PROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME NOTLARI

Plan,Yatırım, Proje Kavramları ve Tarımsal Projeler.

1.GİRİŞ

Ülkelerin kalkınmaları, kaynaklarını en iyi şekilde kullanmalarına ve uygun yatırım alanlarına

yönlendirmelerine bağlıdır. Bir ülkedeki yatırımlar ister kamu, ister özel sektör tarafından

gerçekleştirilsin makro ekonomik hedeflere de uygun olmalıdır. Bunu sağlamanın yolu da

kaynakların yöneltileceği çeşitli yatırım alternatiflerinin karşılaştırılmasına olanak sağlamak ve bir

yandan da değerlendirmektir.

Plan: Belirli bir faaliyetin belirli amaçlar doğrultusunda sistemli bir şekilde ve belirli bir zaman

diliminde gözönüne serilmesidir.

Ekonomik plan(kalkınma planı): Ülkenin tüm ekonomik olanaklarını, belirli bir zaman içinde,

belirli amaçlara ulaşmak üzere kullanılmasını sağlamak üzere alınacak önlemlerin bütünüdür.

Bir başka tanıma göre ekonomik plan ulusal ekonominin gelecekte belirli bir dönem içinde hangi

ekonomik ve sosyal politikalara göre yönlendirileceğini gösteren bir hükümet dökümanıdır. Bir

kalkınma planı gerek sektör programlarını gerekse projeleri içermektedir.

Planlar çok değişik şekilde sınıflandırılabilir:

-Uzun, orta, kısa dönemli planlar -Tek amaçlı ve çok amaçlı planlar

-Kısmi ve genel planlar -Büyüme ve kalkınma tipi planlar

-Ulusal ve bölgesel planlar -Yol gösterici ve emredici planlar

-Makro ve mikro planlar

Hazırlanış şekline göre planlar:

1)Tek aşamalı planlar 2)Çok aşamalı planlar

-Makro planlama

-Sektör analizleri

-Projeler

1

Gerçek anlamda ilk makro planlama 1960 yılında başlamış, bu amaçla aynı yıl Devlet Planlama

Teşkilatı(DPT) kurulmuştur. İlk plan ise 1963 yılında uygulamaya konulmuştur. Türkiye’de çok

aşamalı planlama kabul edilmiştir. Halen planlar beşer yıllık kalkınma planları şeklinde

hazırlanmaktadır.

Yatırım: Herhangi bir kaynağın belirli üretim araçlarına veya diğer fayda yaratacak alanlara

ayrılmasıdır Bir başka tanımlama ile yatırım gelecekte uzun bir süreçte gerçekleşmesi için

beklenen karları elde etmek amacı ile kaynakların projelere ayrılmasıdır.

Yatırımlar çok farklı şekillerde sınıflandırılabilir:

Makro açıdan yatırım; belirli bir dönemde milli gelirin o yıl tüketilmeyerek sermaye stokuna

eklenen bölümüdür. Bu durumda yatırım her zaman tasarrufa eşittir. Makro yatırım aynı zamanda

sabit sermaye mevcudundaki artıştır. Örneğin; bankaya para yatırılması, hisse senedi veya tahvil,

gayrimenkul satın alınması makro açıdan yatırım olarak kabul edilmez. Çünkü bu satın almalardan

dolayı ve reel sermaye stokunda bir artış olmaz. Bu yatırılan paralar ilgili kuruluşlar tarafından

üretim için gerekli bina, yol yapımında, makine alımında kullanıldığında yatırım niteliği kazanır.

Buradaki yatırım Gerçek(reel) yatırım‘dır.

Mikro açıdan yatırım ise; yeni bir üretim ünitesi kurmak veya mevcut tesisi genişletmek için

yapılan harcamalardır. Arazi, arsa, tahvil ve hisse senedi almak şahıs açısından yatırım kabul edilir.

Çünkü milli bir servet veya üretim ünitesi oluşturulmamış,gerçekte varolan servet el değiştirmiştir.

Bu şekildeki yatırım mali yatırımdır.

Yatırımlar brüt ve net yatırım olarakta sınıflandırılabilir. Brüt yatırım belirli bir sürede yapılmış

olan yatırımların toplam değerini ifade ederken, net yatırımda brüt yatırımdan amortismanların

düşülmesi sonucu elde edilen yatırımdır. Brüt yatırım net ve ikame yatırımı olmak üzere iki ögeden

oluşur. Tamamiyle durağan bir işletme modelinde aşınan yıprananı yerine koymaya yetecek ölçüde

ikame yatırımı yapılır. Bu durumda net ve ikame yatırımı birbirine eşittir.

Brüt Yatırım–Amortisman=Net Yatırım (reel artış)

GSMH–Amortisman=SMH

SMH–Dolaylı vergiler+Sübvansiyonlar=Milli Gelir

Yatırım=[Yıl içinde üretilen mal+İthal edilen mal]-[Yıl içnde tüketilen mal+İhraç edilen mal]

Sonuç pozitif ise yatırım olduğunu, negatif ise sabit sermaye artışında bir azalma olduğunu gösterir.

2

Yatırımlar etkilendikleri faktörlere göre de ikiye ayrılır:

1)Otonom(Bağımsız) yatırımlar: Üretim, tüketim ve satış miktarına bağlı olmaksızın yapılan

yatırımlardır(yol,santral yapımı gibi).

2)Uyarılmış yatırımlar: Milli gelirde oluşacak bir değişmenin tüketim ve satışlara yansıması

sonucu girişimcinin motive edilmesiyle yapılan yatırımlardır. Örnek olarak tüketim ve satış

miktarlarinda meydana gelen bir artışa uyum için mevcut bir makine veya binaya ek olrak

yenisinin alınması veya inşa edilmesi verilebilir.

PROJE

Proje, bir konu etrafında düşüncenin yoğunlaşması, bir çözüm yada çıkış yolunun aranmasıdır. Bu

olayda mevcut bilgi ve araştırmalar ışığında bir senteze gitme yer alır.Burada üzerinde durulacak

proje kavramı ekonomik anlamda olacaktır.

Ekonomide kaynakların kıt oluşu, fertler ve toplum için sağlanacak faydanın maksimizasyon

sorununun çözümlenmesinde, teknisyenleri mevcut kaynakların optimum kullanım sorunu ile

karşılaştırmaktadır. Bu sorunun çözümünde en dinamik araç yatırım projesidir.

Proje, mal ve hizmet elde etmek için mevcut olanakları geliştirmeye yönelik bir sermaye yatırımı

önerisi şeklinde tanımlanabilir.

Proje, yapılacak herhangi bir ekonomik faaliyetin veya yatırımın amacını, faaliyet alanının

ayrıntısını,bunun gerektirdiği masraf ve yaratacağı faydayı önceden gösteren ve bu şekilde alternatif

faaliyetler ve yatırımlar arasında seçme olanağı veren, uygulamaya esas teşkil eden bir dökümandır.

İyi bir proje planlama,bütçeleme ve uygulama alanındaki tüm faaliyetleri kapsamaktadır.Proje bir

bütün olarak,planlanabilme,bütçelendirilme ve uygulanabilir olmalıdır.

2.BÖLÜM

3

TARIMSAL ÜRETİM PROJELERİNİN ANALİZİ

1.Konuya Genel Bakış:

Tarımsal üretim projelerini formüle etmek ve bunların sonuçlarını değerlendirmek için kullanılabilir

metot ve yöntemleri seçimi konusunda görüş birliği yoktur.Bazen aynı ülkede bile uygulanan

yöntemler, projenin niteliğine ve amacına göre farklı olabilir.Çünkü, üretim projeleri nitelikleri ve

uygulama alanları itibarıyla tek bir ölçüde dayandırılamayacak derecede çeşitlidir.

2.Proje Analizi Aşamaları

Kaynak tahsisi yapılmadan önce projelerin üç temel safhadan geçmesi gerekir.

-Projenin belirlenmesi ve seçimi

-Projenin formüle edilmesi

-Öndeğerlendirme

Bu safhalar ile ilgili tüm faaliyetler birbiriyle sıkı sıkıya bağlıdır. Her safhanın sonucu, bir sonraki

safha için esas teşkil eder ve projenin nihai düzenlemesine kadar sürer.

3.Tarımsal Üretim Projesinin Tanımı

Herhangi bir üretim projesi,belirli bir zaman diliminde üretim akışı elde etmek amacıyla,dikkate

alınan yatırım projesidir.

Bir üretim projesi birbiriyle ilişkili çok çeşitli faaliyetleri içerir.Bu faaliyetler sonuçta,birbiriyle

uyumlu ve bağımsız bir bütünü meydana getirir.Üretim projesi daima masrafları gerektirir.(Yani

projenin gerçekleşmesi için fiziki ve beşeri kaynakların tahsisini ,ileriye dönük fiziksel nitelikteki

avantajları ortaya koyar.)

Bir tarımsal üretim projesinin analizi demek;bir seçim yapmaya olanak veren çeşitli analizlerin

dayandırıldığı bir takım teknik ve ekonomik verilerin sunuluşundan oluşmaktadır.

4

Yatırım Projesini Hazırlama Aşamaları

Yatırım projesi, yatırımın ekonomik ömrü, yatırım dönemi ve tasfiye dönemi boyunca, genelde

belirsizlik ve risk ortamında, rantabilitesinin ve yararlılık derecesinin ölçülmesi ile

gerçekleşebilirliğinin belirlenmesi amacına yönelik bir plan olarak hazırlanır.

Proje hazırlama aşamalarını yedi grupta toplamak mümkündür.

Proje fikrinin doğuşu

Ön araştırma

Fizibilite etüdü

Genel değerlendirme ve yatırım kararının alınması

Kesin proje

Projenin uygulanması

Deneme üretimi

Üretime geçiş (İşletmeye alma)

Proje fikrinin doğmasında, işletmeye yatırım kararı almayı gerektiren faktörler rol oynar. İkinci

aşama olan ön araştırmada, yatırıma gerek duyulup, duyulmadığı belirlenir.Projenin üçüncü aşaması

olan fizibilite etüdleri ise kesin proje hazırlamadan önce ekonomik, teknik,finansal ve hukuki

etüdleri kapsar. Ekonomik etüdler; pazar araştırması,talep tahminleri,kuruluş yeri seçimi ve kapasite

belirlenmesi işlemleridir.

Yatırım projelerinde, hangi nitelikte malların ve yan ürünlerin hangi hammadde ve yardımcı

maddeler kullanılarak, hangi yöntemlerle nasıl üretileceğinin araştırılması teknik etüdler içersine

girmektedir

5

Yatırım tutarı, işletme sermayesi miktarı, üretim maliyeti ve yatırımdan sonra gerçekleşecek

kar,finansal etüdler ile belirlenir. İşletmenin yapısal durumuna ilişkin bilgilerde hukuki etüdler

sonucunda elde edilir.

Fizibilite raporuna dayanılarak, değerlendirmeler yapılır,yatırım kararı verilip verilmeyeceği

açıklığa kavuşur.

Hazırlanan proje, ilgili çevrelerce değerlendirilip kabulüne karar verildiğinde kesin proje haline

dönüşür.

Son iki aşamada da, önce proje uygulanır, yatırım gerçekleştirilir, deneme üretimine geçilir.

TARIMSAL PROJELER VE ÖZELLİKLERİ

Tarımsal alanda herhangi bir sosyal ve ekonomik amaca yönelik olarak kaynakların

kullanılmasında, yapılması gerekli faaliyetlerin teknik, finansal ve ekonomik açıdan analiz edilip

değerlendirilmesi tarımsal projeyi ortaya çıkarır.

Tarımsal projeler ilgili faaliyet alanlarına göre, aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

-Alt yapı projeleri: Üretim yapılan alanların fiziki koşullarını iyileştirmeye yönelik yatırım

projeleridir. (Sulama, drenaj, arazi ıslahı ile ilgili projeler bu gruba girmektedir.)

-Hayvansal ve bitkisel üretim projeleri: Tek tek bitkisel ve hayvansal üretim projeleri olacağı gibi,

bir tarımsal işletmenin kurulması ve reorganizasyonu ile ilgili projeler bu iki tip proje grubuna

girmektedir.

-Pazarlama hizmetine yönelik projeler: Bu tip projeler tarımsal ürünlerin üreticiden tüketiciye

ulaşıncaya kadar olan İşleme, depolama ve pazarlama hizmetine dönük projelerdir. (Paketleme evi,

soğuk hava deposu, silo örnek olarak verilebilir.)

-Tarımsal eğitim projeleri: Çiftçinin ve gerekse tarıma hizmet götüren kişilerin teknik, ekonomik

bilgiler edinmelerini amaçlayan faaliyetlerin projeleridir.

6

-Tarımsal araştırma projeleri: Tarıma ilişkin problemlerin çözümü, yeni tekniklerin geliştirilmesi,

ıslah ve adaptasyon v.b. konularda yapılan projelerdir.Diğer bir ifadeyle araştırma projeleri

araştırmanın amacını , başlangıç ve sonunu belirleyen ve ne şekilde yapılabileceğini gösteren

projelerdir.

Tarımsal projeleri ülkesel ve bölgesel olarakta sınıflandırabiliriz: Bu projeleri de , yukarıdaki beş

madde halinde özetlenen projelerin ülkesel ve bölgesel düzeyde uygulamaları şeklindedir. Bu tip

projeler, mali kar hedeflerinden çok, sosyal ve ekonomik yarar amacını güderler.

İşletme düzeyindeki projeler ise, daha çok kar amacına yönelik olup daha çok üretim ve ürün

değerlendirme projeleridir.

Amaçları açısından da, tarımsal projeler, tek ve çok amaçlı (entegre) projeler olarak

ayrılabilirler.Genellikle makro bazdaki projeler, çok amaçlı projeler olduğu belirtilebilir.

Tarımsal projelerin hazırlanma, uygulanma ve değerlendirme açısından diğer sektör projelerine

göre farklı ve zor yönleri bulunmaktadır.Bu farklı yönler ve özellikler şu şekilde sıralanabilir:

a)Proje bir seri tahmini içerir.İyi bir proje için, çok sayıda bilgi ve verinin doğru bulunması

gerekir.Bu konuda tarım kesimi kendine özgü özellikler ve güçlüklere sahiptir. Herşeyden önce

tarımsal maliyet doğa koşullarına bağlıdır. Bu nedenle projelerle ilgili yapılacak tahminler (verim,

fiyat v.b.) daha çok risk ve belirsizliğe konu olacaktır. Ayrıca tarımsal faaliyetin geniş alanda

yapılması ve birbirinden bağımsız çok sayıdaki üretim ünitesince yapılması (gerçekleştirilmesi),

konuyla ilgili bilgilerin toplanmasını güçleştirmektedir.Ülkede bu konu ile ilgili iki kuruluş DIE ve

TKB’dır.

b)Tarımsal faaliyetler içinde projeye konu olabilecek birçok faaliyet alanı bulunmaktadır.Bunların

herbirine uyabilen tek bir proje modeli kurmak oldukça zordur.Örneğin bir sulama projesi ile bir süt

sığırcılığı projesinin aynı model içinde projelendirilmesi oldukça zordur.

c)Makro bazdaki bölgesel ve ülkesel tarımsal projeler, geniş yatırım ve sermayeyi gerektirirken,

firma düzeyindeki tarımsal projeler, küçük ve orta büyüklükte ve daha az sermaye eden projelerdir

d)Tarımsal faaliyetin daha çok küçük ve çok sayıdaki işletmelerde gerçekleştirilmesi, özllikle

makro projelerin uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca üreticilerin alışkanlıkları, gelenek ve

7

görenekleri, yeni yöntemlerin ortaya konulmasında güçlüklere neden olmaktadır.(Suni tohumlama

projesinde tohumlamaya karşı çıkılması)

e)Tarımsal projelerde en önemli problemlerden biri, bu konuda projeleri yönlendirecek, üreticiye

yardımcı olacak, yatırımın finansmanını sağlayacak kuruluşların çok sayıda oluşu, bir koordinasyon

içersinde çalışmayışıdır.Ancak önemlisi, çok sayıda kuruluş yerine, az sayıda kuruluşla etkin hizmet

götürülmesi ve yapılmasıdır. (Tarımsal faaliyetin mevsimlik ve değişken karakterli oluşu, tarımsal

üretim projelerinin değerlendirilmesinde güçlükler yaratır.)

f)Ayrıca tarımsal projeler, diğer sektör projelerine göre daha az kalıplaşmıştır. Bu nedenle aynı

tipteki iki proje bile teknik veya diğer nedenlerle farklı olabilir.

g)Tarımsal üretim projelerinin birtakım disiplinlere ihtiyaçları vardır. Bu projelerin düzenlenmesi

ve geliştirilmesinde çok çeşitli ihtisaslaşmış bilgileri gerektirir.Burada bir diğer güçlük tarımsal

projelerin etkilerinin ve sonuçlarının sadece onu yapanlara bağlı olarak ortaya çıkacağı değil, bunun

aynı zamanda birbirinden bağımsız çok sayıda çifçiye bağlı olduğudur.

PLAN, PROGRAM VE PROJELER ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Projelerin tamamen plan ve programdan soyutlanıp, değerlendirilmesi düşünülemez.Çeşitli projeler

veya yatırım olanakları arasında bir seçim yapmak çok dikkat gerektirir.Proje seçimi için program

veya planda sözkonusu hususların analizini kolaylaştırmaya yönelik bazı veri ve bilgilere ihtiyaç

vardır.

Bu veriler çok çeşitli alanlara sahiptir. Bunlar arasında verilerin önemli olan gerek ekonominin

tümü, gerekse ekonominin sektörlerine ilişkin belirlenmesidir.Bu veriler şunlardır:

-Stratejik kaynakların (Toprak mik,verim durumu ve sulama olanakları )mevcudu ve bu kaynakların

toplumsal maliyeti.(ikame m.)

-Tarım sektörünün gelişmesine yönelik temel politikalar.

-İleriye dönük talep projeksiyonları ve bunların başlıca ürün gruplarına göre durumu

-Tarım sektöründe bugünkü durumda ve gelecekte, büyüme ve yatırımlar arasındaki ilişkiler.

-Belirli bir dönemde yatırım fonları ve bunların sektör ve alt sektörler itibarıyla dağılımı.

8

İşte bu verilerin oluşu, planlama ve programlamayı kolaylaştırır.Yeni projelerin düzenlenmesi ve

sonuçlarının değerlendirilmesiyle çok çeşitli tarımsal problemlere ve tarımın görünümüne ilişkin

tamamlayıcı bilgiler toplanmış olur.Yine bu bilgiler plan ve programların sağlam temellere

oturtulması açısından ,tarım sektöründe uygulanan politikaların ve yapılan seçimlerin eleştirel

analizini yapmaya olanak verir.

Projelerin Gereği ve Amacı

Ekonomik ve sosyal gelişme uzun vadeli bir süreçtir. Çok çeşitli faaliyetleri gerektirir.Bu

süreçte proje seçiminin stratejik önemi vardır.Seçim iyi ise ekonomik gelişme hızlanır.Hızlı

gelişme,kaynak kullanımındaki etkinliğin arttırılmasıdır.Bu durum özellikle gelişmekte olan ülkeler

için çok önemlidir.Bunun yanında her sektörde önceliği olan projelerin belirlenmesi

gerekir.Böylece kaynak etkin kullanılır.Proje analizi çok çeşitli amaca yöneliktir.

İyi bir tanımlama,ekonomik hedeflere ulaşmada kolaylık yaratır.Bu tanımlama(belirleme) iyi

yapılmışsa bu durumda,proje bir çok ihtiyaca cevap verebilecektir.Bu noktaları şöyle toplamak

mümkündür:

-Projenin hedef ve amaçları,zamanlaması açıkça belirlenmiştir.

-Masraf ve gelirler iyi ve doğru belirlenmiş,hesaplanmıştır.

-Projenin organizasyonu iyidir.

-Üretim efektif bir talebe cevap verecek durumdadır.

Disiplinler Arası İşbirliğinin Gerekliliği

Projelerde belirlenen hedeflere ulaşmak için çeşitli faaliyetler gerekmektedir.Bu faaliyetler

birbiri ile sıkı ilişki içinde olmalıdır.Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde bir çok uzmanın

çalışması gerekir.

Faaliyetler arasındaki ilişki dikkate alınarak,disiplinler arası bir işbirliği ve uzmanlar arsında

bir(danışnanlık hizmeti)zorunludur.Uzmanlar işlerin öncelik sırasını belirlerler.

9

PROJENİN TANIMLANMASI

Projelerin Belirlenmesindeki Aşamalar

Kalkınma amcına yöneik projelerin;en çok umut verici sektörleri geliştirici yönde

düzenlenmesi yararlıdır.Projelerin belirlenmesi açısından dört koşulun gözönüne alınması gerekir.

-Projeler ulusal ekonomi ve özellikle ait oldukları sektörleri itibariyle öncelikli

bulunduklarına ilişkin ayrıntılı bir incelemeye alınmalıdırlar.

-Projeler sektör veya alt sektörlerdeki gelişmeleri sınırlandıran olumsuzlukların etkisini en

aza indirmelidir.Böylece sektör veya alt sektörün kalkınmasına daha fazla etkili olacaklardır.

-Projeler ekonominin sağladığı kıt kaynaklardan en iyi faydayı sağlamalıdır.

-Ayrıca toplum için max.ekonomik rantabiliteye(en yüksek ekonomik faydaya) sahip

olmalıdır.

Tarım sektörüne ait yeterli istatistiki verilerin bulunmaması halinde, bir yatırım projesinin

belirlenip seçimi güç bir iştir.Belirleme süreci kalkınmaya ilişkin bir fikir oluşturulması ile

başlar,birproje seçimi ile tamamlanır

Tarımsal üretim projelerinin belirlenmesinde ve seçiminde dikkate alınacak noktalar

şunlardır:

-Ülke ekonomisi ve tarımın ekonomideki rolü ve önemi .

-Genel ve tarımsal kalkınmayı sınırlandıran ögeler

. -Öncelikli tarımsal alt sektörlerin seçimi.

-Projelerin belirlenmesi.

-Olası çeşitli formüllerin düzenlenmesi ve seçimi.

-Proje özeti.

Ülke Ekonomisi ve Tarımın Rolü

İleri sürülen her türlü yatırım ülkenin sosyo-ekonomik gelişimine katkıda bulnmalıdır.Bir

yatırım önerisini formüle etmeden önce, ülke ekonomisinin iyi bilinmesi ve özellikle tarım

sektörünün iyice analiz edilerek, gelecekteki ekonomik büyümeye katkısının belirlenmesi yerinde

olur.Bu tanı sağlıklı bir şekilde yapılırsa, ülke ekonomisinin ve tarımın karşısındaki sınırlılıkları

meydana çıkaracak, bu sektörde ek yatırımlar ile çabuk bir şekilde yürürlüğe sokulabilecek

unsurları saptamaya olanak verecektir. Kısaca analiz tarım sektörünü daha iyi tanımaya en fazla

10

getiri sağlayan yatırımların belirlenmesine yardımcı olur.Tarım sektöründe tanı, çok yönlü

olacaktır. Aynı zamanda tarımsal ürün dışsatım ve dışalımında ortaya koymalıdır.Ek olarak tarım

topraklarının belirtilmesi, ilerde üretim kapasitesini etkileyecek kaynakların neler olduğunun

belirlenmesine de yardımcı olacaktır.Bu nedenle, tarımla ilgili temel istatistikleri toplamak ve

bunları analitik olarak değerlendirmek gerekir.

Ekonomik Gelişmeyi ve Tarım Sektörünün Gelişimini Sınırlandıran Ögeler

Bu ögelerin bilinmesi, projenin tanımlanması ve seçiminde büyük önem taşır.Çünkü bu

durumda, proje hazırlanmasında dikkate alınması gereken çeşitli fiziksel ve mali kaynakların

yetersizliği, azlığı veya çokluğu ortaya çıkmaktadır.Ancak bütün olası sınırlamaları burada

sıralamak sözkonusu değildir.Kısaca proje hazırlama ve uygulamada belirleyici rol oynayan bazı

sınırlamalar başlıca dört grupta toplanmıştır:

-Kaynaklara ilişkin sınırlamalar: Bunlar fiziki sınırlamalardır.Ör:toprak, sulama suyu,

makine,işgücü,kalifiye işgücü, döviz yokluğu.

-Alt yapıya ilişkin sınırlamalar: (Yol, enerji, dağıtım kanallarının yetersizliği, su temin tesisleri,

tarımsal binalar)

-Kurumsal ve politik nitelikteki sınırlamalar.

:Bunlar arazi tasarruf şekli, arazinin parçalılık durumu, uygulanan teknoloji, işletme

organizasyonuna ilişkin iyileştirme ve dönüşümler konusunda çiftliklerdeki girişim ve tepki

noksanlığı şeklinde sıralanabilir. Bu arada gelir dağılımındaki dengesizlikten ileri gelen talep

sınırlamaları ayrıca önem taşır.Tarıma hizmet götüren kuruluşlardan ileri gelen yetersizlikler ile

hizmet kuruluşları arasındaki koordinasyon eksikliği, üreticilerin yönetici yetenek ve

alışkanlıklarındaki yetersizliklerde gözönüne alınmalıdır.

-Teknik sınırlamalar :Bu sınırlamalar, tarımsal verimliliği etkileyen sınırlamalardır. (Toprak

erozyonu, tuzluluk, alkalilik, kötü bir şekilde toprak kullanımı, tarımsal araştırmalardan

kaynaklanan sınırlılıklar, tarımsal mücadelede yetersizlik.)

Öncelikli Tarımsal Alt Sektörlerin Seçimi

11

Bu seçim, mevcut bölgeler dikkate alınarak yapılabilir.Bölgelerin etüdü yatırım olanaklarını

ortaya koyması bakımından önemlidir.Tarımın kalkındırılması için eğer iyi hazırlanmış ayrıntılı bir

ulusal plan mevcutsa sektörlerin öncelik sırasının belirlenmesi mümkün olur.Aksi durumda,

sıralama tarımsal ürünlerin halihazır durumda ve gelecekteki muhtemel arz ve talep durumlarını,

üretim kapasitesinin alt sektörler ve bölgeler itibarıyla darboğazlarını ve nihayet tarım sektöründe

verimlilik artışını sınırlandıran faktörler dikkate alınarak bir sınırlama yapılabilir.Örnek olarak,

önceliğin belirlenmesinde şu noktalar dikkate alınmalıdır:

-Yüksek bir talep gösteren veya mevcut talepleri halen yetersiz olan, tarımsal ürünler ve üretimin

hızlı bir şekilde ve az bir maliyetle arttırılabileceği bölgeler.

-Üretim kapasitesi genişlemesinin en çok acil olduğu bölgeler.(sulama,arazi iyileş.)

-Bazı teknik önlemlerin, üretimi en kısa sürede en fazla etkileyeceği alt sektörler ve bölgeler.(yeni

çeşitlerin kabulü, üretim tekniğinde iyileşmeler, ürün farklılaştırması, yayım kuruluşları ve çiftçinin

eğitimi)

-Ek üretim faktörlerinin satın alınması veya mevcut sermayenin daha rasyonel bir şekilde

kullanılmasında üretimin artabileceği alt sektör veya bölgeler.

-Ekonomik nitelikli önlemlerin (fiyat desteklemeleri, sübvansiyonlar, kredi genişlemeleri

v.b)üretimin iyileştirilmesi veya prodüktivite üzerinde en fazla etki yaptığı sektörler veya bölgeler.

-Kurumsal nitelikli önlemlerin (arazi rejimi, iyileştirilmesi, koop.leşmenin yerleştirilmesi, tarıma

hizmet götüren birimlerin güçlendirilmesi.) üretim ve tarımsal gelirler üzerinde en fazla olumlu etki

yaptığı alt sektör veya bölgeler.

-Gelir düşüklüğünün yaygın olduğu açık işsizlik ve gizli işsizliğin nispeten yoğun olduğu bölgeler.

-Ürünün mamul hale getirilmesi (işlenmesi) ve dış satım için cesaret verici görüntüler arzeden

bitkisel ve hayvansal ürünler.

-Yeni kaynakların bulunmasıyla,gelişme olanaklarının meydana geldiği yöreler.

-Kaynakların envanterinin ve yaşayabilirlik etüdlerinin yapılmasıyla kalkınma perspektiflerinin

iyileştirilebileceği alt sektör ve bölgeler.

12

Projenin Belirlenmesi

Bir tarımsal kalkınma projesinin olmadığı durumlarda,tarımsal üretim projelerinin

belirlenmesinde bazı kaynaklardan yararlanılr.Bu konudaki kaynakları şöyle sıralayabiliriz

-Öncelikli kalkınma alanları belirlenir.

-Ulusal ve uluslararası eksperlerce hazırlanmış teknik raporlar.

-Disiplinler arası çalışma gruplarınca düzenlenmiş raporlar.

Ayrıca tarım kesimi de,tarımsal üretim projelerinin ortaya konmasında yönlendirici olabilir. Çiftçi

birlikleri ,kooperatifler, ziraat odaları v.b.leri tarıma ilişkin belirgin konularda derinliğine bilgiye

sahip olabilirler. Bunlara ilgi çekici yatırım projeleri önerilebilir.

Bir yatırım projesinin tek bir formda olması imkansızdır. Bir çok halde bunların farklı şekilde

düzenlenmesi gerekir.Burada ortak olan nokta,çeşitli formüllerin teknik ve ekonomik avantajların

belirlenmesidir(incelenmesidir).Ve projeler açısından ülke koşullarına ve gereksinmelerine en

uygun olanın seçilmesidir.

Projenin belirleme çalışmalarının esas noktalarından biri,bu çeşitli formüllerin teknik ve ekonomik

avntajlarını incelemeye ve bunlardan ülke koşullarına ve gereksinimlerine en uyumlu olanını

seçmeye dayanır.Bu duemda birtakım değişkenlerin dikkate alınıp mukayesesi gerekli olur

Bu değişkenler en elverişli projeyi seçmeye olanak veren bir sınıflandırmaya tabi tutulur.

Öngörülen çözümlerin herbiri için ayrıntılı bir çalışma gerekir.

Nihai seçim üzerinde etkili olan faktörler şunlardır:

a) Teknik Bakımdan

-Basit ve anlaşılabir olması.

-Üreticiler tarafından yüksek derecede benimsenme şansı.

-Ülkenin sahip olduğu kaynaklara en yüksek düzeyde uyma.

b) Mali Bakımdan

-Asgari birim maliyet.

-Asgari döviz harcaması.

-En yüksek mali avantaj.

-Optimum nakdi kasa girişi(optimum brüt işletme sonucu).

13

c) Ekonomik Bakımdan

-Çabuk sonuç verme kapasitesi.

-Sermayenin geri dönmesinde asgari süre.

-Maksimum rantabilite oranı.

-Ekonomi üzerindeki geniş etki.

d) İdari Bakımdan

-En az idari karışıklık gösteren organizasyon.

-En az miktarda işçi gereksinimi.

-Mümkün olduğu kadar çok sayıda ,üretici bakımından benimsenme ve desteklenme.

PROJENİN DÜZENLENMESİ

Burada projenin uygulama alanı,projenin faaliyetlerinin boyutu,başlıca işlem tanıtımı

öngörülen iüretim yapısının analizi,projenin uygulanması durumunda beklenen üretim artışının

miktarı ve değeri,proje yönetimine ilişkin gereksinimler ve projenin tahmin edilen ekonomik ve

mali rantabilitesi sözkonusudur.

Projenin Uygulama Alanı

Bir projenin başarsı,temelde seçilenyöredeki doğal kaynakların miktar ve kalitesine ve

yörenin ekonomik açıdan gösterdiği değerlere bağlıdır.

Proje uygulama alanındaki önemli noktalar şu şekilde sıralanabilr.

a)Fiziksel kaynaklar:Proje uygulama alanının doğal durumunu ortaya koyucu nitelikteki

kaynaklardır.Doğrudan üretimi belirlerler.(Örnek: Arazi topoğrafyası, toprağın potansiyel

verimliliği, iklim, su kaynağı miktarı).

b)Nüfus ve istihdam: Nüfusun yaş grupları itibariyle dağılımı nüfus yoğunluğu,şehir ve kır

nüfusu,göç olayı,öngörülen nüfus,mevcut aktif nüfus ve gelecekteki aktif nüfus tahmini, tarımda

mevsimlik işgücü kullanımı, yöredeki açık ve gizli işsizlik.

c)Ekonomik ve sosyal altyapı:Bölgenin kendi içinde ve diğer bölgelerleiletişimi,ulaşım

durumu,yörede tarımın gelişmesinde etkili olan diğer alt yapı olanakları,tarmsal nüfusun sosyal

durumu,okur-yazarlık oranı.

14

d)Kurumsal durum:Proje üzerinde etkili olabilecek,kamu ve özel sektör kurumlarının etkinliği.

e)Proje alanının ekonomik durumu:

Tarımda brüt hasılanın önemi,miktarı ve bileşimi.

Tarımda ve tarım dışında çalışanların gelir düzeyi,bunlar arasındaki farklılık.

Tüketim düzeyi ve bileşimi.

Proje yöresinde tasarruf ve yatırım derecesi veeğilimi.

Proje yöresinin diğer yörelerle mal ve hizmet değişimi durumu.

Yörenin dış satıma olan katkısı.

f)Proje yöresinin tarımsal durumu:

Toprağın mevcut kullanım durumu ile potansiyel kullanımı arasındaki ilişki.

Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına göre su kullanımı.

Tarımsal alanın genişliği,kullanım şekli ve yapısı.

Toprak kullanımında entansite derecesi (yoğunluk derecesi).

İşletme tipi üzerinde sulamanın etkisi.

Bitkisel ve hayvansal ürünlerde üretim ve verim durumu.

Arazi mülkiyet vetasarruf şekli,parçalılık durumu.

Üretilen ürünlerin sürüm olanakları,pazar yapısı, depolama tesisleri, ulaşım

giderleri,tarımsal ürün fiyatlarındaki durum ve gelişme eğilim,yörede tarımsal hizmet kuruluşlarının

önemi ve durumu.

15

BİR PROJENİN İÇERİĞİNDE BULUNMASI GEREKENLER

1.PROJENİN ÖZETİ

-Projenin Adı

-Kuruluş Yeri

-Kuruluşun Yasal Biçimi

-Yatırım Kapasitesi

-Projenin Yatırım Tutarı (TL)

-Projenin Finansmanı

-Yatırımın Gerçekleşme (Bitiş) Tarihi

-Yatırımın Ekonomik Sonuçları

2.PROJENİN GEREKÇESİ

3.PİYASA İLE İLGİLİ BİLGİLER

4.PROJENİN KAPASİTESİ

5.KURULUŞ YERİ SEÇİMİ

6.PROJENİN TEKNİK YÖNÜ

7.PROJENİN MALİ VE EKONOMİK YÖNÜ

7.1.Proje Giderleri

-Yatırım Giderleri

-İşletme Giderleri

7.2.İşletme Gelirleri

7.3.Projenin Finansmanı

8.PROJENİN ANALİZİ

8.1.Gelir-Gider

8.2.Mali Rantabilite

8.3.Geri Ödeme Süresi

8.4.Net Bugünkü Değerler

8.5.Fayda Masraf Oranı Analizi

8.6.İç Karlılık Oranı Analizi

9.SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

16

PROJENİN TAKDİMİ

Proje fizibilitesinin incelenmesi,finansmanı yapacak kuruluşlar açısından önemlidir.ayrıntılı

inceleme,mevcut verilerle yapılacak,analiz düzeyine bağlı kalacaktır.Projede gözardı edilemeyecek

hususlar vardır;

1)Amaç:projenin temel ve yan amaçları dikkate alınmalıdır.Amaçların belirlenmesi ile öngörülen

çeşitli faaliyetlerin tanımlanması bir sıraya tabi tutulur.

2)Projenin yerinin,üretim şeklinin ve genişliğinin seçimi

Bir projenin yerinin belirlenmesinde rol oynayan temel faktörler:Enerji,yöredeki dışsal

ekonomilerin varlığı,sosyo-politik unsurlar,pazara ve yola yakınlık durumudur.

Projenin boyutu yatırımın karlılığının ençoklaştırılmasıyla ilgili bir husustur.Bunun için

belirlenecek asıl nokta kar oranını ençoklaştırmayı sağlayacak optimum ölçek sorunudur.

3)Öngörülen temel faaliyetler

-Büyük ve temel yatırımlar:Burada proje için beklenen üretim kapasitesini sağlamaya

yönelik temel yatırım faaliyetlerinin neler olduğu önemlidir.Bu faaliyetler belirlenirken başlangıçta

yapılmış olan ön araştırmalardan yararlanılır.Bu ön araştırmalar daha çok anketlere ve diğer teknik

araştırmalara dayanmaktadır.

-Tarımsal değerlendirme faaliyetleri: Bu faaliyetlerde tarım işletmeleri düzeyindeki

faaliyetleri içerir.(Kuyu açılması,pompaların yerleştirilmesi,topoğrafik etüdler,toprak etüdleri,çeşitli

boyuttaki işletmelerin durumu,tarla içi drenaj ve sulama kanallarının yapımı,pilot işletmelerin

oluşturulması)

-Yardımcı faaliyetler:Araştırma birimlerinin kurulması,bazı sosyal tesisler,depo

inşaatları,alış veriş yerleri.

-Ekipman ihtiyacı:tesislerle ve tarımsal işletmelerle ilgili olmak üzere ikiye ayrılır.tesislerin

işletilmesi ve bakımı için gerekli olan her türlü materyel ve yayım faaliyetleri için gerekli araçlar

birinci gruba girer.İkinci gruba giren ekipmanlarsa tarımsal işletmelerin faaliyetine göre ihtiyaç

duyulan her türlü alet makine ekipmandır.

-Yardımcı hizmetler:Tarımsal yapının iyileştirilmesi için gerekli olan düzenlemeler,tarıma

girdi sağlayan kuruluşlarla ilgili rasyonelleştirme faaliyetleri, çiftçi(kırsal) nüfusun yatırımlarını

gerçekleştirmede yardımcı olacak düzenlemeler(kredi organizasyonu),projede öngörülen ekonomik

nitelikteki teşvik edici öğeleri yürürlüğe koymada gerekli olan idari mekanizmaları iyileştirici

düzenlemeler.

17

4)Faaliyetlerin zamanlama tablosunun düzenlenmesi

Projeyle ilgili yapılacak tüm işlerin bir zaman tablosu içinde gösterilmesi zorunludur.Burada

amaç işlerin bitirilme sürelerini belirlemek ve bu işleri gerektiği biçimde yürütebilmek için mali

gereksimini ortaya koymaktır.Diğer bir önemi ise alınması düşünülen borçların daha etkin şekilde

kullanımını sağlamaktır.Ayrıca faaliyetlerin ve bunlarla ilgili yapılan masrafların bir sıraya

koyulması kredilerin kullanılmasında etkili olabilecektir.

5)Projenin maliyeti

Projenin çeşitli aşamalarında her türlü mal ve hizmetler için yapılan masrafların toplamı

projenin maliyetini oluşturur.

Projenin maliyeti iki gider unsurundan oluşur:

-Sermaye giderleri

-İşletme(cari) giderler

Sermaye giderleri:Projenin gerektirdiği her türlü sabit ve taşınmaz yatırımlardan oluşur.

(Büyük temel yatırımlar,bina ve tesisler,destekleme hizmet giderleri)

Cari giderler:Gerçekeştirilecek olan projenin işletme ve bakımı için gerekli olan giderlerdir.

(Personel giderleri,elektrik giderleri,akaryakıt tamir bakım gideri,amortismanlar,kısa ve orta vadeli

ekipmanlara ilişkin ikame giderleri)

Yıllık bakım giderleri sermaye giderlerinin bir yüzdesi olarak ele alınır.(Kanal bakımı için

%2,drenaj tesisleri için %4)

Yıllık ikame giderleri ekipmanların ekonomik ömrü sonundaki değere karşılık

gelmektedir.Ancak burada amortisman giderinin ikame giderinden düşülmesi gerekir.

Genel olarak yıllık giderlerin üretim aşamasına kadar kapitalize etmek en yaygın olan

davranış şeklidir.Cari giderler projeyi gerçekleştirme zamanındaki faizleri,sigortayı ve

amortismanları kapsar.

Tarımsal üretim masrafları projenin yıllık cari giderleri arasında yer almaz.Bu giderleri

hesaplamak oldukça güçtür.(Bazı harcamalar vardır ki bunları faaliyet gruplarına göre ayırmak

zordur.Örneğin barajlar gerek elektrik üretmek gerekse sulama amacıyla kullanılır.Ancak burada

gider ortaya koyulurken ne kadarının sulama ne kadarınında elektrik üretmek için harcanacağı

bilinemez.)

18

Yatırım giderleri:Sabit yatırım masrafları ile üretimin gerçekleştirilmesi için gerekli olan sermaye

ihtiyacından oluşmaktadır.Yatırım giderleri içinde yeralan masraf kalemleri sırasıyla şöyledir:

1)Etüd ve proje giderleri:Projenin hazırlanması için yapılan masrafları içerir.

2)Arazi alım giderleri:Projenin uygulama yeri için satın alınan arazi değerinden oluşur.Projenin

ekonomik ömrü sonunda satın alınmış arazi projeyi uygulayan üreticinin arazisi olarak

kalacaktır.Bu arazinin değeri projeninson yılında kalıntı değeri altında bir gelir olarak dikkate alınır.

3)İnşaat ve arazi düzenleme giderleri:Bu giderler arazi düzenlemesi,hafriyat,drenaj,yollar ve çevre

düzenlenmesi ile ilgili masrafları içerir.Ayrıca yapılacak olan bütün inşaat unsurları için proje

masrafları ,işletme binaları,hayvan barınakları,depo,ambar,sulama tesisleri v.b. inşaat giderlerinden

oluşur.

4)Ara donanım ve yardımcı tesis giderleri:Proje konusuna göre değişmekte beraber işletme için

gerekli olan makinayla donanım ihtiyacı için gerkli olan yardımcı tesislerden oluşur.Ancak burada

elektrik ve su sağlanması,yakıt ve su tankları,atık su arıtma tesisleri gibi yardımcı işletme tesislerine

alt harcamalarda yatırım giderlerinde gösterilmektedir.

5)Taşıt araçları alımı:Proje konusuna yönelik olarak traktör,kamyon,karavan,kamyonet,otomobil

gibi taşıt araçlarının satın alınmasına ilişkin harcamalardır.Eğer üreticinin proje öncesinde kendine

ait taşıt aracı varsa bunların değerleri yatırım gideri içinde dikkate alınmamalıdır.Eğer söz konusu

taşıtlar tamamen projenin konusuyla ilgiliyse bu taşıtların tüm masrafları yıllık işletme giderleri

içinde ele alınmalıdır.Eğer işletmenin diğer faaliyet alanları ile ortak kullanılacaksa toplam

maliyetten projeye düşen miktar işletme masraflarına dahil edilmelidir.

6)Nakliye giderleri:İşletmeye dahil donanım ve tesis üniteleri üretime geçinceye kadar alınan ham

ve yardımcı madde gibi bir çok unsurun işletmeye taşınması içim yapılan harcamalardır.

7)Genel giderler:İşletmenin yatırım kararı verdiği andan itibaren üretime geçtiği zamana kadar

yaptığı personel harcamaları,işçilijk giderleri,seyahat-otel ve yemek masrafları,vergi-resim-

harç,sigorta v.b. giderlerden oluşur.

8)Beklenmeyen giderler:Yatırım giderlerinin belirli bir yüzdesi beklenmeyen giderler olarak

dikkate alınır.Tahmin edilen fiyatlardaki değişmeler,eksik veya yanlış tahminler,hiç bekenmeyen

masrafları karşılemak için yatırım giderlerinin yüksek tutulması faydalı olacaktırAlınacak yüzde,

proje konusuna göre değişmekle beraber genelde %5-20 arasında değişir.

19