Ruda Śląskadawniej i dziś

Ruda Śląska – miasto położone w południowej Polsce, w województwie

śląskim, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Graniczy z

Zabrzem, Bytomiem, Świętochłowicami, Chorzowem, Katowicami, Mikołowem

i Gierałtowicami

W obecnej chwili wyróżnia się w mieście jedenaście dzielnic:

Orzegów Godula Ruda Chebzie Nowy Bytom Bielszowice Bykowina Wirek Halemba Kochłowice Czarny Las

Franciszek Ballestrem prawowity właściciel miasta Karol Godula ojciec sukcesu gospodarczego Rudy

Śląskiej w XIX/XX wieku Otylia Jędrzejczak olimpijska złota medalistka

w pływaniu Michael Bemben piłkarz Górnika Zabrze Henryk Bista aktor teatralny i filmowy

Vincent Burek malarz i grafik Maksymilian Chrobok działacz społeczny

Thomas Cichon piłkarz Adam Danch piłkarz Górnika Zabrze

Marek Garmulewicz zapaśnik Damian Gorawski piłkarz Górnika Zabrze

ZASŁUŻENI DLA RUDY ŚLĄSKIEJ

Krzysztof Hanke kabareciarz Andrzej Klasik profesor zwyczajny AE, rektor

GWSP Piotr Latoska rzeźbiarz, uczeń

Xawerego Dunikowskiego Robert Nawrocki polski żużlowiec Marek Plawgo polski lekkoatleta

Andrzej Pluta koszykarz Ernest Pol piłkarz Górnika Zabrze i reprezentacji

Polski, jeden z najlepszych polskich piłkarzy Grzegorz Poloczek kabareciarz Zuzanna Radecka biegaczka

Wojciech Świtała pianista Janusz Wykpisz wokalista, tekściarz

Grzegorz Tobiszowski poseł Andrzej Urny artysta

Erwin Wilczek piłkarz Górnika Zabrze, uczestnik finału PZP 1970

Dariusz Gnatowski aktor Artur Sobiech piłkarz Poloni Warszawa

Andrzej Gąszczyk (Papa-Gonzo) wokalista Gangu Olsena

Ewa Blacha Kawaler Orderu Uśmiechu Zbigniew Szczerbiński perkusista

zespołu Dżem

Aktualnym Prezydentem Rudy Śląskiej jest Grażyna Dziedzic,

która wygrała wybory w 2010r.

W 1179 r. teren obecnego miasta został odłączony od Małopolski i włączony do Śląska (przeniesie tego rejonu z diecezji krakowskiej do wrocławskiej). Obecna dzielnica Ruda istniała jako wieś już w 1243. O jej lokacji na prawie niemieckim wspomina tzw. Rejestr Ujazdu, sporządzony w latach 1295-1305. Na podstawie tego dokumentu można stwierdzić, że obszar miasta obejmował wówczas 50 włók czyli 1220 ha. Różnorodne jest pochodzenie nazw miejscowości

znajdujących się obecnie w obrębie Rudy Śląskiej. Nazwa "Ruda" łączy się z rudami żelaza, które dawniej wydobywano na tym

terenie. "Kochłowice" wiążą się z osobą Kochła, którego własnością były łąki nad Kłodnicą. Potok ten dał nazwę wsi: Kłodnicy (obecnie

część Halemby). Dopływ Kłodnicy – Bielcza stał się podstawą do utworzenia nazwy "Bielszowice". W 1313 właścicielem wsi Ruda był

Marcin z Orzegowa. W 1360 po raz pierwszy wzmiankuje się Kochłowic (jako "Kochłowa Łąka"). W 1401 wzmiankowany jest zamek w Rudzie należący do rodu Rudzkich. W 1440 r. powstał

pierwszy kościół (drewniany) w Bielszowicach. W 1472 r. właścicielem wsi Bielszowice jest Matiey Bielczowsky (Maciej

Bielczowski). W 1478 po raz pierwszy wzmiankowana jest wieś Kłodnica. W 1543 r.

właścicielem Rudy jest Jan Gierałtowski.

Historia

Od samego początku tereny miasta związane były z wydobyciem rud metali. Doprowadziło to do odkrycia znacznie cenniejszego produktu – węgla

kamiennego w II poł. XVII wieku. Prawie każde górnicze miasto szczyci się legendą, która opowiada, że węgiel kamienny dzięki zrządzeniu losu

odkryli pastuchowie. Oni to mieli zauważyć właściwości "czarnych kamieni", którymi otaczali ogniska. Legenda jest bardzo

rozpowszechniona na Górnym Śląsku, ale to właśnie w Rudzie pokłady węgla wychodziły na powierzchnię, a z tego faktu, już niedaleko do

odkrycia dokonanego przez pastuchów. Tak więc od 1740 r. na terenie Rudy rozpoczęły się formalne starania o nadanie kopalń. Trudno jeszcze jednak mówić o górnictwie skoro w 1752 r. załoga pierwszej na Górnym

Śląsku kopalni – "Brandenburg" – liczyła 2 górników fachowców sprowadzonych z Saksonii.

Obfite zasoby węgla przyciągały wielu przedsiębiorców, którzy inwestowali w ten teren budując kopalnie, huty, koksownie oraz cegielnie. Wpłynęło to na szybki wzrost liczby mieszkańców i zmieniło oblicze rudzkiej wsi. Rolnictwo ograniczało się do drobnych gospodarstw, których właściciele pracowali również w przemyśle. W 1889 r. w Rudzie, dzisiejszej dzielnicy Rudy Śląskiej zamontowano oświetlenie elektryczne, dzięki czemu Ruda

stała się pierwszą wsią w Rzeszy Niemieckiej posiadającą to udogodnienie.

W krajobrazie Rudy zaczęły pojawiać się osiedla robotnicze, otaczające zwartymi kompleksami tereny kopalni. Miejscowi potentaci zaczęli

tworzyć warunki życia dla bardzo swoistego stanu społecznego, jakim byli górnicy. Żyjąc w cieniu kopalni, widząc ciągle ręce czarne od węgla,

dorastając i umierając w rzeczywistości nierozerwalnie związanej z kopalnianymi chodnikami – ludzie ci tworzyli swoją własną, niepowtarzalną kulturę. W 1918 r. powstało tu Towarzystwo

Gimnastyczne "Sokół" a od 1919 Towarzystwo Czytelni Ludowych oraz polskie towarzystwa śpiewacze "Dzwon" i "Promień".

Powstała także założona przez mieszkańców Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (organizatorzy A. Gruchel i Wiktor

Weidemann). W czasie strajku szkolnego polskich dzieci w czerwcu 1920 przeciwko niemieckim represjom protestowało 1 317

uczniów.

W latach 1919-1921 w czasie powstań śląskich w walkach uczestniczyłv o 3 000 osób z terenu Rudy Śląskiej. Strajk generalny,

który przyspieszył wybuch I Powstania został zapoczątkowany lokautem w kopalni "Lithandra". O Rudę prowadzono także zwycięskie

dla powstańców walki w II powstaniu śląskim w dniach 2/3 sierpnia 1920 r.

Do dziś trwa w Rudzie pamięć o takich działaczach z okresu powstań jak: Wincenty Janas,

Piotr Niedurny. Powstania śląskie zapisały się krwawymi kartami w historii miasta i pozostawiły za

sobą liczne nagrobki na rudzkich cmentarzach, jednak w ich wyniku przeprowadzono plebiscyt, w którym

mieszkańcy Rudy w większości wskazali, że chcą by Ruda Śląska była przyłączona

do Polski

Wieś zaczęła się w szybkim tempie rozrastać, powstawały kolonie przy obecnych ulicach Katowickiej, 1 Maja,

Bytomskiego, Kubiny, Robotniczej. Przy ulicy Kubiny zachowały się domy robotnicze, które dzisiaj służą jako pasaż handlowy.

Pierwsza szkoła powstała w Wirku w 1856, na jej potrzeby przekształcono więzienie przy obecnej ulicy Tuwima.

Natomiast pierwsza szkoła w Nowej Wsi powstała w 1863. Kolejne powstały w latach 1896, 1902 oraz 1937. Pierwsza

kaplica pw. św. Wawrzyńca znajdowała się w więzieniu. Pierwszy kościół zbudowano w latach 1873-1874, znajdował

się on przed wejściem do dzisiejszego kościoła. Kościół pw. św. Wawrzyńca i św. Antoniego zbudowano według projektu Ludwika Schneidera w latach 1907-1909.

W 1891 Żydzi zbudowali synagogę przy obecnej ulicy Kupieckiej. Została ona zniszczona w 1939 przez nazistów. W 1902 zbudowano kościół ewangelicki według projektu Felixa Henry. W 1861 Wirek otrzymał ekspedycje pocztową. Linie

towarową pociągów z Chebzia utworzono w 1875. W latach 90. XIX w. powstały linie tramwajowe, które prowadziły od

Bytomia, przez Wirek do Świętochłowic, a w 1902 powstała tu zajezdnia tramwajowa.

Wirek

Pierwsza wzmianka, gdzie występuje nazwa Wirek to czeski dokument, w którym jest mowa o wzgórzu o tejże nazwie. Początkowo wieś, na której dzisiaj opiera się Wirek zwano Nową Wsią. Wieś powstała nad Kochłówką na obszarze wsi Kochłowice. Dopiero w 1828 wydzieliła się z Nowej Wsi gmina Wirek, która była niezależna, aż do 1870. Pierwsza kopalnia "Gottessegen" (Błogosławieństwo Boże) powstała w 1828. Z tej właśnie kopalni pochodzi zabytkowy szyb "Andrzej". Szyb powstał w latach 70. XIX w. i działał, aż do 1969 (istnieje do dziś jedynie budynek nadszybia). Kształtem przypomina on basztę obronną. W 1805 powstała huta żelaza "Antonienhütte" (Antonia). Działała do lat 90. tego samego wieku. Zamknięto ją z powodu przestarzałych urządzeń, które przestały pracować efektywnie w stosunku do innych hut.

Wirek Szyb Andrzej

Parafia p.w. św. Wawrzyńca i Antoniego w Wirku

Dawniej Dziś

Chebzie to niewielka dzielnica Rudy Śląskiej, położona

w północno-wschodniej części miasta

i zamieszkiwana przez około 2tys. mieszkańców. Znajduje się tutaj jeden z największych węzłów komunikacyjnych w Polsce.

Na początku była to osada kolejarska, lecz niedługo później

zbudowano również domy dla górników z

pobliskiej kopalni Paweł. Do dziś dzielnica zachowała charakter

robotniczy, z charakterystycznymi familokami. Chebzie od zachodu

graniczy z Rudą 1, od północy z Godulą, od wschodu

z Lipinami (Świętochłowice) i od południa z Nowym Bytomiem.

Do wszystkich z tych dzielnic jest z Chebzia świetny

dojazd drogowy i tramwajowy

Chebzie

Pierwszy budynek dworca kolejowego został wybudowany

w 1859 roku. Obecnie używany kompleks

stacyjny powstał pod koniec XIX wieku  i składał się m.in. z budynku głównego dworca, budynku

biurowego, poczty, warsztatów

i zabudowań peronu. Jednym

z ciekawszych

obiektów zabytkowych jest

budynek kolejowy, z elewacją

z różnokolorowej cegły z odsłoniętą

stalową konstrukcją.

Dworzec kolejowy

Dworzec kolejowy dziś

Orzegów (obecnie ul. Królowej Jadwigi), po prawej stronie sklep żelazny Pietzki , ok. 1913 r.

Orzegów

Kościół parafialny

św. Michała

Archanioła, ok. 1915 r.

Zespół Szkół nr 1 (dawniej Szkoła

Podstawowa nr 5)

Obecnie mieszkańcy Rudy Śląskiej wykorzystują

Chebzie jako węzeł komunikacyjny. Kończą

tu bieg 4 linie tramwajowe, jedna przez nie przejeżdża. Ponadto w Chebziu znajduje się dworzec PKP, a także

zatrzymują się przyspieszone autobusy komunikacji miejskiej.

Przez Chebzie przebiega Drogowa Trasa

Średnicowa, łącząca centra dużych miast GOP.

Najsłynniejszą częścią węzła komunikacyjnego

w Chebziu jest pętla tramwajowa i Rondo

Unii Europejskiej, które przez lata stanowiło dawniej koniec DTŚ.

Chebzie Rondo

Orzegów

Hotel „Viktoria”

salą koncertową przy obecnej ul.

Kard. Hlonda 24,

po lewej stronie żona właściciela

Wiktora Pyki. Przed

sklepem kupiec Adolf Richter, ok. 1915

r.

Orzegów dziś

2011

HalembaHalemba swój rozwój zaczęła na terenie Kochłowic

niedaleko kuźnicy obok mostu na Kłodnicy. Obszar ten był zwany Kuźnicą. Godłem Kuźnicy jest naczynie z płynnym żelazem nad formą odlewniczą. Nie była to jedyna wieś, z której składa się dzisiejsza Halemba, tymi wsiami były także Stara Kuźnica i Kłodnica. Godłem Starej Kuźnicy były grabie wbite w ziemię, natomiast Kłodnicy ptak siedzący na gałązce.

Kuźnicę, Starą Kuźnicę i Kłodnicę połączono i jako Halemba przyłączono do Nowego Bytomia w 1951 roku, a wraz z Nowym Bytomiem zostały włączona jako jedna z dzielnic do Rudy Śląskiej w 1959 roku.

Halemba - dziś

Obecnie Halemba jest największą dzielnicą Rudy Śląskiej, zamieszkiwaną przez blisko 30 tys. mieszkańców. Pomiędzy Halembą a Wirkiem biegnie autostrada A4, krzyżująca się na granicy tych dzielnic z ulicą 1 Maja, tworząc węzeł Wirek.

Sama Halemba dzieli się na mniejsze jednostki. Halemba I (nazywana również Starą Halembą) określa się na tereny położone wokół Kościoła Matki Boskiej Różańcowej, na północ od rzeki Kłodnicy. Halemba II to z kolei głównie nowoczesne osiedla o zabudowane blokami mieszkalnymi, położone na południe od Kłodnicy. W granicach administracyjnych Halemby znajdują się także Kłodnica oraz Stara Kuźnica.

KochłowiceKochłowice - dawniej samodzielna gmina

Kochłowice. Od 1951 r. dzielnica miasta Nowy Bytom, a od

1959 miasta Ruda Śląska. Pierwsza wzmianka o Kochłowicach pochodzi z roku 1360. Dawny herb gminny przedstawia budynek kościoła. Kochłowice wg danych z 2006 roku zamieszkiwało 12 738 osób.

Zabytki Kościół pw. Matki Boskiej z Lourdes (1806)

Grodzisko średniowieczne (XIII-XV w)Kościół pw. Świętej Trójcy (1902)

Budynek ratusza

RudaPierwsza wzmianka o Rudzie pochodzi z 1295 roku.

Jest wtedy wymieniana w Rejestrze ujazdowskim, czyli spisie dóbr biskupstwa wrocławskiego. Właścicielami wsi byli

między innymi: Rudzcy, Gierałtowscy, baron von Stechow, hrabia von Ballestren. W 1497 roku wzmiankowany

jest tu zamek, później przekształcony w rezydencję pałacową. Huta ołowiu w Rudzie powstała już

przed rokiem 1401, natomiast kuźnica żelaza "Ruda" jest wzmiankowana w 1642 r. To właśnie od jej nazwy

pochodzi nazwa miejscowości.

Zabytkikościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowejsanktuarium pod wezwaniem Świętego Józefakościół pod wezwaniem Świętego Piusa Xkamienice przy ul. Wolności 8, 10, 13kolonie robotnicze przy ulicach: Kościelnej – Staszica – Wolności oraz Wolności – Raciborskiejzespół zabudowań szybu "Franciszek"budynek przy ul. Wolności 1

Bielszowice Pierwsza wzmianka o Bielszowicach pochodzi z 1472 r., występuje wówczas w dokumencie niejaki Matiey Bielczowsky. Wieś powstała nad dopływem rzeki Kochłówki (Potoku Bielszowickiego) w rejonie obecnej ul. Powstańców Śl. (dawniej zwanej Starowiejską). Historyczne godło (herb) gminy wyobraża topór skrzyżowany z siekierą. Niemiecka nazwa brzmiała Bielschowitz. Pierwszym zakładem przemysłowym na terenie Bielszowic była kuźnica żelaza istniejąca w XVII i XVIII wieku nad Kochłówką na zachód od wsi. Z kolei w 1805 r. powstała huta cynku "Deutsche Hotte" (czyli Huta Niemiecka), po której została nazwa ulicy Cynkowej. W 1801 r. pruski fiskus górniczy wykupił parcele dla górników kopalni "Konigin Luise" (Królowa Luiza) co dało początek Królewskiej Kolonii Bielszowice (leżała wzdłuż obecnej ul. Górnej). W 1744 r. po raz pierwszy słyszymy o nauczycielu, a więc musiała już wtedy istnieć szkoła. W 1828 r. powstała pierwsza murowana szkoła koło kościoła. Kolejne budynki szkolne powstawały w latach 1881, 1892, 1898, 1902, 1909. Poza dwoma ostatnimi, wszystkie budynki rozebrano po wojnie wskutek szkód górniczych. W 1898 r. otwarto na Pniakach szpital spółki brackiej (obecny Szpital Miejski nr 1) zaś w 1906 r. powstał ratusz gminny (zburzony po wojnie ). Pierwszy pociąg dojechał do Bielszowic w 1904 r. Budynek dworcowy zburzono kilkanaście lat temu. W 1895 r. fiskus pruski, będący właścicielem wsi, rozpoczął tu budowę kopalni węgla kamiennego nazwanej Szyby Rheinbabena. Nazwę kopalni zmieniono w 1922 r. na "Bielszowice". Czasy Drugiej Rzeczypospolitej zaznaczyły się m. in. budową domów mieszkalnych dla uchodźców z niemieckiej części Górnego Śląska (przy obecnych ulicach Kokota, PCK i Kasprowicza).

Bielszowice dawniej i dziś

Kościół p.w. Św. Marii Magdaleny w Bielszowicach

Dawniej Dziś

Ruda Śląska dawniej

i dziśNa mocy ustawy z dnia 10

lipca 1939 roku wydanej przez Sejm Śląski Ruda otrzymała prawa

miejskie, które jednak weszły w życie dopiero po II

wojnie światowej. Do Rudy przyłączono Godulę, Orzegów i

Chebzie. W 1959 Ruda wraz z Nowym Bytomiem stworzyły miasto Ruda

Śląska.

2011

1. http://rudaslaska.com.pl/2. http://www.rudaslaska.pl/

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruda_%C5%9Al%C4%85ska

4. http://www.wawrzyniec.info/5. http://www.mm-

bielszowice.katowice.opoka.org.pl/

Bibliografia