Podstawy Podstawy edukacji/psychologiaedukacji/psychologia

Rok akademicki 2010/2011Rok akademicki 2010/2011

Dr Alicja AdamiecDr Alicja Adamiec--ZgrajaZgrajaStudium PedagogiczneStudium Pedagogiczne

Uniwersytet Jagiello�skiUniwersytet Jagiello�ski

WYKŁAD IIWYKŁAD II

OSOBOWO��OSOBOWO��

OSOBOWO��OSOBOWO��wewn�trzny spójny zespół charakterystyk wewn�trzny spójny zespół charakterystyk zachowania, jakie ludzie prezentuj� w ró�nych zachowania, jakie ludzie prezentuj� w ró�nych momentach i w ró�nych sytuacjach, a którymi momentach i w ró�nych sytuacjach, a którymi jednostki ró�ni� si� mi�dzy sob�jednostki ró�ni� si� mi�dzy sob�KosslynKosslyn S., Rosenberg R., 2006: 488S., Rosenberg R., 2006: 488

CECHA OSOBOWO�CICECHA OSOBOWO�CIwzgl�dnie stała charakterystyka, przejawiaj�ca wzgl�dnie stała charakterystyka, przejawiaj�ca si� w ró�nych sytuacjachsi� w ró�nych sytuacjachKosslynKosslyn S., Rosenberg R., 2006: 488S., Rosenberg R., 2006: 488

Hipokrates Hipokrates

prawdopodobnie pierwsza teoria osobowo�ciprawdopodobnie pierwsza teoria osobowo�ciPODSTAWOWE SOKI, PODSTAWOWE SOKI, PŁYNY,” HUMORY PŁYNY,” HUMORY

TYP TEMPERAMENTUTYP TEMPERAMENTU(efekt przewagi okre�lonego „soku”)(efekt przewagi okre�lonego „soku”)

krewkrew SANGWINIKSANGWINIK

�ół��ół� CHOLERYKCHOLERYK

�luz�luz FLEGMATYKFLEGMATYK

czarna �ół�czarna �ół� MELANCHOLIKMELANCHOLIK

Swoiste dla poszczególnych typów Swoiste dla poszczególnych typów zachowaniazachowania

Sangwinik:-Gadatliwo��,

-Prostoduszno��-Poczucie humoru,

-Zmienno�� usposobienia,

-Ekspresywno��,-Optymizm

Melancholik:-Skłonno�� do rozmy�la�,

-Sumienno��’-Pesymizm’-„My�liciel”,

-Wra�liwo�� na potrzeby innych

Flegmatyk:-Pow�ci�gliwo��,

-Mała pobudliwo��,-Konsekwencja w

działaniu,- �yczliwo�� i uprzejmo��

Choleryk:-Dynamiczno��’

-Potrzeba zmiany,-Niezale�no��’

-Optymizm,-Wybuchowo��

Typologia konstytucjonalnaTypologia konstytucjonalna -- KretschmeraKretschmeraZało�enie: Istnieje zwi�zek pomi�dzy cechami psychicznymi jednostki, a Zało�enie: Istnieje zwi�zek pomi�dzy cechami psychicznymi jednostki, a

budow� jej ciała, a co wi�cej chorobami psychicznymi.budow� jej ciała, a co wi�cej chorobami psychicznymi.TYP ATLETYCZNYTYP ATLETYCZNY –– muskularna muskularna budowabudowa ciała, niewielka ilo�� tkanki ciała, niewielka ilo�� tkanki

tłuszczowej tłuszczowej –– SCHIZOTYMIASCHIZOTYMIA

TYP ASTENICZNYTYP ASTENICZNY –– wysokie ciało i w�tła wysokie ciało i w�tła –– SCHIZOTYMIASCHIZOTYMIA

TYP PYKNICZNYTYP PYKNICZNY –– niskie ciało i tendencja do nadmiernej ilo�ci tkanki niskie ciało i tendencja do nadmiernej ilo�ci tkanki tłuszczowej tłuszczowej –– CYKLOTYMIACYKLOTYMIA

TYP DYSPLASTYCZNYTYP DYSPLASTYCZNY –– nieprawidłowo�ci w budowie, trudno�� w nieprawidłowo�ci w budowie, trudno�� w zaliczeniu do jednego z powy�szych typówzaliczeniu do jednego z powy�szych typów

SchizotymiaSchizotymia –– nietowarzysko��, trudno�ci w kontaktach nietowarzysko��, trudno�ci w kontaktach interpersonalnych, l�kliwo�� i nieufno��, pow�ci�gliwo��interpersonalnych, l�kliwo�� i nieufno��, pow�ci�gliwo��

CyklotymiaCyklotymia –– towarzysko�� i dobroduszno��, łatwo�� w nawi�zywaniu towarzysko�� i dobroduszno��, łatwo�� w nawi�zywaniu kontaktów interpersonalnych, cz�ste zmiany nastrojukontaktów interpersonalnych, cz�ste zmiany nastroju

OSOBOWO��OSOBOWO��PODEJ�CIE PSYCHODYNAMICZNEPODEJ�CIE PSYCHODYNAMICZNE

Model topograficzny wewn�trznych struktur Model topograficzny wewn�trznych struktur osobowo�ci wg Freudaosobowo�ci wg Freuda

�wiadomo��– to co jest do�wiadczane bezpo�rednio

Przed�wiadomo��– fakty, zdarzenia pozostaj�ce w nie�wiadomo�ci, mog�ce łatwo z niej zosta� wydobyte

Nie�wiadomo��– tre�ci �ycia psychicznego nieakceptowane, zagra�aj�ce. S� dynamiczne i aktywne.

W konsekwencji konfliktowych celów wewn�trznych struktur osobowo�cijednostka do�wiadcza l�ku, który uruchamia mechanizmy obronne

Kosslyn S., Rosenberg R., 2006: 508

Uj�cie psychoanalityczneUj�cie psychoanalityczneK.DratK.Drat--Ruszczak,2000: 610Ruszczak,2000: 610

STRUKTURASTRUKTURA ZASADA ZASADA FUNKCJONOWANIAFUNKCJONOWANIA

SPOSÓB SPOSÓB FUNKCJONOWANIAFUNKCJONOWANIA

IdIdPop�dy; ródło energii Pop�dy; ródło energii psychicznej; psychicznej; biologiczne podło�e biologiczne podło�e osobowo�ciosobowo�ci

Zasada przyjemno�ciZasada przyjemno�ciD��enie do D��enie do natychmiastowej natychmiastowej gratyfikacji potrzebgratyfikacji potrzeb

Procesy pierwotneProcesy pierwotneNajwcze�niejsze i najbardziej Najwcze�niejsze i najbardziej prymitywne formy aktywno�ci prymitywne formy aktywno�ci psychicznej: my�lenie psychicznej: my�lenie �yczeniowe, sny, motoryczne �yczeniowe, sny, motoryczne rozładowanie pop�du rozładowanie pop�du

EgoEgoRozwija si� z Id; Rozwija si� z Id; zorientowane na zorientowane na rzeczywisto��, rzeczywisto��, ocenianie, wykonanieocenianie, wykonanie

Zasada rzeczywisto�ciZasada rzeczywisto�ci„Funkcja wykonawcza”:„Funkcja wykonawcza”:po�redniczenie pomi�dzy po�redniczenie pomi�dzy wymaganiami impulsów wymaganiami impulsów pop�dowych a pop�dowych a wymaganiami wymaganiami rzeczywisto�cirzeczywisto�ci

Procesy wtórneProcesy wtórneOdró�nienie rzeczywisto�ci Odró�nienie rzeczywisto�ci obiektywnej od subiektywnej; obiektywnej od subiektywnej; odwoływanie si� do odwoływanie si� do do�wiadczenia; oceny do�wiadczenia; oceny

SuperegoSuperegoRozwija si� z ego; Rozwija si� z ego; reprezentuje reprezentuje introjekcje standardów introjekcje standardów moralnych i warto�ci moralnych i warto�ci wyznawanych przez wyznawanych przez rodzicówrodziców

Oceny moralneOceny moralneOcena, co jest wła�ciwe, a Ocena, co jest wła�ciwe, a co niewła�ciwe, „dobre” i co niewła�ciwe, „dobre” i „złe” „złe”

SumienieSumienieródło ocen moralnychródło ocen moralnych

Ego idealneEgo idealneObraz osoby, któr� dziecko Obraz osoby, któr� dziecko chciałoby by�chciałoby by�

Mechanizmy obronne Mechanizmy obronne nie�wiadome czynno�ci psychiczne, które nie�wiadome czynno�ci psychiczne, które zniekształcaj� lub usuwaj� ze zniekształcaj� lub usuwaj� ze �wiadomo�ci to, co wywołuje l�k, redukuje �wiadomo�ci to, co wywołuje l�k, redukuje poczucie bezpiecze�stwa, czy te� poczucie bezpiecze�stwa, czy te� pozytywn� samoocen�.pozytywn� samoocen�.

Mechanizmy obronne wg A.Freud Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole�; K.Drat(K.P Ole�; K.Drat--Ruszczak, 2008: 666) ARuszczak, 2008: 666) A

MechanizmyMechanizmy DefinicjaDefinicja PrzykładPrzykład

WYPARCIEWYPARCIE Nagłe i niekontrolowane Nagłe i niekontrolowane usuni�cie ze �wiadomo�ci usuni�cie ze �wiadomo�ci zagra�aj�cego impulsu, my�li, zagra�aj�cego impulsu, my�li, wspomnienia. W �wiadomo�ci wspomnienia. W �wiadomo�ci pozostaj� emocje, lecz nie pozostaj� emocje, lecz nie zdarzenie.zdarzenie.

Pacjent zapomina o Pacjent zapomina o terminie wizyty u terapeuty.terminie wizyty u terapeuty.

PROJEKCJAPROJEKCJA Przypisanie własnego Przypisanie własnego nieakceptowania impulsu, nieakceptowania impulsu, pragnienia, my�li innej osobie.pragnienia, my�li innej osobie.

M�� podejrzewa �on� o M�� podejrzewa �on� o zdrad�, chocia� sam z zdrad�, chocia� sam z trudem opiera si� takiej trudem opiera si� takiej pokusie.pokusie.

PRZEMIESZCZENIEPRZEMIESZCZENIE Przekierowanie impulsu, zwykle Przekierowanie impulsu, zwykle agresywnego, na obiekt mniej agresywnego, na obiekt mniej zagra�aj�cy.zagra�aj�cy.

M��czyzna skrytykowany M��czyzna skrytykowany przez szefa agresywnie przez szefa agresywnie pyta swoje dzieci, czy pyta swoje dzieci, czy odrobiły lekcje.odrobiły lekcje.

ZWRÓCENIE SI� ZWRÓCENIE SI� PRZECIWKO SOBIEPRZECIWKO SOBIE

Przekierowanie impulsu na Przekierowanie impulsu na siebie, zamiast na wła�ciwy siebie, zamiast na wła�ciwy obiekt. Przejawia si� poczuciem obiekt. Przejawia si� poczuciem winy i depresj�.winy i depresj�.

Skierowana na siebie Skierowana na siebie nienawi�� wobec matki: nienawi�� wobec matki: samooskar�anie si�, samooskar�anie si�, poczucie mniejszej poczucie mniejszej warto�ci, pasywno��.warto�ci, pasywno��.

Mechanizmy obronne wg A.Freud Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole�; K.Drat(K.P Ole�; K.Drat--Ruszczak, 2008: 666) BRuszczak, 2008: 666) B

MechanizmyMechanizmy DefinicjaDefinicja PrzykładPrzykład

REAKCJA REAKCJA PRZECIWNAPRZECIWNA

Przekształcenie nieakceptowanego Przekształcenie nieakceptowanego (agresywnego) impulsu w jego (agresywnego) impulsu w jego przeciwie�stwo. Zachowanie przeciwie�stwo. Zachowanie przeciwne wyra�ane jest przeciwne wyra�ane jest przesadnie. przesadnie.

Wylewnie gratulujemy Wylewnie gratulujemy sukcesu koledze, któremu sukcesu koledze, któremu zazdro�cimy.zazdro�cimy.

SUBLIMACJASUBLIMACJA Wyra�enie impulsu (agresywnego Wyra�enie impulsu (agresywnego b�d seksualnego w formie b�d seksualnego w formie akceptowanej społecznie, akceptowanej społecznie, warto�ciowej.warto�ciowej.

Osoba maj�ca tendencje Osoba maj�ca tendencje sadystyczne zostaje sadystyczne zostaje chirurgiem lub policjantem. chirurgiem lub policjantem.

INTROJEKCJAINTROJEKCJA Przejmowanie przekona� i/lub Przejmowanie przekona� i/lub zachowa� osoby cenionej.zachowa� osoby cenionej.

Wdowa przejmuje Wdowa przejmuje upodobania kulinarne upodobania kulinarne zmarłego m��a.zmarłego m��a.

IDENTYFIKACJAIDENTYFIKACJAZ AGRESOREMZ AGRESOREM

Rodzaj introjekcji. Przejecie cech Rodzaj introjekcji. Przejecie cech i/lub atrybutów obiektu, którego i/lub atrybutów obiektu, którego si� obawiamy, by zmieni� si� z si� obawiamy, by zmieni� si� z odczuwaj�cego strach w tego, odczuwaj�cego strach w tego, który go budzi.który go budzi.

Osoba prze�ladowana Osoba prze�ladowana staje si� prze�ladowc�.staje si� prze�ladowc�.

Mechanizmy obronne wg A.Freud Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole�; K.Drat(K.P Ole�; K.Drat--Ruszczak, 2008: 666) CRuszczak, 2008: 666) C

MechanizmyMechanizmy DefinicjaDefinicja PrzykładPrzykład

IZOLACJAIZOLACJA Utrata kontaktu z uczuciem Utrata kontaktu z uczuciem skojarzonym z danym skojarzonym z danym traumatycznym zdarzeniem. traumatycznym zdarzeniem. Szczegóły poznawcze s� a Szczegóły poznawcze s� a emocje poza �wiadomo�ci�.emocje poza �wiadomo�ci�.

Realistyczna, pozbawiona Realistyczna, pozbawiona emocji pami�� szczegółów emocji pami�� szczegółów sytuacji podczas wypadku sytuacji podczas wypadku (np. pogoda, słuchana (np. pogoda, słuchana muzyka)muzyka)

ZAPRZECZENIEZAPRZECZENIE Blokowanie dost�pu do Blokowanie dost�pu do �wiadomo�ci zdarzeniom �wiadomo�ci zdarzeniom zewn�trznym.zewn�trznym.

Nie przyjmujemy do Nie przyjmujemy do wiadomo�ci faktu �mierci wiadomo�ci faktu �mierci bliskiej osoby, zachowuj�c bliskiej osoby, zachowuj�c si� tak jakby �yła.si� tak jakby �yła.

ANULOWANIEANULOWANIE Odczynianie. Usuwanie Odczynianie. Usuwanie nieakceptowanych my�li, nieakceptowanych my�li, wyobra�e�, czynów poprzez wyobra�e�, czynów poprzez rytualne, magiczne gesty, rytualne, magiczne gesty, formuły. Rytuał odczuwany jest formuły. Rytuał odczuwany jest jako przymusowy i nie poddaje jako przymusowy i nie poddaje si� ocenie intelektualnej.si� ocenie intelektualnej.

Obsesyjne i przymusowe Obsesyjne i przymusowe mycie r�k, maj�ce mycie r�k, maj�ce zapobiec zara�eniu.zapobiec zara�eniu.

REGRESJAREGRESJA Powrót, zwykle pod wpływem Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowa� z stresu, do zachowa� z wcze�niejszej fazy rozwojowej, wcze�niejszej fazy rozwojowej, które wtedy były sposobem które wtedy były sposobem radzenia sobie z l�kiemradzenia sobie z l�kiem

Ssanie kciuka, wybuch Ssanie kciuka, wybuch płaczu, wdawanie si� w płaczu, wdawanie si� w bójk�, zniszczenie swojej bójk�, zniszczenie swojej własno�ci przez osob� własno�ci przez osob� dorosł�.dorosł�.

Fazy rozwoju osobowo�ci wg FreudaFazy rozwoju osobowo�ci wg Freuda

Stadium oralne (od urodzenia do około Stadium oralne (od urodzenia do około połowy 2 połowy 2 r.�r.�.).)Stadium analne (od połowy 2 Stadium analne (od połowy 2 r.�r.�. do 4 . do 4 r.�r.�.).)Stadium falliczne (od 4 Stadium falliczne (od 4 r.�r.�. do 7 . do 7 r.�r.�.).)Okres latencji Okres latencji (od 7 (od 7 r.�r.�. do okresu . do okresu dojrzewania)dojrzewania)

Stadium genitalne (pocz�tek okres Stadium genitalne (pocz�tek okres dojrzewania)dojrzewania)

OSOBOWO��OSOBOWO��PODEJ�CIE HUMANISTYCZNEPODEJ�CIE HUMANISTYCZNE

Maslow Maslow –– Osobowo�� jako potencjał Osobowo�� jako potencjał samorealizacjisamorealizacji

POTRZEBY TRANSCENDENCJI

POTRZEBY SAMOREALIZACJI

POTRZEBY ESTETYCZNE

POTRZEBY POZNAWCZE

POTRZEBY SZACUNKU

POTRZEBY PRZYNALE�NO�CI

POTRZEBY BEZPIECZE STWA

POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

POTRZEBYNIEDOBORU –ZASADA – REDUKCJA NAPI�CIA (ZASPOKOJONE CZASOWO WYGASAJ�)

POTRZEBYWZROSTU –ZASADA – „IM WI�CEJ, TYM LEPIEJ”

Podstawowy pop�d do samourzeczywistnieniajest nadrz�dnym organizatorem zró�nicowanych sił wewn�trznych, ich wzajemne relacje tworz� osobowo��

OSOBOWO��OSOBOWO��JAKO ZESPӣ CECHJAKO ZESPӣ CECH

Osobowo�� jako zespół cech warunkuj�cych Osobowo�� jako zespół cech warunkuj�cych spójno�� zachowania spójno�� zachowania –– Gordon AllportGordon Allport

Procedura: Procedura: Wybór 17954 wyrazów opisuj�cych jednostk� Wybór 17954 wyrazów opisuj�cych jednostk� ��

klasyfikacja klasyfikacja �� utworzenieutworzenie 200 wi�zek synonimów 200 wi�zek synonimów �� utworzenie dwubiegunowych wymiarów cech utworzenie dwubiegunowych wymiarów cech ��badania badania �� okre�lenie relacji mi�dzy wi�zkami okre�lenie relacji mi�dzy wi�zkami ��odkrycie 5 podstawowych wymiarów ludzkiej odkrycie 5 podstawowych wymiarów ludzkiej osobowo�ci (Otwarto��, Sumienno��, osobowo�ci (Otwarto��, Sumienno��, Ekstrawersja, Przyjazno��, Stabilno�� Ekstrawersja, Przyjazno��, Stabilno�� emocjonalna)emocjonalna)

(badania leksykalne nad osobowo�ci�)(badania leksykalne nad osobowo�ci�)

Trzy rodzaje cechTrzy rodzaje cech

-- Kardynalne Kardynalne –– cechy wokół, których cechy wokół, których podmiot organizuje swoje �ycie.podmiot organizuje swoje �ycie.

-- Centralne Centralne –– główne wła�ciwo�ci człowieka główne wła�ciwo�ci człowieka np. uczciwo��.np. uczciwo��.

-- Drugorz�dne Drugorz�dne –– trwała cecha osobowo�ci trwała cecha osobowo�ci niewyja�niaj�ca ogólnych wzorców niewyja�niaj�ca ogólnych wzorców zachowania.zachowania.

Czynnikowa struktura osobowo�ci Czynnikowa struktura osobowo�ci ––Raymond CattellRaymond Cattell

Wszystkie aspekty ludzkiej osobowo�ci, które były lub s� Wszystkie aspekty ludzkiej osobowo�ci, które były lub s� istotne, istotne, nteresuj�centeresuj�ce lub po�yteczne, zostały utrwalone lub po�yteczne, zostały utrwalone w tre�ci j�zyka (Cattell,1943) w tre�ci j�zyka (Cattell,1943) –– hipoteza leksykalnahipoteza leksykalna

Osobowo��Osobowo�� –– konstruktkonstrukt psychologiczny pozwalaj�cy psychologiczny pozwalaj�cy przewidzie�, jak osoba zachowa si� w okre�lonej przewidzie�, jak osoba zachowa si� w okre�lonej sytuacji (Cattell,1950). sytuacji (Cattell,1950).

Struktura osobowo�ciStruktura osobowo�ci –– cechy wyja�niaj�ce cechy wyja�niaj�ce mi�dzysytuacyjn�mi�dzysytuacyjn� i mi�dzyczasow� spójno�� i mi�dzyczasow� spójno�� zachowania. zachowania.

Cechy powierzchnioweCechy powierzchniowe (wnioskujemy o nich na (wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji b�d retrospekcji zachowania) podstawie obserwacji b�d retrospekcji zachowania) ––nie musz� mie� wspólnej przyczyny.nie musz� mie� wspólnej przyczyny.

Cechy ródłoweCechy ródłowe –– podstawowe zmienne, z których podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowo��. ( Cechy te identyfikujemy zbudowana jest osobowo��. ( Cechy te identyfikujemy przy pomocy analizy czynnikowej) przy pomocy analizy czynnikowej)

Struktura osobowo�ci wg Struktura osobowo�ci wg CattellaCattella

Strelau J., Zaw adzki B., 2008: 803

L – dane z obserwacji w sytuacjach �yciowychQ – samoopis oparty o pytaniaKwestionariuszaT – sytuacje eksperymentalne

Dynamiczne –dlaczego i jak jednostkajest nap�dzana do tego co robi

Temperamentalne – tempoi styl wykonywania danej czynno�ci

Zdolno�ciowe –jak dobrze kto� radzi sobie z okre�lonym zadaniem

Teoria PEN Teoria PEN –– koncepcja trzech koncepcja trzech superczynników superczynników –– Hans EysenckHans Eysenck

Osobowo�� = temperament + inteligencjaOsobowo�� = temperament + inteligencjaTrójczynnikowa struktura osobowo�ci:Trójczynnikowa struktura osobowo�ci:

-- PSYCHOTYCZNO�� (P)PSYCHOTYCZNO�� (P) : przest�pczo��, psychopatia, : przest�pczo��, psychopatia, schizofrenia / altruizm, empatia, uspołecznienieschizofrenia / altruizm, empatia, uspołecznienieKontinuum od normy do patologii (ró�nice nie jako�ciowe, a Kontinuum od normy do patologii (ró�nice nie jako�ciowe, a ilo�ciowe.ilo�ciowe.

-- EKSTRAWERSJA (E)EKSTRAWERSJA (E) : towarzysko��, �ywo��, aktywno��, : towarzysko��, �ywo��, aktywno��, asertywno�� i poszukiwanie dozna� / INTROWERSJAasertywno�� i poszukiwanie dozna� / INTROWERSJAW populacji rozkład normalny W populacji rozkład normalny -- najwi�cej jest ambiwertyków najwi�cej jest ambiwertyków (cz��� cech introwertyków, a cz��� cech ekstrawertyków).(cz��� cech introwertyków, a cz��� cech ekstrawertyków).

-- NEUROTYCZNO�� (N)NEUROTYCZNO�� (N) : l�k, przygn�bienie, poczucie winy, niska : l�k, przygn�bienie, poczucie winy, niska samoocena, napi�cie / RÓWNOWAGA EMOCJONALNAsamoocena, napi�cie / RÓWNOWAGA EMOCJONALNALudzie na kontinuum od normy do patologii.Ludzie na kontinuum od normy do patologii.

Struktura czynników osobowo�ci wg Struktura czynników osobowo�ci wg EysenckaEysencka

Poziom typu – P, E, N

Poziom cechy (skorelowane reakcje nawykowe) - np. towarzysko��, �ywo��

Poziom reakcji nawykowych –np. płochliwo��

Poziom reakcji specyficznych (pojedyncze skojarzenia S –R)

Wielka Pi�tka (NEOWielka Pi�tka (NEO--FFI) Costa, McCraeFFI) Costa, McCraeNEUROTYCZNO��NEUROTYCZNO�� (l�k, agresywna wrogo��, depresja, impulsywno��, (l�k, agresywna wrogo��, depresja, impulsywno��, nadwra�liwo��, nie�miało��) nadwra�liwo��, nie�miało��) –– ZRÓWNOWA�ENIE ZRÓWNOWA�ENIE

EKSTRAWERSJAEKSTRAWERSJA (towarzysko��, serdeczno��, asertywno��, aktywno��, (towarzysko��, serdeczno��, asertywno��, aktywno��, poszukiwanie dozna�, pozytywna emocjonalno��) poszukiwanie dozna�, pozytywna emocjonalno��) –– INTROWERSJAINTROWERSJA

OTWARTO�� NA DO�WIADCZENIEOTWARTO�� NA DO�WIADCZENIEDU�A (ciekawo�� �wiata wewn�trznego i zewn�trznego, kreatywno��, �ywa i DU�A (ciekawo�� �wiata wewn�trznego i zewn�trznego, kreatywno��, �ywa i

twórcza wyobrania, intelektualna ciekawo��) MAŁA (konwencjonalno�� twórcza wyobrania, intelektualna ciekawo��) MAŁA (konwencjonalno�� zachowania, konserwatywne pogl�dy, pragmatyczne zainteresowania, zachowania, konserwatywne pogl�dy, pragmatyczne zainteresowania, wysokie znaczenie konserwatywnych warto�ci)wysokie znaczenie konserwatywnych warto�ci)

UGODOWO��UGODOWO��Du�a (sympatyczne w relacjach z innymi, skłonno�� do pomocy, Du�a (sympatyczne w relacjach z innymi, skłonno�� do pomocy,

prostolinijno��, szczero��, łagodno��) MAŁA (egocentryzm, nastawienie prostolinijno��, szczero��, łagodno��) MAŁA (egocentryzm, nastawienie rywalizacyjne w relacjach interpersonalnych, agresywno�� i oschło�� w rywalizacyjne w relacjach interpersonalnych, agresywno�� i oschło�� w kontaktach z innymi)kontaktach z innymi)

SUMIENNO�� SUMIENNO�� DU�A (silna wola, wytrwało�� w działaniu, obowi�zkowo��, rzetelno��)DU�A (silna wola, wytrwało�� w działaniu, obowi�zkowo��, rzetelno��)MAŁA (MAŁA (małamała motywacja, rozleniwienie, impulsywno�� przy podejmowaniu motywacja, rozleniwienie, impulsywno�� przy podejmowaniu

decyzji, spontaniczno�� działa�decyzji, spontaniczno�� działa�

OSOBOWO�� JAKO SYSTEM OSOBOWO�� JAKO SYSTEM INFORMACYJNYINFORMACYJNY–– PODEJ�CIE PODEJ�CIE

POZNAWCZEPOZNAWCZE

Osobowo��Osobowo�� –– system zmiennych i system zmiennych i procesów, które pozwalaj� uchwyci� to, procesów, które pozwalaj� uchwyci� to, dlaczego ludzie odmiennie interpretuj� dlaczego ludzie odmiennie interpretuj� �wiat, siebie i własn� relacj� ze �wiatem �wiat, siebie i własn� relacj� ze �wiatem (P.K.Ole�; K.Drat(P.K.Ole�; K.Drat--Ruszczak, 2008)Ruszczak, 2008)

Schematy poznawczeSchematy poznawcze –– wiedza wyabstrahowana z do�wiadczenia wiedza wyabstrahowana z do�wiadczenia ––wpływa na charakterystyczny dla człowieka sposób zachowania i wpływa na charakterystyczny dla człowieka sposób zachowania i widzenia �wiata.widzenia �wiata.

Rozwój osobowo�ci Rozwój osobowo�ci –– wzbogacanie i ró�nicowanie schematów wzbogacanie i ró�nicowanie schematów

Poznawczo Poznawczo –– do�wiadczeniowa teoria Ja do�wiadczeniowa teoria Ja EpsteinaEpsteina

Systemy przetwarzania informacji o sobie i �wiecie: Systemy przetwarzania informacji o sobie i �wiecie: �� system system do�wiadczeniowydo�wiadczeniowy ::-- automatyczne uczenie si� (człowiek, zwierz�ta) warunkuj�ce automatyczne uczenie si� (człowiek, zwierz�ta) warunkuj�ce

elementarne podstawy przystosowania;elementarne podstawy przystosowania;-- procesy automatyczne;procesy automatyczne;-- przebieg poza kontrol� �wiadomo�ci;przebieg poza kontrol� �wiadomo�ci;-- informacje zbierane z bezpo�redniego do�wiadczenia;informacje zbierane z bezpo�redniego do�wiadczenia;-- podstawa tworzenia schematów reagowania.podstawa tworzenia schematów reagowania.

•• Tworzona jest tu: ukryta teoria rzeczywisto�ci (teoria Ja, �wiata Tworzona jest tu: ukryta teoria rzeczywisto�ci (teoria Ja, �wiata i powi�za� mi�dzy nimi)i powi�za� mi�dzy nimi)

�� system racjonalnysystem racjonalny ::-- specyficznie ludzki;specyficznie ludzki;-- problemy rozwi�zywane s� z zaanga�owaniem my�lenia, problemy rozwi�zywane s� z zaanga�owaniem my�lenia,

rozumowania;rozumowania;-- działania �wiadome i ukierunkowane, zazwyczaj werbalne;działania �wiadome i ukierunkowane, zazwyczaj werbalne;-- przyswajanie przekona� w rezultacie logicznego wnioskowania przyswajanie przekona� w rezultacie logicznego wnioskowania

i racjonalnego opracowywania do�wiadczenia. i racjonalnego opracowywania do�wiadczenia.

Potrzeby i przekonania podstawowe wg Potrzeby i przekonania podstawowe wg EpsteinaEpsteina

Strelau J., Zaw adzki B., 2008: 704

Czym kieruj� si� ludzie? Czym kieruj� si� ludzie? K.P Ole�; K.DratK.P Ole�; K.Drat--Ruszczak, 2008Ruszczak, 2008

Ja

Inni ludzie

Przyszło��(Optymizm/Pesymizm)

Przyczynyzdarze�

(wewn�trzne/Zew�trzne)

Warto�ci

�wiat

Naturaludzka(Stało��/

Zmienno��)

Uogólnione przekonania

Wniosek z bada� w ramach teorii poznawczej ���� ludzie kieruj� si� w zachowaniu wieloma bardzo ogólnymi przekonaniami, cz�sto ich sobie nie u�wiadamiaj�

Strukturalna koncepcja schematów Ja Strukturalna koncepcja schematów Ja TorryTorry Higgins (1987)Higgins (1987)

Ja realne Ja realne –– zbiór atrybutów, które zbiór atrybutów, które jednostka s�dzi, �e ma.jednostka s�dzi, �e ma.Ja idealne Ja idealne –– zbiór atrybutów, które zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mie�.jednostka chciałaby mie�.Ja powinno�ciowe Ja powinno�ciowe –– zbiór atrybutów, zbiór atrybutów, które jednostka s�dzi, �e powinna mie�.które jednostka s�dzi, �e powinna mie�.

Rozbie�no�� mi�dzy nimi ukierunkowuje, Rozbie�no�� mi�dzy nimi ukierunkowuje, czyli dynamizuje (motywuje działanie)czyli dynamizuje (motywuje działanie)

GŁÓWNE FUNKCJE OSOBOWO�CIGŁÓWNE FUNKCJE OSOBOWO�CI

•• PLANOWANIE I WYBÓR DZIAŁA PLANOWANIE I WYBÓR DZIAŁA •• KOORDYNACJA I INTEGRACJA DZIAŁA KOORDYNACJA I INTEGRACJA DZIAŁA •• SAMOKONTROLA UMO�LIWIAJ�CA REALIZACJ� SAMOKONTROLA UMO�LIWIAJ�CA REALIZACJ�

DZIAŁA DZIAŁA •• OBRONA PRZED SKUTKAMI PORA�EK, OBRONA PRZED SKUTKAMI PORA�EK,

WYDARZE TRAUMATYCZNYCH I FRUSTRACJI WYDARZE TRAUMATYCZNYCH I FRUSTRACJI WYNIKAJ�CYCH Z RELACJI WYNIKAJ�CYCH Z RELACJI INTERPERSONALNYCHINTERPERSONALNYCH

Zaburzenia osobowo�ci Zaburzenia osobowo�ci –– DSM IV (a)DSM IV (a)Osobowo�� antyspołecznaOsobowo�� antyspołeczna (wielokrotne łamanie prawa, np. (wielokrotne łamanie prawa, np. oszukiwanie)oszukiwanie)

Osobowo�� schizotypowaOsobowo�� schizotypowa (silny dyskomfort w stosunkach (silny dyskomfort w stosunkach mi�dzyludzkich, dziwaczne i osobliwe zachowania, brak emocji lub mi�dzyludzkich, dziwaczne i osobliwe zachowania, brak emocji lub nieodpowiednie do sytuacji)nieodpowiednie do sytuacji)

Osobowo�� unikaj�ca kontaktówOsobowo�� unikaj�ca kontaktów (długotrwałe i zło�one poczucie (długotrwałe i zło�one poczucie ni�szo�ci, skrajna wra�liwo�� na to co mówi� inni ludzie, zahamowania ni�szo�ci, skrajna wra�liwo�� na to co mówi� inni ludzie, zahamowania społeczne)społeczne)

Osobowo�� z pograniczaOsobowo�� z pogranicza (emocjonalne i niezrównowa�one zwi�zki z (emocjonalne i niezrównowa�one zwi�zki z innymi, skrajne i długotrwałe zmiany nastroju, samookaleczenia, innymi, skrajne i długotrwałe zmiany nastroju, samookaleczenia, trudno�� z kontrolowaniem gniewu)trudno�� z kontrolowaniem gniewu)

Osobowo�� zale�naOsobowo�� zale�na (silna potrzeby opieki i strach przed porzuceniem, (silna potrzeby opieki i strach przed porzuceniem, trudno�� podj�cia jakichkolwiek decyzji, poczucie bezradno�ci, gdy jest trudno�� podj�cia jakichkolwiek decyzji, poczucie bezradno�ci, gdy jest si� samemu) si� samemu)

Zaburzenia osobowo�ci Zaburzenia osobowo�ci –– DSM IV (b)DSM IV (b)Osobowo�� histeroidalnaOsobowo�� histeroidalna (nadmierna emocjonalno��, ch�� zwracania (nadmierna emocjonalno��, ch�� zwracania na siebie uwagi, dyskomfort w sytuacji bycia na uboczu, łatwe uleganie na siebie uwagi, dyskomfort w sytuacji bycia na uboczu, łatwe uleganie sugestii)sugestii)

Osobowo�� narcystycznaOsobowo�� narcystyczna (przesadna potrzeba podziwu, wybujałe (przesadna potrzeba podziwu, wybujałe poczucie własnego znaczenia, poczucie przysługiwania szczególnych poczucie własnego znaczenia, poczucie przysługiwania szczególnych praw)praw)

Osobowo�� obsesyjnoOsobowo�� obsesyjno--kompulsywnakompulsywna (przykładanie du�ej wagi do (przykładanie du�ej wagi do porz�dku i perfekcjonizmu, sztywny i nieelastyczny styl mówienia, porz�dku i perfekcjonizmu, sztywny i nieelastyczny styl mówienia, zbytnie oddanie pracy)zbytnie oddanie pracy)

Osobowo�� paranoidalnaOsobowo�� paranoidalna (wszechogarniaj�cy brak zaufania i (wszechogarniaj�cy brak zaufania i podejrzliwo��, uporczywe chowanie urazy, nieuzasadnione podejrzenia podejrzliwo��, uporczywe chowanie urazy, nieuzasadnione podejrzenia wobec partnera)wobec partnera)

Osobowo�� schizoidalnaOsobowo�� schizoidalna (ogólne wycofanie si� z relacji społecznych, (ogólne wycofanie si� z relacji społecznych, okazywanie emocji w ograniczonym zakresie)okazywanie emocji w ograniczonym zakresie)