbowej, dokumenty poufne
• Zagrożenia wewnętrzne:
• Szpiegostwo przemysłowe
• Nieintencjonalne wycieki wiedzy
• Dywersja ze strony pracowników
Źródło: Kotarba 2005
Ochrona wiedzykontrolna dostępu do wiedzy
Ochrona wiedzy
• Ochrona zewnętrzna:
• opatentowane wynalazki, wzory użytkowe, znaki towarowe iusługowe, wzory przemysłowe, nazwy handlowe, topografieukładów scalonych, geograficzne oznaczenie pochodzenia
• Zagrożenia zewnętrzne:
• atak fizyczny
• atak przez uniemożliwienie działania
• atak przez wykorzystanie „tylnego wejścia”
• atak poprzez błędnie skonfigurowaną usługę
• Atak przez odwrotną inżynierię (reverse engineering)
•
Ochrona wiedzy
• Strategia protekcji wiedzy – ochrona wiedzy kluczowej m.in.ochrona produktu lub usługi, utrzymanie przewagi konkurencyjnej,zapobieganie imitacji innowacji lub zapobieganie nowych wejść
• Strategia udostępniania wiedzy – przeciwieństwo strategii protekcjiwiedzy. Jej celem jest:
• tworzenie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa oraz jego marki,przyciąganie
• utrzymywanie i budowanie satysfakcji klientów, dostawców,kooperantów i innych potencjalnych partnerów rynkowych
• przyciąganie zdolnych i utalentowanych pracowników
Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30
© Patrycja Klimas 19
Ochrona wiedzyNajczęstsze zagrożenia zewnętrzne• fałszerstwo komputerowe
• włamanie do systemu, czyli tzw. hacking
• oszustwo, a w szczególności manipulacja danymi
• manipulacja programami
• manipulacja wynikami
• niszczenie danych oraz programów komputerowych
• sabotaż komputerowy
• piractwo
• podsłuch
Ochrona wiedzy, a cyber-ryzyka
• Mogą wystąpić w każdej organizacji - dotyczy to nie tylko firmdziałających w Internecie.
• Dotyczą zdarzeń o różnej skali oddziaływania – od utraty informacjiz pojedynczego komputera przenośnego do zagrożeń związanych zprzetwarzaniem danych w chmurze.
• Główne cyber-ryzyka:
• Wyciek danych osobowych lub handlowych
• Zniszczenie danych / informacji
• Utrata zysku wskutek ataku informatycznego
• Dodatkowe koszty związane z odpowiedzią na ataki komputerowe
• Utrata, naruszenie reputacji
• Cyber-wymuszenia
• Cyber-terroryzm