Politika zaštite životne sredine u oblasti zagadj

8/6/2019 Politika zatite ivotne sredine u oblasti zagadj

1/30

Politika zatite ivotne sredine u oblasti zagaenja voda tekim

metalima

Uvod

Voda je najrasprotranjenija i najvanija materija na naoj planeti, ,,unirverzalni

rastvara u prirodi, mjesto gdje je nastao ivot i kao uslov ivota jedan od najznaajnihekolokih faktora kojim se ovjek mora baviti zbog ouvanja planete. Ona pokreerazvoj ili ograniava progres svake zajednice od porodice do civilizacije.Porast broja ljudi na Zemlji dovodi do poveanja potreba za vodom koje su posledicerasta ivotnog standarda, kao i promjene ivotnih navika i poveanje industrijske ipoljoprivredne proizvodnje. Zbog toga potronja vode u svijetu neprestano raste, alipreiavanje upotrijebljene vode ne prati taj trend u potrebnom stepenu.Voda je dobro u optoj upotrebi na koje imaju pravo svi, dar prirode kojim se trebaosmiljeno upravljati.


2/30

Upravljanje vodenim resursima

Osnovni problemi slatkovodnih resursa (potoka, rijeka, itd.) su: raspoloivost voda(regionalna neravnotea ponude i potranje povrinskih i podzemnih voda); lo kvalitetvode; fizike promjene (promjene koje nastaju interakcijom rijeka i njihovih rijenih

slivova).Osnovni uzroci nedovoljne dostupnosti vode su poveana potronja u domainstvimausled velike gustine naseljenosti i curenja iz javnih distributivnih mrea.; intenzivnapoljoprivreda, uglavnom u oblastima koje koriste vodu za navodnjavanje; poveanaindustrijska potronja koja je povezana sa visokom koncentracijom aktivnosti ineefikasnim korienjem vode; prirodni uzroci, kao to su sezonske i godinje varijacije iglobalno zagrijavanje usled klimatskih promena.Uzroci opadanja kvaliteta voda su primjena vjetakih ubriva i vika stonog ubriva upoljoprivredi, to uzrokuje oticanje nitrata i fosfora i stvara acidifikaciju i eutrofikaciju;korienje pesticida.; neadekvatno ili nikakvo preiavanje efluenata otpadnih voda, touzrokuje organsko zagaenje (poveane koncentracije amonijaka i patogenih mikro-organizama); zagaenje tekim metalima, sintetikim hemikalijama, radionukleidima,uljima, itd. usled isputanja industrijskih otpadnih voda, postojanja rudnika i deponijaopasnog otpada ili usled sluajnih prosipanja.Radovi na regulaciji vodenih tokova, za bolju navigaciju i kontrolu poplava; proizvodnjaenegrije u hidroelektranama (izgradnja brana) i bolji sistemi drenae okolnogpoljoprivrednog zemljita su osnovni uslovi fizikih promjena voda.Jedna od posledica je prekomjerno korienje povrinskih i podzemnih voda, to moedovesti do sniavanja nivoa podzemnih voda, isuivanja vodenih tijela, tete po floru ifaunu i slijeganja zemljita, koje bi ugrozilo stabilnost izgraenih objekata. Organskozagaenje i eutrofikacija vodenih tijela dovode do pogoranja uslova ivota biolokihzajednica, ukljuujui i ribe. Organske supstance, teki metali i druge hemikalije kojezagauju podzemne vode koriene za vodosnadbijevanje takoe mogu negativno uticatina organizme, ukljuujui i ljude. Zna se da zagaenje povrinskih voda (prvenstvenorijeka) uzrokuje prekogranino zagaenje.

Da bi se poboljala situacija u upravljanju svjeim vodama, potrebno je preduzetisledee mjere:

bolji monitoring koliine i kvaliteta izvora i obrazaca potronje; poboljanje efikasnosti korienja vode uvoenjem tehnika tednje vode u svim

________________________________________________________________________


3/30

sektorima, sa naglaskom na usavravanju tehnologije navodnjavanja; poboljanje u preiavanju industrijskih i komunalnih otpadnih voda; poboljanje kvaliteta vode na strani ponude, spreavanjem zagaenja na izvoru;

uspostavljanje ravnotee izmeu koliine ubriva koja se dodaju zemljitu ikoliine tih supstanci koje apsorbuju poljoprivredne kulture;

dentifikacija vrijednosti vodenih resursa (kao i drugih prirodnih resursa) unacionalnim ekonomskim bilansima, imajui na umu da obezbeenje sigurnevode za pie moe da zahtijeva specijalne trokove;

promovisanje razvoja integralnog upravljanja vodama, to znai potreba da seuzme u obzir injenica da odrivo upravljanje vodama zahtijeva holistiki pristupi meusobnu povezanost podzemnih voda, povrinskih voda i drugih elemenatavodenog ciklusa, korienja zemljita, privrednih i drutvenih aktivnosti, statusavodenih resursa i koliine i kvaliteta voda;

razvoj prekograninog upravljanja vodama s ciljem usklaivanja svih aktivnosti uzemljama koje dijele iste vodene resurse;

izgradnja struktura i procedura za reavanje sporova meu konkurentnim

korisnicima vode i na nacionalnom i na meunarodnom planu.

Priobalna zona je zona u kojoj je veina infrastrukture i ljudskih aktivnosti povezana saoblinjim morem. Priobalna zona je vana oblast za stanovanje ljudi, turizam, industriju,ribnjake, ptice, vojne i brojne druge aktivnosti. Ovakvo obilje aktivnosti obino uzrokujesporove oko korienja resursa kao to su voda i zemljite, to moe da ima negativne posledice na kvalitet relativno osjetljivih obalnih eko-sistema i sveukupne ivotnesredine.

Poremeaje u priobalnim zonama mogu da izazovu prirodne sile (povremene oluje ili

klimatske promjene u smislu porasta nivoa mora), ali zagaenje i glavne promjeneuzrokuju neregulisana urbanizacija i razvoj infrastrukture, turizam, ribarenje ipoljoprivreda.Osnovne zagaujue materije koje izazivaju zagaenje su teki metali, sintetska organska jedinjenja (npr. PCB i pesticidi DDT i rezidualna jedinjenja), nutrijenti (uglavnomfosfor i azot), radio-nuklidi koji prodiru direktno u vodu ili se apsorbuju i suspenduju iistaloene estice. Ovi sedimentacioni procesi uzrokuju zagaenje sedimenata uzatienim zalivima, lukama i zaravnima nastalim djelovanjem plime putem akumulacije.Ostali polutanti su organske materije, mikroorganizmi, ulje i otpad. Zagaenje priobalnihzona koje uzrokuju pomenuti polutanti, kao i previe intenzivno ribarenje i akvakultura,moe da dovede do gubitka stanita i biodiverziteta i do smanjenja broja organizama u

okviru pojedinih vrsta.Opisane tekoe mogu predstavljati problem i za ljudsko zdravlje. Prisustvo velikog brojapatogena moe da uzrokuje oboljenja i zaraze (npr. hepatitis i tifus). Nakon eutrofikacijeneke grupe fitoplanktona produkuju toksine koji uzrokuju smrt morskih beskimenjaka,ali predstavljaju i opasnost za ljude u daljem lancu ishrane.Erozija priobalnih podruja (gubitak pijeska na obali) jeste jo jedan ozbiljan problempriobalnih oblasti. Erozija nastaje usled talasa okeana, kretanja izazvanih plimom idjelovanja vetra. Meutim, i ranije pomenute ljudske aktivnosti doprinose brzom procesu

________________________________________________________________________


4/30

erozije tako to remete prirodnu ravnoteu izmeu erozije i sedimentacije. Erodiraneobale mogu da budu opasne za objekte izgraene ba na obali ili u njenoj neposrednojblizini. Erozija obale, paralelno sa aktivnostima kao to su izgradnja, industrija i turizam,umanjuje vizuelnu ljepotu predjela uz more.Priobalne zone su sloene oblasti usled brojnih aktivnosti koje se u njima odvijaju i koje

esto vode sukobima interesa. Ova sloenost zahtijeva integrisane sisteme upravljanja iji je cilj da se ove oblasti razvijaju na ekoloki razuman nain. Pri donoenju planaupravljanja potrebno je koncentrisati se na: izradu detaljne procene kvaliteta i stanja, to zahteva osnivanje ili auriranje bazapodataka i sistema monitoringa za podatke o ulaznim optereenjima, nivoima zagaenja,biolokom statusu i posledicama; objedinjavanje svih odgovornih tijela unutar jedinstvenog plana upravljanja i osnivanje(administrativnih) jedinica za koordinaciju razvoja upravljanja priobalnim zonama isprovoenje konkretnih mjera; utvrivanje prioritetnih aktivnosti prema sledeim kriterijumima: uticaj na ljudskozdravlje, ekonomska vrijednost ugroenih resursa, procjena rizika (koliko je morski eko-

sistem blizu nepopravljivih ireverzibilnih promjena ili oteenja) i meunarodni znaajugroenog stanita ili vrste; usklaivanje prostornog plana, ukljuujui i privredne i drutvene planove, sa razvojemupravljanja priobalnom zonom.

Pregled osnovnih multilaterarnih ugovora koji se tiu zatite voda

Mnogi, ako ne i svi, problemi vezani za ivotnu sredinu ne mogu da se reavajuizolovanim aktivnostima pojedinih zemalja. Ovo je posebno sluaj kada su u pitanjuproblemi koji imaju prekogranini (kao to su zajedniki vodotoci ili prekograninozagaenje vazduha) ili globalni karakter (kao to su klimatske promene, oteenjeozonskog sloja, gubitak biodiverziteta).Drave sarauju na usklaivanju standarda u oblasti ivotne sredine, kako bi timeolakale meunarodnu trgovinu robama i uslugama, kao dio dubljih procesa ekonomskihili politikih integracija (kao to su Konvencija iz Arhusa i zbirka zakona Evropskeunije). Neophodno je da drave meusobno sarauju na usvajanju nadnacionalnih mjera politike (npr. podregionalne, regionalne i globalne), na razvijanju meunarodneregulative i meunarodnih strategija, programa i planova s ciljem da koordiniraju zatituivotne sredine i odrivo korienje resursa. Ovaj proces e zauzvrat stvoriti okvir zadefinisanje nacionalne politike u oblasti ivotne sredine i odgovarajuih instrumenata zanjeno sprovoenje. Meunarodnim pregovorima se pokuavaju postii sporazumi oprioritetima i aktivnostima u vezi sa ivotnom sredinom.

Obino se kae da je savremena meunarodna diplomatija u oblasti ivotne sredinezaeta 1972. godine na Konferenciji UN o humanoj ivotnoj sredini (UNCHE) koja jeodrana u Stokholmu. Drugu bitnu odrednicu u masovnom pokuaju da se doe dopomirenja uticaja ljudskih drutveno-ekonomskih aktivnosti na ivotnu sredinu i obrnutopredstavlja Samit u Riju Konferencija Ujedinjenih nacija o oivotnoj sredini i razvoju,koja je odrana 1992. godine, dvadeset godina nakon Stokholma. Godine 2002, desetgodina nakon Samita u Riju, u Johanesburgu je odran Svetski samit o odrivom razvoju,

________________________________________________________________________


5/30

koji je reafirmisao odriv razvoj kao centralni elemenat na meunarodnom dnevnom redui dao dadatni podsticaj svetskim naporima u borbi protiv siromatva i za zatitu ivotnesredine.Konferencija UN o ivotnoj sredini i razvoju (UNCED) odrana je u Rio de aneiru, uBrazilu, od 3. do 14. juna 1992. godine. Konferencija je prepoznala da zatita ivotne

sredine i upravljanje prirodnim resursima moraju da budu integrisani sa drutveno-ekonomskim pitanjima, kao to je, na prijmer, eliminacija siromatva. Ova ideja jeizraena preko koncepta odrivog razvoja, koji je definisan kao razvoj koji zadovoljavapotrebe sadanjice a pri tom ne ugroava sposobnost buduih generacija da zadovoljesvoje sopstvene potrebe. Ova definicija je osmiljena tako da zadovoljava zahtjeve ipoklonika ekonomskog razvoja i onih koji su zainteresovani za ouvanje ivotne sredine.Agenda Samita u Riju i dogovoreni principi sadrani su u pet glavnih dokumenataproizalih sa ove konferencije, od kojih je jedan Agenda 21, iji je jedan od glavnihelemenata ouvanje prirodnih resursa i gazdovanje njima: atmosfera, okeani i mora,zemljite, ume, planine, biodiverzitet, eko-sistemi, biotehnologija, izvori svee vode,toksine hemikalije, opasanradioaktivni i vrsti otpad.

Poglavlje 21 Agende 21 (koja predstavlja detaljan i sveobuhvatan program akcija koje,radi ostvarenja globalnog odrivog razvoja u 21. vijeku, zahtijevaju nove naineinvestiranja u nau budunost; njene se preporuke kreu od novih naina obrazovanja donovih naina brige za prirodne resurse i novih naina uestvovanja u projektovanjuodrive privrede) predstavlja Fresh Water Treaty.U njemu se naglaava da je voda neophodna za ivot. Ona povezuje razliite ekosistemena planeti i kree se izmeu mora, vazduha i zemljita, obezbjeujui time ljudskozdravlje i dobrobit, zdravu hranu i ekonomski razvitak.Svi nasljednici planete imaju osnovno pravo na istu, svjeu vodu ( lan 11.)Nedovoljna koliina, neracionalno korienje i zagaenje izvora svjeih voda uzrokujeozbiljne probleme za socijalni odrivi razvoj, ljudsko zdravlje i odravanje ekosistema,kao i uticaj globalne promjene klime na hidroloki ciklus ( lan 12).Izvori svjee vode su ogranieni. Stalni su zahtjevi za poveanjem zaliha vode , koje seneracionalno koriste i zagauju (lan 13).

Treba identifikovati, procijeniti i objaviti ekoloki i socialno odrive metode zarudarstvo i poljoprivredu u cilju smanjivanja negativnog uticaja na kvalitet ivota iivotne sredine intezivnog korienja voda, njenog zagaenja i kontaminacije kaoposledice ubrenja, upotrebe pesticida, organskog otpada i drugog otpada koji nastajukao produkt ovih aktivnosti ( lan 28).

Deset godina nakon Samita u Riju, u periodu od 26. avgusta do 4. septembra 2002,

odran je Svetski samit o odrivom razvoju u Johanesburgu. Cilj WSSD-a je da se ocijenistatus implementacije Agende 21 i drugih dokumenata koji su usvojeni na Samitu u Rijui novih izazova i ansi. Kako je pomenuto u jednom od glavnih dokumenata Samita Deklaraciji iz Rija o odrivom razvoju uesnici su se saglasili da su zatita ivotnesredine i drutveni i ekonomski razvoj, na bazi principa iz Rija, od fundamentalnogznaaja za ostvarenje odrivog razvoja. To znai da su na dnevnom redu u Johanesburgu podjednako vane bile drutvene i ekonomske potrebe i ivotna sredina, kao

________________________________________________________________________


6/30

preovlaujua tema u Riju. Samit je stavio poseban naglasak na pet kljunih oblasti: vodui sanitaciju, energiju, zdravlje, poljoprivredu i biodiverzitet (WEHAB).

Osim globalnih procesa koji su zasnovani na pitanjima ivotne sredine, postoje i brojniregionalni procesi i programi, kao to je Proces ivotna sredina za Evropu koji se bave

problemima svojstvenim odreenim regionima, s naglaskom na specifinim potrebama iprioritetima tih regiona.Proces ,,ivotna sredina za Evropu zapoeo je 1991. godine kao instrument za voenjediskusija o metodama jaanja saradnje u zatiti i unapreenju ivotne sredine i kaoinstrument za razvoj dugoronih programa u oblasti ivotne sredine za Evropu. CiljProcesa je da uzme u obzir sve relevantne aktivnosti na sveevropskom nivou, posebno uoblastima ivotne sredine i zatite zdravlja, ivotne sredine i saobraaja i odrivoggazdovanja umama, s ciljem da se ostvari sinegrijski efekat i da se izbjegnu preklapanjaaktivnosti.Neki od osnovnih multilateralnih ugovora u oblasti ivotne sredine, a koje imaju uticaj,direktno ili indirektno, na probleme zatitu voda su :

Konvencija o pristupu informacijama, ueu javnosti u procesu odluivanja i pristupupravosudnim organima iz oblasti ivotne sredine (Aarhus, 1998)Ogromno propadanje ivotne sredine poslednjih decenija direktno je povezano saljudskim djelovanjem. Iz tog se razloga pitanja u vezi s tim ne mogu reavati bezukljuivanja opte javnosti u proces odluivanja o pitanjima ivotne sredine. Najvei brojljudi nije dovoljno obavijeten o pitanjima ivotne sredine. Razlog tome je velikimdijelom injenica da u mnogim zemljama ne postoje, ili ne postoje odgovarajui, sistemiinformisanja javnosti. ak i kada je javnost donekle upoznata sa tim pitanjima, ona estone zna gdje i kako moe da postavi pitanja, uputi pritube ili predloge, jer ne postojiosmiljen pravni okvir za ukljuivanje javnosti. Sveukupni cilj ove Konvencije je da sevlade i nadleni organi, pa ak i privatni sektor, otvore za javnost i uine dostupniminformacije koje se odnose na ivotnu sredinu.

Konvencija o procjeni prekograninog uticaja na ivotnu sredinu (Espoo, 1991)Potpisnice konvencije su svjesne potrebe eksplicitnog razmatranja faktora ivotne sredineu ranoj fazi procesa odluivanja, primjenjujui procjenu uticaja na ivotnu sredinu (EIA)na svim odgovarajuim administrativnim nivoima, kao neophodni alat za poboljanjekvaliteta informacija u procesu odluivanja tako da doneene odluke obezbjeujuznaajno smanjenje uticaja na ivotnu sredinu, posebno u prekograninom kontekstu.Kada se ne uradi procena EIA, mogue je da se negativni efekti jave u nekontrolisanomobliku i prouzrokuju tetu po ivotnu sredinu ili zdravlje ljudi. Sem toga, pokuaj da setakva situacija sanira uklanjanjem projekta ili vraanjem lokacije u njeno prvobitno stanjemoe da bude izuzetno skup. U nekim sluajevima, predloene aktivnosti su tako velikogdometa da utiu na ivotnu sredinu u vie zemalja. U takvim sluajevima je dobro izraditiprocenu EIA na meunarodnom nivou.

Konvencija o prekograninim uticajima industrijskih incidenata (Helsinki, 1992)Industrijski incidenti uvek predstavljaju ozbiljnu prijetnju ivotnoj sredini i kvalitetuivota na lokalnom nivou. Neki incidenti su posebno velika prijetnja i negativno utiu na

________________________________________________________________________


7/30

okolnu oblast. UN/ECE je ocijenio da sve vei broj prekograninih industrijskihincidenata predstavlja ozbiljan regionalni problem, koji zahtijeva usvajanje posebnekonvencije. Cilj Konvencije o prekograninim posledicama industrijskih incidenata jestezatita ljudi i ivotne sredine, koliko god je to mogue, od industrijskih incidenatanjihovim spreavanjem. Ova zatita treba da se ostvari smanjenjem uestalosti i

ozbiljnosti ovih incidenata ili sanacijom posledica kada do njih doe. Konvencija takoe promovie aktivnu meunarodnu saradnju izmeu potpisnica prije, tokom i nakonindustrijskih incidenata.

Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promenama (New York, 1992)Pojaani efekti gasova staklene bate uslovljeni njihovom snanom emisijom izazivajudodatno zagrijavanje zemljine povrine i atmosfere. Iz toga proistiu klimatske promjenekoje negativno utiu na prirodne eko-sisteme i na produktivnost, koja moe da ugrozi bezbijednost hrane i ovjeanstva. Postignut je dogovor o sakupljanju i dijeljenjuinformacija o emisiji gasova staklene bate i saradnji u cilju svih uticaja na globalnupromjenu klime.

Dok Konvencija ohrabruje razvijene zemlje da stabilizuju GHG emisiju, Protokol izKjota ih obavezuje da to urade (Kjoto, 1997).

Konvencija o dalekosenom prekograninom zagaenju vazduha (eneva, 1979)Materije koje zagauju vazduh mogu da putuju i hiljadama kilometara prije nego to senegdje deponuju i da uzrokuju negativne posledice u mnogim zemljama. Prekograninozagaenje vazduha daje znaajan doprinos acidifikaciji i ljetnjem smogu(prouzrokovanog troposferskim ozonom) i takoe eutrofikaciji zemljita i voda idisperziji opasnih materija.

Protokol o tekim metalima (Aarhus, 1998) obavezuje potpisnice da smanje svojeukupne godinje emisije tekih metala na nivo nii od nivoa iz 1990. godine ili na nivobilo koje druge referentne godine u periodu izmeu 1985. i 1995 (teski metali, vazduh).Ovaj protokol ima za cilj smanjenje emisije iz industrijskih izvora (industrija gvoa ielika, obojena metalurgija), procesa sagorevanja (proizvodnja energije, drumskisaobraaj) i spaljivanja otpada. Protokol takoe zahtijeva od potpisnica da ukinukorienje olovnog benzina najkasnije est mjeseci od stupanja Protokola na snagu. Ontakoe uvodi mjere za smanjenje emisija tekih metala iz drugih proizvoda, kao to jeiva u baterijama, i predlae uvoenje mjera upravljanja za druge proizvode koji sadreivu, kao to su elektrine komponente (termostati, prekidai), mjerni instrumenti(termometri, manometri, barometri), fluorescentne lampe, stomatoloki amalgami,pesticidi i boje.

Konvencija Ujedinjenih nacija o borbi protiv dezertifikacije u zemljama sa velikimsuama i/ili dezertifikacijom, posebno u Africi (Pariz, 1994)Poslednjih decenija zemljina povrina trpi posledice ljudskih aktivnosti i promjenaivotne sredine. Prema nalazima Instituta World Watch Institute, svake se godineusljed porasta broja stanovnika i loeg upravljanja zemljitem izgubi vie milijardi tonapovrinskog sloja (humusa) (Centar za nau zajedniku budunost, 1995). Meutim,

________________________________________________________________________


8/30

dezertifikacija i degradacija zemljita nisu problemi koji se tiu samo ivotne sredine.Oni predstavljaju ekonomske i drutvene izazove u svim regionima svijeta.

Konvencija o barskim i movarnim podrujima od meunarodnog znaaja, posebno ostanitima vodotoka (Ramsar, 1971)Potreba za usvajanjem Konvencije o vodenim povrinama pojavila se 1962. godine,nakon to se shvatilo da evropske vode ubrzano propadaju. U to su vrijeme vodenepovrine posmatrane prvenstveno kao stanita vodenih ptica. Tokom godina, vodenimpovrinama je poeo da se pridaje vei znaaj zbog vrednosti proizvoda koji iz njihpotiu; kao rezervoarima vode i izvorima biodiverziteta; zbog uloge koju imaju u kontrolipoplava, obnavljanju podzemnih voda, stabilizaciji obalne linije i zatiti od oluja; radizadravanja sedimenata i nutrijenata i ublaavanja posledica klimatskih pojava; zbognjihovih rekreativnih i kulturnih vrednosti. Tako je znaaj njihove zatite znaajno

porastao.Konvencija Ujedinjenih nacija o zakonu na moru (Zaliv Montego, 1982)More postaje sve vanije za trgovinu, saobraaj i isporuku resursa, to dovodi do potrebekodifikovanja pravila korienja morske sredine za ljudske potrebe. Cilj Konvencije UNo zakonu na moru (UNCLOS) i sporazuma koji iz nje proizilaze je da se obezbijedizatita mora i okeana, i unutar i izvan granica nacionalnih jurisdikcija, i zatita,racionalno korienje i razvoj resursa.

Regionalne konvencije o moru ( Barselona, 1976)Kontinuirano zagaivanje regionalnih mora, ukljuujui i zagaenje sa kopna, kojekasnije uzrokuje gubitak biodiverziteta i propadanje ivotne sredine, predstavlja razlogsve vee zabrinutosti obalnih zemalja, jer su to problemi koji na dui rok mogu umanjitinjihov razvojni potencijal i negativno uticati na zdravlje ljudi. Cilj regionalnih konvencijao moru jeste da se rijee specifini problemi ivotne sredine preduzimanjemkoordiniranih aktivnosti na moru od strane odreenih priobalnih zemalja. Akcioni planove Konvencije obuhvata dugoroan program istranih radova na zagaivanjuMediterana i monitoring koji e definisati izvore zagaenja, priobalna podruja iatmosferski prinos supstanci zagaivaa.

Konvencija o zatiti i korienju prekograninih vodotoka i meunarodnih jezera(Helsinki, 1992)Poslednjih decenija je primjeeno dramatino pogoranje stanja vodotoka i jezera,uglavnom usled industrijskog razvoja, promjene korienih metoda u poljoprivredi irastue urbanizacije. Isputanje opasnih supstanci u vode, eutrofikacija i acidifikacijavoda, gubitak biodiverziteta i zagaenje morskih sredina, posebno u priobalnim oblastimausled zagaenja sa kopna, jesu tek neki primjeri tete koja se nanosi vodama. UN/ECE jeovo identifikovao kao ozbiljan regionalni problem koji zahtijeva jaanje nacionalnih imeunarodnih napora da se sprijee, kontroliu i eliminiu pomenuti negativni procesiradi dobrobiti ljudi i ivotne sredine. Cilj konvencije je jaanje saradnje meu dravama

________________________________________________________________________


9/30

(na bilateralnom i multilateralnom nivou) s ciljem da se sprijei, kontrolie i smanjiprekogranino zagaenje sa stacionarnih i nestacionarnih izvora. Konvencija tako|e imacilj da promovie odrivo gazdovanje vodama, ouvanje vodenih resursa i ivotne sredineu cjelini.

Konvencija o saradnji radi zatite i odrivog korinja reke Dunav (Sofija, 1994)Dunav i njegove pritoke predstavljaju jedinstven eko-sistem sa brojnim vrijednim prirodnim oblastima. Dunav je vaan izvor vode za pie i vode za korienje upoljoprivredi, industriji, energetici i rekreaciji. U poslednjim decenijama prolog vijekazabiljeeno je pogoranje kvaliteta dunavske vode. U istom periodu kad je ustanovljenporast koliine nutritijenata i opasnih supstanci pogorani su i ekoloki uslovi u srednjemi nizvodnom dijelu rijenog sliva. Kako Dunav drenira podruje od oko 817.000kvadratnih kilometara i sa, otprilike, 85 miliona ljudi, propadanje rijenog bazena moenegativno uticati na stanovnike. Primjeene su i znaajne negativne promene kvalitetavode u Crnom moru.

Protokol voda i zdravlje (London, 1999)Protokol Voda i zdravlje definie sledee postulate : univerzalni pristup vodi za pie,bezbjeenje odvoenja upotrijebljenih voda za sve korisnike i odrivo korienje vodnihresursa.

Meunarodno pravo

Bez instrumenata meunarodnog prava teko bi bilo realizovati meunarodno priznateprioritete sadrane u ,,mekim pravnim instrumentima. Hijerarhija pravnih principa odpredloenih ,,mekih zakona do potpuno pravno zasnovanih ,,vrstih dobro je poznata umeunarodnom pravu. Rezultati svih konferencija, procesa ili programa su razliiti alinajee se donose u obliku ,,mekih zakona (deklaracija) ili ,,strogih zakona (pakt,konvekcija, ugovor, protokol, sporazum). ,,Meki zakon nema obavezajui karakter i kodnjega se koristi rije ,,treba a ne ,,mora.

Jedno od osnovnih pravila meunarodnog prava je da su drave suvereni entiteti, koji posjeduju suvereno pravo da obavljaju svoje poslove po sopstvenom nahoenju,ukljuujui i eksploataciju sopstvenih resursa u skladu sa dravnom politikom u oblastiivotne sredine. Preko instrumenata meunarodnog prava, kakvi su paktovi, dravedobrovoljno prihvataju odreena ogranienja svojih suverenih prava i uspostavljajumeusobna prava i obaveze u pitanjima od zajednikog interesa koja se mogu rjeavatiiskljuivo zajednikim delovanjem meunarodne zajednice.Osnovni meunarodni ugovori (paktovi), koji su osnova meunarodnog prava u oblastiivotne sredine, esto se nazivaju Multilateralni ugovori o ivotnoj sredini (MEAugovori). MEA ugovori ukljuuju neke specifine obaveze za ostvarenje konkretnihrezultata i/ili druge uoptenije obaveze u nainu ponaanja, kao na primer, definisanjeprocedura za izradu procene uticaja na ivotnu sredinu, sisteme monitoringa ili uee u

________________________________________________________________________


10/30

razmjeni informacija i tehnologija, unapreenju obrazovanja, obuci ili informisanjujavnosti.Osnovni razlog da se postane zemlja potpisnica nekog instrumenta jeste da se omoguiusvajanje pravnog okvira koji takav instrument uspostavlja radi svrsishodneimplementacije. Uee u nekom meunarodnom ugovoru takoe omoguava odreenoj

zemlji pristup fondovima iz finansijskih mehanizama koje taj instrument uspostavlja,ukoliko se takavmehanizam uspostavlja, i/ili fondovima iz razliitih izvora meunarodnihili bilateralnih programa pomoi. Manje razvijenim zemljama lanicama nekogmeunarodnog ugovora obino se omoguava povoljniji pristup relevantnimtehnologijama.

Instrumenti politike ivotne sredine

Politika u oblasti ivotne sredine predstavlja skup principa i aktivnosti koje neka drava,zajednica, pa ak i kompanija usvaja radi zatite ili ouvanja komponenata ivotne

sredine i/ili odrivog korienja prirodnih resursa.Instrumenti koji doprinose politici u oblasti ivotne sredine mogu biti direktno usmjerenina ouvanje ivotne sredine (Zakon za ouvanje prirodnih resursa), ili uticati naintegraciju zanimanja za ivotnu sredinu u aktivnostima nevladinih sektora (procjenauticaja na ivotnu sredinu).Zavisno od karakteristika, instrumenti se mogu primijeniti na razliitim nivoima uprave:nacionalnom, reginalnom ili lokalnom.Postoje jo i opti instrumenti koji se ne bave direktno ivotnom sredinom. Oni se odnosena oporezivanje, pravosue, dostupnost infomacija, prostorno planiranje a imajusektorsku implikaciju. Tu su i specifini sektorski instrumenti, od kojih se neki bavedirektno ivotnom sredinom a neki indirektno, preko nekog drugog sektora kaopoljoprivreda, energetika, industrija itd.Kategorije instrumenata za sprovoenje nacionalne politike u oblasti ivotne sredine su:- Planski instrumenti strateki (strategije, planovi, i programi) i upravljaki:- Zakonski instrumenti (zakoni, propisi, uredbe, ukazi)- Ekonomski instrumenti (dozvole, porezi i naknade, finansijske olakice, finansijskestimulacije, subvencije)- Instrumenti za procjenu uticaja na ivotnu sredinu (projekti procjene)- Instrumenti za monitoring i analizu realizacije (mjerenja, izvjetavanja i analize)- Instrumenti upravljanja ivotnom sredinom koji se primjenjuju u organizacijama (EPI,EA, EMA)Zakonodavstvo o ivotnoj sredini (vodi kao njenom segmentu) je svaki oblik zakona kojise bavi ouvanjem, zatitom, ili obnavljanjem ivotne sredine (vode). Zakonodavstvozabranjuje ili kontrolie eksploataciju prirodnih resursa i kontrolie zagaenje .

Pravo Evropske Unije u oblasti ivotne sredine

U Evropskoj Uniji (EU) zakonodavstvo, koje zajednikim imenom oznaavamo kaoacquis communautaire, predstavlja specifian oblik nadnacionalnog prava sa nekim

________________________________________________________________________


11/30

karakteristikama nacionalnog prava. Ono priznaje vie oblika zakonskih instrumenata, odkojih svaki ima drugaiju zakonsku snagu i odnosi se na razliite ciljane institucije.Propisi (regulations) jesu pravne norme koje se primenjuju direktno u zemljamalanicama i imaju prednost nad nacionalnim zakonodavstvom, pa time ne zahtevaju nijedan oblik prenoenja u nacionalno zakonodavstvo.

Direktive (directives) nisu direktno primenjive; meutim, one su obavezujue za zemljelanice u odnosu na ciljeve koje treba ostvariti, a nacionalnim organima ostavljaju izboroblika i metoda. One obuhvataju obaveze zemalja lanica da odreene odredbe integriuu nacionalno zakonodavstvo u odreenom vremenskom roku. Takvo prenoenje ini dasu direktive zakonski obavezujue za zemlje lanice i omoguava usklaivanje razliitihnacionalnih pravnih sistema. Odluke (decisions) odnose se na specifina pitanja i one supravno obavezujue za one institucije na koje su naslovljene, npr., pojedine zemljelanice, firme ili pojedince. Preporuke i miljenja (recommendations, opinions) pravno suneobavezujui tekstovi koji slue kao smjernice za institucije EU i zemlje lanice EU. Unekim sektorima ivotne sredine, zakonodavstvo ima oblik direktive uz koju postoji nizrelevantnih direktiva koje se zajedniki zovu direktive-sestre. Dok okvirne direktive

definiu regulatorne sisteme ukljuujui rukovodee principe, institucionalni okvir,nadlenosti i odgovornosti ukljuenih subjekata, procedure, rokove, itd., direktive-sestredefiniu specifinije i kratkoronije parametre regulatornog sistema na primer, graninevrednosti ili spiskove relevantnih supstanci.

Cilj zakonodavstva u vezi sa vodama jeste da se obezbijedi odrivo korienje vodeu EU, ukljuujui ostvarenje dobrog statusa povrinskih i podzemnih voda sa stanovitaivotne sredine, kvaliteta i koliina. Zakonodavstvo postavlja sveobuhvatan sistemgazdinstva nad vodama, koji od zemalja lanica zahtijeva da uvedu adekvatneadministrativne strukture, planiranje i monitoring. Zakonodavstvo takoe definiestandarde kvaliteta za opte povrinske i podzemne vode, kao i vode za specifineprimene (npr. za pie ili rekreativno plivanje), standarde za emisiju odreenih polutanata(npr. nitrata ili opasnih supstanci), i tehnoloke standarde (npr. za preiavanjekomunalnih otpadnih voda).

Neke Direktive Evropske Unije koje se odnose na vode

Poeci evropske politike u vezi voda datiraju od 70ih godina, od usvajanja programa ipravno obavezujue zakonske regulitive. Od tada do 2000 godine politika o zatiti vodasprovodila se preko Akcionih programa za zatitu ivotne sredine i zakonske regulative.Moe se rei da su postajale tri faze razvoja zakonske regulative:I faza, period od 1975 do 1989 godine :

Direktiva 75/440/EEC se odnosi na kvalitet povrinskih voda namijenjenih za pripremuvoda za pie. Cilj Direktive je da se obezbijedi odgovarajui kvalitet voda rijeka, jezerakako bi se mogli da se koriste kao izvori vode za pie.

________________________________________________________________________


12/30

Direktiva 76/160/EEC se odnosi na kvalitet vode za kupanje. Uspostavljen je setstandarda kvaliteta vode za kupanje u pogledu fizikih, hemijskih i mikrobiolokihpokazatelja.

Direktiva 76/464/EEC ( dopunjena Direktivom 2006/11/EC) o zagaenju vodenih

ekosistema uzrokovano pojedinim opasnim supstancama zahtijeva eliminaciju, redukcijuzagaenja, a svojim poddirektivama postavlja seriju standarda (granine vrijednosti iciljeve kvaliteta voda) za date supstance.Direktivom su date dvije liste opasnih materija koje se isputaju u povrinske vode.U cilju da se osigura efektivna zatita vodene ivotne sredine Unije, neophodno jeustanoviti prvu listu, takozvana Lista I, pojedinih supstanci odabranih uglavnom na bazinjihove toksinosti, otpornosti na razgradnju i bioakumulacionih karakteristika, uzizuzetak onih koje su bioloki bezopasne ili koje se brzo konvertuju u supstance koje subioloki bezopasne i drugu listu, takozvanu Listu II, u kojoj su supstance koje imajuuticaj na vodenu ivotnu sredinu, koji moe biti ogranien na odreeno podruje i kojizavisi od karakteristika i lokacije vode u koju se isputaju, gdje za svako isputanje ovih

supstanci treba da postoji dozvola sa naznaenim emisionim MDK ( maksimalnodozvoljenim koncentracijama).Emisija supstanci sa Liste 1 postepeno treba da se eliminie, a emisija supstanci sa Liste2 da se smanji.Lista 1 sadri odreene supstance koje pripadaju sledeim grupama supstanci

1. organohlorna jedinjenja i supstance koje mogu formirati takve komponente uvodenoj ivotnoj sredini,

2. organofosforna jedinjenja,3. organokalajna jedinjenja,4. supstance za koje se dokazano zna da posjeduju kancerogeni efekat5. iva i njena jedinjenja,6. kadmijum i njegova jedinjenja,7. postojana mineralna ulja i ugljovodonici naftnog porijekla i8. postojana sintetika jedinjenja koja mogu da plutaju pa povrini, zaostaju u

suspenziji ili potonu i koja onemoguavaju upotrebu voda.

Listi II pripadaju sledei metaloidi i metali i njihova jedinjenja

1. cink 6. selen 11. kalaj 16.vanadijum2. bakar 7. arsen 12.barijum 17. kobalt3. nikal 8. antimon 13. berilijum 18. talijum4. hrom 9. molibden 14. bor 19. telur 5. olovo 10. titan 15. uran 20. srebro

Poddirektive (kerke direktive) Direktive 76/464/EEC su , pored ostalih su iiva iz hlor-alkalne elektrolize (82/176/EEC)iva iz ostalih sektora (84/156/EEC)Kadmijum (83/513/EEC)

________________________________________________________________________


13/30

Poddirektivama su specificirani limiti za razliite vrste procesnih i industrijskih sektora.Njima su odreene granice do kojih treba da se smanji koncentracija tih supstanci uefluentu do odreenog vremena. Tako je za ivu iz hlor-alkalne elektrolize tokoncentracija do 0.05 mg/l efluenta ili do maksimalno 5 g/t iskoriene ive do 1.jula1989, za ivu iz ostalih sektora do 1. jula 1986. mjeseni ispust treba svesti na 50 g/l,

a za kadmijum do 0,2 g/l otpada, do 1.1.1989.Direktiva 77/795/EEC koja utvruje zajedniku proceduru razmjene informacija okvalitetu povrinskih slatkih voda.

Direktiva 78/659/EEC se odnosi na kvalitet vode namijenjene gajenju riba. Ustanovljen je minimum uestalosti uzorkovanja, metode analiza i vrste fizikih i hemijskihparametara.

Direktiva 79/923/EECse odnosi na kvalitet vode za gajenje koljki. Definisani su fiziki,hemijski i mikrobioloki parametri.

Direktiva 80/68/EEC koja se odnosi na zatitu podzemnih voda od zagaenja.

Direktiva 80/778/EEC koja se odnosi na kvalitet vode koja se namjerava koristiti zaljudske potrebe.

Direktiva 82/278/EEC se odnosi na dispoziciju otpadnog mulja.

II faza, period od 1990 do 1994 godine:Di

rektiva Saveta broj 91/271/EEC o preiavanju komunalnih otpadnih voda zahtijeva odzemalja lanica da obezbijede prikupljanje i preiavanje prikupljenih komunalnihotpadnih voda. Opti zahtev je sekundarno preiavanje, osim za odreene priobalneoblasti, za koje moe da bude dovoljno primarno preiavanje. Direktiva predviarokove u kojima je potrebno realizovati odgovarajue sisteme za sakupljanje ipreiavanje, najprije u veim a kasnije u manjim aglomeracijama, ali najkasnije do2005. godine. Zemlje lanice su obavezne da identifikuju osjetljive oblasti one u kojimasu vodene povrine eutrofine, imaju slabu razmjenu voda, ili se koriste za crpljenje pitkevode. U osjetljivim oblastima, zahtevi su stroi. Najprije je potrebno obezbediti sisteme prikupljanja i preiavanja i primjenjivati tercijarno preiavanje. Direktiva takoezahtijeva da se industrijske otpadne vode, koje se isputaju u komunalne sisteme za preiavanje, prethodno preiste u predtretmanu, tako da voda koja se isputa izpostrojenja nema negativan uticaj na ivotnu sredinu i da mulj moe bezbjedno ponovoda se koristi ili odlae. Direktiva zahteva od zemalja lanica da uspostave odgovarajuatijela za administraciju i monitoring, ukljuujui i izdavanje dozvola za isputanjekomunalnih otpadnih voda u recipijente i odlaganje mulja.

Direktiva Saveta broj 91/676/EEC o zatiti voda od zagaenja nitratima izpoljoprivrednih aktivnosti ima za cilj spreavanje i smanjenje zagaenja nitratima. Ona

________________________________________________________________________


14/30

zahtijeva od zemalja lanica da usvoje Kodeks dobre poljoprivredne prakse, koji se bavi pitanjima o uzrocima zagaenja voda iz poljoprivrednih izvora. Iako se Kodeks primenjuje po principu dobrovoljnosti, zemlje lanice treba da definiu program kojiobuhvata obuku i informisanje poljoprivrednika radi promovisanja primjene Kodeksa.Zemlje lanice su obavezne da identifikuju zone osjetljive na zagaenje od nitrata, npr.,

povrinske vode namijenjene preradi u vodu za pie, rezervoare podzemnih voda sa viimsadrajem nitrata, ili vodene povrine sklone autrofikaciji. Zemlje lanice su obavezne dausvoje akcione programe koji obuhvataju mjere za primenu Kodeksa dobrepoljoprivredne prakse i druge mere neophodne za smanjenje i spreavanje zagaenja odnitrata. Zemlje lanice su takoe obavezne da prate sadraje nitrata u vodenimpovrinama u skladu sa specifikacijama definisanim u Direktivi kako bi identifikovaleosjetljive oblasti i analizirale rezultate preduzetih akcionih programa.

III faza, period od 1995 godine:

karekterie se pistupom zajednikog integralnog upravljanja vodama. Kako su pojedine

lanice EU i interesne grupe teile da odbrane interese svog nacionalalnog ekonomskograzvoja i imale razliite i esto suprostavljene pogled na korienje i zatitu voda.Evropska komisija je imala za cilj integraciju razjedinjenog zakonodavstva. Detaljanpregled meusobnih nacionalnih slaganja po pitanju zahtijeva sa programom monitoringaizmeu zemalja lanica, kao i slaganja sa postojeim Direktivama objavljen je od straneEvropske agencije za zatitu ivotne sredine, EEA.

Direktiva broj 2000/60/EC Evropskog Parlamenta i Saveta o uspostavljanju okvira zaaktivnosti zajednice u oblasti politike voda ima sledee ciljeve: spreavanje propadanjakao i poboljanje statusa vodenih eko-sistema; unapreenje dugorone zatiteraspoloivih vodenih resursa; obezbjeenje postepenog smanjenja zagaenja povrinskihi podzemnih voda; doprinos ublaavanju poplava i sua. Konkretnije, za povrinske vode,ciljevi Direktive su sledei: spreavanje propadanja statusa svih vodenih povrina; zatita i obnavljanje dobrog statusa vode, kako je definisano Direktivom u svimprirodnim vodenim tijelima do 2015. godine; zatita i unapreenje dobrog ekolokog potencijala i dobrog hemijskog statusau svim vjetakim i znaajno izmenjenim vodenim povrinama do 2015. gdoine; ukidanje isputanja prioritetnih opasnih supstanci i postepeno smanjenje drugihprioritetnih supstanci.Za podzemne vode ciljevi su sledei: spreavanje propadanja svih podzemnih voda; zatita i obnavljanje dobrog statusa podzemnih voda, kako je definisano Direktivomza sve podzemne vode do 2015. godine; revizija svih znaajnih poveanja koncentracija polutanata koje potiu od ljudskihaktivnosti.

Cilj je da se do 2015. godine postigne potovanje svih standarda za zatiene oblasti.Direktiva zahtijeva uspostavljanje administrativnih jedinica i nadlenih organa na bazirijenih slivova. U svakom rijenom slivu nadleni organ analizira karakteristika sliva i

________________________________________________________________________


15/30

uticaj ljudskih aktivnosti na status vodenih povrina, i vri ekonomsku analizu korienjavode. Za svaki rijeni sliv zatim se odreuje i usvaja program mjera i plan za upravljanjerijenim slivom, uz potovanje pravila o informisanju i konsultovanju javnosti. Osnovnemjere usmerene na ostvarenje ciljeva Direktive su sledee: primjena zakonodavstva Evropske zajednice u oblasti politike voda;

mjere usmerene na pokrie trokova za usluge isporuke vode i uvoenje ekonomskihpodsticajnih mera za efikasnije korienje vode; mjere usmerene na potovanje zakona u vezi sa vodom za pie, ukljuujuiobezbjeenje kvaliteta vode namenjene za pie; kontrola korienja povrinske i podzemne vode, ukljuujui izdavanje odobrenja zakorienje; kontrola vjetakog popunjavanja i jaanja poveanja volumena podzemnih voda; kontrola zagaenja iz poznatih izvora (point source pollution), ukljuujui zabranu iliodobrenje za njihovo isputanje u povrinske vode; kontrola zagaenja iz difuznih izvora, ukljuujui zabrane, ovlaenja, ili registracijuaktivnosti koje uzrokuju prodor polutanata u vodene povrine;

mjere kojima se obezbjeuje da hidromorfoloki uslovi budu postojani, sa definisanim,dobrim ekolokim statusom ili dobrim ekolokim potencijalom; mjere za eliminaciju zagaenja po prioritetu supstanci; mjere za spreavanje sluajnih zagaenja.Direktiva predvia da Evropska komisija usvoji spisak prioritetnih opasnih supstanci ispisak prioritetnih supstanci. Taj spisak definie supstance koje predstavljaju znaajnuopasnost za vodenu sredinu. Na njih se primjenjuju mjere iji je cilj postepeni prestanakili postepeno smanjenje isputanja u vodene povrine, kako je ranije opisano.

Meunarodne organizacije

Praenje kontrole kvaliteta voda uslovilo je niz aktivnosti koje su omoguile osnivanjeorganizacija, komisija i komiteta meunarodnog karaktera, koje su nakon mnogobrojnihdogovora sa politikom, a kasnije na ekspertnom nivou donijele vei broj sporazuma,protokola i odredbi iz oblasti kontrole kvaliteta voda.Kontrola kvaliteta voda primjenjuje se kroz sledee meunarodne organizacije:

- Globalni monitoring ivotne sredine kroz oganizacije UNEP, WHO, WMO, UNES,

- Evropska agencija za okolinu - EEA,

- Organizacija za ishranu i poljoprivredu FAO.

Crna Gora i meunarodna saradnja u oblasti ivotne sredine

Od sticanja nezavisnosti, Crna Gora je zadrala strateki cilj da postane lanica Evropskeunije.Ovaj dugoroni cilj mora se ostvariti kroz harmonizaciju njenog zakonodavstva sa145 dokumenata u oblasti zatite ivotne sredine. To zahtijeva i efikasnu implementaciju

________________________________________________________________________


16/30


17/30

Meunarodnu saradnju Crne Gore u oblasti zatite ivotne sredine karakterie iintenzivna saradnja na bilateralnom nivou. Pored saradnje u regionalnim okvirima, nabilateralnom nivou potpisivanjem sporazuma o saradanji u oblasti zatite ivotne sredineuspostavljena je saradnja sa: Italijom, ekom, Makdonijom, Srbijom, Albanijom,

Poljskom. Takoe, uspjena saradnja na bilateralnom nivou realizuje se Njemakom,Austrijom, Slovenijom, Norvekom, Finskom, Holandijom, panijom.

Meunarode konevncije u oblasti zatite ivotne sredine, koje se esto nazivaju imultilateralni sporazumi predstavljaju kljuni instrument za usklaivanje nacionalnihkapaciteta sa medjunarodnim standardima i zahtjevima u sklopu sprovoenja politikezatite ivotne sredine na globalnom i regionalnim nivoima. Osnovni razlog za potpisivanje konvencija u oblasti ivotne sredine je usvajanje na nacionalnom nivoupravnog okvira koji se tim instrumentom uspostavlja na meunarodnom nivou, a kojiomoguava izgradnju nacionalnih implementacionih kapaciteta kroz istovremenoangaovanje nacionalnih resursa i pristup fondovima iz finansijskih mehanizama

dostupnih na meunarodnom nivou.Tokom 2007. godine preuzimanjem sukcesijom i/ili pristupanjemmedjunarodnim ugovorima u oblasti zatite ivotne sredine, preuzeto je 20konvencija/protokola/sporazuma koji su dio nacionalnog zakonodavstva u oblasti zatiteivotne sredine, a za iju implementaciju je odgovorno Ministarstvo turizma i zatiteivotne sredine. Utvreno je da je potrebno ratifikovati na nacionalnom nivou jo tolikokonvencija.Konvencije u oblasti zatite ivotne sredine mogu se grupisati u konvencije koje su

donijete u okviru UNEP-a, UNECE-a, UNESCO-a, Savjeta Evrope, i regionalnekonvencije i sporazume.U predhodnoj godini ratifikovana su tri nova medjunarodna sporazuma:

- Kjoto Protokol UN Okvirne konvencije o klimatskim promjenama,

- Konvencija UN o borbi protiv dezertifikacije,

- Konvencija o zatiti morske sredine i priobalnog podruja Sredozemlja.

Najznaajniji projekti u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori ostvaruju se kroz saradnjusa brojnim medjunarodnim organizacijama, kao i u okviru regionalne i bilateralnesaradnje.

Globalni fond za ivotnu sredinu (GEF) je nezavisna finansijska organizacija kojaobezbjeuje grant sredstva zemljama u razvoju za realizaciju projekata zatite ivotnesredine i odrivog razvoja. U cilju racionalnog korienja postojeih administrativnihkapaciteta, GEF kao nezavisni entitet realizuje svoju politiku preko tri implementacioneagencije UNDP-a, UNEP-a i Svjetske Banke. Implementacione agencije pruaju podrkuvladinom i nevladinom sektoru u razvoju, implementaciji i upravljanju GEF projektima.GEF politika se realizuje, izmeu ostalog i u sljedeim oblastima: meunarodne

________________________________________________________________________


18/30

vode,dugotrajni organski zagaivai (POPs), kao i u kontekstu realizacije meusektorskih ciljeva : odrivo upravljanje hemikalijama.

Najznaajniji projekti koji su do sada realizovani ili se realizuju u Crnoj Gori u oblasti

zatite ivotne sredine realizuju se uz podrku GEF-a i to u oblastima:- upravljanje prekograninim ekosistemima,- upravljanje vodenim tokovima i jezerima,- upravljanje i zatita morskih eko-sistema- dugotrajni organski zagaivai.

Regulativa u oblasti voda u Republici Srbiji

Kako na meunarodnom, tako i na naem nacionalnom nivou, oblast upravljanjakvalitetom voda regulisana je brojnim zakonima, uredbama, odlukama i pravilnicima. U

naveem republikom propisu - Ustavu RCG Republika Crna Gora definisana kao,,ekoloka drava, povrine 13.812 m2, od ega 1.5% ine vode. Sa prosjenim oticajemod 40 litara/s/km2, zapreminski izraeno oko 19,5 km3/god., Crna Gora spada u 4%svjetske teritorije sa najveim prosjenim oticajem. Imajui pri tome u vidu injenicu dase ak 95,3% vodotokova u Crnoj Gori formira u Republici, dakle sa izvoritem i slivnimpodrujem na teritoriji republike, s pravom je u Nacionalnoj strategiji odrivog razvojaCrne Gore naglaeno da ,,... vodni resursi predstavljaju jedne od najznaajnijih prirodnihresursa kojima Crna Gora raspolae i veoma su vani sa stanovita odrivog razvoja, to predstavlja osnov za sveobuhvatnu zatitu ivotne sredine, samim tim i voda. U tomsmislu neophodno je utvrditi prihvatljiva i ekonomski isplativa rjeenja trenutnoaktuelnih pitanja za vode, jer ono ima kako kratkoroan tako i dugoroan uticaj na

ivotnu sredinu i ljudsko zdravlje.Svi zakoni i pravilnici praktino reguliu pravni status voda, istraivanje, eksploataciju,primjenu, zatitu i uslove za pribavljanje saglasnosti, tehnikih i upotrebnih dozvola.

Zakoni u Republici Srbiji koji se odnose na vode su:

- Zakon o vodama

- Zakon o vodosnadbijevanju i odvoenju otpadnih voda i deponovanju vrstogotpada sa podruja optina: Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje

- Zakon o fluorisanju voda za pie

- Zakon o klasifikaciji i kategorizaciji

- Zakon o ivotnoj sredini

- Zakon o inspekcijskom nadzoru

________________________________________________________________________


19/30

Uredbe, pravilnici, odluke i programi koji se tiu voda su

- Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda

- Uredba o osnivanju javnih institucija Centar za ekotoksikoloka istraivanja

- Uredba o oporezivanju vezna za uticaj na ivotnu sredinu

- Uredba o procjeni uticaja zahvata na ivotnu sredinu

- Program za sistematinu kvalitativnu i kvantitativnu analizu povrinskih ipodzemnih voda za 1996.

- Program sistematskog testiranja kvaliteta voda u vodenim strukturama i javnimkupalitima

- Odluka o kriterijumu, koliini i nainu plaanja kompenzacija za zatitu vode od polutanata, kompenzacije za materijal izolovan iz vodotoka i kompenzacija zakorienje vodene strukture

- Propisi o sadraju i metodama uvanja registra voda i registra povrinskih ipodzemnih voda, konzumenata i polutanata, potoka i erozionih oblasti i strukture vodei biljaka

- Upustvo o sadraju elaborata procjene uticaja zahvata na ivotnu sredinu

- Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizacijui prirodni recipijent

- Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie

Crna Gora je ostvarila znaajan napredak u harmonizaciji svog zakonodavstva sazakonodavstvom EU.u oblasti ivotne sredine. Sofisticirani zakoni su usvojeni 2005.godine i to vezano za :

- integralno spreavanje i kontrolu zagaenja (IPPC),

- strateku procjenu uticaja na ivotnu sredinu (SEA),

- procjenu uticaja na ivotnu sredinu (EIA),

- buku i otpad,

- vode,

________________________________________________________________________


20/30

- zatitu vazduha.

Zakoni koji su usvojeni od strane Skuptine RCG (decembar 2005.godine),a koji e sepoeti primjenjivati 2008.godine:

- Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu,

- Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu,

- Zakon o integrisanom spreavanju i kontrolisanju zagaivanja ivotne sredine.

Drugi zakoni su u fazi izrade, ukljuujui : zakon o fondu za ivotnu sredinu, zakon ojonizirajuem zraenju i bezbjednosti od zraenja.Meutim, posebnu zabrinutost izaziva generalno loa primjena zakona. Kapaciteti zaimplementaciju zakona i strategija su oito nedovoljno razvijeni. Osnivanje Agencije zazatitu ivotne sredine, EPA, znaajno treba da ublai ovaj problem.

Organi nadleni za sprovoenje politike u oblasti voda

U skladu sa lanom 151 Zakona o vodama, poslove dravne uprave u oblasti voda vreMinistarstva - Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivredu, Ministarstvoturizma i zatite ivotne sredine, Minstarstvo zdravlja; nadleni organ uprave, nadleniorgani lokalne samouprave i nadleni organ lokalne uprave.Vlada osniva, radi davanja predloga za odluivanje o strunim pitanjima i za strunupomo u postupku donoenja odluka i pripreme propisa iz oblasti voda Savjet za vode,koji daje miljenja na predloge zakona i drugih propisa kojima se ureuju pitanjaupravljanja vodama; daje miljenje na strateka rjeenja u nacionalnom programu i planovima upravljanja vodama; uestvuje u javnoj raspravi u fazi pripreme plana

upravljanja vodama; prati realizaciju nacionalnog programa i planova upravljanjavodama; daje predloge za poboljanje uea javnosti u procesu planiranja, donoenjaodluka i kontrole njihovog sprovoenja; daje predloge za edukaciju javnosti o znaajuvode kao prirodnog javnog dobra, o potrebi racionalizacije potronje vode i zatite vode iulozi vodnih objekata u obezbjeenju usluga; daje predloge od znaaja za unaprjeenjestanja u oblasti voda.Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, kroz Sektor vodoprivrede, predlaemjere politike u oblasti vodoprivrede; prati razvoj vodoprivrede, a naroito korienjevoda, zatitu voda od zagaivanja, zatitu od tetnog dejstva voda; izgradnju, odravanje,rekonstrukciju vodoprivrednih objekata; izraivanje programa zatite voda odzagaivanja; izradu vodoprivrednih osnova i bilansa; izradu katastra voda i

vodoprivrednih objekata i postrojenja, bujinih tokova i protiverozivnih radova; izgradnjuobjekata vodosnadbijevanja u bezvodnim seoskim podrujima; izradu programa odtetnog dejstva voda; predlae donoenje zakona i drugih propisa iz oblasti vodoprivrede,prouava podnijetu dokumentaciju za izdavanje vodoprivredne saglasnosti i dozvola; vrinadzor nad izvoenjem investiconih objekata; sarauje sa drugim organima, nauniminstitucijama i realizuje obaveze iz oblasti vodorivrede prema drugim dravama.Odeljenje ispekcijskih poslova u okviru ovog Sektora vri poslove ispekcijskog nadzoranad izvravanjem zakona i drugih propisa u oblasti vodoprivrede.

________________________________________________________________________


21/30

Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine kroz Sektor za zatitu ivotne sredine(Prema Zakonu o javnoj upravi(SL RCG br. 72/2006)) vri sledee poslove - zatitaivotne sredine; odrivo korienje prirodnih resursa, zatita prirode, nacionalni parkovi,zatiene oblasti i biodiverzitet, zatita vazduha, klime i ozonskog omotaa, zatita odtetnih efekata jonizujueg i nejonizujueg zraenja, zatita kvaliteta zemljita; EIA, SEA

and IPPC; monitoring stanja ivotne sredine i registar zagaivaa; ekonomski instrumentiu oblasti ivotne sredine; upravljanje otpadom; izvoz,uvoz,transit i odlaganje opasnihsupstanci, ukljuujui radioaktivne supstance; koordinacija optinskih infrastrukturnihsistema za otpadne vode; koordinacija regionalnih sistema vodosnabdijevanja imeunarodna saradnja na polju ivotne sredine.Novi pristup upravljanja vodenim resursima postavio je Crnoj Gori i nove zahtjeve zaizmjene i dopune postojeih okvira i zakonodavnih osnova.U tom cilju decembra2004.godine formirana je Uprava za vode, koja je sa resornim Ministarstvom zavodoprivredu u proteklom period pristipula implemnetaciji ciljeva Okvirne directive ovodama. Pripremljen je i usvojen novi Zakon o vodama 2007. godine koji je usaglaen sazakonodavstvom EU i ratifikovanim meunarodnim konvencijama i deklaracijama, a na

osnovu njega e se izraditi podzakonska akta. Obezbjeenje finansijskih sredstava zakorienje voda na principima odrivog razvoja zahtijeva i novi tretman vode kao resursa je zadatak Uprave za vode.Voda mora postati ekonomska kategorija da bi se politikarazvoja drutva uskladila sa politikom zatite voda i ekosistema. U tom cilju priprema seZakon o finansiranju voda.Nadleni organ uprave u izvravanju poslova utvrenih zakonom priprema i struneosnove za odreivanje voda od znaaja za Republiku, nain kategorizacije i kategorijevodnih objekata i za propise, planove i programe koje na osnovu ovlaenja utvrenihovim zakonom donose Vlada i Ministarstvo. Obavljanje strunih poslova u planiranju iupravljanju vodama nadleni organ uprave moe ustupiti specijalizovanimorganizacijama, u skladu sa zakonom.Organi dravne uprave i organi lokalne samouprave duni su da u vrenju poslovaobezbijede komunikaciju sa javnou, u skladu sa zakonom. Radi klasifikovanja voda, praenja i unaprjeenja vodnog reima, planiranja razvoja vodne infrastrukture iupravljanja vodama u Republici se uspostavlja vodni informacioni sistem.Monitoring voda - Vlada usvaja programe monitoringa. Od 2002.godine programimonitoringa voeni su od strane MTS, Hidrometeorolokog zavoda i CETI-ja.Monitoring voda se sprovodi na povrinskim i podzemnim vodama. Mjerna mreaukljuuje 36 stanica na vodenim tokovima,10 na jezerima,10 na podzemnimrezervoarima i 19 na obali.

Hidrometeoroloki zavod SrbijeRadi korienja i zatite povrinskih i podzemnih voda obavezno se prate kvalitativni i

kvantitativni parametri voda. Ispitivanje kvaliteta i kvantiteta voda na profilimapovrinskih i podzemnih voda i zatienih podruja utvrenim godinjim programomsistematskog ispitivanja kvaliteta vode, praenja stanja kvaliteta voda u odnosu naizvrenu klasifikaciju i kategorizaciju (l. 75 i 76 zakona), vri se sistematski. Organdravne uprave nadlean za hidrometeoroloke poslove duan je da omogui korienjerezultata svim zainteresovanim pravnim i fizikim licima, bez naknade. Program sadri:broj i poloaj mjernih profila; nain i postupak ispitivanja kvaliteta voda; broj, obim i

________________________________________________________________________


22/30

uslove u kojima se vri ispitivanje;sadrinu izvjetaja o utvrenom kvalitetu voda.organe.CETI - Sprovodi istraivanja na osnovu ad hoc zahtjeva (npr.otpadne vode;kontaminacija vode za pie, instalacije za snabdijevanje i tretman; kvalitet vode za pie;radioaktivnost u morskoj vodi i morskoj bioti).

Institut za javno zdravlje je organ odgovoran za kontrolu kvaliteta vode za pie.Institut za biologiju mora, koji je dio Univerziteta Crne Gore,vri monitoring odreenog broja organskih zagaivaa i biolokih komponenti (morska trava,bentosnebiocenoze,mikrobiota,biotoksini,itd) i nekih specifinih vodenih fenomena uzrokovanimzagaenjem(npr.eutrofikacija priobalnih morskih voda) u svrhu naunog istraivanja.Jedan od kljunih ciljeva Vlade je da se postigne konzistentna implementacijamonitoringa kvaliteta vode u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama Evropske Unije.Svijest ljudi o vodi kao prirodnom resursu, koji ve sada ne moe da zadovolji rastuepotrebe stanovnitva za vodom za pie, je jedan od bitnih faktora u implementacijiholistikog pristupa upravljanju vodama. Analizirajui situaciju u Crnoj Gori moe sezakljuiti da je do sada veoma malo uinjeno na formiranju javne svijesti o potrebi

tednje vode i zatite vode. Dobro osmiljenim aktivnostima i kampanjama, mogu se,,relativno brzo da obizbijede eljene efekte. A ovo su zadaci koji su u predstojeemperiod postavljeni kao osnov djelovanja Uprave za vode.

Zakon o vodama Srbije

Osnovni Zakon koji u Srbiji regulie zatitu voda je Zakon o vodama, koji jeUstavotvorna Skuptina Republike Srpsije usvojila 8.maja 2007.godine, a stupio je nasnagu objavljivanjem u Slubenom listu RCG, br.27/07.Ovim zakonom (lan 1.) ureuje se pravni status i nain integralnog upravljanja vodama,vodnim i priobalnim zemljitem i vodnim objektima, uslovi i nain obavljanja vodnedjelatnosti i druga pitanja od znaaja za upravljanje vodama i vodnim dobrom.Zakon se sastoji iz 9 poglavlja, odnosno 175 lana :I - Opte odredbe ( l.1 l 5 .)II Vode i vodno dobro ( l.6 l17.)III Upravljnje vodama i vodni objekti ( l.18 l 132 .)IV Koncesije u oblasti voda i vodnog dobra ( l.133 l.140 .)V Organizacija prava i obaveza vlasnika i korisnika zemljita i vodnih objekata. ( l.141 l150.)VI - Organizacija upravljanja vodama( l.151 l. 160.)VII Nadzor ( l.161 l.163 .)VIII Kaznene odredbe ( l.164 l.167.)IX Prelazne i zavrne odredbe( l.168 l.175.)Zakon o vodama primjenjuje se na (lan 2): povrinske i podzemne vode i zaslanjene

vode ua rijeka koje se ulivaju u more; mineralne i termalne vode; vodno dobro;nalazita vode za pie u teritorijalnom moru; vode priobalnog mora od zagaivanja skopna.Upravljanje vodama i vodnim dobrom (lan 3) vri se na nain kojim se:

________________________________________________________________________


23/30

- sprjeava pogoravanje, titi i poboljava status vodenih (akvatinih) ekosistema, kao ikopnenih i movarnih ekosistema koji su direktno zavisni od vodenih (akvatinih)sistema;- bzbjeuje dbar status vda;- pdstie privrdni i drutvni razv;

- titi i unaprjeuje ekosistem u cjelini kroz specifine mjere progresivnog smanjenjazagaenja prvenstveno prioritetno opasnim supstancama;- promovie driv krin vda zasnvan na dugrn zatiti rasplivih vdnihrsursa;- obezbjeuje progresivno smanjenje zagaivanja podzemnih voda i sprjeava njeno daljezagaivanje;- doprinosi ublaavanju efekata poplava i sua;- doprinosi obezbjeenju odgovarajue kvalitetne povrinske i podzemne vode za potrebeodrivog, izbalansiranog i pravinog korienja vode; znaajnom smanjenju zagaivanjapodzemnih voda; zatiti kopnenih i voda priobalnog mora; realizaciji ciljeva utvrenihodgovarajuim meunarodnim sporazumima;

- obezbjeuju uslovi za u avnsti u postupku donoenja odluka koje se odnose navode;- omoguava ispunn munardnih bavza u blasti vda;- izbjegavaju i rjeavaju sukobi interesa u zatiti i korienju voda.Zakon definie da se zatita voda od zagaenja sprovodi radi omoguavanja nekodljivogi nesmetanog korienja voda, zatite zdravlja ljudi, ivotinjskog i biljnog svijeta i zatiteivotne sredine( lan 72). Zatita voda od zagaenja sprovodi se zabranom,ograniavanjem i spreavanjem unoenja u vode opasnih i tetnih materija, kontrolom izabranom rada brana i ustava na rijekama koje remete osnovne karakteristike vodotoka ipreduzimanja drugih mjera za ouvanje i poboljanje kvaliteta, a u skladu sa planom zazatitu voda od zagaenja ( lan 77), koji donosi Vlada.

Radi utvrivanja upotrebljivosti vode za odreene namjene vri se kategorizacija iklasifikacija vodotoka. Klasifikacijom voda se vri opta podjela u klase i odreuju seosnovni pokazatelji i granice njihovih dozvoljnih vrijednosti za pojedine namjene.Kategorizacijom vodotoka se vri razvrstavanje vodotoka,jezera i obalnog mora, odnosnostvaranje uslova za ivot stanovnitva i razvoj privrede. Predvia se da blii propis oklasifikaciji i kategorizaciji vodotoka ( lan75 i lan 76) donosi Vlada, to je uinjenoUredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.l. CG 2/07 ).Zakon o vodama ( lan 79) navodi zabrane aktivnosti u cilju zatite voda:unoenjeopasnih i tetnih (otrovnih) materija iznad propisanih vrijednosti za kvalitet otpadnihvoda, unoenje vrstih i tenih materija koje mogu zagaditi vodu, izazvati zamuljivanje,zaslanjivanje vode, taloenje nanosa, ugroziti korisnike i plovidbu, isputanje u javnukanalizaciju otpadnih voda koje sadre opasne materije iznad propisanih vrijednosti ilikoje mogu tetno djelovati na mogunost preiavanja voda iz kanalizacije, itd.U cilju zatite, korienja i upotrebe povrinskih i podzemnih voda, kao i radi praenja

zagaenosti voda , lanom 83, je predvieno sistematsko ispitivanje kvaliteta i kvantiteta povrinskih i podzemnih voda. Ministarstvo nadleno za poslove vodoprivrede uzpredhodno miljenje Ministarstva nadlenog za poslove zatite ivotne sredine donosiprogram po kome se sprovodi sistematsko ispitivanje voda,to je u nadlenosti organauprave nadlenog za hidrometeoroloke poslove.

________________________________________________________________________


24/30

U skladu sa Zakonom o vodama u roku godinu dana od stupanja na snagu treba donijeti10 propisa kao odluku ili uredbu iz nadlenosti Vlade RCG, kao nosilac je MPV auesnik u poslu ( priprema strune osnove) je Uprava za vode i davanje miljenja odstrane MZS ili Ministarstva zdravlja, Ministarstva pomorstva ili Ministarstva nadlenogza geoloke poslove. Iz nadlenosti MPV treba donijeti 22 pravilnika, nosilac posla je

samo to ministarstvo, sa pripremom strune osnove od Uprave za vode i davanjemiljenja i saglasnosti ministarstava zdravlja, zivotne sredine i ministarstva nadlenogza geoloke poslove. Iz nadlenosti drugih ministarstava treba da se donesu 2 pravilnika ministarstva nadlenog za poslove komunalnih djelatnosti i MPV u sardnji iministarstva nadlenog za poslove zdravlja. Iz nadlenosti lokalne samouprave nadleniorgan jedinice lokalne samouprave.

Teki metali u vodama

Zagaivanje podrazumijeva direktno ili indirektno unoenje supstanci ili toplote u vodu,vazduh ili zemlju, koje moe tetno djelovati na ljudsko zdravlje ili kvalitet ekosistema

direktno zavisnih od vodenih ekosistema, odnosno kojima se oteuju materijalna dobraili kojima se umanjuje ili utie na uobiajno i drugo legalno korienje ivotne sredine .Zagaiva je svaka supstanca koja moe da izazove zagaenje vode i koja je utvrenaposebnim propisima.Zbog svog negativnog uticaja na ivi svijet i ekosistem u cjelini, tekim metalimaposveena je posebna panja u zakonodavstvu koje se odnosi na njihove MDK, posebnou vodenim ekosistemima.Zbog visoke toksinosti EPA (Environmental Protection Agency) je proglasila berilijum(lak metal u tragovima) i ivu (teski metal u tragovima) za opasne, to znai da inajmanje izlaganje njima moe ugroziti zdravlje ovjeka. Devet drugih metala je takoesvrstano u opasne poto predstavljaju potencijalnu opasnost i moraju biti pod kontrolom:barijum, kadmijum, bakar, olovo, mangan, nikal, kalaj, vanadijum i cink. Od nabrojanih,svi osim mangana su metali u tragovima, a svi osim barijuma su teki metali.Za vie organizme Zn i Cu su esencijalni elementi i pozitivno dejstvo se podrazumijevapri niskim koncentracijama.Teki metali, kao to su Pb, Hg, Cd, Fe, Cu, Mn, Ni, Ag i Be su prirodno prisutni uivotnoj sredini, ali znaajnije koliine nastaju kao posledica emitovanja usled prirodnih inajveim dijelom antropogenih aktivnosti.U Crnoj Gori se trenutno koriste tri zakonska akta koja obrauju problematiku tekihmetala u vodama. To su Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.list RCG, 2/07),Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju iprirodni recipijent (Sl.list RCG, 10/97, 21/97) i Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode

za pie (Sl. SRJ, 42/98). Svi ovi akti su u skladu sa zakonodavstvom EU i oslanjaju se nanjihove normative.

Posmatrajui ekosistem kao osnovu, u razmatranju i upravljanju ambijentalnim vodamasa akcentom na procjenu rizika za akvatine ekosisteme, u zemljama EU su propisaniposebni limiti za kategoriju opasnih supstanci meu njima i pojedinih tekih metala - uvodi i sedimentima i konsekventno tome propisi o njihovoj emisiji ( Council Directive

________________________________________________________________________


25/30

76/464/EEC, Council Directive 86/280/EEC, Council Directive 88/347/EEC). Primjerholandskog zakonodavstva dat je u tabeli 1.

Tabela 1 - Holandsko zakonodavstvoParemetar Povrinske vode

ukupan sadraj(g/l)

Povrinske vode

rastvoreni sadraj(g/l)

Podzemne vode

rastvoreni sadraj(g/l)

Svei

sedimenti(mg/kg)Kadmijum 0.20 0.06 0.40 2.00iva 0.03 0.005 0.05 0.50Bakar 3.00 1.30 15.0 36.0Nikal 10.0 7.00 15.0 35.0Olovo 25.0 1.30 15.0 530.0Cink 30.0 7.00 65.0 150.0Hrom 20.0 2.00 1.00 380.0Arsen 10.0 8.60 10.0 55.0

Slijedei ekosistemski umjesto korisnikog pristupa u koncipiranju regulative o kvalitetuambijetalnih voda u zemljama EU su u propise i monitoring ambijentalnog kvalitetavoda, osim fiziko-hemijskih i mikrobiolokih uvedeni i bioloki parametri, a okvirmonitoringa je proiren na sediment i biotu. Posebno su apostrofirane rezistentneorganske supstance (pesticidi, polihlorovani bifenili, policiklini aromati...) i teki metalikoji se biokoncentriu u tkivima i prenose kroz lanac ishrane. Mnoge od ovih supstancise adsorbuju na esticama sadranim u vodi i njihovim taloenjem koncentriu u rijenimsedimentima. S obzirom da je rijeno dno znaajan dio biotopa jednog vodotoka,ekosistemski pristup klasifikaciji namee potrebu definisanja kriterijuma za kvalitetsedimenta.

Praenje kvaliteta ambijentalnih voda radi utvrivanja upotrebljivosti vode za odreenenamjene vri se u skladu sa propisima Evropske Unije i zemalja bliskog okruenja. Naosnovu toga se vri kategorizacija i klasifikacija vodotoka. Klasifikacijom voda se vriopta podjela u klase i odreuju se osnovni pokazatelji i granice njihovih dozvoljnihvrijednosti za pojedine namjene. Kategorizacijom vodotoka se vri razvrstavanjevodotoka, jezera i obalnog mora, odnosno stvaranje uslova za ivot stanovnitva i razvojprivrede.Svaka zemlja lanica EU moe propisati otrije kriterijume od propisanih, zavisno odprirodnih uslova i faktora koji utiu na kvalitet vode na njenoj teritoriji i ciljeva koji seele postii. Norveka je kao cilj zacrtala dovoenje svih voda u klasu I i shodno tomepropisala otrije kriterijume. U tabeli 2 je dat dio parametara koji se odnosi na teke

metale definisanih klasa voda u Norvekoj.

Tabela 2 - Norveko zakonodavstvoAkvatorija Parametar Jedinica

mjereKlasa

I II III IV

Rijeke ijezera

Bakar g/l < 3 3-15 16-60 > 60Zink g/l < 30 30-60 61-300 > 300Kadmijum g/l < 0.2 0.2-0.5 0.6-1 > 1

________________________________________________________________________


26/30

Olovo g/l < 1 1-5 5.1-15 16-40Nikal g/l < 10 10-30 31-100 > 100Hrom g/l < 5 5-15 16-40 > 40Gvoe g/l < 0.1 0.1-0.2 0.21-0.4 > 0.4Mangan g/l < 0.05 0.05-0.1 0.11-0.15 > 0.15

Crnogorskim Zakonom o vodama predvia se da blii propis o klasifikaciji ikategorizaciji vodotoka (lan 75 i lan 76) donosi Vlada, to je uinjeno Uredbom oklasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.l.CG 2/07).Vode koje se koriste za pie i prehrambrenu industriju razvrstavaju se u 4 klase A, A1,

A2, A3 u zavisnosti od kompleksnosti tretmana neophodnog za prevoenje vodapredvienoj namjeni, slino kao u Direktivi 75/440/EEC. Za svaku od predvienih klasadate su granine vrijednosti 50 fiziki, hemijskih, mikrobiolokih i saprobiolokihparametara.

Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj koljki razvrstavaju se u 3 klase S, i C

za gajenje salmonida, koljki i ciprinida, slino sa Direktivom 78/659/EEC i Direktivom79/923/EEC. Za svaku klasu date su granine vrijednosti 10 hemijskih i biolokihparametara.

Vode koje se mogu koristiti za kupanje su sve kopnene vode i priobalne morske vode irazvrstavaju se na 2 klase, K1 i K2, odline i zadovoljavajue na osnovu 2 mikrobiolokaparametra (intestinalne enterokoke i Escherichia coli) i moraju da odgovaraju kvalitetuvode A1 odnosno A2 , kao u Direktivi 76/160/EEC.Pregled klasifikacije tekih metala naom Uredbom dat je u tabeli 3.Pored vrijednosti pojedinih parametara u Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji voda, uPrilogu I date su Referentne metode mjerenja parametara vode namijenjene za pie iprehrambenu industriju, a u Prilogu II i Prilogu III Referentne metode analiziranja i

minimalna uestalost uzorkovanja i analiziranja parametara vode namjenjene za uzgojriba, odnosno koljki.U Prilogu I navodi se da su referentne metode mjerenja tekih metala atomskaapsorpciona spektrofotometrija (AAS) i/ili induktivno spregnuta plazma (ICPS), a zaukupni hrom i UV/VIS spektrofotometrija i jonska hromatografija.U Prilogu II kao metoda analiziranja i kontrole metala ( srebro, arsen, kadmijum, hrom,bakar, iva, nikal, olovo) navedena je AAS kojoj po potrebi prethodi koncentrisanje i/iliekstrakcija, a minimalna uestalost uzorkovanja i mjerenja je jednom mjeseno.U Prilogu III kao metoda analiziranja i kontrole metala (srebro, arsen, kadmijum, hrom,bakar, iva, nikal, olovo, cink) navedena je AAS kojoj po potrebi prethodi koncentrisanjei/ili ekstrakcija, a minimalna uestalost uzorkovanja i mjerenja je jednom u est mjeseci.

Tabela 3 - Klasifikacija tekih metalaParametar Jedinica

mjereA A1 A2 A3

Rastvorenogvoe

mg/l 0.05 0.1 0.3 1.0

________________________________________________________________________


27/30

Mangan mg/l < od GD 0.005 0.01 005Bakar mg/l 0.005 0.02 0.05 1Cink mg/l 0.01 0.05 1 5Bor mg/l 0.5 1 1 1Berilijum mg/l 0.001 0.001 0.005 0.05

Kobalt mg/l 0.001 0.001 0.010 0.050Nikal mg/l 0.002 0.002 0.050 0.100Vanadijum mg/l 0.001 0.010 0.020 0.100Arsen mg/l 0.001 0.010 0.050 0.050Kadmijum mg/l 0.000 0.001 0.005 0.005Ukupan hrom mg/l 0.000 0.000 0.05 0.05Olovo mg/l 0.001 0.010 0.05 0.05Selen mg/l 0.001 0.001 0.010 0.010iva mg/l < od GD < od GD 0.0005 0.001Barijum mg/l 0.1 0.1 0.7 1

Porast stanovnitva i dinamian razvoj industrije uslovljavaju permanentni rast potronjevode, to sa druge strane dovodi do stalnog porasta koliine upotrijebljenih, otpadnihvoda. Otpadna voda je voda koja je promijenila svoje fizike, hemijske ili biolokeosobine kao rezultat ljudske aktivnosti, a esto sadri opasne supstance koje su otrovne, postojane i podlone bioakumuliranju i druge supstance ili grupe supstanci kojeekvivalentno podiu nivo opasnosti. Zbog irenja industrijske proizvodnje, u otpadnimvodama pojavljuje se irok spektar zagaenja.Okvirna Direktiva Evropske zajednice (Council Directive 76/464/EEC) doneena u ciljueliminacije i smanjenja zagaenja ambijentalnih voda zajedno sa prateim propisima(daughter directives), treba postepeno da odredi granice emisija za pojedine opasne

materije. Standardi nekih zemalja u ovoj oblasti dati su u tabeli 3.

Tabela 3. -Nacionalni standardi ili smjernice za kvalitet industrijskih efluenata koje seisputaju u povrinske vode- neorganske supstance zagaivai ( EWPCA, 1990)

Parametri( g/m3)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Arsen 0.1 0.050 0.5 - 0.5 0.05/0.1 - 0.4 1.0 0.1 0.1Olovo 0.5 0.050 0.1 3.0 0.2 0.05/0.2 0.5 0.06 1.0 0.5 0.5Kadmijum 0.1 0.005 0.0 0.1 0.02 0.005/0.01 0.1 0.009 0.2 0.1 0.5Ukupanhrom

0.5 0.050 0.2 2.0 2.0 0.2/1.0 0.5 - 2.0 2.0 1.0

Hrom 0.1 - - - 0.2 0.1/0.5 - 0.1 0.1 0.1 0.05

________________________________________________________________________


28/30

(6+)Gvoe 2.0 - - - 2.0 10/20 - 0.5 2.0 2.0 2.0Kobalt 1.0 - - - - - - - - 0.5 -Bakar 0.5 0.050 0.1 1.0 0.1 0.5/2.0 0.5 0.03 1.0 0.5 0.5Nikal 0.5 0.050 0.2 3.0 2.0 0.5/1.0 - 0.08 2.0 2.01 1.0

iva 0.01 0.0005 0.0 - 0.005 0.001/0.01 - 0.001 0.05 0.01 0.01

Srebro 0.1 - 0.05 1.0 - 0.01/0.1 - 0.02 - 0.1 0.1Cink 2.0 0.3 0.5 3.0 0.5 1.0/5.0 - 0.9 5.0 2.0 1.0Kalaj 2.0 - - - 10 - - - - 2.0 2.0Barijum 5.0 - - - 20 - - 0.1 - 5.0 10.0

1. Austrija - Opti emisioni standardi (1990)2. Belgija Emisioni standardi (1994)3. Danska Opte nacionalne smjernice za emisiju (1974)4. Holandija Smjernice iz 1974. godine

5. Italija Opti emisioni standardi6. Maarska Nacionalni emisioni standardi (1984)7. Njemaka Nacionalni emisioni standardi (1990)8. Meksiko (1994)9. Portugalija Nacionalni emisioni standardi (1990)10. vajcarska Nacionalni emisioni standardi (1975)11. Slovenija Emisioni standardi (1985)

S obzirom na znaaj regulisanja dozvoljenih koncentracija opasnih i tetnih materija uotpadnim vodama koje se isputaju u prirodne vode, u Crnoj Gori je ova materijadefinisana Pravilnikom o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu

kanalizaciju i prirodne recipijente (Sl.l. RCG 10/97). U tabeli 4 dat je pregled o tekimmetalima iz ovog Pravilnika, i to sa ospekta dva razliita recipijenta.

Tabela 4 Otpadne vodeParametar Jedinica

mjerePrirodnirecipijent

Javnakanalizacija

Arsen mg/l 0.05 0.1

Barijum mg/l 4.0 4Olovo mg/l 0.2 0.5Bor mg/l 1.0 2Kadmijum mg/l 0.01 0.1Ukupni hrom mg/l 0.5 0.5Cr6+ mg/l 0.0 0.0Gvoe mg/l 1.0 2.0Bakar mg/l 0.5 1.0

________________________________________________________________________


29/30

Nikal mg/l 0.5 1.0iva mg/l 0.005 0.01Srebro mg/l 0.1 0.1Cink mg/l 1.0 2.0Kalaj mg/l 0.3 2.0

Selen mg/l 0.01 0.1

S obzirom na znaaj koji ima za zdravlje ovjeka, voda za pie je detaljno obraena, posebno od strane WHO. Nova Direktiva o vodi za pie donijeta je u novembru1998.godine (98/83/EC). U njoj su dati parametri koji su potpuno definisani , uznapomene o odstupanjima u odnosu na prethodni Predlog iz 1994. godine kao i izmjene uodnosu na Direktivu iz 1980. godine (80/778/EEC). U Aneksu 1, dijelu B date sukoncentracije pojedinih hemijskih parametara.U tabeli 5 date su MDK pojedinih tekih metala koje propisuju Direktiva EU 98/83/EC,Smjernice WHO iz 1993.godine kao i odgovarajui Pravilnik Austrije

Tabela 5 . Vode za pieParametar Jedinica

mjere

Direktiva

EU98/83/EC

Smjernice

WHO iz1993. god.

Pravilnik vode za pie Austrije iz

1993. god.Granicadetekcije

Standardnavrijednost

MDK

Antimon g/l 5 5 1 - 10Arsen g/l 10 10 5 - 50Bakar mg/l 2 2 0.005 0.1 -Barijum mg/l 0.7 0.1 - 1Bor mg/l 1 0.3 0.1 1 -Cink mg/l 3 0.02 0.1 -Hrom,ukupni

g/l 50 50 5 - 50

Kadmijum g/l 5 3 0.1 - 5Mangan g/l 50 500 10 - 50Molibden g/l 70Nikal g/l 20 20 5 - 50Olovo g/l 10 10 5 - 50Selen g/l 10 10 5 - 10iva g/l 1 1 0.2 - 1

________________________________________________________________________


30/30

U Crnoj gori jo uvjek je na snazi Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie (Sl.SRJ, 42/98) u kome su definisane koncentracije tekih metala koje su date u tabeli 6. Usledeoj koloni tabele 6 date su koncentracije istih parametara u vanrednim prilikama.Kao to se vidi MDK za arsen, olovo, ivu i hrom nisu pronijenjene jer oni pripadajugrupi kancerogenih i toksinih supstanci.

Tabela 6 Voda za pieParametar Jedinica

mjereKoncentracij

aVanredneprilike

Arsen mg/l 0.01 0.01Barijum mg/l 0.7 1.0Olovo mg/l 0.01 0.01Bor mg/l 0.3 2.0Kadmijum mg/l 0.003 0.01Ukupni hrom mg/l 0.05 0.05Mangan mg/l 0.05 0.2Bakar mg/l 2.0 3.0Nikal mg/l 0.02 0.05iva mg/l 0.001 0.001Cink mg/l 3.0 5.0Selen mg/l 0.01 0.01

Posmatrajui uporedo zakonsku regulativu koja se primjenjuje u Crnoj Gori i EU, moese konstatovati da postoji dobro slaganje ili ak stroiji kriterijumi za pojedine parametreu naem zakonodavstvu.

Documents

Politika zaštite životne sredine u oblasti zagadj