SARDAJUVOD31.PORESKA NAELA42.SOCIJALNO POLITIKA PORESKA NAELA53.FINANSIJSKO ADMINISTRATIVNA PORESKA NAELA64.POREZ NA DOBIT PODUZEA75.POREZ NA PROMET95.1. Predmet oporezivanja95.2. Poreski obveznik105.3. Poreska osnovica105.4. Poreska stopa116.POREZ NA DODATU VRIJEDNOST12ZAKLJUAK14LITERATURA15

UVOD

Kao oblik prihoda drave, porezi doivljavaju razvoj tek u kapitalizmu. Iz perioda liberalnog kapitalizma treba dati na prvom mjestu objanjenje oporezivanja francuskog teoretiara Paul Leroy Beaulieu koji stoji na stanovitu da porez predstavlja "uee svakog graanina u dravnim teretima svih vrsta na bazi nacionalne solidarnosti". Prema koncepcijama ekonomskog liberalizma, porezi predstavljaju obavezna davanja bez odgovarajue protunaknade javno-pravnih tijela u cilju pribavljanja sredstava za pokrie rashoda. Porez je sloena kategorija, jer u sebi sadri ekonomske, finansijske, socijalne, politike i druge elemente. Prouavajui opravdanost oporezivanja, kao i ciljeve oporezivanja, moemo vidjeti za koje se sve ciljeve upotrebljavaju sredstva prikupljena preko poreza, i na koje se naine to pravda. S tim u vezi postoje izvjesna naela, odnosno principi oporezivanja koji imaju za zadatak da pred poresku vlast, odnosno poreski sistem, postave izvjesne zahtjeve u vezi sa pribavljanjem finansijskih sredstava za finansiranje javnih rashoda.

1. PORESKA NAELA

Poreska naela ili principi su odreena pravila,na osnovu kojih se kreira i izrauje poreski sistem u jednoj zemlji. Na osnovu njih se nastoji obezbjediti sprovoenje utvrrenih ciljeva poreske politike. Samim tim, poreska naela su podlona promjenama, zavisno od same poreske politike,kao i shvaanja poreza i uloge koju ima drava.[footnoteRef:1] [1: Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str.42.]

Principe oporezivanja je formulisao i sistematizovao krajem 19. vijeka njemaki finansijski pisac Adolf Vagner (Adolph Wagner). On je poreska naela grupisao u etiri grupe, i to: finansijska poreska naela, koja su se sastojala iz izdanosti i elastinosti; ekonomska naela, koja su se sastojala u pravilnom izboru poreskog izvora i voenju rauna o dejstvima pojedinih poreza; socijalna naela koja su obuhvatala optost i ravnomjernost; finansijsko-tehnika naela koja su obuhvatala zakonitost, ugodnost i niske trokove oporezivanja.Finansijska teorija dogradila je navedena Vagnerova poreska naela, tako da savremeni sistemi poivaju na sljedeim poreskim naelima: 1) finansijsko-politikim,2) ekonomskim, 3) socijalno-politikim i 4) finansijsko-administrativnim.[footnoteRef:2] [2: Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str 44.]

2. SOCIJALNO POLITIKA PORESKA NAELA

Pri utvrivanju poreske politike vodi se rauna da porezi budu pravedni. Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opte i ravnomerno rasporeeno na sve poreske obveznike, pa se otud socijalnopolitika naela pojavljuju u dva oblika: 1. princip openitosti2. princip ravnomjernostiOpenitost poreza podrazumijeva da sva lica moraju sudjelovati u njegovom plaanju, jer se pretpostavlja da sva lica koriste zajednike usluge drave. Meutim, u suvremenim poreskim sistemima postoje odreene poreske olakice koje se svrstavaju nekoliko grupa: 1. politika (npr. poreza se oslobaaju diplomatska i konzularna predstavnitva),2. ekonomskopolitika (poreza se oslobaaju novoosnovana poduzea),3. poreskotehnika (oslobaaju se javne ustanove koje svoje prihode ostvaruju iz 4. budeta),5. financijska (osloboenje poreza po osnovu kamate od javnog zajma),6. socijalnopolitika (osloboenje egzistencijalnog minimuma).[footnoteRef:3] [3: Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str 45]

Ravnomjernost u oporezivanju predstavlja materijalnu pretpostavku oporezivanja, odnosno prema ekonomskoj snazi obveznika. Prednost pri oporezivanju predvia da bi porezi trebalo da se plaaju prema koristi koju poreski obveznici imaju od poreza. Tako bi poreski obveznici trebalo da plaaju porez u zavisnosti od svoje potranje, vea potranja-vei porez i obrnuto. Ovo je shvaanje u praksi vrlo teko sprovesti jer je nemogue mjeriti individualnu potranju, a na kraju u suprotnosti je sa definicijom poreza prema kojoj porezima nije cilj da budu jednaki koristima koje pojedinac za uzvrat dobiva od drave. Mnogo je prihvatljivije drugo shvaanje prema kome porezi treba da se plaaju prema mogunostima plaanja koje ima poreski obveznik. To znai da isti porez treba da plaaju poreski obveznici sa istom platenom moi, to je vodoravna pravednost, kao i da se poreski razliito terete obveznici koji imaju razliitu platenu mo, to je vertikalna pravednost.

3. FINANSIJSKO ADMINISTRATIVNA PORESKA NAELAFinancijsko administrativna poreska naela predviaju zahtjev da ubiranje poreza ne prate visoki trokovi.Ova naela obuhvaaju: a. princip zakonitosti poreza,b. princip minimalizacije administrativnih trokova,c. princip minimalizacije trokova plaanja poreza.Princip zakonitosti poreza je naelo po kojem se oporezivanje moe vriti samo po osnovu zakona. Uvoenje novih poreza i mijenjanje postojeih moe se vriti iskljuivo zakonom. Svaka promjena poreza moe se izvriti i putem zakonskih akata kao to su odluke, uredbe ili pravilnici. Princip je da porezi ne mogu imati retroaktivno dejstvo. To je pravilo po kojem se poetak vaenja poreza rauna danom njegovog stupanja na snagu. Meutim odstupanja od pravila postoje u nekim vanrednim uslovima, kao to je oporezivanje ratne dobiti, ili kao to je to bilo kod nas porez na ekstra profit i ekstra imovinu, koji ni izbliza nije donio oekivane rezultate. Princip minimalizacije administrativnih trokova i princip minimalizacije trokova plaanja poreza. Administrativni trokovi su oni koje ima poreska uprava, a trokovi ispunjenja poreskih obaveza jesu trokovi koje imaju poreski obveznici. Ukupni administrativni trokovi ubiranja poreza lake se odreuju nego dio koji otpada na pojedinu vrstu poreza. Trokove imaju i poduzea i fizika lica. Poduzea imaju trokove zaposlenih na voenju poslovnih knjiga, ispunjenju poreskih obrazaca, izuavanju poreskih propisa i sl. Svi ovi trokovi postaju dio cijene, pa se prebacuju na potroaa. Fizika lica imaju trokove npr. angairanja strunih lica koja e se baviti njihovim poreskim obavezama i sl. Osnovno je da: veliki trokovi optereuju cijenu proizvoda, trokovi ubiranja poreza su manji to je poreski sistem jednostavniji, obim oba troka i administrativnog i trokova ubiranja poreza moe ukazati na to koji je od ova dva preveliki i kako se mogu izvriti utede, to su trokovi vei, to je vea poreska evazija i obrnuto.

4. POREZ NA DOBIT PODUZEA

Porez na dobit poduzea je poreski oblik kojima se oporezuje konaan financijski rezultat. Obveznici poreza na dobit poduzea su: akcionarsko drutvo, drutvo sa ogranienom odgovornou, drutveno poduzee, javno poduzee, ortako drutvo, komanditno drutvo, obveznici i zadruge i ne dobitne organizacije koje se bave prodajom proizvoda ili vrenjem usluga uz nadoknadu.[footnoteRef:4] Ne dobitne organizacije inae nisu osnovane radi stjecanja dobiti i mogu biti ustanove, humanitarne organizacije, ljekarska udruenja, sportska drutva. [4: Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str. 54.]

Nadlenost poreske uprave odreuje se po osnovu dva principa: 1. Princip rezidenstva (mjesto registracije poduzea i prihvaeno je u naem zakonu). Postoji i nerezident koji je takoer obveznik ovog poreza, a koji poslovanje obavlja preko stalnih poslovnica kao to su: predstavnitvo, radionica, fabrika, usluni servis, gradilite.2. Izvor dohodaka (teritorija na kojoj je dobit ostvarena).Poreska osnovica poreza na dobit poduzea je oporeziva dobit koja se utvruje kroz raunovodstvene izvjetaje bilansa stanja i bilansa uspjeha. Poreski bilans ima za cilj utvrivanje osnovice za obraun poreza na dobit poduzea. Poreski bilans nije samostalan izvjetaj ve predstavlja izvedeni bilans uspjeha. Oporeziva dobit se dobiva usklaivanjem dobiti iskazane u bilansu uspjeha, tj. usklaivanjem prihoda i rashoda. Poreska stopa je proporcionalna i iznosi 10%. Kod nas je ona svedena na najniu u odnosu na zemlje u naem regionu i time je najkonkurentnija od svih zemalja u tranziciji. I kod ove vrste poreza postoje odreene olakice i podsticaji. Jedna od podsticajnih mjera je ubrzana amortizacija, gdje poduzee obraunava amortizaciju po stopama koje mogu biti do 25% vie od propisanih. Ali to je samo kod onih stalnih sredstava koje slue recimo za spreavanje zagaenja, utedu energije, reciklau otpada i sl. Koncesija je pravo koritenja prirodnog bogatstva, ili dobra od opeg interesa ili ako obveznik zaposli nove radnike na neodreeno vrijeme onda ova olakica vai dvije godine od dana zaposlenja, ali pod uslovom da u tom periodu nije bilo otputanja radnika ili ako obveznik uloi u svoja osnovna sredstva vie od 600 miliona i pritom zaposli 100 radnika onda se oslobaa poreza na period od 10 godina.

5. POREZ NA PROMET

U suvremenoj financijskoj teoriji razlikuju se dvije osnovne varijante poreza:1. jednofazni porez na promet2. viefazni porez na prometJednofazni porez na promet predstavlja takvu varijantu poreza od koga se zahvaanje vri samo u jednoj, tono odreenoj fazi pri kretanju robe od proizvoaa do potroaa. Viefazni porez na promet predstavlja takvu varijantu kojom se vri oporezivanje prometa dobara i usluga u svakoj fazi prometa. Javlja se u dvije varijante:Viefazni bruto porez na promet, obraunava se na osnovicu u koju ulaze poreski iznosi iz ranijih oporezovanih faza.Viefazni neto porez na promet, plaeni porez u prehodnoj fazi oduzima se iz poreske osnovice u narednoj fazi.5.1. Predmet oporezivanja

Porezom na promet oporezuju se promet proizvoda i usluga. Porezom na promet proizvoda oporezuje se promet proizvoda koji slue za krajnju potronju. Oporezuje se i uvoz proizvoda, ali i davanje proizvoda bez naknade, pokloni, razmjena proizvoda, iskazivanje manjka i rashoda. Porez na promet usluga plaa se na promet usluga koje se obavljaju uz nadoknadu, spoljnotrgovinske usluge, usluge prometa na veliko i malo, prevoz robe i putnika, zanatske usluge, turistike i ugostiteljske usluge.

5.2. Poreski obveznik

Obveznik prava na promet proizvoda je prodava na malo. Obveznik je i pravno i fiziko lice koje izvri uvoz proizvoda za vlastitu potronju ili izvri promet proizvoda ili usluga na jedan od slijedeih naina: davanje proizvoda bez naknade, pokloni, razmjena proizvoda, iskazivanje manjka i rashoda. [footnoteRef:5] [5: Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str.26]

Ope je pravilo da je obveznik ovog poreza prodava, davalac ili potroa (izuzetak su motorna vozila i plovni objekti kada je obveznik kupac). Obveznik u prometu nafte, benzina, dizel goriva, je uvoznik odnosno proizvoa ovih derivata. Obveznik poreza u prometu duhanskim preraevinama, alkoholnim piima i kave je svaki uesnik u prometu. Obveznik poreza na promet proizvoda pri davanju usluga financijskog lizinga je davalac lizinga, osim kod davanja u lizing automobila i plovnih objekata gdje je obveznik kupac. Obveznik poreza na promet usluga je lice koje vri uslugu uz nadoknadu. Izuzetak je fiziko lice koje uslugu izvri pravnom licu, onda je obveznik pravno lice.

5.3. Poreska osnovica

Osnovica poreza na promet proizvoda je cijena po kojoj se vri prodaja proizvoda. Prodajnom cijenom se smatra ukupna cijena ukljuujui i maru i sve trokove koje je prodava zaraunao kupcu, osim transportnih trokova. Kod akcize iznos plaene akcize ulazi u osnovicu za plaanje poreza na promet proizvoda. Osnovica poreza na promet usluga je iznos naknade za izvrenu uslugu. Prilikom popravke proizvoda umanjuje se vrijednost rezervnih dijelova i materijala koji se posebno iskazuju na fakturi. Osnovica poreza na promet usluga zavisi od usluge: za promet proizvoda na veliko i malo razlika izmeu nabavne i prodajne cene, za zastupanje provizija ili neka druga vrsta naknade, kod osiguranja bruto premija osiguranja.

5.4. Poreska stopa

Porez na promet proizvoda i usluga plaa se po stopi od 20%. Porez na promet proizvoda ne plaa se jedino za proizvode kao to su: izvoz proizvoda, hljeb, mlijeko, taksene i potanske marke, jaja, svee voe i povre i dr. Porez na promet usluga ne plaa se za usluge izvrene u inostranstvu, usluge iz oblasti zdravstva, nauke, kulture, usluge vjerskih organizacija, usluge konzularnih i diplomatskih predstavnitva i usluge financijskog lizinga.

6. POREZ NA DODATU VRIJEDNOST

PDV je suvremeni oblik oporezivanja. To je viefazni porez koji se obraunava u svakoj fazi prometa proizvoda ili usluga. Ovim porezom oporezuje se samo ona vrijednost koja je u odreenoj fazi dodana od strane obveznika, a ne cjelokupna vrijednost proizvoda ili usluga. Konana cijena u maloprodaji zapravo predstavlja zbir svih dodanih vrijednosti po fazama proizvodnje i prodaje, npr. za odijelo to je vrijednost proizvoaa pamuka, pa tkaa, pa krojaa i svih ostalih koji su uestvovali u njegovoj proizvodnji. Razlika u odnosu na porez na promet proizvoda je ta to se PDV naplauje u svakoj fazi prodaje, dok se porez na promet proizvoda naplauje jednokratno, u fazi maloprodaje. Utvrivanje dodatne vrijednosti moe se odrediti pomou dvije metode: 1. Direktnom metodom, koju dijelimo na: a. metoda sabiranja, b. metoda oduzimanja, gdje se dodatna vrijednost uzima kao razlika izmeu ukupne vrijednosti proizvoda i ukupne vrijednosti njegove nabavke u odreenom periodu

2. Indirektnom metodom, kojom se odmah utvruje poreska obaveza. Ovo znai da je obveznik duan da obrauna porez na isporuenu robu pri emu ima pravo da obraunati iznos poreza umanji za iznos poreza koje je dobavlja iskazao u fakturi. Interes je obveznika da prethodni uesnik u lancu obrauna PDV jer se tako meusobno kontroliraju. Polazei od nabavke stalnih sredstava postoji: potroni tip dohodni tip bruto tip Kod potronog tipa poreska osnovica obuhvata samo ukupnu potronju za privatne svrhe, dok se iz nje iskljuuju predmeti rada i sredstva za rad. Kod dohodnog tipa PDV iz osnovice poreza oduzima godinji iznos amortizacije koja je obraunata na nabavljeno osnovno sredstvo. Razlika izmeu dohodnog tipa i potronog tipa je u tome to se kod potronog tipa u momentu nabavke cijeli iznos investicije u osnovno sredstvo oduzima od oporezivanja. Kod bruto tipa se ne vri odbijanje poreza plaenog prilikom nabavke opreme, pa se investicije u osnovna sredstva dva puta oporezuju, kod nabavke i kod prodaje proizvoda potroaima.

Kao glavni nedostaci ovog poreskog sistema su: ovaj porez ne pravi razliku meu kupcima, izmeu bogatih i siromanih, administrativni trokovi i trokovi plaanja daleko su vei nego kog poreza na promet proizvoda (poduzee je u obavezi da osigura podatke o prodajama i nabavkama, dok kod poreza na promet proizvoda samo podatke o prodajama), uvoenje poreza moe djelovati inflatorno.

ZAKLJUAK

Poeljan porezni sustav neke drave zasniva se na etiri vana naela: ekonomska uinkovitost, pravednost, jednostavnost i provedivost, te elastinost i izdanost. Ipak gotovo svakoj dravi teko polazi za rukom izgraditi porezni sustav koji istovremeno u potpunosti zadovoljava sva etiri naela. Naime, ova naela esto mogu postati meusobno konfliktna. Tako porezi koji imaju odlike visoke ekonomske uinkovitosti i pravednosti mogu biti skupi u postupku svoje provedbe, te vrlo sloeni za ubiranje od strane porezne uprave. Osim toga jednostavan porezni sustav sa stanovita ubiranja i provedbe ne mora zadovoljavati naela pravednosti i ekonomske uinkovitosti. Dakle, kako bi se u ivot proveo to bolji porezni sustav treba krenuti putem kompromisa, tj. izgraditi takve poreze koji u najveoj moguoj mjeri potuju etiri osnovna porezna naela: uinkovitost - porezni sustav ne smije remetiti uinkovitu alokaciju resursa; pravednost - porezi trebaju biti pravedno i razumno rasporeeni izmeu pojedinaca u drutvu; jednostavnost i provedivost - za poreznu administraciju porezi moraju uz razumni fiskalni troak, biti jednostavni za ubiranje a za porezne obveznike ne smiju biti presloeni da bi se razumjeli; izdanost i elastinost - porezima se treba ubrati dovoljno sredstava u dravnu blagajnu, te je nuno da budu elastini na promjenu gospodarskih prilika.

LITERATURA1. Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.;2. Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Javni prihodi, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2012.; str