REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS

DEPARTAMENTI I GAZETARIS DHE KOMUNIKIMIT

PRFAQSIMI POLITIK N INFORMACIONIN E

RADIOTELEVIZIONIT T KOSOVS

PAS PAVARSIS

Studim pr mbrojtjen e grads shkencore:

Doktor i Shkencave n Gazetari dhe Komunikim

Kandidati Udhheqsi shkencor

Gjylie REXHA Prof. Asoc. Dr. Bashkim GJERGJI

Tiran, Mars 2017

REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS

DEPARTAMENTI I GAZETARIS DHE KOMUNIKIMIT

PRFAQSIMI POLITIK N INFORMACIONIN E

RADIOTELEVIZIONIT T KOSOVS

PAS PAVARSIS

Studim pr mbrojtjen e grads shkencore:

Doktor i Shkencave n Gazetari dhe Komunikim

Kandidati Udhheqsi shkencor

Gjylie REXHA Prof. Asoc. Dr. Bashkim GJERGJI

KOMISIONI I VLERSIMIT

__________________________________ (Kryetar)

__________________________________ (Oponent)

__________________________________ (Oponent)

__________________________________ (Antar)

__________________________________ (Antar)

Tiran, Mars 2017

Deklarata e autorsis

Ky punim doktoral i paraqitur pran Departamentit t Gazetaris dhe Komunikimit,

Fakulteti i Historis dhe Filologjis, Universiteti i Tirans sht kryer n prputhje me t

gjitha normat, rregullat dhe kriteret akademike.

Deklaroj me prgjegjsi se u jam prmbajtur me rigorozitet t gjitha rregullave

akademike prsa i prket referencave, citimeve dhe do materiali t prdorur pr punim.

T gjitha palt e prfshira n studim kan qen t informuara dhe jan prfshir n kt

punim me vullnet t plot.

COPYRIGHT: Gjylie REXHA

T gjitha t drejtat jan t rezervuara, 2017

Prmbajtja 5

Pasqyra e tabelave 8

Hyrje x-xxvii

Kapitulli i par

Politika dhe transmetuesit publik 28

1.1. Mediat si aktor n komunikimin politik 28

1.2. Gazetari n raportin media politik 32

1.3. Roli i transmetuesve publik n sistemet mediatike 37

1.4. Modele t transmetuesve publik 38

1.5. Karakteristika t transmetuesit publik t Kosovs 43

Kapitulli i dyt

RTK media e protektoratit pr Kosovn 49

2.1. Nga plani pr ringjalljen e RTP-s n themelimin e RTK-s 50

2.2. Koncepti i shumetnicitetit n transmetuesin publik 54

2.3. Kosovarizimi i RTK-s 57

2.4. Pasojat e shmangies nga koncepti politik 60

2.5. Rikthimi n media me mision politik 63

2.6. RTK-ja e financuar nga parapagimi 67

2.7. Trashgimia e UNMIK-ut pr RTK-n 71

Kapitulli i tret

Ligji si instrument pr ndikim politik mbi RTK-n 73

3.1. RTK media me ligj t veant n sistemin mediatik 73

3.2. Nga pavarsia financiare n varsin nga buxheti shtetror 77

3.3. Financimi i RTK-s prmes buxhetit t shtetit 81

3.4. Opsione pr arritjen e pavarsis financiare 83

3.5. Centralizimi politik i przgjedhjes s bordit t RTK-s 86

3.6. Praktika e przgjedhjes s bordit t RTK-s 87

3.7. Ligji si instrument pr ndikim n politikn editoriale 90

Kapitulli i katrt

Politika n lajmet e RTK-s 93

4.1. Politika n hierarkin e lajmeve 93

4.2. Raportimi i balancuar pro politiks 96

4.3. Pushteti dhe opozita n lajmet e RTK-s 98

4.4. Parafushata si marketing politik n lajme 103

4.5. Prfaqsimi i barabart gjat fushatat elektorale 107

4.6. Anshmria n raportimin pr krizat politike 108

4.7. Qasja e RTK-s ndaj kritikave politike 113

4.8. RTK si pal ndaj kritikave t Vetvendosjes 115

Kapitulli i pest

RTK-ja ndrmjet politiks dhe publikut 118

5.1. RTK si shrbim i politiks pr publikun 118

5.2. RTK si pasqyruese e pjesshme e realitetit politik 121

5.3. Anashkalimi i realitetit socio-ekonomik 123

5.4. Financimi dhe llogaridhnia ndaj publikut 126

5.5. Mungesa e aleancs s RTK-s me publikun 129

5.6. Mundsia e prafrimit t RTK-s me publikun 131

5.7. Perspektiva e raportit t RTK-s me publikun 135

Kapitulli i gjasht

Statusi i gazetarit t politiks n RTK 139

6.1. Gazetart n Kosovn me liri t pjesshme t shtypit 139

6.2. Mnyrat e punsimit dhe pozita e gazetarve ne RTK 143

6.3. Autonomia profesionale e redaksive dhe gazetarve t lajmeve 147

6.4. Kundrshtimet e brendshme ndaj politiks editoriale 151

6.5. E ardhmja e gazetarve n RTK 157

Kapitulli i shtat

Gjetje dhe prfundime 161

Rekomandime 170

Bibliografia 173

Anekse 189

Aneks 1: Memorandum of understanding between the Organization for Security and

Cooperation in Europe Mission in Kosovo and the European Broadcasting Union 189

Aneks 2: Prcaktimet pr modelin e financimit dhe zgjedhjen e organeve drejtuese

sipas ligjit nr. 02/L-47 pr Radiotelevizionin e Kosovs, t vitit 2006 200

Aneks 3: Prcaktimet ligjore pr financimin, zgjedhjen e organeve udhheqse dhe

politikn editoriale t RTK-s, sipas ligjit 04/L-46, t vitit 2012 207

Aneks 4: Pjes nga dokumenti: Standardet profesionale dhe parimet etike t

gazetaris n programet e Radiotelevizionit t Kosovs 221

Aneks 5: Pjes nga hulumtimi pr treguesit e mediave n Kosov, 2015 234

Aneks 6: Pyetjet pr intervistat e strukturuara pr gazetar dhe redaktor 239

Aneks 7: Pyetsori pr anketat me qytetar 241

Aneks 8: Pyetsori pr anketat me student t gazetaris dhe komunikimit 242

Abstrakt n shqip 244

Abstrakt n anglisht 245

Pasqyra e tabelave dhe figurave

Tabela 1. Modeli i variacionit n katr dimensionet e sistemit t medias 29

Tabela 2: Paanshmria e gazetarve t politiks n mediat e Kosovs 36

Tabela 3: Shikueshmria e tre televizioneve nacionale n Kosov n vitin 2007 66

Tabela 4: Prqindja e t hyrave t RTK-s n vitin 2001 67

Tabela 5: Prqindjet e t hyrave t RTK-s n vitin 2002 69

Tabela 6: Burimet e t hyrave t hyrave t RTK-s n vitin 2004 70

Tabela 7: Struktura e t hyrave t RTK-s n vitet 2001 2007 70

Tabela 8: Struktura e t hyrave t RTK-s gjat vitit 2007 79

Tabela 9: T hyrat dhe shpenzimet e RTK-s n vitet 2009 dhe 2010 81

Tabela 10: Shikueshmria e emisioneve qendrore t lajmeve n televizionet nacionale 94

Tabela 11: Prmendja e partive politike n informacionin e RTK-s gjat vitit 2015 99

Tabela 12: Krahasimi 2014-2016 pr pranin n lajmet qendrore t krerve shtetror 100

Tabela 13: Pushteti dhe opozita n titujt e lajmeve t RTK-s 103

Tabela 14: Shembull i edicionit qendror t lajmeve gjat parafushats 2014 104

Tabela 15: Prmendja e subjekteve politike n lajme n periudhn e krizs politike 109

Tabela 16: Titujt e Lajmeve 19:30, 10 qershor 2014 110

Tabela 17: Vlersimi pr RTK-n si media ndrmjet politiks dhe publikut 120

Tabela 18: Pavarsia e udhheqsve, gazetarve, redaktorve t RTK-s 121

Tabela 19: Vlersimi pr vrtetsin dhe paanshmrin e informacionit pr politikn 122

Tabela 20: Krkesat e audiencs pr fushat prioritare n lajmet e RTK-s 124

Tabela 21: Gatishmria e qytetarve pr t paguar taks parapagimi pr RTK-n 127

Tabela 22: Vlersimet e qytetarve pr mnyrat e financimit t RTK-s 128

Tabela 23: Burimet e informacionit pr t rinjt n Kosov 133

Tabela 24: Besueshmria e RTK-s krahasuar me mediat private 134

Tabela 25: Rndsia e transmetuesit publik n sistemin e mediave t Kosovs 135

Tabela 26: Vlersimi pr RTK-n si shrbim ndrmjet politiks dhe publikut 136

Tabela 27: Arsyet e moszbatimit t bazs ligjore pr lirin e shprehjes n Kosov 141

Tabela 28: Preferenca e studentve pr karrier n median publike 159

Figura 1: Faksimili i letrs s shefit t OSBE-s drguar Kuvendit t Kosovs 88

Figura 2: Vlersimi pr lirin e shprehjes me legjislacionin n Kosov 234

Figura 3: Liria e shprehjes sipas llojeve t mediave 234

Figura 4: Liria e shprehjes sipas prkatsis etnike 235

Figura 5: Arsyet pr mos garantimin e liris s shprehjes 235

Figura 6: Niveli i zbatimit t garancive ligjore pr lirin e shprehjes 236

Figura 7: Zbatimi i garancive ligjore sipas fushs s veprimit 236

Figura 8: Vlersimi pr garantimin e liris s informacionit 237

Figura 9: Tabelim i kryqzuar pr zbatimin e liris s informacionit 237

Figura 10: Zbatimi i liris s informacionit sipas llojit t mediave 238

Figura 11: Vlersimi pr pavarsin e RTK-s nga politika 238

x

Hyrje

Radiotelevizioni i Kosovs sht kompania e vetme mediatike n Kosov, t cils i sht

prcaktuar prgjegjsia e dyfisht ligjore: q audiencs ti ofroj prmbajtje programore

me cilsit e shrbimit publik, ndrsa politiks ti siguroj kanalin e komunikimit me

qytetart. Me statusin e transmetuesit publik, RTK-ja paraqitet n sistemin mediatik t

Kosovs si institucion me ndikim shoqror, por edhe i ndikuar nga faktort vendimmarrs

politik. N hierarkin mediatike t Kosovs ajo z vendin kryesor1, n nj mjedis

shoqror q sht dominuar nga proceset politike. N programin informativ t RTK-s,

politika ka qen dhe mbetet, ashtu si e prcakton, Stephan Russ Mohl, fusha m e

rndsishme n hierarkin e sektorve.2 RTK-ja sht pjes e sistemit t mediave q

sht formsuar nga konteksti m i gjer historik, politik dhe kulturor. Karakteristikat e

sistemit politik q mund t ndikojn strukturn e institucioneve mediatike, dalin si faktor

ndikues mbi median publike t Kosovs.3

Ky studim prqendrohet n trajtimin e raportit q ka ndrtuar pushteti politik me

transmetuesin, n vitet e para t funksionimit si media publike e nj shteti t pavarur.

RTK-ja sht rast i veant ndrmjet transmetuesve publik sepse ajo nuk sht krijuar si

shrbim publik i shtetit dhe nga shteti, por nga faktor t huaj dhe n periudhn e

protektoratit t OKB-s. Kjo karakteristik dalluese e bn RTK-n shembull t

transmetuesit publik q ka hyr n raporte komplekse me disa faktor politik

njkohsisht n t dyja periudhat e zhvillimit t saj: si media publike n protektorat dhe

n vitet e para t shtetit t pavarur.

Pushteti politik, fillimisht ai ndrkombtar e pastaj ai kosovar, kan prdorur aktet

ligjore, si instrumente t politiks zyrtare, pr t ndikuar mbi politikn editoriale t RTK-

s. N rastin e ksaj mediaje, si mjet pr t ndikuar mbi politikn editoriale, jan zbatuar

instrumentet e fuqishme t varsis4, prkatsisht: kontrolli i emrimeve t organeve

udhheqse t RTK-s dhe paqartsia e vazhdueshme pr financimin afatgjat e t

qndrueshm t saj. N studimet pr transmetuesit publik n vende t ndryshme, kto dy

elemente nuk lidhen gjithnj me pavarsin e transmetuesit publik, por varen edhe nga

faktor t tjer shoqror, q burojn nga niveli i prgjithshm i demokracis dhe

zhvillimit t mediave.

1 Radiotelevizioni i Kosovs sht media kryesore n Kosov pr numrin e kanaleve t transmetimit (katr kanale televizive dhe dy kanale t radios), pr diversitetin gjuhsor programor ( RTK-ja transmeton n

gjuhn shqipe dhe n gjuht e pakicave), pr numrin e puntorve ( n vitin 2015 numri i prgjithshm i

puntorve ka arritur n rreth 1 000) dhe pr ndikimin n sistemin mediatik pr shikueshmrin e

programeve t lajmeve. Emisioni m i rndsishm pr shikueshmri n RTK sht Lajmet 19:30. Sipas

sondazheve, ky emision sht m i shikuari n Kosov. Ngjarjet politike zn hapsirn kryesore t kt

emision. 2 Mohl, S., Gazetaria, K&B, Tiran, 2010, fq 197 3 Hallin, D., Mancini P., Comparing Media Systems Three models of media and politics, Cambridge

University Press, UK 2004, fq 46 4 Blumler, G. J., Gurevitch, M., The Crisis of Public Communication Taylor & Francis e-Library, 2001 fq

63

xi

N kt studim argumentohet se Kosova hyn n mesin e vendeve n t cilat politika

krijon lidhjen e saj me transmetuesin publik, duke e vendosur n raport varsie ndaj saj,

fillimisht prmes akteve ligjore, me t cilat prcakton funksionimin dhe mnyrn e

przgjedhjes s organeve udhheqse t tij. Instrumentalizimi i transmetuesit publik t

Kosovs nga politika realizohet prmes legjislacionit, q nuk ofron zgjidhje afatgjate pr

financimin dhe q centralizon procesin e zgjedhjes s organit udhheqs t RTK-s vetm

n instanca vendimmarrse politike.5 RTK-ja sht shembull i transmetuesit publik pr t

cilin financimi nga shteti ngre pyetjen se si mund t sigurohet pavarsia e tij6 dhe mbi

t cilin ushtrimi i ndikimit t pushtetit politik realizohet prmes organeve udhheqse, t

cilat dalin nga procesi i prqendruar vetm n przgjedhjen politike dhe q prjashton

mekanizmat shoqrore jopolitik.

Nn kt ndikim, ajo nuk arrin q t jet organizat mediatike q paraqitet si aktor i

barabart n procesin e komunikimit politik, si vlersohen mediat nga studiuesit,7 por

vetm si elementi i tret i komunikimit politik (organizatat politike, qytetart dhe mediat

ndrmjet tyre), pa rolin vendimtar q McNair vlerson se e kan mediat.8 Si media

masive ajo merr rolin e amplifikatorit dhe altoparlantit9 q n procesin e komunikimit u

shrben faktorve me pushtet politik pr t prcjell mesazhet e tyre tek publiku, sipas

modelit n t cilin informacioni kryesor buron nga mbulimi i detajuar dhe promovues i

aktiviteteve t prditshme t institucioneve shtetrore dhe forcave kryesore politike.

RTK-ja ushtron rolin e prcjellsit pasiv t mesazhit t politiks zyrtare, duke i

mundsuar lidershipit politik q programin e saj ta prdor si platform pr promovimin e

aktiviteteve.10

Duke analizuar modelin e zbatueshm nga RTK-ja pr mbulimin zhvillimeve politike, ky

studim arrin t argumentoj reflektimin n program t raportit t varsis q ka RTK-ja si

organizat mediatike nga faktort politik. Rezultatet e analizs s modelit t raportimit

pr politikn, e nxjerrin Radiotelevizionin e Kosovs media publike n t cilat ndikimi

vendimmarrs i politiks pr shtjet strategjike t saj, shndrrohet n ndikim mbi

politikn editoriale dhe veprimtarin e prditshme t transmetuesit.11

5 Autort David Hallin dhe Paolo Mancini, n librin Comparing Media Systems Three models of media

and politics, vlersojn se dukuria e kontrollit t medias prmes emrimeve sht e prhapur n vendet e

Modelit t Mesdheut. N funksionimin e RTK-s gjenden karakteristika t funksionimit sipas ktij modeli. 6 Doyle, G., Understanding media economics, Second edition, SAGE Publication Ltd, London 2013, fq 98 7 Shih: Blumler & Gurevitch, The Crisis of Public Communication; Kuhn, R., Broadcasting and politics in

Western Europe; Willis, J., The media effect etj. 8 McNair vlerson se n sistemet politike demokratike, media funksionon edhe si transmetues i

komunikimit politik q lind jasht organizats mediatike n vetvete, edhe si drgues i mesazhit politik t

formsuar nga gazetart. Shih:McNair, B., Hyrje n komunikimin politik, Botimi i katrt, UET Press, Tiran

2009, fq 25 9 Mohl, S., Gazetaria, K&B, Tiran 2010, fq 26 10 Nga monitorimi i edicionit qendror t lajmeve n RTK, Lajme 19:30, n periudhn shtator 2013- qershor

2015, del se tem kryesore e edicionit jan aktivitetet ditore t liderve politik. Hapsira q z n edicion

ky lloj informacioni varet nga aktivitetet q kan zhvilluar brenda dits udhheqsit e institucioneve dhe

forcave kryesore politike. N raste t aktiviteteve t shumta politike ai z deri n 20 minuta, brenda

edicionit q zgjat 30 minuta. 11 Shih: Hanretty C., Public broadcasting and political interference, Taylor & Francis e-Library, ISBN:

978-0-203-81372-0, 2011, fq. 7 8.

xii

Politika mbi transmetimin si karakteristik e Modelit t Polarizuar Pluralist, n rastin e

Radiotelevizionit t Kosovs, prcillet n t gjitha nivelet e funksionimit t brendshm

dhe reflektohet n raportin e saj me audiencn. Edhe pse n legjislacionin pr t, q nga

themelimi, gjenden elemente t modeleve t transmetuesve publik t Modelit

Korporatist Demokratik dhe Veri Atlantik, mnyra e funksionimit t kompanis dhe e

mbulimit t politiks, e profilizon RTK-n si media publike me karakteristikat e Modelit

t Polarizuar Pluralist.12 Parametrat dhe karakteristikat e ktij sistemi, n transmetuesin

publik t Kosovs, prcillen nga niveli vendimmarrs politik n organet udhheqse t

medias dhe ndikojn mbi veprimtarin e prditshme t t punsuarve n programin

informativ si dhe reflektohen n mnyrn e vlersimit t RTK-s nga audienca.

Studimi argumenton se instrumentalizimi i kompanis nga politika shoqrohet me

krijimin dhe zhvillimin e lidhjeve klienteliste t saj brenda kompanis. T dyja dukurit

dmtojn autonomin profesionale t prodhuesve t informacionit politik n RTK, t

ciln e kan t prcaktuar me standardet profesionale t vet kompanis. Statusi ligjor i

RTK-s u mundson gazetarve t cilt mbulojn zhvillimet politike dhe redaktorve t

lajmeve autonomin profesionale, por mosprputhja ndrmjet statusit t medias si

shrbim publik dhe mnyrs s funksionimit t prditshm, pamundson realizimin e

plot t ksaj autonomie.

Ndikimi i politiks n majn hierarkike t medias bartet n nivelet e mesme

menaxheriale, prmes emrimeve t eprorve t drejtprdrejt t gazetarve dhe

redaktorve n redaksit e lajmeve. Gazetari dhe redaktori i lajmeve n kt studim

trajtohen si statuse profesionale dhe element prbrs t raportit q ndrton media

publike me faktort vendimmarrs politik. Si aktor i veuar gazetari nuk ka ndikim mbi

aktort tjer n procesin e komunikimit t ndrmjetsuar nga transmetuesi publik.

Realizimi i autonomis profesionale t gazetarit t RTK-s do t mundsohej si rrjedhoj

e ri konceptimit t raportit politik-transmetues publik, n funksion t largimit t RTK-s

nga ndikimi i politiks dhe afrimit t saj me audiencn.

Studimi ofron dy alternativa kryesore, por n drejtime t kundrta pr afrimin e RTK-s

me audiencn. Alternativa e par parasheh krijimin e parakushteve pr rritjen e nivelit t

pavarsis s RTK-ja nga vendimmarrja politike, prmes reformimit t legjislacionit dhe

krijimit t mekanizmave t mbikqyrjes s zbatimit t tij n veprimtarin e prditshme t

RTK-s nga trupa jo politike. Funksionimi i till do t krijonte bazn pr rritjen e nivelit

t pavarsis s transmetuesit publik nga politika, si shtje me rndsi pr shkak t

kontributit t ktij transmetuesi n demokraci13 dhe do t mundsonte transformimin

gradual t RTK-s n transmetues t mirfillt publik.

12 Modeli i Polarizuar Pluralist karakterizohet nga transmetuesit publik historikisht t varur dhe t ndikuar

nga forcat politike, sidomos ato n pushtet. Modeli Korporatist Demokratik karakterizohet nga transmetues

publik t organizuar, n mnyrn q ti shrbejn interesit t prgjithshm dhe tizoluar nga ndikimi

politik. Modeli Veri Atlantik ofron variacione t transmetuesve publik, pr ndikimin dhe mnyrn e

organizimit. Shih: Hallin, D., Mancini P., Comparing Media Systems Three models of media and politics,

Cambridge University Press, UK 2004 13 Hanretty C., Public broadcasting and political interference, Taylor & Francis e-Library, ISBN: 978-0-

203-81372-0, 2011, fq 6

xiii

Alternativa e dyt prqendrohet n forcimin e lidhjes s RTK-s me audiencn prmes

prmbajtjes programore me karakteristikat e informacionit si e mir dhe shrbim publik.

Ashtu si thot Benson mediat publike duket se jan m t fuqishme kur qytetart e

ndjejn se media iu prgjigjet atyre m tepr se sa politikanve apo reklamuesve, pra kur

ato jan vrtet publike.14 N rastin e RTK-s nj lidhje e till do t mund t ndikonte

edhe n zgjidhjen e problemeve t vazhdueshme pr t, sidomos atij t financimit t

qndrueshm prmes parapagimit. Kjo mnyr e financimit, si njri nga parakushtet, por

jo i vetmi, pr pavarsin e transmetuesit nga politika,15 do t mund t gjente prkrahjen e

qytetarve n rastin kur ata t shihnin tek RTK-ja shrbimin pr t cilin ia vlen t

paguajn. Ashtu si del nga anketat e zhvilluara pr kt studim, RTK-ja nuk i bind

qytetart se sht shrbim q ia vlen t paguhet, por ndoshta do t paguanin pr t, nse

ajo bhet e till. Aktualisht, qytetart nuk e shohin si media q i shrben publikut, por e

konsiderojn media q i shrben pushtetit politik dhe subjekteve politike.

N programin e lajmeve t RTK-s ata krkojn m shum shtje q lidhen drejtprdrejt

me problemet me t cilat prballen, se sa kronika pr aktivitetet e politikanve. Ky trend

sht n prputhje me ndryshimet n mjedisin shoqror n Kosov. N vitet e pas

pavarsis, probleme kryesore nga qytetart n Kosov shihen ato ekonomike dhe

sociale16 dhe rrjedhimisht qytetart krkojn m shum informacione t tilla nga

transmetuesi publik. Afrimi i RTK-s me audiencn, n kt rrafsh, nnkupton

reformimin e politiks editoriale duke reduktuar hapsirn pr marketing t subjekteve

kryesore politike dhe duke shtuar hapsirn dhe prsosur cilsin e raportimit pr shtjet

shqetsuese pr qytetart.

Hipotezat e studimit

Hipoteza 1: Politika krijon varsin e transmetuesit publik t Kosovs duke prdorur

bazn ligjore si instrument ndikimi mbi shtjet strategjike dhe veprimtarin e prditshme

t RTK-s. Prfshirja e mekanizmave shoqror jo politik n procesin e przgjedhjes s

organeve udhheqse t RTK-s do t reduktonte ndikimin e politiks mbi RTK-n dhe

do t ndikonte n transformimin gradual t saj n media t mirfillt publike.

Hipoteza 2: Instrumentalizimi i RTK-s nga politika reflektohet n prmbajtjen e

programit informativ, prmes krijimit t hapsirs pr promovim t pushtetit dhe forcave

kryesore politike, n dm t informacionit t dobishm pr qytetart. Ndryshimi i

14 Benson Rodney, Powers Matthew, Public Media and political independence: Lessons for the Future of

Journalism from Around the World, nga New York University, Department of Media, Culture and

Communication, february 2001 http://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-

political-independence.pdf 15 Radiotelevizioni i Kosovs ka pasur nj periudh pes vjeare t financimit nga parapagimi, n kohn e

protektoratit t OKB-s. Ajo periudh ka dshmuar se pavarsia financiare nuk sht element i

mjaftueshm q n vetvete garanton pavarsin e transmetuesit publik t Kosovs nga politika. 16 Shih: raportet e UNDP-s Matja e pulsit publik n Kosov, sipas t cilave probleme kryesor nga kosovart konsiderohen papunsia, varfria, korrupsioni etj.

http://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-political-independence.pdfhttp://www.freepress.net/sites/default/files/stn-legacy/public-media-and-political-independence.pdf

xiv

politiks editoriale n prputhje me realitetin shoqror, do t vendoste lidhjen ndrmjet

RTK-s dhe audiencs dhe do ta shndrronte informacionin pr forcat politike n

informacion pr realitetin politik.

Hipoteza 3: Gazetari i politiks dhe redaktori i lajmeve n RTK ndodhet ndrmjet

autonomis profesionale dhe ndikimit politik. Prmbushja e standardeve profesionale si

gazetar i medias publike mund t arrihet n kuadr t forcimit t RTK-s si aktor n

komunikimin ndrmjet politiks dhe qytetarve.

Pyetjet krkimore

Mbi cilat modele sht ngritur transmetuesi publik i Kosovs si media e protektoratit e

themeluar nga faktort vendimmarrs ndrkombtar?

Si ka ndikuar periudha e protektoratit zhvillimin e transmetuesit publik n periudhn e

pas pavarsis?

A garanton legjislacioni zhvillimin strategjik dhe pavarsin editoriale t transmetuesit

publik t Kosovs?

A ka varsi editoriale t transmetuesit publik t Kosovs nga faktort kryesor politik?

Cili sht modeli i raportimit t RTK-s pr politikn dhe a ofrohet prmes tij

informacion pr realitetin politik?

far statusi profesional ka gazetari i zhvillimeve politike n transmetuesin publik t

Kosovs?

Si sillet gazetari i RTK-s si pjes prbrse e komunikimit q ndrton kompania me

politikn dhe me audiencn?

Cilat jan alternativat pr afrimin e RTK-s me audiencn?

A mund t jet edhe m tutje politika, sektori kryesor i lajmeve t RTK-s?

Metodologjia

RTK-ja vendoset ndrmjet faktorve me ndikim politik dhe audiencs dhe si i till

studimi shtjellon ndrveprimin dhe lidhjen ndrmjet dy aktorve t komunikimit me

qllime t ndryshme: faktorve politik dhe medias me cilsin juridike t transmetuesit

publik, n nj shtet t ri dhe pa demokraci t konsoliduar. Pr t shtjelluar lidhjen dhe

raportin q vendosin dy aktort e komunikimit n raport me njri tjetrin dhe n raport me

qytetart, n krkimin cilsor prdoren disa metoda njkohsisht, ose t ndara varsisht

nga struktura e kapitujve.

Pjesa teorike e studimit strukturohet mbi bibliografin e przgjedhur nga dy lmi

kryesore: komunikimi politik dhe modelet e transmetuesve publik. Bibliografia nga kto

xv

dy lmi shrben pr t prcaktuar modelin, apo modelet mbi t cilat sht ngritur dhe

funksion transmetuesi publik i Kosovs n raport me politikn. N ann tjetr,

bibliografia nga lmi i komunikimit politik shrben pr t trajtuar raportin q ndrtojn

faktort me ndikim politik me transmetuesin publik t Kosovs n funksion t prcjelljes

s mesazhit politik tek qytetart, t cilt jan audienc e RTK-s.

Pr t shtjelluar funksionimin e RTK-s n ndrvarsi t mjedisit shoqror, politik dhe n

kontekstin e veant historik t Kosovs, n studim prdoret bibliografi edhe nga lmi i

historis dhe marrdhnieve ndrkombtare.

Dokumentet bazike q ndikojn n funksionimin dhe zhvillimin e RTK-s interpretohen

n pjes t veanta t studimit. Varsisht nga kapitujt, prdoren dokumente arkivore t

institucioneve vendimmarrse pr RTK-n: ndrkombtare dhe kosovare (UNMIK-u,

misioni i OSBE-s n Kosov, Kuvendi i Republiks s Kosovs).

Reagimi i opinionit publik pr RTK-n gjendet n dokumente, raporte, vlersime dhe

qndrime t publikuara t organizatave dhe mekanizmave tjer t Kosovs dhe t huaja.

Interpretimi i tyre sht n funksion t trajtimit t raportit t RTK-s me opinionin publik

vendor dhe ndrkombtar. Nj pjes e dokumentacionit origjinal sht siguruar

drejtprdrejt nga aktivitetet e ktyre organizatave dhe komunikimi i tyre me publikun,

gjat kohs sa ka zgjatur hulumtimi empirik pr t studim.

Dokumentacioni q lidhet me rregullimin ligjor t veprimtaris s RTK-s sht siguruar

nga arkivat e Kuvendit t Republiks s Kosovs, ndrsa aktet nnligjore dhe rregulloret

tjera, q rregullojn funksionimin e brendshm t kompanis, nga faqja zyrtare e RTK-s

n internet. RTK-ja si kompani publike sht e obliguar q t publikoj t gjitha aktet

ligjore mbi t cilat e zhvillon veprimtarin e saj, duke prfshir raportin pr punn brenda

vitit. Ky dokument diskutohet dhe votohet n parlament dhe konsiderohet dokumenti

kryesor zyrtar pr veprimtarin vjetore. Raportet e viteve 2013, 2014 dhe 2015, jan t

vetmet q nuk jan miratuar nga parlamenti sepse nuk kan siguruar votat e mjaftueshme.

Prve arkivave t institucioneve dhe organizatave, n studim prdoren edhe materiale

origjinale t incizuara nga takime, diskutime, mbledhje komisionesh parlamentare,

seancash parlamentare, debateve publike e televizive, deklarata t palve q konsiderohen

me interes pr objektin e studimit etj.

Metoda e krahasimit Zbatimi i ksaj metode ka disa funksione. Duke identifikuar

ngjashmrit dhe dallimet me transmetuesit tjer publik, prcaktohet modeli brenda t

cilit funksionon RTK-ja. Si krahasim prdoren modelet e transmetuesve publik n

Evropn Perndimore, pr arsye se RTK-ja sht ngritur mbi kto modele. Mirpo, nuk

lihen anash as modelet e transmetuesve publik n vende t Evrops Juglindore, pr

shkak t karakteristikave t kontekstit historik dhe shoqror. Metoda e krahasimit po

ashtu shrben pr t prcaktuar nse funksionimi, zhvillimi strategjik, legjislacioni

prkats, politika editoriale dhe raportimi i RTK-s jan n prputhje me konceptet dhe

parametrat e funksionimit t mediave, q n sistemet mediatike jan transmetues publik.

Analiza e prmbajtjes - shrben pr t shtjelluar reflektimin n politikn editoriale dhe

n programin e lajmeve t RTK-s t lidhjes s transmetuesit publik me faktort politik

xvi

n Kosov. Analiza cilsore bazohet n monitorimin e edicioneve qendrore t lajmeve t

RTK-s (Lajme 19:30), si emisioni kryesor dhe m i shikuar nga audienca. Monitorimi

shtrihet n periudhn 20142016, por duke u prqendruar n nn-periudha t

karakterizuara nga zhvillime t ndryshme politike.

Monitorimi n muajt e veant gjat vitit 2014, ofron mundsin q t shtjellohet politika

editoriale e RTK-s pr zhvillimet politike n kohn kur koalicioni qeveriss fillon t

humb prkrahjen e shumics parlamentare (shkurt, mars), n muajt e parafushats (prill,

maj), n periudhn e fushats zyrtare zgjedhore (28 maj-6 qershor 2014) dhe at t krizs

politike, duke przgjedhur edicione t ditve kur ka pasur zhvillime dhe aktivitete t

rndsishme n dy grupet politike q synonin pushtetin, nga 10 qershori 2014. Gjithsejt

gjat vitit 2014 jan monitoruar 160 edicione t lajmeve.

N vitin 2015 monitorimi sht n funksion t shtjellimit t linjs q ndjek politika

editoriale e RTK-s ndaj ndryshimeve n pushtetin politik. Gjat ktij viti jan

monitoruar 40 edicione qendrore t lajmeve, t przgjedhura n varsi t rndsis s

zhvillimeve politike, q lidhen me 6 muajt e par t koalicionit ndrmjet Partis

Demokratike t Kosovs dhe t Lidhjes Demokratike t Kosovs.

Monitorimi i edicioneve t lajmeve gjat vitit 2016, shrben pr t shtjelluar zbatimin e

parimit t paanshmris s RTK-s pr prfaqsimin n lajme t pushtetit dhe t opozits,

n periudha kur Kosova udhhiqet nga koalicion i gjer qeveriss. N funksion t

analizs cilsore jan monitoruar edicione t lajmeve ku raportohet pr kundrshtit

ndrmjet koalicionit qeveriss dhe forcave kryesore opozitare lidhur me proceset politike.

Gjithsejt, gjat ktij viti jan monitoruar 50 edicione t lajmeve qendrore, prej t cilave

30 jan gjat muajve gusht dhe shtator.

Analiza cilsore nga monitorimi mbshtetet nga ajo sasiore, pr t ciln prdoren edhe t

dhnat statistikore t RTK-s pr hapsirn n lajme t subjekteve dhe liderve politik si

dhe statistika nga raporte vlersimi t institucioneve dhe organizatave t pavarura

kosovare dhe ndrkombtare.

Anketa Vlersimet dhe krkesat e publikut pr RTK-n sillen prmes rezultateve t

anketave t realizuara me qytetar t punsuar mbi moshn 25 vje dhe student t

gazetaris, mediave e komunikimit.

N muajt prill korrik 2016, jan anketuar 202 qytetar, sipas przgjedhjes rastsore, por

bazuar n kriteret e moshs, profesionit, shtrirjes gjeografike t komunave dhe sipas

madhsis s tyre. Radiotelevizioni i Kosovs sht i obliguar q t ofroj informacion

gjithprfshirs si shrbim pr audiencn n mbar territorin e Kosovs. N pamundsi t

realizimit t sondazheve t shtrira n gjith territorin shtetror, pr kt studim si

kampion jan przgjedhur 3 komuna, me t cilat mbulohet shtrirja gjeografike dhe t

cilat reflektojn kategorizimin e komunave sipas numrit t banorve. Bazuar n t dhnat

zyrtare t Agjencis s Statistikave t Kosovs, jan przgjedhur: Prishtina si kryeqytet

dhe si komuna me numrin m t madh t popullsis dhe gjeografikisht e vendosur n

pjest qendrore t Kosovs (n fund t vitit 2015, Prishtina ka pasur 204,721 banor);

Peja si qendr n rajonin e Dukagjinit, n perndim t Kosovs, por edhe si komun me

numr t banorve nn 100 000 (Peja, n fund t vitit 2015 ka pasur 97,890 banor).

xvii

Komuna e tret e przgjedhur sht Vitia, n pjesn jug-lindore t Kosovs dhe si

komun me numr t popullsis nn 50 mij banor (Vitia ka pasur 46,742 banor n

fund t vitit 2015).

Shprndarja e numrit t t anketuarve sht bazuar n numrin e banorve npr kto

komuna, duke u prqendruar n Prishtin, gjithsejt 102 t anketuar. N Pej jan

anketuar 60 veta dhe n Viti 40 veta.

shtjet ku jan prqendruar pyetjet e ankets lidhen me grup moshn mbi 25 vje, sepse

ato kan t bjn edhe me aspektet ekonomike t raportit ndrmjet medias publike dhe

audiencave. Nga t anketuarit, n veanti jan mbledhur t dhna pr modelin e

financimit t RTK-s, q do t ishte i pranueshm pr qytetart e Kosovs.

Rezultatet nga kjo anket nuk mund t konsiderohen si parametr pr matjet e audiencs,

por shrbejn si tregues q ofron mundsi pr analizn e qasjes s audiencs ndaj

transmetuesit publik pr: besueshmrin, informacionin me dobi shoqrore q krkojn

prej saj, prmbajtjen e lajmeve dhe mnyrn e financimit.

Kategoria e dyt e t anketuarve, ajo e studentve t gazetaris, mediave e komunikimit,

sht n funksion t prcaktimit t trendit q mund t ndjek zhvillimin e medias publike

n t ardhmen, n peizazhin mediatik t Kosovs.

Prcaktimi i kampionit, brenda ksaj kategorie shoqrore, sht br sipas metods

rastsore,17 por duke zbatuar kriterin e barazis n numrin e studentve t anketuar n

institucion publik dhe privat t arsimit t lart.

N muajt prillmaj 2016, jan anketuar 61 student t gazetaris, medias dhe

komunikimit, t ndar t mnyr proporcionale sipas prkatsis s tyre n institucione

arsimore publike dhe private n Kosov. Przgjedhja e studentve sipas fushs s tyre t

studimit sht bazuar n vlersimin paraprak se kjo kategori sht m e afrt me dallimet

konceptuale ndrmjet medias publike dhe atyre private. Studentt trajtohen edhe si

audienc edhe si punonjs t ardhshm n lmin e mediave dhe n kt mnyr sht

krijuar mundsia q t parashikohen karakteristikat e informacionit t krkuar nga

audienca n t ardhmen si dhe interesimi i t rinjve pr tu br pjes e stafit t RTK-s.

Pr t siguruar sa m shum informacion q lidhet drejtprdrejt me objektin e studimit,

kujdes i veant i sht kushtuar prgatitjes s pyetsorve. Numri i pyetjeve sht i

kufizuar n 10 pr anketn me studentt dhe n 6 pr qytetart, ndrsa jan strukturuar n

formn e atill q t jen t qarta dhe t kuptueshme nga t anketuarit.

Disa nga pyetjet jan t njjta pr t dyja kategorit e t anketuarve, n funksion t

analizs krahasuese ndrmjet grup moshave t audiencave t RTK-s. Pyetje t tjera u

jan prshtatur dallimeve q kan dy kategorit e t anketuarve. Kshtu pr shembull, t

anketuarve mbi 25 vje u sht krkuar q t prgjigjen pr modelet e financimit t RTK-

s, sepse ata jan t punsuar dhe prfshihen n financimin e ksaj kompanie, pavarsisht

nga modeli i prdorur. Studentve u sht krkuar q t prgjigjen nse veten e shohin n

17 Balle, F., Mediat & shoqrit, botimi i 15, Papirus, Tiran 2011, fq 652-655

xviii

t ardhmen si pjes t RTK-s dhe t bjn krahasime profesionale ndrmjet medias

publike dhe atyre private, n lmin e paanshmris dhe lidhjeve me grupet e interesit.

N trsi, anketat ofrojn mundsin pr analizn dhe interpretimin e raportit q ka

ndrtuar RTK-ja me audiencn, n lmit e besueshmris s informacionit, prmbushjes

s krkesave editoriale pr informacion t dobishm dhe transparencs s kompanis ndaj

qytetarve. Rezultatet e anketave, t kombinuara me vlersimet nga intervistat e

strukturuara dhe gjysm t strukturuara me aktor publik, me analizn e dokumenteve

bazike t transmetuesit publik dhe analizn e prmbajtjes s lajmeve, shrbejn pr t

zgjeruar trajtimin dhe shtjelluar n mnyr t detajuar prmbushjen e funksioneve t

medias publike ndaj qytetarve t Kosovs.

Intervistat e strukturuara dhe gjysm t strukturuara Metoda e intervists prdoret

n kt studim pr t sjell qndrimet e palve t ndryshme t prfshira n objektin e

studimit. Ato jan n funksion t analizs dhe nxjerrjes s rezultateve sepse forca

kryesore e intervists si metod sht kapaciteti i saj q t sjell perspektiva t shumta pr

shtjen e caktuar, t cilat mund t prdoren pr t shtuar informacionin dhe pr t

zgjeruar pikpamjet.18

Pr kt studim jan realizuar 35 intervista t strukturuara dhe gjysm t strukturuara si

dhe jan zhvilluar biseda t orientuara me prfaqsues t palve me interes pr objektin e

studimit. 20 intervista t strukturuara jan zhvilluar me gazetar q mbulojn zhvillimet

politike dhe redaktor t lajmeve n Radiotelevizionin e Kosovs, si kategoria

prgjegjse e t punsuarve pr prgatitjen e informacionit politik n RTK dhe e cila

ndodhet ndrmjet aktorve tjer n procesin e komunikimit.

15 intervista gjysm t strukturuara shrbejn pr t sjell vlersimet dhe perspektivn e:

faktorve politik, udhheqsve t RTK-s, studiuesve t mediave, ekspertve t

shtjeve ppolitike, legjislacionit si dhe gazetarve t politiks e redaktorve nga mediat

tjera.

Vzhgimi autorja sht e punsuar n kompanin mediatike n t ciln fokusohet

studimi dhe n sektorin q lidhet drejtprdrejt me objektin e tij. Me kt element,

pjesrisht, ky sht studim pr kompanin nga brenda kompanis dhe kjo ka ndihmuar

procesin e hulumtimit cilsor. Megjithat, procesi sht shoqruar me sfida. N raste t

caktuara, kompania sht treguar e mbyllur dhe ka kufizuar qasjen n informacione t

nevojshme pr studimin. Kto vshtirsi jan tejkaluar duke krkuar burime alternative

zyrtare.

Sfida tjetr q evidentohet nga studiuesit n rastet e hulumtimeve nga brenda kompanis

dhe q lidhet me dozn eventuale t subjektivitetit, sht tejkaluar duke zgjeruar krkimin

tek faktor jasht RTK-s. Tema e studimit e prcakton RTK-n si kompani n

ndrveprim me faktort dhe mjedisin shoqror dhe rrjedhimisht vzhgimi i kompanis

nga brenda, ndihmon vetm pjesrisht shtjellimin e saj.

18Newcomb M.H., Media institutions - the creation of television drama, A Handbook of Qualitative

Methodologies for Mass Communication Research, Taylor & Francis e-Library 2002, fq 101

xix

N trsin e tij, krkimi sht par si projekt q sht mjaftueshm kompleks pr t

ruajtur vmendjen ndaj tij, por edhe mjaft i thjesht pr t mos u tronditur dhe

frustruar,19 gjat viteve t prgatitjes s tij.

Struktura e studimit

Pr t shtjelluar mnyrat e realizimit t ndikimit politik dhe pasojat e tij n funksionimin

e RTK-s, studimi sht i ndar n dy pjes kryesore, ku RTK-ja vendoset ndrmjet

politiks dhe audiencs dhe trajtohet si aktori mediatik n komunikimin politik. Tre

kapitujt e par t studimit shtjellojn ndikimin e aktorve politik mbi zhvillimin

strategjik t RTK-s, si kompani q zhvillon veprimtarin e saj brenda sistemit mediatik

dhe politik, n periudhn e protektoratit t OKB-s dhe n vitet e para t shtetsis s

Kosovs. N tre kapitujt e pjess s dyt t studimit trajtohen efektet e raportit ndrmjet

RTK-s me faktort politik, n zhvillimin e brendshm t medias masive dhe n

marrdhnien e saj me audiencn.

Kapitulli i par Politika dhe transmetuesit publik

N kt kapitull shtjellohen aspekte teorike t lidhjeve q ndrtojn faktort politik me

mediat. Kapitulli prqendrohet veanrisht n raportin ndrmjet politiks dhe

transmetuesve publik, si kategori e veant brenda sistemeve mediatike dhe politike.

Bibliografia e przgjedhur kryesisht nga lmi i komunikimit politik dhe sistemeve t

mediave, ofron mundsin q t prcaktohen modelet e transmetuesve publik me t cilt

krahasohet RTK-ja dhe pr t identifikuar instrumentet q prdorin komunikuesit

politik pr t shfrytzuar transmetuesin publik si kanal komunikimi me

qytetart/votuesit.

Kapitulli nxjerr n pah karakteristikat e RTK-s krahasuar me transmetues publik t

Modelit t Mesdheut dhe elementet e Modelit Demokratik Korporatist dhe Veri

Atlantik. Prcaktimi i modeleve mbi t cilat sht ngritur RTK-ja hap perspektivn e

trajtimit t saj si rast i veant studimor n mesin e transmetuesve publik t vendeve me

rrethana specifike politike dhe shoqrore.

Kapitulli i dyt RTK media e protektoratit pr Kosovn

Radiotelevizioni i Kosovs sht media publike e veant krahasuar me transmetuesit e

vendeve t tjera, q n themelimin e saj. Ajo nuk sht krijuar nga institucione shtetrore,

por nga faktor vendimmarrs t huaj, n vendin q ka qen protektorat i OKB-s. Ajo

sht prcaktuar si media e protektoratit, pr ti shrbyer konceptit politik t misionit t

OKB-s pr Kosovn shumetnike. Ngritja e medias me kt karakteristik brenda sistemit

mediatik t nj vendi t sapo dal nga lufta, ka paracaktuar lidhjen e saj t fort me

19Tracy, S., Qualitative research methods, John Wiley & Sons, Ltd., Publication, Chichester UK 2013, fq

12

xx

faktort vendimmarrs politik. Kjo lidhje e definuar qart q n periudhn e

protektoratit, sht prcjell edhe n vitet e para t funksionimit t RTK-s si transmetues

publik n shtetin e pavarur.

Duke shtjelluar n kt kapitull funksionimin e RTK-s n periudhn e protektoratit

identifikohen shkaqet q ndikojn mbi shtjet e pavarsis editoriale dhe financiare t

saj edhe n vitet e funksionimit si media publike e shtetit t pavarur.

Kapitulli i tret Ligji si instrument pr ndikim politik mbi RTK-n

N kt kapitull shtjellohet baza ligjore me t ciln sht e rregulluar veprimtaria e

transmetuesit publik t Kosovs. Q nga themelimi i saj, organet themeluese t RTK-s e

kan ndryshuar tri her legjislacionin pr t. Analiza n kt kapitull prqendrohet n

dispozitat ligjore q lidhen me dy komponent q nga studiuesit e modeleve t sistemeve

t mediave, konsiderohen si parametra me ndikim n zhvillimin strategjik t

transmetuesve publik: mnyrs s financimit dhe emrimit t organit udhheqs t

transmetuesit.

N kapitull analizohen dy ligjet pr RTK-n t miratuara nga Kuvendi i Kosovs, n vitet

2006 dhe 2012. Asnjri prej tyre nuk ka krijuar mundsin q RTK-ja t financohet n

afat t gjat nga publiku, edhe pse parimisht kjo parashihet si mnyr kryesore e

financimit. Ndrkoh, ligji i vitit 2012 ka ndryshuar mnyrn e zgjedhjes s antarve t

bordit, duke e prqendruar zgjedhjen vetm n Kuvendin e Republiks s Kosov dhe

duke prjashtuar nga procesi organe tjera me pesh publike (Komisioni i Pavarur i

Mediave, Akademia e Shkencave t Kosovs etj.). N kt kapitull argumentohet se si

pushteti politik e prdor legjislacionin pr t krijuar varsin e transmetuesit publik.

Kapitulli i katrt Politika n lajmet e RTK-s

Pas argumentimit n kapitullin e tret pr ndikimin e legjislacionit n krijimin e varsis

s transmetuesit publik, n kt kapitull shtjellohet reflektimi i ktij raporti n politikn

editoriale t RTK-s. Subjektet politike n Kosov, prfaqsuesit shtetror dhe

komunikuesit tjer politik e kan t garantuar me ligj prfaqsimin n transmetuesin

publik t Kosovs. RTK-ja nga ana e saj e bazon n t dhna statistikore mbrojtjen pr

zbatimin e parimit t paanshmris n pasqyrimin e aktiviteteve t subjekteve politike.

Prmes analizs cilsore argumentohet se ky parim nuk realizohet as ndaj subjekteve

politike e as n raport me realitetin politik.

N kt kapitull, t dhnat statistikore shrbejn pr analizn cilsore pr prfaqsimin e

subjekteve politike n raport me njri tjetrin dhe informacionin mbi politikn n raport

me hapsirn pr informacione nga fusha t tjera.

Analiza e strukturs s lajmeve ofron mundsin q t jepen prgjigje pr (pa) varsin

editoriale, karakteristikat kryesore t informacionit politik n RTK, modelin e raportimit

pr politikn dhe qasjen e RTK-s ndaj subjekteve kryesore politike, varsisht nga pozita

xxi

e tyre n pushtet, apo opozit dhe n periudha t: krizave parlamentare dhe politike,

fushatave zgjedhore, ndrrimit t pushtetit dhe n periudha kur koalicioni qeveriss ka

prkrahjen e shumics parlamentare.

Kapitulli i pest RTK-ja ndrmjet politiks dhe publikut

N kt kapitull shtjellohet ndikimi i lidhjes s RTK-s me politikn n raportin e saj me

audiencn. Prmes rezultateve t anketave t realizuara me qytetart dhe studentt,

qndrimeve t shoqris civile dhe ekspertve t medias, interpretimit t raporteve t

organizatave ndrkombtare e kosovare si dhe krahasimit t RTK-s me modelet e

transmetuesve publik, sillet kndvshtrimi i opinionit publik pr RTK-n si media, q

obligohet t prmbush standarde pr ofrimin e informacionit t dobishm pr qytetarin.

Kapitulli trajton rndsin e vendosjes s aleancs ndrmjet transmetuesit dhe publikut,

si element q mund t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve strategjike me t cilat

prballet RTK-ja dhe reformimin e politiks editoriale.

shtjet kryesore n t cilat jepen prgjigje n kt kapitull jan: mbi far parametrash

dhe modelesh mund t ndrtohet raporti i aleancs ndrmjet RTK-s dhe publikut? A

mund t jet edhe m tutje politika, sektori kryesor i lajmeve t RTK-s? A do t

paguanin qytetart e Kosovs, taks parapagimi pr RTK-n? Prgjigjet n kto pyetje

ofrojn mundsin e parashtrimit t alternativave pr afrimin e RTK-s me audiencn dhe

reformimin e raportit t saj me politikn.

Kapitulli i gjasht Statusi i gazetarit t politiks n RTK

RTK-ja sht kompani trheqse pr gazetart n tregun mediatik t Kosovs pr shkak

t statusit t saj juridik dhe stabilitetit ekonomiko-financiar q ofron. N kt konstatim

arrihet duke u nisur nga karakteristikat kryesore t tregut mediatik n Kosov dhe

gjendjes s liris s shtypit, sipas organizatave ndrkombtare dhe kosovare. Duke

shtjelluar mnyrn e rekrutimit t stafit t lajmeve n RTK, arrihet t prkufizohen

motivet q i shtyjn gazetart pr tu br pjes e RTK-s dhe pastaj fushveprimi i tyre

brenda kompanis. Shtjellimi prqendrohet n pozitn e tyre si pjestar t kompanis

publike, nivelit t autonomis profesionale dhe raportit me hierarkin udhheqse t

medias.

N vitet 2014-15 brenda RTK-s ka pasur kundrshtime dhe protesta t grupeve t

gazetarve dhe redaktorve, kryesisht t lajmeve, kundr politiks editoriale t prcaktuar

nga redaktort prgjegjs dhe kryeredaktort e emruar nga menaxhmenti i kompanis.

Ky fakt shrben pr t hedhur drit mbi autonomin profesionale, klientelizmin dhe

instrumentalizimin, n nivelet e ndryshme t veprimtaris dhe komunikimit organizativ

brenda kompanis.

xxii

Kapitulli i shtat Gjetje dhe prfundime

N kapitullin e fundit t ktij stuimi, n mnyr t prmbledhur, ofrohen gjetjet dhe

konkluzionet nga hulumtimi. Duke u bazuar n shtjellimin e faktorve me ndikim mbi

RTK-n dhe pasojave t ndikimit t tyre n prmabjtjen e lajmeve dhe raportin e saj me

publikun, n kt kapitull arrihet n prfundimet se RTK-ja e ka t domosdoshme fillimin

e procesit t reformimit t saj n tre nivele: n raportin me politikn, prmbajtjen

programore dhe n raportin me qytetart.

N kt kapitull ofrohen dy alternative kryesore pr procesin e reformimit t RTK-s dhe

skems s informacionit politik n lajmet e saj. Alternativa e par parasheh krijimin e

bazs ligjore q garanton pavarsin e medias publike dhe krkon edhe prfshirjen e

faktorve politik. Alternativa e dyt parasheh fillimin e reformave brenda RTK-s dhe

forcimin e raportit t saj me publikun prmes prmbajtjes, si mundsi e faktorizimit t saj

n raport me politikn.

Anekset

Punimi prmban anekset pr t cilat jan przgjedhur materiale t rndsishme gjat

procesit t hulumtimit. N mesin e tyre jan edhe materiale origjinale n formn e

dokumenteve, t pa publikuara deri tani, edhe pse jan dokumente t rndsishme pr

median publike t Kosovs. N anekse gjithashtu publikohen gjersisht pjes nga

legjislacioni dhe raportet e organizatave t ndryshme pr shikueshmrin, besueshmrin

dhe pozitn e RTK-s n tregun mediatik.

Fokusimi i punimit n periudhn e pas pavarsis s Kosovs

Vitet e para t funksionimit t RTK-s si media publike e nj shteti t pavarur paraqesin

objekt me interes t veant pr krkime shkencore pr kto arsye:

Nga 17 shkurti i vitit 2008 institucionet e Republiks s Kosovs, duke prfshir

Kuvendin si themelues i RTK-s, kan marr prgjegjsit e plota edhe pr zhvillimin e

institucioneve publike. Periudha pas vitit 2008, e njohur si periudha e pas pavarsis,

ofron mundsin q t sqarohet prfaqsimi politik dhe shtetror n informacionin e

RTK-s, si media e krahasueshme me modelet e transmetuesve publik n vendet tjera.

Deri n vitin 2008 bhej fjal pr transmetues publik t nj vendi q ende nuk e kishte t

definuar statusin politik. Kosova administrohej nga Kombet e Bashkuara dhe RTK-ja

ishte transmetues publik, q vepronte n kuadr t sistemit mediatik t zhvilluar n

protektorat.20 Transmetuesit publik zakonisht funksionojn si media brenda shtetit t

caktuar dhe hyjn n marrdhnie me transmetuesit tjer publik n kapacitetin e medias

20UNMIK-u ka bartur gradualisht kompetencat pr menaxhimin e RTK-s tek stafi dhe institucionet

vendore. N vitin 2006, Kuvendi i Kosovs si institucion i vetqeverisjes s prkohshme sht br

institucioni themelues i RTK-s me Ligjin Nr. 02/L-47, por ai ligj nuk sht zbatuar asnjher plotsisht.

xxiii

prfaqsuese t nj shteti. Kjo veanti e tyre sht reflektuar n funksionimin e RTK-s

n raportet q ka ndrtuar me Unionin Evropian t Transmetuesve (EBU). Edhe pse EBU

ka qen pjesmarrs aktiv n themelimin dhe ngritjen e RTK-s, prapseprap ende nuk

ekziston nj raport i partneritetit t barabart.21

Me pavarsimin e Kosovs sht dashur q t ndryshoj edhe ligji mbi t cilin ka

funksionuar RTK-ja. Kjo shtje sht zvarritur deri n vitin 2012 dhe pr katr vjet

transmetuesi publik i shtetit t pavarur t Kosovs, ka funksionuar sipas legjislacionit nga

periudha e protektoratit, edhe pse dispozitat e tij pr dy nga shtjet e rndsishme, ose

nuk jan zbatuar, ose jan shfuqizuar.22 Kjo periudh paraqet mundsin pr t sqaruar

rrethanat q ndikuan n rikthimin e skems s financimit nga shteti pr transmetuesin

publik dhe ushtrimin e ndikimit t klass politike t shtetit t ri n zgjedhjen e organeve

udhheqse t RTK-s.

Prve zvarritjes n miratimin e ligjit t ri pr RTK-n, kjo periudh sht e rndsishme

edhe pr raportet e reja q jan ndrtuar ndrmjet RTK-s dhe forcave kryesore politike

t entitetit t ri shtetror. N periudhn prkatse subjektet m t mdha politike sipas

numrit t votave n zgjedhje23, kan qen her bashk si koalicion qeveriss e her tjera

n raportet pozit opozit. Subjekti tjetr i rndsishm n skenn politike, Aleanca pr

Ardhmrin e Kosovs, gjat ksaj periudhe ka qen gjithnj n opozit, kurse nj

subjekt tjetr i rndsishm, Lvizja Vetvendosje, sht prfshir n skenn politike dhe

jetn parlamentare. Jan kto katr subjekte politike t cilat i trajton studimi pr shkak t

rndsis politike dhe qasjes s dallueshme q ka ndjekur RTK-ja n mbulimin e

aktiviteteve t tyre, varsisht nga korrelacionet politike ndrmjet tyre.

Fokusimi n koh, ofron mundsin q t shtjellohet dhe analizohet politika editoriale e

RTK-s pr prfaqsimin e subjekteve politike n informacionin e saj n tri periudha t

rndsishme: at t pushtetit t PDK-s, t periudhave t krizave politike dhe periudhn

pas ndrrimit t pushtetit politik me fillimin e udhheqjes s qeveris nga LDK-ja.

Bazuar n zhvillimet politike n Kosov q nga viti 2008, ngjarjet m intensive gjenden

n vitet 20142016. Gjat ktyre dy vjetve, Kosova kaloi periudhn e mospajtimeve

21RTK ende nuk mund t jet pjes e EBU-s, pr shkak se Statuti i EBU-s parasheh se pa qen shteti

antar i Unionit Ndrkombtar t Telekomunikacionit (ITU), transmetuesi publik i tij nuk mund t

antarsohet n EBU. 22Parapagimi pr RTK-n sht hequr me vendimin e Gjykats Kushtetuese n vitin 2009, ndrsa bordi i

RTK-s nuk sht zgjedhur deri n vitin 2010. Arsyet e funksionimit me ligjin e vitit 2006 deri n vitin

2012 trajtohen n kapitullin e tret. 23N janar t vitit 2008, Partia Demokratike e Kosovs dhe Lidhja Demokratike e Kosovs arritn

marrveshjen e koalicionit. PDK-ja mori kryeministrin, nj zvendskryeministr dhe 7 ministri, kurse

LDK-ja presidentin, nj zvendskryeministr dhe 5 ministri. Koalicioni ka zgjatur deri n tetor t vitit

2010. Nga ky vit, PDK-ja ka qeverisur partnert e vegjl nga subjekte shqiptare dhe pakicat. Me zgjedhjet e

vitit 2014 dhe krizn politike e institucionale gjashtmuajshe, formula qeverisse ndryshoi. N dhjetor t

vitit 2014, PDK-ja dhe LDK-ja arritn srish marrveshje pr koalicion, por pr dallim nga viti 2008, LDK-

ja kishte kryeministrin, liderin e saj Isa Mustafa. Lideri i PDK-s Hashim Thai mori pozitn e

zvendskryeministrit dhe ministrit t jashtm, ndrsa zvendskryetari i PDK-s Kadri Veseli u zgjodh

kryetari i Kuvendit t Republiks s Kosovs. Koalicioni i madh ka n prbrjen e tij edhe prfaqsuesit

e pakicave q jetojn n Kosov.

xxiv

ndrmjet subjekteve kryesore politike pr procese t rndsishme pr vendin, zgjedhjeve

t parakohshme parlamentare, krizs politike dhe udhheqjes s vendit nga koalicioni i dy

partive m t mdha. Me kto karakteristika, kjo periudh ofron mundsin pr t dhn

prgjigje n shtjen nse RTK-ja me politikn e saj editoriale prkrah nj subjekt t

fuqishm politik, apo prkrah pushtetin e koalicionit qeveriss.

Studimi analizon edhe periudhat q zyrtarisht jan t shpallura dit t fushatave

zgjedhore, pr t treguar luhatjet n politikn editoriale. N kto periudha, RTK-ja

respekton me prpikri krkesat ligjore pr prfaqsim t barabart n koh transmetimi,

pr secilin subjekt, gj q dokumentohet me raportet e Komisionit t Pavarur pr Media

pr mbulimin e fushatave elektorale nga transmetuesi publik. Fushatat zyrtare jan t

vetmet periudha kur mund t flitet pr situat ideale, n prfaqsimin politik, por

vetm siprfaqsisht sepse raportimi pr fushatat zgjedhore sht vetm protokollar dhe

marketing politik pr secilin subjekt.

Anshmria e RTK-s evidentohet n periudhn e parafushatave elektorale,24 kur ajo

shfrytzon zbraztin ligjore pr t promovuar n lajme aktivitetin parazgjedhor pa

respektuar standardet profesionale pr mbulimin e tij.

Studimi nuk trajton prfaqsimin e subjekteve t tjera m t vogla, bazuar n rezultatet

zgjedhore, pasi ky prfaqsim sht minor dhe del n siprfaqe vetm gjat fushatave

parazgjedhore. Gjithashtu, studimi kufizohet vetm n analizn e politiks editoriale dhe

raportit me subjektet prfaqsuese t shumics shqiptare e jo edhe t subjekteve t

pakicave. N kuadr t RTK-s funksionojn programe dhe kanale t veanta transmetimi

n gjuht e pakicave dhe shtjellimi i raporteve t tyre me politikn brenda dhe jasht

Kosovs, konsiderohet se paraqet objekt t veant studimi.

Qllimi i krkimeve empirike

RTK-ja ndodhet ndrmjet politiks dhe publikut. Qllimi i krkimeve empirike pr kt

studim sht q t sqarohen kushtet dhe rrethanat shoqrore-politike, q i kan kufizuar

mundsin RTK-s t zhvillohet n veprimtarin e saj n prputhje me statusin e medias

publike. Prmes studimit synohet q t shtjellohen faktort q kan ndikuar n krijimin e

lidhjeve simbiotike ndrmjet transmetuesit publik dhe politiks dhe efektet q kto

raporte kan pr transmetuesin publik dhe marrdhnien e tij me audiencn shqiptare.

Rekomandimet pr ndryshimet e nevojshme si pjes e transformimit konceptual dhe

prmbajtjesor t informacionit politik t RTK-s, q dalin nga studimi, kan pr qllim q

t ndihmojn RTK-n n shndrrimin e saj n media t mirfillt publike.

24 Termi parafushat elektorale n kt studim prdoret pr periudhat kur zgjedhjet nuk jan shpallur zyrtarisht, por paralajmrohet mbajtja e zgjedhjeve nga subjektet politike dhe institucionet shtetrore.

Periudha karakterizohet nga aktivitete parazgjedhore t liderve dhe subjekteve politike, n formn e

takimeve me votuesit dhe shpalosjes s programeve partiake. Nj situat e till ka ndodhur n Kosov n

vitin 2014, pasi koalicioni qeveriss ka humbur shumicn parlamentare dhe zgjedhjet e parakohshme

shiheshin si zgjidhje pr krizn politike.

xxv

Rndsia shoqrore e studimit

Veprimtaria e RTK-s dhe lidhjet e saj me politikn, nuk jan vetm shtje e

marrdhnies dypalshe media politik. Ato kan ndikim t gjer shoqror pr shkak t

statusit juridik t RTK-s si transmetues publik. Studimi shkencor i ktij raporti hedh

drit mbi funksionimin e prgjithshm t medias publike n kuadr t sistemit mediatik

dhe politik t Kosovs. Si i till, studimi fillimisht i shrben vet RTK-s. Trajtimi

shkencor q i bhet mnyrs s deritashme t veprimtaris dhe raportit me politikn,

mund t shrbej si baz pr procesin e reformimit t domosdoshm t politiks editoriale

dhe qasjes ndaj faktorve politik, nga ana e transmetuesit publik.

Studimi mund tu shrbej edhe faktorve politik si pik reference pr

domosdoshmrin e ndryshimit t qasjes ndaj RTK-s. Pra, rekomandimet e studimit

mund tu shrbejn t dyja palve pr t ndrmarr hapat e nevojshm ligjor dhe

profesional n funksion t transformimit t ksaj kompanie mediatike n transmetues t

vrtet publik.

Studimi ka rndsi edhe pr opinionin e gjer publik. Ai i shrben audiencs (qytetarve

t Kosovs) q t kuptojn n thellsi shkaqet dhe faktort q ndikojn mbi RTK-n dhe

q reflektohen n perceptimin e publikut pr t si media n shrbim t politiks s

pushtetit. Qytetart e Kosovs n raste t veanta e kan kundrshtuar parapagimin pr

RTK-n me arsyetimin se ajo nuk paraqet shrbim publik q ia vlen t paguhet pasi nuk

ofron prmbajtje t dobishme pr ta. Reformimi i brendshm dhe ndryshimi i politiks

editoriale t RTK-s si dhe krijimi i bazs s mirfillt ligjore nga politika, q do t

garantonte dhe mbronte pavarsin e RTK-s, do t mund t ndikonin n ndryshimin e

perceptimit qytetar pr kompanin q sht e paracaktuar pr t ofruar informacion me

cilsin e t mirs publike.

Organizatave t ndryshme jo qeveritare, si pjes e rndsishme e shoqris civile, studimi

mund tu shrbej si referenc pr t dshmuar rndsin q ka presioni publik, n

zhvillimin e transmetuesit publik t Kosovs. RTK-ja deri n vitin 2016, nuk i ka marr

parasysh rekomandimet dhe interesimin e shoqris civile pr t, mirpo n rast t

intensifikimit t interesimit publik, RTK-ja, por edhe politika do t duhet t ken

parasysh sugjerimet nga shoqria civile.

N nivelin shkencor, punimi u shrben studiuesve shqiptar dhe t huaj. Duke marr

parasysh se RTK-ja, si transmetues i ri dhe rast specifik, ende nuk sht br pjes e

studimeve t gjera dhe t thelluara, ky studim, mund t jet pik reference pr studimet e

ardhshme pr transmetuesin publik dhe komunikimin politik pr rastin e Kosovs.

Studimi u shrben edhe aktorve t ardhshm t komunikimit, t rinjve, sidomos

studentve t tanishm t gazetaris, mediave e komunikimit dhe t shkencave politike.

Ata do t jen pjestart e ardhshm t palve t prfshira n marrdhniet media

politik, qoft si punonjs t transmetuesit publik, apo qoft si komunikues politik.

xxvi

Gjendja n studimet e deritashme dhe risit q sjell studimi

Tema q trajton ky studim sht pjes e debatit t gjer shoqror n Kosov. Aspekte t

marrdhnies ndrmjet pushtetit politik dhe RTK-s jan pjes e raporteve t ndryshme t

organizatave jo qeveritare kosovare dhe ndrkombtare, q trajtojn lirin e medias dhe

lidhjet e saj me grupe t interesit, prshir grupet politike.

N dokumentet zyrtare t rndsishme pr Kosovn, prfshir Raportet e Progresit t

Komisionit Evropian, sidomos q nga viti 2009, shprehet shqetsimi pr qasjen e

pushtetit politik ndaj transmetuesit publik. N Kuvendin e Republiks s Kosovs,

gjendja n transmetuesin publik sht debatuar n rastet kur jan trajtuar raportet vjetore

t RTK-s, apo n rastet kur subjektet opozitare kan ngritur shqetsimet pr gjendjen n

t.

Gjat hulumtimit pr bibliografin pr kt studim, jan gjetur publikime nga teza

doktorature ku sht analizuar veprimtaria e prgjithshme e RTK-s dhe procesi i

transformimit t saj n periudha t ndryshme, q nga viti 1999. Mirpo, n studimet e

deritashme n Kosov nuk jan gjetur studime, q n mnyr shkencore trajtojn n

veanti dhe n thellsi prfaqsimin politik n informacionin e RTK-s n periudhn q

trajton ky studim. Prandaj, ky studim vlersohet se do t sjell kto risi:

Prmes krkimit shkencor cilsor me metodologjin e prezantuar m lart, studimi ofron

mundsin e njohjes s thelluar pr lidhjet shumdimensionale ndrmjet aktorve politik

dhe mediatik t komunikimit, n rastin e transmetuesit publik n Kosov.

Risia e dyt e studimit sht analiza cilsore e reflektimit t prfaqsimit politik n

prmbajtjen e lajmeve t RTK-s. N raportet e institucioneve t ndryshme n Kosov,

matja e zbatimit t parimit t paanshmris pr mbulimin mediatik t aktiviteteve

politike, prqendrohet n periudhat e fushatave elektorale dhe vetm n kohn e dedikuar

pr to. Ky studim ofron analizn cilsore t prfaqsimit politik n informacionin e

transmetuesit publik, edhe pr periudhat tjera t rndsishme: t parafushats elektorale,

krizs politike dhe qeverisjes s koalicionit. Analiza cilsore nga kto periudha ofron

mundsin e prgjigjeve n pyetjet: a sht i paanshm Radiotelevizioni i Kosovs n

raportimin pr aktivitetet politike dhe a reflekton n lajme realitetin politik objektiv n

Kosov.

Risia e tret sht analiza cilsore dhe substanciale e rolit dhe statusit t gazetarit t

politiks dhe redaktorit t lajmeve n RTK. I gjith debati shoqror i deritashm sht

ngritur mbi RTK-n si kompani, por deri tani nuk sht trajtuar roli i gazetarit si element

i rndsishm, i ndodhur n qendr dhe ndrmjet komunikuesve t mdhenj (

politikanve, kompanis mediatike dhe qytetarve).

Risia e katrt sht analiza krahasuese e RTK-s me transmetuesit tjer publik, n

shtjen e marrdhnies s tyre dhe faktorve politik.

Risia e pest jan rezultatet e krkimit empirik, t cilat mund t shrbejn si baz, apo

pik reference pr reformimin strukturor t raportit ndrmjet politiks dhe transmetuesit

xxvii

publik dhe t RTK-s me qytetart, n funksion t shndrrimit n transmetues me

karakteristikat e shrbimit publik.

28

KAPITULLI I PAR

POLITIKA DHE TRANSMETUESIT PUBLIK

Mediat me statusin ligjor t transmetuesve publik paraqiten si institucione t

organizuara, me obligime dhe prgjegjsi t ndryshme nga mediat komerciale n kuadr

t sistemit mediatik ku veprojn. T krijuara kryesisht nga organe shtetrore, por me

prgjegjsin ligjore q ti shrbejn publikut, ato ndodhen ndrmjet dy ndikimeve t

kundrta: faktorve politik, q n forma t ndryshme prcaktojn veprimtarin e tyre

dhe qytetarve, t cilve jan t obliguara edhe me legjislacion q tu ofrojn t mira

meritore.

Raporti q ndrtojn faktort vendimmarrs shtetror dhe politik me kt kategori t

mediave, reflekton karakteristikat e sistemit politik t vendit prkats. Duke marr pr

baz kt premis, analizs krahasuese pr modelet e transmetuesve publik, i paraprin

shqyrtimi i shkurtr teorik mbi marrdhniet q ndrton politika me mediat masive dhe

me gazetarin si status profesional n kuadr t komunikimit politik.

Studimet e autorve si: Hallin dhe Mancini, McNair, Blumber dhe Gurevitch, Benson,

Bell, Bourdieu, Beqaj, Fuga, Hanretty, Kunczik dhe Zipfel, Kuhn dhe Neveu, Russ Mohl,

McChesney dhe Pickard, Willis etj,. trajtohen ktu, n funksion t kapitujve vijues pr

rastin e transmetuesit, q sht objekt studimi. Ato shrbejn si baz teorike pr t

analizuar faktort dhe shkaqet q prcaktojn zhvillimin e raportit ndrmjet politiks dhe

medias publike n Kosov. Analiza krahasuese e transmetuesve publik n sisteme t

ndryshme politike, ndihmon pr t prcaktuar modelin brenda t cilit funksionon RTK-ja

dhe pr t identifikuar veantit e saj krahasuar me transmetues publik t vendeve t

tjera.

1.1. Mediat si aktor n komunikimin politik

Politika dhe mediat ndrtojn raporte t shumfishta n veprimtarin e prditshme si dy

aktor komunikimi q synojn t arrijn qytetart, por duke pasur qllime t ndryshme:

politika duke e par qytetarin si votues, ndrsa media si audienc. Raporti q ndrtohet

ndrmjet tyre, mund t jet i varsis s medias nga politika, i ndrvarsis, apo i varsis

s qasjes s institucioneve politike dhe aktorve politik n opinion nga mediat.25

Se far raporti do t ndrtohet varet nga sistemi politik, brenda t cilit ngrihet sistemi

mediatik i vendit prkats. Ashtu si e prcaktojn Hallin dhe Mancini, zhvillimi i

mediave sht i lidhur ngusht me sistemin shoqror dhe me sistemin politik n veanti.

Historikisht mediat kan ndjekur zhvillimin e prgjithshm t shoqris dhe pr t

studiuar mediat, duhet marr n konsiderat elementet shoqrore: traditn, kulturn,

zhvillimin politik t vendeve prkatse etj. Prmes analizs krahasuese t sistemeve t

mediave, kta autor ofrojn mundsin q t shtjellohen veantit e raportit politik

25 Shih: Schatz 1982, Oberreuter 1989, Kepplinger 1983 a, cituar nga: Kunczik, M., Zipfel, A., Uvod u

znanost o medijima i komunikologiju, Zaklada Friedrich Ebert, Zagreb 2006, fq 58-59

29

media dhe anasjelltas, n varsi t rrethanave dhe zhvillimeve politike, edhe pr vende q

nuk analizohen n libr, por t cilat mund t prfshihen n modelet e trajtuara prej tyre:

Modeli i Polarizuar Pluralist, apo i Mesdheut

Modeli i Evrops Veriore/Qendrore ose Demokratik Korporatist

Modeli Veri Atlantik ose Liberal

Pr secilin nga modelet, autort analizojn katr dimensione t mdha, prmes t cilave

argumentojn se sistemet n kto vende mund t krahasohen me sukses, edhe pse

dallimet n disa raste jan substanciale, ndrsa n raste t tjera gjenden elemente t

prbashkta. Dallimet lidhen drejtprdrejt me raportin q ndrton politika me

institucionet mediatike dhe ndikimin e prfshirjes s saj n zhvillimin e mediave. Nga

Tabela 1 shihet se ndikimi n formn e ndrhyrjes s shtetit sht i ndryshm varsisht

nga karakteristikat e modelit, q burojn nga veorit e sistemit politik. Edhe pse n

vendet e Modelit Demokratik/Korporatist ndrhyrja e shtetit sht e lart, profesionalizmi

i mediave po ashtu sht i lart. Mirpo, t njjtat dimensione nuk kan t njjtin rezultat

n sistemin pluralist, ku ndrhyrja e lart e shtetit nuk shoqrohet me profesionalizm t

lart dhe zhvillim t shtypit masiv.

Tabela 1. Modeli i variacionit n katr dimensionet e sistemit t medias

Pluralist

Demokratik

Korporatist

Liberal

Zhvillimi i shtypit masiv I ult I lart I lart

Paralelizmi politik I lart I lart I ult

Profesionalizmi I ult I lart I lart

Ndrhyrja e shtetit E lart E lart E ult

Burimi: Comparing Media Systems Three Models of Media and Politics , fq 299

N t gjitha sistemet, politika gjithsesi ndikon mbi zhvillimin e sistemit mediatik, qoft

prmes kornizs ligjore, qoft prmes angazhimit t prditshm t ekipeve prgjegjse

pr marrdhniet me mediat dhe publikun. Ndikimi lidhet me kapacitetin q ka media n

rolin e prcjellsit t mesazhit tek publiku i gjer, q faktort politik e shohin si votues.

Raporti bhet aq kompleks sa studiuesi McNair arrin n konkluzionin se tani m tepr se

kurr, mediat jan politik dhe politika sht media.26 Me kt kapacitet mediat

26 McNair, B., Journalism and democracy, an evaluation of the political public sphere, Taylor & Francis e-

Library, 2002, ISBN 0415212804, fq 29

30

paraqiten si njri ndr aktort kryesor t komunikimit, q hyn n raporte me aktort

tjer politik dhe ndrton raport ndrvarsie me ta. Ashtu si theksojn autort Blumler

dhe Gurevitch procesi prmes t cilit formsohet konstruksioni mediatik pr shtjet

politike, sht delikat dhe kompleks.

Ai prfshin ndrveprimin e ngusht ndrmjet avokatve politik dhe profesionistve t

mediave, n kuptimin q pr t dyja palt, virtualisht, mund t thuhet se n mnyr subtile

kompozojn trsin. Kjo nuk do t thot se ato shkrihen dhe formojn nj trsi t re n

t ciln kan humbur identitetet e tyre. Prkundrazi, secila pal, deri n njfar mase,

mban qllimet e veta, distancn nga pala tjetr dhe her pas here madje edhe qndrimin

kundrshtues ndaj tjetrs.27

Blumler dhe Gurevitch hyjn n mesin e autorve t cilt argumentojn raportin e

ndrvarsis ndrmjet politiks dhe mediave. Lidhjet e shumfishta q krijohen ndrmjet

dy aktorve prcillen n prmbajtjen q transmetohet pr publikun dhe e cila prmban

ndikimin e t dy aktorve t komunikimit dhe si e till ka burim me struktur t prbr.

Mesazhet politike q zn fill n modelet dominuese t ndrvarsis ndrmjet dy palve,

n njfar mnyre kan burim me struktur t prbr. N fakt, do t ishte jashtzakonisht

e vshtir q t zbulohet, kontributi i veant n formsimin e fardo mesazhi politik,

nga njra apo pala tjetr. Ato jan t ndrthurura n mnyr t pazgjidhshme.28

Politika ka nevoj pr mediat, pr t prcjell tek publiku mesazhet dhe aktivitetin e

prditshm, prmes t cilit synon t siguroj prkrahjen pr realizimin e qllimeve dhe

misionit politik. Mediat masive n ann tjetr, kan kapacitetin unik pr ti ofruar

politikanit audienc, t ciln n madhsi dhe n prbrje, nuk mund ta arrij me fardo

mjeti tjetr.29 Ato bhen pjes e komunikimit politik, n rolin e mesazh-drguesit,

ndrmjetsit dhe krijuesit t opinionit pr sfern politike. T dyja palt hyjn fillimisht n

procesin e komunikimit t ndrsjell, prmes t cilit synojn t arrijn qllime shpesh t

ndryshme. Derisa opinioni ka nevoj dhe interes pr informacion objektiv, pushteti ka

interes q informacioni t filloj nga kulmi i pushtetit e jo nga problemi jetik i

qytetarit.30 Kompleksiteti i ndrveprimit ndrmjet dy aktorve, rezulton me at q Fuga

e cilson proces i ndrsjell interesash q racionalizohen n mnyr instrumentale.

Nuk dihet bile nse sht politika q i prdor dhe i robron mediat, apo sht industria

e medias q i prdor dhe i gllabron politikant. M tepr kemi nj proces t ndrsjell

interesash q racionalizohen n mnyr instrumentale, sesa nj mbisundim t njrit aktor

kundrejt tjetrit.31

N kt proces t ndrvarsis t dy aktort arrijn synimet e tyre, pavarsisht se kan

role t ndryshme shoqrore. Pushteti dhe faktort tjer me ndikim politik, e kan t

domosdoshm komunikimin n funksion t prpjekjes pr t bindur do qytetar me

27 Blumler, G. J., Gurevitch, M., The Crisis of Public Communication Taylor & Francis e-Library, 2001,

ISBN 0415108527, fq 26 28 Po aty, fq 26 29 Po aty, fq 13 30 Beqaj, B., Lidershipi, Universum Press, Prishtin 2010, fq 134 31 Fuga, A., Komunikimi n shoqrin masive, botimet Papirus, Tiran 2014, fq 524

31

qllim q t prligjen vendimet dhe t arrihet efikasiteti i tyre m i lart i mundshm.32

Pr t arritur kt, faktort politik prdorin instrumentet q u ofron pushteti legjislativ

dhe ekzekutiv, pr t ndikuar mbi mediat dhe pr ti vn ato n shrbim t arritjes s

objektivave t veta, si kanal i rndsishm pr prcjelljen e mesazhit politik. Mediat

masive posedojn mjetet, burimet njerzore dhe zotrojn teknikat raportuese, q

mesazhin e bjn lehtsisht t kuptueshm dhe t deprtueshm tek masa e qytetarve.

Marrdhnia simbiotike ndrmjet politiks dhe mediave n kt situat, funksionon ashtu

si e prshkruan Willis:

N nj shoqri demokratike ku zgjedhjet jan aq t rndsishme, politikant bhen pjes

e rndsishme n media dhe koha e transmetimit bhet vendimtare pr politikant.33

Me kapacitetin q kan pr t ofruar audiencn, q politikant e shohin si trup elektorale,

mediat bhen pjes e rndsishme dhe e barabart n komunikimin politik. McNair i

cilson, me t drejt, aktor politik, prmes t cilave realizohet komunikimi q kryesisht

sht nj komunikim i ndrmjetsuar, nga media e shkruar dhe ajo elektronike.34

Autor t tjer e vendosin median n kuadr t komunikimit q zhvillojn faktort e

ndryshm politik. Prfaqsuesit e teoris s instrumentalizimit nisen nga premisa se

mediat jan br m t rndsishme pr prbrjen politike, por ky zhvillim ka shkuar

paralelisht me humbjen e autonomis s prbrjes mediatike dhe mediat jan br t

varura nga politika. Herbert Schatz e cilson teori e orientimit, sepse politika prpiqet

q t orientoj mediat dhe funksionet e tyre politike n drejtim t dobis politike.35 Pr t

arritur qllimet e saj, politika prdor instrumentet q burojn nga pushteti legjislativ dhe

ekzekutiv, prmes t cilave instrumentalizon mediat dhe i shndrron ato n amplifikator.

N kt rast, Rus Mohl e vendos median n kuadr t komunikimit q zhvillojn faktort

e ndryshm politik.

Politikant e partit, qeveria dhe opozita komunikojn dit pr dit me njra-tjetrn n

mnyr publike; ato i prdorin dhe i instrumentalizojn mediat dhe gazetart si

amplifikator dhe altoparlant, pr t vn n zbatim programet e tyre, interesat dhe

mtimet e tyre pushtetore.36

Gjendja q prshkruan Rus Mohl del si karakteristik sidomos n sisteme mediatike t

vendeve n tranzicion dhe me demokraci t brisht, si sht Kosova, ku rrethanat

historike dhe politike kan kushtzuar zhvillimin e nj sistemi mediatik n funksion t

agjendave politike. N kt sistem identifikohen karakteristikat q Hallin dhe Mancini

32 Balle, F., Mediat dhe shoqrit, Botimi i 15, Botimet Papirus, Tiran 2011, fq 63 33 Willis, J., The media effect how the news influences politics and the government, Praeger Publishers, Westport 2007, fq 97 34 McNair, B., Hyrje n komunikimin politik, UET Press, Tiran 2009, fq 42 35 Schatz, H., cituar n: Uvod u znanost o medijima i komunikologiju, Zaklada Friedrich Ebert, Zagreb

2006, fq 58 36 Mohl, S., Gazetaria, K &B, Tiran 2010, fq 26

32

prcaktojn pr vendet e Evrops Juglindore n t cilat tranzicioni i gjat dhe konfliktuoz,

ka prodhuar sistem t medias t lidhur ngusht me botn e politiks.37

Mediat masive n kto vende kan qen gjersisht t prfshira n konfliktet politike q

shnojn historin e rajonit dhe ekziston nj tradit e fort pr ti konsideruar ato si mjete

t shprehjes ideologjike dhe mobilizimit politik. Historikisht mediat kan qen t

politizuara dhe paralelizmi politik ka qen relativisht i lart, ndrsa n periudha t

caktuara, kan pasur rol aktiv n mobilizimin e publikut n mbshtetje t kauzave

politike.

Instrumentalizimi n kto raste, sht dukuri e prhapur n t gjitha kategorit e mediave

dhe ai reflektohet drejtprdrejt n procesin e realizimit t funksioneve t mediave. Hallin

dhe Mancini e prkufizojn instrumentalizimin si kontroll t mediave nga faktor t

jashtm: parti, politikan, grupe ose lvizje shoqrore, por edhe aktor ekonomik, q

krkojn ndikim politik dhe t cilt i prdorin mediat pr t ndrhyr n botn e politiks.

Varsisht nga niveli i instrumentalizimit n mnyrn e definuar m lart, profesionalizimi

do t jet i ult: gazetart do t humbin autonomin, kriteret politike m tepr se sa ato

gazetareske do t udhheqin gazetarin dhe mediat do tiu shrbejn interesave t

veanta, m tepr se sa t funksionojn si besim publik.

Instrumentalizimi mund t jet edhe pr qllime komerciale dhe autort mbajn

qndrimin se profesionalizmi mund t rrezikohet qoft nga instrumentalizimi politik,

qoft nga komercializimi dhe n kt mnyr, n shum raste, instrumentalizimi bhet

nga t dyja njhersh.

Paralelisht me instrumentalizimin, klientelizmi politik ka karakterizuar mediat e vendeve

t Evrops Jugore dhe trashgimia e tij, sipas ktyre autorve, sht e rndsishme pr t

kuptuar sistemet e mediave n kt rajon. Klientelizmi sht dukuri kryesisht pr vende

n t cilat autoriteti legal racional sht i ult dhe sht i prhapur si n mediat publike

ashtu edhe n ato private. N rastin e mediave publike emrimet synohet t bhen m

shum bazuar n besnikrin politike sesa mbi kritere t pastra profesionale. Por, edhe

pronart e bizneseve private kan lidhje politike, q jan vendimtare pr ruajtjen e

kontratave dhe koncesioneve qeveritare, duke prfshir licencat pr transmetim. Dukuria

nuk mbetet vetm n nivelin e mediave dhe pronarve, por shtrihet edhe tek gazetart, si

nivel profesional ndrmjet aktorve tjer t komunikimit.

1.2. Gazetari n raportin media politik

I vendosur ndrmjet aktorve tjer t fuqishm, gazetari si status profesional ndodhet n

qendr t komunikimit ndrmjet politiks dhe publikut. Pavarsisht nse vepron n sistem

t instrumentalizuar dhe klientelist, apo n sistem t mediave me funksione t

37 Hallin, D., Mancini, P., Comparing Media Systems Three models of media and politics, Cambridge

University Press, UK 2004, fq 138

33

prgjegjsis shoqrore, ai ndodhet n mes t interesave t kundrta t aktorve tjer t

fuqishm, t cilt e bjn gazetarin ndrmarrsi disa-paleshe38.

N veprimtarin e tij, ndrmjet ktyre faktorve, gazetari ndrton raporte komplekse me

disa aktor njkohsisht dhe zhvillon veprimtarin profesionale n kuadr t kompanive

dhe kornizave administrative, q jo gjithnj sigurojn autonomin profesionale t tij.

Kompleksiteti prfshin sidomos raportet q ndrtohen ndrmjet gazetarit t politiks dhe

aktorve politik. Statusi i tij e bn q t ndrtoj raporte t shumfishta dhe komplekse

me t gjith faktort tjer: pundhnsit, burimet e informacionit dhe audiencn. Me

mnyrn e trajtimit t shtjeve politike, gazetari ndikon q ti jepet kuptim aktivitetit

politik dhe konsiderohet i aft pr t ndryshuar shoqrin n mnyr radikale. 39 Kjo

karakteristik, parimisht paracakton profilin e gazetarit, i cili sht n gjendje t zhvilloj

strategji pro aktive n marrdhnien me audiencat dhe burimet politike.

Kuhn dhe Neveu vlersojn se gazetart e politiks nuk jan as viktimat e pafuqishme t