Proizvodni sistemi II 1 Sadraj 1.Uvod....................................................................................................................................1 2.Kriterijum za oblikovanje tokova materijala.........................................................................4 3.Osnovni oblici tokova materijala..........................................................................................7 3.1.Prekidni tokovi..................................................................................................................7 3.2.Neprekidni tokovi..............................................................................................................9 4.Naini oblikovanja tokova materijala...................................................................................10 4.1. Pojedinani pristup u oblikovanju tokova materijala........................................................11 4.3.Grupni pristup u oblikovanju tokova materijala.................................................................14 5.Uravnoteenje tokova materijala..........................................................................................17 5.1. Uravnoteenje procesa rada prekidnih tokova................................................................17 5.2. Uravnoteenje procesa rada neprekidnih tokova............................................................18 5.3.Postupci uravnoteenja procesa rada..............................................................................19 6.Zakljuak.............................................................................................................................21 7.Literatura............................................................................................................................22 8.Popis slika ..........................................................................................................................23 Proizvodni sistemi II 2 1.Uvod Tokovi materijala su od izuzetne vanosti za funkcioniranje proizvodnih sistema, jer povezuju sve dijelove sistema i omoguavaju kretanje materijala od ulaza u sistem do izlaza iz njega. Kako je prethodno navedeno, od pravilno odabranog toka materijala u znaajnoj mjeri ovise proizvodni efekti i ekonominost poslovanja preduzea u cjelini. Oblik odnosno vrste tokova materijala, direktno su ovisni od: radnog prostora: - oblik radnog prostora, - raspored radnih prostora. rasporeda opreme, rasporeda radnih mjesta. Kodproizvodnihsistemailinjihovihdijelova,rasporedprostora,opremeiradnihmjesta, moe se projektovati na osnovu: -procesa koji se odvijaju u sistemu ili njegovim dijelovima (grupni raspored opreme grupisanje istih ilislinih vrsta opreme prema funkciji ili vrsti obrade) Layout prema procesu, -redoslijeda odvijanja operacija (oprema instalirana prema redoslijedu odvijanja proizvodno tehnolokih operacija) Layout prema proizvodu, -kombinovanja prva dva naina (vrste procesa i odvijanja operacija prema tehnolokom postupku redoslijedu odvijanja operacija) kombinovani Layout. Kombinovani Layout, znai organizovanjeproizvodne opreme u zasebne cjeline ili grupe, tako da seu svakojod tih cjelina (grupa), vri kompletna proizvodnja komponenata slinih karakteristika.Procesradaproizvodnogsistemajeskuppostupakapromjenastanjapredmetarada,koje nastajukaorezultatmeusobnogdjelovanjaelemenataradnihsistema(predmetarada, sredstava rada i uesnika u procesima rada (slika 1). Promjenestanjauproizvodnomsistemusuomoguenekretanjemelemenataurazliitim Slika1. Meuzavisnost elemenata u procesu rada proizvodnog sistema Predmet rada Sredstvorada Uesnik u radu Proizvodni sistemi II 3 kombinacijama i radnim procesima (slika 2.), gdje se pod pojmom elementi podrazumijevaju radnici, tehnoloki sistemi, predmeti rada itd.). U veini radnih procesa proizvodnih sistema najviiobimkretanjaimajupredmetirada,zbogegajepoznavanjetokovamaterijala predmeta rada proizvodnih sistema posebno vano za ostvarenje funkcije cilja.

Tok materijala predmeta rada, ima slijedee karakteristike: - predstavlja kvalitativnu i kvantitativnu veliinu za projektovanje proizvodnog procesa; - trokovi toka materijala imaju znaajan udio u ukupnim trokovima proizvodnje; - predstavlja teite mjera racionalizacije u proizvodnim sistemima; - predstavlja osnovu za mehanizaciju i automatizaciju transporta i skladitenja, odnosno sistema za rukovanje materijalom. Potrebaoblikovanjatokovamaterijalajavljasekakokodprojektovanjanovih,takoiu postupkuracionalizacijepostojeihproizvodnihsistemaiprocesa(promjenaukapacitetu proizvodnje,promjenaurasporedusredstavazaproizvodnju,uvoenjanovihsredstavaza proizvodnju, itd. Slika 2.Mogua stanja elemenata proizvodnog sistema u odnosu na radno mjesta Simboli: Kretanje: ;Mirovanje:Redni broj Predmet rada Sredstvo za proizvodnju ovjek Vrsta procesa 1. Najei sluaj u metalopreraivakoj industriji; vei broj operacija na predmetu rada. 2. Transportni sistemi mobilnog karaktera, mehanizmi industrijskih robota.3. Odravanje, runi montani radovi,proizvodnja plina 4. Poljoprivreda, rudarstvo, teka industrija. 5. Hemijska industrija, rad na vie strojeva u preraivakoj industriji 6. Linijska proizvodnja - predmet rada uvren u sredstvo za proizvodnju. Procesi runog, ne mehanizovanog rada(radovi odravanja, runi montani radovi itd) 7. Opravke, prenoenje predmet arada alata i pribora i slinihzahtijevi. Transport, graevinarstvo,brodogradnja Proizvodni sistemi II 4 2.Kriterijum za oblikovanje tokova materijala Kriterijumzaizborioblikovanjetokovamaterijalazasnivasenaskupukarakteristinih veliina i odreivanje osnovnih parametara proizvodnih sistema. Ove veliine su: -koliine proizvoda (qj) koje definiu obim razmjene sistema sa okolinom, -odnosstruktureproizvodnogprogramakoliinekojiodreujukvalitetrazmjenesa okolinomipredstavljaglavnuosnovuzaizbortipatokovamaterijalauproizvodnom sistemu, -stepentehnolokesloenostiproizvodakojiodreujefunkcijaproizvoda,postupak oblikovanja,postupakizrade,kvalitetvezeizmeusredstavaradailjudiiuslova izvoenja rada.Iskazuje se vremenom trajanja izvoenja operacija. -kapacitet elemenata sistema, koji karakterie radne mogunosti, izabrani reim rada, uslovekoritenja, stanje u sistemu i kvalitet procesa odluivanja. Uosnovirazvojakriterijumazaoblikovanjetokovausistemuleivremenskiizraenodnos izmeu ukupnih potreba rada neophodnihzaizvodenje svih operacija rada za dati program proizvodnje (optereenje) i efektivnih mogunosti predmetne strukture sistema (kapacitet) pri emu se, u rezultatu razliitih uticaja, javlja karakteristian odnos u smislu nejednaine: - Imajuiuvidustepentehnolokesloenostipredmetarada,kojijedatkaozbirvremena trajanja izvoenja operacija rada:

ikoliineuprogramu kojeje,zasvakipredmet rada,potrebnoobraditi qjmoese pokazatidajeukupnapotrebaradazaizraduodreenogpredmetadatogstepena sloenostiidatihkoliina-qj,odreenakaozbirpotrebaradazasvakuoperaciju rada . KakojeefektivnikapacitetKe[vr.jed./vr.per.]posmatranestrukturesistemaodreen standardnimreimomrada,zadativremenskiperiod, tadaseodnosizmeupotreba radai mogunosti sistema moe predstaviti izrazom:

m iiiT1Ke

Kakosemoevidjetiizdatogizrazauoptemsluaju,postojetriosnovnemogunosti koje generira odnos potreba rada i efektivnog kapaciteta sistema i to:Ukupna potreba rada ( optereenje ) > < < Radne mogunosti sistema ( efektivni kapacitet ) Proizvodni sistemi II 5 Sluaj a)Ukupno potrebna koliina rada manja odefektivnog kapaciteta:

Ovo ukazuje na nii stepen iskoritenja kapaciteta i prekidnost tokova. Sluaj b) Pokazuje ujednaenost potreba i mogunosti to se moe izraziti obrascem:

kojiukazujenaviistepenuravnoteenostitokovausistemu. Ke Prekid toka Ti Ti Ke Proizvodni sistemi II 6 Sluaj c) Iz donje slike se vidida je ukupna potreba rada vea od efektivnog kapaciteta sistema to se moe iskazati pomou relacije:

koja pokazuje ukazuje potrebu vee podjele rada i obezbjeenje viegstepena efektivnosti procesa rada, kao i formiranjeneprekidnih tokova. Osnovni kriterijum za oblikovanje tokova materijala: Izbor tipa-vrste toka materijala koji se naziva stepenom serijnostitokova u sistemu, prikazan je slijedeom relacijom:

em iiiserKTk===1 >< 1 Stepenuniverzalnostitokovamaterijala"u",datjeuoblikurecipronevrijednostistepena serijnosti izrazom:

=== =m iiieserTKKu11

Ti Ke Nedostatak kapaciteta 1 Proizvodni sistemi II 7 Stepenuniverzalnostitokovamaterijalanaodreeninainpokazujesposobnost prilagoavanja proizvodnih struktura (fleksibilnost). 3.Osnovni oblici tokova materijala Razvojkriterijumazaoblikovanjetokovamaterijala,pokazujedasutokovimaterijalau proizvodnim sistemima u osnovi: prekidnog i neprekidnog karaktera: - za sluaj prekidnih tokova materijala vai relacija:

en iiiK T < ==1iodnos: e iK T ==1 iodnos: e iK T >za vei dio od m-operacija rada. 3.1.Prekidni tokovi Podovimsepodrazumijevajutokovikarakteristinizapodrujairegasortimana (strukture) jedininihimanjihkoliinaproizvoda.Karakteristikeveliinaprekidnihtokova (prema dijagramu na slici 3.) su: -za podruje IV: u najveem broju sluajeva je razliit proizvod; -za podruje III: serija istih ili slinih proizvoda. Optimalna veliina serije za sluaj prekidnih tokova materijala (podruje III) Slika 3.Osnovna podruja zavisnosti (qj pj) Proizvodni sistemi II 8 Optimalnaveliinaserijenaulazuuproizvodnisistemnopt.[jedinica/seriji]seodreujetako to se na ulazu u sistem analiziraju jedinini trokovi u funkciji promjenljive q. Ukupan broj serija koji se javlja u odreenom vremenskom periodu iznosi: . optjnnqi =[ser./vr. per.] Ritam prekidnih tokova "rp" predstavlja vremenski interval koji odvaja dvije uzastopne jedinice u procesu rada (ulaz/prolaz/izlaz). - za podruje IV dijagrama (slika 3),pj qj [ser./vr.per.] ee eIVpKKQKr = = =1[vr.jed./jed.pr.]- za podruje III dijagrama (slika 3), pj qj na osnovu relacije [ser./vr.per.] jeoptneIIIpqKniKr.= = [vr.jed./ser.] Definisanjeprekidnihtokovamaterijalatemeljisenaprocesnomprincipukojidajetoksa sljedeim karakteristikama: -odreena vrsta obrade materijala koji se kree tokom, -dugako pripremno zavrno vrijeme, -slobodan ritam toka, -povien stepen strunosti izvrilaca, Sika. 4.Procesni princip u oblikovanju toka materijala Obrada kovanjemObrada struganjemObrada glodanjemObrada bruenjemMeudkladiteMontaa1 2 i m 12 W ......... ............SUlaz IzlazS......... .........operacijaProizvodni sistemi II 9 -vea meuoperaciona vremena, -povien stepen prilagoavanja uslovima okoline i -tehnolokim sistemima opte i univerzalne namjene. 3.2. Neprekidni tokovi Podpojmomneprekidnitokovipodrazumijevajusetokovikarakteristinizapodrujeueg asortimana(strukture) i veih koliina proizvoda (podruja II i I na slici3), odreenih ritmom ulazaodnosnoizlazajedinicapredmetaradaj,ilipartijap