PUNIM DIPLOME-1

8/3/2019 PUNIM DIPLOME-1

1/27

Universiteti Dardania Prishtin

Departamenti i shkencave politike dhe

administrim publik

PUNIM DIPLOME

Tema: Specifikat e qshtjes s Kosovs dhe ndikimi i

tyre n prpilimin e Kushtetuts s Kosov Mentori:

Prof.dr.Sc. StudentiMentor Agani Agon Haxhimusa

Prishtin, Dhjetor 2011


2/27

Prmbajtja

Hyrje......3

Pozita kushtetuese e Kosovs n periudhn 1945-1966.................................................4

Pozita kushtetuese e Kosovs sipas ndryshimeve kushtetuese t vitit 1968/72...........5

Pozita e Kosovs n baz t Kushtetuts s vitit 1974..................................................10

Reflektimi i demonstratave n Kosov n stabilitetin e Federats Jugosllave 1981..12

Suprimimi i Autonomis s Kosovs..............................................................................14

Konferenca e Barmujes...15

Vendosja e Kosovs nn administrimin ndrkombtar...17

1. Marrveshja e Kumanovs.172. Miratimi i Rezolutes 1244...18

3. Korniza Kushtetuese e UNMIK-ut.....20

4. Trazirat e marsit t vitit 2004.....22

Kushtetuta e Republiks s Kosovs..22

Konkluzioni .24

Literatura.25

2


3/27

Hyrje

shtja e Kosovs del n sken si problem n vete nga Shpallja e Pavarsis s

Shqipris m 1912 dhe shkputja e saj nga trungu ivet dhe pushtimi nga forcat serbe dhe

malazeze. Edhe pas prfundimit t Lufts s Par Botrore m 1918 Kosova u ripushtua

nga forcat serbe dhe malazeze dhe kshtu ajo u b pjes e SKS e cila u krijua me

Traktatin e Versajs. Ndrsa pas Lufts s Dyt Botrore, ajo u ripushtua pr t tretn

her dhe kshtu ajo pa dshirn e saj u b pjes e Federats s Jugosllavis, q qndroideri n shprbrjen definitive t saj.

N vitin 1968 n Kosov u zhviluan demonstratat, n t cilat populli shqiptar n

Jugosllavi krkoi barazimin me popujt e tjer t ksaj federate. Gjasht vjet m von, pra

pas ktyre demonstratave, m 1974 Kosovs iu dha autonomia, me t ciln asaj i njihej

statusi krahins autonome. Mirpo m 5 korrik t vitit 1990 Serbia e suprimoj

autonomin e Kosovs.

Pas suprimimit t autonomis, n Kosov u krijuan institucionet paralele duke

shpallur Republikn e Kosovs dhe Kushtetutn e saj n fillim t viteve 90-ta. Gjendja n

Kosov sa vinte dhe keqsohej dhe si rezultat i saj erdhi deri tek kryengritja e armatosur

ku rezultoi me ndrhyrjen e trupave t Nato-s. M pas Kosova u vu nn protektoratin

ndrkombtar pr nj afat t pacaktuar. UNMIK-u nxorri Korrnizn Kushtetuese t

Kosovs e cila shrbente si pararendse e Kushtetuts s Kosovs, e cila u hartua n

qershor t vitit 2008 kur edhe Kosova u shpall shtet i pavarur dhe Sovran.

Pr t ndrtuar kt punim, neve jemi mbshtetur tek autort e huaj dhe ata

vendor, t cilt me punn e tyre kan zbardhur nj sr problemesh, q pr mua ka qenndihm e jashtzakonshme, ngase pa prpunimin e materialeve t tyre sdo t kisha

mundur t prfundoja nj pun t till. Ktu do veqoja autort e huaj Marc eller, Noel

Malcom, ndrsa nga vendort Ana Lalaj, Esat Stavilecin, Arsim Bajramin etj.

3


4/27

Pozita kushtetuese e Kosovs n periudhn 1945-1966

Pr tu njohur m gjersisht me historikun e pozits kushtetuese t Kosovs n

Federatn Jugosllave, at po e ndajm n katr faza: 1. Periudha 1946-1953; 2. Periudha

1953-1963; 3. Periudha 1963-1968/71 dhe 4. Periudha 1968/71-1974.

Pozita kushtetuese e Kosovs n periudhn e par t zhvillimit kushtetues t ish-Jugosllavis, sht prcaktuar me tri akte kryesore: Kushtetuta e RSFJ-s e 31 janarit

1946, Kushtetuta e RP t Serbis e janarit 1947 dhe statuti i KAKM i 23 majit 1948.

Kushtetuta e RSFJ-s e vitit 1946 prcakton Kosovn si krahin autonome dhe si

element konstituiv t federalizimit, e q njkohsisht gjendej n kuadrin e strukturs

kushtetuese t Serbis.1 Kshtu, Kosova srish u b pjes e Serbis, mirpo brenda

korrnizs s Jugosllavis s re Federative, e cila prbhej nga gjasht republika: Bosnj-

Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia dhe Sllovenia. Kosovs sikurse

Vojvodins, iu dha nj status autonomie brenda Serbis.2

1 Bajrami, Arsim, Draftimi i Kushtetuts ( Manual pr hartuesit e Kushtetuts), Universiteti Fama,Prishtin, 2007, p.2392 Weller, Marc, Shtetsia e kontestuar, Administrimi ndrkombtar I lufts s Kosovs pr Pavarsi, Koha,2009, p.73

4


5/27

Mirpo, para miratimit t Kushtetuta e RSFJ-s t vitit 1946, Kuvendi Popullor i

Serbis m 3 shtator 1945 e krijoi krahinn autonome t Kosovs dhe Metohis, si pjes

konstituive e Serbis. Kjo e fundit argumentonte se kshtu, Kosova u konfirmua si pjes

integrale e territorit t vet para se t ishte krijuar Fedrata. Kshtu, meq statusi nuk iu

promovua n republik , Kosova u inkuadrua si krahin autonome brenda Republiks

s Serbis, siq ishte paralajmruar me aktin e aneksimit dhe me legjislacionin e mtejm

t Serbis. Sipas Kushtetuts federative , t drejtat dhe fushveprimi i autonomis s

krahinave dhe i rajoneve autonome prcaktoheshin me Kushtetutn e Republiks.3

Por sipas Arsim Bajramit pas nxerrjes s Ligjit Kushtetues t RSFJ-s n vitin 1953,

Ligjit Kushtetues t RP t Serbis t t njejtit vit, dukshm ndryshoi pozita kushtetuese e

Kosovs. Pr dallim nga periudha e mparshm, kur pozita kushtetuese e Kosovs

prcaktohej me Kushtetutn federative, tani t drejtat dhe detyrat e Kosovs,

ekskluzivisht prcaktoheshin me Ligjin Kushtetues t RP t Serbis. Pra ky kundrshton

mendimin e Marc eller, sipas t cilit me Kushtetutn e RSFJ-s t vitit 1946, t drejtat

dhe fushveprimi i autonomis s krahinave dhe i rajoneve autonome prcaktoheshin me

Kushtetutn e RP t Serbis. Arsim Bajrami mendon se me kto dy akte t vitit 1953

Kosova faktikisht humbi pozitn e subjektit federativ ( t prcaktuar me Kushtetutn e

RSFJ-s t vitit 1946) dhe u shndrrua n kategori republikane. 4

N vitin 1963 u miratua Kushtetuta e Republiks Socialiste Federative e Jugosllavis, e

cila i solli Kosovs titullin e Krahins autonome. Sipas Noel Malcom me an t ksaj

kushtetute prcaktohej se republikat kishin t drejt t formonin krahinat e tyre autonome

me iniciativn e tyre, ndrsa Krahina Autonome e Kosovs dhe ajo e Vojvodins u

themeluan me vendim t Kuvendit t Serbis. Kshtu, statusi kushtetues i Kosovs ishte

eliminuar trsisht n nivelin federativ, duke i dhn atij kompetenca vetm n kuadrin e

Republiks s Serbis.5 Pra kjo kushtetut mund t themi se prcakton vetm kushtet

brenda t cilave republikat mund t themelojn njsit autonome. Gjithashtu, kjo

kushtetut suprimon t drejtn e njsive autonome q t drgojn ndaras delegacionet e

tyre ne Dhomn e Popujve t Kuvendit Federativ.6

3 Weller, Marc, vep.cit, p.814 Bajrami, Arsim, vep.cit, p.2405 Malcom, Noel, Kosova , nj histori e shkurtr , Koha, Prishtin dhe Shtpia Botuese e Librit, Tiran 2001,

p.3376 Stavileci Esat, Pr Kosovn dhe shtjen Shqiptare, Lidhja shqiptare n bot, Prishtin 2001, p.23-24

5


6/27

Po n vitin 1963 Kosova nxori statutin, i cili nuk solli ndonj risi t veant sa i prket

pozits kushtetuese t Kosovs, ngase t drejtat dhe detyrat e Kosovs pr dallim nga

Kushtetuta e RSFJ-s e vitit 1946, tani prcaktohen me Kushtetutn e RS t Serbis t

vitit 1963. Me shndrrimin e njsive autonome n kategori republikane ato humbn

atributin si element konstituiv i federalizimit, t cilin atyre ua garantonte kushtetuta e

RSFJ-s s vitit 1946.7

Pozita kushtetuese e Kosovs sipas ndryshimeve kushtetuese t vitit 1968/72

N qershor dhe korrik t vitit 1966 u mbajt Plenumi IV i KQ t LKJ, i njohur si

Plenumi i Brioneve, ku Titoja q n fillim foli pr shtremberimet e shumta n qeverisjen

e vendit dhe pr fraksione grupesh t cilt krijonin pushtet mbi njerzit, pushtet mbi

Lidhjen e Komunistve. Pra sipas Titos, nacionalizmi serb ishte m i organizuari dhe m

agresivi nn udhheqjen e t cilit qndronte Aleksandr Rankoviqi, i cili ishte nnkryetari

i LKJ-s dhe Kryeministr i Federats Jugosllave.8

Si rezultat i ktyre paknaqsive nga ana e Titos, n kt plenum partiak u shkarkua

Rankoviqi, i cili ndiqte nj politik antishqiptare. Gjithashtu ai e kundrshtonte edhe

orientimin e Titos q ishte i prirur t hiqte dor nga krijimi i nj jugosllavizmi duke

inkurajuar elemente t zhvillimit m t madh kombtar.9

Shqiptart e Kosovs q u prfshin n kuadr t Federats Jugosllave nuk gzonin t

drejtat e tyre si komb n vete dhe nuk u b pjes e barabart me popujt e tjer. Kjo ndikoi

q t ushtrohet dhun sistematike. Pas rnies s vijs unitariste t prfaqsuar nga

Rankovii, m 1966 dhe fitoren e vijs titiste pr shqiptart u krijua nj gjendje m e

leht10.

Pas ktyre proceseve t reja politike, u vrejtn lshime t rnda t politiks

hegjemoniste serbe n kurris t shqiptarve q jetonin n Federatn Jugosllave. Prandaj,

Historiografia shqiptare thot se shqiptart e shfrytzuan krizn q prjetonte udhheqja

7 Bajrami, Arsim, vep.cit, p.241 Ka marr emrin Plenumi i Brioneve ngase sht mbajtur n ishullin Brione, q ishte ishull personal i Titos8 Historia e Popullit Shqiptar IV, Shqiptart gjat Lufts s Dyt Botrore dhe pas saj 1939-1990, Toena,Tiran 2008, p.3499 Malcom, Noel, vep. cit, p.33710 Salihu. Kurtesh, Lindja, zhvillimi, pozita dhe aspektet e autonomitetit t Krahins Socialiste Autonomet Kosovs n Jugosllavin Socialiste, u shtyp n Rilindja Prishtin 1984, f.105

6


7/27

jugosllave, andaj ata krkuan t drejtat e tyre pr arsim, pr kultur, pr flamurin

kombtar, madje krkuan rishikimin dhe ndryshimin e statusit politik t Kosovs.

Mirpo, refuzimi i ktyre krkesave t arsueshme, ishte nj nga shkaqet kryesore q nxiti

organizimin e Demostratave n vitin 1968, t cilat mbushn rrugt e qyteteve t Kosovs,

duke krkuar avancimin e pozits kushtetuese t Kosovs dhe dhnien e statusit t

Republiks pr Kosovn .

Sa i prket krkesave kryesore n Demostratat e vitit 1968 ka mendime t ndryshme.

Kshtu, sipas Viktor Meier ndr krkesat kryesore t shprehura zyrtarisht nuk figuronte

Kosova Republik11. Po ashtu edhe Selatin Novosella thot se zyrtarisht nuk sht

krkuar Republika e Kosovs, pr dy arsye: 1. Pr arsye se iu sht ln mass q t

thonin dhe t krkonin vet, t ciln edhe e bn dhe 2. U krkua Vetvendosje qka

nnkuptonte se me vetvendosje realizohej edhe Republika, ndrsa mund t krkohej

Republika e Kosovs, por t mos kishte vetvendosje. Por i nj mendimi tjetr sht

historiani Noel Malcom, i cili thot se shqiptart n demostratat e vitit 1968 kan krkuar

Kosovn Republik.

Pozita kushtetuese e Kosovs u prmirsua n form t dukshme nga fundi i viteve 60,

sidomos pas demostratave t vitit 1968. Emri iu ndryshua nga Kosova e Metohija n

Kosov, pa mbrapashtesn serbe Metohia q do t thot pron e kishs. Prmes saj

serbt donin t tregonin lashtsin e tyre n Kosov dhe t prfitonin nga ky emertim me

qllim politik, prandaj shqiptart duke editur qllimet nacionaliste q kishte ky emrtim

krkuan t hiqej nga emri zyrtar i Kosovs.12

Riorganizimi shtetror i RSFJ filloi nga viti 1967 n baz t projektit Ndrrimet dhe

shtesat kushtetuese. N baz t ktij projekti ndryshimi i Kushtetuts s RSFJ i vitit

1963 u zhvillua n tri faza: 1. M 18 prill 1967, ku u shpalln 6 amandamente; 2. M 26

dhjetor t vitit 1968, ku u ndrruan 12 amandamente dhe 3. M 30 qershor t vitit 1971

ku u ndrruan 21 amandamentet e fundit. Ndryshimi i ktyre amandamenteve solli

ndryshime t rndsishme n Federatn Jugosllave.13

N vitin 1968 , gjithashtu u diskutua pr ndryshimin e Kushtetuts s vitit 1963, ku u

miratuan disa amandamente t rndsishme, ndr t cilat po theksojm amandamentin VII

11 Meier. Viktor, Fundi i Jugosllavis, goditja n Kosov , Iliria Ljubjan 2006, p.4912 Weller, Marc, vep.cit, p.8313 Lalaj, Ana, Kosova; rruga e gjat drejt vetvendosjes , 1948,1981, Shtpia Botuese Msonjtorja e par,Tiran, 2000, p.153

7


8/27

i cili thoshte se krahinat autonome ( Kosova dhe Vojvodina), i prkisnin sa Serbis, po aq

edhe strukturs federative. Po ashtu amandamenti i XVIII, ishte shum i rndsishm

ngase ai i prcaktonte krahinat autonome si bashksi politiko-shoqrore, pra njsoj si

edhe republikat. Gjithashtu, ky amandament vinte n dukje se ato i kishin t gjitha

obligimet e nj republike, pos obligimeve q kishin t bnin me Republikn e Serbis.

Kshtu, nga kjo periudh Kosova u b entitet legjitim i nivelit federativ, duke pasur t

gjitha obligimet, ose shumicn prej tyre, t njejta me Republikat e Jugosllavis.

Ndr krkesat kryesore gjat diskutimeve t vitit 1968, q kishin t bnin me

ndryshimet dhe plotsimet e Kushtetuts Federative t vitit 1963 ishin: 1. Q kushtetuta

federative t garantonte t drejtn e vetvendosjes s shqiptarve si pr t gjitha kombet e

Jugosllavis; 2. Q Kosova t ishte njsi federale, pra republik; 3. Q si ligj themelor i

krahins t ishte kushtetuta; 4. Q prdorimi i simboleve kombtare n Kosov t ishte jo

vetm i lir, por edhe zyrtar; 5. Q emri i krahins emri i krahins t ndryshonte nga

Kosov-Metohi n Kosov; 6. Q n Kshtetutn federative n gjuhn serbokroate populli

shqiptar i Kosovs t mos quhej n mnyr ofenduese shiptari por albanaci ose

shqiptar etj. Kto pra ishin edhe krkesat e Komisionit krahinor pr Statut, t paraqitura

para Kuvendit krahinor, m 25 shtator 1968. Mirpo, edhe pse shqiptart kishin drejt t

krkonin kto t drejta, megjithate udhheqja politike dhe shtetrore e RP t Serbis,

ishte kundr konceptimit t ri lidhur me pozitn kushtetuese t krahinave autonome, por

n vitin gjat vitit 1969 u bn disa ndryshime n favor t shqiptarve.

Gjat ktij viti u ndrmorn nj varg masash q shkonin n favor t popullit shqiptar t

Kosovs. Masat e ndrmarra nga ana e politiks jugosllave ishin: 1. Lejimi i prdorimit t

flamurit kombtar q nga viti 1968; 2. Marrveshja ndrmjet Beogradit dhe Tirans, q

kishte t bnte m transportin mes dy vendeve; 3. Nga fundi i vitit 1969 lejimi i

themelimit t Universitetit t Prishtins, i cili do t ishte i pamvarur, por do t msohej

krahas gjuhs shqipe edhe n gjuhn serbokroate.1415

M 24 shkurt t vitit 1969, Kuvendi i Kosovs, pas nj diskutimi publik 2 mujor,

miratoi Ligjin Kushtetues t KSA t Kosovs, i cili sillte nj rinovim t

konsiderueshm t statutit krahinor t vitit 1963.16

14 Malcom, Noel, vep. cit, p.33915 Lalaj, Ana, vep. cit, p. 19516 Historia e Popullit Shqiptar IV, po aty,

8


9/27

Ky ligj paraqiste aktin themelor politik-juridik t KSA t Kosovs, i cili pr nga forma,

prmbajtja , teknika e nxerrjes dhe qllimi i tij, ishte i ngjashm me kushtetutn.17

M 30 qershor t vitit 1971 n Kuvendin Federativ u miratuan projektamandamentet e

mbetura ( 20-42) t Kushtetuts s RSFJ-s. Pr miratimin e tyre diskutimet publike

zgjatn nga 29 marsi deri m 15 maj t vitit 1971, ku shqiptart shprehn hapur

prkrahjen e tyre ndaj amandamenteve t reja, ngase kto e prcaktonin krahinn si

element kushtetues t Federats. Ndr krkesat e shqiptarve n diskutimet e mbajtura

pr ndryshimet kushtetuese ishin: 1. Q t prcaktohej qart funksioni legjislative i

krahinave autonome; 2. Q KSA e Kosovs n fushn e legjislacionit t plot federativ t

rregullonte disa shtje dhe marrdhnie njsoj sikur republikat dhe 3. Q Kosova t

kishte kushtetutn dhe gjykatn e vet kushtetuese.18

Amandamentet pr Ligjin Kushtetues t KSA t Kosovs u dhan pr diskutim publik

n muajt nntor dhe dhjetor t vitit 1971, ndrsa u miratuan nga Kuvendi krahinor m 17

shkurt t vitit 1972.

Me ndryshimet e reja kushtetuese t vitit 1971 bhen ndryshime n karakterin

institucional t Federats, ndryshime q mundsonin rregullimin m t mir t

marrdhnieve midis republikave dhe krahinave n bashksin federative. Si rezultat i

tyre u prforcua pozita e republikave dhe e krahinave autonome. Po ashtu, sipas ktyre

ndryshimeve nuk ka asnj fush t s drejts n t ciln republikat dhe krahinat nuk mund

t nxjerrnin ligjet e tyre n kuadr t t drejtave dhe detyrave t veta. Kshtu edhe

Kosova si krahin autonome, mund ti nxirrte ligjet e saj n pajtim me Kushtetutn e

Jugosllavis.19

N amandamentet e reja t vitit 1971-72, marrdhniet krahin-federat rregulloheshin

drejtprdrejt me kushtetutn federative jugosllave. Mirpo, duke qen se KSA e

Kosovs ishte edhe n kuadr t RS t Serbis kjo u shfrytzua nga politikant dhe

juristt serb pr t ruajtur sa qe e mundur pushtetin e Serbis n Kosov.

N kuadr t ktyre ndryshimeve kushtetuese, KSA e Kosovs mori edhe disa

funksione q si kishte m par, meq ishin funksione ekskluzive pr federatn. Pikrisht

17 Bajrami, Arsim, vep.cit, p.24418 Lalaj, Ana, vep. cit, p. 21219 Stavileci Esat, Pr Kosovn dhe shtjen shqiptare, vep. cit, p.27

9


10/27

n kto funksione u shfaq hapur tendenca e RS t Serbis pr ti prfshir n

kompetencn e saj.20

Ndr ndryshimet q solln amandamentet kushtetuese t vitit 1971, mund t prmendim

edhe ato n strukturn institucionale t federats. Po cekim ktu vendosjen e Presidencs

ose t Kryesis s RSFJ-s, q prbhej nga kryetari i kuvendit t qdo republike dhe

krahine n baz t posteve t tyre si dhe nga dy prfaqsues prej secils republik, dhe

nj prej krahinave autonome.21

Pra, amandamentet e reja kushtetuese solln ndryshime t shumta, si n sfern

gjyqsore, pastaj n lmin e ekonomis, ku n vitin 1972 u formua Gjykata e Lart

Ekonomike. Po ashtu autonomia e Kosovs u ngrit n nj shkall m t lart edhe n

fushn e politiks s jashtme. Pra me ann e ktyre amandamenteve, Kosova morri

prgjegjsi pr zhvillimin ekonomik, shoqror e politik, mirpo ende n kompetencn e

federats mbetn mbrojtja e vendit, sigurimi shtetror, marrdhniet me botn e jashtme

etj.22 .

N vitin 1972 me Lgjin Kshtetues t KSA t Kosovs jan br shum ndryshime ndr

t cilat jan zgjeruar funksionet n fushn e legjislacionit, sht prcaktuar vendi, pozita

dhe roli i Banks Popullore t Kosovs, n sistemin e prbashkt monetar t Jugosllavis,

sht institucionalizuar Kryesia e Kuvendit t KSA t Kosovs, pastaj sht krijuar

Gjykata Kushtetuese e Kosovs, sht prcaktuar pozita e krahins, n fushn e

marrdhnieve ndrkombtare etj.23

Pozita e Kosovs n baz t Kushtetuts s vitit 1974

N prill t vitit 1973 u hartua projekti i Kushtetuts s re t RSFJ-s, projektkushtetutat

republikane dhe ato krahinore. Diskutimet publike rreth tyre zgjatn m shum se gjysm

viti, pra deri m 21 shkurt t vitit 1974 kur Kuvendi Federativ miratoi Kushtetutn e re t

RSFJ-s, ndrsa Kushtetuta e KSA e Kosovs, u miratua m 28 shkurt t vitit 1974.24

20 Historia e Popullit Shqiptar IV, po aty, p.35121 Lalaj, Ana, vep. cit, p. 16222 Lalaj, Ana, vep. cit, p. 21823 Stavileci Esat, Pr Kosovn dhe shtjen shqiptare, vep. cit, p.34-3524 Historia e Popullit Shqiptar IV, vep. cit, p. 352

10


11/27

Me nxerrjen e Kushtetuts s RSFJ-s, vazhdoi procei i avancimit t pozits s

kushtetuts s Kosovs n kuadrin e federalizimit jugosllav. Kosova me dispozitat e ksaj

Kushtetute u prcaktua si njsi autonome politike territoriale dhe si element konstituiv i

federalizimit. Pozita e kushtetuese e Kosovs sipas Kushttuts s RSFJ-s t vitit 1974,

n shum sfera ishte e ngjashme me pozitn e republikave, madje sipas ksaj kushtetute,

Kosova ishte njsi e mvetsishme federale dhe element konstituiv, q do t thot, se asaj

i jepej e drejta e vetprcaktimit t ri statusor, pas shprbrjes s RSFJ-s. 25

Sipas Kushtetuts s RSFJ-s s vitit 1974 Kosova kishte Kushtetutn, Parlamentin

ligjvns, Presidencn si bartse t sovranitetit, Qeverin, t gjitha nivelet e gjyqeve,

duke prfshir edhe Gjyqin Suprem dhe Gjyqin Kushtetues, pastaj kishte pavarsin

financiare etj.26 Po ashtu sipas ksaj Kushtetute, Kosova ka pasur kufijt e vet territorial,

q kan pasur cilsin e kufijve shtetror. Pr ndryshimin e tyre ka mundur t vendos

vetm populli dhe organet legjitime t Kosovs.27

Lidhjet midis RS t Serbis dhe KSA t Kosovs edhe me kt kushtetut mbetn

hierarkike.28 Pra mund t themi se Kushtetuta e vitit 1974, vazhdonte t pohonte se

Kosova ende mbetej pjes e Serbis, anipse ishte organizm me t drejta t plota

federative.

Kshtu, edhe pse gjasht grupet e tjera etnike n ish Jugosllavi konsideroheshin

kombe, dhe q kishin t drejtn e krijimit t republikave t tyre, shqiptart

konsideroheshin vetm si kombsi, ( edhe pse pr nga numri ishin populli i tret n

Jugosllavi), duke iu mohuar kshtu e drejta e krijimit t republiks s tyre. Kjo e drejt iu

mohua pr disa arsye ndr t cilat ishin: 1. Frika nga shqiptart t cilt tashm e kishin

republikn e tyre n Shqipri, 2. Frika se po tu jepej shqiptarve e drejta e shkputjes , ata

do ta shfrytzonin kt t drejt , pr ta braktisur federatn jugosllave pr tu bashkuar me

Shqiprin,29 3. Po ashtu nj arsye tjetr ishte frika nga statusi i republiks q do t

shkaktonte paknaqsi t mdha politike n vet Serbin, si dhe ndr serbt q jetonin n

Kosov.

25 Bajrami, Arsim, vep.cit, p.24626 Stavileci, Esat, Rrugtimet dhe labirintet., p.6927 Bajrami , Arsim, vep. cit, p.24828 Historia e Popullit Shqiptar, vep. cit, p.25329 Iain King dhe Writ Mason, Paqe me do kusht, Si dshtoi bota n Kosov, Koha, Prishtin, 2007, p.50

11


12/27

Por pamarr parasysh t metat dhe mangsit e Kushtetuts s RSF-s s Jugosllavis t

vitit 1974 , pr shqiptart e Kosovs ajo paraqet nj moment shum t rndsishm, ngase

ajo i krijonte KSA t Kosovs hapsira t reja pr nj evoluim t mtejshm t statusit t

saj.30

Me kushtetutn e vitit 1974, Kosova del nga kthetrat e Serbis, si pjes integrale e

Jugosllavis. Kushtetuta n fjal ishte mjaft e avansuar pr dallim nga kushtetutat e tjera

t mparshme (1946, 1963).

Me kushtetutn e vitit 1974, Kosova del nga kthetrat e Serbis, si pjes integrale e

Jugosllavis. Mirpo pas vdekjes s Titos 1980 gjrat morn tatpjetn, sepse filloi

destabilizimi dhe dezintegrimi i Jugosllavis nga nacionalizmat (sidomos ai serb), i cili e

tregoi ftyrn e tij t vrtet n Memorandumin e Akademis s Shkencave dhe Arteve t

Serbis, n t cilin ndr t tjera thuhej: 1.sigurimin e hegjemonis serbe mbi

Jugosllavin e ricentralizuar dhe nse nuk do t mund t realizohej ky qllim madhor

pr ta ather; 2.krijimin e nj Serbie t Madhe n rast se Jugosllavia nuk do t mund t

sillej nn hegjemonin serbe31. Eksponenti realizues i ksaj politike u b Slobodan

Millosheviq, i cili sht prgjegjsi kryesor n procesin e shprbrjes s ish-Jugosllavis

dhe luftrave shkatrruese t m vonshme n Ballkan. Kushtetuta n fjal ishte mjaft e

avansuar pr dallim nga kushtetutat e tjera t mparshme (1946, 1963), por ishte larg

pretendimit pr t qen kushtetut e dimensioneve t mirfillta demokratike

Reflektimi i demonstratave n Kosov n stabilitetin e Federats Jugosllave 1981

Me vdekjen e Titos, Republika Federative Jugosllave humbi ekuilibruesin e saj, i cilipr shum vite arriti ta mbaj kt balanc mjaft mir ndrmjet kombeve n kuadr t

saj. Shqiptart e Kosovs n kaudr t saj me rinin universitare n krye, ishin t part n

Evropn Lindore t cilt n vitin 1981 u ngritn n protesta paqsore kundr diktaturs

serbo-sllave32.Sipas shum historianve vendor dhe ndrkombtar, krkesa themelore e

demonstratave t vitit 1981 ishte Kosova Republik etj.

30 Historia e Popullit Shqiptar IV, vep. cit, p. 35431 Meier. Viktor, Fundi i Jugosllavis, goditja n Kosov , Iliria Ljubjan 2006, f.66.32 Katana. Halil, Tri Dimensionet e Lufts lirimtare t Kosovs, shtpia botuese Argenta-IMG, Tiran2002, f.13.

12


13/27

Sipas Noel Malcolmit, shqiptart e kuptuan gjendjen e tyre ekonomike, t drejtat e tyre t

kufizuara politike n kuadr t Federats Jugosllave, madje kjo bri q paknaqsit t

prhapeshin edhe n mesin e studentve m 198133q quan vendin n demonstrata t

dhunshme, gj q detyroi reagimin e shpejt jugosllav dhe shtypjen e tyre34.

N fillim t viteve t 80-t t shek. XXt, demonstratat e studentve n Kosov dhe

popullit shqiptar n ish-Jugosllavi, dshmuan vullnetin demokratik pr t krkuar nj

pozit t re juridiko-politike nprmjet ushtrimit t s drejts ndrkombtare t

vetvendosjes.

Masivizimi i demonstratave t pranvers shqiptare dhe krkesat legjitime t tyre, e

friksuan pushtetin jugosllav ( pra pati nj refleksion t madh) duke i detyruar pushtetin

jugosllav me reaguar menjher, q me qdo mjet t arrin shurarjen e tyre35.

Demonstratat e studentve ishin nj goditje e fort pr sistemin jugosllav n Kosov dhe

patn reflektim tek popujt e tjer n kuadr t Republiks Federative t Jugosllavis, t

cilt ishin t shtypur nga ajo.

Demonstatat e vitit 1981 treguan se ideologjit ishin nn qllimet kombtare t

shqiptarve36

Pas konsolidimit t pushtetit t tij, Milosheviqi e shembi autonomin e Vojvodins,

pavarsin Malit t Zi dhe Maqedonis, madje pas nj procesi t gjat dhune, burgosjesh

politike e vrasjesh, arritn q ta rifutnin nn ombrelln e vet Partin Komuniste t

Jugosllavis t udhhequr nga Azem Vllasi e Kaqusha Jashari, n kt mnyr duke i

plotsuar parametrat pr heqjen e Autonomis s Kosovs, m 1989, kur Kuvendi i

Kosovs i rrethuar nga tankset e autoblindat ushtarak, me nj votim jo t drejt e t

dyshimt, votoi pro ndryshime kushtetuese t hartuara nga juristt serb n Kuvendin e

Serbis.

Ky akt anti ligjor dhe anti shqiptar, i dha shkas rinis shqiptare q t ngritet n protesta

masive dhe grevs s njohur t minatorve t kompleksit Trepa (19-28 shkurt 1989).

33 Pr m shum rreth demonstrative t vitit 1981 dhe rreth procese politike n Kosov, shiko: Ukshin HotiFilozofia politike e shtjes shqiptareshtpia botuese Rozafa, Tiran, 1995, ndrsa u shtyp nTipografin Ushtarake, ff. 71-75.34 Malcolm. Noel. Vep. Cit. f. 349.35 Historia e Popullit Shqiptar, Vep. Cit, f.365.36 Pr m shum: Buja. Ram, shtja e Kosovs dhe shkatrrimi i Jugosllavis, shtypshkronjaGrafoprint, Prishtin 2007.

13


14/27

Sipas Volfgang Petri dhe Robert Pichler, partia komuniste e humbi kredibilitetin

sidomos pas puit kushtetues q deputett e Kuvendit t Kosovs votuan pro

ndryshimeve kushtetuese37. Kto veprime antishqiptare t qarqeve serbe, ngjalln

reagimin e qarqeve intelektuale shqiptare t cilt filluan disa lvizje pr demokratizimin e

politiks n Kosov. Sipas autorve t posht shnuar, me ligjet q ishin n fuqi ndalohej

sistemi pluralist politik, por pr kundr ksaj, shqiptart vazhduan me planet e tyre pr

formimin e organizatave pr t mbrojtur interesat e tyre dhe mund t veqojm kryesoret

si Unioni i Nisms Demokratike Jugosllave n krye me Veton Surroin, Partia

Socialdemokrate e Kosovs, Partia Parlamentare e Kosovs, Partia Shqiptare

Demokristiane e Kosovs, Partia Fshatare e Kosovs dhe Kshilli pr Mbrojtjen e t

Drejtave t Njeriut38.

Suprimimi i Autonomis s Kosovs

Kshtu, Me 2 korrik 1990, 115 delegat shqiptar t Kuvendit t Krahins Socialiste

Autonome t Kosovs shpalln Deklaratn Kushtetuese, si dokumentin themelor mbi

pavarsin dhe barazin e Kosovs me njsit e tjera Federatn Jugosllave.

Tri dit pas shpalljes s Deklarats Kushtetuese, Kuvendi i Serbis suprimoi Kuvendin e

Kosovs, qeverin, organet administrative e gjyqsore, pushtoi Radiotelevizionin ngjuhn shqipe, ndaloi gazetn Rilindja t vetmen n gjuhn shqipe, uzurpoi tr

ekonomin e Kosovs, goditi rnd sistemin arsimor, shkencor, kulturor, shndetsor,

bankar etj.

Delegatt e Kuvendit t Kosovs, t nisur nga e drejta e vetvendosjes dhe t mbshtetur

n vullnetin sovran t popullit shqiptar miratuan dhe shpalln me 7 shtator 1990 n

Kaanik Kushtetutn e Republiks s Kosovs.

Mbshtetur n dispozitat e Kushtetuts s Republiks s Kosovs, m 26-30 shtator 1991

u organizua Referendumi pr Kosovn si shtet i pavarur dhe sovran, duke e votuar pro

99,87 prqind.

Por megjithat Kosova, nuk po e fitonte at q po e krkonte me rrug paqsore,

prandaj edhe mendimi ndryshe u rrit qdo dit e m tepr.37 Petri. Wolfgang & Pichler. Robert, Rruga e gjat n luft botues Koha Prishtin 2002, f.57.38 Po aty f. 58.

14


15/27

N ann tjetr forcat policore e ushtarake serbe nuk po e ndalnin dhunn, burgosjen e

vrasjet ndaj shqiptarve, masa t cilat shqiptart i bn edhe m t organizuar e bashkuar.

Shkatrrimi i partis komunsite n Kosov pas marrjes s Autonomis dhe formimi i

partive dhe organizatave t ndryshme politike reflektuan n avancimin politik drejt

zgjidhjes s qshtjes shqiptare n Kosov.

Konferenca e Rambujes

Konferenca ndrkombtare pr Kosovn u mbajt n Rambuje dhe n Paris prej 6 deri

m 23 shkurt dhe prej 15 deri m 18 mars 1999.

N kt periudh kriza n Kosov ishte prshkallzuar duk u shndrruar n nj luft t

prgjakshme me rrezik pr tu shtrir edhe jasht kufijve t saj.

Kshtu, kjo konferenc paraqistje prpjekjen e fundit politike pr: 1.Ndaljen e lufts dhe

gjenocidit serb kundr shqiptarve ; 2.Vendosjen e Kosovs nn protektoratin e NATO-

s ; 3. Krijimin e nj statusi kalimtar pr Kosovn dhe 4. Evitimin potencial q krcnonte

paqn dhe sigurin ndrkombtare.

Konferenca ishte organizuar nga i ashtuquajturi Grup i Kontaktit, ku morn pjes

delegacioni shqiptar ne krye me Hashim Thaqin, ai serbo-jugosllav dhe pala

ndrkombtare. Udhheqja e ksaj konference iu besua ministrit t jashtm francez

Hubert Vedrine dhe homologut t tij nga Britania Robin Cook , kurse negociator kryesor

ishte ambasadori amerikan ne Shkup, Cristopher Hill, i prkrahur nga prfaqsuesi i

Bashksis Evropiane olfgang Petrich si dhe nga prfaqsuesi i federats ruse Boris

Majorski.

Konferenca e Rambujes synonte : 1. Arritjen e nj marrveshjeje juridike dhe politike

pr zgjidhjen politike t krizs n Kosov , duke prcaktuar nj zgjidhje kalimtare q

parashihte vendosjen e Kosovs nn mbrojtjen e NATO-s ; 2. T mundsonte nj

15


16/27

vetadministrim t prkohshm pr Kosovn n periudhn trevjeare dhe 3. T hapte

mundsin e zhvillimit t nj proqesi politik pr prcaktimin e statusit final pr Kosovn.39

Negociatat nuk shkonin ashtu siq shpresohej, si rezultat i antagonizmave t palev

bashkbiseduese. Pala serbe nuk largohej nga qndrimet e veta , ndrsa pala shqiptare n

parim e prkrahu tekstin e marrveshjes s ofruar, por ajo krkoj q para nnshkrimit t

marrveshjes t konsultohet me popullin e Kosovs.

M 18 shkurt, n pjesn e dyt t konferencs , t dy palve negociuese iu prezantua

teksti prfundimtar, i cili u refuzua prap nga t dy palt. Tani politika amerikane ishte

shum e shqetsuar , sidomos pas refuzimit nga ana e pals shqiptare. Pr kt arsye ,

ambasadori Hill, krkonte nga delegacioni shqiptar q t jet i arsyeshm dhe q t ket

parasysh angazhimin dhe investimet amerikane , ndrsa zdhnsi i Stejt Departamentit

amerikan Jams Rubin, krkonte nga delegacioni shqiptar q t shfrytzonin rastin

historik.40

Grupi i Kontaktit vendosi ti ndrpres negociatat deri m 15 mars, kur palt negociuese

duhet t takoheshin prsri pr t nnshkruar marrveshjen. M 15 mars delegacioni

shqiptar u pajtua pr nnshkrimin e marrveshjes, ndrsa m 18 mars e nnshkroi at,

kurse delegacioni serb me gjith trysnin e shtuar nga faktori ndrkombtar, refuzoi

nnshkrimin e saj.

Si rezultat i qndrimeve destruktive t pals serbe , konferenca u ndrpre m 19 mars

n orn 13:00. N kt dit qeveria hugosllave e largoi nga vendi misionin vzhgues t

OSBE-s.

Largimi i pals serbe nga Konferenca e Rambujes ishte i natyrshm, i parashikueshm,

jo vetm pr shkak t politiks s gabuar te regjimit serb, por edhe pr shkak t natyrs s

konfliktit. Konfliktet e ksaj natyre zgjidhen ose me dhun q i nprkmb standartet

elementare njerzore dhe qytetruese ose me arbitrazh parimor ndrkombtar q merr n

konsiderat parimin e vetvendosjes s popujve.41

Pjesa m e rndsishme e dokumentit ishte Aneksi Ushtarak, sipas t cilit parashihej

largimi i forcave serbe nga Kosova , ndonse jo plotsisht (2.500 prej tyre do t

mbeteshin) dhe vendosja e NATO-s me 28.000 trupa t quajtura KFOR.

39 Bajrami, Arsim, E drejta e Kosovs n Tranzicion [ ], f.70-7140 Tahiri, Edita, Konferenca e Rambujes , Procesi negociator dhe dokumentet, Pej, 2001, f. 7241 Kosova shtet i pavarur dhe Sovran, Instituti i Historis Bashkkohore, Prishtin, 2006, f.10

16


17/27

Nnshkrimi i Marrveshjes s Rambujes nga delegacioni shqiptar, ka qen nj akt

pragmatik, i cili mundsoi ndrhyrjen ushtarake t NATO-s n Kosov dhe lirimin e

saj.42

Pas refuzimit nga ana e pals serbe pr nnshkrimin e marrveshjes s Rambujes, m

23 mars sekretari i prgjithshm i NATO-s , Javier Solana , urdheroi fillimin e

operacionit Allied Force pr ditn e 24 marsit. Intervenimi ushtarak i NATO-s kundr

Jugosllavis kishte pr qllim ti demonstroj Millosheviqit seriozitetin e NATO-s, t

ndrpres ofenzivat e Beogradit kundr popullsis s pambrojtur si dhe ti shkatrroj

kapacitetet ushtarake t saja.43

Kshtu, pra bombardimet ajrore t NATO-s nisn m 24 mars 1999 dhe zgjatn plot

78 dit, q rezultuan me fitoren e plot t Aleancs Veriatlantike dhe kapitulimin e

Serbis.

Lufta e prbashkt e UK-s dhe NATO-s , rezultoi me lirimin e Kosovs dhe

largimin e plot t forcave policore, militare dhe paramilitare dhe atyre ushtarake si dhe

me largimin e nga Kosova t administrats civile t Serbis.

NATO- e nisi fushatn ajrore pr shum arsye , por ndr m primaret ishin: 1.

Parandalimi i nj katastrofe humanitare ; 2. Ndalja e vrasjes dhe dbimit t shqiptarve

nga vatrat e tyre etnike dhe 3. Juajtja e siguris rajonale duke i imponuar Beogradit planin

e paqs pr Kosovn n Rambuje.

Kshtu , e ballafaquar me humbjen e sigurt t lufts , Serbia pranoi kapitullimin e saj

dhe nnshkroi Marrveshjen Ushtarako-Teknike, t ashtuquajturn Marrveshja e

Kumanovs. Kjo marrveshje, prcaktonte detajet teknike dhe ushtarake t trheqjes s

forcave policore dhe ushtarake t Serbis nga Kosova dhe vendosjen e forcs s sigurimit

ndrkombtar ( KFOR-it ) n Kosov.

Vendosja e Kosovs nn administrimin ndrkombtar

1. Marrveshja e Kumanovs

Nnshkrimi i Marrveshjes Teknik-Ushtarake midis ushtris jogosllave dhe NATO-s,

t ciln e prfaqsonte gjenerali Mike Jackson shnoi fundin e bombardimeve ajrore t

NATO-s pranimin e kushteve q ajo i parashtroi Serbis pr njohje t kapitullimit dhe42 Bajrami, Arsim, E drejta e Kosovs n Tranzicion [ ], f. 7443 http//www.state.gov, 26 mars 1999

17


18/27

pr trheqjen e forcave t saja nga territori i Kosovs. Ky ishte nj dokomunt ligjor, i cili

ia mundsonte koalicionit m t fuqishm ushtarak t dislokohej n Kosov pa pengesa,

ngase Serbia ishte pajtuar ti trhiqte forcat e saja nga Kosova brenda njmbdhjet

ditve.44

Me kt marrveshje palt u dakorduan pr obligimet, prkatsisht prgjegjsit e tyre,

t cilat ishin nnshkruesit e saj. Ndr objektivat kryesore t ktyre ishin : Ndrprerja e

qndrueshme e armiqsive, me asnj rast, asnj forc e RFJ-s dhe e Republiks s

Serbis nuk do t hynte, kthehej ose mbetej brenda territorit t Kosovs ose Zonn s

SIguris Toksore (ZST) ose t ZOns s Siguris Ajrore (ZSA).45

Nnshkrimi i ksaj marrveshjeje mundsoi fillimin e aksionit t vendosjs s Forcs

Ndrkombtare t Siguris n Kosov (KFOR) dhe largimin e forcave serbe nga Kosova.

Ky fakt krijoi kushtet pr kthimin e refugjatve shqiptar n Kosov.

2. Miratimi i Rezolutes 1244

Pas hyrjes s forcave t NATO-s n Kosov, Kshilli i Sigurimit m 10 qershor ,

1999 miratoi Rezolutn 1244, me t ciln edhe formalisht vendosi Kosovn nn

administrimin e Kombeve t Bashkuara, duke hapur kshtu mundsin pr vendosjen e

prezencs ndrkombtare civile dhe ushtarake n territorin e Kosovs.46

Kjo rezolut u miratua me 14 vota pr dhe asnj kundr, ndrsa Kina apstenoi. I gjith

teksti i rezoluts ui nnshtrua Kapitulit VII t Karts s OKB-s.

Paragrafi 10 i prejambules e rivrtetoi prkushtimin e t gjitha shteteve q t

respektonin sovranitetin dhe integritetin territorial t Republiks Federale t Jugosllavis

dhe t shteteve t tjera n rajon. Kshilli i sigurimit autorizoi zbarkimin e prezencave

ndrkombtare civile dhe ushtarake nn patronazhin e OKB-s. Prezenca ndrkombtare

do t kontrollohej nga nj prfaqsues i posam (special) i sekretarit t prgjithshm t

OKB-s.47

Rezoluta 1244 parashihte q : 1. N Kosov t vendoset nj prani ndrkombtare civile

dhe e siguris ; 2. T themelonte nj administrat t prkohshme pr Kosovn ; 3. T

44 King, Iain & Mason, Whit, Paqe me do kusht, Si dshtoi bota n Kosov, Koha , Prishtin 2007, f. 6745 Stavileci, Esat, vep. cit, f. 25946 Bajrami, Arsim, vep.cit , f.27647 Weller, Marc , Shtetsia e kontestuar , Administrimi ndrkombtar i lufts s Kosovs pr pavarsi ,Koha , Prishtin 2009, f. 299

18


19/27

krkonte nga prania ndrkombtare civile q ti krijonte kushtet pr procesin politik t

prpiluar pr prcaktimin e statusit t ardhshm t Kosovs ; 4. T bnte thirrje pr

kthimin e sigurt dhe t lir t t gjith refugjatve dhe t personave t zhvendosur ; 5. T

demilitarizohet UK-ja. Etj.48

Administrimi Ndrkombtar n Kosov, i prcaktuar me Rezolutn 1244, sht i

karakterit t prkohshm dhe synon krijimin e kushteve t prshtatshm demokratike pr

zgjidhjen e statusit final t Kosovs. Ky model sht specifik pr faktin, se ai krahas

vendosjes s administrats civile dhe ushtarake ndrkombtare , kombinohet edhe me nj

qeversisje vendore dhe me nj proces demokratik dhe institucional, i cili krahas

eliminimit t shkaqeve t krizs dhe armiqsive ndretnike, synon t merret me

mnjanimin e shkaqeve q kan prodhuar konfliktin, pra t zgjidh burimin e krizs dhe t

mundsoj nj zgjidhje politike dhe statusore afatgjate t krizs.49

Mirpo sipas Enver Hoxhaj kkt synim nuk e arritn dot ngase, Ndrhyrja e NATO-

s prfundoi luftn , por mbeti i pasgjidhur konflikti etnik midis serbve dhe shqiptarve

t Kosovs , ngase bashksia ndrkombtare nuk ishte e prgaditur t zgjidhte shtjen e

statusit n fund t lufts. UNMIK-u dhe KFOR-i ndalen konfliktin e dhunshm ndrmjet

Serbis dhe Kosovs, por dshtuan n krijimin e kushteve pr rregullimin afatgjat t

konfliktit n Kosov.50

Administrate e prkohshme e OKB-s n Kosov u themelua shpejt n baz t

mandatit q kishte. Me rregulloren e vet nr.1999/1 t dats 25 korrik 1999, 51 Megjithse ,

Rezoluta promovon konceptin e vetqeverisjes pr Kosovn, kompetencat substanciale t

karakterit shtetror jan rezervuar dhe do t ushtrohen nga Misioni i Prkohshm i

Kombeve t Bashkuara n Kosov ( UNMIK-u), i cili paraqet autoritet prfundimtar , n

funksionimin e pushtetit n Kosov, duke prfshir kshtu pushtetin legjislativ , ekzekutiv

dhe at gjyqsor.

Prezenca e Bashksis Ndrkombtare ka qen jetike pr rivendosjen e paqes dhe liris

n Kosov. Pa veprimin e shumanshm si ushtarak, civil, diplomatik, policor etj, t

institucioneve ndrkombtare mund t merret me mend se cili do t ishte rezultati

prfundimtar i zhvillimeve konfliktuoze n Kosov. Pra , lirisht mund t themi se roli i

48 Stavileci, Esat, vep. cit, f.24949 Bajrami, Arsim, E drejta e Kosovs n Tranzicion [ ], f.8250 Hoxhaj, Enver, Politika etnike shtetndrtimi i Kosovs, Dukagjini, Pej 2008, f.17851 Weller, Marc , vep.cit , f. 3001

19


20/27

Bashksis Ndrkombtare n rindrtimin e vendit, demokratizimin e shoqris dhe

ruajtjn e paqs dhe siguris n Kosov sht shum i madh.52Kshtu u vun parakushtet

pr formimin e Kosovs shtet i pavarur dhe Sovran.

Korniza Kushtetuese e UNMIK-ut

Edhe pse shprehja Korniz Kushtetuese sht pak e njohur n teorin dhe praktikn

kushtetuese , n esenc kjo fjal nnkupton limitet ose kufinjt Brenda t cilit rregullohet

nj materie e caktuar. Nisur nga kjo, emertimi korniz kushtetuese do t prfshinteparimet e prgjithshme t rregullimit t nj materie kushtetuese, megjithate ky akt sht i

natyrs konstitucionale dhe synon t prcaktoj bazat e rendit kushtetues t Kosovs n

periudhn e administrimit ndrkombtar.

Miratimi i Kornizs Kushtetuese ka filluar procesin e ndrtimit t institucioneve

legjislative , ekzekutive dhe gjyqsore n Kosov. Po ashtu me kt akt fillon themelimi i

vetqeverisjes s prkohshme pr Kosovn dhe bartja progresive e prgjegjsive nga

autoritetet ndrkombtare, n institucionet vendore demokratike, t cilat u themeluan n

zgjedhjet e lira.

Baza juridike pr nxjerrjen e ksaj Kornize Kushtetuese, sht prcaktuar n

Rezolutn 1244, q parasheh ushtrimin e nj qeverisje t mirfillt ( substanciale ) pr

Kosovn gjat periudhs kalimtare. Mund t themi se edhe ky akt, sikur edhe Rezoluta

1244, ka karakter t prkohshm dhe do t vlej , deri n nxjerrjen e nj rezolute t re nga

KS t OKB-s, ose gjer n gjetjen e nj zgjidhje finale t statusit t Kosovs.53

Vlen t prmendt nj fakt q Korniza Kushtetuese duke prcaktuar parimet politike

dhe juridike t statusit t Kosovs, i referohet Marrveshjs s Rambujes, q paraqet njabsurd juridik, kur dihet se ajo nuk sht nnshkruar nga palt negociuese dhe si e till nuk

mund t prodhoj pasoja juridike.

Korniza Kushtetuese pr Vetqeverisjen e Prkohshme ka tri qllime kryesore:

52 Kosova shtet i pavarur dhe Sovran, Instituti i Historis Bashkkohore, Prishtin, 2006, f.8153 Bajrami, Arsim, vep. Cit, f. 278

20


21/27

1. T krijoj bazn juridike pr mbrojtjn e zgjedhjeve t prgjithshme parlamentare

dhe pr krijimin e institucioneve legjislative , ekzekutive dhe gjyqsore n nivel t

Kosovs.

2. Vendosjen e Vetqeverisjes s Prkohshme pr Kosovn Brenda kornizs s

prcaktuar me Rezolutn 1244 pr periudhn kalimtare dhe

3. Prgaditjen e Kosovs pr zgjidhjen finale politike, proces ky q sht pr nj

faz t mvonshme, pas prfundimit t administrimit ndrkombtar, t prcaktuar

me Rezolutn 1244.

Miratimi i Kornizs Kushtetuese, ka ngjallur mjaft debat , pr faktin se ka qen mjaft

I ndrlikuar dhe sht karakterizuar me mospajtueshmrin rreth disa zgjidhjeve

kushtetuese. Teksti i kornizs sht hartuar nga grupi i prbashkt q prbhej nga 15

ekspert ndrkombtar dhe vendor. Hartimi i kornizs nuk ka qen vetm nj proces i

thjesht i shkruarjes s nj kushtetute , por ka pasur edhe mjaft elemente t negociatave

politike rreth gjersis s qeverisjes, q duhej ta kishte Kosova n fazn kalimtare, pastaj

strukturs institucionale t saj, kompetencave t organeve, etj.

N kt proces, ka qen i prfshir drejtprdrejt edhe Kshilli i Prkohshm

Administrativ ( KPA ), i cili me shumic votash ka br miratimin politik t Kornizs

Kushtetuese, t ciln e ka nnshkruar dhe shpallur PSSP.

Ekspertt nga Kosova q morn pjes n Grupin e Prbashkt kan insistuar n disa

krkesa tri nga t cilat do ti cekim ktu:

1. Krkesa q Kosova edhe gjat administrimit ndrkombtar t ket nj

Kushtetut t Prkohshme;

2. Krkesa pr garancionin kushtetues lidhur me referendumin, prkatsisht

shprehjen e lir t vullnetit t popullit t Kosovs pr statusin prfundimtar t

Kosovs;

3. Struktura e plot institucionale pr Kosovn.

Sa i prket Kornizs Kushtetuese mund t themi se ajo edhe pse paraqet nj akt t

prkohshm juridik nuk sht kufizuar n pikpamje kohore. Krkesa pr t caktuar

21


22/27

kohzgjatjen e periudhs kalimtare, pra edhe t administrimit ndrkombtar, nuk sht

pranuar nga autoritetet ndrkombtare.54

Trazirat e marsit t vitit 2004

Ngjarjet tragjike t marsit 2004 shnuan nj ndr episodet m t errta n historin

ton t kohve t fundit. Dhuna e drejtuar ndaj organizatave ndrkombtare dhe ndaj

pakicave la njzet e nj persona te vdekur. U plackitn dhe iu vu zjarri s paku 730

shtpive te cilat ishin pron e pakicave, 27 kishave dhe manastireve ortodokse, s bashku

me, t paktn dhjet ndrtesa publike q shfrytzoheshin nga pakicat. Q kto trazira

ishin n mas t madh t shkaktuara nga paknaqsia e poullats n pozitn kushtetuese

t atershme t Kosovs

Gjat trazirav, organizatat siguris n Kosov, trupat KFOR-it, policia

ndrkombtar OKB-s dh Shrbimi Policor i Kosovs, gati trsisht humbn

kontrollin. N shumicn rastv, pakicat sulmuara ishin ln trsisht t pambrojtura.

N raportin prvitshm t Organizats Human Rights atch bht fjal dh prKosovn, ku thksoht s trazirat marsit t kaluar zbuluan gjndjn pasigurt t

pakicav dh mangsi t tjra. Lidhur m Kosovn, raporti thot s trazirat marsit

2004, zbuluan gjndjn pasigurt t pakicav, dobsit strukturav t sigurimit, dh

nrvozizmin shumics s popullats ndaj institucionv ndrkombtar q qvrisin

Kosovn. Trazirat marsit, thuht n raport, shkatrruan iluziont siguris pr pakicat.

Kushttuta Rpubliks s Kosovs

M lart paraqitm nj historik t shkurtr t Kosovs pr t par s cilat ishin

rrthanat dh spcifikat ksaj trv tnik shqiptar n kuadr t Jugosllavis

54 Bajrami, Arsim, vep.cit, f.279

22
http://www.hrw.org/http://www.hrw.org/


23/27


24/27


25/27

Konkluzioni

T shkruash pr shtjn Kosovs dh sidomos pr pozitn saj n ish RSFJ-s

sht shum vshtir ngas siq diht shqiptart kushttus padrjtsisht u shkputn nga

shtti am dh u bn pjs nj shtti artificial t krijuar nga Fuqit Mdha. Thmi

kshtu ngas shqiptarv iu mohuan t gjitha t drjtat dh kshtu duk mos pasur

mundsi q t shkputshin nga Jugosllavia, ata u dtyruan t krkonin dh t rzistoninpr t drjtat mohuara.

Kshtu, si rzultat Kosova mori statusin Krahins Autonom duk u br pjs

dh RP t Srbis, qka paraqist vshtirsi t shumta gjat gjith ksistimit t saj nn

kt pozit t ndrlikuar dh t dyfisht.

Por shqiptart Kosovs , asnjhr nuk u dorzuan por krkuan do hr n t

gjitha mnyrat t drjtat lmntar q i kishin popujt tjr n ish Jugosllavi. Prandaj

pas rrnimit t Kushttuts s saj n vitin 1989 ata krijuan instituciont tyr parall

duk i dshmuar s ata nuk nihnin dh nuk ishin pjs nj krijs q shklt t gjitha

normat dh t drjtat qyttarv.

Shqiptart n fund t shkullit XX u dtyruan t organizonin kryngritjn

armatosur pr t ndalur shfarosjn dh gjnocidin q bn forcat paramilitar srb. Si

rrjdhoj, fuqit mdha organizuan Konfrncn Rambujs m qllim zgjidhjn

qshtjs s Kosovs, mirpo mq pala srb nuk pranoi, athr forcat Alancs vri-

atlantik bombarduan pr disa muaj caqt ushtris srb n tr Jugosllavin mbtur.

Pas hyrjs s trupav toksor, pra pas lirimit, Kosova u vndos nn protktoratinndrkombtar, (UNMIK-un ). M pas u krijuan dh instituciont shttror t Kosovs.

shtja statusit t Kosovs prfundoi m shpalljn pavarsis s Kosovs m

17 shkurt 2008. Si shtt i ri dh i pavarur ajo pas disa muaj miratoi Kushttutn saj,

cila duk qn s sht bazuar n kushttutat m t mira n tr botn dh hartuar n

25


26/27

harmoni m ligjt sistmit uropian, ajo sht ndr kushttutat m t mira. Vln t

prmndn ktu vtm disa nn, siq jan t drjtat minorittv, drjta gruas,

pastaj nj nn ku thot s Kosova sht shtt laik, pastaj pr gjuht zyrtar ku thuht s

jan gjuha shqip dh ajo srb.

Litratura

Kosova shtt i pavarur dh Sovran, Instituti i Historis Bashkkohor, Prishtin, 2006

Bajrami, Arsim, Draftimi i Kushttuts ( Manual pr hartusit Kushttuts),

Univrsitti Fama, Prishtin, 2007

llr, Marc, Shttsia kontstuar, Administrimi ndrkombtar I lufts s Kosovs

pr Pavarsi, Koha, 2009

Malcom, Nol, Kosova , nj histori shkurtr , Koha, Prishtin dh Shtpia Botus

Librit, Tiran 2001

Stavilci sat, Pr Kosovn dh shtjn Shqiptar, Lidhja shqiptar n bot,

Prishtin 2001

Historia Popullit Shqiptar IV, Shqiptart gjat Lufts s Dyt Botror dh pas saj

1939-1990, Tona, Tiran 2008

Salihu. Kurtsh, Lindja, zhvillimi, pozita dh aspktt autonomittit t Krahins

Socialist Autonom t Kosovs n Jugosllavin Socialist, u shtyp n Rilindja

Prishtin 1984

Mir. Viktor, Fundi i Jugosllavis, goditja n Kosov , Iliria Ljubjan 2006

Lalaj, Ana, Kosova; rruga gjat drjt vtvndosjs , 1948,1981, Shtpia Botus

Msonjtorja par, Tiran, 2000

Iain King dh rit Mason, Paq m do kusht, Si dshtoi bota n Kosov, Koha,Prishtin, 2007

Katana. Halil,Tri Dimnsiont Lufts lirimtar t Kosovs, shtpia botus

Argnta-IMG, Tiran 2002

26


27/27

Ptri. olfgang& Pichlr. Robrt, Rruga gjat n luft botus KohaPrishtin

2002

Tahiri, dita, Konfrnca Rambujs, Procsi ngociator dh dokumntt, Pj, 2001

llr, Marc , Shttsia kontstuar , Administrimi ndrkombtar i lufts s Kosovspr pavarsi , Koha , Prishtin 2009

Hoxhaj, nvr, Politika tnik shttndrtimi i Kosovs, Dukagjini, Pj 2008

Kushttuta Rpubliks s Kosov

Documents

PUNIM DIPLOME-1