Porta3 209

ГРАДЕЖНИШТВОАРХИТЕКТУРАЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БР

ОЈ 2

09 /

ПЕТ

ОК

28.0

6.20

13 го

дина

IX

ЈохАНЕс НоРЛАНдЕР:

Да почнеме од почеток, да почнеме од скици

55. вЕНЕЦИско БИЕНАЛЕ НА уМЕтНостА

Уметност од ништо и уметност од се

БИтоЛскИ поРтИ

РИЗНИЦА НА ПРОФАНАТА АРХИТЕКТУРА

`

Корален казу

- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ

- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ

- KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ

ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ

Tel:00 389 034 212 06400 389 034 211 75700 389 034 215 22500 389 034 215 226

Fax:00 389 034 211 964

e-mail: [email protected]: [email protected] bb 1480 GevgelijaMACEDONIA


24

БРОЈ 209 ПЕТОК 28.06.2013 ГОДИНА IX

Редакција:

главен и одговорен уредник:Дејан БУЃЕВАЦ

новинари:Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

надворешни соработници:Ангел СИТНОВСКИАлександар ПЕТРОВАлександар ЧЕРЕПНАЛКОСКИАлександра ШЕКУТКОВСКААнастасија НИКОЛОВСКААндреа ЈАМАКОСКА Билјана САВИЌБојана ФИЛИПОВИЌБиљана СТОЈАНОВИЌВладимир Б. ЛАДИНСКИ (AНГЛИЈА)Даниела МЛАДЕНОВСКАДраган РИСТОВЃорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)Ивана ГРУПЧЕКате АНТЕВСКАМихаил ТОКАРЕВСандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВАСашо КУЗМАНОВСКИТрајче СТОЈАНОВФилип ФИЛИПОСКИФранческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

графички уредник: Дејан ДАВИТКОВ

фоторепортер: Кире ПОПОВ

лектор: Костадинка СОЛЕВА

Издавачки совет:Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседателпроф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,дипл.град.инж.Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх.Александра ПЕТРОВСКАдипл.инж.арх.проф. д-р Катерина ДОНЕВСКАдипл.град.инж.

Издавач: „Биропрес“ ДОО СкопјеУл. Васил Ѓоргов број 21,влез 2, локал 9, 1000 Скопје

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924e-mail: [email protected]

Печати:

Маркетинг:

[email protected]@porta3.com.mkТел: 3243 790; 3243 797Fax: 3243 796Моб: 072 248 796

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден.жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД СкопјеЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ

- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ


ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ

Tel:00 389 034 212 06400 389 034 211 75700 389 034 215 22500 389 034 215 226

Fax:00 389 034 211 964

e-mail: [email protected]: [email protected] bb 1480 GevgelijaMACEDONIA

56

43

32

28

ГРАДЕЖНИШТВО 14ЕВРОКОДОВИ ЗА ПРОЕКТИРАЊЕ НА

КОНСТРУКЦИИ ЗА ПОЖАРНА СОСТОЈБА

ГРАДЕЖНИШТВО 24ПЛАНИРАЊЕ НА РУШЕЊЕТО

ИНТЕРВЈУ 28ЈОХАНЕС НОРЛАНДЕР:

ДА ПОЧНЕМЕ ОД ПОЧЕТОК, ДА ПОЧНЕМЕ ОД СКИЦИ

АРХИТЕКТУРА 32КОРАЛЕН КАЗУ

КУЛТУРНО НАСЛЕДСТВО 43РИЗНИЦА НА ПРОФАНАТА

АРХИТЕКТУРА

ТЕХНОЛОГИИ 50ПРИВАТНОСТА НА ТЕНОК МРАЗ

ЕКСПЕРТ 52ПРОЕКТИРАЊЕ И ИЗГРАДБА

ВО ОСУМ ЧЕКОРИ

АРТ 5655. ВЕНЕЦИСКО БИЕНАЛЕ

НА УМЕТНОСТА УМЕТНОСТ ОД НИШТО И

УМЕТНОСТ ОД СÈ

Симболичното гушкање на Градскиот трговски центар, односно поставувањето жив штит со луѓе фатени за раце околу целиот објект во центарот на Скопје, беше само вовед во целата стратегија за заштита на оваа модерна градба од намерата на власта да ја преуредат со барокна фасада. Според ААМ, планот на власта за нова фасада е погрешен, а карактерот и духот на ГТЦ мора да се зачуваат поради најмалку четири причини: функционалноста, идентитетот, личните спомени и одговорноста кон иднината. Портата како архитектонски елемент и декоративен детаљ кој се приспособил на локалните архитектонски форми, претставува врвен уметнички фрагмент во богатата ризница на битолската профана архитектура. Иако се вредно национално богатство, металните порти во денешно време се фрлени под забот на заборавот, наоѓајќи се во една завршна фаза на константно пропаѓање, без да се води сметка за нивна заштита и зачувување како сведок на нашето културно-историско постоење. Уметност од ништо и уметност од сè. На 55. Биенале на уметноста, кое ќе биде отворено до ноември, се претставени вкупно 88 земји од цел свет, меѓу кои и нашата земја. Националните

павилјони имаат теми кои допираат глобални проблеми и кризи, наспроти главната изложба „Енциклопедиска палата“, која се претвора во шоу на опсесијата и на трансформирачката моќ на имагинацијата. Архитектот Јоханес Норландер, кој за прв пат престојуваше во Белград, беше еден од предавачите на Belgrade Design Week 2013. Каков е архитектонскиот пристап на овој скандинавски архитект, во каква состојба е архитектонската сцена во Шведска, зошто е подобра ситуацијата во соседството и кои беа неговите архитектонски примери, говори специјално за „Порта 3“ самиот архитект Норландер. Мелбурн како викторијанска метропола продолжува да плени со своите најнови и современи достигнувања. Град исполнет со објекти и зданија, кои постојано се нижат и поттикнуваат на восхит, размислување и дебатирање.Таков е и објектот на Кралскиот мелбурнски институт за технологија. Ова е најскап објект изграден од овој тип во Австралија со буџет од 182 милиони австралиски долари.

од РЕдАкЦИЈАтА

дРАГИ ЧИтАтЕЛИ,

Насловна страница: HOUSE TUMLE, ГЕТЕБОРГ, ШВЕДСКА, 2010

Студио:JOHANNES NORLANDER ARKITEKTUR AB

ГРАДЕЖНИШТВОАРХИТЕКТУРАЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БР

ОЈ 2

09 /

ПЕТ

ОК

28.0

6.20

13 го

дина

IX

ЈОХАНЕС НОРЛАНДЕР:


55. ВЕНЕЦИСКО БИЕНАЛЕ НА УМЕТНОСТА

Уметност од ништо и уметност од се

БИТОЛСКИ ПОРТИ

РИЗНИЦА НА ПРОФАНАТА АРХИТЕКТУРА

`

Корален казу

ПОРТА 28 јуни 201334

4

инфо

„Адинг“ награден за најдобар двор на стопански објект во Скопје

Австрија, победник на „Кнауф јуниор трофеј“

На конкурсот објавен по повод традиционалната манифестација „5 Јуни - Светски ден на животната средина“, компанијата „Адинг“ ја освои првата награда во категоријата најубаво уреден двор на стопански објект.

Наградата ја додели градоначалникот на град Скопје, Коце Трајановски. На овој начин, „Адинг“ продолжува да биде компанија која е постојано вклучена во следење и спроведување на сите трендови за заштита на животната средина со воведување, практикување и одржување на стандардот ИСО 14001-2004, со долгорочни програми за подобрување на технологиите и спречување на загадувањата на медиумите од животната средина. Инаку, за хортикултурното и партерното уредување во „Адинг“ се грижи фирмата „Биро Проект“ (www.biroproekt.com.mk).

На осмиот по ред меѓународен „Кнауф јуниор трофеј“, со првото место се закити тимот на Австрија, второто место го понесоа учесниците од Литванија, додека пак како трета се пласираше Словенија. На натпреварот, што се одржа во просториите на СГГУ „Здравко Цветковски“, тимот ученици од СГГУ

„Здравко Цветковски“ го освои петтото место. Така, овогодишниот натпревар каде честа да биде земја - домаќинка ѝ припадна на Македонија, тимот натпреварувачи од средното градежно училиште го овозможи најдобриот пласман до сега. „Како петто пласирани, со големо задоволство можам да кажам дека нашата земја го постигна својот најдобар резултат до сега. Конкуренцијата беше навистина силна, секој од тимовите го даде максимумот од себе и поседуваше одлични квалитети, што навистина дополнително ја отежна работата на стручната жири комисија“, изјави Тодор Деловски, регионален директор на „Кнауф“. „Кнауф јуниор трофеј“ во последните години станува препознатлив белег на групацијата „Кнауф“. Натпреварот што подразбира собир на најдобрите ученици од стручните градежни училишта низ Европа, веќе прерасна во традиција која се негува уште од 2006 година.

28 јуни 2013 ПОРТА3 5

5

инфо

Дом без прашина и провев, без топлински загуби, со трошоци за греење и за ладење и до дваесет пати помали од вообичаено. Ова се само дел од

придобивките на таканаречените пасивни куќи, кои се врв на комфорното домување во светот, што компанијата „Цивкон“ планира да ги реализира и кај нас. Компанијата, која работи по светски стандарди и веќе две години е на домашниот пазар, планира за една и пол година да го пушти во употреба и првиот пасивен објект кај нас, за што ќе добие сертификат од Институтот за пасивни куќи од Дармштат во Германија. „Се работи со посебни материјали кои гарантираат непропустливост на надворешно загадување и на прашина, потрошувачка максимум 15 киловат часови енергија на квадратен метар за загревање и за ладење. Вкупната потрошена енергија не смее да надмине 120 киловат часови на квадратен метар годишно. Според пресметките, овие пасивни куќи вообичаено чинат од 10 до 30 отсто поскапо од обичните градби, а инвестицијата се враќа за три до седум години преку заштеда на енергија“, вели Андреј Андреев, експерт за енергетска ефикасност во

„Цивкон“ и прв сертифициран инженер за пасивни куќи во овој дел од Балканот.

МАЛку ЕНЕРГИЈАСпоред него, за стан од 60 квадрати во пасивен објект, годишниот трошок за греење и за ладење просечно ќе чини 2.700 денари или по 250 денари месечно, ако станот се грее и се лади на струја. Најголемата разлика меѓу енергетски ефикасен и пасивен објект е што кај вторите нема стандардни системи на греење, какви што гледаме вообичаено, односно нема радијатори и клими. Потребната енергија, благодарение на добрата изолираност и непропустливост на воздух во објектот, е многу мала и може да се донесе со енергетски ефикасни системи за доведување свеж воздух. Објектот што планираат да го изградат во централното градско подрачје ќе биде на пет ката, од кои само петтиот кат ќе биде пасивен, додека другиот дел од објектот ќе биде високоефикасен со мерки за заштита од влијанието на подземните води врз здравјето на луѓето и според фенг шуи принципите. Изградбата треба да почне во септември и да трае 18 месеци. „Планот е последниот кат од објектот да биде пасивен, но сè уште не сме одлучиле

дали ќе го продаваме или ќе служи за луѓето да ги увидат неговите предности. Изолациските материјали што се користат за изградба на пасивни објекти имаат гаранција дека откако објектот ќе направи 60 години, нема да изгуби повеќе од 5 отсто од квалитетот. Во пасивен објект на секои три часа воздухот е променет, иако не се чувствува, и нема провев. Се прави со посебен систем за промена на воздухот. Комфорните услови во објектот нема да се нарушат и во ситуации кога нема струја цели 200 часа“, смета Андреев. Тој објаснува дека во пасивен објект прозорците се многу специфични, тие го греат објектот во зимскиот период, и иако стаклото со такви карактеристики го нема во Македонија, тие ќе го обезбедат за потребите на објектот. Во летниот период се применуваат специјални мерки за засенчување на стаклата на прозорите, додека зиме ја апсорбираат топлината и го греат просторот. Дури 30 отсто од енергијата за греење доаѓа од нив. Според пресметките, инвестицијата во пасивен објект треба да се врати од три до седум години, што во Македонија, поради ниската цена на енергентите, ќе биде за нијанса подолг период.

К.С.Т.

За една и пол година во центарот на Скопје ќе се пушти во употреба и првиот пасивен објект кај нас, но за да го добие тој примат прво ќе треба да поседува сертификат од Институтот за пасивни куќи од Дармштат во Германија.

„ЦИвкоН" ќЕ постАвувА НовИ тРЕНдовИ во ГРАдЕжНИштвото

Активно се вклучуваме во трендот на пасивни објекти

Андреј Андреев


6

инфо АкЦИЈА „Го сАкАМ ГтЦ“

Продолжуваат активностите против менувањето на фасадата

Според ААМ, планот на власта за нова фасада е погрешен, а карактерот и духот на ГТЦ мора да се зачуваат поради најмалку четири причини: функционалноста, идентитетот, личните спомени и одговорноста кон иднината

Симболичното гушкање на Градскиот трговски центар, односно поставувањето жив штит со луѓе фатени за раце околу целиот објект во центарот на Скопје, беше само вовед во целата стратегија за заштита на оваа модерна

градба од намерата на власта да ја преуредат со барокна фасада. Според последните информации, Асоцијацијата на архитекти на Македонија заедно со другите поддржувачи на граѓанската иницијатива продолжуваат со собирањето потписи против реконструкцијата на ГТЦ, а освен на западниот влез, активностите се одржуваат и во паркот „Жена-борец“, кој се надоврзува на центарот. Така, секој ден од 10 до 20 часот, заинтересираните на одредени пунктови може да се потпишат.Како што е познато, Градскиот трговски центар, според

плановите на властите, треба да се претвори во затворен објект, а во тој процес да добие фасада со елементи кои биле актуелни за минати периоди во европската историја. Според ААМ овој потег е погрешен. Карактерот и духот на ГТЦ, дело на еминентниот архитект Живко Поповски, заедно со група автори, мора да се зачуваат од најмалку четири причини. Прво, објектот треба да остане отворен, проточен за пешаци, фунционален, автентичен и градски. Второ, тој е нераскинлив дел од идентитетот на Скопје, од неговото градителско, историско и културно наследство. Трето, секоја несоодветна промена на ГТЦ е сквернавење и на личните спомени и истории на граѓаните на Скопје. Четврто, треба да имаме заедничка одговорност за она што им го оставаме на идните генерации. На настанот, што му претходеше на протестното


7

инфо

ЛИЗГАЧКА ВРАТА ЗА ЛАДИЛНИЦИ

тел: +389 75 80 77 00

ЛИЗГАЧКА ВРАТА ЗА ЛАДИЛНИЦИ

тел: +389 75 80 77 00

гушкање, со свои говори зедоа учество професорите Мартин Гулевски, Никос Чаусидис, Митко Ралев, Елизабета Аврамовска, Небојша Вилиќ и претседателката на ААМ, Даница Павловска. Помеѓу останатите, присуствуваше и Лидија Марковска, една од проектантите на ГТЦ. Сите тие ја истакнаа архитектонската и културната важност на ГТЦ. Според професорот Гулевски од Архитектонскиот факултет во Скопје, ГТЦ по својата реализација и решение е објект без конкуренција во нашата градбена практика. „Во времето на својата изградба, објектот беше актуелен во европски рамки, како еден редок новитет во организацијата на своите функции“, додаде професорот. Професорот Митко Ралев од Американ колеџ, Скопје, напомена дека ГТЦ е несомнено траен доказ за македонската историја на архитектурата и важен дел од културното и уметничкото наследство на Македонија. „Има клетва која вели да ти се сотре огништето, тоа а најлошата клетва. Домот наш не е само станот, туку нашиот град и тоа е обид за уништување на огништето наше“, рече професорот на Институтот за историја на уметност и археологија, Никос Чаусидис. Исто така, тој посочи дека ГТЦ се градел од 1969 до 1973 година, поради што е „братски“ објект на Операта во Сиднеј и на стариот Светски трговски центар во Њујорк, зашто биле градени во исто време. Елизабета Аврамовска, професорка од Архитектонскиот факултет, го постави прашањето за проблемот на авторските права. „Дали законот за авторски права важи само за музиката? Каде се тука архитектурата и архитектите“, запраша таа. Небојша Вилиќ, професор на Факултетот за драмски уметности, со своевиден музички пристап го изрази својот личен и професионален однос кон ГТЦ. Во петицијата за зачувување на сегашниот изглед на ГТЦ, пишува дека тој е приспособен на скопските климатски услови, има природно проветрување и просторот во него секогаш е пријатен, во сите годишни времиња. Како јавен простор, тој може да се разгледува на ролерки, туркајќи велосипед, шетајќи куче или со сендвич во рака - тоа е слобода на движење што не смее да се ограничи со затворање и со нови фасади. Негата и реставрацијата се неопходни, но никако да не се нарушува автентичноста, отвореноста, проточноста и функционалноста. Каква било интервенција врз него, се додава во текстот на петицијата, мора да биде во согласност и со почит кон оригиналната замисла на авторот.

К.С.Т.


8

Има барем по малку среќа во секоја несреќа, често се вели. Ако не повеќе, случката може да послужи за лекција како да се спречат слични настани во иднина,

или како да се ублажат, дури и поништат последиците од она што не може да се спречи. Земјотресите, секако, се една од несреќите што според научните наоди ниту може доволно прецизно да се предвидат, ниту, пак, да се спречат. Но што може еден град погоден од земјотрес да научи? Како да се реизгради, да се подигне од урнатините и да стане поцврст и посигурен во иднина. Сето тоа често се нагласува кога се одбележуваат годишнините од катастрофалниот скопски земјотрес од 1963 година. Тоа е скопската среќа во несреќа. Загубивме многу - луѓе, градби, ресурси, но барем добивме нова свест за моќта на природата и за тоа дека мораме да играме според нејзините правила. И сето тоа траеше само до првата смена на генерациите, додека конците во општеството почнаа да ги влечат оние што беа родени по земјотресот. Тие ги немаа

засведочено неговите ужаси, па ниту му се плашеа, ниту ја почитуваа неговата моќ, па почнаа да градат без да водат сметка за цврстината, за планирањето на просторот, за тоа дека Скопје треба да биде безбеден град. Транзицијата за кратко време ги избриша лекциите што ги научивме од 1963 година. Се ближи 26 јули, датумот кога ќе ја одбележиме 50-годишнината од катастрофалниот земјотрес во Скопје. Многу манифестации се планираат и веќе се одржуваат по тој повод, некои од чисто меморијален карактер, да се потсетиме на трагедијата, но дел мошне стручни и аналитични, како конференциите што се осврнуваат на тоа каков град имаме половина век откако (условно) неговиот претходник беше разурнат, кога и како го градевме и на кој начин го изградивме. Таква беше и конференцијата „Архитектонски и урбани вибрации на Скопје во последните 50 години“, што се одржа во рамките на Годишната конференција на ИЗИИС, а која е исто така и една од активностите на Асоцијацијата на архитекти на Македонија за одбележување

на годишнината од скопскиот земјотрес. Повеќемина дискутанти го истакнаа токму тоа - Скопје во годините по земјотресот се градел внимателно и плански, особено големо внимание се посветувало на заштитата од земјотреси. Но тој тренд се следел не подолго од 30-годишнината од самиот земјотрес (1993 година) кога транзицијата од социјализам во пазарна економија зеде замав. Оттогаш хаосот е поголем затоа што притисокот од бизнисот расте, профитот се става над потребата од внимателно планирање и цврсто градење, па сега повторно имаме, барем делумно, проблематична ситуација.

коНтРоЛА пРИ РАЗвоЈВладимир Ладински во својата презентација се осврна на долгорочните достигнувања од постземјотресната реконструкција на Скопје, која беше водена од меѓународен тим. Посебен осврт даде на заштитата од земјотреси преку урбанистичкото планирање и дизајнирање. Како што вели, и по 50 години од земјотресот, во кои се имплементирале разни мерки за земјотресна заштита, Скопје и Македонија

пЕдЕсЕт ГодИНИ по скопскАтА кАтАстРофА

Скопје во годините по земјотресот се градел внимателно и плански, особено големо внимание се посветувало на заштитата од земјотреси. Но тој тренд се следел не подолго од 30-годишнината од самиот земјотрес, кога транзицијата од социјализам во пазарна економија зеде сосема поинаков замав... Катерина СпАСовСКА ТрпКовСКА

Транзицискиот земјотрес ги брише лекциите од 1963 година

инфо


9

сè уште се ранливи од ваков вид несреќи. Според него, неодамнешните светски, регионални и локални политички промени, социо-економските предизвици и особено транзицијата од планска во пазарна економија, потенцијално ја зголемиле ранливоста на земјата од природни катастрофи и од несреќи предизвикани од човекот. Во студијата се истражува нивото на ефикасност во имплементацијата на мерките за заштита од земјотреси, преку анализирање на контролата при развојот, просторното планирање и дизајнот на зградите, а таа се осврнува и на препораките за станбената изградба во Скопје по 1963 година. Се вели дека најважните варијабли според кои се определува ранливоста на еден град од земјотреси се неговата локација, густината на населението, како и постојната поставеност на зградите. Заклучокот е едноставен - колку помалку луѓе и објекти има на погоденото место, толку помали ќе бидат и штетите. Сето тоа е важно за урбанистичкото планирање. Градот може да се реизгради на три начини: првиот е да се направи сè како што било претходно, вториот да се направи нешто ново на истото место под услов да се разредат густо населените точки и со тоа локацијата да стане помалку ранлива, и третиот е да се напушти стариот простор целосно и да се гради на друга страна. На пример, кога античкиот град Скупи бил тешко оштетен во 518 година, жителите го напуштиле и се преселиле на нова локација, кај денешниот центар на Скопје, од левата страна на Вардар. Но по 1963 година тој метод не бил употребен, туку вториот, реизградба на истото место,

но со префрлање на некои капацитети и со разредување на густо населените области преку создавање нови, сателитски населби. Авторот заклучува дека градот и натаму е во опасност од разурнување при земјотрес, но сепак во изминативе 50 години имало големи достигнувања во заштитата преку урбанистичкото планирање.

уРБАНИ тРАНсфоРМАЦИИОд слична појдовна точка во својата анализа тргнаа и Огнен Марина, Алесандро Армандо и Елена Масала. Како што елаборираа, во изминативе сто години, а особено во периодот на транзиција од социјализам во пазарно општество, градот Скопје доживеал големи и тешки урбани трансформации. Последниот пресврт во политичкиот и

во општествениот систем, пак, довел до делегитимирање на планските принципи, што предизвикало урбаниот пејзаж да биде доста фрагментиран. Таа трансформација предизвикала распад на конценционалните просторни модели во пофрагментирана структура, поради која многу потешко може да се разбере сложеноста на процесите што го оформуваат градот. Затоа нивниот труд понуди алатки за просторна интеграција и планирање, што би овозможиле одржлив развој на градот, имајќи ги предвид неговите трансформации, континуитетот и дисконтинуитетот во неговиот досегашен развиток. Студијата, пред сè, се однесува на Јужниот булевар како нова оска за развој на Скопје. На тој начин, таа се осврнува на фрагментот како нова концептуална интегративна алатка со помош на која се

даваат предлози за политики и за тактики за урбана трансформација. Проектот треба да послужи како посредство меѓу општеството, политиката и физичката форма на градот, и да ја прикаже комплексната интеракција на разни форми. На тој начин, треба да се објаснат претходно неразбирливи аспекти на градот. Тоа значи дека процесот подразбира виртуелни и реални преговори меѓу заинтересираните страни во урбаниот развој и може да биде клучен фактор во промовирањето одржлив урбан развој, така што во исто време ќе ги интегрира социјалните, политичките, економските и морфолошките аспекти. Овој специфичен пристап е оправдан и од самата природа на денешно Скопје, кое истовремено е фрагментирана урбана територија и дистинктивен урбан простор.

РАЦИоНАЛНо коРИстЕЊЕ Марија Лукаревска од Агенцијата за просторно планирање, пак, ги претстави методите и техниките што биле користени при изработката на последниот Генерален урбанистички план на Скопје. Планот, како што се вели во нејзината презентација, е основен документ за развој, чија крајна цел е преку заштита на јавниот интерес и на правото на сопственост да го хармонизира просторот, да обезбеди рационално користење на земјиштето, да го почитува културното и архитектонското наследство, да постави стандарди и норми за планирањето, како и да постави параметри и да дефинира насоки кои ќе се користат при изработката на планови на пониско ниво. Во однос на претходниот план се споредуваа зеленилото, сообраќајот, користењето на земјиштето, вкупната површина и друго.

инфо

Владимир Ладински

Марија Лукаревска

Огнен Марина


10

градежништво ИЗГРАдБА НА АвтопАтот дЕМИР кАпИЈА - сМоквИЦА

Студентски „десант“ на најголемото инфраструктурно градилиште

Со оглед на тоа што наставниот кадар е во постојан дослух со градежната оператива, се овозможува студентите да посетат објекти чија изградба е актуелна. Последен во низата беше делницата Демир Капија - Смоквица од Коридорот 10, односно автопатот Е-75 (A1), кој е главна транспортна комуникација на релација север-југ и е наменет за моторен сообраќај од Австрија до Грција во должина од 1.451 km.

Континуираната и неопходна потреба од практика, студентите на Градежен факултет имаат можност да ја остварат низ наменски предмети или во рамки на

редовните часови преку организирање на теренска настава. Со оглед на тоа што наставниот кадар е во постојан дослух со градежната оператива, се овозможува посета на објекти чија изградба е актуелна. Последен во низата беше делницата Демир Капија – Смоквица од Коридорот 10, односно автопатот Е-75 (A1), кој е главна транспортна комуникација на релација север–југ и е наменет за моторен сообраќај од Австрија до Грција во должина од 1.451 km.

Изградбата на автопатот започна во август минатата година, и е заеднички македонско-грчки потфат чија реализација се очекува да биде околу 270 милиони евра. Со него, освен поморското поврзување на Македонија, ќе се овозможи побрз и побезбеден транспорт на луѓе и стока од Централна Европа до Грција, или до Турција и Блискиот Исток, бидејќи ќе се надоврзе на автопатот „Виа Игнација“ што ги поврзува западните брегови на Грција со нејзините источни краеви. Запознавањето со активностите на делницата започна недалеку од Демир Капија, во канцелариските простории кои се наоѓаат во кругот на сместувачките капацитети за околу 300 работници на фирмата „АКТОР“ од Грција, која е

реализатор и главен носител на работите. Должината на трасата изнесува околу 28 километри, а започнува на крајот од релативно новиот автопат Неготино–Демир Капија и завршува на почетокот од постоечката делница на автопатот Смоквица - Гевгелија. Таа најпрвин оди покрај Демир Капија, после што во два наврата ја премостува реката Вардар, во меѓувреме поминувајќи низ тунели со должини од околу 1,2 километри и висина 5,2 метри. Автопатот ќе има по две ленти со широчина од 3,5 m, a двата правци на автопатот физички ќе бидат одвоени со средна разделна лента од 3 m. За поврзување на урбаните места со идниот автопат се предвидени два патни јазли: еден за село Миравци, а другиот за врска со село

Заштитна опрема


11

градежништво

Студентски „десант“ на најголемото инфраструктурно градилиште

Смоквица. Покрај нив, се предвидени уште неколку патни премини за локални патишта. Предвидената брзина е 110 km/h, и според неа се дефинирани елементите на патот што минува низ рамничарско–ридски и планински предели, заради што дел од придружните објекти се диктирани од теренските

услови и просторните ограничувања. Пред заминување, одговорниот инженер за безбедност, Никос Константелиас, кој во текот на целата посета постојано ја придружуваше групата, ги запозна присутните со правилата за однесување и опасностите на градилиштата, како

и вообичаените мерки за безбедност, после што беше поделена ХТЗ опрема: заштитни флуоресцентни елеци и шлемови, а за кои континуирано беше укажувано дека е обврзно да се носат. Освен по високите температури, демиркаписката клисура е позната и

Транспорт на материјали со хеликоптер

Високојакосни челични мрежи и столбови за заштита од одрони


12


како простор каде свој дом наоѓаат и неколку животински вида, меѓу кои најпознати се мршојадците. Ненарушувањето на нивниот мир, особено во сезоната на размножување, беше еден од еколошките услови поставен пред градежниците. Тоа подразбира темпирано користење на експлозивни средства за потребите на изградбата на тунелите. Сепак, се очекува тие да предизвикаат одрони на растреситата карпеста маса во површинските предели, па за да не доспеат на коловозот, каде сообраќајот и онака е веќе со контролиран застој, неопходно е да се постават силни заштитни челични мрежи на повисоките делови, но не во онаква форма каква е вообичаена на македонските патишта. Разликата, освен во непристапноста на теренот и капацитетот за прием на масивни одронети карпи кои со голема брзина паѓаат од голема височина, се состои во тоа што тие мрежи се поставени нормално на површината на косината, а за таа цел се потпрени на неколку челични столбови прицврстени во карпестата косина. Токму нивната реализација се одвива на исклучително специфичен начин, и тоа не само за локални услови, бидејќи е неопходна

хеликоптерска поддршка, заради што задачата за спроведување беше доделена на специјализираната фирма ”GEOBRUGG“ од Швајцарија. Студентите со деталите ги запозна претставникот на компанијата за Република Македонија, Вјекослав Будимир, и благодарение на него тие имаа исклучително ретка можност да ја видат демонстрацијата на одвивање на работите. Имено, со хеликоптерот се врши транспорт на материјал, опрема и рачна механизација за потребите за бушење на дупнатини во кои ќе се постават челичните столбови, достава и „придржување“ на столбовите при нивното поставување, како и пренос на плетените мрежи кои се поврзуваат за челичните столбови и на друг материјал потребен за вбризгување во дупнатините. Сепак, предизвик се ограничувањата: максимална транспортирана маса е до 150 kg, а можен временски термин за работа е само наутро и околу два часа, бидејќи потоа започнуваат појаки ветрови на повисоките делови. Вакви мрежи со столбови се поставени над северниот портал на постоечкиот тунел, како и над јужните портали на новопроектираните, кои во моментов се изведуваат (два тунели, посебно за секоја насока на движење). Заради минерските активности и потенцијалната опасност од внатрешни одрони, истовремено и постоечкот тунел се зајакнува со анкери, арматурна мрежа и прскан бетон.

Заштита на јужен портал на тунели со мрежи поставени во повеќе реда, анкери и прскан бетон

Изведба на лева тунелска цевка со машински ископ


13


Изградбата на новите тунели се врши со машини во погодните зони, и повремено со експлозив, а што ќе биде речиси стандардно за подлабоките делови. За подграда се користат анкери, ременати, арматурна мрежа, прскан бетон и финална бетонска облога, кои се подготвени во локалната бетонска база. Воедно, на сличен начин се стабилизирани и влезните портали. Тунелите, како впрочем и сите останати конструкции, активности и мерки за безбедност, ги почитуваат европските стандарди со излези за случаи на итност, современ систем на вентилација, осветлување, SOS ормарчиња, SOS телефони и видео надзор кој ќе се контролира од посебен центар во Неготино. За премостување на реката и суводолиците се предвидени вкупно шест мостови со различни меѓусебни должини, како и со различни распони. Притоа, вкупната должина на мостовските конструкции е 2,3 километри, а најдолгиот ќе биде 660 метри, кој ќе биде и најдолг мост во Република Македонија. Инаку, дел од столбовите за едниот од мостовите преку Вардар се лоцирани во водотекот, па заради олеснување на нивната изведба, а

за која потреба, освен заштита на градежна јама се неопходни и многу пумпи со голем капацитет за црпење на подземна вода која е обилна благодарение на реката, одлучено е тој да се препроектира и столбовите од коритото на реката да се „преселат“ на брегот, со што е обезбедена значителна финансиска заштеда. Трасата на автопатот потоа продолжува кон село Удово и село Миравци после кои, во повисоките предели, е изградена бетонска база со дробилка и сепаратор за гранулат и армирачки погон на „АКТОР“, како и паркинг-простор за механизацијата и придружни лаборатории за контролно испитување на и онака квалитетните градежни материјали. Попатно има можност да се видат активности на неколку објекти: потпорни ѕидови, пропусти, насипи, армирана земја итн. Во близина на локалитетот, но на безбедна оддалеченост е и магацинот за експлозивните материи. На целиот овој простор, освен за безбедноста на вработените, се води особена грижа и за заштита на природната средина, па сите непотребни или неискористени течности од бројните возила се складираат во станици,

а се одржува и „хигиена“ на самите возила не дозволувајќи тие да излезат од базата или да се вклучат на коловоз со прашливи гуми. Имајќи предвид дека добар дел од проектот е ограничен со еколошки барања, може да се наведе уште еден куриозитетен еколошки податок, поврзан со пропустите: во одредени делови на трасата се внимавало нивната висина и широчина да бидат доволно големи за да може да помине мечка. На таков начин, „џентлеменски“ е водено сметка поврзувањето на народите и економиите да не биде на штета на незасегнатите, нешто што, за жал, неретко се случува помеѓу државите. На крајот од увидот во реализацијата на сложените работи, како од технички и безбедносен аспект, така и од еколошки и археолошки, компанијата „АКТОР“ организираше и ручек, а воедно и остави отворена покана за нови посети на автопатот за чија изградба претстојат уште три и пол години, на што студентите од Градежниот факултет од Скопје искрено се заблагодаруваат.

Група студенти од Градежен факултет - Скопје


14

Стравот од неконтролиран пожар и желбата да се избегнат неговите последици се стари колку и човековата цивилизација. Секако, причините и обемот на ваквите

настани се менуваат, но избегнувањето на пожарот остана примарна човечка реакција и важна цел за речиси секое општество. Токму затоа воведен е поимот „пожарна безбедност“, чија примарна цел е да го спречи разгорувањето на евентуално случениот пожар, да ги ограничи до прифатливи нивоа материјалните штети и целосно да ги спречи човечките загуби. Пропишаниот временски период во кој една конструкција треба да се спротивстави на дејството на пожар е времето изразено во минути, и ја претставува потребната пожарна отпорност на конструкцијата која е пропишана во националните

прописи на секоја земја, и зависи од катноста, подната површина, капацитетот, содржината и намената на објектот, како и од близината на противпожарните служби и обезбеденоста на објектот со системи за гаснење на пожарот. На Македонија и претстои период на усвојување на еврокодовите како национални прописи за проектирање на градежните конструкции. Еврокодовите всушност претставуваат прописи за проектирање на конструктивни системи во целина, или на одделни конструктивни елементи, како во класични, традиционални, така и во современи конструкции. Тие претставуваат средство за докажување на усогласеноста на градбите и градежните работи со основните барања на Директивата на Советот на Европа за градежни производи 89/106/EEC, посебно за усогласеност со основните барања

за механичка носивост и стабилност, и за сигурност во случај на пожар.Согласно Директивата за градежни производи 89/106/ЕЕC, градежните објекти мора да бидат проектирани и изведени на таков начин што во случај на пожар:

• ќе го сочуваат носечкиот капацитет (load bearing resistance) на конструкцијата за пропишан временски период; • ќе го ограничат создавањето и ширењето на пожарот и чадот во објектите; • ќе го ограничат ширењето на пожарот кон соседните градежни објекти; • ќе овозможат корисниците да ги напуштат објектите или да можат да бидат спасени на друг начин; • безбедноста на спасувачките тимови ќе биде земена предвид.

За да може да се исполнат горенаведените барања, неопходно е учество на добро обучен инженерски кадар, како во процесот


Еврокодови за проектирање на конструкции за пожарна состојбаНа Македонија и претстои период на усвојување на еврокодовите како национални прописи за проектирање на градежните конструкции. Тие претставуваат средство за докажување на усогласеноста на градбите и градежните работи со основните барања на Директивата на Советот на Европа за градежни производи 89/106/EEC, посебно за усогласеност со основните барања за механичка носивост и стабилност, и за сигурност во случај на пожар.

`

проф. д-р Мери ЦвеТКовСКА, Градежен Факултет, УКИМ, Скопје


15

на проектирање, така и во процесот на изведба на градежните објекти. Токму затоа, на 3 јуни 2013 година, Градежниот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје и Комората на овластени архитекти и овластени инженери на Македонија организираа работилница посветена на еврокодовите за проектирање на конструкции за пожарна состојба. На Работилницата, на која учествуваа над 80 слушатели, беа опфатени теми кои се однесуваа на процесот на развој и ширење на пожарот и чадот низ објектите, дејствата што се јавуваат на конструкциите при пожарна состојба, влијанието на високите температури врз физичко-механичките својства на конструктивните материјали и проектирањето на армирано-бетонските и челичните конструкции за пожарна состојба. Свои предавања одржаа проф. д-р Мери Цветковска и проф. д-р Петар Цветановски од Градежениот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, како и проф. д-р Дубравка Бјеговиќ и доц. д-р Миодраг Дракулиќ од Градежниот

факултет при Универзитетот во Загреб. Секој од одделните еврокодови наменети за проектирање на бетонски, челични, спрегнати, дрвени, ѕидани и алуминиумски конструкции содржи посебен дел 1-2, посветен на проектирање на конструкциите за пожарна состојба. Деловите за пожар се однесуваат на специфичните аспекти на пасивна заштита од пожар во услови на проектирање на конструкциите и нивните делови за соодветна носивост и за ограничување на ширењето на пожарот. Дополнителни барања од аспект на активни мерки, како на пример: можна инсталација и одржување на системи со прскалки; услови за користење на објект или на пожарен сектор; користење на атестирана изолација и материјали за облоги, вклучувајќи го и нивното одржување,

не се дадени во овие документи, затоа што тие се предмет за спецификација на компетентни надлежни органи. Во рамките на Работилницата посебен осврт беше даден на Еврокод 1, дел 1-2, во кој се дефинирани дејствата на конструкциите изложени на пожар, како и трите критериуми за дефинирање на пожарната отпорност. Критериумот за носивост R (Résistance) ја дефинира способноста на конструкцијата да ја одржи носечката функција во тек на пропишано време на пожарна изложеност. Керитериумот за интегритет E (Etanchéité) се однесува на способноста на елементите за раздвојување, кога се изложени на пожар само од една страна, да го спречат поминувањето на пламенот и топлите гасови низ нив, кон неопожарената страна, додека Керитериумот за изолација I (Isolation) се однесува на способност на елементите за раздвојување, кога се изложени на пожар само од една страна, да го ограничат порастот на температурата на неопожарената страна на пропишана вредност. Кој од наведените критериуми (еден или повеќе) ќе треба да ги исполни конструктивниот елемент, зависи од функцијата што тој ја има во конструктивниот склоп. Притоа е можно од елементот да се очекува истовремено да задоволи не само еден, туку два, па дури и трите критериуми. Зависно од критериумот што е исполнет, пожарната отпорност се задава како: REI 30, RE 45, R 90 и тн., при што со бројната вредност се дава пожарната отпорност изразена во минути. (сл.1, сл.2 и сл.3)


Дефинирање на геометрија на цела или на дел од конструкција

Дефинирање на температурната распределба во конструктивните елементи

Пресметување на механичкото однесување на конструкцијата изложена на пожар


16


Самата постапка за анализа на конструкции за дејство на пожар се состои од неколку фази: избор на релевантно пожарно сценарио и утврдување на соодветен проектен пожар; дефинирање на геометријата на опожарената конструкција, на дел од конструкцијата или на конструктивниот елемент; дефинирање на температурната распределба во конструктивните елементи и пресметување на механичкото однесување на конструкцијата изложена на пожар. Верификацијата на спроведената анализа може да се изврши во домен на носивост, во временски или во температурен домен. Проектната постапка за дефинирање на механичкото однесување може да се базира на нормативни правила или на правила базирани на реално однесување на опожарените елементи, на делови од конструкции или цели конструкции.

Во првиот случај како проектен пожар се применува номинална крива температура-време, а за решавање на деталите можат да се применат потврдени проектни решенија (табеларни или експериментални податоци), или пак да се спроведе анализа со примена на упростени пресметковни методи за одредени типови на конструктивни елементи или напредни пресметковни методи за симулирање на

однесување на конструктивни елементи, дел од конструкција или цела конструкција. Во вториот случај се применуваат физички дефинирани топлински дејства. Анализата на издвоени конструктивни елементи може да се спроведе и со упростени пресметковни методи, доколку се применливи, но најчесто, како и за конструктивните склопови и целите конструкции, се применуваат напредни пресметковни методи.

При примена на упростени методи за пресметка се определува ултимативниот носечки капацитет на загреаниот напречен пресек на опожарениот елемент и истиот се споредува со влијанијата од меродавните товарни комбинации.

При примена на напредни пресметковни методи се спроведува:

• Анализа на пожарот како процес - пресметување на температурата во пожарниот сектор, дефинирање на протокот на дим, земајќи ги предвид карактеристиките на пожарниот сектор и постојната опрема за гасење на пожарот.• Термичка анализа - се пресметува температурата во напречниот пресек на елементите, земајќи ја предвид температурната зависност на физичките својства на материјалот, како: коефициентот на топлопроводност l, специфичната топлина c и густината r. • Статичка анализа – со која земајќи ги предвид товарите, индиректното пожарно дејство, геометриската и материјалната нелинеарност (поради температурно зависните механички својства на материјалите) се добива напонско деформационата состојба на конструкцијата и се дефинира моментот на лом (време на пожарна отпорност). Која од наведените методи ќе биде спроведена при пресметувањето на конструкциите за пожарна состојба ќе зависи од важноста на објектот, сложеноста на конструкцијата, но секако и од подготвеноста на инженерскиот кадар.

Слика 8

Слика 9

Верификација на методите за пресметка на пожарната отпорност на конструкциите

Номинални криви „тмпература-време“

Статичка и термичка анализ на дел од конструкција со примена на напредни пресметковни методи


17

градежништвоопштина Кочаниобјавува

конкурс за изработка на идејно архитектонско решение на отворен јавен градски простор - плоштад „Методија

Андонов Ченто“ во КочаниКонкурсот е анонимен, а право на учество имаат домашни и странски правни и

физички лица, дипломирани архитекти или студенти на архитектура.

Со предлозите потребно е да се гарантира оригиналност и репрезентативност на концептот, креативност и инвентивност во

пристапот на обликувањето и современ третман на просторот.

Трите најуспешни идејни решенија ќе бидат наградени, и тоа:- прва награда............... 30.000,00 денари;- втора награда.............. 20.000,00 денари;- трета награда.............. 10.000,00 денари.

првото наградено решение ќе се развие во проект и ќе следи негова реализација.

Краен рок за поднесување на идејните решенија е 05. 07. 2013 год. до 14.00 часот.

Лице за контакт: Силвана Благонова, 072-275-637, [email protected]

www.kocani.gov.mk , e-nabavki.gov.mk


18

Изложеноста на вибрации - ризик за трајна физичка штета

Механичките вибрации претставуваат повторено движење на одреден механички систем (тело) околу некоја средна, а

најчесто рамнотежна положба. Влијанието односно ефектот од механичките вибрации врз човечкото тело претставува хумана вибрација. Луѓето се изложени на различни видови вибрации во секојдневниот живот, на пример при патување во автобус, воз или автомобил. Исто така, во текот на различна работна активност постои изложеност на вибрации, како при ракување со рачен алат, машини и тешки возила. Вибрациите може да бидат пријатни и непријатни. При трчање или танцување, уживаме кога создаваме пријатна

вибрација, но се обидуваме да ги избегнеме непријатните вибрации при патување по нерамен пат или работа со рачен електричен алат. Хуманите вибрации прецизно се мерат со цел да се оцени: а) нелагодноста предизвикана од вибрациите и б) можната опасност при изложеност на вибрации со цел преземање на потребни мерки за намалување на тие фактори. Интернационалните стандарди за мерење и евалуација на хумани вибрации го земаат предвид забрзувањето како параметар користен за мерење на нивото на вибрација. Истражувањата на хуманите вибрации се спроведуваат во работни средини и резултатите се користат за да се воспостават интернационални стандарди со кои ќе се овозможи евалуација на човечката

изложеност на вибрации. При евалуација на човечката изложеност на вибрации се користат следните интернационални стандарди: MKS ISO 2631-:1:2012, МКС EN ISO 5349-1:2010, МКС EN ISO 5349-2:2010. Градежните работници се најчеста група која е изложена на вибрации. Исто така, изложени се и работниците во леарници, бродоградба, индустрија за производство на гас, шумарство, рударство, земјоделство, транспорт, одбрана односно, возачи на мобилни машини, оператори со рачни алати, и работници кои работат во близина на стационарни машини. Постојат два вида на хумани вибрации: вибрации на цело тело и вибрации на дланка-рака. Вибрациите на цело тело се трансмисија на вибрациони бранови од околината на целото човечко тело,

д-р Борка КовАЧевиќ, ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО - Скопје



19

генерално преку површина, или преку подлога за стоење, седење или потпирање. На пример, лицето што управува со некое возило е подложно на вибрации на целиот заден дел од телото, а кои се пренесуваат преку седиштето и потпората за грб. Изложеноста на вибрации на цело тело може да предизвика вознемирување и трајна физичка штета на нервниот систем. Изложеноста, исто така, може да влијае и на циркулацијата, на уролошкиот систем и централниот нервен систем. Симптомите од нарушување обично се појавуваат за време или по кратко време по изложеноста во форма на замор, несоница, главоболка, тресење и слично. Вибрациите на дланка-рака се пренесени само на дланките или рацете и се присутни најчесто кај работници кои работат со рачни

електрични алати и машини. Изложеноста на вибрациите на дланка и рака во текот на повеќе години може да предизвика трајна физичка штета, која обично резултира со феноменот познат како синдром „бел прст“. Исто така, може да ги оштети зглобовите и мускулите на рачниот зглоб и/или лактот. Синдромот „бел прст“, во својата напредна фаза се карактеризира со побелување на прстите на екстремитетите, што е предизвикано од оштетување на

артериите и нервите на мекото ткиво на раката. Оштетувањата на рачниот зглоб или лактот е често предизвикано од долготрајна изложеност на вибрации продуцирани при употреба на ударни алатки (чекани). Оваа штета предизвикува болка во зглобовите и мускулите на подлактицата и е придружувана со намалена контрола и сила на мускулите во подлактицата. Проблемите поврзани со хумани вибрации треба да се следат, па затоа се поставени и национални стандарди за гранични вредности со цел контролирање на вибрациите, а со тоа и заштита на здравјето на луѓето. Со таа цел е донесена и Директивата 2002/44/EC од страна на Европскиот парламент на 25

јуни 2002 година за минимални барања за здравје и безбедност во однос на изложеност на работниците на ризик од физички штетности – вибрација која е на сила и во Република Македонија. Одредувањето и мерењето на вибрации подразбира користење на акцелерометар,

кој е поврзан со електронски инструмент и кој служи за амплификација, анализа и зачувување на резулатите од вибрација. Вибрациите на цело тело и на дланка-рака, кои се продуцираат од машината со која управува вработениот со помош на мерниот инструмент, како векторска величина се претставуваат како скаларни компоненти во Кортиезиевиот координатен систем: x - оска, y - оска и z - оска.



20

градежништво дРвото сИЛЕН коНкуРЕНт НА БЕтоНот

ПЛ плочите - градежен материјал на иднината

Попречно ламинираните плочи можат да се дефинираат како материјал составен од неколку слоеви, залепени попречно под 90 степени. Секој од слоевите е изработен од бичени елементи, залепени по подолгата страна, формирајќи плоча. Плочите, зависно од дебелината, се изработуваат во непарен број на слоеви со цел горниот и долниот слој да бидат поставени во иста насока. Во посебни случаи, плочите се изработуваат и со лепење на два истонасочни слоеви за да се постигнат поспецифични конструктивни својства.

Попречно ламелираните плочи ПЛП (Cross-Laminated Timber CLT) се нов и иновативен градежен материјал. Тие за прв пат се појавуваат во почетокот на 90-тите години

на минатиот век во Австрија и Германија. Во тој период, Австрија започнува проект, кој ја инволвира академската елита и индустријата, за развивање на новиот производ и техногијата за негово производство. Во почетните години од

неговото комерцијално експлоатирање, неговата популарност не била многу голема, но на почетокот на новиот век, популарноста нагло расте како резултат на сè поголемиот замав на зелената архитектура, но исто така и заради подобрената технологија

Александар ЧерепнАЛКоСКи, дипл. инж. по дрвна индустрија

ПЛП монтажа


21


на производство, подобрените својства и поактивниот маркетинг и дистрибуција. Со овој производ се променува перцепцијата за дрвените конструкции како лесни конструктивни системи, каде што ПЛП може целосно да ги замени конвенцијалните градежни материјали, како што се бетонот и ѕидаријата што масовно се користат при градење на станбени објекти во Европа.

МАсИвНА дРвНА стРуктуРАПопуларноста на ПЛП најмногу порасна во последните неколку години во Европа. Бројот на изградени објекти со овие плочи константно се зголемува, а тоа претставува доказ за одличните својства на материјалот и можностите што ги нуди во градежниот сектор. Едноставната монтажа, високиот степен на префабрикување и брзото подигнување на објектот, претставуваат едни од главните карактеристики на овој тип на градба, особено при изградба на средно високи објекти со 5-8 ката. Останатите својства како добра термичка

и звучна изолација, голема отпорност при пожари, се само дополнителен бенефит. Наведените својства на ПЛП произлегуваат како резултат на масивноста на дрвната структура. Како продукт, неговата примена е најголема во Европа. Но, во последните години, карактеристиките на ПЛП детално се истражуваат и анализираат од страна на експертите на Северноамериканскиот континент, особено во Канада и САД, а се со цел нивна примена и на овие простори. ПЛ плочите можат да се дефинираат како материјал составен од неколку слоеви, залепени попречно под 90 степени. Секој од слоевите е изработен од бичени елементи, залепени по подолгата страна, формирајќи плоча. Плочите, зависно од дебелината, се изработуваат во непарен број на слоеви со цел горниот и долниот слој да бидат поставени во иста насока. Во посебни случаи, плочите се изработуваат и со лепење на два истонасочни слоеви за да се постигнат поспецифични конструктивни својства.

Дебелината на секој од бичените елементи изнесува од 10 до 50 мм, додека нивната ширина изнесува од 60 до 240 мм. Ограничувањата во однос на должината и ширината на ПЛ плочите, ги одредува технологијата на производство, поточно пресата на секој производител посебно. Најчесто, габаритите на овие плочи се движат: за дебелина до 50 см, ширина до 5,0 м, додека должината може да достигне до 20,0 м. Сепак, еден од најголемите лимитирачки фактори за габаритот на ПЛП, е секако нивниот транспорт. Попречното лепење на плочите значително ги подобрува карактеристиките на дрвото во однос на носивоста и димензионалната стабилност, со што овозможува изработка на големи префабрикувани елементи кои премостуваат големи распони (на пример подни плочи) и можат да преградат големи простори (на пример долги преградни ѕидови). Исто така, овој процес на лепење придонесува кон високите јакосни својства истовремено и

ПЛП монтажа


22


на притисок и на затегнување, споредливо со армирано-бетонските плочи. Кај ѕидните елементи, насоката на дрвните влакна кај првиот и последниот слој е паралелна со насоката на надворешните тровари, додека пак кај хоризонталните ПЛП елементи, насоката на дрвните влакна, исто кај надворешните слоеви, се поклопува со насоката на поголемиот распон.

пРотИвпожАРНА отпоРНостПЛ плочите имаат потенцијал да овозможат одлична противпожарна отпорност,

која може да се споредува со типична масивна конструкција од незапаливи материјали. Ова се должи на природата на масивното дрво, кое има својство бавно да тлее со предвидлива стапка на горливост, и со тоа масивните дрвни конструктивни системи имаат можност да ја одржат својата стабилност одреден временски период доволен за евакуација. Предвидливата стапка на горливост кај овие системи овозможува лесна калкулација на нивната противпожарна отпорност.Производниот прцес на ПЛ плочите генерално се сведуваат на следните фази:

• Селекција на бичени елементи• Редење и групирање• Апликација на лепило• Поставување на слоевите и нивно пресување• Режење• Маркирање и пакување

Клучот за успешно производство на ПЛ плочите е во континуитетот на изборот на квалитетно дрво и строга контрола на параметрите во процесот на лепење и пресување. Строги контролни тестови на готовите производи се задолжителни како гаранција за квалитет и функционалност.

жИвотНА сРЕдИНАЕколошките карактеристики на ПЛ плочите се често дискутирана тема во сите истражувања. Овие плочи имаат многу предности во однос на останатите градежни материјали. Влијанието на материјалот врз животната средина се пресметува со таканаречена Анализа на животниот циклус (Life Cycle Analysis LCA). Оваа анализа го зема предвид целокупниот животен циклус на градежните материјали, а пак за дрвото таа анализа започнува при неговото растење, притоа прочистувајќи ја атмосферата од јаглеродниот диоксид. Ова својство на дрвото му овозможува анализата за животниот циклус на материјалот да ја започне со негативен биланс. Покрај тоа,

Попречно ламелирани

плочи

ПЛП, монтажа во Олперер, Австрија


23


производството на материјали од дрво како ПЛ плочите ангажира значително помалку ресурси и енергија, а со тоа и помалку ја загадува животната средина, во споредба со производството на бетон или челик. Покрај сите овие квалитети мора да се спомне и незаменливиот естетски квалитет кој го нуди дрвото. Неговата разновидна и привлечна текстура ги инспирира дизајнерите и архитектите да

го употребуваат со цел да го оплеменат просторот. Исто така, дрвото значително го подобрува квалитетот на воздухот бидејќи е хигроскопична материја и дејствува како природен регулатор на влагата во просторијата. Затоа честопати архитектите при проектирање на конструкциите со ПЛП, внатрешните делови на објектите ги оставаат необложени со цел дрвото да блесне со сиот свој сјај.

ПЛП конструкција

ПЛП детаљ


24

Од почетокот на цивилизацијата па сè до денес, рушењето се применува за да се созде простор за нови градби или пак за рехабилитација

на постоечките. Овој процес претставува барометар за економската активност, односно пораст и експанзија на стандардот на живеење. Една последна анализа на пазарот на побарувачка од проекти, говори дека 44 % од вкупната изработка на архитектонски проекти се однесуваат на реконструкции и рехабилитации на постоечки објекти. Овој тренд кој е во подем индицира дека архитектите планираат и проектираат подготвителни работи на рушење во половина од своите проекти.

потРЕБИ НА кЛИЕНтотРушењето на зградите е процес во кој се вклучува уривање на делови или пак цели конструкции, разбивање и демонтажа на инсталација и опрема од објектите. За да се обезбеди безбедност и заштита на животната средина, работниците и околното опкружување, овој процес мора да биде прецизно испланиран, вклучувајќи тесна колаборација помеѓу клиентот, планерот на рушењето, инженерот, архитектот, регулаторните агенции, изведувачите и подизведувачите.

Кој го планира рушењето?!Најголем дел од проектите за планирање на рушењето можат да бидат изведени од самите архитекти или инженери од проектниот тим. Сепак, барањето на мислење и советите од експерите во некои случаи се добредојдени. Како пример, планирањето на рушењето е круцијално во случај кога демонтажата директно влијае врз безбедноста и животот на луѓето или околниот имот. Во следните набројани примери, задолжително е ригорозно планирање и анализа на начините на демонтажа и рушење:

• Конструкцијата што треба да се руши е близу до други објекти (ова е чест случај при рушење во централно градско подрачје).• Рушење на контаминиран објект кој бара специјални техники на рушење и справување со отпадот, со цел да се избегнат опасностите од проширување на загадувањето.• Рушење на објект кој се наоѓа во крајно осетлива и кревка животна средина.• Конструкцијата што се руши е од историска важност.• Објекти со специјални конструктивни карактеристики, бараат специјални техники на рушење (пример се пред-напрегнатите конструкции како и екстремно оштетени структурни делови).• Имот со висока вредност кој

може да биде сочуван за продажба или повторна употреба.

Во сите овие примери и ситуации, изведувачите на рушењето мора точно да го определат методот и техниката што ќе се употребуваат во процесот на рушењето.

Видови на рушењеРушењето на објектите се извршува на неколку начини и методи, со употреба на различни опреми и алати. Екпертите се тие што одредуваат кој метод ќе се употреби во зависност од објектот и околните услови. Методите на рушење може да се поделат во три групи и тоа: механичко рушење, имплозија и специјано рушење.

Механичкото рушење е најчесто употребуван метод, кој подразбира употреба на најразлична механизација за спроведување на уривањето. За рушење на високи објекти, најчесто се употребува кран со висечка топка со која се врши разрушувањето, како и екскаватори со најразлична дополнителна опрема за рушење на бетонски и челични делови. Оваа механизација има можност за дејствување на ограничен простор, како и да го сепарира и селектира демолираниот материјал што е од посебна важност за справување со отпадот од рушењето. Внатрешното рушење на објектите се извршува со употреба на алат и помали


Кога станува збор за рушење на постоечките објекти, од безбедносен и ефективен аспект, круцијален е процесот на неговото планирање. Одредувањето на терминот и начинот на изведување на рушењето зависи исклучително од условите на терен и специфичните околности од случај до случај.

ПЛАНИРАЊЕ НА РУШЕЊЕТО

Биљана СТојАновиќ, дипл.град.инж.

Процес на рушење


25


копачи опремени со хидраулички кршачи за бетон и специјализирани ножеви за сечење на челични делови, како и со вилушкари транспортни корпи за пренос и складирање на изрушениот материјал. Во последните дваесетина години, развиена е посебна механизација на далечинско управување, кои се достапни за употреба во ризични или ограничени подрачја, потоа во зони во кои постојат опасности од одрони или пак се структурално ослабнати, или пак зони кои се сензитивни на бучава и вибрации. Оваа механизација се употребува и во радиоактивни средини, со што се врши заштита на работниот кадар од опасни дејства.

Имплозивните методи се употребуваат за рушење на висококатници, во случаи кога со достапната механизација не можат да се достигнат потребните висини, а воедно и рушењето на кат по кат последователно, претставува исклучително скап начин на рушење. Овие методи употребуваат високо специјализирани експлозиви, со кои се поткопуваат темелите на конструкцијата, со што доаѓа до рушење на конструкцијата по претходно пресметани и предвидени патеки на уривање. Процесот на имплозија најчесто се употребува за рушење на облакодери од

над 12 ката, како и на специјални објекти како што се: разладни кули, нуклеарни реактори, кули за лансирање, брани, високи оџаци, котлари, топилници и друго. Најчеста примена имаат динамитот и амониум нитратот, кои се употребуваат за минирање на тешки бетони, како што се мостовските крилни ѕидови или пак фундамент од машинска постојка. За извршување на ваков тип на рушење, постојат специјализирани компании, кои најчесто се подизведувачи на компаниите што го извршуваат конвенционалниот начин на рушење.

Специјалното рушење зависи конкрено од задача до задача и условува употреба на рачен алат за сечење, стругање, бушење или пак разбивање на мало количество на материјали. Како примери можат да се наведат отворање на нов отвор за поставување на врата/прозорец, сечење и отстранување на дел од цевка од постојна цевна инсталација, преградување на внатрешни ѕидови или пак поставување на спуштен плафон. Посебен дел од специјалното рушење претставува отстранување на историски вредни делови, на пример прозорци, плочки или пак сводови, кои по реновирањето на објектот, повторно

треба да бидат вградени. Опремата што се употребува обично се темели на законите на хидрауликата или пневматиката, и најчесто може да биде транспортирана од страна на двајца работници, што значи дека е лесна за манипулација.

Дополнителни услуги поврзани со рушењетоПодготвителните работи на објектите, освен демонтажата и рушењето, содржат и некои други паралелни услуги кои можат да се однесуваат на: управување со опасен отпад, собирање и рециклирање на отпаден материјал, контрола на контаминација, теренски работи и услужни работи. Најчесто самите изведувачи на подготвителните работи на рушење се во можност да ги изведуваат и овие дополнителни услуги, но кога не е таков случајот, се вклучуваат специјализирани подизведувачи.

Управувањето со опасен отпад, во одредени ситуации, може да биде извршувано од поголемите компании кои го работат рушењето, кои го демонтираат, специјално го траспортираат и складираат во депониите за опасен отпад. Таков тип на материјали кои бараат посебна заштита се материјалите што содржат азбест или пак бензин,

Рушење на Роквел градините


26

MY

KC

MY

KC

Кнауф дооел Скопје, бул. Александар Македонски бб, 1000 Скопје, МакедонијаТел: 02 3235750, [email protected], www.knauf.com.mk

Кнауф фасаден системСистеми со плочи од камена волна и стиропор (EPS)

Измазнета структура Загребана структура

1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0

Addi Акрилен фасаден малтер, 25 kg

ConniСиликонски фасаден малтер, 25 kg

KatiСиликатен фасаден малтер, 25 kg

Putzgrund FassadeПодлога пред нанесување на завршни фасадни малтери, 20 kgПотрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2

MosaicМалтер за цокле, 25 kgПотрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2

Thermokleber Малтер за лепење стиропор (EPS) плочи, 25 kgПотрошувачка: 5 kg/m2

Styrokleber Малтер за лепење на стиропорни (EPS) плочи, 25 kgПотрошувачка: 5 kg/m2

KlebeSpachtel Малтер за лепење на стиропор (EPS) армирање и глетување, 25 kgПотрошувачка:за лепење: ca. 5 kg/m2 за армирање: ca. 6 kg/m2

KlebeSpachtel MМалтер за лепење, армирање и глетување на плочи и ламели од камена волна, 25 kgПотрошувачка:за лепење: ca. 6 kg/m2 за армирање: ca. 7 kg/m2

Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6

Фасаден систем со плочи од стиропор (EPS)

Фасаден систем со плочи од камена волна

Минерални завршни фасадни малтери

Предности на минералните малтери:

• Паропропустливост• Економичност• Доверливост• Едноставна употреба

Силиконска егализациска (изедначувачка) боја, 15 kgПотрошувачка: ca. 0,2 l/m2

SP 260Минерален завршен фасаден малтер-измазнета структура, 25 kg

Гранулација Потрошувачка1,5 mm 2,3 kg/m2

2 mm 2,9 kg/m2

RP 240Минерален завршен фасаден малтер-загребана структура, 25 kg

Гранулација Потрошувачка2 mm 2,9 kg/m2

2,5 mm 3,1 kg/m2

1. Styrokleber *2. Stiropor (EPS)3. KlebeSpachtel со мрежичка4. Putzgrund Fassade5. Addi **

* За лепење ЕРЅ плочи може да се употреби и Thermok-leber. Kaj Styrokleber-от кај објекти со висина до 8m нема потреба за типлување, додека при употреба на Thermokleber-от секогаш е потребно типлување.

** Наместо Addi може да се нанесат и други завршни фасадни нанесувања (Kati, Conni или SP 260, односно RP 240 со егализациска боја)

1. KlebeSpachtel M2. Камена волна*3. KlebeSpachtel M со мрежичка4. Putzgrund Fassade5. SP 260 **6. Егализациска (изедначувачка) боја

* Кај плочите од камена волна неопходно е типлувањето со типли со челично јадро

** Наместо SP 260 и егализациска боја може да се употребат и силикатно завршно нанесување Knauf Kati, силиконско завршно нанесување Knauf Conni или RP 240 во комбинација со егализациска боја.




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf MacedoniaКнауф дооел Скопје, бул. Александар Македонски бб, 1000 Скопје, МакедонијаТел: 02 3235750, [email protected], www.knauf.com.mk



1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

флуоресцентните сијалици со живина пареа, полихлоринатните бифенили и други. Трошоците за рушење и демонтажа на материјали класифицирани како опасни се поголеми во однос на демонтажата на стандардните материјали, и се препорачува тоа да биде претходно вкалкулирано при правењето на трошковните анализи. За овој тип на рушење, во секоја земја постојат посебни законодавни записи, кои мораат да бидат до крај исполнети. И во Р. Македонија постои Закон за управување со отпад како и Национален план за управување со отпад од 2009 до 2015 година.

Рециклирањето на отпадните материјали е важно од неколку причини. Најпрво, рециклирањето може да биде многукратно поевтино од транспортот на отпадот до депонија. Второ, со правилно селектирање на демонтираните материјали, тие можат да бидат повторно продадени во ресурсните центри за стари градежни материјали каде се донираат, а донаторите добиваат намалување на даноците кон државата. И крајно, рециклирањето на градежниот отпад, пред сè, претставува зелена, еколошка мерка со која се заштитува животната средина и значајно се влијае врз формирањето на депонии со отпаден материјал.

Деконтаминација на објектите е значајна тема при рушењето на објектите. Најчесто се сврзува со демонтажата на материјали кои содржат азбест, додека поретко се среќаваат хемиски контаминации, биолошки (измет од птици), нафтени или пак радијациони, кои можат да донесат посериозни проблеми. Контролата на мувлата, посебно во топли и влажни предели, е друг проблем поврзан со рушењето на објектите. Значителна контаминација со мувла може да доведе до потреба од отстранување на зафатените делови од конструкцијата, најчесто деловите изработени од дрво. Од големо значење е вршењето на комплетна инспекција и деконтаминација на конструкцијата, а посебно на машинските системи, како објектот целосно би бил заштитен од појавата на мувла.

Теренските работи во кои се вклучени земјените работи, контролата на ерозијата, изградбата на паркинг места и други подобрувања на самото градилиште, често се значаен дел од секој процес на рушење. Изведбата на природна дренажа на теренот, како и заштита на косините со затревување претставуваат едни од често изведените градежни зафати при рушењето на објектите.

Услужните работи со кои се обезбедуваат основните потреби за извршување на рушењето, се извршуваат пред почетокот на процесот на рушење. Со нивното организирање и изведување, на градилиштето се обезбедува напојување со струја и вода, или пак други специфични услови во зависност од проектот.

ЗаклучокРушењето на постојните објекти или нивни делови, иако по нашите стандарди спаѓаат во ставката Подготвителни работи, сепак претставуваат значаен дел при реконструкцијата на објектите, како од економски аспек така и во однос на сериозноста на пристапот. Во овој текст се обработени начините на рушење и што повлекува оваа фаза како дополнителни услуги, додека самиот процес на планирање на рушењето ќе биде обработен во наредниот број на ова списание.

градежништвоградежништво

Рушење на постоечки објект

Селектирање на отпадот за негова повторна употреба

Рушење на стар објект со помош на динамит


27

MY

KC

MY

KC




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6









2 mm 2,9 kg/m2



2,5 mm 3,1 kg/m2










1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0













1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6









2 mm 2,9 kg/m2



2,5 mm 3,1 kg/m2







MY

KC

MY

KC




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6









2 mm 2,9 kg/m2



2,5 mm 3,1 kg/m2










1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0













1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

MY

KC

MY

KC




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6









2 mm 2,9 kg/m2



2,5 mm 3,1 kg/m2










1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0













1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia




1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0


1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm

2,3 2,7 3,6 2,4 3,0










Knauf Macedonia

Дозволете им на нашите системи за контактна фасада, трајно да Ви покажат дека "Изгор лето-кочан зима" не е опис и за Вашиот дом.Вдишете голема доза чист и свеж воздух, овозможена од единствените Кнауф системи со изолација од камена волна и паропропусност на целиот фасаден ѕид.Конечно можете да го добиете посакуваниот квалитет на живот во Вашиот дом.


28

интервју

За почеток, кажете ни нешто повеќе за себе? Имам мало студио кое брои четворица архитекти и се наоѓа во Гетеборг, вториот по големина град во Шведска. Долги години имав архитектонско студио во Стокхолм, каде завршив факултет, а пред неколку години се вратив во мојот роден град Гетеборг. Студирав архитектура и графички дизајн, а кариерата ја започнав со дизајн на намештај. Мојата идеја беше да почнам од мали размери, прво „дводимензионални работи“ како графички дизајн или типографија, за потоа да се ориентирам на „тродимензионални објекти“, помали објекти кои можете да ги контролирате. За мене беше многу логично да се почне со намештај, ентериери и мали куќи, за да се дојде до објекти со големи размери. Секако, цело време

работиме на објекти со различни размери. Секогаш имав свое студио, не сум работел во големи фирми, како на почетокот во Стокхолм така и сега во Гетеборг.

на што работите моментално? Моментално најмногу работиме на станбени објекти, на мошне големи објекти во Гетеборг и Стокхолм. Во тек е изградба на станбена зграда со 40-60 станови, и можам да кажам дека е многу интересно но и тешко, бидејќи минатата година работевме со приватни вили и можевме да се посветиме повеќе на естетиката и формите, а сега мораме повеќе да се фокусираме на работи кои ги контролираат изведувачите, што главно водат сметка само како да ги намалат трошоците. Тоа е тешка околина за работа, но се

трудиме од социјална гледна точка да направиме што е можно најдобро во овој момент во Шведска. Ова на накој начин е експеримент, и не знам дали ќе продолжиме да работиме на станбени згради после овој проект. Јас сакам работа на големи објекти, но најмногу сме заинтересирани да работиме на детали и квалитет, а сега главниот фокус е на парите. Како мало студио успеваме да работиме на големи проекти, и заради тоа моментално растеме.

Како би го дефинирале вашиот архитектонски пристап? Во студиото многу работиме со архитипови, со архитипови на куќи, со она што е најосновна идеја, кога нешто гледате треба да добиете идеја што е тоа. На некој начин тоа е како еден концепт

Архитектот Јоханес Норландер беше еден од предавачите на Belgrade Design Week 2013, кој за прв пат престојуваше во Белград. Каков е архитектонскиот пристап на овој скандинавски архитект, во каква состојба е архитектонската сцена во Шведска, зошто е подобра ситуацијата во соседството и кои беа неговите архитектонски примери, говори специјално за „Порта 3“ самиот архитект Норландер.м-р Ѓорѓе јоКиќ, дипл.инж.арх. (СРБИЈА)



29

интервју

за куќа. Концепт може да биде нешто од историјата, од контекстот или од наследството. Во индустриска зона зградата може да изгледа индустриски, но сега се трудиме да се вратиме во оној период кога архитектурата беше добра во Шведска, а тоа е периодот до шеесеттите години. Оттогаш ништо значајно не се случило. Се обидуваме да видиме што направиле старите мајстори на почетокот на 20 век, што е класицизам, што е модернизам , и да почнеме од почеток, да почнеме од скици.

Зошто архитектурата не е добра денес во Шведска? Мислам дека секаде е така, и дека тоа е еден глобален тренд, тоа има врска со префабрикувањето и со парите. Во 1965 година во Шведска имаше план

за изградба на милион станови зашто градовите растеа, и тогаш се направени многу предградија на безобѕирен начин. Тоа е период кога архитектурата ја изгуби својата улога како носител на проектите, а изведувачите и инвеститорите ја преземаа главната позиција, и тоа има многу голема врска со префабрикувањето. После ова, архитектурата и естетиката на тие проекти се изгуби. Потребно е тоа повторно да се пронајде, тоа е улогата на архитектите.

Мислите ли дека позицијата на архитектите се променила денес? Јас можам да кажам како е во Шведска. Верувам дека младите архитектонски студија во Шведска се обидуваат повторно да создадат вредност на добрата архитектура и квалитет, нешто што не

постоело со години. Луѓето почнуваат да го разбираат тоа, иста е работата на пример кога доаѓате од аеродром во Белград и по пат ги гледате сите тие предградија кои изгледаат многу лошо. Секаде е исто. Јас навистина лошо се чувствувам заради тоа, и се прашувам зошто го правиме тоа? Зошто не можеме да го промениме тоа за нешто што е одржливо?

Колку позицијата на архитектите се променила заради присуството на интернет и достапноста на информации? Глобалната сцена е многу интересна, можете да знаете што се случува секаде низ светот, но јас не сум сигурен дека тоа е она што ни е потребно. Мислам дека повеќе треба да размислуваме локално, да биде одржливо од енергетска гледна

House Tumle



30

точка, но исто така, денес секаде изгледа исто, рестораните овде или во Стокхолм се исти, а некогаш не беше така, и ова мене не ми се допаѓа. Јас сакам кога ќе отпатувам некаде да добијам некој впечаток и влијание, а ако сè е исто, тогаш нема причина за тоа. Се обидувам да мислам локално, да разберам кое е моето наследство, која е историјата на архитектурата во Скандинавија, дали е тоа нешто што можам да го користам додека работам, тоа е нашиот моментален пристап. Сè што е изградено и сите тие 3д рендери се исти, веќе не може да се каже кое од каде е, дали е од Полска или од Кина, тоа е како мода и нема никаква врска со одржливата архитектура. Нашиот пристап кон одржливоста не е само во употребата на дрвото, ефикасните материјали или слично, туку во естетиката и квалитетот, тоа е нашата цел кога работиме.

Тоа значи дека во Грција не би проектирале црна куќа како во Шведска? Веројатно не, или можам да кажам „кој се грижи за контекст“, јас можам тоа да го градам, тоа исто така може да биде пристап.

Кој влијаеше на вашиот пристап кон архитектурата? Во младоста многу бев инспириран од јапонската архитектура, со наивниот пристап кој го имаа, но со тек на времето научив дека концептот што го имале и не е баш одржлив, архитектурата секогаш изгледа исто и не постои некоја длабочина во тоа. Не постојат материјали, ништо темно во тоа. Секако, многу сум инспириран од швајцарската и австриската архитектура, од Петер Цумтор кој тежнее кон нешто што има тежина и повеќе материјализирано. Во текот на студиите, секако тоа беше ОМА, Рем Колхас и останатите постмодернисти, а сега кога сум постар, сè повеќе од себе. Зошто да гледаш преку, зарем овде нема добра архитектура или зарем ја немало? Секако дека ја има, но морате да го пронајдете и вашиот личен пристап кон архитектурата.

Кога сфативте дека ќе бидете архитект? Кога бев многу млад, не знам зошто но веднаш после школото тргнав на студии. Пораснав во опкружување каде се создаваше. Моите родители имаа фабрика за производство на преградни ѕидови, во текот на летото секогаш работев во фабриката и многу работев со материјали, тоа секогаш ме интересираше.

интервју

House Morran

House Morran

HG7 Housing


31

Каква е архитектонската состојба во Шведска? Верувам дека климата за архитектура е добра, постојат многу мали студија кои се трудат да успеат. Има проблем бидејќи постојат три-четири големи студија во Шведска и тие работат сè, не постои таква работна клима како во Швајцарија каде има многу конкурси, и каде младите студија можат да учествуваат па дури и да добијат пари ако не победат и да продолжат да функционираат. Тоа кај нас го нема, освен тоа постојат многу регулативи и закони кои премногу ги дефинираат работите, а тоа може да биде и контрапродуктивно. Тоа, на накој начин, е како во „Процес“ на Кафка, така се работи во Шведска!

нели е тоа сосема спротивно од она што го гледаме во Данска? Да, токму така, а изградбата во Данска е многу помала од онаа во Шведска. Цената на изградба, која ја извршува иста компанија, е многу поголема во Шведска зашто, на накој начин, постои монопол од четири-пет градежни компании и тие градат многу скапо. Не знам ни зошто е толку скапо кога не се со толку добар квалитет. Во Данска е сосема поинаку, тоа има некаква врска со културата во архитектурата. Ние имаме иста историја кога се зборува за архитектурата, но тоа се изгуби во текот на шеесеттите години. Се надевам дека работите ќе се сменат. Данска е добар пример, имаат квалитетен занатски пристап, поевтино е да се гради, но сепак имаат големи студија како „Биг“, кое работи глобална луда архитектура и за мене тоа е глупост, тоа не е нешто за кое би можел да бидам заинтересиран. Но имаат многу традиционална архитектура која е многу интересна.

имате ли совет за младите? Верувам дека тоа е: да работите многу, да верувате во себе, да го пронајдете својот пат кој ќе го следите и кој би можел да го промени опкружувањето. Верувам дека е многу битно да имате личен пристап, да се внесете себеси, да ги пронајдете локалните корени и да бидете единствени. Секаде е исто, ако само копирате можеби ќе имате големо студио и многу пари, но ако тоа ве интересира тогаш е подобро да се занимавате со продажба на недвижнини.

интервју

House Alta

Lausanne Landing

BrofästetBrofästet


32

архитектура кРАЛскИ МЕЛБуРНскИ ИНстИтут ЗА тЕхНоЛоГИЈА, АвстРАЛИЈА

Корален казу*

Објектот на КМИТ се простира на површина од 35.000 м2. Составен е од канцелариски простор за 850 вработени, 12 специјализирани одделенија за предавање и 64 училници со капацитет за 30 до 60 ученици. Ова е најскап објект изграден од овој тип во Австралија со буџет од 182 милиони австралиски долари. Александар пеТров,

дипл.инж.арх. (Австралија)


33

архитектура

Мелбурн како викторијанска метропола продолжува да плени со своите најнови и современи достигнувања. Град исполнет со објекти и зданија, кои постојано се нижат и поттикнуваат на восхит, размислување и дебатирање. Овој пат ќе се запознаеме со

уште едно остварување при Кралскиот мелбурнски институт за технологија, штотуку отворениот факултет за бизнис, кој ја надополнува перцепцијата на архитектурата во Мелбурн. Се работи за комплексен објект, како по својата форма и структура така и по начинот и брзината со кои е изграден. (Изведбата на објектот е завршена пред крајниот рок).

Дело е на познатото архитектонско биро „ЛИОНС“ од Мелбурн, кое низ годините бележи висок подем во својот квалитет, и постигна голем прогрес со последните изведени проекти, кои на некој начин го креираат стилот по кој е препознатлива австралиската архитектура. Во моментов се зафатени и со изградбата на уште еден амбициозен објект, Институтот за молекуларни студии, во едно мелбурнско предградие. Објектот на КМИТ се простира на површина од 35.000 м2, која е распределена на 12 ката. Составен е од канцелариски простор за 850 вработени,12 специјализирани одделенија за предавање и 64 училници со капацитет за 30 до 60 ученици. Ова е најскап објект изграден од овој тип со буџет од 182 милиони австралиски долари. Во Австралија моментално најмногу се инвестира во терцијарната едукативна индустрија. Објектот е сместен покрај чистиот пешачки партер, кој веќе постои на главната сообраќајна артерија „Сванстон“, и ја опкружува старата постоечка зграда (Building 39). Иако се работи за зграда со културно богатство (од 1887 година), доста флуидно соработува со новонастанатиот урбанитет и не влегува во конфликт со него. Дел од ѕидот на таа стара зграда одлично е вклопен и при влезот во кампусот. На тој начин, дополнително се збогатува проектантскиот дискурс. Токму во овој сооднос се игра со „барокен“ стил преку две апсолутни временски дистанци и нивната релевантна интерпретација. Кампусот сам по себе прикажува пренатрупаност и екстравагантност во која недостига правило и ред. Структурата е ад хок поставена во согласност од произлезената форма, и не следи проектен модул за да се избалансира распределбата на просториите. Во овој случај, создадената хаотичност посочува на елипсестите и кружните барокни линии кои делумно се надминуваат, затоа што надворешната фасада иако е синусоидно разиграна, знае на моменти да ги заостри (со прави и остри агли) некои од своите облини. Нејзината маса е многу напната и хроматски варира. Поседува невообичаена ширина долж нејзиниот периметар и како таква наликува на пештера, чија внатрешност е едвај осветлена. (Платонска симболика). Изобилува со елементи на додатни делови и бушења во обвивката, кои ја комплицираат нејзината повторливост. Брановидната обвивка е определена од метален алгоритам, кој е пресметан во сооднос со растојанието и ширината, и се повторува во неколку различни бои. Од приземјето можеме слободно да се движиме до горните катови без никаков проблем или какво било контролно


34


ограничување. Владее „тотален либерализам“. Следејќи ги централните скали го напуштаме партерниот дел и се упатуваме кон горните катови, кои потсетуваат на одредени сегменти од трговски центар. Изобилуваат со најразлични просторни единици, кои немаат никаква заедничка поврзаност, со што го расчленуваат и го прават динамичен и живописен овој објект. Иако изобилува со овие содржини и целини, воопшто не нè троши како негови корисници. Зградата на КМИТ типолошки е „вертикално“ поставена. Внатрешните ходници, кои го „бушат“ нејзиниот волумен, ги поврзуваат заедничките простории и портали предвидени за студентите и професорите. Овој концепт е базиран на серија

социјални поставки со дупли височини, распространети низ зградата како главни фокусни точки при секој кат. Се користат за неформално учење на студентите. Преку нив во внатрешноста влегува природна светлина, проветрување, се добиваат мноштво прекрасни урбани визури, разнолико ентериерно уредување и одвојување од професорските простории. Со нив се наметнува peer-to-peer методот на изучување, и на некој начин симболично се поистоветува со некогашното школскo двориште. Порталите сe предвидени за студентите како простор за социјализација, социjaлна интеракција преку технологии и одмор од секојдневниот академски програм. Поставени се во низа и варираат

Основа 1 кат

Осветлен корал во урбаниот океан

Основа приземје


35


при поставувањето и лоцирањето низ зградата. Дизајнот на зградата е приспособен на широкиот спектар на училници и различните школски методи: дидактика, дискурзивност, проекти базирани на тимска работа, тимско изучување и симулирани работилници. Статички зградата е изведена 2/3 со стандардна, после затегната, бетонска структура и 1/3 од челична структура. Челичните носачи се користат кај театрите, каде што има распон во големина до 20 метри. Плочата е бетонска и ја следи фасадната линија со повеќе од 184 прекршени линии и сите се со различен агол. Запазени се и најмодерните технолошки достигнувања, кои ја следат општинската политика за енергетска ефикасност. Ги поседува сите еколошки

карактеристики од пет ѕвездички, меѓу кои и двојно застаклените прозорци, разладните станици, рициклираната вода за тоалетите, соларни панели за топла вода, користење на атмосферската вода и уреди-потикнувачи на климатизација и осветлување. Ова е само едно парче од градот, кое го доловува привидот на урбан океан. Парче осветлен корал, кој нè облева на дното по кое се движиме. Пред влезот се наоѓа трамвајска постројка. Тука проаѓа и трамвајот со број „1“, кој ве вози директно до брегот. Секој е занесен од звуците на најновите технологии. Секоја приказна ја забележуваме минувајќи едни покрај други. Тука запирам, стојам и чекам додека ме следат звуците на мелбурнската сцена:

Портали

Училници


Централна комуникација

Амфитеатар



36

адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467e-mail: [email protected]/izgradba

ПАРКИНГ СИСТЕМИ


DIARY ENTRY 603ANOTHER DULL DAY IN OUR CORAL SANCTUARYRINGO’S MESSED UP ON JELLYFISH TEAAND BINDI’S BAD FASHION IS GETTING TO MEONCE I DESIRED TO BE UNDER THE SEA AND I WILL LET THAT BE A LESSON TO ME

I WILL SWIM TO THE SURFACECLIMB A DEAD TREEAND LET THE TORNADOSTAKE CARE OF ME!OO WEE OO WEEBINDI AND ME BINDI AND MEOO WEE OO WEE

APOCALYPSE JAM UNDER THE SEA

Bindi Irwin Apocalypse Jam DAN KELLY

*Казу е американски музички инструмент, кој претежно го користат музичарите на блуз. DAN KELLY е брилијантен мелбурнски музичар, чијашто оригинална инспиративна музика прекрасно го доловува градот во кој компонира. Стиховите од негова позната песна ги посветуваме на овој урбан корал, кој испушта блуз бранови.

Заеднички простории


37

адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467e-mail: [email protected]/izgradba

ПАРКИНГ СИСТЕМИ

OnTime å ñïåöè¼àëèçèðàíî ñòóäèî çà äèçà¼í,èçðàáîòêà è ïðîäàæáà íà ¾èäíè ÷àñîâíèöè, êàêî è çàñòàïíèê íà ðåíîìèðàíèîò øïàíñêè áðåíä çà ¾èäíè ÷àñîâíèöè Nomon.Ñïî¼îò íà âðåìåòî, îáëèêîò è âèñîêèîò åñòåòñêè èçðàç íà ÷àñîâíèöèòå ãî èñïîëíóâààò àìáèåíòîò ñîñâî¼àòà óíèêàòíîñò.Ñåêî¼ ïðîèçâîä îä êîëåêöèèòå Nomon è Signumïðåòñòàâóâà åäèíñòâåíà êðåàöè¼à, ïîìèíàòà íèç ïðîöåñ íà ðà÷íà èçðàáîòêà, âî êî¼ ñå âãðàäåíèíå÷ó¼íè ìåõàíèçìè ïðîèçâåäåíè âî Ãåðìàíè¼à.

*OnTime å äåë îä ìàêåäîíñêàòà êîìïàíè¼à ÒÍ - ÒÂ ïðèñóòíàíà ïàçàðîò óøòå îä 1992 ãîäèíà.

www.ontime.mk [email protected] +389 75 431 135

âðåìå ïðåòâîðåíî âî óìåòíîñò

50 ГодИНИ оБНовА И ИЗГРАдБА НА скопЈЕ

Михаил Токарев1963 2013

ИСТОРИСКО-КРИТИЧКИ ПОГЛЕД НА АРХИТЕКТУРАТА (11)

Заложби за урбана ревитализација

Преминот во последната деценија на ХХ век во македонската архитектура е одбележан и со еден значаен конкурс за урбанистичко-архитектонско решение на ул. Максим Горки (Гоце Делчев), (1989). Со конкурсните услови се бара да се ревитализира потегот на улицата што има значајни примероци на станбено-деловни објекти од периодот меѓу двете светски војни. Истовремено, треба да се предложи современо партерно уредување на улицата со задоволување на условите за нејзино техничко функционирање. Првата награда им е доделена на Душанка Шуловиќ и Оливија Мојсова, кои нудат храбар спој на т.н. предземјотресна ,,меморија“ и новата ,,стаклена“ архитектура, меѓутоа не ги почитуваат зададените услови за одвивање на интервентен сообраќај. Втората награда на конкурсот ја добиваат Благоја Мицевски (1931-2002)

и Викторија Костова со идеја која нуди изградба на нови објекти, кои врз пилони би се развивале над постојните, што како концепција беше карактеристично за експерименталната архитектура на Западна Европа во 50-тите години на минатиот векот.

Третата награда им е доделена на Михаил Токарев и Кокан Грчев, кои својата идеја ја базираат врз претходна детална валоризација на наследената архитектура, од што логично произлегува ,,академската строгост“ на новопредвидената структура на улицата.


38

Душанка Шуловиќ и Оливија Мојсова. Урбанистичко-архитектонското решение на ул. Максим Горки. Јужен и северен фронт

Благоја Мицевски и Викторија Костова. Урбанистичко-архитектонското решение на ул. Максим Горки. Северен и јужен фронт


39


Новиот дух на улицата е постигнат со ревитализација на вредните стари објекти, со надградба на помалку вредните, како и со интерполација на нови објекти, кои во своето обликување носат печат на новото време. Користејќи ги предностите на добиената награда, авторките Шуловиќ и Мојсова најпрвин ја имаат можноста за адаптација и доградба на деловниот објект Македонија-проект (1990-1992), каде што се и самите вработени. Но, тоа сепак претставува привремена состојба, бидејќи набргу кон него тие го додаваат деловниот објект (1995-1997), што го оформува аголот на улиците Максим Горки и 8 Март. Обликуваното решение на објектот се потпира врз нивната

основна конкурсна идеја за создавање на асоцијативна врска меѓу ,,предземјотресната граѓанска архитектура и новата стаклена архитектура“. Меѓутоа, ваквото просторно-волуменско оформување на аголот е поблиско до конкурсниот предлог на третопласираниот труд, бидејќи на оваа локација првопласираниот труд предвидуваше ниска терасеста структура со угостителска содржина. Како и да е, оваа реализација ја добива главната награда на БИМАС IX, по што фирмата Бортас развива јавна полемика изнесувајќи свои аргументи дека таа го има поголемиот дел од авторството на наградениот труд.

стИЛскИ пРЕИспИтувАЊАНа почетокот од 90-тите години се довршува изградбата на деловно-трговскиот центар Мавровка (1987-1993), чие проектирање е започнато уште во 1985 година со објавување на архитектонски конкурс. Во оформувањето на основната идеја учествуваат неколкумина архитекти, но како главни автори се сметаат Здравко Рафајловски и Донка Петкова-Костиќ, кои со овој објект ја добиваат главната награда на БИМАС VII.

Михаил Токарев и Кокан Грчев. Урбанистичко-архитектонското решение на ул. Максим Горки. Северен и јужен фронт

Душанка Шуловиќ и Оливија Мојсова. Адаптација и доградба на Македонија-проект и Деловната зграда на ул. Максим Гордки и 8-ми Март

Здравко Рафајловски и Донка Петкова-Костиќ. Деловно-трговскиот центар Мавровка


40


Објектот е поставен во чувствителната контактна зона меѓу Старата чаршија и новите ,,постземјотресни“ квартови. Меѓутоа, авторите воопшто не ги користат поуките од веќе создадената ,,архитектура во контекст“ присутни во соседните објекти на: МАНУ, Универзитетската библиотека и Универзитетскиот кампус. Наспрема тоа, тие создаваат игра на косо засечени кубуси, кои лебдат над првите две нивоа. Според формата и второстепената пластика, тие потсетуваат на пионерските години на експресионизмот, но со големите волумени тие се наметнуваат врз човекомерните димензии на Старата чаршија. Креативно свртување кон традицијата, со нејзина современа интерпретација прават Мирослав Грчев и Кокан Грчев, со палатата Ивановски (1991-1993) и ателјето „Ајвар“ со куќата Десков (1992-1993). Концепцијата на двата објекта се базира врз карактеристиките на граѓанската куќа во Скопје од периодот меѓу двете светски војни. Таквиот пристап овие автори го продолжуваат и во втората половина на 90-тите години. Од друга страна, Јован Стефановски Жан и Лилјана Кик со Домот на занаетчиите во Старата скопска чаршија (1991-1992) премногу кокетираат со т.н. народна архитектура. Авторскиот тим на Македонија-проект преку реализацијата на огромниот станбено-деловен ансамбл Порта Влае (1983-1993) оперира со еден задоцнет корбизјевски брутализам на дехуманизиран простор и со одамна надминатото галериско пристапување до станбените единици. Наспроти тоа, сличното галериско решавање наоѓа

Мирослав Грчев и Кокан Грчев. Палатата Ивановски

Ателје „Ајвар“. Куќата Десков. Основа и аксонометрија

Јован Стефановски Жан и Лилјана Кик. Домот на занаетчиите, Стара Скопска чаршија


41


функционално оправдување кај трговско-деловниот објект Буњаковец (1991-1993) на Бранко Деловски. Во обликувањето на овој објект со тремови и чардаци, авторот внесува и некои традиционални форми, кои органски не се поврзани со целината, така што оставаат впечаток на формализам. За разлика од претходниот објект, кај деловно-трговскиот објект (Веро) на бул. Јане Сандански (1997), Деловски оперира со прекршени полни и стаклени ѕидни површини, кои имаат нагласена геометризација. Во областа на станбената архитектура, овој автор настојува да воспостави врска со традицијата, употребувајќи одделни нејзини елементи, како што се длабоките стреи и наклонетите покриви од медитеранска ќерамида. Фасадните површини од црвена фугирана тула тој ги расчленува со белината на армирано-бетонскиот скелет. Такви примери се: станбениот

ансамбл на ул. Крушевска Република (1996) и резиденцијално-рекреативниот комплекс во Злокуќани кај Скопје (1998).Комплексот во Злокуќани со своите објекти и со партерното уредување од висок квалитет беше пред завршување кога започна неговото уривање поради „некомплетната урбанистичка документација“. За одбележување е фактот што во почетокот на 90-тите години сè повеќе се зголемува интересот за убаво уредени ентериери со висок вкус, речиси рамноправен со оние во развиените западноевропски земји. Засилувањето на приватното претприемништво на голем број архитекти им дава можност да се докажат во таа суптилна област на просторното творештво.

Група автори. Станбено-деловниот ансамбл Порта Влае

Бранко Деловски. Трговско-деловниот објект Веро во населбата Јане Сандански

Бранко Деловски. Резиденцијално-рекреативниот комплск, Злокуќани кај Скопје

Ѓоко Радовановиќ. Ентериерот на шопинг-центарот Јукан


42

рубрика

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990Lexan* поликарбонатни плочи и системи;Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

Архитектонска подготовка и изведба

+389 2 3114 360

www.liting.mk


43

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990Lexan* поликарбонатни плочи и системи;Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

Архитектонска подготовка и изведба

+389 2 3114 360

www.liting.mk

Иако се вредно национално богатство, металните порти во денешно време се фрлени под забот на заборавот, наоѓајќи се во една завршна фаза на константно пропаѓање, без да се води сметка за нивна заштита и зачувување како сведок на нашето културно-историско постоење.

Ризница на профаната архитектура

МЕтАЛНИтЕ поРтИ во БИтоЛА културно наследство

Ако куќа не направив со високи шимшир порти, куќа цел свет братски ми е“,

така во овие познати стихови, македонскиот поет Кочо Рацин става посебен акцент на еден значаен архитектонски елемент од нашето градителско минато, еден неодминлив, впечатлив и нераскинлив дел од профаниот лик на нашите градови и села - ПОРТА. Со својата посебна убавина и големото функционално значење кое го има во секојдневниот живот, таа често била опевана во народните творби, но и во современите форми на нашето литературно, ликовно, филмско, етнолошко и музичко творештво.

ивана ГрупЧе, дипл. инж. арх.

„


44

културно наследство

Портата како архитектонски елемент е прв кој со своето поставување на примитивното засолниште, пред сè како заштита, овозможил да се дефинира одреден простор како човечко живеалиште. Всушност, таа претставува подвижна структура која покрива одреден отвор на принципот: отворање-затворање, односно претставува физичка бариера која го означува преминот од надворешниот (јавниот) кон внатрешниот (интимниот) простор. Среќавана на нашите простори во долг историски континуитет како дрвена, за кон крајот на 19 век и почетокот на 20 век да се појави изработката од метал, ќе бидe предмет на наш интерес, а поттикнати од неодамнешната изложба и презентација во Битола, во изложбениот простор Магаза, во организација на НУ Завод за заштита на спомениците на културата и Музеј Битола. Сакајќи да проникнеме подлабоко во нивната суштина, разговаравме со авторите на оваа изложба Зоран Алтипармаков, дипломиран инженер архитект - виш конзерватор и Оливера Макриевска, дипломиран историчар на уметност - виш конзерватор од НУ Завод и Музеј Битола. Како што истакнуваат тие, оваа изложба ја презентира еволуцијата на портата како историски документ од преминот на 19 век во 20 век со посебен акцент на портите изработени од метал. Во однос на нивната појава и влијанијата што ја поттикнале употребата на металот како материјал за изработка на портите, Зоран и Оливера објаснуваат: „Од спроведеното истражување, преминот на употреба на порти од дрвени кон метални, може да се дефинира токму во назначениот период кога граѓанскиот слој ги одржувал трговските врски со Европа и се школувал низ прочуените европски универзитети, пренесувајќи ги напредните западни социјални и културни влијанија. Во тој период се појавува преодниот тип на индивидуален тип на објекти во Битола, кон европска куќа, објекти кај кои ориенталната концепција се меша со западниот декор. Прифаќањето на новиот начин на градба, или неговите приспособени форми на изведба, придонеле со примената на новите индустриски материјали да бидат следени новите архитектонски стилови кои биле европски тренд. Западните влијанија на преодниот тип се впечатливи при изведбата на профилот на венците, вратите и балконите, како и употребата на декоративните елементи од ковано железо, кои во понатамошниот период се надополнуваат со фигури од лиено железо. Едноставната дрвена порта веќе не се вклопува во целокупниот изглед на


45

објектот, го деградира екстериерот и како нужност се наметнува нејзината замена. Во тој период ги имаме и првите преодни форми, како прототипови на облагање на дрвените порти со лим, за подоцна да се заменат целосно со масивни, затворени порти со полни крила изведени од метал“. Металните дворни порти во Битола се единствени по својата бројност во Македонија и по општата примена на објекти кои припаднале кон категоризацијата: културно наследство. Тие се препознатлив украсен детаљ на старото градско јадро во Битола, кои по својата калиграфска проѕирност ја оплеменуваат комплетната слика на објектот. Сето тоа се должи на постоење на домашни мајстори и локални работилници, за што авторите за „Порта 3“ подетално откриваат: „Откако Битола во 1835 година станува седиште на Румелискиот ејалет, а со тоа воен и административен центар за европска Турција, започнува да се создава урбаниот пејзаж на градот, кој денес го препознаваме како старо градско јадро, градителско наследство. Со оглед на голем број заштитени објекти во целината, со своите сочувани пропратни архитектонски делови, произлегува бројноста на

металните порти на објектите во Битола, која засега е единствена не само во рамките на Македонија, туку и претпоставено на еден поширок простор. Изведбата на порта од ковано железо, на одредена местоположба, со прецизни димензии, поврзана со комплементарна дворна ограда и заштитни решетки, со идентична декорација, најлогично претставува производ на локална работилница и мајстор. Во градската чаршија тогаш постоеле околу 2.000 дуќани, до 72 занаети и 1.700 мајстори, еснафи од кои одредени членови биле истакнати претставници на ковачката и леарската струка, ситуација различна од денес, кога овие занаети скоро и да не постојат. Со својот градски изглед, Битола може фигуративно да се нарече своевиден центар, исто како и Солун - градови во кои се чувствувал европскиот дух на живеење и кои претставувале инспирација за градителите и инвеститорите во останатите урбани средини низ Македонија. Концептуално, стилски изведената порта од ковано железо, одговара како пропратна, архитектонска форма, кон соодветен стилски изведен објект. Во колкава мера одредени градови во Македонија во тој период имале потенцијално ниво на

тогашна современост и урбан развој, во толкав број последователно, кон објектите изведени во европски манир биле адекватно изведени и портите од ковано железо“. Портите се одраз на спојот меѓу архитектурата и применетите уметнички занаети, во форма која тежнее кон транспарентност на просторниот континуитет. Тоа го овозможуваат орнаменталните прикази, системски изведени во текстурата од извиено железо, што како декоративен детаљ совршено ги збогатува уметничките карактеристики на варијациите од второстепената пластика на објектите и се препознатлив белег на староградскиот битолски амбиент. Токму таа транспарентност изведена во примероците на портите носи специфични тенденции на промена на односот кон отвореноста на внатрешниот двор кон јавните погледи, што претходно со масивните дрвени порти било ограничено, за што авторите ќе дополнат: „Со постепените етнички и социјални промени во Битола, младата буржоазија настојувала со градбата на репрезентативни објекти да го истакне својот општествен статус. До појава на класичниот европски тип на куќа во Битола, доаѓа во моментот на



46


национално будење, кога новоформираната буржоазија била во состојба да финансира изградба на големи, репрезентативни куќи по примерот на најблиските градителски тенденции во Солун. Типот на европската куќа во Битола е изведен од масивен систем, објектите за разлика од претходните расчленети и лесни форми, се изведуваат со кубични и статични волумени и позатворени во својата основа, ориентирани кон ентериерот, што довело до своевидна промена на претходниот однос на внатрешниот двор кон јавниот простор. Високите, оградни ѕидови и масивните, затворени порти поставени со цел да ја обезбедат сигурноста и интимата на сопствениците, во духот на времето што надоаѓа, започнуваат да претставуваат своевидна визуелна брана, пречка која ги оневзоможува перспективите на објектот, кој со својата надворешна естетика и монументални карактеристики настојува да ја истакне економската моќ на сопственикот. Резултатот на сето тоа е форма на порта, која со својата висина, цврстина и заштитна ограда јасно го ограничува просторот, ја гарантира безбедноста и воедно, ги одвраќа потенцијалните злонамерници. Но, обликот на новата железна порта истовремено е транспарентен, оградата од ковано железо во горниот дел ги овозможува визурите и допушта согледување на репрезентативноста на објектот, а со својот уметнички израз и уникатна декорација го потенцира социјалниот углед и богатството на сопственикот“. Локацијата на портите, без оглед на кој период припаѓа објектот, е неминовно условена од начинот на кој се формира структурата на улицата и местоположбата на самиот објект во однос на улицата. Зависно од тоа, тие се појавуваат во блок на самиот објект или во состав на дворната ограда. Во битолската профана архитектура на преминот од 19 кон 20 век, документирани се порти кои припаѓаат на објекти од традиционалната архитектура изработени од дрво и оној преоден тип на порти од дрвена конструкција со комбинирана техника на декоративни и утилитарни метални елементи, или монтажа на лим врз дрвеното тело. Начинот на изработка на металните порти неприкосновено

ја наметнува поделбата на овие порти, односно нивната типизација на масивни метални порти или метални порти со масивен долен дел, со орнаментална обработка на ограда од ковано железо во горната половина и метални порти целосно изработени од ковано железо. Металните порти кои се целосно изработени од ковано железо биле со првична утилитарна улога и се пронајдени во редок број сочувани примероци во градот. Металните порти, пак, со масивен долен дел и орнаментална обработка од ковано железо во горната половина, се среќаваат како влезни оградни порти, исклучиво во континуирана линија на дворната ограда од ковано железо. Но, таа не е единствена класификација на овие порти. Тие се групираат и според обликувањето, со поделба на пропорционални делови во формата и изведбениот растер, при кој се чувствува влијанието на тогашните европски тенденции во архитектурата. Пластичноста и орнаментот на железото во својата минимална структура и текстура како декоративен детаљ ги збогатуваат стилските уметнички карактеристики на објектите, во контекст на второстепената пластика. Тоа пак следствено, наметнува и една поширока класификација на украсните детали на портите, каде апликациите се типизираат според начинот на користење на вегетативни, геометриски, зооморфни и антропоморфни мотиви и прикази, и метални порти со составен придружен елемент на рачка, тропалка и алки. Во однос на ликовно-естетскиот аспект на декорот на овој архитектонски елемент, авторите Зоран и Оливера, додаваат: „Декоративните елементи кај дел од металните порти имаат евидентна намена или ‘декорација заради декорација’, како што се разните видови на розети (розета е популарен елемент на декорацијашироко распространет во традиционалната уметност, како традиционален соларен симбол, позната уште и како цвет на животот), кринови (симбол на плодноста, мирот, чистотата), лисја, поставени во симетрична композиција, но се појавуваат и одредени декоративни елементи како симболи на заштитници, чувари на куќите како што се декоративните елементи


47


од типот на зооморфни украси - лавовски глави (симболи на моќ и супериорна власт), и митолошки суштества – ламји, како и тип на модифицирани малтешки крстови“. Портите како архитектонски елемент, оценет како декоративен детаљ, кој се приспособил на локалните архитектонски форми, претставува врвен уметничкифрагмент во богатата ризница на

битолската профана архитектура. Иако се вредно национално богатство, со тек на времето нивната употреба драстично опаѓа, а металните порти во денешно време се фрлени под забот на заборавот, наоѓајќи се во една завршна фаза на константно пропаѓање, уништување и самоиницијативно отстранување од самите корисници на објектот, без да се води сметка за нивна

заштита и зачувување како сведок на нашето културно-историско постоење. Овој истражувачки труд и документираните технички досиеја за секоја порта одделно, претставува последен повик за спас на културното наследство и создавање висока свест кај самите граѓани за вистинските вредности на сето она што го поседуваме. Авторите на овој труд, Зоран Алтипармаков и Оливера Макриевска упатуваат една алармантна порака до целата јавност, стручните лица и читателите на „Порта 3“, со надеж дека ќе предизвика силен одек: „Целта на истражувачкиот труд окончан со изложбата е една и единствена -сочувување на нашето културно-историско наследство. Изложбата беше организирана за пошироката публика и стручната јавност како презентација на нашата научна работа, таа да се приближи до населението, да се осврне и да стане свесна за културните вредности кои ја опкружуваат, а кои во една фаза на колктивен заборав и незаинтересираност, се осудени на исчезнување, независно од законската регулатива. Пазарот не може вистински да ја одреди цената на уметничката вредност, а навистина е жално и недозволиво вредноста на металните порти да биде одредена соодветно на тежината на отпадите за старо железо“.


48

спортски храмови куп НА коНфЕдЕРАЦИИ, БРАЗИЛ 2013

Бразил прави „генералка“ за СП

2014Сашо КуЗМАновСКи

Во 15 дена, светот повторно доби врвен репрезентативен фудбал. Годинашното издание на Купот на Конфедерациите, Бразилците го искористија како генерална проба на стадионите за светското првенство, кое ги очекува следното лето. Шест арени од вкупно 12 кои ќе бидат ставени во акција за Мундијалот до година, оваа година го имаа главниот тест на собирот на најдобрите континентални селекции. Во продолжение, деталите за шесте домаќини на Купот на Конфедерациите, кои се изградија (реновираа) во изминатите неколку години.

ЕстАдИо до МАРАкАНА - РИо дЕ жАНЕИРоЛегендарната „Маракана“ е гордоста на фудбалски Бразил. Изградена во далечната 1950 година, „Маракана“ е еден од најграндиозните спортски објекти на планетата. Некогаш најголемиот стадион во светот, кој собираше и до 200.000 навивачи, сега има намален капацитет, за комфорно и безбедно следење на фудбалските натпревари, со само 73.531 место. И со олку намален капацитет, „Маракана“ останува најголемиот фудбалски стадион во Бразил. Почитувајќи го оригиналниот изглед, во проектот за реновирање на стадионот беше вклучено уривање на долниот прстен од трибинскиот простор, на кој беше изградено ново ниво кое нуди подобра видливост и проширување за пристапните рампи кои порано ги немаше. Стадионот исто така е опремен со целосно нов покрив на кој има инсталирано систем за собирање на дождовницата и кој ќе покрие 95% од седиштата. Фасадата остана недопрена, затоа што е заштитена од Националниот институт за историско и уметничко богатство. За време на Купот на Конфедерациите и на СП 2014 година, посетителите ќе имаат можност да си купат и по некое парче од материјалот на стариот стадион, како сувенир.

ЕстАдИо НАЦИоНАЛ - БРАЗИЛИЈАСо 68.009 места за седење, Естадио Национал е вториот најголем стадион во Бразил. Лоциран во престолнината, овој стадион е гордост на Бразил. Изграден во 1974 година не можеше да го издржи критериумот на ФИФА за врвен фудбалски настап, па и тој доживеа комплетна реконструкција. Во неа беа опфатени фасадата, металниот покрив, носечките столбови, како и теренот, кој беше исто така скратен. На сметка на теренот дојде до спуштање на централните трибини подолу до тревникот, со што се доби и поголем комфор за гледачите. Естадио Национал можеби е и најеколошкиот дел од целиот проект за изградба и модернизација на стадионите во Бразил за СП 2014. Со целосен пристап од јавниот превоз до систем за рециклирање и собирање на отпадната вода, до светски лидер во одржливо урбано планирање.

ФАКТи: Капацитет: 73.531, Димензија на терен: 105 х 68 м, подлога: трева, Бројки: катна гаража со 3.500 места, 4 ЛЕД екрани, пајак камера на покривот, 60 ресторани, барови и фаст-фуд објекти, 6 пристапни рампи, 16 ескалатори и лифтови, медиа центар.

ФАКТи: Капацитет: 68.009, Димензија на терен: 105 х 68 м, подлога: трева, Бројки: 276 санитарии, 4 соблекувални, 6 ТВ-кабини, 20 ескалатори, 54 продавници, медицински центар, медиа центар, хотел.паркинг.


49

спортски храмови

ЕстАдИо МИНЕРИАо - БЕЛо хоРИЗоНтЕЕдно од најпознатите историски места за бразилскиот фудбал. Дом на екипите на Атлетико Минеиро и Крузеиро, поранешни шампиони на Бразил. Естадио Минериао претрпе комплетен ремонт. Во проектот за модернизација влегоа намалување на теренската површина и подобрување на пристапните влезови и излези на стадионот, како и дополнителни корекции на економската и енергетската одржливост на објектот. Новиот капацитет на стадионот брои над 62.000 места, но за потребите на Купот на Конфедерациите точниот број на расположливи места е ограничен на 57.483. При реновирањето на стадионот изграден во далечната 1959 година, особено е значаен проектот на енергетска ефикасност. Објектот сега може да прифати и до 6.270.000 литри дождовница, која потоа може да се користи за техничка употреба. Зад дизајнот стои потписот на ”gmp Architekten von Gerkan, Marg und Partner“.

АРЕНА пЕРНАМБуко - РЕсИфЕСтраста за добар фудбал е секогаш присутна во Ресифе, градот домаќин на Наутико, Спорт Ресифе... Град домаќин на СП 1950 година, но и еден од малкуте градови кои добија комплетно нова арена за потребите на СП и Купот на Конфедерациите. Модерен спортски комплекс во кој има и ресторани и трговски центар и киносали. На само 19 километри од аеродромот, а скоро лоциран во централното градско подрачје, претставува вистински економски катализатор за континуираната експанзија на Гранде Ресифе. Со капацитет од 42.849 места ќе биде еден од условно помалите бразилски стадиони, но модернистички, еден од најпривлечните. Зад потписот на Арена Пернамбуко стои еден од најпознатите бразилски архитекти Даниел Фернандез, додека комплетната изградба беше во рацете на ”Odebrecht Infraestrutura“. Арената вклучува и универзитетски кампус, затворена арена, хотел и конференциски центар.

ЕстАдИо кАстЕЛАо - фоРтАЛЕЗАИзграден во 1973 година, и овој стадион се најде во проектот за модернизација на спортските капацитети во Бразил, по добивањето на организацијата на овие два голи фудбалски настани. По реновирањето, Форталеза доби спортски храм со зголемен капацитет од 58.704 места, модерна арена во која беше доизграден и подземен паркинг со 1.997 места, ВИП зона, медиа центар, микс-зона, како и целосно реновирање на поттрибинскиот простор и соблекувалните. Покрај ова, стадионот доби и нов покрив и комплетно ново решение за пристап со четири ексклузивни ленти за автобуси кои сообраќаат до него. Тоа го олеснува пристапот на навивачите до стадионот. Комплексот околу Естадио Кастелао опфаќа и неколку ресторани, кино сали, хотел, како и олимписки центар. На стадионот имаше реновирање на долните трибински зони кои беа спуштени неколку метри кон теренот.

АРЕНА фоНтЕ НовА - сАЛвАдоРПрвиот главен град во историјата на Бразил, Салвадор, ги пречекуваат репрезентациите на Купот на Конфедерациите, но и на СП следната година на комплетно нов стадион. Арена „Фонте Нова“ е наменски стадион со капацитет од 52.048 места на кој ќе се играат 6 меча од СП 2014. Името го добива по локацијата на која е изграден, местото Фонте Нова.На оваа локација претходно имаше друг стадион, стариот Естадио Октавио Мангабеира, кој во 2007 година беше затворен, а три години подоцна урнат до темел. Арена „Фонте Нова“ има лесен метален покрив, а во него покрај неколкуте подземни и надземни паркиралишта се лоцирани и музеј, два хотела, концертна сала и повеќе продавници. Зад потписот на оваа нова арена стојат група архитекти од Германија, ”Brunswick“, кои стојат зад реновирањето и на арената во Хановер. Интересно, на 27 мај оваа година, мал дел од покривот се урна по големо невреме кое беше проследено со силен дожд и ветер.

ФАКТи: Капацитет: 62.547, Димензија на терен: 105 х 68 м, подлога: трева, Бројки: 2.500 ВИП места, 34 ВИП кабини, 1200 медиа места, медиа центар, 4 соблекувални, 11 угостителски објекти, хотел, паркинг.

ФАКТи: Капацитет: 42.849, Димензија на терен: 105 х 68 м, подлога: трева, Бројки: 71 санитарии, 42 ресторани, барови и фаст-фуд објекти, централна кујна, 100 ВИП кабини, ВИП арена, 21 ескалатори.

ФАКТи: Капацитет: 58.704, Димензија на терен: 110 х 75 м, подлога: покриен паркинг со 1.997 места, ВИП зона, медиа центар, 2 соблекувални, 2 судиски кабини, 12 ресторани, 2 кино сали, хотел.

ФАКТи: Капацитет: 52.048, Димензија на терен: 105 х 68 м, подлога: 2 подземни и надземни паркиралишта, музеј, два хотела, концертна сала, 70 ВИП кабини, 39 ресторани, барови и фаст-фуд објекти, 2.500 ВИП седишта.


50

технологии

Приватноста на тенок мразАпсолутна приватност на Интернет не е можна. Технологијата, особено развиените софтвери и системи за следење и информирање, е на ниво секоја наша активност (во допир со ИТ) во минатото и во реално време да може да се сними, а со тоа и да се злоупотреби.

Трајче СТојАнов, дипл.инж.арх.

Орвеловата „1984“ овој јуни се наоѓа на одличното 48 место на најдобро продавани книги на Amazon.com. Но, кратко претходно, овој класик се наоѓаше на околу 13.000-то место. Практично, продажбата на книгата

се зголеми за над 7000% во рок од околу две недели. Оваа појава се препишува на случајот Едвард Сноуден и неодамна обелоденетите доверливи информации за проектот „Призма“. Обвинувањата дека безбедносните служби ја злоупотребуваат позицијата и неоправдано ги следат дигиталните комуникации на илјадници, ги потсети луѓето на некои размислувања на Орвел уште во далечната 1949 година и воедно ги поттикна уште еднаш да го препрочитаат ова големо дело. Едвард Сноуден е 29-годишен ИТ техничар со работен ангажман за разузнувачките служби во САД. На почетокот на јуни оваа година, весниците „Гардијан“ и „Вашингтон пост“ објавија доверлив документ, за кој самиот Сноуден призна дека тој е испраќачот до медиумите. Се верува дека Сноуден моментално е во бегство во Хонг Конг, од каде даде неколку интервјуа во кои потврди за злоупотребите на безбедносните служби. Неговата неизвесна судбина предизвикува голем интерес кај еден дел од медиумите во светот, додека другата половина се фокусираат на оправдување или осудување на ваквите програми за следење и известување.

Што научивме досега од случајот Едвард Сноуден? . Интернет приватноста не може да се одбрани. Без разлика дали институциите вршат злоупотреби или не, приватноста на интернет-комуникациите е критична точка. Корисниците имаат лажно чувство на сигурност и приватност, верувајќи дека информациите и активностите прикажани преку компјутер и Интернет се моментален импулс/електронски полнеж и како такви тешко се следат. Дополнително, корисниците сметаат дека советите на експертите за безбедност на Интернет, кои препорачуваат употреба на антивируси, сложени лозинки, декларирани безбедни сајтови, броузери и апликации се доволни да се одвратат натрапниците. Но, очигледно не е така. Објавениот документ од страна на „Гардијан“ и на „Вашингтон пост“, инаку интерна тренинг презентациија на Националната безбедносна агенација на САД (National Security Agency), вели дека почнувајќи од 2007 година, во рамки на проектот Призма, агенцијата директно собира податоци (електронска пошта, аудио и видео разговори, складирани податоци, активности, податоци од социјалните мрежи и др.) од серверите на американските софтверски и телекомуникациски гиганти. Меѓу нив се најдоа имиња како Microsoft, Google, Apple, Facebook, Yahoo, AOL, Skype, PalTalk, YouTube. Иако засегнатите компании веднаш негираа дека никој нема директен пристап до нивните сервери и уште еднаш уверија за нивните заложби за зачувување на приватноста, останува фактот дека компаниите во САД соработуваат редовно со безбедносните служби бидејќи се обврзани со закон да достават информации за поединци доколку безбедносните служби поднесат барање за тоа. Значи, советите за безбедност на Интернет се однесуваат само на заштита од не толку софистицирани натрапници, но не и од високо профилирани организациии како што се владини институции, хостинг и други ИТ компании и слично.


51

технологии

. Злоупотребите на приватноста не познава граници. И покрај фактот што САД се географски далеку, сепак мора да се има предвид дека таа држава контролира огромен процент од Интернетот во светот. На нејзино тло сепак се наоѓаат 9 од 13-те основни (root) сервери, како и огромен број на хост компании. Оваа поволна позиција им овозможува на безбедносните служби од тлото на САД да ги следат комуникациите на странските државјани, кои се наоѓаат надвор од САД, скоро подеднакво како и на своите граѓани. Дополнително, американските закони ги штитат правата на американските граѓани, додека странските граѓани и институции се ставени надвор од правна рамка, што остава простор за злоупотреби на приватноста. На крајот на краиштата сите сме на некакви социјални мрежи, чии сопственици најчесто се американски компании со сервери на американско тло. Затоа, заблуда е да се смета дека поради географската оддалеченост, нашата приватност на Интернет не би можела да биде предмет на некаква злоупотреба. Самиот Сноуден во неколку интервјуа потврди дека предмет на следење биле повеќе странски државјани, како и странски државни институции.. Светот се наоѓа во тивка технолошка војна. Како во случајот со иранската нуклеарна програма кога со помош на вируси успешно беше саботирана една од најважните нуклеарни постројки во Иран, така прикриени злонамерни операции се одвиваат секојдневно низ светот со помош на упади во компјутерските системи. Сноуден изјави дека и Кина била жртва на посочената програма, што го прави случајот интернационален и со можни сериозни последици по светскиот мир. Иако мотивите за објавувањето на доверливи податоци според Сноуден се патриотски, со цел заштита на американските граѓани од неуставни дејствија на безбедносните служби, неговото засолнување на територија во владеење на Кина е поеднакво драматично како и објавувањето на документите. Кина е земја со сериозни ограничувања на човековите слободи. Покрај тоа, самата Кина е одговорна за исклучително софистицирани хакерски напади над американски воени инсталации, а познат е и случај во 2010 година кога цели 18 минути целиот интернет-сообраќај го насочи кон своите сервери. Распространетоста и релативно високиот технолошки развој, ја прави ИТ-индустријата погодна почва за непријателски дејствија. А како учесници или оштетени,

со или без знаење и дозвола се и приватните интернет-корисници. Дополнително загрижува ангажирањето на приватни компании кои лесно можат да го сменат нарачателот, па наместо владини институции, следењата и информирањата да бидат во функција на индустриска шпионажа за која неофицијално само се говори дека е во загрижувачки пораст.. Упадите „од внатре“ се подеднаква закана по безбедносните системи како и оние од надвор. И покрај предупредувањата од страна на ИТ-експертите по безбедност, дека безбедноста/сигурноста на интитуциите и инсталациите мора да се модернизира бидејќи се сè почесто мета на надворешен хакерски упад, мора да се забележи и дека поголема или барем подеднаква

штета прават и внатрешните „хакери“. Лицата што имаат службен пристап се лица од доверба и како такви не се подложни на низа проверки, не минуваат низ fi rewall-ови, користат воспоставени лозинки и поради тоа тешко се открива кој е „кртот“, односно кој издал доверлива информација. Сноуден самиот се претстави како „информатор“, додека Бредли Менинг „падна“ на еден свој меил до пријател каде наведува што направил.. Младите ИТ-професионалци го предводат трендот на објавувања на доверливи информации. Такви случаи имало и во минатото, но без посериозен успех. Сепак, по последните случувања со појава на т.н „свиркачи“ или whistleblowers (лица кои јавно изнесуваат

информации за злоупотреби на владини институции или компании) како што се веќе познатите Бредли Менинг или Џулиан Асанж, се чини дека младите се поревносни во борбата против владините злоупотреби и покрај страшните последици и закани по нивниот живот. Џулиан Асанж живее во привремен азил во зградата на Амбасадата на Еквадор во Лондон и сè уште е активен со неговиот Викиликс. Бредли Менинг е во притвор додека трае судскиот процес во кој се очекува да добие неколку децениска затворска казна. Едвард Сноуден е во бегство, но со најава за објавување на уште доверливи податоци. Ова се веројатно најпознатите ИТ-професионалци, чии активности направија големи потреси во безбедносните системи, но со цел да придонесат за потранспарентен и подемократски свет. За разлика од нив, на листата на т.н. „свиркачи“ има и безбедносни службеници, одликувани офицери и слично, кои не се стекнаа со меѓународна слава како претходно спомнатите, но застанаа храбро против злоупотребите без да ја напуштат земјата. Нивниот живот сега во никој случај не е подобрен, напротив повеќето од нив се деградирани и без пристојна работа.. Светот уште е во страв од тоталитарно општетсво. Спонтаната реакција на луѓето со купувањето на „1984“ по последните случувања кажува многу. Без разлика што ги поминавме тоталитарните општества од минатиот век, ова високо развиено технолошко општество сè уште е во грч и страв од тоталитарно општество. Како да нема доверба во воспоставените механизми кои треба да ги одвратат сите обиди за контрола на умот и ограничување на човековите слободи. Страв очигледно постои. Како заклучок од погоре изнесеното, би рекол дека апсолутна приватност на Интернет не е можна. Технологијата, особено развиените софтвери и системи за следење и информирање, е на ниво секоја наша активност (во допир со ИТ) во минатото и во реално време да може да се сними, а со тоа и да се злоупотреби. Треба да бидеме свесни дека поради современите безбедносни предизвици, технологијата мора да се користи во борбата против криминалните активности и тероризмот, но воедно мора да постои и силна контрола над таквите операции. Засега апсолутната приватност е утопија.


52

експерт Нов пЛАН НА РАБотА ЗА БРИтАНскИтЕ АРхИтЕктИ

Проектирање и изградба во осум чекори

По речиси една година од завршување на консултативниот период, Кралскиот институт на британските архитекти го промовираше новиот План на работа, преку кој се одразуваат најдобрите принципи на современата градежна практика, но истовремено се одговара на потребите за приспособување на Планот според потребите на индивидуaлните проекти, а во однос на пристапот за јавна набавка и други негови аспекти

д-р владимир Б. ЛАДинСКи, дипл.инж.арх. (Велика Британија)

Планот за работа (Plan of Work) се смета за дефинитвен модел на процесот за проектирање и изградба на објекти во Обединетото Кралство, и пошироко.

Првиот План за работа бил развиен во 1963 година и во изминатиот период бил подложен на помали измени и дополнувања за да се приспособи на развојот во организацијата на проектантските тимови. Минатата година, Кралскиот институт на британските архитекти формирал Група за ревизија на Планот за работа, предводена од Деил Синклер, а со цел да се направи стратешка ревизија на Планот. Во текот на својата работа, членовите на групата соработувале со британскиот Совет за градежна индустрија во обид новиот План да се приближи колку е

можно подобро кон најдобрата практика, која произлегува од сите специјалисти вклучени во рамките на интегрираниот градежен тим, со оглед на тоа што другите професионални организации во земјата, како на пример Асоцијацијата на инженерите консултанти, Асоцијацијата за истражување и информација на градежните инсталации, Овластениот институт за градба, Овластената институција на инженерите за градежни инсталации, Институцијата за цивилни инженери и Кралската институција на овластени (лица) за премер, публикувале свои еквивалентни модели за процесот на работа. Со оваа ревизија, исто така, е направен обид во новиот план да се вклучат и одредени клучни аспекти кои се однесуваат на препораките на Стратегијата за градежништво на британската влада,

промените во начинот на кој градежните инсталации се реализираат, на одржливото проектирање, координацијата со процесите на Моделот на информации за објекти, промовирањето на флексибилност околу процедурите за урбанистичко планирање, и приспособување на различните пристапи за јавни набавки. По речиси една година од завршување на консултативниот период, Кралскиот институт на британските архитекти на 21 мај оваа година официјално го промовираше новиот План на работа, преку кој се одразуваат најдобрите принципи на современата градежна практика, но истовремено се одговара на потребите за приспособување на Планот според потребите на индивидуалните проекти, а во однос на пристапот за јавна набавка и други негови аспекти.


53

експерт

Проектирање и изградба во осум чекориОва го прави самиот План многу пофлексибилен и одговара на промените во изминатите 50 години и значително зголеменото ниво на комплексност при реализацијата на градежните проекти. За претседателката на Кралскиот институт на британските архитекти, Анџела Брејди, новиот План за работа бил „исклучително детален проект кој резултирал во брилијантно решение, со можност еднаш во генерација да се осовремени процесниот модел во градежната индустрија и да се одговори на клучните промени во делокругот на јавните набавки, урбанистичкото планирање, одржливоста, Моделот на информации за објекти, и реализацијата во градежништвото. Јас ги поттикнувам сите архитекти да го поддржат новиот план којшто ја појаснува нашта улога и им ги појаснува процесите на нашите клиенти“.

Според новиот План на работа, процесот за проектирање и изградба на објекти во Обединетото Кралство се состои од осум чекори, кои сега се усогласени со најновите координирани чекори во проектирањето и изградбата на објекти на Советот на градежната индустрија, и кои ја отсликуваат работата на сите учесници во процесот:

• 0 - Стратешко дефинирање (Strategic definition)• 1 - Подготовка и проектна програма (Preparation and brief)• 2 - Концептуален проект (Concept design)• 3 - Напреден (развиен) проект (Developed design)• 4 - Технички проект (Technical design)• 5 - Изведба (Construction)• 6 - Примопредавање и затворање на проектот (Handover and close out)• 7 - Во употреба (In use).

За разлика од претходните планови, најновиот План на работа добива своја посветена веб страница www.ribaplanofwork.com на која може да се добијат дополнителни информации за него, да се видат деталите на Планот, да се симнат основните документи, но и преку примена на интерактивна интернет-алатка Планот да се приспособи на потребите на секој проект поединечно, и тоа од аспект на избраниот пристап за јавна набавка, програмата и планирањето на проектот за кој се однесува. По приспособување на Планот за потребите на проектот, индивидуално приспособен план може да се симне за да се користи од страна на учесниците во проектот. Во рамките на вообичаената практика, промоцијата на планот е проследена со публикација на придружни документи на планот од страна на Кралскиот институт на британските архитекти, како на пример:• Упатство за клиентот за ангажирање на архитект

(A Client’s Guide to Engaging an Architect);• Упатство за работа на Кралскиот институт на британските архитекти (The RIBA Job Book);• Упатство за примена на Планот за работа 2013 (Guide to Using the Plan of Work, 2013); и• Составување на работен тим за проект: Практични алатки со мулти-дисциплинарни програми за услуги (Assembling a Collaborative Project Team: Practical tools including Multi-disciplinary Schedules of Services)

Преку овој сеопфатен пакет на информации и промотивни семинари за новиот План за работа, Кралскиот институт на британските архитекти очекува дека тој ќе заживее во секојдневната практика. Се разбира, барем во догледно време се очекува да оперираат двата плана, стариот од 2007 и новиот од оваа година, за да се задоволат потребите во транзициониот период. Реално, ќе биде потребно подолго време стручната јавност во земјата во доволна мерка да се запознае со новиот План на работа, да ги приспособи своите работни процеси, пред да почне да го применува во практика на новите објекти. Како резултат, ќе биде потребно да помине извесно време пред да може да се даде објективна оценка за новиот План на работа. Едно е сигурно, дека тој барем има направено сериозен обид да ги надмине воочените празнини во постојниот и да одговори на предизвиците на сè покомплексните современи процеси за проектирање и реализација на градежните објекти.


54

еко инфо

БРИсЕЛ

Еу воведе царина за фотоволтаиците од кинаЕвропската комисија ја потврди својата намера, од 6 јуни да воведе царина на увозот на фотоволтаични модули од Кина. Кина веднаш реагираше со најава за започнување на истрага за европските вина на кинескиот пазар. ЕУ воведе привремени антидампинг мерки за фотоволтаичните панели од Кина. Привремената царина ќе изнесува 11,8% и ќе се применува до 6 август. Доколку не се постигне договор со Кина, просечната цена на царините ќе достигне 47,6%, со што практично ќе се блокира увозот од оваа земја. Според пресметките на Комисијата цените по кои кинеските фотоволтаици се продаваат во Европа се значително пониски од реалната цена и тоа дури за 88%. Во 2011 година во земјите на ЕУ, Кина извезла фотоволтаици во вредност од 21 милијарда евра.

(energetika-net)

пАРИЗ

„тотал“ ќе затвора рафинерииФранцускиот нафтен гигант „Тотал” најави затворање на некои од своите рафинерии во Западна Европа, поради општиот консензус за намалувањето на емисиите на стакленички гасови и потрошувачката на гориво. Сосема е извесно дека овој пример ќе го следат и другите големи европски нафтени компании. Иако компанијата не наведува прецизно за кои рафинерии се работи, нагласено е дека во Франција има премногу рафинериски капацитети. Во текот на 2012 година веќе се затворени четири европски рафинерии, а во 2013 се очекува затворање на уште три.

(Oil and Gas Eurasia)

БРИсЕЛ

Екстремните поплави во Европа ќе бидат почестиЕвропската агенција за животна средина проценува дека временските услови со кои моментално се соочува Европа, ќе бидат сè почести во иднина. Во наредните децении агенцијата прогнозира почести поплави, како последица на климатските промени. Борбата со последиците од поплавите ќе бара значителни финансиски средства и човечки ресурси. Посебно се истакнуваат несоодветните услови за живеење во градовите, па поради тоа една петина од европските градови со над 100.000 жители се особено осетливи на поплави.

(Euractiv)


55

еко инфо

вАРшАвА

пуштена во погон најголемата електрана на биомаса во светотФранцуската енергетска компанија GdF Suez ја пушти во погон електраната TEB Green Unit, најголемата електрана во светот која работи исклучиво на биомаса. Инсталираната моќност изнесува 205 MW, а ќе користи биомаса од растително потекло од земјоделските површини, овоштарници и шуми. Произведената енергија на овој начин ќе овозможи намалување на емисијата на стакленички гасови во вредност од 1,2 милиони тони годишно.

(Silobreaker)

спЛИт

ветерници на платформа од мразИнженерите на „Бродосплит“ ја развиваат идејата на својот сопственик за изградба на пловечки платформи за ветерни електрани, направени од мраз. Основниот градежен материјал за идната платформа е мраз од слатка вода, „армиран“ со стаклени влакна. Таква платформа со големи димензии би имала механички и динамички својства, кои би овозможиле отпорност на ударите од брановите и ветерот при морските бури. Сопственикот на „Бродосплит“ тврди дека конструкцијата има идентични својства со бетонот, а околу мразот би се поставила термоизолација слична на стиропорот.

(Slobodna Dalmacija)

БоН

серија мерки за поквалитетен воздухКвалитетот на воздухот во Европа значително се подобри во последните години, како резултат на воведувањето на граничните вредности на емисијата од различни извори. Затоа, во последните дваесет години емисијата на сулфурен диоксид е намалена за дури 55%. Најдобар пример за успешна борба против загадувањето во Европа е баскискиот главен град, кој во 2012 година е прогласен за „зелена престолнина на Европа”. Резултатот е постигнат преку системски мерки кои се однесуваат на индустриските капацитети, јавниот превоз и самата свест на граѓаните. Позитивни промени се направени и во Мексико Сити, 20-милионската метропола која е одамна на лош глас поради преголемото загадување.

(Deutsche Welle)

подготви: Даниела МЛАДеновСКА


56

арт 55. вЕНЕЦИско БИЕНАЛЕ НА уМЕтНостА

Уметност од ништо и уметност од сeНа 55. Биенале на уметноста, кое ќе биде отворено до ноември, се претставени вкупно 88 земји од цел свет. Нациoналните павилјони имаат теми кои допираат...

Сонот на италијанскиот уметник Марино Аурити од 1955 година да направи музеј од целото светско знаење, буквално од игла до локомотива, кој е своевидна

метафора на силната човечка желба да види и да знае сè, се чини дека и до денес не престанал да го преокупира умот на уметникот. Го опседнува свесно, дури и очајнички се обидува да го совлада она што како материја и изум го држи човештвото, иако на крајот повторно доаѓа до сознанието дека тоа е утописки обид. Токму овој обид, започнат пред половина век, а насловен „Енциклопедиска палата“, беше главната тема на меѓународната изложба на едно од најголемите

уметнички случувања во светот - 55. Венециско биенале на уметноста, кое се отвори на први јуни. Изложбата, која вклучи 150 уметници од 38 земји низ светот, беше поставена во Арсенале и Џардини, заедно со павилјоните на дел од земјите што учествуваа, а нејзин куратор е Масимилиано Џони. Останатите национални павилјони, меѓу кои и македонскиот, се наоѓаат низ цела Венеција. Вкупно 88 земји се дел од големиот уметнички настан. Деновите пред официјалното отворање беа наши. Свет во мало, многу уметници, новинари, туристи, распеани Италијанци и дождливата Венеција. Одиме, брзаме од Сан Марко кон Арсенале и Џардини, гледајќи го тој уметнички метеж, каде лице

в лице се соочува минатото со сегашноста. На Дуждовата палата плакат од актуелна изложба на Едвард Мане и дела од ренесансата, а малку подоле постерот од 55.Венециско биенале на уметноста. Изложбата „Енциклопедиска палата“, која ја евоцира идејата за музеј на целото човечко знаење, наспроти Венеција која е самата по себе музеј. Националните павилјони со теми кои допираат глобални проблеми и кризи, наспроти главната изложба „Енциклопедиска палата“ која, заситена од видливото, од светот што станува голема слика, се претвора во шоу на опсесијата и на трансформирачката моќ на имагинацијата. Ја поминавме цела Венеција за да стигнеме до Џардини, градините некогаш обновени од Наполеон

Уметникот Едсон Чагас, претставник на Ангола, е добитник на наградата за најдобар павилјон за изложбата "Luanda, Encyclopedic City"

Кате АнТевСКА, историчарка на уметност (Специјално за Порта3 од Венеција)


57

арт

Уметност од ништо и уметност од сe

Бонапарта, а денес главно собиралиште на уметноста. Пред изложбите долги редици од луѓе за влез. Врне, но тоа не е пречка да си направиме обиколка. Главната изложба почнува со презентација на Црвената книга на Карл Густав Јунг, илустрирана книшка инспирирана од соништата и фантазиите, потоа табла со скици од филозофот и езотеристот Рудолф Штајнер и тарот карти на Алистер Кроули. Од друга страна пак, тука е големиот Теодор Адорно, кој го поставува прашањето што ако сме сите медиуми и што ако мозокот е првиот медиум? Ако порано уметниците биле опседати со спиритуализмот, денес тие се опседнати со дигиталните медиуми. Ставајќи го Јунг во изложбата,

...глобални проблеми и кризи, наспроти главната изложба „Енциклопедиска палата“, која се претвора во шоу на опсесијата и на трансформирачката моќ на имагинацијата.

`

Кинескиот уметник Ај Веи Веи ја претставува Германија "Il Enciclopedico Palazzo del Mondo", дело на авторот Марино Аурити

Главната изложба „Енциклопедиска

палата“


58

арт

кој не бил уметник, исто како и Штајнер, Масимилиано Џони всушност алудира на тоа дека уметност може да се направи од ништо - од нешто што не е уметност. Затоа и невиливото е главна тема на поставката, евидентно во видеото на Артур Змијевски, кое прикажува група слепи луѓе кои го сликаат светот што всушност не можат да го видат. Уметниците како Мортон Бартлет, Џејмс Касл и Петер Фриз, поминале години сонувајќи за алтернативните светови. Тензијата на тоа што е надвор и внатре е тема која ја истражуваат Росела Бискоти и Ева Котаткова, првата во затвор а втората во психијатриска болница. Надреалното,

скриеното, фантастичното, душевното целосно триумфира над физичкото, што всушност е и замислата на Масимилиано. „Енциклопедиска палата“ која симболично треба да го собере целото човечко знаење, кое е поврзано со тоа што е видливо и опипливо, всушност би требало да се справи со тежината на многубројното и разнообразното, за на крај сепак да отиде од другата страна на реалноста. Контрадикторно. Невидливото, како главна тема, e „сместено“ во имагинарен музеј, кој би требало асоцијативно да го опфати целиот човечки изум. Мешавина од дела, од видеа, слики, инсталации, па дури и

предмети со археолошко значење. Тоа е таа ненаситност на денешниот човек, да се има сè, да се знае сè, да се разбере сè. Конфузно, амбициозно и егоистично, како светот денес, како сите ние.

МАГИЈА во вЕЛИкА БРИтАНИЈА, пАРИ во РусИЈА, отпоР во туРЦИЈА Го поминуваме влезот за Џардини. Прво што паѓа во очи се историските градби каде што се сместени павилјоните на Велика Британија, Германија и Франција. Во близина се павилјоните на Канада, Америка, Австрија и други држави.

Велика Британија ја претставува проектот „English magic” на Џереми Делер

Претставникот на Турција, Али Казма, со проектот „Отпор“ Дело на Пол Мекарти и Џон Деандреа во Арсенале


59

Тино Сегал од Велика Британија доби Златен лав за најдобар уметник

предмети со археолошко значење. Тоа е таа ненаситност на денешниот човек, да се има сè, да се знае сè, да се разбере сè. Конфузно, амбициозно и егоистично, како светот денес, како сите ние.

МАГИЈА во вЕЛИкА БРИтАНИЈА, пАРИ во РусИЈА, отпоР во туРЦИЈА Го поминуваме влезот за Џардини. Прво што паѓа во очи се историските градби каде што се сместени павилјоните на Велика Британија, Германија и Франција. Во близина се павилјоните на Канада, Америка, Австрија и други држави.

арт

Чилеанскиот уметник Алфредо Јаар во голем

базен ја прикажува Венеција како макета која тоне и

повторно се издига

Со оглед на тоа што од овие земји се очекува најмногу да понудат, најголемата гужва е токму пред нивните павилјони. За наше изненадување, голем дел од нив се скромни во уметничката понуда, но има и такви кои заслужуваат внимание. Рускиот и павилјонот на Велика Британија прикажуваат глобални проблеми и кризи. Вадим Захаров, кој со децении работи во Москва, се претстави со просторна инсталација, која е симбол на тоа како парите можат да го корумпираат човекот и целото човештво. Ова дело е коментар на целиот тој систем од кој како да нема

излез. Горе, како на балон стојат мажи во костуми и истураат ситни монети во соба во која имаат пристап само жени. На влезот во просторијата стои девојка и ми дава чадор за заштита од парите што „врнат“. Земам парички и ги ставам во една кофа која се враќа во горниот дел, за повторно истите тие пари да се вратат назад. И сè така во круг. На балонот можат да се качат само мажи, бидејќи, како што вели кураторот на поставката Удо Кителман, мажите се главните чинители на системот, а жените пак, ја имаат моќта да ја прекинат таа машина, одлучувајќи дали

ќе ги стават парите во кофата или не. Велика Британија ја претставува проектот ”English magic“ на Џереми Делер, кој се содржи од археолошки предмети стари 4000 години пронајдени во реката Темза; видеа, слики, до фотографии од поп-иконата Дејвид Боуви. Пред павилјонот, низ отворената врата веднашпаѓа во очи огромната претстава на граблива птица која во канџите има автомобил. Уметникот се движи низ неколку линии: европската економска криза и моментот на магија. Магијата на предметите од минатото, магијата на


60

популарната музика, на поп-сцената, искажана преку Боуви, но и магијата на деструкцијата искажана преку грабливата птица. Во моментот кога ние бевме присутни во Венеција, пред германскиот павилјон имаше најмногу луѓе. Разбирливо, бидејќи таму беше поставката (инсталација од дрвени столици) од познатиот кинески уметник Ај Веи Веи. И климатските промени и последиците од нив се инспирација за уметниците. Во „Арсенале“, познатиот чилеански уметник Алфредо Јаар во голем базен ја прикажува Венеција како макета која тоне и повторно се издига, а павилјонот на Тувалу е приказ за тоа како полека исчезнува овој остров на Пацификот. Претставникот на Турција, Али Казма, го покажа својот проект „Отпор“ - пет големи видеобима, филмови за отпорот и изджрливоста на човечкото тело.

дЕЛА НА ГРАНИЦА НА кИЧНа светското уметничко случување, покрај другото, евидентно е присуството на изложби кои граничат со кич. Тоа воопшто и не нè изненадува, имајќи предвид

дека рамките за тоа што е „добро“ во уметноста се одамна помесени. „Уметност од ништо“ - е една од главните премиси на големата изложба, па зошто да не постои и спротивното - уметност од „сè и сешто“. Павилјонот на Канада, сместен во Џардини, беше еден таков пример. ”Music for Silence“ беше насловот на поставката, просторно патување, со светлосни ефекти, скулптури од порцелан, живописни прокеции. Во португалскиот павилјон, пак, имаше брод, донесен од Лисабон до Венеција, поставен во „пештера“ во која има ефекти како од Дизни-филм, како од бајка.

дЕЛото НА хАЏИ-вАсИЛЕвА пРЕдИЗвИкА ИНтЕРЕс во вЕНЕЦИЈАМакедонската претставничка Елпида Хаџи-Василева, чија инсталација ”Silentio Pathologia“ е поставена во „Скуола деи Ланери“, ја разбуди љубопитноста кај љубителите на уметноста. Делото е направено од мрежа од кожурци, мрежа од свила, канапи и од кожи од бели лабораториски стаорци, на тој начин покажувајќи како се ширела чумата низ патот на свилата преку главните преносители - стаорците. „Влегуваат посетители од сите земји. Реакциите се многу позитивни. Генерално се одушевени од идејата. Кој ќе ја види инсталацијата, ќе каже на друг и така од ден на ден интересот расте.Убаво е чувството да добиете толку позитивни реакции“, вели Елпида Хаџи-Василева за нашето списание. Балканските земји, со исклучок на Србија, вообичаено се сместени надвор од Арсенале и Џардини, низ различни локации во Венеција. Оваа година за прв пат на Венециското биенале учествуваше и Косово со инсталација поставена во „Арсенале“.

арт

Невидливото, како главна тема, е „сместено“ во имагинарен музеј, кој би требало асоцијативно да го опфати целиот човечки изум. Мешавина од дела, од видеа, слики, инсталации, па дури и предмети со археолошко значење. Тоа е таа ненаситност на денешниот човек , да се има сè, да се знае сè, да се разбере сè. Конфузно, амбициозно и егоистично, како светот денес, како сите ние.

Проектот "Campo de Color", Латинска Америка

Елпида Хаџи-Василева во македонскиот павилјон


61

ЗЛАтЕН ЛАв ЗА тИНо сЕГАЛ, АНГоЛА со НАЈдоБАР пАвИЛЈоН За најдобар павилјон на 55. Биенале на уметноста во Венеција е прогласен павилјонот на Ангола, а Тино Сегал од Велика Британија доби Златен лав за најдобар уметник на интернационалната изложба „Енциклопедиска палата“. Ангола за прв пат учествува на ова големо уметничко случување и се претстави со изложбата „Луанда, енциклопедиски град“. Станува збор за изложба на која претставуваат своевиден каталог на напуштени објекти, кои ставени во урбан контекст добиваат нова форма и значење. Венециското биенале ќе биде отворено за пошироката публика до ноември, а на оние што сакаат да го погледнат ќе им бидат потребни повеќе денови за да се снајдат во тој разнообразен уметнички свет. Свет кој ита да спознае сè, кој е до таа мера незаситен, што и во современата уметност почнува од своите прапочетоци и сака да оди над своето време. Бара уште и уште. Толкав ни е чекорот денес. Со нетрпение чекам да видам каков ќе биде расчекорот за две години, на следното Биенале.

арт

Златниот лав за најдобар павилјон го доби Ангола


62

совети

A A

A A-

Соба на отворено

Странично од главниот влез во куќата, постои дел од дворот кој сакаме да го уредиме во тераса за престој преку летото. Би сакале да направиме мал базен, дел за седење, да насадиме цвеќе и повисоко зеленило. Ве молиме да ни помогнете околу уредувањето.

Семејство Јошевски, Зелениково

Без разлика дали се работи за балкон, тераса, голем двор или тераса на покривот, за да се добие убав простор, потребно е планирање

и креативен но едноставен пристап. Во почетокот, избегнете корнење на веќе постоечките растенија и уривање на веќе постоечките објекти. Тие можат да станат интересни фокусни точки. Подолго набљудувајте го дворот и откријте кој дел во кој дел од денот има сонце, што ќе биде прв чекор кон правилен распоред на растенијата и садовите за цвеќе. Во помалите дворови како вашиот „помалку значи повеќе“. Избегнувајте огромни дрвја и премногу различни видови растенија. Цвеќето и грмушките садете ги во групи и повторувајте ја композицијата. Така ќе постигнете кохезија и симетрија во уредувањето. Дворовите честопати ги опишуваат како соби на отворено. Затоа поделете ги функциите по зони. Срцето на дворот е просторот околу малиот базен каде семејството се собира да се одмори, јаде и забавува. Тука изборот на мебел и површините се исто толку важни како и изборот на растенијата. Овој дел од дворот, кој е поплочен, може да биде малку издигнат и преку неколку скали да се спушта кон затревнетиот дел. Просторот треба да има заштита од пресилното сонце или дожд, па масата со столови сместете ја под пергола покриена со густа лоза. За создавање приватност, обрабите го дворот со грмушки, а ароматични растенија засадете покрај патеката што од задниот дел на дворот води кон масата и столовите за седење. Три листопадни дрвја со средна големина посадете меѓу тревникот и поплочениот дел за созавање поголема сенка во врелите летни денови.

Билјана СТевКовСКА-САвиќ, дипл.инж.арх.

[email protected]


63

спортски храмови

Б


64

излог

1 2

4


65

излог

1. Столицата Raquelilla на MACEDORAMA е изработена од 7,5 метри лакирани челични цевки во жолта боја и 23 метри колумбиска трака во две нијанси на зелена боја.

2. Трпезариска столица "Cyclops", изработена од алуминиум од Oyadica studio, претставена на SaloneSatellite 2013. Едноставниот дизајн, надополнет со држач за списанија на потпирачот ѝ дава многу интересен изглед на столицата, како и голема практичност.

3. Дизајнирана од Ademario Santos Tavares, оваа столица прикажува селанец кој седи на стол. Изработена е од заедница на занаетчии од Каруару, Бразил, од дрво и отпадоци од текстилната индустрија.

4. Jegal Jaeho за компанијата Ideun ги дизајнирал столиците што во наслонот за раце имаат простор за складирање на парчиња дрва кои покрај корисноста за употребата на дрвата во камините даваат и декоративен ефект.

5. Pulik е минималистички држач за тоалет од Reeta Cagnani од Helsinki Metropolia Универзитетот за применети науки. Овој држач има магнет на основата, кој се прикачува за феромагнетна подлога како што е вратата на фрижидерите.

подготви: Сандра ДонЧевА ТеохАровА, дипл.инж.арх.

3

5


66

јавни набавки

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 79/2013

ЗАКОНЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА

ЗАКОНОТ ЗА ГРАДЕЊЕ

ЗАКОН ЗА ДОПОЛНУВАЊЕ

НА ЗАКОНОТ ЗА ПРОГЛАСУВАЊЕ НА

ПРЕСПАНСКОТО ЕЗЕРО ЗА СПОМЕНИК НА ПРИРОДАТА


ПРАВИЛНИКЗА НАЧИНОТ НА СПРОВЕДУВАЊЕ

НА ПОСТАПКАТА ЗА ДОБИВАЊЕ НА ОДОБРЕНИЕ

ЗА ГРАДЕЊЕ НА ЕЛЕКТРОНСКИ НАЧИН

ОПШТИНА ПЕТРОВЕЦ

ОБЈАВАЗА ОТУЃУВАЊЕ НА

ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО

ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОПШТИНА ПЕТРОВЕЦ

ОПШТИНА ВЕЛЕС

ОБЈАВАЗА ОТУЃУВАЊЕ НА


РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗГРАДБА НА ГОЛЕМИ ХОТЕЛСКИ КОМПЛЕКС

И МОТЕЛИ, ДОМОВИ ВО ОПШТИНА ВЕЛЕС


ОБЈАВА БРОЈ 2 (28.5.2013)ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА


РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА

ИЗГРАДБА НА СТАНБЕНИ ЗГРАДИ – ДОМУВАЊЕ ВО


ОГЛАС ЗА КОНКУРС ЗА ИЗБОР НА

ИДЕЈНО РЕШЕНИЕ

Број: 25-1253/5/2013Податоци за договорниот орган:Општина Кочани, ул. “Раде

Кратовче“ бр. 1, 2300, Кочани.ПРЕДМЕТ:Конкурс за избор на идејно-архитектонско решение за уредување на Плоштадот “Методија Андонов Ченто“ во Кочани.Контакт тел/факс: 033 274-001, 033 273-542, лице за контакт: Силвана Благонова.Плановите или проектите да се достават најдоцна до: 05.07.2013 година во 14.00 часот.

ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА

Број: 56/2013Податоци за договорниот орган:Јавно претпријатие за државни патишта, ул. “Даме Груев“ бр. 14, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изработка на проектна документација за изградба на државен пат А4 делница Штип – Радовиш.Контакт тел/факс: 02 3118-044, 3220-535, лице за контакт: Жаклина Стефановска-Богдановска.Јавно отворање на

понудите на ден 15.07.2013 год.


ПРАВИЛНИКЗА ИЗМЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА ПРАВИЛНИКОТ ЗА СОДРЖИНАТА НА

ПРОЕКТИТЕ, ОЗНАЧУВАЊЕТО НА ПРОЕКТОТ, НАЧИНОТ НА ЗАВЕРКА НА ПРОЕКТОТ ОД СТРАНА НА ОДГОВОРНИТЕ

ЛИЦА И НАЧИНОТ НА КОРИСТЕЊЕ НА

ЕЛЕКТРОНСКИТЕ ЗАПИСИ


ОПШТИНА ПРИЛЕП ЛОКАЛНА САМОУПРАВА

ОБЈАВА 11ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА


РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ СО

НАМЕНА

Ñ Î Î Ï Ø Ò Å Í È Å Ä Î £ À Â Í Î Ñ Ò À

çà ïðîòèâïðàâíî êîðèñòå�å íà èìåòî íà Óíèâåðçèòåòîò �Ñâ� Êèðèë è �åòî�è¼� âî Ñêîï¼å

Èì ñå ñîîïøòóâà íà äåëîâíàòà è íà ïîøèðîêàòà ¼àâíîñò äåêà Çàâîäîò çà è�ïèò�âà�å ìàòåðè¼àëè è ðàçâî¼ íà íîâè òåõíîëîãèè Ñêîï¼å - Ñêîï¼å, îä 2009 ãîäèíà ïðîòèâïðàâíî âî íàçèâîò íà ñâî¼àòà ôèðìà ãî êîðèñòè èìåòî íà Óíèâåðçèòåòîò �Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäè¼� âî Ñêîï¼å. Íà îâî¼ íà÷èí ãè äîâåäóâà âî çàáëóäà äåëîâíèòå è äðóãèòå ñóá¼åêòè âî Ðåïóáëèêà Ìàêåäîíè¼à è ïîøèðîêî äåêà ñå ðàáîòè çà èíñòèòóöè¼à âî ñîñòàâ íà Óíèâåðçèòåòîò �Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäè¼� âî Ñêîï¼å.

Óíèâåðçèòåòîò �Ñâ. Êèðèë è �åòîäè¼� âî Ñêîï¼å ñîîïøòóâà äåêà ñòàòóñîò ïðèäðóæíà ÷ëåíêà íà Óíèâåðçèòåòîò, Çàâîäîò çà èñïèòóâà�å ìàòåðè¼àëè è ðàçâî¼ íà íîâè òåõíîëîãèè Ñêîï¼å - Ñêîï¼å ãî èìà èçãóáåíî ñî Îäëóêà íà Óíèâåðçèòåòñêèîò ñåíàò è ñî ïðàâîñèëíà è èçâðøíà ïðåñóäà íà Îñíîâíèîò ñóä Ñêîï¼å 2 - Ñêîï¼å, à ñî òîà ãî èìà èçãóáåíî è ïðàâîòî äà ãî êîðèñòè èìåòî íà Óíèâåðçèòåòîò.

Óíèâåðçèòåò �Ñâ� �èðèë è �åòîäè¼� âî Ñêîï¼å

Documents

Porta3 209