PRZEWODNIK PO MIEŚCIE

RUDA ŚLĄSKA

Nasza wizytówka

Ruda Śląska położona na południu Polski, w centralnej części województwa śląskiego jest ważnym węzłem komunikacyjnym, na skrzyżowaniu dróg

łączących zachodnią i wschodnią oraz północną i południową część Aglomeracji Górnośląskiej. Zajmuje obszar 77,7 km2 pomiędzy

Bytomiem, Świętochłowicami, Chorzowem, Katowicami, Mikołowem Gierałtowicami i Zabrzem. Miasto liczy 144 tysiące mieszkańców, przy

gęstości zaludnienia wynoszącej prawie 1853 osób/km2. W promieniu 25 kilometrów od miasta żyje ponad 3 miliony ludzi.

O lokalizacji Rudy na prawie niemieckim wspomina tzw. Rejestr Ujazdu, sporządzony w latach 1295-1305. W drugiej połowie XVII wieku odkryto na terenie Rudy i okolicznych miejscowości pokłady węgla kamiennego.

Bogate złoża węgla przyciągały wielu przedsiębiorców, którzy tu inwestowali, budując kopalnie, hutę i liczne cegielnie. Do 1950 r. istniało

na terenie dzisiejszej Rudy Śląskiej wiele miejscowości, każda z nich z własną wielowiekową przeszłością. Najpierw połączono je w dwa

miasta: Ruda i Nowy Bytomi, które następnie w 1959 r. utworzyły miasto Ruda Śląska.

Miasto charakteryzuje się odrębnością dzielnicową i strukturą policentryczną, ukształtowaną na przestrzeni kilkuset lat. Rudę Śląską tworzy jedenaście

dzielnic: Ruda, Godula, Orzegów, Bykowina, Halemba, Kochłowice, Chebzie, Nowy Bytom, Wirek, Bielszowice i Czarny Las. Doskonale

rozwinięta infrastruktura techniczna łączy dzielnice w jeden organizm miejski.

Przez południowe dzielnice miasta przebiega autostrada A4. Główną arterią komunikacyjną miasta jest ulica 1. Maja, stanowiąca

odcinek drogi Bytom – Rybnik. Poprzez Drogową Trasę Średnicową można szybko dostać się do miast położonych we

wschodniej części województwa śląskiego. W mieście znajdują się dwa dworce kolejowe: Ruda i Chebzie, położone na linii kolejowej

Wrocław – Kraków. Do najbliższego lotniska w Pyrzowicach odległość wynosi zaledwie 35 km.

W Rudzie Śląskiej istnieją obok siebie nowoczesne osiedla mieszkaniowe oraz kolonie starych familoków. Ruda Śląska jest miastem, w którym z jednej strony, rozwijające się przez wieki gałęzie przemysłu ciężkiego – górnictwo węgla kamiennego

i hutnictwo żelaza, zostawiły swoją spuściznę w postaci licznych nieruchomości poprzemysłowych, z drugiej strony to miasto

o ciekawej architekturze  regionalnej, posiadające swoją historię, tożsamość i śląską tradycję.

Ruda Śląska, mimo przemysłowego charakteru, jest jednym z najbardziej zielonych miast na Górnym Śląsku, z wieloma

parkami, skwerami, lasami i innymi miejscami, gdzie można przyjemnie i spędzić czas i odpocząć.

Wirek

Ficinus przy ul. Kubiny

Kolonia robotnicza Ficinus w Rudzie Śląskiej. To historyczne osiedle robotnicze wybudowane dla

pracowników kopalni „Gottessegen”. Kolonia znajduje się w Rudzie Śląskiej przy ul. Kubiny. Została wybudowana około 1860 roku.

Składa się z szesnastu domów dwukondygnacyjnych, czterorodzinnych z

naturalnego piaskowca. Obecnie w budynkach znajdują się lokale usługowo-handlowe. Od 19 października 2006 Kolonia robotnicza Ficinus

znajduje się wraz z Giszowcem i Nikiszowcem na trasie Szlaku zabytków technikiWojewództwa

Śląskiego.

Halemba

Obszar Halemby stanowi mały fragment południowej części Wyżyny Śląskiej przeciętej rowem rzeki Kłodnicy, oddzielającej Wzgórze

Kochłowickie od Garbu Mikołowskiego.Halemba powstała przy kuźnicy żelaza leżącej

w rejonie obecnego mostu na Kłodnicy w ciągu ulicy 1 Maja. Godłem gminy jest naczynie z płynnym żelazem nad formą

odlewniczą, jako symbol kuźniczej przeszłości. Niemiecka nazwa była identyczna

z polską

Halembską kuźnicę wymieniono po raz pierwszy jako należącą do Kochłowic

w 1451 r. Nazwa jej pochodziła od nazwiska kuźnika Halemby.

W 1718 r. uruchomiono w Halembie drugi na Górnym Śląsku wielki piec opalany

węglem drzewnym.Już w XVII wieku w Halembie była szkoła

z nauczycielem.W 1840 r. powstała szkoła umieszczona

w wiejskiej chacie drewnianej.

Nie licząc istniejącej tu wcześniej kaplicy zamkowej, kościół pw. Matki Boskiej

Różańcowej powstał dopiero w latach 1889-90.W kościele znajduje się jedyna na Śląsku, a być

może w Polsce i na świecie monstrancja z węgla. Powstała w 1987 roku, a jej

pomysłodawcą był Stanisław Kiermes, ówczesny przewodniczący NSZZ „Solidarność”.

O odpowiedni gatunek węgla zatroszczył się Jerzy Czech, a ozłoconą lunnulę na hostię przygotował Ryszard Siboń.

Nowy Bytom

Teren obecnego Nowego Bytomia przez kilkaset lat był porośnięty gęstym lasem

należącym do miasta Bytomia, wzmiankowanym w 1369 r. W 1624 r.

wymienia się Czarny Las jako "Schwarzwald", zaś w 1668 r. pod polską

nazwą "Miejski Czarny Las". Teren ten funkcjonował przez lata jako obszar dworski, a później dzielnica miasta

Bytomia. Był zarządzany przez specjalną ekspozyturę magistratu.

Od 1776 r. rozwijało się tu górnictwo węglowe.W 1830 r. powstała kopalnia "Lythandra" (później "Wanda").

W latach 1899-1902 powstaje "Friedensgrube" (kopalnia "Pokój").W 1840 r. przemysłowcy David Loewenfeld z Gliwic oraz Moritz

Friedlsnder i Simon Loewi z Bytomia założyli hutę żelaza nazwaną "Friedenshotte" (huta "Pokój") W 1884 r. uruchomiono w niej

stalownię tomasowską (pracowała do 1924 r.), trzy lata później stalownię martenowską. Z kolei w 1904 r. powstała walcownia blachy cienkiej i w 1910 r. walcownia średnia. Właśnie w hucie

"Pokój" w 1933 r. rozpoczęła produkcję walcownia blachy taśm na zimno konstrukcji inż. T. Sędzimira, będąca osiągnięciem

technicznym w skali światowej.W l polowie XIX wieku powstało na terenie późniejszego Nowego

Bytomia także hutnictwo cynku. W 1836 r. założono hutę "Rosamunde", w 1846 r. "Beuthener Hotte" (Hutę Bytomską).W 1906 r. uruchomiono kolejowy ruch osobowy z Chebzia do

Kochłowic z przystankiem Czarny Las. Dopiero w 1913 r. późniejszy Nowy Bytom otrzymał własny dworzec.

Parafia w Nowym Bytomiu

Początki parafii nowobytomskiej sięgają XV wieku. Miejscowość ta, zwana Bytomskim Czarnym

Lasem, do 1869 roku należała do parafii NMP w Bytomiu. W XIX wieku powstała tam „Friedens-Eisenhütte” (potem –„Friedenshütte”). Dzięki

dobrze prosperującej hutcie wzrosła liczba ludności, więc ówczesny proboszcz bytomski, ks. Józef Szafranek założył pierwszą szkołę, a także

odprawiał nabożeństwa w stolarniach i zakładach przemysłowych. W 1883 roku na osiedlu kopalni „Otylia” powstała samodzielna parafia – Zgoda

Dwa lata później poświęcono już nowo wybudowany kościół pw. św. Józefa.

Kościół pw. św. Pawła wybudowano na prośbę ks. Emilia Korusa, proboszcza parafii św. Józefa. Jego

budowniczym został ks. Edward Adamczyk. Konsekracji kościoła dokonał 15 października 1912 sufragan wrocławski bp Karol Augustin.

Kościół i probostwo zostały zaprojektowane przez holenderskiego architekta Jana Franciszka

Klompa. Oryginalny projekt łączy w sobie styl romański i bizantyjski.

wykonany jest w układzie pionowym, o przekroju beczkowatym o wymiarach 5230 x 4820 mm w obudowie z cegły z prowadnikami

dębowymi z przedziałem drabinowym. Budynek szybu (tzw. budynek nadszybia) jest murowany, ceglany na podstawie kwadratu o boku 14 m.

Ma wysokość 23,4 m (pierwotnie dach miał 4,4, m co łącznie dawało wysokość 28 m). Grubość murów do wysokości 5,5 m wynosi 1300 mm,

następnie do wysokości 17,8 m (do poziomu pomostu kół linowych) grubość wynosi 1030 mm, powyżej grubość wynosi 510 mm. Wieża ma fundamęty sięgające około 6 metrów poniżej poziomu terenu. Budynek

nadszybia wyposażony był w koła linowe o średnicy 4225 mm umieszczone na wysokości 18 oraz 21 metrów ponad zrębem szybu.

Pierwotnie nakryta była dachem ostrosłupowymo konstrukcji stalowej. Wieża posiada trzy części: parterową, związaną z zabudową

uzupełniającą; piętrową, z dużymi oknami oraz poddasza rytmizowaną małymi okienkami wraz z koroną (krenelażem).

Szyb "Andrzej"

Orzegów

Orzegów - nazwa pochodzi od słowa "orzegłowy" (po najazdach tatarskich).

W 1313 r. wzmiankowany jest w dokumencie Marcin z Orzegowa. Jest to pierwsza wzmianka

o tej miejscowości. Wieś powstała wzdłuż obecnej ul. Bytomskiej. Niemiecka nazwa

brzmiała Orzegow.Herbem gminy jest herb rodowy rodziny von

Schaffgotsch, dawnych jej właścicieli.Wcześnie, bo już w XVIII wieku, rozwinęło się tu

górnictwo węglowe. Kopalnię "Konig David" zwiedzał w 1790 r. Johann Wolfgang von Goethe.

W 1844 r. uruchomiono dużą kopalnię "Paulus" (Paweł). Głównym szybem tej ostatniej był szyb Zofii (Sophienschacht), zbudowany w latach 1848-50. Do dziś przetrwały jego zabudowania.

W latach 1860-62 wybudowano nowe główne szyby tej kopalni ("Godulla" i "Schaffgotsch") koło dworca w Chebziu. Póżniej, w latach 1873-77 uruchomiono nową kopalnię "Gotthard" (Karol) z szybami "Gotthard" i "Kynast". Koło niej w latach 1900-03 zbudowano koksownię.W 1899 r. otwarto w Orzegowie przystanek kolejowy na linii z Chebzia do Tarnowskich Gór.Pierwsza tutejsza szkoła powstała w 1858 r., zaś drugą zbudowano w 1879 r. Kolejne budynki to szkoła męska, powstała w latach 1899-1901 i żeńska w latach 1908-10.

Ruda Śląska jest miastem,

które warto zwiedzić, bo

wędrówka po nim to

niezwykle ciekawa lekcja

historii

Jakub PiszczekGimnazjum nr 14 im. prof. Jana Karskiego w Rudzie

Śląskiej