28
Un pais pa nos tur PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

  • Upload
    bonbiba

  • View
    217

  • Download
    3

Embed Size (px)

DESCRIPTION

PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Citation preview

Page 1: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Un pais pa nos tur PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Page 2: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

UN PAIS PA NOS TUR PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

1. INTRODUKSHON

2. NOS KOMPROMISO

3. EKONOMIA

4. FINANSA PÚBLIKO

5. DESAROYO SOSTENIBEL

6. ENSEÑANSA, DEPORTE I KULTURA

7. DESAROYO SOSHAL

8. SALUBRIDAT

9. GOBERNASHON

10. HUSTISIA

11. BIBIENDA, TRÁFIKO I TRANSPORTE

12. INTERNASHONAL

Kontenido

Page 3: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

1. In

trod

uksh

on

3

Introdukshon Den bo man o riba bo pantaya, bo tin e programa di Partido PAIS pa elekshon di Staten riba19 di òktober 2012. Den e dokumentu aki Partido PAIS ta kompartí ku bo nos ideanan pa e próksimo elekshon. Banda di informábo di kiko ta nos ambishonnan, e pro-grama aki lo fungi komo e punto di salida di kualkier eventual aserkamentu di un o mas partido polítiko pa forma un gobièrnu o pa yega den e kaso ei na un akuerdo di gobernashon.

Apesar ku durante di e kampaña polítiko aki lo tin amplio opor-tunidat pa nos kandidatonan duna splikashon riba nos punto-nan di kampaña, sintibo liber pa tuma kontakto ku nos partido si bo ta deseá pa sea duna bo komentario o hasi kualkier pregunta riba nos puntonan. Nos ke tende di bo.

NOS MOTIVASHONPartido pa Adelanto i Inovashon Soshal (PAIS) ta partisipá den elekshon binidero pasombra nos ke trese idea nobo, hende nobo pa bòltu e rumbo ku nos ta den. Nos ta prekupá ku ekonomia no ta kana, ku no tin plaka, i e falta di desensia i honestidat den gobernashon. Partido PAIS ta partisipá na elekshon pasombra Kòrsou no por soportá 4 aña mas di gritamentu di Si kontra No i vise vèrsa. PAIS ke saka nos for di bankrut, pone ekonomia kana atrobe i krea espasio pa invertí den konstrukshon di Kòrsou. Mas ku tur kos, PAIS ke forma un Gobièrnu pa tur siudadano.

NOS IDEOLOGIAPartido PAIS ta un partido di ideologia soshal liberal. Sentral den e pensamentu soshal liberal ta e libertat di pensa i aktua di e individuo pa determiná su desaroyo i felisidat. Mesun importante ku e libertat aki ta e sentido di kombibensia ku siudadanonan di Kòrsou i di rònt mundu. E kombibensia aki ta forma e base pa un sosiedat hustu i seif.

NOS VISHONPAIS su vishon ta pa krea un Kòrsou ku ta brinda e siudadano tur oportunidat pa desaroyá su mes ampliamente i asina krea un komunidat ku ta karga su responsabilidat, ku ta tuma rienda di su desaroyo den su mes man, ku ta kuida su kultura i medio ambiente, ku un espíritu di solidaridat i partisipashon real. Tur esaki komo un proseso pa yega na un berdadero eman-sipashon. Un Kòrsou kaminda kada siudadano por alkansá un grado di bienestar. Pa por alkansá esaki PAIS ta boga pa:

- Tur siudadano tin igualdat di oportunidat;- Mantené norma i balornan haltu di bida;- Protekshon igual di lei i sentido di seguridat pa tur siudadano;- Akseso na un bon salubridat públiko pagabel;- Enseñansa ku ta forma e siudadano kaminda e ta haña e oportunidat pa desaroyá su kapasidatnan optimalmente riba un base kontinuo;- Tur siudadano por tin akseso na merkado laboral i un en trada hustu;- Tur siudadano por disponé di e nesesidatnan básiko pa por tin un bienestar akseptabel pa su mes i su famia.

1

Page 4: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#1ALEX ROSARIA

NOS MANERA DI HIBA KAMPAÑAPAIS ta atendé ku su kampaña polítiko na un manera honesto, a base di kontenido, argumento i transparensia. Nos meta prinsipal di kampaña ta pa bende nos ideanan na e siudadano. Ideanan ku mester krea speransa i trese trankilidat bèk pa asina konstruí un mihó Kòrsou pa nos yunan. Partido PAIS, su direktiva i kandidatonan lo mantené su mes estriktamente na e siguiente kódigo di kondukta:

1. Den kampaña di Partido PAIS no tin espasio pa promesa falsu i/o akshonnan ku ta zona popular pero ku no ta den benefisio di bienestar general;

2. Tur kandidato riba e lista di Partido PAIS ta respetá su mes i lo trata tur otro hende ku rèspèt;

3. Tur kandidato di Partido PAIS ta respetá ku voto ta un dere- chi sagrado i ku no por o intentá na kumpra voto;

4. Tur kandidato di Partido PAIS lo respetá material di kampaña di otro partido;

5. Partido PAIS, kaminda mester, semper lo informá outoridatnan kompetente i/o lo sòru pa e pèrmitnan nesesario pa tene manifestashon o aktividat di kampaña;

6. PAIS lo ta transparente pa loke ta trata finansiamentu di kampaña.

Page 5: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Nos kompromisoAki bou, e kompromiso di Partido PAIS ku pueblo di Kòrsou pa loke ta trata e puntonan di akshon mas importante pa nos trabou den e próksimo periodo di gobernashon. Pa mas detaye wak kapítulonan 3 te ku 12.

1. Un ekipo nobo i kapasitá ku ideanan nobo • Tur Minister pa PAIS lo ta kapasitá pa e posishon i mester pasa ‘screening’ ekstenso • Tur integrante di PAIS ta komprometé di ta transparente, humilde i íntegro

2. Un ekonomia ku ta kana atrobe i ta kana pa tur hende • Rápidamente establesé konfiansa bèk den ekonomia via di ‘damage control’ i maneho ku ta respirá konfiabilidat • Krea Curaçao Financial Services Board pa trese tempu bon di ‘offshore’ bèk • Stimulá ekonomia den bario via kreamentu di negoshi chikí • Invertí den infrastruktura • Invertí pa subi e kapasidat di hende pa haña un trabou komo un instrumento pa kombatí pobresa • Palabrá (tripartit) akshonnan pa subi produktividat i introdusí ‘mantel-CAO’

• Krusa frontera i nombra representante ekonómiko den eksterior • Krea ofisina di diáspora pa hasi mihó uso di talento di yunan di tera bibá afó • Introdusí leinan di kompetensha i di protekshon di kon- sumidó pa salbaguardiá kompetensha sano entre komer- siante i derechi básiko di konsumidó

3. Skapa balor di nos florin • Ankra i biba tur norma di College Financieel Toezicht den un lei di presupuesto • Establesé atrobe un relashon adekuá ku Banko Sentral i pone un plataforma di konsulta regular entre Banko Sentral i Ministerio di Finansa pa kordinashon, ehekushon i sinkronisashon di maneho i sifra • Krea i duna espasio pa kompanianan di gobièrnu realmente funshoná komo kompania privá • Kontinuá ku skùifmentu di impuesto direkto pa indirekto ku atenshon speshal pa (e forsa di kompra di) e klasenan ku ya kaba no ta paga (hopi) impuesto direkto • Traha un plan di invershon ku prioridat pa enseñansa, salubridat, ekonomia i seguridat • Akshon pa pone nos finansa na òrdu mester tuma lugá den e plataforma di diálogo nashonal i mester kousa ménos doló soshal posibel

4. Desaroyo soshal pasombra tur hende tin derechi riba un bida felis • Mester dediká atenshon na eksklushon soshal i diskriminashon, speshalmente di estranheronan dor di stimulá akshonnan pa kambia komportashon i kustumber

2. N

os k

ompr

omis

o

5

2

Page 6: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#2MARCOLINO(MIKE)FRANCO

• Mester tene kuenta ku poder di kompra di nos penshonadonan i stimulá un komportashon ku ta balorá nos grandinan • Mester introdusí un punto fokal ku ta kordiná tur asuntu di hubentut ku e meta pa brinda mas pèrspektiva pa e grupo aki • Mester introdusí un sistema di penshon basá riba tres pilá, esta e penshon di behes, penshon di trabou o tambe e posibilidat pa un penshon privá • Establesé un komishon di rekonsiliashon den kua por papia i diskutí di nos problemanan ku ta dividí nos

5. Invertí den hende: enseñansa, deporte i kultura • Traha riba kalidat di nos maestronan via di LOFO, ‘upgrading’ i tambe atenshon speshal pa enseñansa pre-eskolar • Bin ku tim interdisiplinario na skolnan pa atendé ku aspektonan soshal-emoshonal di e mucha ya e maestro tin mas tempu pa duna lès • Invertí den guia despues di skol • Bin bèk ku skol di fishi i evaluá nos sistema di enseñansa • Amplia staf di UNA i envolví nos universidat nashonal den aspektonan di planifikashon di desaroyo di nos pais • Bin ku maneho pa kuida i mantené nos estatuanan • Duna Museo di Kòrsou e status di Museo nashonal • Invertí den fasilidat deportivo ku prioridat riba sala deportivo, pista pa atletismo i vèlt di beisbòl di stándart internashonal • Invertí den fasilidat deportivo pa nos hendenan ku un deshabilidat

Page 7: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

6. Invertí den futuro pa garantisá desaroyo sostenibel • Introdusí lei pa regulá importashon di mata i lei nobo di medioambiente ku sanshon realístiko pa esnan ku falta ku nos medioambiente • Hasi península di Caracasbaai un zona protehá • Maneho di energia ku ta redusí ‘koolstof’ i garantisá suministro di koriente pagabel • Laga pòmpnan di gasolin kompetí a base di preis den benta di gasolin i disel

7. Invertí den salú di hende • Traha un hospital nobo i pagabel, kaminda e aktual hospital ta situá • Aseguro di Malesa General ku partisipashon amplio di aseguronan privá, tur bou di kontròl di Banko Sentral • Aserká un fondo internashonal grandi i sólido pa asina resegurá (‘doorverzekeren’) e AMG (i konsekuentemente mengua e riesgonan di solvabilidat)

8. Un gobièrnu pa tur siudadano • Instituí plataforma diálogo nashonal pa krea konsenso riba desaroyo di pais • Tur siudadano ta konta: revisá nos konstitushon i evitá diktadura di mayoria • Instituí un Konseho Supremo Elektoral independiente • Tur votadó ta konta: investigá kon por laga tur siudadano ku pèrmit di residensia vota • Kambio di struktura estatal ta posibel solamente via di un desishon di 2/3 parti (67%) den un referèndem

9. Un bon relashon den Reino i mundu basá riba madures • Relashon entre Kòrsou i Reino mester drenta un era nobo un relashon basá riba madures, ‘zakelijkheid’ i interes propio • Hasi mihó uso di embahadanan di Reino pa promové hasimentu di negoshi • Hasi mihó uso di nos status di miembro asosiá di Union Oropeo • Buska maneranan di koperashon den Karibe i ku nos hemisferio, ku atenshon speshal pa Merka

10. Un komunidat den kua bo ta sintibo sigur atrobe • Hasi kombatimentu di atrako, violensia doméstiko, kiebro den kas/negoshi un prioridat • Invertí den Atrako Tim, reshèrshi tékniko (TOD), mas ekipo pa detektá i resolvé krímen • Proponé kastigu mínimo pa atrakadónan residivista o atrako kompaña ku violashon,sekuestro i violensia • Kambia lei pa asina kombatí violensia doméstiko mas efektivo • Hasi kadena hudisial mas transparente i hisa e nivel di servisio na kliente

2. N

os k

ompr

omis

o

7

Un ekipo nobo, kapasitá i ku ideanan nobo

Page 8: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

3

#3EUGÈNECLEOPA

PAIS i ekonomiaINVERTÍ PA EKONOMIA KANA ATROBE I KANA PA TUR HENDE

Nos pais ta sklama pa un ekonomia ku ta kana atrobe. Un eko-nomia ku ta kana pa tur hende. Den e situashon ku práktika-mente nos pais ta bankrut, mester realisá ku sin un ekonomia ku ta kana no ta posibel pa tin sufisiente entrada pa Gobièrnu hasi e invershonnan nesesario pa konstruí un mihó Kòrsou pa nos yunan. Un ekonomia ku ta krese ta e mihó garantia pa krea kupo di trabou i drecha finansa públiko. Tambe un ekonomia ku ta krese ta sòru pa inovashon, ta krea pèrspektiva pa nos yunan den eksterior i ta amplia e forsa di kompra di nos pòtmòni. Pa nos ekonomia krese, mester traha riba konfiansa i sentral ta un merkado liber ku regulashonnan nesesario pa garantisá kompetensia sano. Pa un ekonomia ku ta kana, Partido PAIS ta proponé e siguiente akshonnan:

Fortalesé sektornan ku ta generá divisa: turismo, zona franko, sektor finansiero internashonalMester fortifiká nos pilarnan di ekonomia ku ta krea divisa. Turismo mester keda un pilá di prioridat. Banda di turismo mester krea mas pèrspektiva pa nos zona franko i konsiderá insentivonan (temporal) di airlift i/o bahada di preis pa kilo di karga. Pa e sektor finansiero internashonal (ántes: ‘offshore’) mester krea un Curaçao Financial Services Board ku ta enkargá ku ‘branding’, merkadeo i produktonan nobo di nos sektor finansiero internashonal.

Page 9: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Traha riba siguridat di alimentashon: agrikultura, krio i peskaSiguridat di alimentashon, esta e garantia ku tin sufisiente alimentashon disponibel i ku poblashon tin akseso na dje, ta un asuntu di importansha grandi, sigur awendia ku tin mas boka na mundu i ku kosechanan no ta produsí sufisiente. Kòrsou mester ta prepará pa esaki i mester invertí den agrikultura, krio i peska (LVV) i trata e sektor aki komo un área di prioridat. Koperativismo den produkshon i benta mester ta un instru-mento den esaki. Produkshon di alimento no por ta djis un pasa tempu. Mester aloká tereno sufisiente i invertí den teknologia adekuá i asosiá ku sentro di konosementu pa asistensia tékniko p’e sektor.

Soña mas i tribi mas: ekonomia noboNos mester realisá ku e sektornan ku semper tabata eksitoso, manera refineria i servisio finansiero internashonal tradishonal no ta keda produsí dividendo pa semper. Mester invertí den inovashon i den sektornan ekonómiko nobo. Partido PAIS ta proponé den e kuadro aki pa bin ku un Instansha di Planifi-kashon Soshal-ekonómiko pa atendé, planifiká i konsehá riba nos desaroyo soshal-ekonómiko riba término mediano i largu. Algun sektor nobo pa konsiderá ta industria kreativo (sine, moda, software i otro), ekonomia di konosementu, transna-tional education, industria di ‘niche’, esta industrianan ku un produkto/servisio úniko pa un segmento partikular. Banda di esaki mester eliminá monopolio den haf i hasi mihó uso di e posibilidatnan portuario di nos isla.

Mas espasio pa empresario chikí: ekonomia di barioKòrsou mester di mas empresario i sentido empresarial pa krea empleo, trese inovashon i diversifiká nos ekonomia. Den e kuadro aki Gobièrnu huntu ku sektor privá mester hasi mas esfuerso pa inventarisá i kapitalisá riba oportunidat pa hasi negoshi den bario, lokual ta yama ekonomia di bario. Ekonomia di bario no ta solamente un oportunidat komersial pero ta kon-tribuí tambe na hasi bida den barionan mas agradabel.

Hasi forsa laboral mas kompetitivoLabor ta determinante pa kon kompetitivo bo ekonomia ta. Via plataforma di diálogo nashonal mester yega na palabrashon kon subi nos produktividat di labor. Tambe mester wak kon ta yega na palabrashon pa introdukshon responsabel di e kon-septo di ‘mantel-CAO’ pa protehá e trahadó.

Invertí den infrastrukturaInvershon den infrastruktura ta nesesario pa futuro kresemen-tu ekonómiko i pa stimulá aktividat di konstrukshon. Huntu ku Banko Sentral, APNA i otronan mester yega na un pakete di invershon den nos kareteranan (eksistente i nobo), mantenshon di brùgnan i otro obranan di infrastruktura.

Krusa frontera: Ekonomia internashonalTin hopi oportunidat ekonómiko riba merkado internashonal. Kòrsou no tin ningun tratado komersial i esaki mester kambia. Ta un prioridat pa nos pais atendé su relashon ku e Organi-sashon Mundial di Komersio (WTO) i a base di un maneho di eksportashon, inisiá tratadonan komersial ku partnernan

3. PA

IS i

ekon

omia

9

Page 10: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#4MARILYN MOSES

komersial interesante pa nos. Ademas mester sera akuerdo di protekshon i invershon bilateral. Den e kuadro aki ta impor-tante pa hasi mihó uso di embahadanan di Reino, ademas di tratadonan eksistente ku Ulanda tin ku otro pais i tambe di e areglo komersial ku Kòrsou tin ku Union Oropeo, esta e LGO Regeling. Partido PAIS lo promové tambe pa Kòrsou nombra algun representante ekonómiko den e merkadonan ku mas por kontribuí na nos kresementu ekonómiko.

Protehá i konsientisá konsumidó (Consumer Protection Act)Mester introdusí lei ku ta protehá e derechinan di konsumidó pa stipulá reglanan kon un komersiante por interkambiá ku un konsumidó i obligashon di duna e konsumidó tur informashon korekto pa e por hasi su eskoho di kompra. Mester pone regla pa kombatí propaganda engañoso, derechi riba garantia, informashon transparente i konsiso. Huntu ku esaki mester instituí un Korte pa Konsumidó (‘Small Claims Court’) kaminda e konsumidó por pone su keho dilanti di un korte imparsial sin hopi gastu i trámitenan kompliká.

Ekonomia ku ta kana atrobe i ku ta kana pa tur hende

Page 11: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

4. P

AIS

i fina

nsa

PAIS i finansaSKAPA BALOR DI NOS FLORIN

Nos pòtmòni nashonal, esta nos finansa públiko, mester ta saludabel i respirá konfiansa atrobe. Solamente ku un finansa públiko sano por pone nos ekonomia kana atrobe, invertí di enseñansa, salubridat, kas pa pueblo i tur otro kos ku ta toka bienestar di poblashon. Esaki ke men ku nos no por sigui gasta mas ku nos ta produsí i tambe ku nos mester pone prioridat kon nos ta usa medionan finansiero di pueblo. Ta nesesario pa proseduranan pa atendé ku fondonan públiko ta transparente i efektivo. Den e kuadro aki Partido PAIS ta proponé e siguiente akshonnan:

Krísis finansiero i kuratelaMester atendé ku nos situashon finansiero malu no pasobra tin un intervenshon di Reino, sino pasombra e situashon ta malu. Si no atendé ku n’e na un manera efektivo, e konsekuensianan soshal pa Kòrsou lo ta grandi. Si no atendé na un manera korek-to ku nos finansa, esaki lo tin komo konsekuensia ku nos balor di Florin por bin na peliger, esta ku bo tin ku saka mas Florin pa kumpra e mesun kos. Mester di mas disiplina presupuestario, mester eliminá gastunan no nesesario. Mandatarionan ta e proménan yamá pa nan komportashon reflehá e krísis finansi-ero. Mester atendé gastunan di salubridat i sistema di penshon. Ta nesesario sinembargo pa hasi esaki ku solushonnan ku tin

sosten amplio den nos komunidat. Den esaki e plataforma di diálogo nashonal ku nos a menshoná kaba, mester bai hunga un papel sentral. Punto di salida pa atendé ku e krísis finansi-ero mester ta ku akshonnan di saneamentu no por krea (mas) deterioro soshal.

Maneho di empresanan estatalPa Partido PAIS mester krea i duna espasio pa kompanianan di Gobièrnu realmente funshoná komo kompanianan privá. Esaki ta enserá ‘good corporate management’, transparensia, profe-shonalisashon di maneho, eliminashon di ‘waste’ i influensia polítiko.

Banko Sentral i union monetarioGobièrnu mester establesé atrobe un relashon di trabou adekuá ku Banko Sentral. Banda di esaki mester tin un plata-forma di konsulta regular entre Banko Sentral i Ministerio di Fi-nansa pa kordinashon, ehekushon i sinkronisashon di maneho i sifra. Pa e union monetario i banko sentral komun di Kòrsou i St. Maarten funshoná manera debe ser, mester krea e kondi-shonnan i órganonan nesesario pa e kordinashon di maneho makroekonómiko i sifra tuma lugá manera debe ser.

4

11

Page 12: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#5ERIC ISENIA

Maneho fiskalPartido PAIS ta generalmente na fabor pa redusí impuesto direkto i traspaso pa impuesto indirekto. Pa esaki ta nesesario sin embargo ku no ta sigui afektá e grupo di poblashon ku no ta sinti efekto mesora di bahada di impuesto direkto. Mester di medida kompensatorio pa e grupo aki. Partido PAIS ta na fabor pa eliminá akumulashon di OB den tur ‘schakel’ i ke yega na simplifikashon di nos sistema di derechi di importashon. Den e ramo fiskal internashonal ta sumamente nesesario pa sera tratadonan fiskal i duanero ku otro pais den mundu pa krese nos ekonomia i kombatí froude ku ta traspasá frontera.

Maneho presupuestarioManeho presupuestario mester ta muchu mas ku no gasta mas ku bo ta produsí i reglanan di kontabilidat. Un presupuesto mester duna un refleho korekto di entrada i gastu i mester ta un instrumento stratégiko pa yuda ehekutá i kumpli ku e metanan di desaroyo di korto i largu plaso. Mester fortifiká e kapasidat serka instanshanan di Gobièrnu i eventualmente trese kambionan di lei pa asina nos mes hasi i kumpli ku e tareanan ku aktualmente College Financieel Toezicht ta hasi pa ku nos presupuesto.

Finansiamentu di terorismo i labamentu di plakaMester fortalesé i ekipá tur nos institutonan den e kadena ku ta kombatí tantu finansiamentu di terorismo komo labamentu di plaka. Den kuadro di transparensha mester kambia e lei di Meldpunt Ongebruikelijke Transacties (MOT) den kua ta stipulá ku ta e minister di Finansa ta esun ku ta manehá (‘beheer’) e banko di dato di transakshonnan no-usual.

Page 13: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

5. P

AIS

i des

aroy

o du

rade

ro

13

PAIS i desaroyo duradero INVERTÍ PA FUTURO

E manera ku nos ta biba i konsumí mester ta den ekilibrio ku nos medioambiente i rekursonan pa asina pèrkurá ku e manera di biba i konsumí di nos futuro generashon no ta bini den peliger. Hinter e pensamentu aki di desaroyo duradero mester keda internalisá den e manera ku nos ta goberná i planifiká pa futuro. Partido PAIS ta proponé e siguiente akshonnan pa invertí pa futuro:

Lei pa regla importashon di mataAktualmente tur tipo di mata (inkluso animalnan ku ta habitá den e mata) por keda importá práktikamente sin límite. Esaki ya kaba a kousa pa diferente plaga kousa pa e.o. ‘Red Palm Weevil’ i e ‘Cuban Tree Frog’. Mester introdusí rápidamente un lei fitosani-tario pa regla importashon di mata i asina protehá nos isla.

Lei pa atendé ku desaster di petroliDerame di petroli ta kousa daño inkalkulabel na nos medio ambiente. Pa e motibu aki mester ankra den lei un plan general pa atendé ku derame o otro tipo di desaster di petroli den tantu nos awa komo riba suela di nos isla. Banda di esaki mester kumpli ku tur e normanan di e tratadonan eksistente riba e tereno aki ku a keda ratifiká pa Kòrsou.

Lei nobo di medio ambienteMester introdusí lei nobo pa atendé ku nos medio ambiente ku alabes ta introdusí sanshon realístiko den kaso ku no kumpli ku norma i regla vigente. E lei aki alabes mester ta konforme ‘Land-based sources of Marine polution’ i e tratado ku ta regla transporte di residuo.

Hasi península di Caracasbaai un zona protehá i adekuá pa ‘ecotourism’E península di Caracasbaai tin un enorme balor pa no sola-mente nos naturalesa, pero tambe historia ligá ku dos di nos éroenan, esta Luis Brion i Moises da Costa Gomez. En bista di e balor aki, ta proponé pa hasi e península aki un área protehá den kua na un manera responsabel por desaroyá ‘ecotourism’.

RefineriaE kontrakt aktual di refineria ta kaba na 2019. En bista di e importansia di e refineria pa nos ekonomia i kupo di trabou, ta masha importante mes pa mas tempran posibel haña tur e opshonnan, kada unu ku su konsekuensha pa nos isla. E toma di desishon final mester ta unu den kua ta envolví tur ‘stake holder’. E toma di desishon mester ta basá riba tur aspekto, esta ekonómiko, di salubridat i medio ambiente. Finalmente hinter e proseso mester ta transparente i limpi.

5

Page 14: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#6ELSA ROZENDAL

Maneho di energia ku ta redusí emishon di karbon i garantisá suministro di koriente pagabelNos ta sostené energia alternativo. Un maneho responsabel di energia ta enserá ku ta traha tantu riba redukshon di emishon di karbon (‘koolstofuitstoot’) komo riba garantia di suministro di koriente. Mester fiha metanan realístiko pa yega na mas energia alternativo sin ku esaki ta enserá ku ta kibra Aqualectra i konsekuentemente pone suministro i konfiabilidat di energia na peliger. Pues fuentenan di energia alternativo mester bin, pero na un manera responsabel i den balansa ku e ret ek-sistente.

Buska konekshon ku ret internashonal di gas naturalDen kuadro di suministro di energia pagabel, Kòrsou mester investigá e posibilidatnan di buska konekshon riba e ret di gas natural di Colombia pa islanan den Karibe. Regulashon independiente di e sektor energétiko Sektor energétiko mester keda regulá pa un reguladó indepen-diente i segun un modelo ku entre otro mester yega na kom-petensia liber di pòmpnan di gasolin pa loke ta trata gasolin i disel.

Sin desaroyo duradero no tin futuro

Page 15: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

6. P

AIS

i ens

eñan

sa, d

epor

te i

kultu

ra

15

PAIS i enseñansa, deporte i kultura SIUDADANO EMPODERÁ, SANO I KONSIENTE

Partido PAIS ta para pa un enseñansa ku ta hasi posibel pa e hende bira konsiente di su talento i ta haña espasio pa de-saroyá su mes optimalmente. Enseñansa ta lokual mas ta deter-miná un persona su desaroyo i felisidat. Ademas enseñansa ta un kondishon nesesario pa empleo i kresementu ekonómiko di nos pais. Tur hende tin derechi riba un nivel di enseñansa ku ta dun’é e oportunidat di pará riba su pia, karga responsabi-lidat propio i ku ademas ta hasié orguyoso di ken e ta i kiko e por. Problemanan den enseñansa ta kuantioso prinsipalmente pasombra a introdusí hopi kambio pareu sin a traha riba tur e kondishonnan nesesario pa implementá e kambionan na un manera responsabel. Partido PAIS ta kombensí ku mester kon-sentrá riba kalidat di enseñansa. Enseñansa grátis pa tur hende no ta un prioridat. Enseñansa pa esnan ku por paga no por ta grátis. I pa esnan ku no por paga, mester buska un areglo. Par-tido PAIS ta para pa subi kalidat di nos enseñansa i ta proponé e siguiente akshonnan:

Invertí den maestronan di skolE mihó manera pa drecha kalidat di enseñansa ta invershon den kalidat di maestronan di skol. P’esei mester di mas

atenshon i plaka pa garantisá un kalidat haltu di tur maestro di skol. Den e kuadro aki lo pone atenshon spesial na e kalidat di Lerarenopleiding Funderend Onderwijs (LOFO) i ‘upgrading’ i (re)kapasitashon kontinuo di nos maestronan di skol.

Duna e maestro mas tempu pa e dediká na edukashonE maestro di skol no por tin su mannan yen ku problema soshal-emoshonal di alumnonan. E maestro hustamente mester dediká mas tantu tempu na eduká e alumno. Den e kuadro aki mester invertí den ekipo multidisiplinario pa duna sosten na e alumnonan ku mester di esaki pa asina e maestro dediká mas di su tempu i kapasidat na eduká nos alumnonan. Invertí den enseñansa pre-eskolarE periodo di 0 pa 4 nan ta sumamente krusial den desaroyo di e mucha. Pa e motibu aki mester restrukturá nos sistema di ense-ñansa pre-eskolar i profeshonalisá e lidernan i kolaboradónan pedagógiko i asina fasilitá e pase di e mucha pa enseñansa eskolar.

‘Naschoolse opvang’Mester hasi ‘naschoolse opvang’ un parti integral di nos sis-tema di enseñansa. Esaki mester bira un aspekto importante pa komplementá i sostené e alumno den desaroyo di su talento-nan. Muchu biaha pa motibu di falta di e guia aki, e alumno ta kai for di sistema di enseñansa.

6

Page 16: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Invertí den skolnanE ambiente den kua enseñansa ta tuma lugá mester ta adekuá i ofresé e trankilidat nesesario pa tantu e maestro komo e alumno. Pa e motibu aki ta nesesario pa invertí masalmente den nos edifisionan di skol , rekreo i deporte. Tambe mester invertí den seguridat di e (edifisionan di) skol i su alrededor.

Reevaluá sistema di enseñansaNos sistema di enseñansa, VSBO i enseñansa di fundeshi, mester keda totalmente evaluá riba implementashon i eheku-shon pa determiná te kon leu esaki ta kumpli ku e metanan di desaroyo komo pais i e tipo di siudadano ku nos ke krea/nos mester pa ta eksitoso den futuro.

Introdusí skol di fishiTin hende ta sumamente eksitoso den hasi uso di nan man-nan i trabou práktiko. Pa e hendenan aki mester tin posibilidat atrobe pa siña un fishi. Ta nesesario pa skolnan di fishi duna un respondi adekuá na nesesidatnan den nos merkado laboral.

Hasi UNA fuerte i mas envolví den komunidatMester invertí pa amplia e kantidat di dosentenan di staf na nos universidat nashonal. UNA mester ta mas fuerte i alabes un partner ku ta hasi investigashon sientífiko i ta partisipá den planifikashon di nos desaroyo general komo pais.

Invertí den fasilidat pa deporte i pa hendenan ku deshabilidatDeporte ta desaroyá abilidatnan físiko di e persona pero tambe sòru pa un kurpa i mente sano. Mester di bon fasilidat i guia pa praktiká deporte kompetitivo, prinsipalmente atletismo beisbòl deportenan di sala. Tambe mester invertí den deporte rekreo den bario, na skol, i fasilidat pa nos hendenan ku un deshabilidat. Den e kuadro aki mester bini ku insentiva pa promové i balorá e voluntarionan ku ta duna nan aporte na deporte.

Mantené nos estatuanan i bin ku lei di éroe nashonalA lo largu di su historia multikultural, Kòrsou a logra akumulá un rikesa amplio i multikultural. Mester hasi tur esfuerso pa mantené, restourá i transmití e rikesa aki pa generashonnan ku ta bin. Den e kuadro aki mester pone un departamentu respon-sabel i kordinadó (tambe finansieramente) di nos estatua- nan. Adishonalmente mester elaborá un lei di éroe nashonal den kua ta ankra nos éroenan nashonal i e prosedura pa bira un éroe nashonal.

Proklamá museo di Kòrsou komo museo nashonalMuseo di Kòrsou pa lei mester bira Museo Nashonal di Kòrsou i mester garantisá ku su meta prinsipal ta keda konservá, restorá i transmití rikesa kultural di Kòrsou.

Drecha kalidat di enseñansa dor di inverti den kalidat di maestronan di skol

Page 17: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

7. PA

IS i

desa

royo

sosh

al

17

PAIS i desaroyo soshal IGUALDAT DI OPORTUNIDAT PA TUR BIBA UN BIDA FELIS

Pa Partido PAIS desaroyo soshal ta ankrá den e pensamentu ku tur hende den nos komunidat mester tin igualdat di opor-tunidat pa hiba un bida felis den kua e por desaroyá su mes optimalmente. Den e kuadro aki mester redusí desigualdat i diskriminashon i stimulá harmonia i kombibensia entre tur grupo. Gruponan ku mas mester di atenshon, esta nos pensho-nadonan, mucha i personanan ku un deshabilidat, mester haña esaki tambe. Den kuadro di e akshon ku mester tuma pa pone nos finansa atrobe riba pia, mester sòru ku no ta kousa mas deterioro soshal den nos komunidat, prinsipalmente pa grupo-nan mas vulnerabel. Tambe ta importante pa e trato ku ta duna animal ta basá riba nan bienestar. Partido PAIS ta proponé e siguiente akshonnan:

Kombatí pobresaE mihó manera pa redusí pobresa ta dor di empleo. Empleo ta keda kreá solamente ora ekonomia krese i ora invertí den ense-ñansa. Lo kombatí pobresa prinsipalmente dor di subi emplea-bilidat di nos hendenan, esta sòru pa nan tin e instrumento pa haña i mantené un empleo. Esaki ta eksihí invershon den ‘on the job training’ i ‘life coaching’.

Kombatí eksklushon soshal Tin un grupo muchu grandi di hende ku pa motibu di apatia, nivel sosio-ekonómiko, diskriminashon i sentimentu di im-potensia pa kambia kos, ta distansiá nan mes for di sosiedat. Eksklushon soshal ta haltu bou di estranheronan (legal) aki na Kòrsou. Mester deliniá maneho i dediká atenshon na e grupo aki ku e meta pa nan tambe sinti nan mes komo un miembro balorá di nos komunidat. Mester dediká atenshon pa inkluí e grupo aki den deporte i aktividatnan di bario.

Sistema di penshonMester introdusí un sistema di penshon basá riba tres pilá, esta e penshon di behes, penshon di trabou obligatorio o tambe e posibilidat pa un penshon privá. Ta deseabel pa kambia e sis-tema di AOV di ‘pay as you go’ den un sistema di spar.

Atenshon pa penshonadonanForsa di kompra, esta e balor di nos florin mester ta un punto di atenshon pa nos penshonado, esaki pasombra e penshonado su posibilidat pa haña un empleo (i entrada) ta chikí. Aki un biaha mas ta importante pa nos tin kresementu ekonómiko i un finansa públiko sano pa por sòru pa un entrada di penshon ku ta pèrmití e penshonado hiba un bida sano. Banda di e aspekto ekonómiko, nos tur mester, den nos komportashon, demostrá ku nos penshonado ta miembro balorá di nos komunidat.

7

Page 18: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

Atenshon pa muchaMester sòru pa nos tur nos leinan keda adaptá na e rekisitonan di Tratado Internashonal di Derechi di Mucha. Ku prioridat mester traha pa kordiná sistemátikamente tur instansia ku ta ópera den e área di bienestar di mucha. Ademas mester introdusí un Ombudsman pa mucha pa atendé ku maltrato di mucha.

Atenshon pa hendenan ku deshabilidatE kos mas importante ta pa hisa e grado di independensia di nos hendenan ku un deshabilidat. Mester invertí den infra-struktura, fasilidatnan pa hasi deporte i mester drecha akseso na tur edifisio, stadion, playa i lugánan ku ta usa komo urna ora di votashon. Ademas mester bin mas kòntròl riba sitionan di stashoná outo reservá pa hendenan ku deshabilidat.

Komishon di RekonsiliashonE grado di divishon den nos komunidat tin su rais den pasado i ta keda alimentá pa fin polítiko. E echo ku no a atendé ku e problema aki, ta difísil pa traha bai dilanti. P’esei ta nesesario pa establesé un komishon den kua por papia i diskutí di nos problemanan i yega na solushon.

Instituí sistema di Human Development IndexE manera di midi desaroyo den nos pais te ainda ta basá riba solamente entrada. E sistema aki ta defisiente pasombra e no ta

bisa nada tokante di igualdat di akseso na medionan di entra-da, enseñansa, salubridat. Ni tampoko e ta duna un indikashon kon e entrada aki ta repartí. Mester kambia e konsepto antikuá di entrada pa kabes i introdusí e sistema di Human Develop-ment Index (HDI) ku debidamente ta tene kuenta ku e aspek-tonan menshoná. HDI ta pas perfektamente ku e konsepto di desaroyo sostenibel menshoná anteriormente.

Atenshon pa bienestar di animalMester biba i hasi kontròl di leinan ku tin pa lokual ta trata bienestar di animal. Bienestar di animal ta enserá su nutrishon, kuido i protekshon kontra di angustia, doló físiko i fisiológiko.

Tur hende ta konta: atenshon pa gruponan mas vulnerabel

Page 19: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

8. P

AIS

i sal

ubri

dat

19

PAIS i salubridat UN PUEBLO SALÚ TA UN PUEBLO FELIS I PRODUKTIVO

Pa Partido PAIS, un pueblo salú ta un kondishon nesesario pa por sigui desaroyá nos pais. Nos ta para pa un poblashon ku un estilo di bida saludabel, kaminda ku e diferensianan grandi di salú basá riba status sosio-ekonómiko a keda eliminá. Nos ta para pa akseso igual, pa un i tur, na un sistema di salubridat di kalidat haltu, pero pagabel. PAIS ta konsiente ku e situashon di nos salú ta alarmante. Tin un índise hopi haltu di sobrepeso i e kondishonnan relatá na esaki manera preshon haltu, diabétis (suku), malesa di kurason i ader i tambe kanser. Banda di ta kousa hopi ferdrit, e malesanan aki ta hasi ku gastunan den sa-lubridat ta subi na un manera astronómiko. Mester invershon grandi den salubridat pa kumpli ku e meta di tin un pueblo salú. Partido PAIS den e kuadro aki ta proponé e siguiente akshonnan:

Prevenshon i mas prevenshonE úniko manera pa frena e índise muchu haltu di sobrepeso i e kondishonnan relatá na esaki manera preshon haltu, diabétis (suku), malesa di kurason i ader i tambe kanser ta pone mas énfasis for di na skol riba e aspekto preventivo dor di trese un kambio den nos estilo di bida, e.o. kome i bebe salú i move (físikamente) mas. Mester invertí den deporte, infrastruktura adekuá pa hende kana, i hasi fruta i berdura aksesibel i pagabel dor di entre otro mas produkshon lokal di agrikultura.

Hospital noboMester traha un hospital nobo, na un manera pagabel, den Otrobanda kaminda e aktual hospital ta keda, pa asina sigurá kontinuidat di kuido i di un kalidat haltu.

Drecha maneho di kuidoPa hinter e kadena di salubridat funshoná na un manera re-sponsabel i di kalidat haltu, mester tin un sistema ku kontinua-mente ta monitòr, investigá i produsí sifranan pa loke ta trata nos estado di salú i ademas ta yuda formulá maneho riba tur tereno di salubridat. Pa logra un aparato asina mester reorgani-sá GGD, hasié un entidat ku ta monitòr, investigá, dokumentá, publiká sifranan i yuda formulá maneho pa loke ta trata nos estado di salú.

Organisá sistemanan di pago i tarifa den salubridatDen kuido kurativo tin hopi desorganisashon i inefisiensia, pa falta di dato i maneho. Ademas tin un sistema di tarifa i pago fragmentá ku ta resultá den akseso desigual pa pashèntnan. Salubridat mester ta aksesibel pa un i tur i no mester ta de-pendé di un hende su status sosio-ekonómiko.

Integrá kuido básikoMester reforsá i integrá kuido básiko riba nivel di bario. Tur e integrantenan (e.o. dòkter di kas, dietista, edukadó físiko èts.) ta involukrá i ta partisipá aktivamente den programanan di prevenshon.

8

Page 20: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#7ANDRECURIEL

Pakete básiko di Aseguro di Malesa General ku partisipashon di aseguronan privá sin ku ta krea monopolio den ehekushon

Aseguro di malesa general Mester yega na un pakete básiko di Aseguro di Malesa General (AMG) ku partisipashon di aseguronan privá. No ta akseptabel pa krea monopolio den ehekushon di e AMG. Tur entidat ku ta ehekutá e AMG mester ta supervisá pa Banko Sentral. Ademas lo aserká un fondo internashonal grandi i sólido pa asina rese-gurá (‘doorverzekeren’) e AMG (i konsekuentemente redusí e riesgonan di solvabilidat).

Page 21: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

9. P

AIS

i gob

erna

shon

21

PAIS i gobernashon UN GOBIÈRNU PA TUR SIUDADANO

Partido PAIS ta para pa un Gobièrnu pa tur siudadano ku ta sirbi pueblo i ku ta duna espasio, libertat i oportunidat na tur siudadano pa por desaroyá nan mes. Un Gobièrnu ku ta stimulá inisiativa propio, partisipashon, ku ta empoderá e siudadano pa tuma rienda di su desaroyo den su mes man, ku ta krea kondi-shon i kuadro legal pa sostené un bon funshonamentu di nos sosiedat. Un Gobièrnu ku ta skucha kiko ta biba den pueblo i ku ta konsultá ku gremionan ku ta stipulá e metanan i strategi-anan nesesario pa un desaroyo sostenibel. Un Gobièrnu ku ta duna su kuerpo di ámtenar espasio pa traha riba formulashon i ehekushon di maneho ku mester kondusí na e metanan stipulá i sirbi komunidat di un forma digno i efisiente.

Tur siudadano ta kontaMester revisá nos konstitushon pa asina garantisá ku tin e checks and balances nesesario pa evitá diktadura di mayoria i un desbalanse den nos ‘trias polítika’. Demokrasia mester respirá e punto di salida ku e mayoria semper ta tene kuenta ku e minoria. Den e kuadro aki mester instalá un komishon di nos mihó ekspertonan estatal i mentenan kreativo pa revisá nos konstitushon. Entre otro mester studia introdukshon di un Constitutionele Kamer pa ‘toets’ tur lei na nos konstitushon i introdusí referèndem obligatorio den kaso di kualkier kam-

bio di nos struktura estatal pa kualkier kos di importansha. Ademas mester ankra den konstitushon ku kualkier kambio di struktura estatal ta posibel solamente via di aprobashon di 2/3 parti (67%) den un referèndem.

Konseho Supremo ElektoralInstalá un Konseho Supremo Elektoral (KSE) independiente di kualkier influensia ku ta enkargá ku organisá, dirigí i super-visá tur elekshon i referèndem den nos pais. Banda di esaki ta deseabel pa KSE seriamente studia e posibilidat pa tur hende ku ta legalmente residensiá na Kòrsou i ta kontribuí na nos isla su desaroyo, por vota.

Evaluá nos sistema polítikoNos sistema polítiko no ta kumpli mas ku e espektativanan di un gran parti di nos poblashon. Konsekuentemente ta deseabel pa seriamente evaluá nos sistema polítiko di koalishon i finan-siamentu di kampaña i eventualmente proponé sistemanan diferente ku ta kuadra mas ku nos realidat i ta kontribuí na mihó gobernashon, transparensia i bienestar general.

Fortifiká nos institutonan estatalMester fortifiká, profeshonalisá i balorisá nos institutonan estatal. Mas fuerte nos institutonan ta, mas mihó nos demokra-sia i sistema di ‘checks and balances’ ta. Fortifikashon di nos institutonan ta parti di e konsenshi ku ta nos ta e proménan responsabel pa bon funshonamentu di gobernashon i demokrasia di nos pais.

9

Page 22: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#8STANLEY PALM

Invertí den i fortifiká nos kuerpo di ámtenarPa sirbi komunidat di un forma digno i efisiente mester tin trankilidat atrobe den e kuerpo di ámtenar. Ta imperativo pa mas pronto posibel krea klaridat i terminá ku e proseso di reorganisashon ku te ainda ta krea hopi demotivashon den e kuerpo. Mester traha riba ubikashon (‘huisvesting’) mas sentral i aksesibel posibel i di ménos kosto pa servisionan di Gobièrnu. Kalidat di servisio na pueblo, entre otro Bentana di Infor-mashon, mester ekspandé i mehorá.

Plataforma di diálogo nashonalMester krea i ankra legalmente un plataforma di diálogo nashonal den kua ta diskutí i buska konsenso amplio pa sierto temanan di importansia. E plataforma di diálogo nashonal mester forma un base pa surpasá divishon den nos komunidat i krea mas espasio pa interes komun.

Stimulá komishonnan di desaroyo di barioGobièrnu mester skucha kiko ta biba den pueblo, konsultá ku gremionan pa stipulá e metanan i strategianan nesesario pa un desaroyo sostenibel. Den e kuadro aki ta deseabel pa stimulá siudadanonan pa mas tantu posibel nan mes tuma un ròl aktivo den tur toma di desishon ku ta afektá nan bida i nan alrededor. Tur bario mester ta organisá na un manera demokrá-tiko su propio komishon di desaroyo.

Page 23: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

10. P

AIS

i hus

tisia

23

PAIS i hustisia SINTIBO SIGUR ATROBE

Mester invertí ku prioridat riba e aspektonan di kriminalidat interno ku ta kousa hopi malestar den nos komunidat. Pa hopi tempu a dediká atenshon i rekurso na kombatimentu di krímen organisá. Atenshon pa e tipo di krímennan aki mester keda manera entre otro nos a menshoná den e kapítulo di finansa públiko, pero mester pone prioridat tambe pa kombatí atrako, violensia doméstiko i kiebro den kas i negoshi. E echo ku e tipo di krímennan aki a oumentá ta kontribuí na e sentido di impotensia i inseguridat di nos komunidat. Adishonalmente ta eksistí demasiado intrankilidat den nos komunidat ku ta keda kousá pa falta di konfiansa den nos kadena hudisial. Mester atendé ku e sentido di inseguridat i falta di konfiansa pa asina e siudadano sintié sigur atrobe. Den e kuadro aki Partido PAIS ta proponé e siguiente akshonnan:

Kombatí atrakoMester kombatí atrako dor di na promé lugá oumentá e ‘pak-kans’ di e atrakadónan. Ta nesesario pa Kuerpo Polisial di Kòr-sou ta mihó ekipá pa loke ta trata hende. Mester invertí e.o. den kapasitashon i asistensia tékniko di e kuerpo. Tambe mester invertí den mas ekipo tékniko di detekshon. Na di dos lugá, mester bin ku straf mínimo pa atrakadónan residivista i atrako ku keda kompañá ku violashon i/òf sekuestro.

Kombatí violensia doméstikoE instrukshon ku Ministerio Públiko ta usa for di 2006 pa kom-batí violensia doméstiko - violensia relashonal, maltrato kontra di hende grandi, maltrato kontra mucha - mester keda ampliá. Den práktika a keda demostrá ku no tin un base legal pa bin ku intervenshon den kaso di violensia entre un pareha ku ta biba den e mesun kas. Mester kambia lei i hasi ‘tijdelijke huisverbod’ dor di (Hulp)Officier van Justitie, posibel.

Kiebro den kas i negoshiMester kombatí kiebro den kas/negoshi dor di invertí den mas hende i mas kapasidat di Technische Opsporingsteam pa esakinan hasi nan trabou di detekshon i hisa nan kapasidat di resolvé e krímennan. Gradualmente introdusí vigilansia di kámara na sitionan di riesgo.

Konfiansa i nivel di servisio di e kadena hustisiaKonfiansa den e kadena di hustisia den último añanan a sufri hopi daño pa motibu di falta di komunikashon entre di e difer-ente institutonan i komunidat, ta laga hopi di deseá. Konfiansa den kadena hudisial mester keda restablesé dor di praktiká mas transparensia i duna mas informashon na públiko. Adishonal-mente e kadena hudisial mester drecha e nivel di servisio na públiko dor di aselerá e proseso di hasi denunsia i debidamente tene e víktima di un delito na altura di e status di su kaso.

10

Page 24: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#9MARLON CAROLINA

Atrako, violensia doméstiko i kiebro den kas i negoshi mester bira prioridat den maneho di hustisiaAtenshon speshal pa detenidonan hóbenMester bin atenshon speshal pa nos detenidonan hóben. Spe-shalmente pa nan mester pone mas énfasis riba e aspekto di resosialisashon i tambe pone atenshon despues ku nan sali for di detenshon pa asina evitá ku nan ta bira residivista. Pasom-bra mester pone atenshon riba e aspekto di resosialisashon, ta importante pa traha riba un lokalidat adekuá ku ta oumentá e chèns di resosialisashon di nos detenidonan hóben.

Atenshon pa gruponan di riesgoEn bista ku e edat di esnan ku ta kometé krímen (prinsipal-mente atrako) kada biaha ta mas hóben, mester hasi investi-gashon profundo tokante di e sirkunstanshanan di riesgo ku ta pone nan riba e mal kaminda. Ora identifiká e riesgonan, por atendé ku e situashon mas dirigí i efektivo.

Atenshon pa prevenshonE kadena hudisial mester ta proaktivo den duna informashon tokante di funshonamentu di e diferente instanshanan i derechi di e siudadano. Tambe outoridatnan mester duna informashon kon e siudadano por kuida su kurpa i pertenensia kontra di diferente tipo di krímen.

Page 25: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

PAIS i bibienda & transporteBibienda ta muchu mas ku un kas den un bario. Aspektonan di rekreo, integrashon, komersio, espasio bèrdè mester haña mas atenshon. P’esei mester kontinuá ku e plan nashonal di bario i pone e medionan finansiero i humano pa konkretisá esaki. Transporte públiko ta importante pa mas igualdat na akseso di empleo, mobilidat riba merkado laboral i mas independensia pa e hóben, penshonado i e hende ku deshabilidat.

BibiendaMester rekonsiderá (sigui) destruí naturalesa pa traha kas/bario nobo miéntras ku nos sentronan urbano debidamente tin espasio pa traha kas. Ademas mester tuma na kuenta ku tin hopi kas inkluso kas na paira pará bashí pa hopi aña largu. No por ta asina ku tin míles di kas pará bashí miéntras tin un lista di espera pa bibienda. Mester regla den lei medidanan ku Go-bièrnu por tuma kontra di doñonan di e kasnan aki. Mas aleu e maneho di FKP mester pone mas atenshon riba trahamentu di kas pa pueblo. Ta importante pa Gobièrnu kumpli den e kaso aki ku su obligashonnan finansiero ku FKP.

Lugá i ambiente adekuá pa kana (move físikamente)Mester invertí den mas lugá adekuá pa move (kana, kore baiskel) den bario. Pa stimulá esaki na un manera efektivo mester atendé ku ramanan di mata, kachónan molestoso i

responsabilidat di kada doño di bestia pa ku su animal pa esaki no stroba. Adishonalmente mester drecha Koredor na Ref.

Plan nashonal di barioE plan nashonal di bario ta un bon inisiativa i e mester sigui. Mester perfekshon’é i prinsipalmente mester sòru pa e medio-nan finansiero i rekurso humano kapasitá pa dun’é guia.

Transporte públikoKu partnernan envolví mester yega na un transporte públiko pagabel, basá riba normanan di ‘performance’ den kua tur hende ta rekonosé nan mes aden. E sektor mester tin atenshon speshal pa e área di Banda Abou (Westpunt Knepa, Lagun) ku no tin bùs chiki. Transporte públiko no solamente ta hasi e hende ménos dependiente, pero e ta fasilitá e hende sin trans-porte propio, haña i mantené un empleo.

Registro di barku i avion (privá), satéliteTin un merkado kresiente pa registrashon di barku, avion, satélite i trein, esaki den kuadro di servisio finansiero inter-nashonal. Mester tin un bon kordinashon entre di ministerio di Transporte i Curaçao Financial Services Board pa hasi bon uso di e oportunidatnan aki.

11. P

AIS

i bib

iend

a &

tran

spor

te

25

11

Page 26: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

#10WENDELL LOUISA

Un Yu di Kòrsou ta un hende ku ta stima Kòrsou inkondishonalmente

Page 27: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

PAIS i eksterior HABRI PORTA PA MUNDU

Kòrsou, denter di kuadro di Statüt, mester profilá muchu mas tantu riba nivel internashonal, espesialmente en bista ku tin hopi oportunidat komersial/ekonómiko riba merkado inter-nashonal. Posishonamentu di Kòrsou riba e tereno internasho-nal mester ta basa riba madures, profesionalismo i mester enfatisá nos interesnan ekonómiko.

Relashon ku ReinoRelashon entre Kòrsou i Reino mester drenta un era nobo. Un relashon basá riba madures, profesionalismo i interes propio. Kòrsou mester perkurá pa partisipá (mas) efektivamente den delegashon di Reino ora ta trata temanan importante pa nos desaroyo, hasi mihó uso di embahadanan di Reino, e netwerk Ulandes den mundu i tambe tratadonan ku Ulanda tin ku pais-nan interesante pa nos (ku por keda ampliá pa inkluí Kòrsou) pa nos krea mas oportunidat ekonómiko pa nos nashon.

Relashon ku KaribeKòrsou ta un pais Karibense. Laman di Karibe ta uni nos den historia i futuro ku nos bisiñanan. A base di esaki mester yega na modalidat di koperashon mas estrecho ku islanan di Karibe i espesialmente CARICOM (Komunidat di Karibe).

Relashon ku hemisferio oksidentalE partnernan komersial prinsipal di Kòrsou ta keda den hemi-sferio oksidental, di kua Merka ta esun mas importante. Ta im-portante pa Kòrsou fortifiká i profundisá su relashon ku hinter hemisferio prinsipalmente Merka.

Relashon ku Union OropeoKòrsou ta miembro asosiá di Union Oropeo (EU). Nos mester hasi mihó uso di e relashon aki, prinsipalmente e relashon komersial ku EU, e Areglo LGO ku ta bai terminá na fin di 2013. Kòrsou mester usa e relashon aki pa krea i amplia oportunidat pa ekonomia nobo i oportunidat pa eksportashon.

Representashon diplomátikoBanda di representashon ekonómiko (no-diplomátiko) man-era menshoná den e kapítulo ekonómiko, Kòrsou mester, den konkordansia ku Ulanda, yega na palabrashon tokante di repre-sentantenan diplomátiko di Kòrsou na embahadanan di Reino den paisnan ku (por) ta komersialmente importante pa nos.

Diáspora Yu di KòrsouMester hasi mihó uso di e talento, konosementu i netwerk di nos Yunan di Kòrsou (diáspora) ku ta biba den eksterior i ku pa un o otro rason no por o ke bin bèk nan isla. Den e kuadro aki mester krea un punto di kordinashon denter di Ofisina di Relashonnan Eksterior pa atendé spesífikamente ku nos yunan ku ta biba afó. E inisiativa aki ta kontribuí na nos ekonomia i alabes ta demostrá ku nos ta balorá nos yunan di tera ku ta biba afó.

12. P

AIS

i eks

teri

or

27

12

Page 28: PROGRAMA PAIS ELEKSHON DI STATEN 2012

12

Aubrey Pasial

11

René Trenidad

14

Suheily Liberia

13

Paulo Rodrigues

15

Jowenny Troeman

16

Marienne Minguel

18

Marc Marshall

17

Geert Huisman

19

Mayra Maria

2320

Tineke Knaap

25

Cynthia Devere

21

Marc Casseres

26

Sherman Brito

Laureen Schenk

22

Eric Newton

27

Nahim Attaf

24

Sylvia Nicholls

www.partidopais.comwww.partidopais.com

29

Jerry Semper

28

Orlando Griffith