QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE - Albania · 2013-12-12 · QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE 9 Raport studimor Përmbledhje ekzekutive Hyrje Në Shqipëri mungojnë të dhënat e plota dhe

QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE

SITUATA

ARSIMORE

E FËMIJËVE

ROMË

NË SHQIPËRI

Raport studimor i financuar nga

Prof. Dr. Adem Tamo

Prof. Dr Theodhori Karaj

Tiranë, 2007

2 QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE

SITUATA ARSIMORE E FËMIJËVE ROMË NË SHQIPËRI

Autorët mbajnë përgjegjësi të plotë për përmbajtjen e këtij raporti, i cili jo doemos

pasqyron politikat e UNICEF-it dhe Save the Children.

3QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE

Raport studimor

Ky raport studimor është përgatitur ngaQendra e Zhvillimeve Humane. Ai ështëshkruar nga Prof. Dr. Adem Tamo dheProf.Dr. Theodhori Karaj dhe është bazuarnë të dhënat e grumbulluar përmes punëssë shumë personave.

Qendra e Zhvillimeve Humane i ështëshumë mirënjohëse një numri personash ngakomuniteti rom që u përfshinë direkt nëprojekt ose dhanë kontributin e tyre si tëintervistuar. Në mënyrë të veçantë falën-derojmë zotin Skënder Veliu, kryetar i Uni-onit Amaro-Divas për përkushtimin e tij tëvazhdueshëm në realizimin e këtij studimi.

Falënderojmë ekipin e regjistruesve tëfëmijëve të përbërë nga Lavdërim Dule(Amaro-Drom), Miranda Fejzo (Disturni-Albania), Refit Dulaj (Amaro-Drom),Pëllumb Fortuna (Romano-Baxt), ArbenKosturi (Disturni-Albania), Majko Majko(Amaro-Drom), Qerim Myrteli (Amaro-Drom), Shpëtim Ademi (Amaro-Drom),Sokol Mustafaj (Amaro-Drom), Asqeri

Falënderime

Dulaj (Amaro-Drom), Ilmi Ademi (Amaro-Drom), Nesti Zeqiri (Alba-Rom), Veri Lushi(Alba-Rom), Ferit Milan (Amaro-Drom),Myfit Veliu (Amaro-Drom, Miran Vizani(Amaro-Drom), Ahmet Sinanaj (Amaro-Drom), Ramazan Mile (Amaro-Drom),Xheladin Taci (Romano-Khan), MeleqeRrënja (Ironini e Tasqaraqi), Suzana Rakipi(Romano-Drom), Rauf Selimi (Amaro-Drom), Bujar Berisha (Roma për Integrim),Robert Rushiti (Romano- Baxt) dhe DonikaRapushi (Amaro-Drom).

Falënderojmë koordinatorin e projektitAs.Prof. Dr Edmond Rapti, gjithë ekipin eintervistuesve dhe, në veçanti, Ma. AnilaSulstarova, Stela Dhima, Heliana Xholi,Romina Difi, Esmeralda Ismailaj dhe EniKruja për realizimin cilësor të intervistavetë thelluara dhe fokus grupeve.

Falenderojmë në mënyrë të veçantëUNICEF-in dhe organizatën Save theChildren për suportin financiar përrealizimin e studimit dhe publikimin e tij.




Raport studimor

Pasqyra e lëndës

Falënderime ......................................................................................................................................... 3

Pasqyra e lëndës ................................................................................................................................. 5

Lista e tabelave dhe e grafikëve ...................................................................................................... 7

Përmbledhje ekzekutive ................................................................................................................... 9

Numri, përbërja dhe vendndodhja e fëmijëve romë 6-16 vjeç në Shqipëri ..........................13

Statusi arsimor i fëmijëve romë.....................................................................................................15

Probleme të arsimimit të fëmijëve romë në shkollën publike .................................................19

Arsyet e braktisjes së shkollës nga fëmijët romë .......................................................................27

Praktikat e ndërhyrjeve më të mira në nivelin shkollor në favor të fëmijëve romë ...........31

Vlerësimi i nevojave arsimore të fëmijëve romë .......................................................................35

Pengesa kulturore, institucionale, financiare dhe infrastrukturore për arsimim cilësortë fëmijëve romë .........................................................................................................................39

Politikat lidhur me arsimimin e fëmijëve romë në Shqipëri ....................................................47

Profile .................................................................................................................................................55

Rekomandime ...................................................................................................................................59

Bibliografia ........................................................................................................................................63

Aneksi 1: Kampione nga instrumentet e studimit ....................................................................65

Aneksi 2: Të dhëna demografike për popullatën e fëmijëve romë ........................................69




Raport studimor

Tabela 1: Përbërja gjinore e fëmijëve romë sipas grupmoshave

(Në numra dhe përqindje) ........................................................................................................ 13

Tabela 2: Përqindja e klasave të ndjekura nga fëmijët romë 6-16 vjeç ............................... 18

Tabela 3: trajtimi krahasimor i nxënësve romë me ata joromë në shkollë .......................... 41

Tabela 4: Shpërndarja e fëmijëve romë sipas rretheve ............................................................ 69

Tabela 5: Përbërja gjinore e fëmijëve romë 3-16 vjeç në numra dhe përqindje ................. 70

Tabela 6: Përbërja moshore e fëmijëve romë (3-16 vjeç) ....................................................... 70

***

Grafiku 1: Përbërja gjinore e fëmijëve romë në moshë shkollore ......................................... 13

Grafiku 2: Shpërndarja e fëmijëve romë 3-16 vjeç sipas rretheve ........................................ 14

Grafiku 3: Ndjekja e shkollës nga fëmijët romë të moshës 3-16 vjeç.................................. 15

Grafiku 4: Ndjekja e kopshtit nga fëmijët romë të moshës 3-5 vjeç sipas gjinisë ............. 15

Grafiku 5: Ndjekja e shkollës nga fëmijët romë të moshës 6-16 vjeç sipas gjinisë ........... 16

Grafiku 6: Dinamika e ndjekjes së shkollës nga fëmijët romë të moshës 6-16 vjeç ......... 16

Grafiku 7: Dinamika e ndjekjes së shkollës nga fëmijët romë të moshës 6-16 vjeç

sipas gjinisë ................................................................................................................................. 17

Grafiku 8: Përqindja e fëmijëve romë të moshës 15-16 vjeç që nuk kanë kryer

asnjë klasë shkollë sipas rretheve ........................................................................................... 17

Grafiku 9: Përqindja e fëmijëve romë të moshës 6-16 vjeç që nuk kanë kryer

asnjë klasë shkollë sipas rretheve ........................................................................................... 71

Grafiku 10: Përqindja e fëmijëve romë të moshës 6-16 vjeç që nuk ndjekin

shkollën, sipas rretheve ............................................................................................................ 72

Lista e tabelave dhe e grafikëve




Raport studimor

Përmbledhje ekzekutive

HyrjeNë Shqipëri mungojnë të dhënat e plota

dhe të sakta për arsimimin e popullsisë romedhe, në veçanti, për fëmijët romë që vijnënga censuset zyrtare. Ndërkohë, ka të dhënafragmentare dhe, mjaft herë, kontradiktorteqë vijnë nga ndonjë burim administrativ, ngasondazhe të ndryshme apo të dhëna që vijnënga parashkimet e bazuara në vlerësimet epërafërta zyrtare dhe të shoqatave joqeveri-tare rome për popullsinë rome.

Ndërkohë, dihet në mënyrë të përgjith-shme, se regjistrimi dhe frekuentimi dhecilësia e arsimimit të fëmijëve romë nëshkollë janë të ulta, nivelet e braktsisjes janëtë larta dhe se vetëm një pjesë një pjesë faree vogël fëmijëve romë mbarojnë arsimintetëtvjeçar dhe akoma më pak shkollën emesme dhe të lartë. Flitet, po ashtu sefëmijët romë në shkollë përjetojnë forma tëndryshme të paragjykimeve, diskriminimitdhe segregimit (veçimit) të cilat e pengojnëarsimimin e tyre. Megjithatë nuk dihet për-masa e saktë e tyre. Fakti është se aktualishtnë Shqipëri mungojnë indikatorët ekzaktëthemelorë të arsimimit të fëmijëve rome dhetë popullsisë rome në përgjithësi: numri ifëmijëve romë në moshë shkolle, niveli ifrekuntimit të shkollës, niveli i braktisjes sëshkollës, niveli i përfundimit të shkollësfillore, tetëvjeçare, të mesme dhe të lartë.Dhe veç kësaj mungon një informacion isaktë për shkaqet e këtyre fenomeneve.

Politikat efektive për arsimimin e fëmi-

jëve romë mund të ndërtohen vetëm mbibazën e të dhënave të plota dhe të sakta përta. Mungesa aktuale e këtyre të dhënavepengon seriozisht në planifikimin dhefinancimimin, zabtimin, monitorimimin dhevlerësimin e aktivitetve për përmirësimin esituatës së arsimimit të fëmijëve romë ngaana e shtetit dhe nga sektori joqeveritar.

Në Shqipëri ka disa studime lidhur meromët. Megjithëse ato nuk kanë qënë stu-dime eksluzivisht për arsimimin e romëveato kanë trajtuar edhe arsimin e tyre.Megjithatë, ky trajtim, sidomos në lidhje mearsimin e fëmijëv romë, ka qënë nëshumicën e rasteve tangential dhe i natyrëscilësore. Aktualisht, nuk ka ndonjë studimtë fokusuar eksluzivisht në problemin earsimimit të fëmijëve romë.

Dekada e Përfshirjes së Romëve 2005-2015, që është iniciativa më e plotë përpërmirësimin e jetës së romëve, vë një thekstë vecantë në arsimimin e fëmijëve romë sinjë nga rrugët kryesore të integrimit të tyretë suksesshëm në shoqëri. Ky studim ështënjë përpjekje për të bërë një përshkrim menatyrë sasiore dhe cilësore të situatës sëarsimimit të fëmijëve romë në Shqipëri.

Qëllimi dhe objektivatQëllimi i këtij studimi ishte përshkrimi i

situatës së arsimimit të fëmijëve romë nëShqipëri dhe problemeve që lidhe me të.Lidhur me këtë objektivat kryesore tëstudimit ishin:



1. Cili është numri dhe vendndodhja efëmijëvë romë në moshë shkolle ?

2. Cili është niveli i frekuentimit dhebraktisjes së shkollës nga fëmijët romë?

3. Cilat janë praktikat më të mira tëndërhyrjeve në nivelin e shkollës nëafvor të fëmijëve romë?

4. Cili është niveli i cilësisë së arsimimit tëfëmijëve romë?

5. Cilat janë arsyet e braktsijes së shkollësnga këndvështrimi i vetë fëmijëve romë

6. Cilat janë barrierat kulturore, institu-cionale dhe infrastrukturore që pengojnëarsimimin cilësor të fëmijëve romë?

7. Cilat janë nevojat e fëmijëve romë përshërbime arsimore?

8. Cilat janë efektet e politikave ekzistuesenë lidhje me arsimimin e fëmijëve romë?

ProceduratKampioni dhe mbledhja e të dhënave

Popullata e këtij studimi ishin 4654fëmijë romë 3-16 vjeç që ndodhen nëTiranë, Berat, Durës, Elbasan, Fier, Korçë,Kuçovë, Laç, Fushkrujë, Lezhë, Lushnjë,Peqin, Pogradec, Rogozhinë, Sarandë,Shkodër, Gjirokastër, Delvinë dhe Vlorë.Kjo popullatë është rezultat i regjistrimit tëfëmijëve romë në të gjitha familjet rome qëu realizua nga ekipi i regjistruesve mepërbërje nga disa shoqata rome. E gjithë kjopopullatë është përdorur si kampion për tëpërshkruar karakteristikat demografike dhearsimore të fëmijëve romë.

Përveç kësaj, ky studim ka patur njëkampion prej 420 fëmijësh romë (9.2 % epopullatës së fëmijëve romë), 410 prindërromë si dhe 360 familje rome në të cilat ështërealizuar vëzhgimi për të grumbulluar fakterreth nivelit të ndikimit të mjedisit shtëpiaknë arsimimin e fëmijëve. Ky kampion uzgjodh në mënyrë rastësore në rrethet

Tiarnë, Berat, Korçë, Elbasan, Fier,Sarandë, Gjirokastër, Shkodër dhe Durrës.

Mbledhja e të dhënave për numrin efëmijëve romë u bë nga ekipi i regjistruesvegjatë periudhës maj- qershor 2007. Kryerjae intervistimeve u bë gjatë periudhës korrik-tetor 2007.

Instrumenti i studimit

Për realizimi e studimit janë përdorur nëmënyrë të kombinuar 9 instrumenta. Këtupërshihen:• Një pyetësor i strukturuar me 6 pyetje

që është përdorur për regjistrimin efëmijëve romë në moshën 3-16 vjeç sidhe për të grumbulluar të dhënat demo-grafike dhe karakteristikat arsimore tëfëmijëve romë.

• 4 pyetësorë gjysëm të strukturuar dhejanë përdorur për realizimin e intervi-stave të thelluara dhe fokus grupeve mefëmijë, mësues, prindër, përfaqësues tëshoqatve rome si dhe përfaqësues tëinstitucioneve arsimore. Në to u përfshi-në pyetje me fund të hapur për eksplori-min e qëndrimeve lidhur me shkollën,mësuesit, cilësinë e mësimdhënies, vësh-tirësitë shkollore, paragjykimet dhediskriminimin, shkaqet e braktisjes sëshkollës, nevojat e fëmijëve romë etj

• 2 pyetësorë të strukturuar me 11 pyetjeqë janë përdorur për grumbullimin efakteve lidhur shkaqet e braktisjes sëshkollës si dhe format e segregimit/diskriminimit të fëmijëve romë parë ngaperspektiva e prindërve dhe e vetëfëmijëve romë

• Një pyetësor i strukturuar me 20 pyetjeqë është përdorur për të realizuarvëzhgimin e mjedisit shtëpiak në lidhjeme ndikimin e tij në arsimimin e fëmi-jëve romë.


Raport studimor

Para se të administroheshin në masë tëgjërë instrumentat u pilotuan në rrethin eTiranës dhe Durrësit.

Analiza e të dhënave

Ky studim ka përdorur të dhëna sasiore(të grumbulluar nga regjistrimi i fëmijëveromë, nga burimet e tjera dytësore, ngapyetësorët e strukturuar për vëzhgimin nëfamilje, si dhe nga pyetësorët me prindëritdhe fëmijët romë) si dhe të dhëna cilësoretë vjela nga intervistimet e thelluara dhefokus grupet. Analiza e të dhënave menatyrë sasiore është bërë duke përdorurelementë të statistikës deskriptive, ndërsaanaliza e të dhënave të tjera është bërë meanë të teknikave të përpunimit tëinformacionit cilësor. Në këtë studim, nërastin e krostabulimeve të përdorura, janëraportuar vetëm të dhënat që respektojnënivelin e duhur të rëndësisë statistikore.

Gjetjet kryesoreStatusi arsimor

• Aktualisht në Shqipëri ka rreth 5000fëmijë romë të moshës 3-16 vjeç

• Grupmosha 3-5 vjeç përbën 23.6% tëfëmijëve romë të moshës 3-16 vjeç

• Pjesa më e madhe e fëmijëvë romëndodhen sipas rradhës në Tiranë, FierKorçë, Elbasan , Durrës

• Vetëm 13.5% e fëmijëvë romë tëgrupmoshës 3-5 vjeç ndjekin aktualishtarsimin parashkollor

• Niveli i regjistrimit të fëmijëve në shkollënë moshën e caktuar sipas ligjit është iulët. Vetëm 27% e fëmijëve në moshën6 vjeç ndjekin aktualisht klasën e parë

• 1 në rreth 2 fëmijë romë në moshë shko-lle (6-16 vjeç)e ka braktisur shkollën

• Pas moshës 11 vjeç vërehet rënie emadhe në frekuentimin e shkollës për

të dy gjinitë• Rëniet në frekuentiminin shkollës prej

vajzave rome pas moshës 11 vjeç janëdukshëm më të larta sesa ato tëmeshkujve (Në moshën 12 vjeç vajzatrome frekunetojnë shkollën në një masëprej 23% më pak sesa djemtë)

• Aktualisht 54% e fëmijëve romë që janëaktualisht në moshën e detyrimitshkollor (6-16 vjeç) nuk kanë përfunduarasnjë klasë shkollë.

• 43% e fëmijëve romë të grupmoshës 15-16 vjeç janë analfabetë

• Vetem 5% e nxënësve të moshës 15-16vjeç ndjekin shkollën e mesme

• Fëmijët romë të grupmoshës 15-16 vjeckanë kryer mesatarisht 5 klasë shkollë

• Mbi 70% e fëmijëve romë në moshëshkollë nuk i kanë të gjitha librat dhemjetet e tjera ndihmëse për shkollën

• Në rreth 80% të familjeve rome nuk gjën-det asnjë libër jashtë shkollor apo gazetë

• Mbi 90% e fëmijëve romë nuk kanëvend studimi në shtëpi

• Rreth 70% e fëmijëve pohojnë se prindrite tyre nuk janë në gjëndje që t’indihmojnë në mësime

• Rreth 90% e fëmijëve pohojnë se nukbëjnë asnjë kurs ndihmës për lëndët qëkanë vështirësi

• Cilësia e arsimit që fëmijët romë arrijnëtë marrin është dukshëm më e ulët seajo që marrin fëmijët joromë.

• Arsyet e mosfrekuentimit të rregullt tëshkollës ose të braktisjes së saj ngafëmijët romë janë: mosregjistrimi ilindjeve në zyrat e gjendjes civile, emi-grimi, përfshirja në punë ose në ndihmëtë prindërve që punojnë, mosnjohja egjuhës shqipe dhe rezultatet e pakënaq-shme shkollore, turpi për ta rivazhduarshkollën pas ndërprerjeve, nevoja për t’i



mbrojtur vajzat që hyjnë në adoleshencë,mbështetja e ulët prindërore për shkolli-min, mungesat materiale.

Racizmi/diskriminimi

• Mbi 90% e nxënësve romë pohojnë seetiketohen me termin gabel/ i zi

• Mbi 80% e nxënësve romë rrinë nëbankën e mesit dhe të fundit në klasë

• Mbi 50% e nxënësve romë në klasaheteregjene rrinë në banka me nxënëstë tjerë romë

• 1 në 2 fëmijë romë pohojnë seaktivizohen më pak se nxënësit e tjerëjoromë nga mësuesist në mësim

• 46% e nxënësve romë pohojnë sendëshkohen më shumë sesa nxënësit joromë nga mësuesit

• 1 në rreth 2 nxënës romë pohojnë sendihmohen më pak nga mësuesit nëkrahasim me nxënësit e tjerë joromë

• Format më të shpeshta të diskriminimittë fëmijëve romë kanë të bëjnë mecenimin e dinjitetit të tyre njerëzor, mefaktin pse janë romë.

• Nevojat më të mprehta të fëmijëve romëjanë: intensifikimi i arsimimit parashko-llor në gjuhën shqipe, nevojat për tekstedhe mjete shkollore, nevojat për sistemalternativ shkollimi, nevojat për kujde-star arsimor e argëtim.

Politikat për arsimimin e romëve

• Në Shqipëri ekziston një dokument iposaçëm lidhur me politikat përarsimimin e fëmijëve romë (Strategjiakombëtare për përmirësimin e kushtevetë jetesës së minoritetit rom (2003)

• Megjithë përpjekjet pozitive në drejtimtë rikonstruktimit të shkollave apo hap-jes së klasave në zonat ku ka komunitet

rom, në drejtim të trajnimeve të mësu-esve dhe shpërndarjes së teksteve falas,objektivat e strategjisë në fushën earsimimit të fëmijëve romë janë realizuarnë mënyrë të pjesshme

• Megjithëse ka plane të detajuara përzbatimin e strategjisë, shteti nuk ka vënënë dispozicion burimet e nevojshmenjerëzore, institucionale dhe financiarepër zbatimin e strategjisë

• Politikat për arsimimin e fëmijëve romënë Shqipëri nuk janë shoqëruar me meka-nizmat përkatëse të monitorimit dhevlerësimit

• Për arsimimin e fëmijëve romë MASHka ndërmarrë iniciativën e “Shansit tëdytë”, e cila përfaqëson hapin më tërëndësishëm për integrimin arsimor esocial të fëmijëve romë.

• Strategjia aktuale për romët nuk e kaadresuar problemin e racizmit/segregi-mit që përjetojnë aktualisht në shkollëfëmijët romë

• Objektivat e strategjisë për romët nëfushën e arsimimit nuk adresojnë pro-blemin e rezultateve të ulta, mbetjevetë fëmijëve romë në shkollë dhe mekani-zmat për kapërcimin e kësaj situate.

• Politikat aktuale për romët nuk e kanëadresuar problemin e arsimimit tëfëmijëve romë nga pikëpmja gjinore

• Deri tani kanë munguar iniciativat përpërgatitjen përparësore të mësuesve romë

• Objektivat e strategjisë për romët nuk kanëadresuar në përmasën e duhur familjen dheprindërit romë si një aspekt të rëndësishëmtë arsimimit të fëmijëve romë.

• Arsimi që u ofrohet fëmijëve romë nëvend nuk merr për bazë në masën eduhur sociologjinë krejt të veçantë tëromëve si grup shoqëror.


Raport studimor

Numri, përbërja dhe vendndodhja e

fëmijëve romë 6-16 vjeç në Shqipëri

Sipas të dhënave të regjistrimit në tëgjitha familjet rome që ndodhen aktualishtnë Shqipëri, numri i përgjithshëm i fëmijëveromë në grupmoshën 3- 16 vjeç është 46541.Nga këta 2414 (52%) janë meshkuj dhe2240 (48%) janë femra. (Grafiku 1)

Mosha parashkollore (3-5 vjeç ) përbën23.60 % të të gjithë fëmijëve romë. 48.6%e tyre janë femra dhe 51.4% meshkuj.Ndërkohë. grupmosha 6-16 vjeç përbën76.6% të numrit të përgjithshëm të fëmijëve3-16 vjeç. 48 % e tyre janë femra dhe 52.%janë meshkuj (Shih Tabelën 1).

1 Sipas të dhënave të “Monitoring Education for Roma- A statistical Baseline for Central, Eastern, and South

Europe 2006” botim i Open Society Institute mendohet se numri i fëmiëjve romë nën 18 vjeç në Shqipëri shkon

nga 631-47.500 fëmijë. Ky vlerësim i përafërt i fëmijëve romë është bërë parashikim është bërë duke u bazuar në të

dhënat zyrtare dhe në të dhënat e shoqatave rome për numrin e përgjithshëm të popullsisë rome në Shqipëri. Numri

4064 i fëmijëve që jepet në studimin tonë i referohet vetëm fëmijëve 6-16 vjeç dhe është rezulat i një regjistrimi

(census) në të gjitha familjet rome në Shqipëri që është kryer në kuadër të këtij studimi. Sipas përfaqësuesve të

minoritetit rom numri i fëmijëve romë të moshës shkollore është më i madh sesa numri aktual i tyre dhe kjo

diferencë shpjegohet me emigrimin e familjeve rome drejt vendeve fqinje kryesisht, por dhe me lëvizjen e brendshme

të popullsisë, e cila është e vështirë të regjistrohet.

Tabela 1: Përbërja gjinore e fëmijëve romë sipas grupmoshave (në numra dhe përqindje)

Grafiku 1: Përbërja gjinore e fëmijëve romë në

moshë shkollore



Popullata e fëmijëve romë 3-16 vjeçkarakterizohet nga një shpërndarje thuajsee barabartë moshore me përjashtim tëmoshës 15 dhe 16 vjeç që zë një përqindjemë të ulët.2

Pjesa më e madhe e fëmijëve romëndodhen në rrethin e Tiranës (1394 fëmijëose 30% e numrit të përgjithshëm tëfëmijëve romë 3-16 vjeç).3 Një pjesë ekonsiderueshme e fëmijëve romë ndodhennë qytetin e Fierit (15.50%) dhe në Korçë

(11%). Rrethi i Elbasanit dhe Durërsit kanënjë përqindje thuajse të njëjtë fëmijësh(respektivisht 6.70% dhe 6.20% e gjithëfëmijëve romë). Kuçova, Berati dhe Lushnjakanë po ashtu një numër thuajse të njëjtëfëmijësh (respektivisht 5%, 4.5% dhe 4.2%).Saranda, Lezha, Rogozhina Laçi, Rogozhina,Vlora, Pogradeci kanë një përqindje më tëvogël fëmijësh. Ndërkohë Shkodra dhePeqini kanë përqindjen më të vogël tëfëmijëve romë. (Shih Grafikun 2).

Grafiku 2: Shpërndarja e fëmijëve romë 3-16 vjeç sipas rretheve

2 Për përpërjen moshore të popullatës së fëmijëve romë shih Tabelën 6 në Aneksin 2

3 Për numrin e fëmijëve në çdo rreth për grupmoshën 3-5 vjeç dhe 6 -16 vjeç, shih Tabelën 4 në Aneksin 2


Raport studimor

Në përgjithësi 62% e fëmijëve romë 3-16 vjeç nuk e ndjekin shkollën dhe kopshtin.Në Figurën 3 jepen të dhëna lidhur menivelin e ndjekjes së kopshtit dhe shkollësnga fëmijët romë sipas grupmoshave.Vetëm13.5% e fëmijëvë të grupmoshës 3-5 vjeçndjekin aktualisht arsimin parashkollor4.

E shprehur ndryshe kjo do të thotë se

vetëm 148 nga 1099 fëmijë të grupmoshës3-5 vjeç ndjekin arsimin parashkollor.Ndërkokohë vetëm 45.6% e grupmoshës 6-16 vjeç ndjek aktualisht shkollën. Siç shihetniveli i braktisjes së shkollës është shumë ilartë. 1 në rreth 2 fëmijë romë në moshëshkolle e ka braktisur shkollën. (ShihGrafikun 3).

Statusi arsimor i fëmijëve romë

4 Të gjithë treguesit për statusin e arsimimit janë bazuar në të dhënat e grumbulluara nga regjistrimi i fëmijëve në

të gjithë rrethet ku ndodhet popollsia rome

Grafiku 3: Ndjekja

e shkollës nga

fëmijët romë të

moshës 3-16 vjeç

Grafiku 4: Ndjekja

e kopshtit nga

fëmijët romë të

moshës 3-5 vjeç

sipas gjinisë



Nga të dhënat e del se përqindja e femraveqë ndjekin arsimin parashkollor është më emadhe sesa e meshkujve (reth 16% femra dhe11% meshkuj) (Shif Grafikun 4). Ndërkohë,përqindja e fëmijëve romë meshkuj që ndjekinshkollën është relatitivisht më me madhe sesae femrave (46.50% kundrejt 44.50%, shihGrafikun 5).

Parë nga pikëpamja e dinamikës sëndjekjes së shkollës sipas moshës fenomeni

paraqet një prirje të tillë: një përqindje eulët e ndjekjes së shkollës në moshën 6 vjeç,një rritje e ndjekjes së shkollës në moshën7, 8 dhe 9 vjeç dhe një ulje duke filluar qënga mosha 10 vjeç. Ulja më e dukshme fillon

sidomos që nga mosha 12 vjeç. Në moshën9 vjeç frekuentimi është 65.5% ndërsa nëmoshën 12 vjeç bie në 51% dhe në moshën14 vjeç në 33.9%. (Shih Grafiku 6.)

Nga krahasimi i dinamikës së ndjekjessë shkollës sipas moshës dhe gjinisëevidentohet një prirje e tillë: ndjekja eshkollës nga vajzat rome të moshës 6-9 vjeç

është më e lartë sesa e meshkujve. Kështup.sh., në moshën 7 vjeç e ndjekin shkollën56.50% e femrave kundrejt 45.70% emeshkujve; në moshën 8 vjeç e ndjekinshkollën 65.50% e femrave kundrejt53.10% e meshkujve. Pas moshës 10 vjeçsituata ndryshon: përqindja e femrave që

Grafiku 5:

Ndjekja e

shkollës nga

fëmijët romë të

moshës 6-16 vjeç

sipas gjinisë

Grafiku 6:

Dinamika e

ndjekjes së shkollës

nga fëmijët romë të

moshës 6-16 vjeç


Raport studimor

ndjekin shkollën bie në mënyrë të dukshmenë krahasim me meshkujt. Në moshën 11vjeç ndjekin shkollën 55.20% e femravekundrejt 63.30% e meshkujve. Ajo që mundtë konkludohet është se megjithëses pasmoshës 11 vjeç vërehet rënie e madhe në

frekuentimin e shkollës për të dy gjinitë,rëniet në frekuentiminin e femrave janëdukshëm më të larta sesa ato të meshkujve(Shih Grafiku 7).

Aktualisht 54% e fëmijëve romë që janëaktualisht në moshën e detyrimit shkollor

(9-16 vjeç) nuk kanë kryerasnjë klasë.

43% e fëmijëve romëtë grupmoshës 15- 6 vjeçjanë analfabetë. Nërrethet Laç, Fushkrujë,Rogozhinë, Lezhë, Beratshumica e fëmiëjve tëkësaj grupmoshe janëanalfabetë. Në Kuçovë,Fier, Elbasan 1 në 2 fëmijëjanë analfabetë. Njësituatë e tillë paraqitetpak a shumë edhe nërrethet e tjera. (Shihgrafikun 8). Ky përbën një

Grafiku 7:

Dinamika e

ndjekjes së

shkollës nga

fëmijët romë të

moshës 6-16 vjeç

sipas gjinisë

Grafiku 8: Përqindja e

fëmijëve romë të moshës

15-16 vjeç që nuk kanë kryer

asnjë klasë shkollë sipas

rretheve



problem të madh. Ndryshe nga fëmijët e tjerëmë të vegjël të moshës shkollore, fëmijëtromë të grupmoshës 15-16 vjeç e kanëthuajse të ezauruar periudhën e detyrimitshkollor. Kjo do të thotë se kjo kategori dotë mbeten përherë analfabete nëse nukndërhyhet më vonë me kurse kundëranalfabetizmit.

Nga të dhënat del se aktualisht vetëmrreth 27% e fëmijëve romë të moshës 6 vjeçjanë regjistruar dhe ndjekin klasën e parë tëshkollës. Një pjesë e konsiderueshme e tyre(41%) e ndjekin klasën e parë në moshën 7vjeç (Shih Tabelën 2). Siç shihet nga këtotë dhëna nuk funksionon si duhet ligji përregjistrimin në moshën e caktuar të fëmijëveromë në shkollë. Regjistrimi me vonesë shpienë përfundimin e arsimit të detyruar mevonesë.

Nga studimi i të dhënave të tabelës 2 bienë sy një mospërputhje mes moshës

kronologjike të fëmijëve dhe klasave që atandjekin. Kjo mospërputhje shprehet mefaktin se fëmijë me moshë kronologjike tëmadhe ndjekin klasa që u shkojnë përshtatmoshave kronologjike më të vogla. Kështup.sh., 7.2% e fëmijëve të moshës 10 vjeçndjekin klasën e parë ndërkohë që si regullduhet të ndjekin klasën e pestë.(Tabela 2).Kjo mospërputhje shkaktohet nga përsëritjete klasave, nga braktisjet e shkollës (dhe, mëpas rikthimin në shkollë) si dhe ngaregjistrimet me vonëse në shkollë.

Të dhënat evidentojnë se vetëm 8.6% efëmijëve romë të moshës 14 vjeç ndjekinklasën e tetë, ndërkohë që si regull në këtëmoshë, shumica e fëmijëve duhet të mbarojnëklasën e tetë. Fëmijët romë të grupmoshës 15-16 vjeç kanë kryer mesatarisht 5 klasë shkollë.Ndërkohë vetëm 1.6% e fëmijëve romë tëmoshës 15 vjeç dhe 3.2% të moshës 16 vjeçndjekin klasën e nëntë. (Shih Tabelën 2).

Tabela 2: Përqindja e klasave të ndjekura nga fëmijët romë 6-16 vjeç


Raport studimor

Frekuentimi i shkollës dhe arritjetshkollore të fëmijëve romë

Fëmijët romë kanë një frekuentimshumë më të ulët të shkollës krahasur mefëmijët joromë. Ky frekuentim i ulët lidhetme arritjet e ulëta dhe ndjenjat epakëndshme që pasojnë arritjet e ulëta; menivelin e ulët të mbështetetjes dhe tëkërkesave prindërore; me faktin se nëshkollë ka shumë pak gjëra atraktive përfëmijët romë; me pritshmëritë e ulëtaarsimore të romëve (ata duan profesioneqë nuk duan shumë shkollë si parukier,futbollist, polic, piktor, muzikant).

Herë pas here grupi i intervistuesveqë punoi për këtë studim dëgjoi shprehjetë nënvlerësimit të kapaciteteve tëfëmijëve romë për të nxënë, pra për tëmësuar dhe për të përparuar ashtu siedhe fëmijët joromë. “Nuk kanë menjegabelët me msu!”. Kjo është njëra ngashprehjet, po të tilla grupi ka dëgjuar ngavetë fëmijët romë, nga prindërit e tyre,madje edhe nga mësuesit dhe i sheh atosi shprehje të frymës së paragjykimit,diskriminimit për fëmijët romë.Megjithëse është e njohur gjerësisht sevarfëria prodhon aftësi të kufizuara,rezultatet më të ulëta shkollore tëfëmijëve romë shpjegohen jo me

kapacitetet e tyre të ulëta mendore, por mesituatën e disfavorshme në të cilën jetojnë.Rezultatet e ulëta shkollore të fëmijëve romëduhet të vihen në agjendën e forcavearsimore e sociale si një nga objektivat kuduhet punuar. Për këtë si fillim është enevojshme të kryhen të gjitha matjet erezultateve të romëve në mësime dhe tësigurohen të gjitha të dhënat e duhura përtë organizuar punën. Mesa duket këtu kemi

Probleme të arsimimit të fëmijëve

romë në shkollën publike



të bëjmë sa me një problem që ekzistonbashkë me fëmijët romë ashtu edhe me njëproblem të sistemit tonë arsimor i cili nukduket se po arrin të kontribuojë në masën edëshiruar në integrimin e kësaj kategorienxënësish.

Në dyert e një shoqate që ofron shërbimearsimore, ushqimore, mjekësore, etj., për romëtpo priste një fëmijë rom rreth moshës 10 vjeçme një torbë. Ne e pyetëm se çfarë po bënte atydhe ai tha se po priste mamin të përfundontekursin. Ne e pyetëm a shkonte në shkollë dhetha se shkonte por jo gjithmonë, pasi nuk ekapte dot matematikën dhe sepse herë pas herei duhej të shiste gjëra për të fituar. Mu në këtërast na ofroi guacka deti të mëdha. Ai i shisteato për 1500 lekë të vjetra copa. Ne e pyetëmse po të na shiste dy sa do të na i jepte. Ai thase po të merrnim tre do të na i jepte për 1000copën.

Romi nga Lezha

Ky ishte romi që kishte mbetur nëmatematikën e mësueses dhe të shkollës,ndërsa notën e kësaj matematikës së jetësvendoseni vetë.

Mesa duket shkollat publike nuk arrijnët’i arsimojnë si duhet fëmijët romë.

Marrëdhëniet e fëmijëve dhe tëprindërve romë me shkollën

Subjektet e intervistuara për të zbuluarmarrëdhëniet e fëmijëve romë me shkollënkanë qenë fëmijë dhe mësues. Qëndrimet etyre ndaj shkollës janë të rezervuara.

Ky është një reagim i përgjithshëm ifëmijëve romë: ata japin në përgjithësipërgjigje sintetike duke thënë se “iu pëlqenqë mësojnë e që lozin” dhe kur pyeten

përsëri se çfarë iu pëlqen nga ato që mësojnëata përmendin lëndët mësimore qëzhvillohen në shkollë. Më të paktë janë atosubjekte që janë të gatshëm të japin përgjigjetë plota për pyetjet. Nga intervistat e kryerabie në sy se pëlqimet më të mëdha që i lidhinfëmijët romë me shkollën janë lëndët meaktivitete si muzika, fizkultura, këndi ilojërave, etj.

Prindërit romë dhe fëmijët e tyre qëshkojnë në shkollë pohojnë si më poshtë:

“Unë shkoj çdo ditë në shkollë, vetëm seiki shpejt ngaqë mërzitem. Më pëlqen atje seka edhe fëmijë të tjerë. Më pëlqen më shumëfiskultura. Edhe muzikën e kam shumë qejf.Kur bëmë festën e abetares vjet u kënaqa.”

Ndërsa është krejt e qartë se mospël-qimet për shkollën lidhen kryesisht mevështirësitë që paraqet aty procesi mësimordhe trajtimi që u bëhet fëmijëve romë.

“Siç ta thashë ne jemi të kënaqur memësuesit, por ka raste kur kemi pasurprobleme me mënyrën se si mësues të veçantëkanë trajtuar fëmijët tanë. Problemet më tëmëdha ekzistojnë me mësuesit e lëndëveekzakte si matematika, fizika, kimia. Dukeqenë se janë lëndë të vështira, fëmijët imnuk arrin dot të përqendrohet dot, dhe fillontë bëjë zhurmë, sepse nuk i pëlqen ora emësimit. Mësuesit e nxjerrin jashtë klase, eçojnë te drejtori, në vend që ta edukojnë. Këtamësues e ulin fëmijën tim në bankat e fundit,dhe merren më shumë me ndihmesën ndajnxënësve të mirë. Fëmija im ngel shpesh nëkëto lëndë. Mësuesit e lëndëve të muzikës,vizatimit, fizkulturës janë njerëzit më tëdashur për fëmijën tim duke qenë se ata janëtë talentuar në këto disiplina. Ata e


Raport studimor

aktivizojnë fëmijën tim në aktivitet të ndryshmeqë bëhem mes shkollave. Për shembull, djaliim fitoi çmimin e parë në garën e atletikës përklasat e pesta.”

Nëna e një fëmije rom në klasën e pestë,e cila merret me shitjen e rrobave të

përdorura, Tiranë

“Në shkollë më pëlqen më shumë shoqëria.Kam shumë shokë rom por dhe joromë, me tëcilët kalojmë kohën e lirë edhe kur mbaronshkolla. Shkolla më pëlqen dhe si godinë, ështëe madhe, ka 3 katëshe, ka shumë klasa tëpajisura me banka dhe karrige të reja. Rrimë2 veta në bankë. Për momentin mësimin ebëjmë te Gjon Buzuku sepse shkolla (BajramCurri) po rregullohet. Palestra e shkollës sonëështë e madhe me parket më pëlqen se atyor ganizohen lojëra sportive si futboll,basketboll, etj. Në shkollë më pëlqejnë dhedisa lëndë që zhvillohen: muzika, fizkultura,vizatimi janë të preferuarat e mia, sepse kamvesh për muzike dhe vizatoj shumë bukur.Babin e kam muzikant, dhe kjo ka bërë qënë moshë të vogël t’i bie qypit. Në shkollë nëçdo aktivitet unë luaj muzikë romë paranxënësve të tjerë. Në shkollë nuk më pëlqejnëlëndët e matematikës, biologjisë, letërsisë sepsemë duken shumë të vështira. Nuk arrij dot t’ikuptoj sepse mësuesit e këtyre lëndëvendihmojmë më shumë vetëm nxënësit e mirë,ndërsa ne të dobëtit na ulin në bankat e fundit.Kur ne bëjmë zhurmë, atëherë na nxjerrin dhejashtë nga klasa”.

Duket se karakteri i marrëdhënieve tëfëmijëve romë me shkollën lidhet kryesishtme mënyrën sesi ofrohet shkollimi. Romëtjanë të prirur drejt atij shkollimi i cili i vëata në pozitë aktive, që u krijon mundësi

më të mëdha argëtimi, etj. Në anën tjetërpërjetimet e pakëndshme në shkollë qëlidhen me diskriminimin dhe rezultatetjopozitive ua zbehin romëve dëshirën përshkollim.

Prindërit romë të intervistuar përqëndrimin e tyre ndaj shkollimit të fëmijëvepohojnë se e duan që fëmijët e tyre tëarsimohen. Kjo është e natyrshme dheprindërit romë në këtë drejtim nuk dallojnënga prindërit e tjerë: edhe ata i duan fëmijëte tyre dhe aspirojnë më të mirën për ta. Atae shohin se si joromët ecin në shoqëripërmes shkollimit dhe diplomimit, ata eshohin se po të kesh profesion jeton më mirësesa pa profesion. Atëherë përse praktikishtata nuk mbajnë edhe qëndrimet përkatësenë favor të shkollimit të fëmijëve të tyre?Kjo diferencë midis pranimit të rolit dhe tërëndësisë së shkollës dhe qëndrimevepraktike ndaj saj përbën një çështje tërëndësishme për kuptimin e psikologjisë sëkëtij grupi.

Prindërit që thonë se e duan shkollën dhee shohin atë si të rëndësishme në jetë kanëprirjen që ta konkretizojnë këtë qëndrim nëmënyrë fare të qartë:

Po i rëndësishëm mbase është arsimi, popër ça duhet? Se mos do fillojnë punë! Ja prapëkëtu do vijnë. Kush do t’i japi punë? Do vijnëtë shesin rrecka këtu me mua. Dhe t’i lë unëtë ikin në shkollë tani për kaq gjë? Bëhet kjoedhe pa shkollë. Ja unë pa shkollë jam dheshumë mirë jam. Edhe ato ja, do vijnë këtu dopunojnë.

Prind rom në Elbasan

Romët ndjejnë se shkollimi i fëmijëve tëtyre nuk do të shoqërohet me ato përfitimeqë kanë nga arsimimi fëmijët joromë, ata



ndjejnë se do të merren përsëri me të njëjtatpunë siç merren tani që nuk janë tëshkolluar. Pas kësaj fshihet besimi se edhepasi të shkollohen romët përsëri do të jenëtë diskriminuar. Kjo është arsyeja pse atanuk besojnë fort në rolin e shkollës dhe tëarsimit në përgjithësi. Prandaj ata besojnëse punët që bëjnë sot si të pashkolluar do t’ibëjnë edhe pasi të jenë shkolluar.

Një kategori prindërish e shprehin hapurse janë kundër shkollimit të vajzave pasikanë frikë prej rreziqeve për to, ndërsa etolerojnë shkollimin e djemve.

S’më intereson shkolla mua fare. Është errezikshme, nuk i lë unë gocat vetëm të ikin.Unë vet nuk i çoj dhe t’i marr, se jam gjithëditën këtu dhe nuk i çoj fare në shkollë. Le tërijnë pa shkollë. Edhe unë pa shkollë jam,s’më ka gjetur gjë. Nuk na duhet shkolla negabelëve, shkolla është për kë do që të vejë,

s’ka ç’na duhet shkolla neve gabelëve, nukshkojmë në shkollë. Vetëm çunat shkojnë nëshkollë, çunat le të ikin, të bëjnë qejf. Nuk igjen gjë çunat. Po edhe çunat s’dinë me mësu.Prandaj po them”.

Prind rom në Elbasan

Prindërit romë në përgjithësi nuk shkojnënë takimet zyrtare me mësuesit, por sigurishtprej tyre ka të tillë që shkojnë. Siç e thotëedhe prindi në vijim “mësuesi nuk ia njehfytyrën atij”. Çfarë i pengon? Kjo ështëshprehja e besimit të diskutuar më sipër seedhe pse të shkolluar ata do të bëjnë përsëripunët e pakualifikuara, ose do të mbetenpa punë. Prandaj disa nuk e vlerësojnërëndësinë e shkollës, disa kanë turp tëdëgjojnë për rezultatet e fëmijëve të tyre,disa thonë që janë të zënë me punë, disajanë analfabetë dhe kanë frikëra për shkaktë kësaj, etj.


Raport studimor

“Marrëdhëniet me mësuesit i kam normale.Nuk është se kam ndonjë afrimitet të madh.Shumica e mësuesve nuk më njeh për fytyrësepse unë nuk shkoj në takime me prindër,sepse nuk kam kohë, merrem gjithë ditën mepunë shtëpie dhe duhet të kujdesem për femijëte tjerë të cilët i kam më të vegjël sesa djali im.Kam vetëm miqësi me mësuesen e muzikës dhevizatimit pasi ato vijnë dhe blejnë roba te ne,dhe e kanë qejf djalin tim.”

Prind rom në Berat

Prindërit romë në raste të rralla u japinfëmijëve të tyre ndihmë në përgatitjen emësimeve në shtëpi. Një pjesë e tyre janëanalfabetë, të tjerë janë të zënë në kërkimtë punëve, një pjesë nuk e vlerësojnëshkollën. Ka plot raste kur ndihmojnëgjyshet.

“Babi dhe mami nuk më ndihmojnë dot.Ata nuk dinë për vete. Babi di të shkruajëvetëm me shkronja të mëdha, kurse mami nukdi të shkruajë fare.”

Lorenci në klasën e dytë

Ndërkohë që një pjesë e familjeve joromekanë mundësi t’u paguajnë fëmijëve të tyrekurse private në lëndë të ndryshme, shumicadërmuese e familje rome nuk e kanë këtëmundësi për shkak të situatës së tyre tëvështirë ekonomike.

“Nuk më ndihmojnë dot sepse nuk dinë,janë analfabetë. As në kurse private nuk mëshpien dot se nuk kemi para. Shokë joromëpaguajnë 40,000 lekë në muaj për kurseprivate në matematikë (3 herë në javë)”.

Nxënës rom në klasë të gjashtë

Qëndrimi i romëve ndaj arsimit nuk ështëshumë pozitiv. Duket se romët nuk e dallojnëndikimin që ka a mund të ketë arsimi nëzgjidhjen e problemeve të tyre, dhe seeksperiencat shkollore të tyre nuk janëshumë pozitive.

Marrëdhëniet e fëmijëve romëme shokët e tyre të shkollës.

Mesa duket, fëmijët janë fëmijë dhe atanuk i kanë të gjitha paragjykimet që kanë tërriturit dhe se paragjykimet dhe qëndrimetdiskriminuese shtohen me rritjen në moshë.Ajo që ekipi i intervistuesve dhe vëzhguesvetanë ka vënë re është se në shkollat mikseme romë e joromë fëmijët shoqërohen,luajnë dhe bashkëpunojnë me njëri tjetrin.Ndërsa në shkollat ku popullata e nxënësveështë më homogjene ka më shumë veçim tëromëve nga joromët dhe anasjelltas.

“...unë rri më shumë me shokët që janëdora ime, rri me gabel se kështu është gjithsecilirri me racën e vet. Në bangë unë jam ulur menjë gabel egjiptjan dhe jemi në bangë të katërt,kurse gabelët e tjerë janë prapa nesh ose nëbangat e fundit. Asnjë gabel nuk rri në bangëtë parë, të bardhët nuk i lënë të rrinë në bangëtë parë”.

Fëmijë rom në Korçë

Fëmijët romë hezitojnë të rrëfejnë rastetë etiketimeve fyese që ata marrin prejfëmijëve joromë. Kur arrihet të ndërtohetnjë marrëdhënie me ta ata rrëfejnë se thirren“gabelë”, “fytyrëzinj”, “arixhinj”, etj. Këtoetiketime janë shumë lënduese dhe fëmijëtromë nuk preferojnë të tregojnë lëndime tëpësuara. Një prej tyre rrëfen:



Vetëm njëherë një shoqe kur ne po ziheshimmë tha “iii, sa e zezë që je” dhe unë i thashëunë kështu jam e shkreta, kështu më ka bërëzoti, unë nuk qava por u mërzita shumë. Eeee,shumë u mërzita unë atëherë, pastaj shoqet eklasës i thanë mësueses që mua më shau ajoshoqja dhe mësuesja i bërtit i tha asaj se muamë kishte çupkën më të mirë dhe se më donteshumë dhe shokët e klasës filluan ti bërtisninasaj shoqes dhe ajo u turpërua dhe u ndieshumë keq, që atëherë mua nuk më ka sharëmë asnjë shoqe dhe shkoj shumë mirë me tëgjitha shoqet.

Unë jam e regjistruar në një kurs që bëjnëkëtu në shkollë me punë dore, qëndis, bëj grepqep. Tani po bëj një mbulesë shumë të bukur,por nuk më pëlqen shumë që të punoj aty semë dhëmbin sytë, më pëlqejnë më shumë të isharegjistruar tek kursi i parukerisë. Më pëlqenmë shumë aty. Unë jam dhe valltare dhe kurbëjmë ndonjë festë mësuesja më cakton që tëkërcej, po mua më vjen zor. Mua më vjen zorkur më thotë mësuesja dil fotografi që tavendosim tek nxënësit e dalluar por unë s’kamdalë. Të gjitha shoqet e mia kanë dalë, unë jo,se unë dal shumë e zezë në fotografi dhe mëvjen zor, dhe nuk dal.


Zhargoni i romëve përdor shprehjen“dora e zezë” dhe “dora e bardhë” për tëshënuar romët e joromët. Prezenca ezhargonit dhe shoqërimet e fëmijëve brendagrupit të ngjyrës së vet duket se është njëtregues i faktit se megjithëse kemi të bëjmëme fëmijë, përsëri vihen re prirje veçimi. Njëbanor rom i Levanit vuri në dukje se:

Kur ishim fermë, ne shkonim shumë mirë medorën e bardhë. Vinte dreka dhe uleshim e hanimbashkë si në një shtëpi. Tani atyre iu është rriturmorri (kanë vënë pasuri dhe morri i tyre ka çfarëtë hajë), dhe nuk na hedhin as sytë.

Prind rom në Levan

Fëmijët romë që mësojnë në shkollamikse me joromët kanë më shumë kontakteme ta se sa me joromë të tjerë. Duket seshkolla shërben si vendi i takimit dhe iafrimit të fëmijëve nga të dy kulturat. Jashtëshkolle kontaktet e romëve me joromët janëmë të rralla, po të përjashtohen këtu atoraste të pakta në të cilat romët e joromëtndodhen në të njëjtin vendbanim.

Fëmijët joromë bartin edhe ata paragjy-kime ndaj fëmijëve romë. I konsiderojnë atatë pisët, injorantë, dembelë dhe i përbuzin.Burimi i këtyre qëndrimeve të fëmijëve joromëjanë të rriturit. Ata me paragjykimet e tyreushqejnë qëndrime jopozitive të fëmijëve.Megjithëse popullsia rome konsiderohet epalidhur me punën, ajo nga ana tjetër ështënjë popullsi e cila shquhet për faktin se kanivele shumë të ulëta të përfshirjes në krim.

Përmirësimi i qëndrimeve të fëmijëvejoromë ndaj fëmijëve romë duket se kërkonkrijimin e mundësive më të mëdha për mëshumë kontakte të këtyre grupeve dheshkolla krijon mjaft mundësi në këtë drejtimpërmes aktiviteteve të saj brenda shkollës,brenda qytetit e midis qyteteve. Nga anatjetër shkolla mund të krijojë mundësi qëfëmijët romë të ekspozojnë më qartëidentitetin e tyre me qëllim që edheperceptimet për ta të jenë më objektive.


Raport studimor

këto vështirësi i njohin vetë mësuesit qëpunojnë me fëmijët romë. Për këtë pritet tëndërgjegjësohen edhe organet drejtuese tëarsimit dhe të veprojnë.

Trajtimi që u bëjnë mësuesit fëmijëve romëtë cilët nuk kryejnë detyrat shkollore, që nukfrekuentojnë rregullisht, që ngacmohen menxënësit e tjerë apo sfidojnë mësuesin i ciliështë duke shpjeguar varion që nga injorimie deri te përdorimi i formave të tilla si dhunafizike apo nxjerrja jashtë klase. Eshtë ezakonshme që të vësh re se romët i kanëvendet e tyre në bangat e fundit të klasës.Edhe ndonjë që rri përpara, do të dalëmenjëherë në fund nëse me sjelljen e vetbëhet shqetësues. Një fëmijë jorom tregoi sefëmijët romë rrihen më shpesh nga mësuesit,pasi “atyre nuk ka kush u del në mbrojtje”.

Unë jam në klasë të dytë. Kur isha nëkopësht, më pëlqente më shumë. Tani mësuesjamë bërtet kur nuk bëj detyrat. Mua s’më pëlqentë rri shumë në klasë, mërzitem shpejt. I themmësueses që dua të dal se u lodha, po ajo nukmë lë. Pastaj kur del mësuesja nga klasa përtë marrë ndonjë gjë, unë iki me vrap e nukkthehem më. Ose i them mësueses që dua tëha bukë e ajo më lë të iki. Mami i thotë qëmos më lërë, po unë pastaj bëj zhurmë e ajoska ç‘të bëjë. Se unë mërzitem. Në kopështvizatoja, këndonim. Kurse në shkollë vetëmmësim. Kur i bie ndonjëherë bankës se mëkëndohet, ajo më shkul veshin e më gjuan.

Në fillim unë isha në bankë të parë, pastajmë çoi mësuesja nga fundi. Ajo na bërtetgjithmonë. Edhe na gjuan. Ne romëve mëshumë, se me të tjerët ka frikë. Erdhi një ditëmami i ...... dhe i bëri namin. Që atë ditë,nuk e ngacmoi më, tani e merr me të mira.Edhe mami im i thotë, po ajo nuk merr vesh.

Fëmijë rom

Cilësia e kuadrit që punon nëshkollat me shumicë/pakicë rome

Skanimi i të dhënave për mësuesit qëpunojnë në shkollat ku mësojnë edhe fëmijëromë ose kryesisht fëmijë romë përbën njëndërmarrje të vështirë dhe që i tejkalonobjektivat e këtij studimi. Megjithatë, nukmund të rrimë pa vënë në dukje se kushtete punës së këtyre mësuesve janë shumë mëtë vështira sesa ato të mësuesve që punojnënë shkolla të qendrave urbane e me popullsijorome. Ndërkaq, këta mësues, megjithësepunojnë në kushte shumë më të vështira,paguhen njëlloj si edhe mësuesit e tjerë.

Këta mësues punojnë me nxënës të cilëtbëjnë shumë mungesa dhe për këtë shkakkrijojnë boshllëqe për të cilat duhet bërëpunë suplementare në klasë pas orëve tëmësimit; këta mësues punojnë me nxënëstë cilët nuk kanë të njëjtin nivel motivimi epërqëndrimi për të ndjekur mësimet dhe përtë marrë pjesë në to; këtyre mësuesve ukërkohet që pasditeve të bëjnë vizita nështëpitë e nxënësve që mungojnë ose që ebraktisin shkollën; këtyre mësuesve ukërkohet të punojnë me prindërit romë përt’i bërë ata të ndjehen të përfshirë në çështjete shkollimit të fëmijëve të tyre; këtyremësuesve u nevojiten shkathtësi të thelluarapër të përballuar sjelljen disruptive të fëmi-jëve romë të painteresuar për mësimin. Tëgjitha këto janë kërkesa të kohës dhe obje-ktivat për përmirësime në fushën e integri-mit dhe të mbarëvajtjes së fëmijëve romënë shkollë nuk mund të realizohen pandërhyrje në këtë drejtim.

Mendimi i mësuesve të intervistuar përkëtë qëllim është se vështirësitë e tyre duhettë njihen dhe t’u paguhen. Vështirësitë epunës pedagogjike me fëmijët romë janëshumë të mëdha. Më mirë se çdokush tjetër



Orientimi i njohur për përmirësime nëpunën me fëmijët romë është që me ta tëcaktohen të punojnë mësuesit më të mirë.

Një element i rëndësishëm për arsimimin eromëve janë mësuesit romë. Nga të dhënat qëekzistojnë mësuesit romë janë jashtëzakonishttë paktë. Ky numër është aq i vogël saqëintervisuesit që punuan për qëllimet e këtijstudimi e konsideruan të papërfillshëm atë.

Mësuesit romë duhet të jenë më tëshumtë. Fëmijët romë me gjendjen e sotmeduket se e kanë të vështirë deri në fitimin eprofesioneve pedagogjike. Por, megjithëvështirësitë, fëmijët romë e joromë kanënevojë edhe për mësues romë. Kjo do tësjellë një integrim më të shpejtë të kulturëssë romëve me atë të joromëve dhe do t’ujapë romëve shembullin se si fëmijët romëmund të arsimohen dhe të arsimojnë edhetë tjerët. Kjo mund të bëhet e mundur meanë të një politike të menduar mirë tëdhënies së bursave për fëmijët romë që atatë përfundojnë shkollat pedagogjike në vend.

** *

Mesa duket ajo që ndodh me fëmijëtromë brenda në shkollë duket se është endelarg premtimit publik që ka institucioniarsimor për të ofruar shanse të barabartazhvillimi për të gjithë fëmijët pavarësisht ngangjyra e fytyrave të tyre. Kësisoj në shumëraste shprehjet e diskriminimit dhe mospër-fitimi i fëmijëve romë nga shkolla nuklejojnë që fëmijët romë të kompensohen përdisavantazhet që kanë: e fillojnë jetën meprindërit më të varfër dhe të papunë, meprindër që e nënçmojnë rolin e shkollës, memungesë të mbështetjes prindërore, janë tëdetyruar të shkojnë herë pas here tëndihmojnë prindërit e tyre në punë, janë tështrënguar të mësojnë në një shkollëautoritare e serioze që krijon pak mundësipër jetë aktive e gazmore, etj.

Në këto kushte shkolla shqiptare vihetpara sfidës së ruajtjes semos e përforconpozitën e paprivilegjuar të fëmijëve romë.


Raport studimor

Braktisja për shkak të migracionit

Pas viteve 1990 popullsia shqiptare filloitë emigrojë masivisht drejt Greqisë, Italisëe më tej. Në këtë kuadër emigruan edheindividë e familje rome. Greqia dhe Italiapërfaqësojnë destinacionet më të shpeshtatë romëve.

Intervistat e kryera me fëmijë e të rriturromë na kanë bërë të njohur faktin se kurmeshkujt romë emigronin fëmijët e tyre tëmbetur në atdhe nën kujdesin e nënave osetë gjyshërve të tyre dilnin nga kontrolli i tyre,braktisnin shkollën ose merreshin me punëpër sigurimin e të ardhurave. Pothuaj e njëjtëka qenë situata e atyre që emigroninfamiljarisht. Fëmijët ndërprisnin shkollëndhe shkonin jashtë me familjet. Jashtë atanuk janë përfshirë në ndonjë aktivitetarsimor, të paktën kështu pohuan ata që neintevistuam.

Suela: Ne ikëm në Greqi, s’ia vlente kuru kthyem të vazhdoja shkollën.

Sajmiri: E kam lënë që në klasë të tetë.E lashë fare shkollën. Ik në shkollë thoninprindërit.

Amarildo: Asgjë, s’më pëlqente mëshkolla. Nga mësimet e vështira. Po (I vinteturp kur s’i bënte mësimet)

Eltoni: S’kam shku fare në shkollë.S‘kishim mundësi, isha i madh kur erdha ngaGreqia.

Olsi: Kushtet (nuk e lënë të shkojë nëshkollë). S’kam shku fare. Që kur kam ardhktu( te qendra e romëve) kam msu. Thjeshtkushte që s’kemi pas. Familja me një rrogë.S’e ka dit familja ime që u ndashin librat palekë. Dëshira e prindit është e madhe t’i çojë

Arsyet e braktisjes së

shkollës nga fëmijët romë



fëmijët në shkollë. Më tepër rrija te qendra.

Klodiani: Në klasën e gjashtë e lashëshkollën. Kam qenë shumë i sëmurë, për njëvit. Pas një viti nuk mund të shkoja, ishashumë i madh. Më vinte turp.

Suada: E lashë shkollën në klasë të tretëkur erdha në Tiranë (nga Korça). S’evazhdova më. Më thanë prindërit po s’shkova.Atje në Korçë kisha shoqëri.

Po kështu ndodh edhe me familjet romeqë shpërngulen në stinë të caktuara nga njëvendbanim në tjetrin. Edhe këta fëmijë endërpresin shkollimin dhe rikthimi i tyre nëshkollë bëhet edhe më i vështirë për shkaktë boshllëqeve të krijuara nga mosndjekja evijueshme e programit.

Braktisja për shkak të vështirësivegjuhësore e më tej

Siç del gjerësisht nga intervistat mefëmijë, prindër dhe mësues romë e joromëvështirësitë gjuhësore përbëjnë një ngaarsyet kryesore për të cilat fëmijët romë ebraktisin shkollën. Mosnjohja e gjuhësshqipe bëhet pengesë që romët të mund tëkuptojnë dhe të ndjekin mësimin. Në këtëmënyrë ata e humbasin interesin përmësimin ngaqë nuk kuptojnë. Moskuptimii gjuhës bëhet një parakusht edhe për njëecuri jo të kënaqshme shkollore. Nëkëtëmënyrë bashkë me vështirësitë gjuhësorejanë edhe ato që lidhen me përparimin jo tëmirë të romëve.

Kjo është situata tipike që çon nëhumbjen e rëndë të interesit për shkollën.Në rast se përparimi i nxënësit në mësimenuk është i mirë, atëherë ai merr edhe njëgoditje psikologjike. Një nxënëse rome tha:

Ka disa lëndë që nuk i kuptoj dot, përshembull, dituria e natyrës është shumë evështirë për mua. Nuk e kuptoj. Ma shpjegonmësuesja shumë herë dhe unë nuk e kuptoj dot.Nuk më mbushet mendja... Jam si e trashë unë.Nuk e kuptoj dot diturinë e natyrës unë. Muamë vjen zor kur më çon para klasës dhe nuk ethem dot, por nuk kam çfarë të bëj. Unë nuk emësoj dot atë. Kurse tek librat e tjerë jam mirë,vetëm diturinë e natyrës kam problem.

Braktisja për shkak të punësimit

Tashmë është e njohur se fëmijët romëzihen me punë që herët në jetë: ata mbledhinmateriale të riciklueshme, lajnë xhamat emakinave, lypin, shesin në tregje, etj. Sirregull ata tërhiqen në botën e punës ngaprindërit e tyre të cilët kanë nevojë për ta,ose e fillojnë vetë punën kur të rriturit nukmunden të punojnë për ta.

Romët e vlerësojnë përparësisht punënnë krahasim me shkollën. Një prej tyre eformulon atë kështu:

Po ja, i kam sjellë këtu në treg të punojmë,të nxjerrim bukën tonë, për këtë duhet tëpunojmë që të gjithë që të ushqehemi. Nukmbahet familja me një dëng rroba, kështu qëjemi futur të gjithë në punë dhe kemi hapurdisa tezga...

Në fakt të them të drejtën mirë është që tëshkojnë në shkollë e të mësojnë, por ne kemizgjedhur këtë drejtim për fëmijët tanë dhe këtëdo vazhdojmë, le të merren me tregëti, do dalinnë dritë edhe këta, ndryshe nuk kanë çfarë tëbëjnë, është papunësi e madhe, mirë që kemigjetur këtë gjë të ushqehemi.

Nënë rome që shet në treg me fëmijën


Raport studimor

“Jo, jo, unë kam 2 goca nuk i çoj në shkollë.Është e keqe bota. E kemi parë në televizorne se si janë njerëzit. E kemi pa ne... e kamarrë ai gocën e huj, e ka rraf, e ka përdhunu,e ka hudh sipër zjarrit e ka pjek dhe policiaprapë s’ka bo asnjë gjo. Ku ta çoj gocën unë, letë vij këtu me mu, të punojë, e kam afër. Kurt’i vijë koha do vij burri ta kërkojë dhe shumëmirë do iki e mban ai pastaj”.

Nënë rome

Si rregull vajzat rome ndalohen të shkoj-në në shkollë pasi kanë përfunduar shkollënfillore, në fillimet e adoleshencës, kur atofillojnë të zhvillojnë tiparet e jashtme të femi-nitetit. Ndaluesit më të ashpër janë baballarët,ndërsa nënat rome duket se mbajnë qëndrimemë të buta në këtë drejtim. Pasi kanë ndër-prerë shkollimin ato zakonisht martohen dhebëhen me fëmijë, kështu që nuk e mendojnëmë çështjen e arsimimit të tyre. Ndërkaq njëpjesë e vajzave që e ndërpresin shkollën endërpresin për arsye se martohen5, por këtë

Ndërprerja e shkollës për tëmbrojtur vajzat nga rreziqet

“Mua babai më ka thënë që vajzat e bukraduhet të rrinë në shtëpi se këtu ka shumë djemtë këqinj dhe mund t’i rrëmbejnë. Edhe unëjam e bukur thotë ai, nuk mund të shkoj mënë shkollë se më ka shumë merak. I kam ngjarëmamit, edhe vëllezërit i kam shumë të bukur.Po ata të dy shkojnë në shkollë se janë çuna enuk i ngacmon njeri. Deri vjet isha shumë ekënaqur se shkoja në shkollë me shoqet dhekalonim shumë mirë. Tani edhe shoqet s’rrinëmë me mua se s’më lënë fare të dal nga shpia.Ose duhet të ruaj shtëpinë e të bëj punët, osevij bashkë me mamin këtu në treg për tandihmuar. Tani mami iku të marri vëllain evogël se del nga shkolla dhe nuk vjen dot vetë.

Mami do që unë të shkoj në shkollë, pos’më lë babi. Edhe ajo i është lutur, po atijnuk i mbushet mendja, se i thonë edhe shokëte lagjës”.

Vajzë në klasën e pestë, banorenë Breg të Lumit, Tiranë



gjë nuk e deklarojnë. Si rregull martesat evajzave rome ndodh të kryhen jorrallë parase këto të kenë mbushur moshën që e lejonligji. Qëllon që për t’i shpëtuar ligjit fëmijët elindur nga këto martesa të parakohshme tëregjistrohen si fëmijë të prindërve ose tëgjyshërve të tyre6. Këto martesa të vajzaverome në vitet e paraadoleshencës janë tëpërhapura. Në themel të kësaj praktike ështëfrika semos vajzat “i shesin në Greqi” osesemos ua shfrytëzojnë.

“Pse s’e di unë? Shkolla kishte atëherë,po s’e mban mend ti. Shkolla kishte dikur qëkishte siguri që i çonim gocat në shkollë, që ibërtiste mësuesja dhe kujdesej, dhe i ruanin.Tani kush m’i ruan gocat mua? Unë nuk indjek dot. Si t’i lë vetëm unë? Kemi frikë mosna i gënjejnë, na i marrin, na i mbajnë nga njëjavë dhe na i kthejnë”.

Nënë rome në Korçë

Turpi për ta filluar shkollënpas ndërprerjes

Siç është përshkruar edhe në një vend tjetërnë këtë raport një pjesë e fëmijëve romë kanëemigruar dhe emigrojnë jashtë vendit ose nësezone të caktuara ndërrojnë vendbanimbrenda vendit. Kjo situatë bën që ata tandërpresin shkollën. Në rast se kalojnë përmbinjë vit larg shkollës, fëmijët romë përveç tëtjerave zhvillohen fizikisht kështu që për tarifilluar atë duhet t’u bashkohen klasave ku ekanë ndërprerë shkollimin. Nxënësit që ata

gjejnë në ato klasa janë më të imët e më tëvegjël, ndërsa këta më madhoshë e më rritur.Qëndrimi në një klasë me nxënës “të vegjël”,çerra, bëhet i vështirë. Ata ndjejnë turp që iuduhet të mësojnë me nxënës më të vegjël nëmoshë e në trup. Turpi i largon nga klasa dheshkolla braktiset përgjithmonë.

Braktisja e shkollës për shkak tëmungesave materiale (rroba,libra, lekë, transportit)

Fëmijët romë e braktisin shkollën përshkak të kostos së lartë që ka arsimimi i tyrepër buxhetin e një familjeje rome.

Prindërit romë dhe fëmijët e tyre epërmendin shpesh se mungesa e librave, eparave për të paguar transportin, e paravetë xhepit që edhe fëmija rom i do të blejëdiçka në pushimin mes orëve të mësimit siedhe joromët, mungesa e rrobave të përshtat-shme, etj., shërbejnë si faktorë dekurajuespër ndjekjen e shkollës. Kjo është njëra anëe çështjes: mungesat materiale janë mungesamateriale dhe nuk mund të kenë emër tjetër.

E vërteta është se nëse fëmijë romët dotë kishin dëshirë më të madhe për shkollë,një pjesë e këtyre faktorëve nuk do t’ipengonin ata të ndiqnin shkollën. Mirëpokëto mungesa materiale e ushtrojnë presio-nin e tyre edhe në një drejtim tjetër: përshkak të këtyre mungesave fëmija romdallon prej fëmijve të tjerë. Në këtë kuptimmungeat materiale bëjnë që fëmijët romë tabraktisin shkollën pse nuk duan t’u afishohetsituata e tyre e pakëndshme materiale.

5 Courthiade Marcel, “Arsimi i fëmijëve rromë: t’i kapërcejmë pengesat një herë e mirë!”, INALCO (Univ. i

Parisit), Komisioni i gjuhëve e i të drejtave gjuhësore, Bashkimi ndërkombëtar i rromëve

6 Burimi: nga intervista me një punonjës të një organizate që ofron shërbime për romët


Raport studimor

Projekti “Shansi i dytë”

Përpjekjet e politikës arsimore në shumëvende anëtare të BE synojnë në afrimin egrupeve të margjinalizuara në rrjedhat epërgjithshme të zhvillimit në kontinent. Nëkëtë kuadër të gjitha përpjekjet që këtogrupe të përgatiten për integrim arsimor janëquajtur “shansi i dytë”7. Thelbi i kësajiniciative është që fëmijët dhe të rinjtë që ekanë braktisur sistemin arsimor ose që janëgati ta braktisin atë të kenë një shans të dytëpër të marrë arsimin dhe mbështetjen eduhur për të zhvilluar vetëbesimin. Qëllimii këtij shansi të dytë është riintegrimi i tërinjve pa arsimin përkatës që jetojnë në zonatë prapambetura, rinovimi i shkollaveekzistuese në këto vendbanime ose ngritjae shkollave të reja, dërgimi në këto shkollai mësuesve shumë të kualifikuar duke ipaguar mirë, nxitja e motivacionit të nxënë-sve për të mësuar dhe pakësimi i madhësisësë klasave8.

Megjithëse është parashikuar vendosja esanksioneve për familjet që nuk çojnëfëmijët në shkollë, kjo masë pothuajse nukështë aplikuar. Për t’iu ardhur në ndihmënxënësve që kanë braktisur shkollën ështëinicuar projekti “Shansi i dytë”9. Ndërhyrjapërmes “shansit të dytë” përbën ndërhyrjenmë të madhe për integrimin e popullatësrome nëpërmjet arsimit pas viteve 1990. Nëkuadër të këtij projekti janë hapur 61 klasadhe kanë përfituar 469 nxënës, ku mbi 50përqind e nxënësve janë romë10. Për shem-bull, vetëm në tre shkolla periferike të Tira-nës janë krijuar klasa kolektive mes të cilavedhe shkolla “Bajram Curri” që gjendet afërkomunitetit rom11.

Për të favorizuar shtresat në nevojë,përfshirë dhe romët për herë të parë në vitinakademik 2003-2004 u shpërndanë falas përpërdorim tekstet shkollore për arsimin edetyruar 9-vjeçar. Aplikimi i kësaj mase patinjë ndikim të ndjeshëm duke eleminuar njënga pengesat kryesore për arsimimin e

Praktikat e ndërhyrjeve më të mira në

nivelin shkollor në favor të fëmijëve romë

7 Teaching and learning towards the learning society, White paper on education and training, 1996, f.19.

8 Po aty, f.50

9 MASH udhëzimi nr.34, datë 08.12.2004 “Për zbatimin e projektit Shansi i Dytë për arsimin e nxënësve që kanë

braktisur shkollën dhe nxënësve të ngujuar për shkak të gjakmarrjes”.

10 MASH-informacion mbi zbatimin e rekomandimeve të takimit të 14-të të grupit të përbashkët konsultativ Task

Forcë-BE, fq.5

11 Raporti i Fondacionit të Shoqërisë së Hapur për Shqipërinë “ Mbi monitorimin e strategjisë kombëtare për

përmirësimin e kushteve të jetesës së komunitetit rom”, fq.8



fëmijve të kësaj shtrese në nevojë. Për periu-dhën 2003-2007 MASH shpërndau falas nëmasën 100 për qind librat e arsimit të detyru-ar për fëmijët prindërit e të cilëve ishin tëpapunë dhe 85 për qind për të gjithë nxënë-sit. Për vitin shkollor 2007-2008 të gjithëfëmijët e familjeve të varfëra do t’i përfitojnëlibrat duke paguar vetëm 10 për qind tëvlerës së tyre. Kjo masë u ndërmor për njëmenaxhim dhe shpërndarje më të mirë tësubvencioneve të shtetit tek grupet nënevojë12.

Programet sociale të qendravekomunitare

Një numër jo i vogël projektesh kakarakter social. Qëllimi i këtyre projekteveështë mundësimi i fëmijëve romë të forcojnëbashkëveprimin me njëri tjetrin dhe mefëmijët joromë, të argëtohen bashkarisht, tëshkëmbejnë kulturat, të marrin njohuri bazëe të zhvillojnë shkathtësi sociale e profesio-nale. Për këto qëllime organizohen konkurri-me sportive, artistike, piknikë, shkolla ve-rore, kurse fillestare për punë dore, etj.

Fëmijët romë i pëlqejnë shumë këto llojprogramesh. Këtu veprojnë një numërarsyesh, më kryesoret e të cilave janë: këtoaktivitete nuk kanë atë ngarkesë disiplinoreqë ka në shkollë dhe janë të përshtatura mepsikologjinë gazmore të fëmijëve romë.Pothuajse të gjitha shkollat e kryeqytetitkanë organizuar aktivitete të këtij lloji.

Tipike këto veprimtari janë për shoqatatqë punojnë për romët dhe me romët nëqendrat komunitare që kanë ngritur. Duketse shumë prej tyre kanë arritur të zhvillojnë

edhe një pedagogji të posaçme e cila merrnë konsideratë pikërisht karakteristikatpsikologjike dhe nevojat e fëmijëve romë.

Një karakteristikë pozitive e këtyre pro-grameve në qendrat komunitare ështëbashkëpunimi i këtyre qendrave me drejto-ritë e shkollave, me drejtoritë përkatësearsimore dhe familjet rome. Duket se vërte-tohet shpesh se sa më i fortë të jetë ky bash-këpunim, aq më i suksesshëm rezultonprogrami.

Një numër projektesh të organizatavejofitimprurëse vendase dhe ndërkombëtareofrojnë arsimim alternativ. Më poshtë do tëpërshkruhet puna e disa agjencive të tilla.

ADRA

ADRA është agjensia adventiste përzhvillim dhe lehtësim. Ajo zhvillon aktua-lisht një projekt në Fushë Krujë i cili synonnë integrimin social të komunitetit rom atje.Komunitetri i romëve të Fushë-Krujës jetonnë periferi të qytetit. Çdo vit vetëm pakfëmijë romë regjistrohen për të ndjekurshkollat e qytetit, ndërsa pjesa më e madhee fëmijëve nën detyrim arsimor nuk regjis-trohen dhe nuk dinë as gjuhën shqipe. Edheata që regjistrohen, detyrohen ta ndërpresinshpejt atë për shkak të vështirësive gjuhë-sore.

Projekti i integrimit të fëmiëjve romë tëFushë-Krujës përfshin përshtatjen e njëgodine që tani quhet qendër. Aty ka tualetdhe ujë, pajisje të mira të dhuruara nga DA.Këtu punojnë pesë anëtarë të komunitetittë cilët janë trajnuar për të punuar me fëmijëtromë. Këtu zhvillohen mësime fillestarekundër analfabetizmit13 si dhe mësime të

12 Raport progresi për strategjinë kombëtare “Për përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritetit rom”, Tiranë, 2007

13 Burimi: botimi i ADRAS: Iniciativa e integrimit social të komunitetit rom në Fushë-Krujë, f. 3-12, 2006


Raport studimor

përparuara në lexim e gjuhë. Këto mësimekombinohen më mësime vizatimi, pikture,matematike, historie, gjeografie. Kjo llojndërhyrjeje ka karakter jozyrtar. Përgjatënjë viti mësimor u ofruan rreth 800 orëmësimore.

Këto mësime shoqërohen edhe nga njëprogram aktivitetesh shoqërore si: vizita dheshëtitje, veprimtari sportive, etj.

Krahas kësaj ndërhyrjeje mbi fëmiëjtprojekti i Fushë-Krujës ofron edhe përfshi-rjen e prindërve në edukim. Kështu janëofruar trajnime të ndryshme për prindërit efëmijëve, veçanërisht trajnime për shënde-tin. Në këtë mënyrë projekti ka mundur tëvendosë lidhje midis fëmijëe dhe prindërvedhe të sigurojë mbështetjen prindërore tënevojshme për ecurinë e fëmijëve.

Kohët e fundit është siguruar bashkëpu-nimi me DA dhe DA ka marrë përgjegjësinëta drejtojë qendrën e ngritur, ndërsa ADRAdo të ofrojë vetëm mbështetje financiare përqeranë e ambientit dhe pastrimin e tij, përaktivitetet sociale dhe do të paguajë drej-torin.

“Fëmijët e botës dhe të Shqipërisë”

Shoqata “Fëmijët e botës dhe të Shqi-përisë” punon për parandalimin e trafikimittë fëmijëve, kundër braktisjes shkollore dheshfrytëzimit të fëmijëve në rrugë. Ajo punonnë zonën e minibashkisë 3&4 në Tiranë.Instrumenti i ndërhyrjes është programishërbimeve sociale dhe ai i shërbimeveedukative. Në kuadër të shërbimeve socialeofrohen: këshillim, vizita në familje, vlerësimsocial, trajnime dhe referime. Në kuadër tëshërbimit edukativ ofrohen: klasa përgati-tore për shkollë, kurse kundër analfabeti-zmit, animacione (sport, ekspozita, punë-dore, ekskursione, shfaqje) dhe aktivitete në

shkollat publike si: aktivitete argëtuese,klasa të integruara, dhe klasa mbështetëse.

Aktiviteti i shoqatës “Fëmijët e botësdhe të Shqipërisë” funksionon kështu:punonjësi social pret persona nga komunitetidhe merr shqetësimet e tyre, informohet përecurinë e fëmijëve romë në shkollë, trajtondhe ndjek rastet specifike. Në qendrënkomunitare ofrohen kurse të formimit profe-sional në parrukeri, rrobaqepësi, punimeduralumini, kurse kundër analfabetizmit,kurse për gra, vajza dhe adoleshentë. Puno-njësit socialë të qendrës organizojnë identi-fikimin e fëmijëve që punojnë a lypin nërrugë dhe u japin atyre mbështetje sociale.

Qendra mban lidhje me shkollën: nëshkollë qendra ka ngritur klasa të integruaratë cilat u japin mundësinë fëmijëve metendencë braktisjeje, me probleme sjelloreose me moshë kronologjike më të madhesesa ajo e fëmijëve të tjerë të marrin mësimnë përshtatje me nivelin real që këta fëmijëkanë. Pranë shkollave janë ngritur gjithashtuedhe klasat e mbështetjes shkollore të cilatu ofrojnë nxënësve që kanë vështirësi nëpërvetësimin e programit shkollor mësimeplotësuese në lëndë të ndryshme, sipasnevojës së fëmijëve romë e egjyptianë.

“Fëmijët e botës dhe të Shqipërisë”përveçse me shkollat publike mban lidhjegjithashtu edhe me zyrat e punës, me push-tetin lokal, me drejtorinë arsimore, me qen-drat shëndetësore, me qendrat e formimitprofesional.

Risi të veprimtarisë së kësaj shoqate janë:a. ofrimi i mbështetjes arsimore për fëmijëttë cilët kanë vështirësi në përvetësimin eprogramit vetë dhe me aq ndihmë sa marrinnë klasën e zakonshme. Kjo mbështetjezëvendëson deri në njëfarë mase ndihmënnë mësime që do të duhej t’u jepnin prindërit



e tyre, por të cilët nuk ua japin. b. Krijimi iklasave të integruara, ku nxënës romë qëjanë gati ta ndërpresin shkollën të mund tëmarrin atë gjë për të cilën kanë nevojë14.

Ka shumë mundësi që ideja e klasave tëintegruara të përbëjë fillesën e një programiarsimor të reduktuar, pra të përshtatur përromët që mund të ndërpresin shkollimin.

Një element që duhet të mbahet parasyshnë funksionimin e qendrës është karakterimiks i programit: programet edukative janëtë kombinuara me programe loje dheargëtimi. Qendra frekuentohet me dëshirënga fëmijët të cilët nuk e frekuentojnërregullisht shkollën.

“Ndihmë për fëmijët”

Kjo agjenci operon në Korçë, Pogradec,Elbasan, Cërrik, Berat, Kuçovë. Qëllimi ipunës së saj është ndihma që fëmijët epafavorizuar: të pashkolluarit, të kthyerit ngaemigracioni, braktisësit e shkollës dhe ata qëmund ta braktisin atë, të mund të arsimo-hen me shpejtësi që të mund të kthehen sërishnë shkollë. Këta fëmijë identifikohen nëshkollë e në komunitet dhe përfshihen nëprogramin e ndërhyrjes, i cili është njëprogram arsimor e social. Me këta fëmijëpunojnë zakonisht dy mësues: njëri ështëmësuesi i shkollës ku nxënësi do të duhej të

regjistrohej dhe tjetri është një mësues qëpunon vetëm me ata nxënës që kanë bosh-llëqe. Mësimi zhvillohet sipas programeve tëMinistrisë së Arsimit dhe Shkencës nga klasae parë deri në klasën e katërt. Pas mësimitmësuesit zhvillojnë konsultime dhe kryerjene detyrave me fëmijët në shkollë e në shtëpi.Me mbarimin e klasës së katërt, një pjesë ekëtyre fëmijëve integrohen në klasa normalenë shkollën publike dhe fëmijët që dalinjashtë detyrimit shkollor kalojnë në klasat eshkollës 8-vjeçare me kohë të shkurtuar15.

Sipas drejtuesve të projektit gjatë 3viteve janë trajtuar në mënyrë të tillë 1369fëmijë, nga të cilët mbi 70% e përfituesvejanë nga komunitete egjiptiane dhe rome;20% e fëmijëve vijnë drejtpërdrejt nga rruga,të pashkolluar për arsye social-ekonomike;70% kanë probleme serioze sociale dheekonomike; 10% janë fëmijë të trafikuar dheme rrezik të lartë për t’u trafikuar.

Gjatë pushimeve verore, procesi mësimoralternohet me veprimtari edukuese, argë-tuese e zbavitëse. Qëllimi i këtyre veprim-tarive edukative, çlodhëse dhe argëtueseështë që t’i mbajë fëmijët të grupuar, largmjediseve të pista të lagjeve të tyre dhe t’ipërgatitim për një vetërikthim normal nëvitin e ri shkollor, duke evituar dukuritë errugës, trafiqet dhe prostitucionin fëminor.

14 Sipas intervistës me një përfaqësues të FBSH, klasat e integruara përfaqësojnë përpjekjen që romët të mos e

braktisin shkollën, por megjithë ecuritë reale të mund ta përfundojnë atë. Të dhëna përfundimtare mbi produktet

e kësaj pune nuk ka.

15 Bezati, F. & Rrapo S., Besimi sjell ndryshim-kapitalizimi i përvojës së NPF për punën me fëmijët e defavorizuar,

Tiranë, 2004, f. 38


Raport studimor

Arsimimi parashkollornë gjuhën shqipe dhe shkolliminë gjuhën rome

Nevoja më e mprehtë arsimore e fëmiëjveromë lidhet me arsimimin e tyre në gjuhën earsimimit zyrtar-në gjuhën shqipe. Njëpërqindje e lartë e romëve nuk e njohingjuhën shqipe. Arsyet e kësaj qëndrojnë nëfaktin se duke qenë se arsimi parashkollor ityre është i kufizuar, ata qëndrojnë më tëshumtën e viteve të para të jetës me njëritjetrin dhe në shoqërinë e romëve të rritur.

Romët si rregull, kanë gjuhë të parë komuni-kimi kur janë me njëri tjetrin, romishten.Kësisoj fëmijët romë e mësojnë që herëtromishten, ndërsa shanset që të mësojnëgjuhën shqipe i kanë të pakta. Prindërit etyre dinë shqip, por nuk komunikojnë shqipnë familje, kështu që shanset e fëmijëveromë për të mësuar shqipen pa hyrë nëshkollë janë të kufizuara: mësojnë shqip ataqë kanë kopësht në vendbanim dhe ata qëjetojnë bashkë me joromët dhe kanë shoqë-rime me ta.

Në shkollë romët që nuk dinë shqipenjanë të detyruar të ndjekinmësime që për ta ofrohen nënjë gjuhë të huaj. Kjo përbënnjë situatë të mundimshme përromët e vegjël, që janë nëhapat e para të shkollimit. Atakjo psikologjikisht i frustrondhe pedagogjikisht çon nërezultate të ulëta. Janë tëshumta rastet në të cilat tëfrustruar nga mosnjohja egjuhës romët e vegjël si fillime frekuentojnë mësimin mehope dhe më vonë e braktisinkrejt atë.

Mësuesit e kanë mjaft tëvështirë të realizojnëprogramin me fëmijë që nuk e

Vlerësimi i nevojave

arsimore të fëmijëve romë



njohin gjuhën e punës. Ata bëjnë përpjekjete tyre, por kapërcimi i kësaj situate ngamësuesi i zakonshëm duket e parealizue-shme: mësuesi nuk mund të braktisë progra-min që ka marrë përsipër ta realizojë dhe tazëvendësojë atë me programin e mësimit tëgjuhës shqipe. Një mësuese u përpoq dhemësoi të numërojë në romisht deri në dhjetëme qëllim që t’u shpjegonte nxënësve romëqë nuk kuptonin shqip konceptet mbi nu-mrat 1-10. Por, a është e mundur që kjo tërealizohet nga çdo mësues e për të gjithëprogramin? Mesa duket, priten zgjidhje tëtjera për kapërcimin e disavantazhit të atyrenxënësve romë që nuk njohin gjuhën shqipe.

Mësimi i romishtes duket që është njëdukuri relativisht e rrallë. Në lidhje me këtëMASH ka hedhur një hap duke lejuar qëshkollat dhe bordet e prindërve të vendosinse ç’lëndë dëshirojnë ata të futet në progra-min zyrtar të shkollës. Kjo hapësirë mundtë shfrytëzohet për të futur lëndën e gjuhësrome, por në këtë drejtim niveli i ndërgje-gjësimit të vetë romëve është i ulët. Mësimii gjuhës rome kërkon një nivel të ngriturndërgjegjësimi, mësues që dinë ta japin këtëgjuhë si edhe mjaft kushte të tjera.

Nevojat e fëmijëve romë përlibra dhe mjete shkollore

Fëmijët romë shpesh nuk kanë teksteshkollore, botimet shoqëruese dhe mjete tëtjera mësimore. Prindërit e tyre e kanë tëvështirë t’ua blejnë fëmijëve këto pajisje dhekur nuk kanë edhe ndonjë pritshëmri arsi-more, fëmijët e tyre mbeten pa to. Sigurishtqë disa fëmijë romë i kanë këto pajisje pasi

prindërit bëjnë kujdes t’ua blejnë vetë osetë kërkojnë ndihmë humanitare për tapërballuar këtë gjë.

Edhe kur prindërit ua blejnë fëmijëve tëtyre tekstet këta si rregull nuk i mirëmbajnë:librat i grisin e i shkaravisin, lapsat e stilola-psat i thyejnë, gomat i humbasin. Kjo gjendjelidhet me kulturën e ulët për përdorimin ekëtyre mjeteve dhe të çantave ku i mbajnëato.

Strategjia Kombëtare për Romët për-mban detyrime shtetërore për pajisjen e tyreme tekste mësimore falas, mirëpo një gjë etillë është realizuar vetëm për një periudhëtë shkurtër16. Edhe atëherë romët i përfituantekstet falas pasi kështu i përfituan ato edhejoromët. Pra për romët nuk është ndërmarrëndonjë iniciativë e posaçme në këtë drejtim.Ndërkohë një nga kërkesat e rëndësishmetë shoqatave të romëve është mbështetja efëmijëve romë me tekste shkollore falas17.

Nevojat për transport e ushqim

Fëmijët romë që i kanë shkollat pranëvendbanimit të tyre e kanë të lehtë tëshkojnë në to, ndërsa një vështirësi lind kurshkolla e tyre është larg vendbanimit. Shko-lla e Levanit është 3-5 km larg vendbanimittë romëve. Rruga që të çon në shkollë ështëe asfaltuar, mirëpo ajo rrugë është e gjatëdhe e ngushtë dhe prindërit romë hezitojnët’i lënë fëmijët të bëjnë këtë rrugë. Ata kanëfrikë nga rreziqet e aksidenteve. Kështuështë edhe në vendbanime të tjera: në disafëmijët e kanë shkollën larg, në disa të tjerarruga për në shkollë është me rreziqe.

Një çështje tjetër e rëndësishme është

16 Shih më sipër seksionin “Projekti Shansi i dytë”

17 Nga intervista me z. S.Veliu, kryetar i shoqatës së romëve Amaro Drom, tetor 2007


Raport studimor

ushqyerja e fëmijëve romë. Për shkak tëvarfërisë në familje ata nuk i hanë të gjithavaktet dhe, vaktet që hanë i kanë të varfëranë përmbajtjen ushqimore. Mësues të shko-llave ku ka edhe fëmijë romë i kanë treguarekipit tonë se u ka ndodhur që fëmijëve tëtillë t’u bjerë të fikët pikërisht për shkak tëkequshqyerjes. Këta mësues janë shtrënguarqë në këto kushte t’i nisin fëmijët për nështëpi.

Situata ushqimore e fëmijëve romë duketqartë po të vëzhgosh se si grumbullohen atanë programet që ofrojnë shoqatat që i ndih-mojnë. Në ditët e aktiviteteve këto shoqataofrojnë edhe ushqim-diçka të thjeshtë. Ro-mët e vegjël gjithsesi janë shumë të kënaquredhe nga ai ushqim që u ofrohet.

Shkolla e sotme shqiptare është thjeshtnjë institucion arsimor. Me problematikënqë sjellin në dyert e shkollës kategori tëcaktuara fëmijësh si fëmijët romë, fëmijëtviktima të gjakmarrjes, fëmijët me aftësi tëkufizuara, etj., shkollat publike ndodhenpara presionit për të ndikuar përtej aspektitarsimor. Shkolla duket se është e shtrënguartë marrë karakterin e një institucioni qëtrajton edhe probleme të caktuara sociale.Në këto kushte ajo mund të ofrojë ushqim,sidomos për fëmijët romë.

Nevojat për arsimim alternativ ekujdestar arsimor

Çfarë bëhet me fëmijët romë të cilët ekanë mbushur moshën e detyrimit shkollordhe megjithatë nuk kanë arritur t’i përfun-dojnë tetë klasë shkollë? Ata ndjehen tëçliruar nga çdo përgjegjësi shkollimi si edhejoromët. Pra përpjekja publike e arsimimittë tyre përfundon. Ata nuk do të përfshihennë asnjë statistikë. Dhe pastaj do të lindin

fëmijë për të cilët nuk do të kërkojnë tëshkollohen pasi edhe vetë janë të pashko-lluar. Duket si diçka e mbyllur.

Rrugëdalja prej kësaj situate është mesaduket organizimi i një arsimimi alternativ,parttime, i cili t’u ofrohet të gjithë romëvetë cilët nuk kanë arritur për arsye nga më tëndryshmet ta përfundojnë arsimin e detyruarnë kohën e duhur. Kjo shihet si një alter-nativë, por ndërkohë duket se është shumëe vështirë të tërheqësh romët në një shkollëtë tillë nëse ajo shkollë nuk ofron kushtemë të mira sesa shkolla fulltime.

Fëmijët romë kanë prindër të paarsimuar,të zënë me punë dhe të pamotivuar tëmerren më mësimet e fëmijëve të tyre. Nëkëto kushte lind nevoja që fëmijët romë tëndihmohen fort që të arrijnë të kuptojnëmësimet, që t’i përgatisin ato. Mësuesit eshkollës e kanë shumë të vështirë të punojnënë mënyrë suplementare me këta fëmijë pasmësimit. Këta fëmijë kanë nevojë përkujdestarë arsimorë.

Disa fëmijë romë kanë nevoja të posaçmearsimore, të cilat fëmijët joromë i kanë mjafttë kufizuara. Ka lindur nevoja që për këtafëmijët romë të ngrihen shkolla speciale kutë punohet me programe speciale e memësues të specializuar.

Nevojat për argëtim

Fëmijët romë duan argëtim. Kërkesa mëe shpeshtë e bërë prej tyre është që shkollatë ketë më shumë aktivitete dhe lojëra elodra. Ata janë lojcakë dhe të prirur drejtgëzimeve të jetës. Kjo prirje duhet parë si njëpasuri që mund të shfrytëzohet për qëllimete edukimit. Një shkollë që është argëtuesekrijon mundësinë që të bëhet atraktive përromët dhe, duke qenë atraktive, ajo do t’i



18 Shih për këtë seksionin “Praktikat e ndërhyrjeve më të mira në nivel shkollor në favor të fëmijëve romë”

mbajë romët të lidhur pas vetes.Kjo e vërtetë mbështetet edhe nga karak-

teri i aktiviteteve që organizojnë shoqatat nënë ndihmë të fëmijëve romë: romët shkojnë

me dëshirë në to18, pasi edhe kur ato bëjnëmësim, e ofrojnë atë me metodologji loje dheme elementë argëtimi. Ky përbën një elementshumë të rëndësishëm.


Raport studimor

Perceptimi i romëve për vetveten

Romët e çmojnë faktin se gjatë periudhëssocialiste të Shqipërisë kanë qenë trajtuarmë mirë se ç’trajtohen ata tani19. Ata vlerë-sojnë faktin se kanë qenë të punësuar, tëarsimuar, me banesa dhe shërbime të tjerapër ta. Ata vënë në dukje se edhe në atokohë romët e Shqipërisë nuk kanë qenë nëpozita krejt të barabarta me popullsinë jo-rome, por vënë në dukje se ka pasur përpje-kje dhe rezultate në përmirësimin e jetës sëtyre nga institucionet shtetërore të asaj kohe.Ata vënë në dukje gjithashtu se shumë herëkanë qenë të detyruar t’i çojnë fëmijët nëshkollë nga frika e reagimit të pushtetit lokalsocialist; se shteti pas viteve 1990 ështëkujdesur shumë më pak për ta dhe se ata ivuajnë pasojat e periudhës së tranzicionitmë fort se joromët20.

Kjo del edhe në pohimet e vetë fëmijëveromë të cilët konfirmojnë se në përgatitjene mësimeve në shtëpi ata ndihmohen mëshumë nga gjyshet e tyre sesa nga nënat.

Arsyeja është e thjeshtë: nënat e tyre janëtë pashkolluara, ndërsa gjyshet kanë marrëarsim para viteve 1990 dhe kanë mundësit’i ndihmojnë nipat në mësime.

Duke qenë se romët jetojnë në kushteekstreme varfërie, është shumë i përhapurmendimi se romët kanë në radhë të parënevoja materiale të paplotësuara. Kjo ështënjëra nga të vërtetat mbi romët. Përveçkësaj ekzistojnë edhe të vërteta të tjera.

“Një shpenzim i vogël një herë në muajose një herë në vit, për shembull për të blerëmaterial shkollor, trajtohet si i papërballue-shëm ndërsa e njëjta familje nuk ngurron tëshpenzojë mijëra euro për dy ditë dasme osesynetliku, mbasi këtu shitet imazhi i familjessi e pasur dhe xhymerte, d.m.th. nëpërmjetkëtyre shpenzimeve ngrihet fama e saj, dmth.ndërtohet një pjesë e identitetit të saj, kurseinvestimi për shkollë nuk perceptohet sielement identitar e prandaj nënvlerë-sohet”21.

Vendosja e përparësive në nevojat mate-riale është një ndërlikim artificial i çështjes.

Pengesa kulturore, institucionale,

financiare dhe infrastrukturore për

arsimim cilësor të fëmijëve romë

19 Prekshmëria shoqërore e romëve në Shqipëri, UNDP, Shqipëri, 2006

20 Burimi: nga intervista me një prind rom në Vlorë

21 Courthiade Marcel, “Arsimi i fëmijëve rromë: t’i kapërcejmë pengesat një herë e mirë!”, INALCO (Univ. i Parisit),

Komisioni i gjuhëve e i të drejtave gjuhësore, Bashkimi Ndërkombëtar i Rromëve.



Ndër romët ekziston perceptimi se përta nuk mendon askush, se atyre nuk uavarin, se ata janë të destinuar për punë tëpakualifikuara, etj. Nga ana tjetër edhe aikujdes që është treguar për ta i kombinuarme këtë perceptim për veten kanë zhvilluarherë pas here një qëndrim ankues e pritës.Romët ankohen për shumë gjëra dhe presinqë për ta të kujdesen të tjerë. Kësisoj atanuk e kanë atë qëndrim dukshëm ambiciozqë është karakteristik për grupe të tjera eqë shprehet në përpjekje, madje edhe nësakrifica prindërore për arsimim e për të ecurpërpara në shoqëri.

Diskriminimi

Popullsia rome është një popullsi ediskriminuar dhe e përbuzur. Historia e këtijdiskriminimi duket se është e gjatë. Megji-thëse gjatë viteve të periudhës socialiste tëShqipërisë janë bërë përpjekje zyrtare përpërmirësimin e kushteve të jetesës së kësajpopullsie dhe janë arritur disa rezultate,përsëri edhe në atë periudhë të cilën njëpjesë e romë e kujtojnë me nostalgji, diskri-minimi ka ekzistuar. Romët konsideroheshinsi qytetarë të dorës së dytë. Edhe pas zhvilli-meve sociale e politike të viteve 1990 romëtvazhdojnë të diskriminohen e të përbuzen.

Kur flasim për diskriminim të fëmijëveromë nuk është fjala për përjashtimin e tyrenga pjesëmarrja në institucione arsimore aponë aktivitete të caktuara të tyre, nuk ështëfjala për kufizimin e numrit të klasave qëduhet të ndjekë një fëmijë rom, nuk ështëfjala për ndërtimin e institucioneve arsimore

të veçanta për romët. Grupi ynë nuk gjetigjurmë të këtyre formave të ashpra të diskri-minimit të fëmijëve romë. Ajo që grupi ynëkonstatoi është se ekzistojnë plot raste nëtë cilat fëmijët romë vihen në situata të tillatë cilat ua cenojnë atyre dinjitetin njerëzor.

Romët përbuzen për ngjyrën e lëkurës sëtyre dhe për mënyrën e jetesës që bëjnë.Megjithëse popullsia jorome vlerëson faktinse romët bëjnë një jetë të orientuar në tëtanishmen e pa shumë plane të stërholluarapër të ardhmen, faktin se ata kanë njëvështrim optimist për jetën dhe e vlerësojnëargëtimin, faktin se romët nuk janë shumëtë përfshirë në veprimtari kriminale, përsërijoromët i konsiderojnë romët dhe mënyrëne tyre të jetesës si “punë jevgjish22”. Megji-thëse nuk ka shenja të armiqësisë ndaj ro-mëve, romët përbuzen për ngjyrën, zemëri-min e papritur, lindjen e shumë fëmijëve,dashurinë e lirë, etj. Këto janë shenja tëqarta të një racizmi të hapur që për fat nukka arritur ndonjëherë të marrë forma armi-qësore, por që është ushqyer vijimisht nëkuadrin e superioritetit të lëkurës së bardhëpërmbi atë me ngjyrë. Një prind rom tha:

“Do doja t’i kisha të gjitha leckat që kam,por vetëm këtë lëkurë të mos e kisha dhe goditime zemërim lëkurën e faqes së vet”.

Rom në Levan

Kjo ndjenjë racizmi është ushqyer e ush-qehet vazhdimisht edhe nga faktorë duk-shëm në disfavor të romëve si: jeta e tyre esegreguar në vendbanime që janë pak ashumë kompakte, niveli i lartë i papunësisë,

22 “Jevg” dhe “jevgj” janë fjalët që përdoren në Shqipëri për të shënuar popullsinë rome dhe atë egjyptiane. Këto

fjalë janë fyese, ndërsa fjalët “rom” dhe “egjyptian” nuk përmbajnë asnjë lloj ngarkese përbuzëse.


Raport studimor

niveli i ulët i arsimimit të tyre, niveli i ulët iorganizimit shoqëror dhe i përfaqësimitpolitik.

Fëmijët romë shprehen me rezerva përtrajtimin diskriminues që u bëhet atyre nëshkollë nga mësuesit dhe nga vetë shokët etyre, megjithëse ata e përmendin se një qën-drim i tillë ekziston. Kjo shihet si pasojë evetë qëndrimeve diskriminuese: sa më tëforta të jenë ato, aq më të pagatshëm janëromët të flasin për to. Krejt ndryshe ndodhme prindërit romë: të pyetur nëse janë tëkënaqur për mënyrën e trajtimit të fëmijëvetë tyre nga mësuesit, ata shprehen se janë tëkënaqur dhe se trajtimi që marrin fëmijët etyre është krejt i njëllojtë me trajtimin që ubëhet fëmijëve joromë. Ajo që bie në syështë se fëmijët romë shprehen më hapur seprindërit e tyre për trajtimin diskriminuesqë u bëhet atyre në shkollë. Ne nuk e dimëpse ndodh kjo: a janë fëmijët romë më tëndërgjegjësuar se prindërit e tyre për diskri-minimin? A e vuajnë më shumë fëmijët dis-kriminimin? A janë prindërit të painformuarse ç’ndodh me fëmijët e tyre në shkollë?Gjithsesi fëmijët e kanë pranuar më shumë

se prindërit e tyre që diskriminohen nëkrahasim me joromët.

Një tregues i thjeshtë i diskriminimit tëfëmijëve romë krahasuar me ata joromëpërmbahet në tabelën e mëposhtme:

Arsimi i detyruar publik që marrin fëmi-jët e Shqipërisë nuk i përgjigjet situatëssociologjike të fëmijëve romë. Ai është kon-ceptuar për sociologjinë e joromëve: planetdhe programet janë ndërtuar në mënyrë tëtillë që të përvetësohen nga popullsiajorome; mësimdhënësit janë në shumicëndërmuese të tyre joromë; shkolla është njëinstitucion shumë serioz dhe disiplinues,ndërkohë që popullsia rome është njëpopullsi gazmore dhe e lirë, shkolla ështëshumë e mbingarkuar ndërsa popullsia romeështë e prirur ndaj një jete jo kaq të sforcuar.Kësisoj shkollat e arsimit publik të detyruarnuk u mundësojnë fëmijëve romë një ecuritë krahasueshme me atë të fëmijëve joromë.Pra një nga arsyet themelore se pse fëmijëtromë nuk përparojnë si joromët në shkollënpublike është fakti se kjo shkollë nuk e merrparasysh sociologjinë e romëve.

Daróczi23 e ka shprehur fare qartë se

Tabela 3: Trajtimi krahasimor i nxënësve romë me ata joromë në shkollë

23 József Choli Daróczi është rom dhe njëherësh profesor i romologjisë në Teacher’s College në Zsámbék, Hungary



procesi antidiskriminues ndaj romëve mundtë realizohet duke i dhënë shkollës njëdimension shumëkulturor. Sipas tij:

“Fëmijët romë nuk munden t’i përdorinvlerat e shoqërisë në jetën e tyre të përdit-shme. Nëse një fëmijë rom arsimohet nëmënyrën standarte dhe shkon të jetojë për-sëri brenda komunitetit të tij rom, ai do tëngordhë urie. Shkathtësitë jetësore për tëcilat ka nevojë një fëmijë rom janë shumëtë ndryshme nga ato për të cilat ka nevojënjë gaxhi. Kurrikulumi i një shkolle tëzakonshme nuk e lejon fëmijën rom të fun-ksionojë në shoqëri ose të mësojë shkathtë-sitë për të cilat ai ka nevojë. Përderisa ekzi-ston kjo ndarje në shoqëri do të vazhdojmëtë kemi probleme edhe në arsim. Sistemi iarsimimit në Europë dëshiron të prodhojëgaxhinj prej fëmijëve romë. Megjithatë,edhe nëse një fëmijë rom ia del të arrijë su-kses në shkollë, ai përsëri nuk do të prano-het në shoqërinë e gaxhinjve24.

Ky qëndrim konfirmohet edhe nga inter-vistimet e kryera prej nesh. Fëmija rom i cilipërparon e ka shumë të vështirë të integrohetnë shoqërinë e gaxhinjve, por fëmija rom eka të vështirë të qëndrojë i integruar edhenë shoqërinë e romëve. Forcat që e shtyjnëatë të kujdeset për t’u përshtatur janë shumëmë të mëdha. Një prind rom që nuk e lejonfëmijën të ndjekë shkollën thotë:

““Problemi ne romët e kemi mementalitetin, se ato që i çojnë gocat në shkollëpsh ne fillojmë themi kështu si mbas shpineqë: ja ky vazhdon e çon gocën në shkollë, se nëshkollë ka çuna... Kupton? Dhe çunat

24 School Suçess for Roma Children, József Choli Daróczi, Cluj, Romania, 1996, në përmbledhjen “The roma

education resource book”, 1999.

ngacmojnë gocat dhe mundet që ajo 12 vjeç ështëdhe mund të bi në dashuri me njërin, kështuqëfillon bën një gabim i cili i kushton shumë atijse goca i ngelet në shpi, kështu që çfarë duhettë ndryshojë është më shumë mentaliteti jonërom, por që unë e kuptoj që kjo është gabim,por që nuk kam çfarë t’i bëj. S’mund të dalkundër të tjerëve se unë në këtë komunitet jetoj,kështu që po të dal unë kundër ato do fillojnëtë më shajnë mu dhe unë s’du të më shajnëkështu që i përshtatem”.

Kjo mund të shtrojë pyetjen e rëndësi-shme: cila është zgjidhja? Mos vallë duhettë prishim karakterin unik të arsimimitpublik të detyruar dhe të ndërtojmë njëshkollë të posaçme për romët? Nëse bëhetnjë gjë e tillë, atëherë a do të ishte kjo gjëpërveçse një prishje e karakterit unik tëarsimit edhe një shembull i segregimit tëfëmijëve romë në shkolla me programe krejttë posaçme për ta? Kjo është një nga dilematnë të cilën ka mbërritur grupi ynë i studimit.

Kjo çështje kërkon një shqyrtim të gjerëme pjesëmarrjen e shumë aktorëve. Kjo dotë ishte një ndërmarrje me karakter historikpër të gjetur zgjidhje të qëndrueshme.Gjithsesi, ka shumë mundësi që të kërkojmëzgjidhje duke formuluar koncepte të reja përstandardet kombëtare të arsimit të detyruardhe zgjidhjet lokale të arsimimit, të cilat tëmundësojnë realizimin e standardeve kom-bëtare në kontekstet lokale. Rruga nga dotë ecet duket krejt e ngushtë: klasat e sotmetë integruara nuk po ndihmojnë që fëmijëtromë të përparojnë, ndërsa klasat e segre-guara duket se do t’i mbajnë romët në


Raport studimor

periferi të shoqërisë. Për më tej, arsimimi iromëve kërkon një pedagogji që të marrëparasysh karakteristikat psikologjike tëromëve, gjë që ende nuk është ravijëzuar asnë vende të zhvilluara të Evropës ku popull-sia rome është e madhe në numër.

Pengesa gjuhësore

Fëmijët romë janë të penguar të arsimo-hen në mënyrë cilësore dhe solide për shkaktë mosnjohjes së gjuhës shqipe në të cilënofrohet shkollimi në shkollën publike. Ro-mët jetojnë në enklava kryesisht homogjenedhe fëmijët romë përfshihen që herët nëkomunikime në gjuhën rome. Mungesa earsimit parashkollor në gjuhën shqipe bënqë ata ta fillojnë shkollën ose fare pa njohjene gjuhës shqipe, ose me një njohje shumë tëkufizuar të saj. Në klasën ku mësimi zhvillo-het në gjuhën shqipe ata nuk kuptojnëndonjë gjë të madhe nga ajo që zhvillohetatje. Në këto kushte ata zhyten në fantaziose merren me gjëra të tjera anësore. Tëdekurajuar nga mosnjohja e gjuhës fëmijëtromë nuk kanë dëshirë të ndjekin një shkollënë të cilën nuk kuptojnë asgjë. Një mësuesenë Fushë Krujë bëri përpjekje të mësontenumërimin në gjuhën rome me qëllim që t’indihmonte romët e klasës së saj të kapninkonceptet matematike.

Me rritjen në moshë, nën ndikimin ekomunikimeve me prindërit e tyre, nënndikimin e televizionit dhe të shoqërive mefëmijë joromë, fëmijët romë arrijnë tëmësojnë të komunikojnë në gjuhën shqipe,por kur ndodh kjo zakonisht ka kaluar kohëdhe atyre iu është shuar dëshira për tëmësuar, edhe nëse e kanë pasur në fillim atë.Pra, në një moshë më të rritur fëmijët romëqë kanë arritur ta kapërcejnë pengesën

gjuhësore, kanë humbur dëshirën për tëndjekur shkollën.

Atëherë cila do të ishte zgjidhja për këtëproblem të rëndësishëm? Duket se mund tëndiqen disa rrugë. Njëra rrugë është forcimii arsimit parashkollor dhe investimi gjatëkësaj periudhe në zhvillimin gjuhësor tëromëve. Fëmijët romë kanë nevojë të marrinndikime të hershme edukative përmes arsi-mit parashkollor. Ky do të ishte një shtrat ipërgjithshëm ndikimi, brenda të cilit tërealizohej një politikë e përqendruar përpërvetësimin e gjuhës shqipe. Fëmijët romënuk mund të integrohen në shoqërinë shqip-tare nëse nuk e kuptojnë që herët gjuhën ekomunikimit me popullsinë jorome.

Një ndërhyrje e dytë do të ishte ofrimi ishkollimit të fëmijëve romë në gjuhën rome.Siç dihet, në Shqipëri ekzistojnë fare pakose aspak njerëz që të jenë në gjendje tëofrojnë mësim në gjuhën rome. Mungesa emësuesve është pengesa më e rëndësishmenë këtë drejtim. Përgatitja e mësuesve përtë ofruar mësim në gjuhën rome duket seështë një ndërmarrje e kushtueshme, që dokohë dhe predispozicion. Romishtja nëShqipëri është një gjuhë e folur dhe jo eshkruar. Nëse do të kishim mësues të gat-shëm për të ofruar mësim në romisht, atë-herë do të ishim para nevojës për të ndërtuarnjë politikë lejimi dhe mbështetjeje që romëttë mësonin në gjuhën amtare dhe në gjuhënshqipe sipas modelit që përdoret në jug tëvendit për arsimimin e fëmijëve të minorite-tit grek: cikli fillor në gjuhën rome plus më-simi i gjuhës shqipe, ndërsa cikli i lartë nëgjuhën shqipe plus mësimi i gjuhës rome.

Iniciativat e para për mësimin e romishteskanë filluar me futjen e disa abetareve tëkësaj gjuhe dhe me disa kurse fillestare tëmësimit të saj. Duket se edhe vetë romët



25 Prekshmëria shoqërore e romëve në Shqipëri, UNDP, Shqipëri, 2006, f.10, 29, 12, 14, 15.

26 Po aty, f.25.

nuk e kanë ndërgjegjen gjuhësore të tillë qët’i shtyjë ata drejt përvetësimit të gjuhës.

Pengesat financiare

Romët përfaqësojnë pjesën më të varfërtë popullsisë në Shqipëri. Sipas të dhënavetë studimit më të plotë të deritanishëm përsituatën e tyre, të ardhurat mujore të njëfamiljeje jorome janë 175 euro25 ndërsa tënjë familjeje rome që jeton ngjitur me të janë68 euro në muaj; papunësia ndër joromëtështë 8%, ndërsa për romët 24%; ndërkohëqë joromët shpenzojnë vetëm 54% romëtshpenzojnë 68% të të ardhurave mujore përushqimin; ndërkohë që 91% e joromëvejetojnë në shtëpi të reja apo pallate, vetëm36% e romëve jetojnë në shtëpi të tilla;ndërkohë që një familje jorome ka 3.1 dho-ma, një familje rome ka vetëm 1.9 dhoma;ndërkohë që 98% e joromëve kanë në shtëpikrevat të veçantë për çdo anëtar të familjes,vetëm 59% e romëve kanë krevat të veçantë;97% e joromëve kanë instalim uji të rrjedh-shëm brenda në shtëpi, ndërsa vetëm 28%e romëve e kanë një instalim të tillë.

Romët e intervistuar shprehen me shqe-tësim të madh për situatën financiare tëfamiljes: ata nuk përballojnë dot shpenzimetpër shkollën, paratë e xhepit të fëmijëve,botimet shtesë të cilat mësuesit ua kërkojnët’i blejnë, paratë për kurse private, dhe lekëtë tjera që rast pas rasti u duhen dhënëmësuesve për të përfituar nota kaluese përfëmijët. Kjo është e dukshme edhe në shifrënqë përmend studimi i mësipërm: familjetjorome shpenzojnë 308 euro në vit për

arsimimin e fëmijëve, ndërsa një familjerome vetëm 20 euro26.

Një tregues i rëndësishëm i situatës finan-ciare del edhe nga vëzhgimi i situatës sëromëve në shtëpi. Kështu: 93% e romëvejetojnë mbi katër persona në shtëpi, 77% eromëve jetojnë në dy dhoma, 92% e romëvekanë më shumë se dy fëmijë, 20% e nënavedhe 17% e baballarëve romë janë pa arsim,35% të nënave dhe 36% të baballarëve romënuk e kanë përfunduar shkollën fillore, 93%e fëmijëve romë nuk kanë një kënd studiminë shtëpi, 72% e fëmijëve romë nuk i kanëtë gjitha tekstet dhe mjetet e tjera ndihmësetë shkollës, në 78% të shtëpive nuk gjendetasnjë libër dhe në 79% të tyre asnjë gazetë(ky vëzhgim u realizua në 400 shtëpi romësh).

Pengesat infrastrukturore

Siç është përmendur, një pjesë e shko-llave ku mësojnë romët nuk janë të pajisurasipas të njëjtit standard me të cilin janëpajisur shkollat ku mësojnë përjashtimit osekryesisht joromët. E tillë është edhe cilësiae mjediseve jashtëshkollore dhe pajisja etyre didaktike. Këto janë elemente tërëndësishme të infrastrukturës shkollore.

Një aspekt tjetër është se romët herë-herënuk janë të regjistruar në zyrat e gjendjescivile pranë organeve të pushtetit lokal. Kjodukuri është e lidhur me emigracionin dhelëvizjen sezonale të disa fiseve rome nga njëvendbanim në tjetrin. Romët e ndjejnë këtëgjë, pasi ajo përbën një pengesë të madhepër shkollimin e tyre. Në këtë drejtimpushteti lokal ka hapësirë të bëjë më shumë.


Raport studimor

“Nuk jemi të regjistruar në gjëndjencivile, nuk na njeh njeri ne si familje, jo vetëmne po e di sa ka andej lart? Ohuuu, s’numë-rohen dot fëmijët e paregjistruar. Të gjithë pashkollë janë. Unë kam qënë në Greqi, pobëj 3 vjet që jam kthyer këtu, më vdiqburri andej, dhe fëmijët i kam lindur në Greqiunë. As andej nuk u regjistruan as këtu... nejemi në ajër. Ne nuk na njeh njeri që jemigjallë. Aman na ndihmoni se nuk është mirëkështu”.


Ndër pengesat infrastrukturore ia vlen tëpërmenden edhe: paaftësia e pushtetit lokalpër të ushtruar forcën e vet për zbatimin eligjit të detyrimit arsimor, pamundësia efamiljes rome për të paguar gjobën përmosndjekjen ose ndërprerjen e shkollës ngafëmijët, mungesa e predispozicionit për tëfutur si elementë të kurrikulës së përgjith-shme pjesë të kulturës rome, mungesa endërgjegjësimi të romëve për të bërë kërkesapër përfshirjen e dimensionit rom në kurri-kulat e shkollave mikse, mosshoqërimi idokumenteve themelore të përmirësimit tësituatës së romëve në Shqipëri me buxhetinpërkatës për realizimin e planeve, etj.




Raport studimor

“Mendoj që duhet përmirësuar politika përne romët, që ju të bardhët të mos nadiskriminoni kaq shumë, sepse ju nuk lejonias vende pune, dhe as arsim shumë të lartë”.

Një prind rom në Korçë

Deri në vitin 2003, në Shqipëri, nuk kapatur politika më vete për arsimimin eminoritetit rom. Ka patur vetëm politika përminoritetin në përgjithësi dhe, në këtë kua-dër, trajtohej edhe minoriteti rom. Në kua-drin e politikave të përgjithshme për minori-tetin, duke filluar nga viti 1995, janë zhvi-lluar një sërë aktivitetesh të pakordinuaranë lidhje me arsimimin e fëmijëve romë qëjanë fokusuar kryesisht në rehabilitim shko-llash në komunitetet rome, në tentativa përrishikimin e kurrikulës me qëllim pasqyriminnë të të kulturës dhe historisë rome, pro-grame parashkollorësh, shkolla verore si dhekurse për mësimin e gjuhës rome. Këtoaktivitet janë kryer pothuajse tërësisht ngaorganizatat jofitimprurëse ku, një rol tëveçantë, ka patur Fondacioni Soros.

Në vitin 2003 u miratua nga qeveriashqiptare “Strategjia kombëtare për përmirë-simin e kushteve të jetesës së minoritetitrom” që përfshin periudhën 2003-2015. Nëkëtë dokument ambicioz, krahas aspektevetë tjera sociale, kulturore dhe ekonomike,

Politikat lidhur me arsimimin e

fëmijëve romë në Shqipëri

janë shprehur në një seksion të veçantë edhepolitikat për arsimimin e minoritetit rom. Nëvitin 2007 u hartua “Strategjia për përfshi-rjen sociale” që përfshin periudhën 2007-2013. Edhe në këtë dokument, i kushtohetrëndësi, krahas të tjerave edhe arsimimit tëfëmijëve romë. Megjithatë, ky dokumentnuk sjell ndonjë gjë të re. Në të rimerrenobjektivat e “Strategjisë kombëtare për për-mirësimin e kushteve të jetesës së minoritetitrom” të vitit 2003. Këto objektiva po i para-qesim në mënyrë të përmbledhur më poshtë:

1. Arsimimi në moshën parashkollore

• Evidentimi i numrit të fëmijëve qëduhet të frekuentojnë kopshtet

• Evidentimi i frekuentimit të kopsh-teve nga fëmijët romë

• Sensibilizimi i opinionit rom përdomdosdoshmërinë e regjistrimit tëfëmijëve romë në kopshtit

• Evidentimi i kapaciteteve thithëse tëobjekteve parashkollore në zonat kubanon minoriteti rom

• Rikonstruksioni i kopshteve që janënë gjendje jo të mirë në zonat kubanon minoriteti rom

• Ngritja e objekteve të reja në zonatku aktualisht nuk ka kopshe në lidhjeme numrin e fëmijëve romë



• Mësimi i gjuhës shqipe në grupin etretë të arsimit parashkollor

• Emërimi i edukatoreve me përvojëduke marrë më parë mendimin eminoritetit rom

2. Arsimimi në moshën shkollore

• Evidentimi i numrit të fëmijëve qëduhet të frekuentojnë shkollën

• Evidentimi i frekuentimit të shkollësnga fëmijët romë

• Sensibilizimi i opinionit rom përdomosdoshmërinë e regjistrimit tëfëmijëve romë në shkollë

• Evidentimi i kapaciteteve thithëse tëobjekteve shkollore në zonat kubanon minorieti rom

• Rikonstruksioni i shkollave që janënë gjëndje jo të mirë në zonat kubanon minoriteti rom

• Ngritja e shkollave të reja në zonatku aktualisht nuk ka të tilla

• Caktimi i mësuesve me përvojë nëshkollat ku ka fëmijë romë dhe kuali-fikimi i tyre

• Dhënia falas e teksteve shkollore përciklin e ulët dhe ciklin e lartë të tetë-vjeçres

• Organizimi i aktiviteteve brenda dhejashtë shkollës

• Ndërgjegjësim i prindërve romë përrëndësinë e shkollës

• Pajisja e shkollave me bazë materi-ale-didaktike

• Pajisja e shkollave me laboratorë tëgjuhëve të huaja dhe të informatikës

• Kurse trainimi për nxënësit romësipas prirjeve të tyre në shkollat emesme profesionale

• Kurse për mësimin e gjuhës shqipe

për nxënësit e klasës së parë• Organizimi i shkollave verore me

nxënës romë dhe jo romë• Punë e diferencuar për evidentimin e

talenteve mes fëmijëve romë me qëllimkrjimin e mundësive për të konkuruarnë shkollat artistike dhe profesionale

• Organizimi i kurseve për eliminimine analfabetizmit për të rriturit që kanëbraktisur shkollën

3. Bursa dhe programe të tjera mbështetësepër fëmijët romë

• Kouta të veçanta për nxënësit romëqë konkurojnë në shkollat e larta.

• Dhënia e bursave nga shteti përfëmijët me të ardhura të pakta.

• Caktimi i punonjësve socialë nëshkollat me numër të konsiderue-shëm nxënësish romë.

Në “Strategjinë kombëtare për përmirë-simin e kushteve të jetesës së minoritetitrom” është përfshirë edhe një plan i detajuarme institucionet përgjegjëse dhe me buxhe-tin e parashikuar për realizimin e këtyreobjektivave për çdo vit duke filluar nga viti2003 e në vazhdim. Në zbatim të këtij plani,përpjekjet më të mëdha janë fokusuar nërikonstruktimin e shkollave ekzistuese kundjekin mësimet edhe fëmijë romë në ha-pjen e shkollave apo klasave të veçanta nëzonat e komuniteti rom kryesisht në Tiranë,Berat, Elbasan, Korcë, Fier, Lushnje dheShkodër. Krahas kësaj, janë zhvilluar njësërë trainimesh me mësuesit dhe drejtuesite shkollave për të drejtat e njeriut dhe tëminoriteteve në përgjithësi. Ashtu si edhenxënësve të tjerë nga Ministria eArsimit,nxënësve romë u janë dhënë falas tekstet


Raport studimor

shkollore të. Në ndonjë rast sporadik, measistencën e fondacioneve të huaja fëmijëveromë u janë dhënë falas edhe materiale shko-llore. Përveç këtyre, bazuar në ushëzimin eMinistrisë së Arsimit “Shansi i Dytë” janëorganizuar kurse për eliminimin e analfabe-tzimit ku kanë marrë pjesë, krahas të tje-rëve, edhe reth 230 fëmijë romë që kanëbraktisur shkollën. Përpjekje sporadike ngashoqatat rome edhe për organizmin e kurseveverore dhe kurseve për mësimin e gjuhësshqipe në kopshte dhe në klasën e parë.

Nga krahasimi i aktivitetve të kryera meobjektivat e vëna për arsimimin e fëmijëveromë, duket se këto objektiva janë realizuarnë mënyrë të pjesshme.Po këhtu vihet re senuk ka një përkushtim sistematik në realizi-min e objektivave si nga ana e institucioneveshtetërore, ashtu edhe nga ana e organiza-tave jofitimprurëse rome dhe jo rome qëveprojnë në këtë fushë. Kjo lidhet me fak-torë instucionalë, njerëzorë dhe financiarë.

Eshtë e dukshme kontradikta mes obje-ktivave mjaft ambicioze të strategjisë kom-bëtare për përmirësimin e kushteve të mino-ritetit rom dhe kapaciteteve institucionalenjerëzore dhe financiare mjaft të kufizuaraqë janë vënë në dispozicion për realizimin eobjektivave. Struktura përgjegjëse për ndje-kjen e realizimit të startegjisë për romët nëtë gjitha aspektet (arsimi, trashëgimia kultu-rore, familja, ekonomia, punësimi, ulja e var-fërisë, mbrojtja sociale, shëndetësia, infra-struktura, drejtësia, rendi publik dhe admi-nistarta publike) është Sektori i Monitorimitpranë Shërbimit Social Shteëror në Minis-trinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shan-seve të barabarta. Ky sektor ka për funksion:(i) të kordinojë punë me ministritë që janë

të përfshira në zbatimin e startegjisë (gjithsej10 ministri: Ministria e Arsimit dhe e Shke-ncës. Ministria e Shëndetësisë, Ministria eBrendshme Ministria e Punëve Publike-Transportit dhe Telekomunikacionit Mini-stria e Financave Ministria e Jashtme Mini-stria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Spor-teve Ministria e Ekonomisë dhe Ministria eDrejtësisë; (ii) të ndërgjegjësojë strukturate pushtetit vendor për t’u përfshirë në zbati-min e strategjisë për romët; (iii) të bashkë-punojë me përfaqësuesit e komuniettit romedhe organizatave joqeveritare rome për tëkontribuar në realizimin dhe monitorimin estrategjisë si dhe (iv) të bashkëpunojë m edonatorët dhe organizatat jo qeveritarelokale dhe ndërkombëtare për realizimin estartegjisë. Përballë këtyre funksioneve tëshumta, Sektori i Monitorimit pranë Shër-bimit Social Shtetëror duket se se e ka tëvështirë misionin e saj për arsye të vetëstatusit të saj adminsitrativ që është më iulët sesa i institucioneve të tjera me të cilatduhet të bashkërendojë punën. Shpesh mini-stritë partnere dhe zbatuese të strategjisëneglizhojnë t’i përgjigjen kërkesa të Sektorittë Monitorimit pranë Shërbimit SocialShtetëror. Duket po ashtu se edhe funksionete dyfishta (edhe monitoruese edhe koordi-nuese e zbatuese ) si dhe numri i tepër i vogëlprej tre vetësh në përbërje të këtij sektori evështirësojnë dukshëm punën e tij.27 Ndër-kohë edhe në ministritë përgjegjëse përzbatimin e strategjisë, (përfshirë këtu edheMinistrinë e Arsimit dhe Shkencës që ështëpëprgjegjëse për realizimin e objektivave nëfushën e arsimimit) ka, në rastin më të mirë,vetëm nga një person përgjegjës që nuk eka detyrë ekskluzive ndjekjen e realizimit

27 Ceka B. Raport për vleërisimin e Strategjsië kombëtare për ëprmiërsimin e jetës së komuniettit rom” Tiranë 2007.



të strategjisë për romët. Më problematikeparaqitet gjëndja në bashkëpunimin e këtijsektori me institucionate rajonale dhe lo-kale. Sa më larg institucioneve qëndrore aqmë i zbehtë është informacioni për strate-gjinë dhe aq më i vogël është aktivizimi përrealizimin e saj.

Megjithëse ka plane zbatimi për strate-gjinë, nga ana e qeverisë nuk janë vënë nëdispozicion burimet financiare e parashi-kuara për këtë qëllim. Me përjashtim tërikonstruktimit të ndonjë shkolle ku ka edhefëmijë romë dhe të dhënies së teksteveshkollore falas që janë mbuluar me fondet eshtetit, kjo është e vërtetë edhe për fushëne arsimimit të fëmijëve romë. Kësisoj,realizimi i pjeshëm i objektivave të strate-gjisë edhe në fushën e arsimit, është bërë nëpjesën më të madhe me fondet e donatorëve.Mungesa e burimeve financiare shtetëroree vë seriozisht në pikëpyetje vlerën praktiketë strategjisë për minoritetin rom.

Krahas mungesës së burimeve njerëzoredhe financiare, politikat për arsimimin eromëve janë të pashoqëruara me mekani-zmat përkatëse të vlerësimit dhe monito-rimit. Ndërkohë, me përjashtim të fazëskonsultuese, pjesëmarrja e komunitet romnë zbatimin e strategjisë ka qënë vetë inicia-tivë e organizatave joqeveritare rome tëmbështetura nga donatorët. Aktualisht nukka ndonjë përfaqësues të komunitetit romnë asnjë ndër hallkat institucionale përstrategjinë.28 E njëjtja gjë mund të thuhetedhe për monitorimin dhe vlerësimin estrategjisë. Mospjesëmarrja tërësore dhe

aktive e vetë komunitetit rom e vë në pikë-pyetje zbatimin e strategjisë.

Një problem tjetër që ul efektivitetin estrategjisë është mos realizimi në komplek iobjektivave të saj në të gjitha fushat. Mos-realizmi i objektivave në fusha të tjera tëstrategjisë p.sh, në fushën ekonomike (uljae varfërisë, ose përmirësimi i statusit tëpunësimit të romëve) dëmton seriozishtedhe përpjekjet që janë bërë e që do bëhenpër realizimin e objektivave të strategjisë përromët në fushën e arsimit.

Deri tani bëmë një përshkrim të nivelittë zbatimit të objektivave të strategjisë nëfushën e arsimimit të fëmijëve romë dheproblemeve që lidhe me të. Një pyetje tjetërshumë e rëndësishme është: në ç’përmasëpasqyrojnë objektivat e strategjisë problemetqë përjeton sot komunitetit rom në fushëne arsimit? Aktualisht, minoriteti rom nëShqipëri po përjeton një deprivim të thellëarsimor. Ky deprivim arsimor është karakte-ristik edhe në vende të tjera të Ballkanit dhemë gjerë ku ka minoritet rom. Tre shkaqetmadhore të këtij deprivimi janë: (i) racizmi/segregimi(veçimi); (ii) statusi i ulët socialekonomik i romëve në krahasim me popull-sinë e bardhë dhe (iii) sistemi arsimor jo indjeshëm ndaj minoriteteve29. Një strategjie plotë për arsimimimin e fëmijëve romëduhet t’i adresojë të tre shkaqet. Sa e bënstrategjia aktuale këtë gjë?

Është e vërtetë që në Shqipëri nuk ekzis-ton modeli tipik i segregimit (veçimit) nëformën e shkollave që frekuentohen vetëmnga fëmijët romë dhe ku cilësia e mësim-

28 Shih perseri Ceka.B. Raport për vleërisimin e Strategjsië kombëtare për ëprmiërsimin e jetës së komuniettit rom”

Tiranë 2007.

29 Alexander, T. Combating educational deprivation of roma children (A policy Discussion Paper) The Roma

Education Initiative (REI) Working Group


Raport studimor

dhënies është shumë më e ulët se në shkollate tjera që popullohen nga fëmijë të bardhë.Megjithatë në Shqipëri ekzistojnë forma tëtjera segregimi. Një formë e tilla segregimiështë ekzistenca e klasave që popullohenkrysisht ose në shumicën dërrmuese ngaromët për arsye se këto klasa janë ngriturnë tërritorin ku banojnë romët. Kjo kandodhur për arsye se shkolla ndodhet shumëlarg territorit ku banojnë fëmijët romë.Megjithëse këto klasa janë ngritur për tëlehtësuar ndjekjen e shkollës nga fëmijëtromë, cilësia e mësimdhënies në to ështëshumë më e ulët sesa e një shkolle qëpopullohet nga nxënës të bardhë.

Një formë tjetër segregimi ështësegregimi brenda klasës. Zakonisht, nëklasat që popullohen në shumicë nga fëmijëtë bardhë, nxënësit romë, për pasojë tëndërhyrjeve të mësuesit ose të nxënësve tëtjera rrinë bashkë dhe zakonisht në bankëtë fundit. Mosaktivizimi i duhur i nxënësveromë në orën e mësimit nga mësuesit, rastete dhunës psikologjike dhe fizike të ushtruarndaj fëmijëvë rome si dhe ofendimet racialejanë forma të tjera të shpeshta segregimi qëqë janë evidentuar jo vetëm në studime tëtjera30,31 por edhe në studimin tonë. Ndër-kohë përtej shkollës, shfaqen forma ekstre-me të diskriminimit për popullatën rome tërritur në formën e privimit të punësimit dhestrehimit.

Strategjia aktuale për romët e ka anash-kaluar problemin e racizmit/segregimit.

Fëmijët romë nuk mund të integrohen nëse(qoftë edhe për arsye komoditeti) për tangrihen klasa në territoret që ata banojnë.Në këto lloj klasash ata nuk mund të dalindot përtej kulturës së varfërisë së tyre ngaqëu mungojnë modelet më të mira se ato tëvetes. Për ta shmangur këtë, në vend tëngritjes së klasave të veçanta për fëmijëtromë, duhet bërë shpërndarja e tyre në shko-lla që popullohen me shumicë nga të bardhëtduke krijuar lehtësinë e transportit të tyrenë rastet kur shkolla është larg vendbanimittë tyre. Ngritja e klasave të veçanta për fë-mijët romë, (pavarësisht se nuk është njëfenomen shumë i përhapur), nuk i ndihmonintegrimit, por segregimit të mëtejshëm tëtyre.

Ndërkohë, shpërndarja e fëmijëve romënë sisetmin e shkollimit maxhoritar duhetshoqëruar edhe me ndryshime në praktikëne të mësuarit, në marrëdhëniet shkollë fa-milje, në ndihmën ndaj nxënësve romë sidhe në përmirësimin e klimës në shkollë32.Në strategjinë aktuale është vënë si objektivkryerja e trajnimeve të mësuesve ku ka edhefëmijë romë për të drejtat e njeriut dhe tëdrejtat e minoritetit. Na duket e domosdo-shme që në strategji të vihet si objektiv edhetrajnimi i mësuesve dhe i drejtuesve të shko-llave lidhur me paragjykimin, diskriminimin,trajnime lidhur me kulturën dhe historinë,psikologjinë e romëve etj. Kjo do të shër-bente për reduktimin e racizmit dhe segre-gimit të fëmijëve romë në shkollë. Kësaj do

30 EUMC- European Monitoring Centre for Racism and Xenophobia (2006) Roma and Travelers in Public

Education, An overvieë of the situation in EU members, Vienna

31 De Soto H., Beddies S., Gedeshi I., (2005) Roma and Egyptians in Albania, From Social Exclusion to Social

Inclusion, orld Bank Report No. 53

32 Alexander, T. Combating educational deprivation of roma children (A policy Discussion Paper) The Roma




t’i shërbente edhe zhvillimi i aktivitettevetë përbashkëta me pjesëmarrjen e fëmijëveromë dhe jo romë. Këto aktivitete duhet tëzhvillohën në mënyrë permanente në nivelshkolle, komunitetit dhe jo vetëm në formëne kampeve verore një herë në vit siç kandodhur deri tani. Nga ana tjetër vendosjanë nivel shkolle dhe, më gjërë, në nivel sho-qërie e masave ligjore për ndalimin e raciz-mit, segregimit, dhe diskriminimit të romëvedo t’i shërbente integrimit më të mirë të tyrenë shoqëri. Kjo do të ishte mirë të shoqëro-hej me fushata sistematike kundër paragjy-kimeve për romët në përgjithësi në nivelkomuniteti dhe në shkallë kombëtare. Pa umobilizuar opinioni publik në favor tëromëve nuk mund të bëhet fjalë për zbatimtë suksesshëm të strategjisë për romët.

Fëmijët romë në Shqipëri vijnë ngafamilje me një varfëri ekstreme. Kjo i vë atanë disavantazh të thellë social lidhur mefëmijët e bardhë: ata nuk mund të ndjekinkopshtin, nuk kanë pajisjet mësimore, nukkanë lehtësitë e duhura për të studiuar nështëpi. Të gjitha këtyre u shtohet edhe faktise kur futen në klasën e parë ata nuk dinëas gjuhën shqipe. Strategjia aktuale përpiqetta adresojë problemin e statusit të ulët socialekonomik të fëmijëve romë përmes dhëniesfalas së teksteve shkollore për ciklin e ulëtdhe ciklin e lartë të tetëvjeçres, dhënies sëbursave për fëmijët romë në familjet me tëardhura të pakta si dhe përmes kursve përmësimin e gjuhës shqipe në grupin e tretëtë edukimit parashkollor. Krahas dhënies sëteksteve falas duhen dhënë dhe pajisjetmësimore falas. Po ashtu duhet të ofrohenedhe programe të tjera për fëmijët romë siofrimi i porcioneve ushqimore (vakte ushqi-mesh në shkollë), veshmbathje, transportfalas si dhe kujdes shëndetësor. Zhvillimi i

kurseve për mësimin e gjuhës shqipe ështënjë objektivë esenciale e strategjisë, që mepërjashtim të disa përpjekjeve të pjesshmetë organizatave jofitiprurëse rome, ka mbe-tur një objektivë thjesht në letër. Kjo duhettë materializojet medoemos, për arsyen ethjeshtë se pa ditur gjuhën shqipe fëmijëtromë nuk mund të integrohen dhe nuk mundtë përparojnë në mësime. Ndërkohë, duhetvënë si objektiv që krahas kurseve të gjuhëstë zhvillohen edhe kurse për marrjen e njohu-rive dhe shprehive për t’i përgatitur fëmijëtromë që nuk ndjekin kopshtin për klasën eparë. Në këto kurse do të ishte me shumëinteres që të përfshihen edhe nënat e fëmijëve.

Objektivat e strategjisë aktuale përromët në fushën e arsimimit duket se janëfokusuar kryesisht në evidentimin e numrintë fëmijëve romë në moshë shkolle, nëregjistrimin, në mbajtjen e tyre në shkollë sidhe në rehabilitimin e atyre fëmijëve që kanëbarktisur shkollën. Ndërkohë nuk ka treguarvëmëndje për parandalimin e mbetjeve dherezultateve të ulta të fëmijëve romë nëshkollë. Evidentimi i numrit të fëmijëve nëmoshë shkolle, regjistrimi dhe mbajtja e tyrenë shkollë është njëra anë.Ndërkohë ataduhet të ndihmohen që të përparojnë nëshkollë. Në këtë pikëpamje strategjia nukpërmban asnjë objektiv. Lidhur me këtëmund të ndërmerren një sërë masash. Njënga këto është stabilizimi i mekanizmavetë mentorimit/tutorimit të nxënësve romënga nxënësit e bardhë me qëllim që të paran-dalohet mbetja e nxënësve romë në klasëdhe të lehtësohet integrimi i tyre. Ky mundtë jetë një aktivitet i organizuar pas mësimitnë mjediset e shkollës ose dhe në shtëpi.Ndërkohë duhen gjetur edhe forma për tëstimuluar si nxënësit e bardhë ashtu edhenxënësit romë që do të përfshihen në këtë


Raport studimor

aktivitet. Një formë e tillë stimulimi mundtë ishte p.sh, premtimi për të ndjekur njëshkollë verore ose për të shkuar në një kamppushimi gjatë verës.

Zhvillimi i aktiviteteve mësimore pasmësimit të rregullt në klasë me nxënësitromë nga ana e mësuesit është një masë tjetërqë ndihmon për të parandaluar prapambe-tjen e tyre në mësime. Kjo kërkon që të gjën-den forma stimulimi për mësuesit që dozhvillojnë aktivitete të tilla. Në këto aktivi-tete mund të tërhiqen edhe mësues të tjerë(mundësisht romë, nëse ka të tillë) meaktivizim me kohë të pjeshme në shkollëku ka fëmijë romë. Natyrisht kjo kërkon bu-xhet shtesë, por duhet kuptuar se integrimii vërtetë i romëve nuk mund të bëhet vetëmme fjalë të mëdha të shkruajtura në letër.

Do të ishte e dobishme që si në shkallëkombëtare ashtu edhe në nivel shkolle nësistemin e inspektimit, vlerësimit të punësmësimore dhe sistemit të raportimit t’i lihetnë mënyrë permanente një hapësirë eveçantë problemit të arsimimit të fëmijëveromë. Kjo do ta mbante në qëndër të vëmë-ndjes këtë problem dhe do të shmangte nëkëtë mënyrë trajtimet rastësore.

Aktualisht sistemi arsimor në Shqipërinuk është i ndjeshëm ndaj nevojave tëkomunitetit rom dhe nuk i merr ato parasyshnë punë mësimore dhe në aktivitete të tjera.Megjithëse janë bërë disa përpjekje spora-dike programet mësimore nuk i pasqyrojnëkëto nevoja. Aq më pak tekstet dhe mate-rialete e ndryshme mësimore. Mësuesit dhedrejtuesit e shkollave janë formuar nëmënyrë të tillë që nuk e kanë të lehtë punënme minoritetet. Rritjes së ndjeshëmrisë sësistemit arsimor ndaj nevojave të komuni-tetit rom do ti ndihmonin trajnimet e mësue-seve dhe drejtuesve për kulturën, zakonet,

historinë rome, paragjykimet etj që përmen-dëm më sipër. Një masë tjetër do të ishterishikimi i programeve mësimore me qëllimqë në të të pasqyrohen kultura dhe historiarome. Fëmijët romë do të ndjehen më mirënëse do të shohin pjesë të kulturës dhehistorisë së tyre të pasqyruar në programe,tekste dhe materiale të tjera mësimore.

Objektivat aktuale të strategjisë përromët në fushën e arsimit kanë parasyshthuajse kryesisht fëmijët. Ndërkohë shumëpak është vënë theksi në punë me familjet,prindërit romë. Puna me prindërit duhet parësi një komponent shumë i rëndësishëm iefektivitetit të arsimimit të fëmijëve romë.Nuk është fjala vetëm për ndihmë ekono-mike ndaj familjeve rome. Krahas kësaj dotë ishte shumë efektive që të zhvilloheshintrajnime me prindërit romë për t’i pajisur atame shprehitë e përfshirjes në edukimin efëmijëve të tyre.

Po ashtu, objektivat aktuale të strategjisëpër romët nuk i adresojnë problemet e arsi-mimit nga pikëpamja gjinore.Nga ky studimka dalë se ritmi i braktisjes së shkollës ngavajzat rome pas moshës 12 vjeç është shumëmë i madh sesa i djemve në të njëjtën moshë.Do të ishte mirë që të gjënden mënyra përtë stimuluar vajza rome për të ndjekur shko-llën edhe pas kësaj moshe. Një mënyrë etillë e rekomanduar edhe në vende të tjeraështë dhënia e bursave për vajzat e klasëssë 7-të dhe të 8-të me qëllim që të stimulo-hen për të përfunduar shkollën tetëvjeçare.

Rritja e kapaciteteve të vetë minoritetitrom për të trajtuar vetë problemet që lidhenme arsimimin duhet të jetë një objektivtjetër madhor i strategjisë për romët. Në këtëkuadër duhen parashikuar aktivitete përpërgatitjen e organizatave jo qeveritare romepër të punuar në fushën e arsimit.




Raport studimor

Më poshtë paraqiten disa profile tipiketë fëmijëve romë dhe të kushteve familjarenë të cilat jetojnë ata.

Aleksandri, djali i Rakipit

Rasti i mëposhtëm i përket një familjeje mekatër pjesëtarë. Babi i dy vajzave binjake të cilatduhet të ishin në klasë të dytë, dhe një djaliadoleshent – rreth 18 vjeç. Para një viti, zonja eshtëpisë ka ndërruar jetë, si rezultat i një sëmundjejetë rëndë. Vajzat kanë frekuentuar disa muaj klasëne parë, më pas, me vdekjen e nënës çdo gjë ka ardhurduke u përkeqësuar. Babai i vajzave:

Unë nuk kam asnjë mundësi për t’i çuar vajzatnë shkollë. I kam pasur në shkollën “X Y” nëklasë të parë. Ato nuk mësonin shumë, ishinmbrapa me mësime. Kur ndodhi fatkeqësia, filluantë mos shkonin më në shkollë. Nuk kam para qët’i mbaj. Edhe djali është martuar dhe ka marrënuse në shpi vetëm për të na bërë punët, se naduhet një femër. Shumë herë i bëjnë edhe vajzat,por ato janë ende të vogla. Ne jetojmë tek bregu ilumit dhe në atë zonë, nëse nuk ka njeri në shtëpi,mund të hyjnë e të marrin gjërat e tua. Mua mëduhet të dal të punoj bashkë me djalin, të gjejmëndonjë punë rasti. Vajzat duhet të rrinë në shtëpise s’mund ta lëmë dot shtëpinë vetëm. Të njëjtën gjëbëjnë edhe të tjerët në lagje. Nuk i dërgojnë fëmijëtnë shkollë se s’ka kush e ruan shtëpinë. Vetëmnëse kanë shumë fëmijë dhe e bëjnë me radhë. Edheunë doja të lija njëherë njërën e njëherë tjetrën, por

ato e kishin mësimin të dyja në të njëjtën kohë. Mëka ardhur disa herë ajo vajza që kujdeset përfëmijët në shkollë, po nuk dija ç’t’i thoja. E gënjeja,i thoja do i sjell nesër. Më vinte zor t’i dilja parapastaj. Këta duan vetëm shkollën, por kur nukmundesh si t’ia bësh?

Edhe po të dalin jashtë më sëmuren, nuk kamlekë për t’i blerë ilaçe. Më kanë lutur shumë edhedisa të shoqatës që t’i çoja në shkollë. Po ne tanijemi të humbur, s’ka më fat për ne. Të paktën mëjapin diçka për të ngrënë për vajzat, se ndryshe s’edi çdo u kisha dhënë.

Unë nuk do i çoj dot vajzat në shkollë me këtokushte që kam. Edhe djali s’ka shkuar në shkollë.Ne nuk jemi për shkollë. Kështu jemi mësuar, nukna ndryshojnë dot. S’ka gjë çfarë të ndryshohet përarsimin. Shteti duhet të mendojë si hanë bukë këtafëmijë, pastaj të thotë duhet t’i çoni në shkollë.

Prind rom i një fëmije në klasën e dytë,Tiranë

Leonardo

Djali është nxënës në klasën e dytë të shkollësGjon Buzuku. Shtëpinë e ka në një nga dhomatnë rrugën “Aleksandër Moisiu”, ku gjenden shumëpersona të komunitetit rom. Mendohet që këtodhoma kanë qenë kazerma ushtrie më parë. Djalishkon çdo ditë në shkollë. Duket se kjo gjë nuk ipëlqen shumë, megjithatë duhet ta bëjë. Vëllai mëi madh e ka lënë shkollën dhe endet nëpër lagje.Nëna duket e interesuar për të dhe shkollimin e

Profile



tij. Të paktën të bëjë disa klasë shkollë që të dijëtë shkruaj e të lexojë – shprehet ajo. Biseda medjalin vijoi si më poshtë:

Unë jam në klasë të dytë. Kur isha në kopësht,më pëlqente më shumë. Tani mësuesja më bërtetkur nuk bëj detyrat. Mua s’më pëlqen të rri shumënë klasë, mërzitem shpejt. I them mësueses që duatë dal se u lodha, po ajo nuk më lë. Pastaj kur delmësuesja nga klasa për të marrë ndonjë gjë, unëiki me vrap e nuk kthehem më. Ose i them mësuesesqë dua të ha bukë e ajo më lë të iki. Mami i thotëqë mos më lërë, po unë pastaj bëj zhurmë e ajo skaç’të bëjë. Se unë mërzitem. Në kopësht vizatoja,këndonim. Kurse në shkollë vetëm mësim. Kur ibie ndonjëherë bankës se më këndohet, ajo më shkulveshin e më gjuan.

Unë shkoj çdo ditë në shkollë, vetëm se iki shpejtngaqë mërzitem. Më pëlqen atje se ka edhe fëmijëtë tjerë. Më pëlqen më shumë fiskultura. Edhemuzikën e kam shumë qejf. Kur bëmë festën eabetares vjet u kënaqa.

Me mësime sjam shumë mirë. Edhe mami s’mëndihmon se nuk di.

Në fillim unë isha në bankë të parë, pastaj mëçoi mësuesja nga fundi. Ajo na bërtet gjithmonë.Edhe na gjuan. Ne romëve më shumë, se me tëtjerët ka frikë. Erdhi një ditë mami i ...... dhe ibëri namin. Që atë ditë, nuk e ngacmoi më, tani emerr me të mira. Edhe mami im i thotë, po ajonuk merr vesh.

Nuk e di ça do bëhem kur të rritem, s’kamndonjë dëshirë. Ndoshta bëhem këngëtar.

Shkollën e kam qejf, po jo të ketë kaq shumëmësime.

Në klasë kam vetëm një shok. Me gjithë tëtjerët zihem. Nuk i duroj dot. Kam qejf t’i rrahse janë të gjithë qullashë. Ai shoku im e ka shpinëkëtu afër me mua. Edhe ai është rom. Edhe meatë zihem, po pajtohem shpejt.

Unë shkoj ndonjëherë te një shoqatë për romët.Atje kënaqem se nuk ka vetëm mësim. Edhe

mësueset i kam qejf. Ato mërziten me mua se nuksillem mirë, po unë prapë shkoj. Ndonjëherë mëdënojne e më thonë që mos shkoj ca ditë se jamsjellë keq. Pres sa të kalojnë ditët e shkoj prapë.

Nuk e di ça të them për shkollën. Mos ketëshumë mësime....

Fëmijë rom në klasën e dytë, Tiranë

Suada dhe Ronaldo

Ata janë vëlla e motër dhe lypin çdo ditë pranënjë banke. Qëndrojnë ulur dhe kërkojnë para ngakalimtarët: “Ej kinge, na jep ndonjë lekë. Ejbukuroshe, na jep ndonjë lek!”

Jetojnë në X. Nëna i sillte çdo ditë të lypnindhe vetë dilte të “punonte”. Kthehej në drekë përt’i marrë dhe i mblidhte të gjitha paratë që kishinfituar. Vajza kishte qënë në shkollë dy vjet, ndërsatani nuk shkonte më. Djali nuk kishte shkuarasnjëherë. Ai dukej tepër aktiv, ndërkohë që emotra qëndronte pa lëvizur në vendin që i kishtecaktuar e ëma. Ja si shprehet ajo:

Ne jemi të varfër, nuk kemi para. Edhe shpinëe kemi shumë keq. Na vjen lumi dhe na merrgjithë gjërat që kemi brenda. Prandaj na ka nxjerrëmami këtu, që të fitojmë ndonjë lekë. Ajo ska punë,kështu që duhet të punojmë ne. Unë kam qënë nëshkollë. Se mbaj mend si e ka pasur emrin shkollaime. Atje më pëlqente, se ksihte shumë fëmijë. Posmë pëlqente të bëja detyrat. Ajo mësuesja mëbërtiste kur shkoja pa detyra. Unë mërzitesha.Tani që nuk shkoj jam e kënaqur se nuk bëj detyra.Dhe mami më ka thënë që ata që shkojnë në shkollëjanë budallenj. Prindërit i lodhin fëmijët e tyre.Ne mami na do shumë se nuk na lodh me mësime.Edhe vëllain prandaj nuk e çoi. Na është luturmësuesja disa herë. Ka ardhur edhe te shpia, pomami s’do, se ajo s’na jep gjë neve. Njëherë që nasolli ca rroba, na çoi mami në shkollë një javë,pastaj na hoqi prapë.

Unë nuk e di ça do bëhem në të ardhmen. Dua


Raport studimor

të rri pa punë, si mami. Pse të lodhem unë? Taniqë dal këtu te rruga më pëlqen kur është kohë ebukur, po kur është shi nuk dalim se sëmuremi.

Unë kam qejf të shkoj në shkollë se atje luajme shoqet, po mami s’do. Edhe ato mësimet nuk ikuptoj, janë shumë të vështira. S’më ndihmon njeripër detyrat. Kështu që më pëlqen më shumë pashkollë. Ose të shkoj sa për të luajtur, mos bëjdëtyra.

Ne fitojmë ca lekë. Të gjitha ia japim mamit.Fëmijë romë 7 dhe 10 vjeç, Durrës

Kadriu

Ky është një baba i tre vajzave dhe një djali.Kanë jetuar në Vlorë dhe në vitet 97 – 98 kanëardhur në Tiranë. Tre vajzat i ka të martuara.Të voglën, 16 vjeç ka një muaj që e ka martuar menjë djalë nga Fieri, të dorës së tyre. E ka martuarme mblesëri, ose me lajmërim siç shprehet ai. Nukmendon se është martuar e vogël, pasi vajza ishteshumë e zhvilluar fizikisht.

Vetë është invalid dhe merr pension nga shteti.Punon vullnetarisht në qëndrën komunitare, nërolin e kameramanit dhe ndonjëherë të muzikantitkur bëhen koncerte të ndryshme. Gruaja punon sipastruese në shkallë pallati. Në të njëjtën kohë endihmojnë edhe vëllezërit e motrat që ka në Greqi.Djali është 13 vjeç dhe nuk ka bërë asnjë klasëshkollë. Ai është i shqetësuar për këtë gjë, po nukmundet ta rregullojë më. Cilat kanë qënë arsyet ekësaj situate?

Ne kemi jetuar në Vlorë dhe në priudhën etrazirave erdhëm në Tiranë, se patëm një hasmëriatje. Në fillim jëtuam në pallatin e Komunales,më pas lëviza se atje nuk ishin romë, por jevgj dhene nuk duam të përzihemi me ta. Shkova nëshkollën XY të regjistroja djalin dhe vajzën, podrejtori nuk i pranoi se nuk kisha dokumentat.Kam vetëm dy vjet që i kam sjellë dokumentat nëTiranë. Që atëherë nuk shkova më në zyrë të

drejtorit që të bisedoja për fëmijët dhe të dy ngelënpa shkollë. Dy vajzat e mëdha kanë bërë shkollë,vetëm vajza e vogël dhe djali më mbetën pa asnjëklasë. Edhe njeri nuk më ndihmoi. Në Vlorë nukshkoja dot të tërhiqja dokumentat se isha në rrezik.Kështu që mbeti ajo punë. Djali vjen këtu në qëndërtë mësojë të shkruajë dhe lexojë. Tani ka mësuart’i bjeri violinës dhe klarinetës.

Unë mendoj se arsimi është i rëndësishëm përfëmijët. Unë vetë kam bërë 6 klasë shkollë. Evetmja gjë që nuk më pëlqen, është se asnjëri nukmendon më për gjuhën tonë. Ne kemi origjinën ngaIndia. Në të gjithë botën, mësohet gjuha romisht.Do doja që edhe në shkollat tona të kishte disaorë romisht, që fëmijët ta dinin edhe si shkruhet,se për të folur e flasin të gjithë pa përjashtim. Taninuk kam çfarë të bëj më për fëmijët e mi, po tëpaktën fëmijët e tjerë duhet ta ndjekin shkollënrregullisht.

Pra si përfundim mund të them se dëshira imeishte që djali dhe vajza të shkonin në shkollë, podrejtori i shkollës më pengoi për të bërë një gjë tëtillë.

Kadriu, rom, ati i një fëmije 13 vjeç

Klausi

Ti më pyet mua se çfarë dua të bëhem kur tërritem? Nuk e di çfarë të them tani, por më përparamë pëlqente që të bëhesha avokat. Po eh eh .…iku ajo punë! Tani nuk bëhem dot se nuk kamshkollë. E lashë shkollën dhe tani jam bërë shumëpishman, por është shumë vonë. Pastaj do shumëkohë që të bëhesh avokat, duhet që të bësh shumëshkollë. Oohu ka gjithë ato gjëra, pastaj ne jemidhe dorë e zezë… dhe s’ka avokat nga dora ezezë.

Çfarë të shtyn të mendoj kështu? Po hiç me, nenuk mund të bëhemi kështu, se ne nuk na duan,ne nuk na pëlqejnë, na quajnë njerëz pa vlera,tallen më ne. Dhe unë nuk e di pse mendojnë kështu



për ne, nuk jemi të gjithë njësoj. Dhe ne kemi vlera,s’jemi kaq të këqij sa na bëjnë, sa na shajnë.

Kush janë këta që nuk na pëlqejnë? që tallenme ne? Po dora juaj me, të bardhët. Shiko të tëtregoj një histori:

Kur isha në shkollë, ne bëmë një nga ajo qëndahet kështu A, B…. Si i thonë, provim. Bëmëprovim,...ee, provim dhe unë isha ulur në bangëme një shok që mësonte ai, ishte më i mirë në klasë,ishte dorë e bardhë dhe ai më ndihmoi në provim,unë i bëra ushtrimet që ai më tregoi, dhe ai i shkroivet disa ushtrime. Unë i kisha bërë si ai, por kurmësuesja i pa provimet, shokut tim i kishte vënë10 kurse mua 4. I thashë mësueses pse më kishtevënë 4 dhe ajo më tha po se ti nuk di asgjë, ti nukmëson. E u mërzita shumë që mora 4 dhe këto

gjëra kështu më bënë që ta lija shkollën.A mendoj se ka dallime midis romëve dhe

joromëve në shkollën time? Po ka pasur ca mësueseqë bënin dhe disa që nuk bënin dallime, përshembull, kur drejtori më shikonte mua në shkallëte shkollës më pyeste “Hë ku je o arrixhi! Çfarë pobën, o arixhi” e kështu gjëra.

Ti më pyet mua çfarë duhet të ndryshojë që unëtë kthehem në shkollë? E por çfarë gjëje të ndryshojë?Asgjë! Tani nuk ndryshon më asgjë. Tani s’kamshkollë! Unë kam filluar të punoj këtu me mamin,shesim rroba dhe fitojmë. Më vonë do merrem vetëme shitjen e rrobave. Them të marr mall më cilësorpor ja sa të bëj ca lek dhe t’i kem që të blej dengjet.

Klausi nga Korça


Raport studimor

Përmirësimi i nivelit të përgatitjes për

shkollë i fëmijëve romë

• Mbështetje financiare për familjetrome për t’i regjistruar fëmijët nëarsimin parashkollor

• Zhvillimi në mënyrë institucionale(dhe jo thjesht si aktivitet i organiza-tave jo qeveritare) i kurseve për më-simin e gjuhës shqipe për fëmijët romëtë grupmoshës 3-5 vjeç

• Zhvillimi i programeve për marrjen enjohurive dhe shprehive për t’i përga-titur fëmijët romë 3-5 vjeç që nukndjekin kopshtin për klasën e parë.Përfshirja në këto kurse edhe e nënaverome

Sigurimi i pjesëmarrjes së plotë dhe

rritja e nivelit të përparimit të fëmijëve

romë në arsimin e detyrur

• Marrja nga ana e shtetit e vendimevetë qarta në lidhje me rritjen e ndihmësekonomike në nivelin e minimumutjetik dhe shërbimet falas për familjetrome si për pajisjen fëmijëve me tek-stet, materialet e tjera shkollore, ush-qim, kujdes shëndetësor, transportetj., ashtu edhe për kushtëzimin ekëtyre shërbimeve me ndjekjen e rre-gullt të shkollës apo të kurseve profe-sionale nga fëmijët dhe të rinjtë romë.(Dhënia e dihmës të kushtëzohet në

mënyrë rigoroze me zbatimin e ligjittë detyrimit shkollor).

• Mbështetja dhe përhapja gjerësisht egjetjes së klasave mbështetëse të cilatofrojnë kujdestari arsimore për nxë-nësit romë që kanë vështirësi në krye-rjen e detyrave shkollore meqë këtafëmijë nuk munden të marrin mbësh-tetje prej prindërve të paarsimuar.

• Politika arsimore pritet ta ndërtojëarsimin mbi bazën e standarteve na-cionale dhe të realizimeve lokale. Kjodo t’u mundësojë shkollave që puno-jnë në komunitete të margjinalizuaratë mund ta ofrojnë arsimin në për-shtatje me mundësitë që ofron kon-teksti duke pasur më shumë liri sesakanë sot për të ofruar atë lloj mësim-dhënieje që është e kapshme përfëmijët romë

• Zhvillimi më tej i idesë së klasave tëintegruara, të cilat mesa duket i shërbe-jnë parandalimit të braktisjes së shko-llës nga fëmijët romë deri në idenë endërtimit të një sistemi arsimor alter-nativ publik të detyruar parttime, i cilitë ofrojë mundësinë që fëmijët romëtë arsimohen në nivelin bazë dhe tëndihmojnë prindërit gjatë paraditesnëse është nevoja për këtë gjë.

• Politika arsimore pritet të ndërgjegjë-sohet për ndërtimin e një pedagogjie

Rekomandime



të posaçme për arsimimin e romëvedhe të grupeve të tjera të paprivile-gjuara duke vënë theksin më shumënë karakterin aktiv e interaktiv, nëfrymën e lojës dhe të argëtimit.

• Zhvillimi i aktiviteteve mësimore pasmësimit të rregullt në klasë me nxë-nësit romë nga ana e mësuesve. Kjokërkon aktivizimin e mësuesve ndih-mës me të punësuar me kohë të pjes-shme në ndihmë të mësuesve qëpunojnë në klasa me fëmijë romë.

• Stabilizimi në shkolla i sistemit tëmentorimit/tutorimit të nxënësveromë që kanë vështirësi në kryerjen edetyrave mësimore nga nxënësit jo-romë ose romë të avancuar në mësime.Ky mund të jetë një aktivitet i organi-zuar pas mësimit në mjediset e shko-llës ose dhe në shtëpi

• Dhënia e bursave të posaçme përvajzat e klasës së 7-të dhe të 8-të meqëllim që të stimulohen për të përfun-duar shkollën tetëvjeçare

• Përmirësimi i infrastrukturën shkollo-re: në ndërtesat dhe facilitetet, në mje-diset argëtuese, në bazën didaktike,në pajisjen me mësues. Këto të jenëtë të njëjtit standart me ato të shko-llave ku nuk ka fëmijë romë.

• Intensifikimi i shërbimit psikosocialnë shkollat ku ka fëmijë romë

Rritja e sensibilitetit të programeve

shkollore ndaj komunitetit rom

• Politika arsimore të marrë përgje-gjësinë e vet për të krijuar hapësirëne nevojshme që karakteri i arsimit qëmerret në shkollat publike ku ka edhefëmijë romë të ketë karakter shumë-kulturor. Në këtë pikëpamje duhet

bërë rishikimi i programeve për tëfutur në lëndën e historisë dhe tëedukatës mësime mbi historinë e kul-turën rome. Këto mësime të përgati-ten nga ekipe specialistësh pasi komu-nitetet lokale të mësuesve e të romëveqë e kanë një hapësirë për ta bërë këtëgjë, nuk e kanë ende kapacitetin eduhur për të kontribuuar me lëndëkurrikulare ose jashtëkurrikulare përkëtë.

• Futja e lndëve me zgjedhje për kul-turën, traditën, folklorin rom

• Trainime të mësuesve dhe drejtuesveqë punojnë në klasa me fëmijë romëme tematikë lidhur me kulturën, histo-rinë, gjuhën, psikologjië rome

• Publikimi i librave për gjuhën dhehistorinë rome.

Sistemi i informacionit dhe i vlerësimit

të arsimimit të fëmijëve romë

• Krijimi i një baze të dhënash në nivelkombëtar dhe lokal në institucionetarsimore përkatëse i nëj baze të dhë-nash lidhur me arsimimin e fëmijëveromë

• Stabilizimi i një praktike permanenteqë konsiston në lënien e një hapësiretë veçantë problemit të arsimimit tëfëmijëve romë në sistemin e inspekti-mit, vlerësimit të punës mësimore dhesistemit të raportimit në shkallë kom-bëtare ashtu edhe në nivel shkolle.

• Krijimi i një qëndre kombëtare medegët përkatëse lokale në rrethet kuka romë që të monitorojë dhe vlerë-sojë në mënyrë sistematike problemete romëve në arsim, politikat arsimoredhe projektet që janë bërë e behën përromët.Ndjekja aktuale e problemeve


Raport studimor

të rasimimit të romëve me një individnë Ministrinë e Arsimit është thuajsee pamundur për t’u bërë

• Stabilizimi i një një rrjeti shkollash dheorganizatash jo qeveriteatre për tëshkëmyer praktikat më të mira lidhurme arsimin e fëmijëve romë

Rritja e kapaciteteve të komunitetit

rom në fushën e arsimimit të fëmijëve

• Politika arsimore të marrë përgjegjë-sinë për të mbështetur me kuota dhebursa të veçanta arsimimin e mesëmdhe të lartë pedagogjik të fëmijëveromë nga të gjitha vendbanimet eromëve për të përballuar si mësim-dhënien në shkollat publike ashtuedhe shërbimet në qendrat komuni-tare bashkë me joromët.

• Zhvillimi i programeve për përgatitjene organizatave joqeveritare rome përt’i përgatitur ato në fushën e arsimimittë fëmijëve.

Aktivitete jashtë shkollës

• Futja në sistem e klasave të mësimitplotësues, bazuar në modelin e shansittë dytë.

• Zhvillimi i kurseve për eleminimin eanalfabetizmit për të rriturit që kanëbraktisur shkollat.

• Zhvillimi i kurseve profesionale përata që kanë braktisur shkollën.

• Zhvillimi i programeve me prindëritromë për pajisjen e tyre me shprehitëe përfshirjes në arsimimin e fëmijëveromë (Hartimi i një platforme tëveçantë për punë me prindërit romë).

• Zhvillimi i fushatave ndërgjegjësuesme familjet rome për rëndësiën earsimimit të fëmijëve.

Racizmi/segregimi /diskriminimi i

fëmijëve romë

• Trainime të drejtuesve dhe drejtuesveqë punojnë në shkolla me fëmijë romëme tematikë për paragjykimin (raciz-min)/segrgimin/diskriminimi.

• Vendosja në nivel shkolle dhe, më gjë-rë, në nivel shoqërie e masave ligjorepër ndalimin e racizmit, segregimit,dhe diskriminimit të romëve.

• Shmangja e hapjes së klasave të ve-çanta për fëmijët romë dhe shpër-ndarja e fëmijëve romë në shkolla qëpopullohen me shumicë nga fëmijëtjoromë duke krijuar lehtësinë e trans-portit të tyre në rastet kur shkollaështë larg vendbanimit të tyre.

• Fushata sistematike kundër paragjy-kimeve dhe diskriminimit për romëtnë përgjithësi në nivel komuniteti dhenë shkallë kombëtare.

• Zhvillimi në mënyrë të vazhdueshmei aktiviteteve të përbashkëta të fëmi-jëve romë dhe joromë në shkollë dhejashtë shkolle, kampe verore etj.

• Propozim për hartimin e një ligji qëfavorizon firmat private që marrinromë në punë duke u rimbursuar atyreshteti siguracionin.

Politikat për arsimimin e romëve

• Rishikimi i Strategjisë kombëtare përpërmirësimin e jetesës së komuni-tetit rom duke duke i kushtuar vëme-ndje:� Problemit të racizmit/segregimit/

diskriminimit të fëmijëve romë nëshkollë dhe në përgjithësi i komu-nitetit rom

� Përfshirjes së prindërve romë nëedukimin efëmijëve



� Ndryshimeve në programet shko-llore për pasqyrimin në to të kul-turës, historisë rome

� Rritjes së fleksibilitetit të shkolli-mit të romëve duke i lënë kompe-tenca më të mëdha pushtetit lokal

� Trajtimit të arsimimit të fëmijëveromë nga pikëpamja gjinore

� Rritjes së kapaciteteve të mino-

ritetit rom lidhur me problemet earsimimit

• Vënia në dispozicion nga ana e shtetite burimeve njerëzore, financiare dheinstitucionale për realizimin e strate-gjisë për romë në fushën e arsimit.

• Stabilizimi i mekanizmave të moni-torimit dhe vlerësimit të zbatimit tëstrategjisë kombëtare për romët.


Raport studimor

Bibliografia

1. At Risk: Social Vulnerability of Roma in Albania, UNDP, 2006

2. Besimi sjell ndryshim: kapitalizimi i përvojës së NPF për punën me fëmijët e defavorizuar,Tiranë, 2001, S.Rrapo & F.Bezati, 2004

3. Breaking the cycle of exclusion-roma children i southeast Europe, UNICEF, Belgrade,2007

4. Combating educational deprivation of roma children-A Policy Discussion PaperSubmitted for discussion by: The Roma Education Initiative (REI) Working Group andTom Alexander, Chair of the General Education Sub-Board

5. Current Attitudes Toëard the Roma in Central Europe: A Report of Research with non-Roma and Roma Respondents, September, 2005

6. Characteristics of Selected Roma Education Programs

7. Decade of the Roma, Roma groups – Slovakia, Focus Groups Discussion, JUNE 2005

8. Decade of the Roma, Roma groups, Focus Groups Discussion, June 2005

9. ENAR Conference on Roma and Education, Brussels, April 28th 2006

10. Economic and social integration of roma people in the Bulgarian society, decade ofroma inclusion 2005 – 2015, Ministry of Labour and Social Policy

11. Evidence of Returns to Education Among Roma in Central and Eastern Europe andTheir Policy Implications, Susanne Milcher & Katarína Zigová, Managing GlobalTransitions 3 (1): 51–69

12. Household Survey of Roma, Ashkaelia and Egyptians, Refugees and IDPs in Montenegro,2003

13. Monitoring Education for Roma 2006 A Statistical Baseline for Central, Eastern, andSouth Eastern Europe, OSI,

14. Monitoring education for roma:education support program, OSI, 2006, NY, USA

15. Marcel Courthiade, Katedra e gjuhës e kulturës rrome INALCO (Univ. i Parisit), Komisionii gjuhës e i të drejtave gjuhësore – Bashkimi ndërkombëtar i Rromëve, Arsimi i fëmijëverromë: t’i kapërcejmë pengesat një herë e mirë!



16. Needs Assessment: Summary Report1 A Background Document prepared for the RomaEducation Fund Donors’ Conference, Paris 2004

17. On the Margins-Roma and Public Services in Romania, Bulgaria, and Macedonia, OSI,2001, USA.

18. Péter Radó: Developing Policies for the Education of Roma Students

19. Program integrimi per eliminimin e formave më të këqija të punës së fëmijëve në katërzona të përzgjedhura në Shqipëri, 003 – 1 tetor 2004

20. Prekshmëria shoqërore e romëve në Shqipëri, UNDP, Shqipëri, 2006

21. Roma and the Transition in Central and Eastern Europe: Trends and Challenges, DenaRingold, ËB 2002

22. Research on Selected Roma Education Programs In Central & Eastern Europe, OSIBudapest, 2000.

23. Roma and Egyptians in Albania From Social Exclusion to Social Inclusion, The WorldBank, Washington, D.C., 2005

24. Raport progresi për strategjinë kombëtare “Për përmirësimin e kushteve të jetesës sëminoritetit rom”, Tiranë, 2007

25. Strategjia Kombëtare për përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritet rom (OSCE),2003

26. Social Transfers and Capability-Building for the Roma1, Cristina Rat (The interim versionof this paper has been presented at the Conference of the Human Development andCapability Association, Groningen, 2006).

27. Studim i politikave për minoritetet dhe strategjitë e financimit në Shqipëri, KomitetiShqiptar i Helsinkit në Shqipëri, 2007

28. The Roma Education Resource Book, Volume 1, 1999

29. The United Nations Development Programme’s Vulnerability Projects: Roma and EthnicData, Susanne Milcher and Andrey Ivanov (roma rights quarterly, number 2, 2004).


Raport studimor

Guidë interviste me mësues e drejtorë

1. Sa romë janë të regjistruar në klasën/shkollën tuaj?2. Si është frekuentimi i mësimit nga romët krahasuar me joromët?3. Cila është arsyeja e mosfrekuentimit të rregullt të shkollës nga romët?4. Sa është niveli i braktisjes së shkollës nga romët?5. Çfarë ka bërë shkolla për romët që nuk frekuentojnë mësimin?6. Si ecin me mësime romët?7. A kanë romët probleme me të mësuarit? Cilat janë ato?8. Cilat janë vështirësitë që hasni me romët dhe joromët?9. Si i keni trajtuar vështirësitë që kanë romët në shkollë?10. Cili është mendimi juaj për punën e shoqatave që ndihmojnë romët?11. Cilat janë kontaktet tuaja me prindërit e fëmijëve romë?12. Çfarë duhet ndryshuar që romët të përfitojnë arsim?13. Cili është qëndrimi i prindërve të fëmijëve joromë ndaj romëve?14. A ka raste të diskriminimit të fëmijëve romë në klasë/shkollë? Si keni vepruar ju?15. Si i kanë marrëdhëniet me njëri tjetrin romët me joromët në shkollë?

Guidë interviste me prindër romë

1. Ç’mendim ke për shkollën, mësuesit, kushtet e saj?2. Si trajtohet fëmija yt në shkollë nga mësuesit dhe shokët?3. A ke vështirësi për ta dërguar fëmijën në shkollë? Si ia bën/ si ia ke bërë?4. Si I ke marrëdhëniet me mësuesit e shkollës?5. Si po ecën fëmija yt në shkollë?6. Si e sheh ti të ardhmen e fëmijës tënd?7. Si mendon ti, sa i rëndësishëm është arsimimi i fëmijës tënd?8. Çfarë mendon ti se duhet përmirësuar në arsimimin e fëmijës tënd dhe të fëmijëve

të tjerë romë?

Aneksi 1:

Kampione33 nga instrumentet e studimit

33 Këto kampione përfaqësojnë vetëm një pjesë të instrumenteve të ndërtuara për nevojat e këtij studimi dhe jepen

vetëm sa për të krijuar përfytyrimet e nevojshme për ta kuptuar sa më mirë atë.



9. A ka ndonjë shoqatë që ndihmon fëmijën tënd dhe romët e tjerë?10. A ke pasur rast që fëmija yt është trajtuar keq për faktin se është rom në shkollë?

Cila ka qenë arsyeja?

Pyetje për fëmijën rom i cili nuk shkon në shkollë

1. A je përpjekur ta regjistrosh ndonjëherë fëmijën tënd në shkollë? Rezultati?2. A ndodhi të të nxiste njeri për regjistrimin e fëmijës tënd në shkollë? Si?3. Cilat janë arsyet pse fëmija yt nuk e ndjek shkollën?4. Si mendon ti, sa i rëndësishëm është arsimimi i fëmijës tënd?5. Çfarë duhet të ndryshojë që ti ta dërgosh fëmijën në shkollë?6. Çfarë mendon ti se duhet përmirësuar në arsimimin e fëmijës tënd dhe të fëmijëve

të tjerë romë?

Guidë interviste

Pyetje për fëmijën rom i cili shkon në shkollë

1. Çfarë të pëlqen më shumë në shkollë?2. A shkon në shkollë çdo ditë? Nëse jo, pse?3. Çfarë vështirësish ke hasur në shkollë? Si i ke zgjidhur ato?4. Si e mbështesin prindërit e tu vajtjen tënde në shkollë?5. Si të ndihmojnë prindërit për detyrat?6. Si e parashikon ti të ardhmen tënde? A do ta vazhdosh shkollën?7. Çfarë do të bëhesh kur të rritesh?8. Si ike marrëdhëniet me mësuesit?9. A ke dalluar gjë trajtim të ndryshëm të fëmijëve romë e joromë nga mësuesit?10. A të ka ndëshkuar ndonjëherë mësuesi? Për se?11. A je i kënaqur me vëmendjen që mësuesit tregojnë ndaj teje?12. A të ndihmon edhe ndonjë tjetër për mësimet përveç mësuesit?

Si i ke marrëdhëniet me të?13. Si i ke marrëdhëniet me fëmijët e tjerë të klasës?14. A të kanë ndëshkuar ndonjëherë shokët? Për se? A të kanë trajtuar ndonjëherë

në klasë në mënyrë fyese? Nëse po, për ç’arsye?15. Çfarë aktivitetesh ndjek ti në shkollë?16. A ka ndonjë shoqatë që ndihmon fëmijët romë?17. Sa i rëndësishëm është shkolla për ty? Pse?18. A dëshiron që të ndryshojë ndonjë gjë në shkollën tënde?


Raport studimor

Pyetje për fëmijën rom i cili nuk shkon në shkollë

1. A je përpjekur ndonjëherë të regjistrohesh në shkollë? Si ndodhi? A u regjistrove?2. A ka ndodhur që ndonjë person të të nxisë ose ndihmojë të regjistrohesh në shkollë?3. Cilat janë arsyet pse ti nuk shkon në shkollë?4. Si mendon ti, sa e rëndësishme është shkolla për ty?5. Çfarë do ti të bëhesh në të ardhmen?6. Çfarë duhet të ndryshojë që ti të shkosh në shkollë?

Guidë interviste me NGO-të

1. Cilat janë iniciativat tuaja për promovimin e të drejtave të romëve për arsimim?,për arsimim në gjuhën amtare?

2. Cilat janë rezultatet e punës suaj?3. Cilat janë vështirësitë që keni hasur?4. Si shkon bashkëpunimi juaj me të tjerët?

Nëse NGO-ja punon direkt me romët

1. Cila është eksperienca juaj për integrimin e romëve në shkollë?2. Cilat janë sipas jush arsyet pse romët e braktisin shkollën?3. Cila është cilësia e arsimit që marrin romët?4. Çfarë duhet ndryshuar që romët të arsimohen?




Raport studimor

Aneksi 2:

Të dhëna demografike për popullatën

e fëmijëve romë

Tabela 4. Shpërndarja e fëmijëve romë sipas rretheve

3-6vjeçRrethi 6-16 vjeç Totali

Berat

Durrës

Elbasan

Fier

Korçë

Kuçovë

Laç & Fushë-Krujë

Lezhë

Lushnjë

Peqin

Pogradec

Rrogozhinë

Sarandë

Shkodër

Tiranë

Vlorë

Totali

45 21.8%

55 19.0%

100 32.2%

202 28.0%

100 19.6%

52 22.3%

44 33.6%

28 23.5%

39 19.8%

12 20.0%

28 23.7%

25 24.0%

31 23.3%

8 26.7%

311 22.3%

19 19.6%

1099 23.6%

161 78.2%

234 81.0%

211 67.8%

520 72.0%

410 80.4%

181 77.6%

87 66.4%

91 76.5%

158 80.2%

48 80.0%

90 76.3%

79 76.0%

102 76.7%

22 73.3%

1083 77.6%

78 80.4%

3555 76.4%

206 100.0%

289 100.0%

311 100.0%

722 100.0%

510 100.0%

233 100.0%

131 100.0%

119 100.0%

197 100.0%

60 100.0%

118 100.0%

104 100.0%

133 100.0%

30 100.0%

1394 100.0%

97 100.0%

4654 100.0%



Tabela 5. Përbërja gjinore e fëmijëve romë 3-16 vjeç në numra dhe përqindje

FemraMosha Meshkuj Totali

3 vjeç

4 vjeç

5 vjeç

6 vjeç

7 vjeç

8 vjeç

9 vjeç

10 vjeç

11 vjeç

12 vjeç

13 vjeç

14 vjeç

15 vjeç

16 vjeç

Totali

181 50.4%

195 50.9%

158 44.3%

182 51.0%

177 49.0%

165 50.8%

120 43.2%

187 46.2%

145 47.9%

189 50.0%

159 50.3%

162 49.1%

114 45.4%

106 42.2%

2240 48.1%

178 49.6%

188 49.1%

199 55.7%

175 49.0%

184 51.0%

160 49.2%

158 56.8%

218 53.8%

158 52.1%

189 50.0%

157 49.7%

168 50.9%

137 54.6%

145 57.8%

2414 51.9%

359 100.0%

383 100.0%

357 100.0%

357 100.0%

361 100.0%

325 100.0%

278 100.0%

405 100.0%

303 100.0%

378 100.0%

316 100.0%

330 100.0%

251 100.0%

251 100.0%

4654 100.0%

Tabela 6 Përbërja moshore e fëmijëve romë (3-16 vjeç)

Numri i fëmijëveMosha Përqindja

3 vjeç

4 vjeç

5 vjeç

6 vjeç

7 vjeç

8 vjeç

9 vjeç

10 vjeç

11 vjeç

12 vjeç

13 vjeç

14 vjeç

15 vjeç

16 vjeç

Totali

366

371

362

357

361

325

278

405

303

378

316

330

251

251

4654

7.9

8.0

7.8

7.7

7.8

7.0

6.0

8.7

6.5

8.1

6.8

7.1

5.4

5.4

100.0


Raport studimor

Grafiku 9: Përqindja e fëmijëve romë të moshës 6-16 vjeç që nuk kanë kryer asnjë

klasë shkollë sipas rretheve



Grafiku 9: Përqindja e fëmijëve romë të moshës 6-16 vjeç që nuk kanë kryer asnjë

klasë shkollë sipas rretheve

HUMAN DEVELOPMENT CENTER

EDUCATIONAL

SITUATION

OF ROMA

CHILDREN

IN ALBANIA

Study Report Funded by

Prof. Dr. Adem Tamo

Prof. Dr Theodhori Karaj

Tirana, 2007

2 HUMAN DEVELOPMENT CENTER

EDUCATIONAL SITUATION OF ROMA CHILDREN IN ALBANIA

The authors take full responsibility for the content of this report, which does not necessarilyreflect the policies of UNICEF-it and Save the Children.

3HUMAN DEVELOPMENT CENTER

Study Report

This study report was prepared by theHuman Development Center. It was writtenby Prof. Dr. Adem Tamo and Prof. Dr.Theodhori Karaj and is based on datacollected thanks to the work of severalpersons.

The Human Development Center isvery grateful to a number of persons fromthe Roma community, who were directlyinvolved in this project, or who renderedtheir contributions as respondents. We wishto extend our thanks in particular, to Mr.Skënder Veliu, chairman of the Amaro-Divas Union for his continuous commit-ment to the realization of this study.

We thank the team of registrerers ofchildren composed of Lavdërim Dule(Amaro-Drom), Miranda Fejzo (Disturni-Albania), Refit Dulaj (Amaro-Drom),Pëllumb Fortuna (Romano-Baxt), ArbenKosturi (Disturni–Albania), Majko Majko(Amaro-Drom), Qerim Myrteli (Amaro-Drom), Shpëtim Ademi (Amaro-Drom),Sokol Mustafaj (Amaro-Drom), Asqeri

Acknwoledgements

Dulaj (Amaro-Drom), Ilmi Ademi (Amaro-Drom), Nesti Zeqiri (Alba-Rom), Veri Lushi(Alba-Rom), Ferit Milan (Amaro-Drom),Myfit Veliu (Amaro-Drom, Miran Vizani(Amaro-Drom), Ahmet Sinanaj (Amaro-Drom), Ramazan Mile (Amaro-Drom),Xheladin Taci (Romano-Khan), MeleqeRrënja (Ironini e Tasqaraqi), Suzana Rakipi(Romano-Drom), Rauf Selimi (Amaro-Drom), Bujar Berisha (Roma për Integrim),Robert Rushiti (Romano- Baxt) and DonikaRapushi (Amaro-Drom).

We thank the project coordinatorAs.Prof. Dr. Edmond Rapti, the entire teamof interviewees and in particular, Ma. AnilaSulstarova, Stela Dhima, Heliana Xholi,Romina Difi, Esmeralda Ismailaj and EniKruja for the qualitative work done inconducted in-depth inteviews with focussgroups.

We thank especially UNICEF and Savethe Children organization for their financialsupport for the realization of this study andfor its publication.




Study Report

Table of contents

Acknowledgements ........................................................................................................................... 3

List of tables and graphs .................................................................................................................. 5

Executive summary ........................................................................................................................... 6

Number, composition and location of Roma children aged 6-16 years in Albania ...........12

Educational status of Roma children ..........................................................................................10

Problems of education of Roma children in public schools ...................................................20

Reasons why Roma children drop school ...................................................................................28

Practices of best interventions at school level in favor of Roma children .........................32

Assessment of educational needs of Roma children ...............................................................30

Cultural, institutional, financial and infrastructure needs for a qualitative educationof Roma children .............................................................................................................................34

Policies of education of Roma children in Albania ..................................................................49

Profiles.................................................................................................................................45

Recommendations..............................................................................................................50

Bibliography ......................................................................................................................................66

Annex 1: Samples from the study instruments ..........................................................................68

Annex 2: Demographic data on Roma children .........................................................................71




Study Report

Table 1: Gender composition of Roma children according to age-gropus

(In numbers and percentage) ................................................................................................... 13

Table 2: Percentage of grades followed by 6-16 year Roma children .................................. 19

Table 3: Treatment of Roma children as against non- Roma children in school ............... 44

Table 4: Distribution of Roma children according to districts .............................................. 72

Table 5: Gender composition of Roma children aged 3-16 years in numbers

and percentage ........................................................................................................................... 59

Table 6: Roma children ages in percentages (3-16 years) ....................................................... 75

***

Graph 1: Gender composition of Roma children of school age ........................................... 12

Graph 2: Distribution of 3-16 year Roma children according to districts .......................... 14

Graph 3: School attendance by 3-16 year Roma children ...................................................... 15

Graph 4: Kindergarden attendance by 3-5 year Roma children according to gender ....... 15

Graph 5: School attendance by 6-16 year Roma children according to gender ................. 16

Graph 6: Dynamics of school attendance by 6-16 year Roma children...........................13

Graph 7: Dynamics of school attendance by 6-16 year Roma children,

according to gender ................................................................................................................... 17

Graph 8: Percentage of 15-16 year Roma children who have not completed

any school grade, according to districts ................................................................................ 18

Graph 9: Percentage of 6-16 year Roma children who have not completed

any school grade, according to districts ................................................................................ 75

Graph 10: Percentage of 6-16 year Roma children who do not go to school,

according to districts ................................................................................................................. 76

List of Tables and Graphs




Study Report

Executive Summary

IntroductionThere are no complete and accurate data

in Albania on the official censuses on theeducation of Roma population and inparticular, of the Roma children. There arehowever some fragmented data, oftencontradictory, which come from someadministrative sources, various surverys or datataken from forecasts based on approximateofficial assessments and on assessments byRoma associations on the Roma population.

Meanwhile, it is a general knowledgethat enrollment, attendance, and quality ofeducation of the Roma children are at a lowlevel; the dropout rate high; that only a verysmall fraction of Roma children completethe 8-year education and even a smallernumber of them complete the high andhigher schools. It is also believed that theRoma children are subjected to variousforms of prejudices, discrimination andsegregation in school, which hinder theireducation. However, the true dimensionsof this phenomenon are not yet known. Itis a fact that at present in Albania there areno accurate fundamental indicators aboutthe Roma children education and the Romapopulation in general, such as: the numberof Roma children of school age, the levelof school attendance, the percentage ofchildren who drop school, the percentageof those completing the primary, the 8-year,the high, and the higher school. Further-more, there is no accurate data on the causes

of these phenomena.Efficient policies on the education of

Roma children may be built only on the basisof accurate and comprehensive data onthem. The lack of such data seriouslyhinders at present the planning, financing,implementation, monitoring, and asses-sment of activities needed for improving thesituation of the education of Roma childrenby the state and the non-government sector.

There are already some studies on theRoma population in Albania. Although suchstudies have not focussed entirely on theRoma education, they have dealt also withtheir education. Nevertheless, this treat-ment, in particular in relation to the educationof Roma children, has been in most cases asuperficial one, and not of a qualitative

nature. To this day, we do not yet have anystudies focussed entirely on the problem ofthe education of Roma children.

The decade of Roma Inclusion 2005-2015,which is the most comprehensive initiative toameliorate the life of this ethnic group, placesspecial emphasis on the education of Romachildren as one of the main ways for theirsuccessful integration in society. This study isan attempt to make a quantitative andqualitative description of the situation ofeducation of Roma children in Albania

Goal and objectivesRight from the outset, the goal of this

study was to give an outline of the situation



of the Roma children’s education in Albaniaand the problems linked with it. The mainobjectives of the study were:1. What is the number and location of

Roma children of school age?2. What is the level of attendance and aban-

donment of school by Roma children?3. What are the best practices of interven-

tions at school level in favor of Romachildren?

4. What is the quality of education forRoma children?

5. What are the reasons that make Romachildren abandon school from theirperspective?

6. What are the cultural, institutional andinfrastructure barriers preventing thequalitative education of Roma children?

7. What are the Roma children’s needs foreducational services?

8. What are the effects of existing policies inrespect of education of Roma children?

ProceduresSample and data collection

The population examined by this studycomprised 4654 Roma children aged 3-16years, situated in Tirana, Berat, Durrës,Elbasan, Fier, Korça, Kuçova, Laç, Fushë-Kruja, Lezha, Lushnja, Peqin, Pogradec,Rrogozhina, Saranda, Shkodër, Gjirokastër,Delvina dhe Vlora. This population wasdrawn from the total number of Romachildren registered in all the Roma familiesby our team of registerers, including alsosome representatives from some Romaassociations. This entire population wastaken into consideration when describingthe demographic and educational characte-ristics of the Roma children.

In addition to that, this study was basedon a sample of 420 Roma children (9.2

percent of the population of Romachildren), 410 Roma parents and 360 Romafamilies, who were observed in order togather facts on the level of the impact thatthe family environment has on the educationof children. This sample was selected on arandom basis in the districts of Tirana,Berat, Korça, Elbasan, Fier, Saranda,Gjirokastër, Shkodër and Durrës.

The collection of data on the number ofRoma children was carried out by our teamof registerers during the July-October 2007period. The interviews were condu-ctedduring July-October 2007 period.

Study Instruments

In order to realize this study, a total ofnine instruments were combined. Theyinclude:• A structured questionaire with six ques-

tions, used for the registration of Romachildren aged 3-16 years and for collectingdemographic data and the educationalcharacteristcs of the Roma children.

• Four semi-structured questionaires wereused for conducting profound interviewswith focus groups with children, teachers,parents, representatives of Romaassociations and representatives ofeducational institutions. They includedopen-ended questions about theirattitudes towards school, the teachers, thequality of teaching, the school difficulties,the prejudices and discrimination, thecauses for abandoning school, the needsof the Roma children, etc.

• Two structured questionaires with 11questions used to gather facts on thereasons for school abandonment and theforms of segregation/discrimination ofRoma children, seen from theperspective of parents and the Roma


Study Report

children themselves.• A structured questionaire with 20

questions used to observe the familyenvironment in the context of its impacton the education of Roma children.Before putting them to a general use, the

instruments were tested in the districts ofTirana and Durrës.

Data analysis

This study used quantitative data(gathered from the registration of Romachildren, other secondary sources,structured questionaires for familymonitoring, as well as questionaires withRoma parents and children) and qualitativedata gathered from profound intereviewsand focuss groups. The analysis ofquantitative data was done using elementsof descriptive statistics, while the analysisof other data was done through qualitativeinformation-processing techniques. In thecase of processing profound statistics, thestudy reports only the data that respect therequired level of statistical ponderance.

Main findings Educational status

• In Albania there are actually about 5000Roma children aged 3-16 years.

• The 3-5 year age-group accounts for23.6% of Roma children aged 3-16 years.

• The largest part of Roma children liverespectively in Tirana, Fier, Korça,Elbasan, Durrës.

• Only 13.5% of Roma children aged 3-5years currently attend pre-school education.

• The enrollment rate of children at thelegally foreseen age is low. Only 27%of children at the age of 6 currentlyattend the first grade.

• One in about 2 Roma children of school

age (6-16 years) has dropped school.• A high rate of dropouts is noted for both

genders after 11 years of age.• The rate of Roma girls drop outs after

the age of 11 is obviously higher thanthat of boys (from the age of 12, a totalof 23% less Roma girls attend schoolcompared to boys).

• 54% of Roma children of compulsoryschool age (6-16) have not yetcompleted a single school grade.

• 43% of Roma children aged 15-16 yearsare illiterate.

• Only 5% of students aged 15-16 yearsfollow secondary school.

• On an average, Roma children of age-group 15-16 years have completed fiveyears of school.

• Over 70% of Roma children do not haveall the necessary textbooks and otherauxiliary supplies for school.

• About 80% of Roma children do notpossess a single out- of- school book ornewspaper.

• Over 90% of Roma children have noplace to study at home.

• About 70% of Roma children admitthat their parents are unable to assistthem with their homework.

• About 90% Roma children admit that theydo not attend any extracurricular courseon subjects they have difficulty with.

• The quality of education of Romachildren is obviously lower than that ofnon-Roma children.

• The reasons for non-regular schoolattendance or abandonment by Romachildren are: failure to register births inthe civil registry offices, migration,working or helping working parents, lackof knowledge of Albanian language andunsatisfactory school achievements,



shame to go back to school after inter-ruptions, the need to protect adolescentgirls, low parental support for education,material shortages.

Racism/discrimination

• Over 90% of Roma students admitbeing labelled gypsy/black

• Over 80% of Roma students sit in themiddle or in the last rows in class

• Over 50% of Roma students in mixedclasses sit with other Roma students

• One in 2 Roma children admit thatteachers engage them in class less thanthe other non- Roma students.

• 46% of Roma students admit that theyare punished more by their teachers thanthe non-Roma students.

• One in about 2 Roma students admitsthat they are assisted less by their teacherscompared to other non-Roma students.

• The most frequent forms of discrimi-nation of Roma students have to do withviolation of their human dignity, theirbeing Roma.

• The most accute needs of the Romachildren: intensification of pre-schooleducation in Albanian language, the needsfor textbooks and school supplies, the needsfor an alternative education system, theneeds for educators and for entertainment.

Policies for Roma education

• In Albania there is a special documenton policies of education for Romachildren (National Strategy forImproving the Living Conditions of theRoma minority (2003)).

• Despite positive attempts to reconstructschools or open classes in areasinhabited by Roma communities, withrespect to the training of teachers and

the distribution of textbooks free ofcharge, the objectives of this strategyfor the education of Roma children havebeen only partially realized.

• Although there are detailed plans for theimplementation of the strategy, thegovernment has not made available thenecessary human, institutional, andfinancial resources for its implementation.

• Policies for the education of Romachildren in Albania have not beenaccompanied with the relevantmonitoring and assessment mechanisms.

• For the education of the Roma children,the MoEaS has undertaken the initiative“A second chance,” which represents themost important measure for the educationaland social integration of Roma children.

• The current strategy for the Roma doesnot deal with the problem of racism/segregation, faced at present by theRoma children in school.

• The objectives of the strategy for theRoma education do not cover their lowschool achievements, the failures ofRoma children and the mechanisms forovercoming this situation.

• The current policies for the Roma havenot included the education of Romachildren from a gender perspective.

• The initiatives for giving priority to thetraining of Roma teachers have beenmissing so far.

• The objectives of the strategy for the Romahave not focussed properly on the Romafamilies and parents as an important aspectfor the education of Roma children.

• The education provided to Romachildren in the country does not takeproper account of the very specificsociological aspect of the Roma as asocial group.


Study Report

Number, composition and location of

Roma children aged 6-16 years in Albania

Based on the registration data, in all theRoma families found in Albania at present,the general number of Roma children aged3-16 years is 46541. Of them, 2414 (52%)are male and 2240 (48%) female. (Graph 1)

Children at pre-school age (3-5 years )constitute 23.60 % of all Roma children. Atotal of 48.6% of them are female and51.4% male. Meanwhile, children of age-group 6-16 years make up 76.6% of the totalnumber of children aged 3-16 years, 48 %of them are female and 52.% male (SeeTable 1).

1 According to the data of “Monitoring Education for Roma- A statistical Baseline for Central, Eastern, and South

Europe 2006,” a publication of Open Society Institute, it is believed that the number of Roma children under 18

years in Albania varies from 631-47.500 children. This approximate assessment of Roma children has been made

based on the official data and on data provided by Roma associations on the general number of Roma population

in Albania. The figure of 4064 children mentioned in the study refers only to children aged 6-16 years and is taken

from a census of all Roma families in Albania conducted in the context of this study. According to representatives

from the Roma minority, according to statistics, the number of Roma children of school age is greater than their

actual number and that this difference is accounted for mainly with the emigration of the Roma families towards

the neighbouring countries, but also with the internal migration of the population, which is hard to trace.

Graph 1: Gender composition of Roma children

of school age

Table 1: Gender composition of Roma children according to age groups (In figures and percentage)



The population of Roma children aged3-16 years is characterized by an almostequal age distribution with the exception ofage 15 and 16 which accounts for a lowerpercentage.2

The greatest part of Roma children isfound in the district of Tirana (1394children or 30% of the total number ofRoma children aged 3-16 years).3 Aconsiderable part of the Roma children isfound in the city of Fier (15.5%) and in

Korça (11%). The district of Elbasan andDurrës have an almost equal share ofchildren (respectively 6.70% and 6.20% ofall the Roma children). Kuçova, Berat dheLushnja have likewise an almost equalnumber of children (respectively 5%, 4.5%and 4.2%). Saranda, Lezha, Rrogozhina,Laçi, Vlora, Pogradec have a smaller shareof Roma children. Meanwhile, Shkodra andPeqin have a smaller share of Roma children(See Graph 2).

Graph 2: Distribution of Roma children aged 3-16 years according to districts

2 For the ages of Roma children population see Table 6 in Annex 2

3 For the number of children in age group 3-5 and 6 -16 years in every district, shih Table 4 in Annex 2


Study Report

In general, 62% of the Roma childrenaged 3-16 years do not attend schools andkindergartens. Figure 3 contains data on theattendance rate by Roma children ofkindergarten and schools according tovarious age-groups. Only 13.5% of childrenof age-group 3-5 years actually attend pre-school education4.

Put differenly, this means that only 148,out of 1099 children of age-group 3-5,attend pre-school education. Meanwhile,only 45.6% of age-group 6-16 years actuallyattend school. As can be seen, the schoolabandonment rate is very high. One in abouttwo Roma children has abandoned school.(See Graph 3).

Educational status of Roma

children

4 All the indicators of the educational status are based on the data collected from the registration of children in all

the districts with Roma populations.

Graph 3: Schoold

attendance by

Roma children

aged 3-16 years

Graph 4:

Kindergarten

attendance by Roma

children aged 3-5

years according to

gender



From the data, it results that the shareof females attending pre-school educationis higher than that of males (about 16%female and 11% male, see Graph 4).Meanwhile, the share of male Roma childrenis relatively higher than that of female ones(46.50% as against 44.50%, see Graph 5).

The dynamics of school attendance

according to age-group shows this tendency:a low percentage of school attendance atage 6, an increase in attendance at ages 7, 8and 9 years, and a decline beginning fromthe age of 10. The most drastic declinebegins especially from the age of 12 years.At the age of 9 years, school attendance is

65.5%, while at the age of 12 years, it dropsto 51% and at the age of 14 years, to 33.9%.(See Graph 6.)

From a comparison of the dynamics ofschool attendance according to age-groupand gender, we notice this tendency: schoolattendance by Roma girls aged 6-9 years ishigher than that of males. Thus, for

example, at the age of seven, 56.50%females attend school as against 45.70%males; at the age of 8 years, 65.50%females as against 53.10% males attendschool. After the age of 10 years, thesituation changes: the percentage of femaleswho attend school drops drastically

Graph 5: School

attendance by

Roma children

aged 6-16 years

according to

gender

Graph 6: Dynamics

of school attendance

by Roma children

aged 6-16 years


Study Report

compared to that of males. At the age of11 years, 55.20% females as against 63.30%males attend school. It may be concludedthat, although after the age of 11 years, thereis a major decline in school attendance forboth genders, with the decline in the

attendance by females being obviouslyhigher than that by males (See Graph 7).

Presently (aktualisht) 54% of Romachildren of compulsory school age (9-16years) have not finished any classes ofschooling.

A total of 43% ofRoma children aged 15-16years are illiterate. In thedistricts of Laç, Fushë-Kruja, Rogozhina, Lezha,and Berat, the majority ofthe children of this agegroup are illiterate. InKuçovë, Fier, Elbasan,one in two children isilliterate. Such a situationprevails more or less alsoin the other districts (SeeGraph 8). This is a majorproblem. Unlike otheryounger children ofschool age, the Roma

Graph 7:

Dynamics of

school

attendance by

Roma children

aged 6-16 years

according to

gender

Graph 8: Percentage of

Roma children aged 15-16

years who have not

completed any grades

according to districts



children of age-group 15-16 have almostpassed the stage of compulsory education.This means that this catgory will remainalways illiterate if anti-illiteracy interven-tions are not made later.

From these data, it results that onlyabout 27% of Roma childlren aged 6 yearshave been enrolled and attend the first gradeat school. A considerable part of them (41percent) attend the first grade at the age of7 years (See Table 2). As can be seen fromthese data, the law on the enrollment ofRoma children at the proper school age doesnot function properly. Delayed enrollmentleads to delayed completion of compulsoryeducation.

From the study of the data in Table 2,one can note the disrepancy between thechronological age of children and the grades

they attend. Such a discrepancy is expressedin the fact that children of older ages attendgrades that suit younger ages. Thus, forexample, 7.2% of children aged 10 yearsattend the first grade, when as a rule theyshould be in the fifth grade (Table 2). Thisincompatibility is due to the repetition ofgrades, the abandonment of school (and,late return to school) as well as to belatedenrollments.

The data shows that only 8.6% of Romachildren aged 14 years attend the eight grade,while as a rule, the majority of childrenshould have completed the eight grade. TheRoma children of age group 15-16 yearshave on an average 5 grades of education.In the meantime, only 1.6% of Romachildren aged 15 years and 3.2% aged 16years attend the ninth grade. (See Table 2).

Table 2: Percentage of grades attended by Roma children aged 6-16 years


Study Report

School attendance andachievements of Roma children

The Roma children have a much lowerschool attendance compared to the non-Roma children. This low attendance rate isdue to low achievements and unpleasantfeelings accompanying this poorperformance; the low level of support andlow parental demands; the fact that in schoolthere are much less attractive things todo for the Roma children; the loweducational expectations of the Roma(they run after professions that do notneed a lot of education such as barbers,footballers, policemen, painters,musicians).

The group of interviewers whoworked for this study heard derogatoryexpressions regarding the capacities ofRoma children to learn and to makeprogress as the non-Roma children. “Thegypsies (Roma) have no inclination tolearn!” This is just one of theexpressions that the group heard fromthe Roma children, their parents, andindeed even by their teachers. Our groupconsiders these expressions of the spiritof prejudice and discrimination againstthe Roma children. Although it is widelyknown that poverty breeds limitedabilities, the lower school achievements

by the Roma children are due not to theirlimited abilities, but to the unfavourablesituation in which they live. The educationand social authorities should put the lowschool achievements of the Roma childrenon their agendas as one of the objectivesfor which they must work. For this purpose,it is necessary to monitor the schoolachievements of the Roma children and tocollect the necessary information for

Problems of education for Roma

children in public schools



properly organizing the work to improve thesituation. Apparently, this seems to be aproblem that concerns the Roma childrenas well as our entire educational system,which does not seem to contribute duly tothe integration of the Roma children.

At the door of an association providingeducational, food, medical and other servicesfor the Roma, a young boy of 10 was waiting.We asked him what he was doing there andhe said that he was waiting for his mom tofinish the course. We inquired whether he wentto school and he said he did, but not regularly,because he had difficulty with maths and thathe had to peddle things in order to make hisliving. While we were conversing with him, heoffered us some large seashells. He sold eachfor 150 lek. We asked him how much hewould sell one to us for, if we bought two. Hesaid that if we bought three, we sould give itto us for 100 lek a piece..

Roma from Lezha

He was the same Roma who had failedin the school maths taught by his teacher,who now, as we could see, was doing hisown maths.

Apparently, the public schools areincapable of teaching the Roma childrenproperly.

Relations of Roma children andparents with the school

The persons whom we interviewed tocollect information about the relations ofRoma children with school were bothchildren and teachers. Their stands towardsthe school were reserved.

This is a common response by the Roma

children: in general, they gave conciseanswers saying “they like to learn and toplay,” and when asked again they mentionedthe subjects taught in school. Therespondents were reluctant to dwell at lengthon their answers to our questions. From theinterviews conducted, it is worth pointingout that the most favourite subjects for theRoma children in school are thoses withpractical activities like music and physicaltraining, and the playground, etc.

The Roma parents and their children whogo to school admit the following:

“I go to school every day but leave earlybecause I get bored. I like it there because thereare other children. Most of all I like physicaltraining. I like music very much too. Last yearwhen we had the ABC day, I had great fun.”

Meanwhile, it is quite clear that theirdislike for school is due mainly to thedifficulties they face with the teachingprocess and their treatment as Romachildren.

“As I already told you, we are happy withthe teachers, but there are cases when we havehad problems with the way certain teacherstreat our kids. Our greatest problems are withthe teachers of the exact subjects likemathematics, physics, chemistry. Since they aredifficult subjects, my child cannot grasp themand starts making noise in class. The teacherssend him out, take him to the principal insteadof trying to educate him. Such teachers makemy kid sit in the last row and spend more timeassisting better students. My child often failsin such subjects. The teachers of drawing,music, physical training are the dearest peopleto him, since he is very talented in suchdisciplines. They engage my child in various


Study Report

activities organized between schools. Forexample, my son was awarded the first prizein the athletic competition for fifth grades”

Mother of a Roma child in the fifthgrade, who sells used clothes, , Tirana

“In school, I like more to socialize. I havemany Roma and non-Roma friends with whomI spend my free time after school. I also likethe school building. It is big, with three floorsand furnished with new benches and chairs.We sit two in a bench. At this moment, wehave our lessons at Gjon Buzuku, becasue ourschool (Bajrman Curri) is being reconstructed.The gym of our school is big and has a parquetfloor. I like it there because they organize sportsgames like football, basketball, and others.In school I also like some subjects like music,physical training , drawing , they are myfavourites. I have a very good ear for musicand can draw very well. My dad is a musicianand this made me play the flute since at a veryyoung age. I play music before my Roma peers.I do not like maths, biology, and literaturebecause I find them too hard to understand. Icannot understand why the teachers of thesesubjects in school help more the good studentswhile making us weak students sit at the endof the class. When we make noise, they sendus out of the class.”

Apparently the relationship of Romachildren with school is linked mainly withthe way the lessons are taught to them. TheRoma have an inclination towards that formof teaching which makes them proactive,creating greater possibilities for them to beentertained. On the other hand, theunpleasant experiences in school related todiscrimination and non-positiveachievements kill their desire for education.

The Roma parents interviewed abouttheir stand on their children education, saythat they wish their children to be educated.This is a natural wish and Roma parents areno different from other parents in thisrespect. They too love their children andwish the best for them. They can see howthe non-Roma advance in society thanks totheir education and diplomas, realizing thatif one has a profession, life can be betterthan without one. Then why, when it comesto their children’s education, they do notmaintain the same attitude? Such a differentapproach towards recognizing the role ofeducation and their actual stand in real lifeconstitutes a critical issue for understandingthe psychology of this group.

The parents who say that they loveeducation and consider it important, at thesame time make no bones about saying :

Well, maybe education is important, butwhat is it good for? As if our children willput it to any good use. They will come backhere anyway. Who is going to find jobs forthem?They will come to sell clothes with me.You say I should let them go to school for that?They can do this job without any education. Ido not have any schooling and I am ok. Theytoo will come here to work.

Roma parent, Elbasan

The Roma feel that the education of theirchildren is not going to bring them the samebenefits as the non-Roma children. Theythink that they will continue to do the samethings they do when they are uneducated.There is an underlining belief among themthat even after they complete theireducation, they will still be segregated anddiscriminated. This is the reason why theydo not have much trust in education, in



general. That is why they think that theywill continue to do the same work after theirgraduation, which they used to do when theylacked any education.

A category of parents openly state thatthey are against the education of their girlsbecause they fear for their safety, whiletolerating the education of their sons.

I do not care for school at all. It isdangerous. I will not let my girls go to schoolby themselves. I cannot take them to schooland pick them up myself because I have totend to my business all day long. Let themhave no education. I myself did not have anyeducation and no harm came to me. We gypsiesdo not need education, school is for those whowish to attend it. Only the boys can go to school,let them go and have fun. No harm can befall

them. But boys learn nothing in school, either.That is why I am saying this.”

Roma parent, Elbasan

In general, the Roma parents do not attendmeetings with parents and teachers, eventhough there are also some among them whodo. As this parent says, “The teacher doesnot know my child’s face. Why not? This isan expression of the belief discussed earlierthat, even if they are educated, they will stilldo the same unqualified jobs, or will bejobless. That is why some do not appreciatethe importance of school, some are ashamedto hear about the results of their children inschool, some others say they are busy withtheir work, some are illiterate, while someothers harbour fears stemming from theirignorance, and so on.


Study Report

“I have normal relations with the teachers.It is not that I am close with them. Most ofthe teachers do not know me by sight, becauseI do not go to the meetings with the parentsand teachers, becaue I have no time. All daylong, I do housework and take care of otherchildren who are younger than my son. I amon friendly terms only with the teachers ofmusic and drawing, because they come and buyclothes from me and they like my son.”

Paremt,Berat

The Roma parents assist their childrenwith homework in rare occasions. Some ofthem are illiterate, others are busy seekingwork, some others do not think high ofschool. In many instances, they are helpedby their grandparents.

“Dad and mom cannot help me. They areignorant. Dad knows how to write only incapital letters, while mom does not know howto write at all.”

Lorenci, first grade

While part of the non-Roma families canafford to pay for their children’s privatelessons in various subjects, the over-whelming majority of the Roma childrencannot afford that because of their pooreconomic situation.

“They cannot help me, because they areignorant, illiterate. They cannot afford privatecourses for me. My non-Roma friends pay4000 lek a month for private lessons in maths(three times a week).”

Roma pupil in sixth grade

The Roma approach to education is notvery positive. Apparently, they do not see

the impact education may have on thesolution of their problems

Relations of Roma children withtheir school peers

It seems that when they are children, theRoma do not have the same prejudices asthe adults and that prejudices and standstowards their discrimination increase as theygrow older. What our team of interviewersand observers noted is that in mixed schoolswith Roma and non-Roma children, thechildren socialize with one another, play andcooperate. Whereas in schools with moreheterogenous compositions, there is greatersegregation of the Roma from the non-Roma.

“...I spend more time with friends from myrace, with gypsies, because this is how it is,each stays with his own race. In school, I sitwith an Egyptian gypsy and we sit at the fourthrow of benches. The other gypsies sit behindus or in the last row. No gypsy sits on the firstrow, the whites do not let them sit on the firstrow. “

Roma child, Korça

Roma children do not hesitate to recountinstances of insulting labels attributed tothem by the non-Roma children. When theymanage to establish a relationship withthem, they are called “black faces” “gypsies”and so on. Such labels hurt the Romachildren and they do not wish to speak ofthem. One of them says:

Only once a friend of mine, when we hada row, said to me, “oophs, you are so black”while I responded that this is how I am, Thisis how God has made me. I did not cry but feltgreatly hurt. yes, indeed, I was so sad at that



The Roma children who go to mixedschools with non-Roma students have morecontacts with them than with other non-Roma. It seems that the school serves asthe meeting place for children of bothcultures to get to know one another. Outsideschool, the contacts of Roma with non-Roma are more rare, with the exception ofa few instances, when the Roma and thenon-Roma live in the same settlement.

The non-Roma children also have theirprejudices against the Roma children. Theyconsider them dirty, ignorant, lazy, and despisethem. The source of such stands for the non-Roma are the adults. With their prejudices,they foster non positive stands among theirchildren. Even though the Roma populationis thought to be not a very hard-workingpopulation, still it has very low crime rates.

The improvement of the stands of thenon-Roma children towards the Romachildren seems to require the creation ofgreater possibilities for greater contactsamong these groups. The school creates manypossibilities in this respect through activitiesorganized there, in the city and between cities.On the other hand, the school may createopportunities for the Roma children to provetheir identity in order for perceptions aboutthem to be more objective.

Quality of staff working inmajority/minorioty Romaschools

The scanning of data on the teachersworking in mixed schools with Romachildren, or with predominantly Romachildren is a difficult enterpreise which fallsbeyond the scope of this study. Nevertheless,we cannot help pointing out that suchteachers work under very difficult conditions,

time, but my classmates told the teacher that afriend had insulted me and the teacherreprimanded her, telling her that I was herbest pupil and my classmates also criticizedher and she felt ashamed and ill at ease andfrom that time onwards none of my classmateshas offended me and I get on well with all ofthem.

I am enrolled in a course they teach here inschool for handicrafts.I embroider, stictch, saw.Now I am finishing a very beautiful tableclothbut do not like to work much on it because myeyes hurt. I would have preferred to haveenrolled at a hairdresser course. I like it morethere. I am also a good dancer and when wehave a party, the teacher assigns me to dancebut I feel ashamed. I feel ashamed when theteacher tells me to have a photo taken to putamong the distinguished pupils but so far Ihave not had it taken. All my classmates havehad theirs taken, but feel embarrassed to havemy photo taken because I will be very dark inthe photo…

Roma child, Korça

In the jargon of the Roma, they say “theblack hand” and “the white hand” to distingishamong the Roma and the non-Roma. Theexistence of the jargon and the socializationof children among their own color groupseems to be a strong indicator of the fact that,even though we are talking of children, stillthere is a tendency of segregation. A Romainhabitant of Levan pointed out:

When we used to work in the farm, we goton well with the whites. Lunch time came andwe sat down and ate together as if we were afamily. Now they have become better off anddo not deign to look at us at all.

Roma parent, Levan


Study Report

sitting always at the end of the class. Evenif someone happens to sit on the first rows,he will be sent to the end of the classwhenever he makes trouble. A non-Romachild said that the Roma children are givenmore freuqnet beatings by their teachersbecause “nobody can stand up for them.”

I am in the second grade. When I was inkindergarten, I liked it very much there. Nowthe teacher shouts at me when I have not donemy homework. I do not like to stay in class forlong spells, because I get bored. I tell my teacherthat I want to go out because I feel tired, butshe does not let me. Then when the teacherleaves the class to pick up something, I runaway from class and do not come back. Or Itell the teacher that I want to eat and she letsme go. Mom tells her not to let me go, but thenI make noise and she cannot help it. Inkindergarten, I used to draw, and we sang.But here in school, we must only study. Whensometimes I bang on the bench because I feellike singing, she pulls my ear and hits me.

First I was sitting on the first row, then theteacher sent me to the end rows. She alwaysshouts at us. She even hits us. She hits usRomas more than the others because she isafraid to strike the others. One day the momof ....came and raised hell. From that day on,she left the kid alone, she even tries to be goodwith that kid. My mom complains too, but theteacher won’t hear.

Roma child

A well-known baseline for improving thework with Roma children is to appoint thebest teachers to work with them.

An important element for the education ofthe Roma are the Roma teachers. However,existing data show that Roma teachers areextremely few in numbers. So much so that

compared to teachers working in schools ofurban centers with non-Roma population.Meanwhile, these teachers, despite workingunder very hard conditions, are paid the samesalaries as the other teachers.

Such teachers work with students whomake a lot of absences, which lead to gapsin their formation, and with whom they needto work overtime after class; such teacherswork with students who do not have thesame motive to study and concentrate inclass and to participate in lessons; suchteachers are asked to pay afternoon visitsto the missing students or those who dropschool; they are asked to work with Romaparents to make them feel involved in theeducation of their children; they need to bevery clever to cope with unstable behaviouson the part of Roma children, who are notinterested in the lessons they teach them.All these are requirements of the time inview of the need to realize the objectivesfor a better integration and progress ofRoma children in school, which cannot berealized without the necessary interventions.

The opinion of interviewed teachers inthis regard is that their hardships should berecognized and compensated for. Theirpedagogical difficulties with Roma childrenare major ones and the teachers who workwith them know better than anyone else thedifficulties they are faced with. That is whythe leading educational bodies shouldbecome aware and take action.

The treatment of Roma children by theirteachers when they fail to do theirhomework, when they do not attend schoolregularly, or when they ignore the teacherwhen he is teaching them, varies fromignoring them, to using forms of physicalviolence or sending them out of the class.It is common to see the Roma students



the interviewers who worked for this studyconsidered that number insignificant.

There should be many more Romateachers. In the current situation, the Romachildren seem to find it very hard to obtain adiploma as teachers. However, despite thedifficulties, the Roma and non-Roma childrenneed to have also Roma teachers. Such athing would bring about a more rapidintegration of the Roma with the non-Romaand would give the Roma an example of howthe Roma children can get educatedthemselves and at the same time educate theothers. This can be made possible through awell-designed policy of giving scholarsips toRoma children for them to conclude thepedagogical schools in the country.

** *

Apparently what is actually happeningwith the Roma children at school is a long

way from the public promise made by theeducational institutions to provide equalopportunities for development to all thechildren, irrespective of the colour of theirskin. Thus, often expressions ofdiscrimination and failures in schoolmainfested by Roma children cannot makeup for the disadvantages they have rightfrom the start: they come to life to poor andunemployed parents who look down uponthe role of school, they lack their parents’support, often are obliged to help theirparents out at work and forced to study inan authoritative and serious school thatcreates few possibilities for them to lead anactive and happy life.

In this situation, Albanian schools arefaced not only with the challenge ofchanging the situation, but also protectingthemselves from a situation that wouldfurther deterioriate the unpriviledgedsituation of the Roma children.


Study Report

Eltoni: I did not go to school at all. Wecould not afford it. I was grown up when wereturned from Greece.

Olsi: It is the conditions (his folks do notlet him go to school). I never went to school.Only when I returned here (A Roma center) Istarted to learn. It is just that we could notafford it. My family lives only on one salary.My family had no information that we couldget access to books for free. Every parent strongly

Reasons why Roma

children abandon school

Abandonment due to emigration

Following the 90s, the Albanianpopulation began to emigrate on massetowards Greece, Italy, and elsewhere. Partof this massive emigration were also someRoma families and individuals. Greece andItaly are the most frequent destinations forthe Roma.

The interviews conducted with Romachildren and adults showed that when theRoma males emigrated, their childrenremained back home under the care of theirmothers, or grandmothers, who could notcontrol them. Therefore, they droppedschool or did all sorts of jobs to make aliving. The same thing can be said also ofthose who emigrated with their families.Abroad they did not engage in anyeducational activity, at least this is whatthose we interviewed admitted.

Suela: We went to Greece and when wecame back it did not make any sense for me tocontinue school.

Sajmiri: I abandoned school at the thirdgrade. I dropped it altogether. My parentswanted me to go to school.

Amarildo: Nothing, I did not like schoolbecause I found classes very hard to grasp. Yes(He felt ashamed when he did not do hishomework).



progress is not good, then suffer psychologicaltrauma. A Roma student stated:

There are some subjects that I cannotunderstand, for example, the natural science,which is very difficult for me. I do not understandit. The teacher explained it to me many timesbut still I cannot understand it. I cannot put itinto my head. I am rather thickheaded...I cannotgrasp the natural science. I feel ashamed whenthe teacher asks me to sit in front of the classand I cannot say the lesson but I cannot help it.I am doing well in other subjects, the only problemfor me is natural science.

Abandonment due toemployment

It is already a fact of life that the Romachildren are engaged in work very early inlife: they collect recyclable materials, washcar windows, beg, sell on open markets, etc.As a rule, it is their parents who draw themto the world of labor, because they needtheir help, but when the adults cannot workfor them, they start working by themselves.

The Roma think higher of work than ofschool. This is how one of them expresseshis feelings:

You, see I have brought them to work inthe market. We must win our daily bread. Thisis why we all have to work. We cannot keepthe family with a heap of clothes alone,therefore we have set up several places to peddleour wares...

To tell you the truth, it is a good thing ifthey go to school and learn, but we have chosento give our kids this direction in life and wewill keep at it. Let them trade. It will helpthem make a living, otherwise there is nothing

wishes to send the children to school. I spendmy time mostly at the center.

Klodiani: I abandoned school in the sixthgrade. I was very scik for a year. After that, Icould not go back, I had grown up and feltashamed.

Suada: I dropped school at third gradewhen I came to Tirana (from Korça). I did notcontinue school. My parents told me to go toschool, but I did not. In Korça I had friends.

This is the case also with those Romafamilies who migrate during certain seasonsfrom one settlement to another. Theirchildren also discontinue their studies andtheir return to school becomes even moredifficult because of gaps created in theirinterrupted studies.

Abandonment of school due tolanguage and other difficulties

A common cause that resulted from allthe interviews with children, parents andRoma and non-Roma teachers, is theAlbanian language problem, whichconstitutes one of the strongest reasons forthe abandonment of school by the Romachildren. Lack of knowledge of theAlbanian language becomes a barrier to theRoma students for understanding andfollowing their lessons. Because they do notunderstand what the lesson is about, theylose interest in it. So knowledge of thecountry’s language is a precondition for theprogress of Roma children in school. Thelanguage difficulties the Roma children faceaccount for their poor progress in school.

This is a typical situation, leading to theirloss of interest in school. If their school


Study Report

for them to do. Unemployment is high. We arelucky to have found this busines to keepourselves alive.

A Roma mother who peddles secondhand clothes in the market with her children

Interruption of school to protectgirls from dangers

“My dead has told me that beautiful girlsshould stay at home because there are manybad boys who may kidnap them. He says thatI am beautiful too, so I cannot go to schoolbecause it is very dangerous and he worriesabout me. I take after my mom, my brotherstoo are very handsome. But both of them go toschool because they are boys and no one harassesthem. Until last year I used to go to schooland was very happy, I had friends and we goton very well together. Now my friends nolonger keep me company because my folks donot let me go out at all. I must either take careof the house and do the chores or come to the

market place with my mom to assist her. Mymom just left to pick up the younger brotherfrom school because he cannot come by himself.

Mom wants me to go to school, but daddoes not. She has begged him to send me toschool, but he does not agree, because his friendsin the neighbourhood also think like him.”

Girl in the fifth grade, inhabitant ofBreg i Lumit, Tirana

“No, no, I have two girls but do not sendthem to school. The world has grown a bad place.I have seen it on television what evil people arelike. Yes, we have seen it ... how he hadkidnapped that girl, how he had beaten her upand raped her, He burnt her alive and the policestill have done nothing to him. How can I sendmy girl to school. Let her stay by my side, let herwork, she will be close to me. When her timecomes, her future husband will come and askfor her hand and she will go to him and then itwill be his turn to take care of her.”

Roma mother



As a rule, the Roma girls are forbiddento go to school after having finished theprimary school. This is the time when theyare on the eve of adolescence and they startgrowing up and their feminity shows.Usually, their dads are stricter with themcompared to their moms, who are softerand more lenient. After they interrputtheir studies, they usually get married andhave kids, ceasing to think any more abouttheir further education. In the meantime,part of the girls drop their studies becausethey get married5, but they do not declarethis. As a rule, the marriages of the Romagirls not infrequently occur before theycome of legal age. It happens that inorder to escape the punishment of thelaw, they register their offsprings from suchearly marriages as if they belong to theirparents or grandparents.6 These marriagesof Roma girls in adolescence arewidespread. At the root of such a practiceis fear that these girls may “get sold toGreece,” or get exploited.

“Why don’t I know? Yes, there were schoolsthen,too, but you do not recall it. There wereschools then, but there was also safety. Girlswent to school, their teachers repremandedthem, because they wanted to protect andsafeguard them. Who do you think willafeguard my girls now? I cannot go after them.What, shall I leave them alone? I am afraidless someone may deceive and kidnap them,keep them for a week and then bring themback to us. “

Roma mother in Korça

Shame to resume school afterinterrrption of studies

As we have already explained earlier inthis report, part of Roma children haveemigrated and emigrate abroad or migrate todifferent places during various seasons. Sucha situation accounts for them interruptingtheir studies. If they stay over a year out ofschool, the Roma childreny have to go to thesame grade that they intenrrupted theirstudies. In the meantime, they have grownphysically. The students they find in the newclasses are younger and less developed thenthem. Staying in classes with “young” pupils,freshmen, is hard for them. They feelashamed that they have to learn side by sidewith kids who are younger and less developedphysically compared to them. Shame keepsthem away from class, leading to permanentabandonment of school.

Abandonment of school due tomaterial shortages (clothes,books, money, means oftransport)

The Roma children abandon school alsodue to the high costs that their educationincurs to the family budget.

The Roma parents and their childrenoften say that lack of books, of money topay for their transportation, and of pocketmoney to spend during school breaks, andlack of suitable clothes are some of thediscouraging factors accounting for theRoma children dropping school. Materialshortages are a fact of life.

5 Courthiade Marcel, “Education of Roma children: let us ovecome barriers once and for good!” INALCO (Paris

University), Committee on languages and linguistic rights. International Union of Roma.

6 Source: interview with a staff of an organization that provides services to Roma.


Study Report

Project “Second Chance”

The attempts of educational policies inmany EU member countries aim atstreamlining the marginalized groups to thegeneral trends of development in thecontinent. In this context, all efforts madeto prepare such groups for educationalintegration have been described as “Secondchance”.7 The crux of this initiative is thatchildren and youths who have dropped theschool system or who are about to abandonit, be given a second change to get educationand necessary support to develop their self-confidence. The aim is the reintegration ofthe youths without the necessary educationwho live in backward areas, the renovationof existing schools in these settlements orthe building of new schools, sending to suchschools highly qualified teachers throughincentives of good salaries, motivatingstudents to study and reducing the size ofclasses.8

Even though under the law, it has been

envisioned that sanctions should beimposed on the families that fail to send theirchildren to school, such a measure has beenalmost non-applicable. The project “Secondchance” was launched in order to come tothe assistance of students who haveabandoned school.”9 “Second chance” isthe most important intervention after the90s for integrating the Roma populationthrough education. In the context of thisproject, a total of 61 classes were openedfor the benefit of 469 students, of whomover 50 percent are Roma.10 For example,collective classes (classes with studentsfrom different age-groups) were establishedin the periphery of Tirana, one of whichbeing “Bajram Curri” school situated in thevicinity of the Roma community.11

In order to favour the strata in need,including the Roma, for the first time in theacademic year 2003-2994, textbooks forcompulsory 9-year education weredistributed free of charge to them. Theapplication of such a measure had a

Practices of best interventions at school

level in favour of Roma children

7 Teaching and learning towards the learning society. EU White paper on education and training, 1996, p.19.

8 Ibidem, p.50

9 MoEaS instruction No.34, dated 08.12.2004 “For the implementation of the project ‘Second Chance’ for the

ducation of the children who have dropped school and the students shut at home due to vendetta.”

10 MoEaS – information on the implementation of recommendations of the 14th Task force-EU joint consultative

meeting, p.5.

11 Raport of Open Society Foundation for Albania “On monitoring the national strategy for the improvement of

the living conditions of the Roma community,” p. 8.



considerable impact, doing away with oneof the main barriers to the education ofchildren of this stratum in need. For the2003-2007 period, the MoEaS distributedfree of charge 100 percent of the textbooksof compulsory education to children whoseparents were unemployed and 85 percentof the textbooks to all the students. Duringthe school year 2007-2008, all the childrenof poor families shall get their textbooksagainst a payment of only 10 percent oftheir values. This measure was taken for abetter management and distribution of thestate subsidies to the groups in need.12

Social programs of communitycenters

Not a small number of projects have asocial character. The aim of such projectsis to enable Roma children to strengthencooperation with one another and with thenon-Roma children, to pass their free timetogether, to learn from each other’s cultures,to get basic information and develop socialand professional abilities. To this end sportscompetitions, picnics, summer schools,initial courses for handicrafts, and othershave been organized.

The Roma children enjoy such kinds ofacticities very much. There are a number ofreasons accounting for that: such activitieslack the discipline of the other schoolsubjects and suit the joyous predispositionof the Roma children’s character. Almost allthe schools of the capital have organized suchkinds of activities.

These activities are common for theassociations working with the Roma in the

community centers they have set up. Itseems that many of them have managed todevelop also a special pedagogy whichtakes into consideration precisely thepsychological characteristics and the needsof the Roma children.

A positive feature of such programs iscooperation among the organizing centerswith the school departments, the relevanteducational departments and the Romafamilies.

A number of projects of non-profit localand international organizations providealternative education. Below we willdescribe the work of some such agencies.

ADRA

Adra is an Adventist association forDevelopment and Facilitation. It is actuallyimplementing a project in Fushë-Kruja,which aims at the social integration of theRoma community there. The Romacommunity of Fushë-Kruja lives in theoutskirts of the city. Every year only a fewof the Roma children are enrolled in theschools of the city, while the majority arenot enrolled and have no knowledge ofAlbanian language. Those that are enrolled,soom are obliged to interrrupt their studiesdue to the language barrier they face.

The project of integration of Romachildren of Fushë-Kruja covers therehabilitation of a building that is now calledthe Center. There is a toilet and runningwater there, along with good equipmentdonated by the Educational Directorate.There are five community members workingthere who have been trained to work withthe Roma children. Initial lessons against

12 Progress report on the “National Strategy for the improvement of the living conditions of the Roma minority,”

Tirana, 2007.


Study Report

illiteracy are taught there,13 as well asadvanced lessons in reading and language.Such lessons are combined with drawing,painting, mathematics, history, andgeography lessons. This kind of interventionhas a informal character. In the course ofone school year, a total of 800 teachinghours were provided.

Such lessons are accompanied also by aprogram of social activities like: variousvisits and walks, sports activities, etc.

Along with this work with children, theFushë-Kruja project ensures also theinvolvement of parents in education.Various trainings have been provided forthe parents of the children, in particular onhealth. In this manner, the project hassucceeded in winning the parental supportnecessary for the progress of the children.

Recently it was made possible tocooperate with the Educational Departmentwhich has undertaken to guide theestablished center. ADRA will provide onlyfinancial support for paying the rent and forcleaning, for social activities and for thesalary of the director of the center.

“Children of the world and of Albania”

“Children of the world and ofAlbania”Association works to preventtrafficking in children, against schoolabandonment and exploitation of childrenin the street. It works in the zone of minimunicipalities 3 and 4 in Tirana. Theinstrument of intervention is the social andeducational services program. In the contextof social services, it provides advice, familyvisits, social assessment, training andrecommendations. By way of educational

services, it provides preparatory classes forschool, courses against illiteracy, animations(sports, exhibitions, handicrafts, excursions,shows) and activities in public schools, likeentertainment activities, mixed classes andsupport classes.

The activity of “Children of the worldand of Albania” Association is run in thefollowing way: the social worker receivesmembers of the community and takes noteof their concerns, is informed of theprogress of Roma children in school, treatsand follows specific cases. Courses onvocational formation are provided at thecommunity center for hairdresser,dressmaker, duralumin works, anti-illiteracy,alond with courses for women, girls, andadolescents. The social workers of thecenter organize the identification ofchildren who work and beg in the streetsand provide social support to them.

The Center maintains links with theschool: it has set up mixed classes in schools,which enable children inclined to dropschool, with behavioural problems, or whoare older than the other childen in classs, toreceive teaching suitable to their real level.Classes of school support have been set upnear school, which offer supplementarylessons in various subjects to the studentswith dificulties in the mastery of schoolprograms depending on the needs of theRoma and Egyptian children.

“Children of the world and of Albania”association in addition to public schoolsmaintains links also with the labor offices,the local authorities, the educationaldepartment, the health centers, and thecenters of vocational formation.

13 Source: ADRAS publication: Initiative for the social integration of the Roma community in Fushë- Kruja, p. 3-

12, 2006



New activities organized by thisassociation are: a) provision of educationalsupport for children who have difficultiesin the mastery of the program with the usualhelp they are offered in class. Such a supportsubstitutes to some extent the missingassistance of their parents with theirhomework, b) the creation of mixed classeswhere the Roma students at the point ofdropping school can have access to theformation they need.14

It is very likely that mixed classes willmark the beginning of a reduced educationalprogram, that is, adjusted for the Roma whomay interrupt their studies.

An element that should be taken intoconsideration in the functioning of theCenter is the mixed character of theprogram: educational programs arecombined with programs of plays andentertainment. The Center is frequentedwillingly by children who do not attendschool regularly.

“Assistance for the children”

This agency operates in Korça, Pogradec,Elbasan, Cërrik, Berat, and Kuçova. Thepurpose of its work is to assist children withproblems: the uneducated, those who havereturned from emigration, the dropouts andthe potential dropouts, to get educated atan accelrated pace in order to go back toschool. Such children are identified inschool and in community and involved inthe intervention programs which is a socialand educational program. Usually there are

two teachers working with such children:one is the teacher of the school where thestudent should have enrolled with, while theother is a teacher who works only with thosestudents who have gaps. Teaching is givenbased on the programs of the Ministry ofEducation and Science from the first to thefourth grade. After the lessons, the teachershold consultations and help children do theirhomework in school or at home. Upon thecompletion of the fourth grade, part of thesechildren are integrated in normal classes inpublic schools, while the children passingthe phase of compulsory education, go tothe classes of the 8-year schools withreduced terms.15

According to the project managers, in thecourse of three years, a total of 1369children have been subjected to thistreatment, of whom over 70 percent of thebeneficiares are from Egyptian and Romacommunities; 20 % come directly from thestreets, and are uneducated for social andeconomic reasons; 70% have serious socio-economic problems; 10% are traffickedchildren and under high risk of beingtrafficked.

During summer vacations, the teachingprocess is alternated with educationalentertainment and recreational activities.The purpose of such activities is to keepchildren grouped, far from dirty places intheir neighbourhoods and to prepare themfor a normal voluntary return to the newschool year, avoiding the street phenomena,trafficking and child prostitution.

14 According to an interview with a representative of the WHO, the integrated classes represent an effort to prevent

the Roma from abandoning school, and despite their real progress, to be able to complete it. There are no final

results yet on the outcomes of such a work.

15 Bezati, F. & Rrapo S., Trust brings about change – capitalization of experience of NPOs on the work with

disadvantaged children, Tirana, 2004, p. 38


Study Report

Pre-school education inAlbanian and education in theRoma language

The most urgent educational need ofRoma children is their education in thelanguage of the country they live in. A highpercentage of Roma do not know Albanian.This situation is due to the fact that mostof the first years they live with one anotherand in the company of adult Roma as wellas to their limited education. As a rule, theRoma have Romani language their first

communication language among themselves.Thus the Roma children learn their mothertongue very early in their life, while havingvery few chances of learning Albanian. Theirparents speak Albanian, but at home theydo not speak Albanian among themselves;this accounts for Roma children having veryfew chances of learning Albanian if they donot go to school. Only those children whohave a kindergarten near their homes to goto, and those who live and work with non-Roma stand a chance to learn Albanian.

The Roma who do not speak Albanianare obliged to attend lessonsin a foreign language for them.This makes it hard for theyoung Roma in their first stepsof learning. They feelphsychologically andpedagogically frustrated andhave poor results. There arenumerous cases of youngRoma going to school regularlyat first and then abandoningit altogether.

It is lilkewise very difficultfor the teachers to teach inclasses with children who donot master the workinglanguage. They do their best,but it is impossible for anordinary teacher to overcome

Educational Needs Assessment

for Roma Children



such a situation: he cannot give up theprogram he has to realize and replace it witha program of teaching Albanian. A teachertried to learn counting in Romani until 10in order to explain to the Roma studentshow to count in Albanian from 1 to 10. Butis it possible for every teacher to do the samefor the entire program? Under these circums-tances, it is necessary to find other solutionsto overcome the disadvantage of thoseRoma students who do not know Albanian.

The teaching of Romani language seemsto be a relatively rare phenomenon. In thisregard, the MoEaS has taken a step with itsdecision to leave it up to the schools andthe parents’ boards to decide on their ownwhat subjects they wish to include in theofficial school curricula. Such a space maybe utilized by introducing the learning ofRomani, even though the level of Romaawareness in this respect is still low. Theteaching of Romani requires a high level ofawareness, teachers who know how to teachthis language, as well as other conditions.

Needs of Roma children fortextbooks and school supplies

The Roma children often lack textbooks,auxiliary publications and other didacticmeans. Their parents find it difficult to buythese supplies for their children and in caseswhen they have no high expecations of theirchildren’s accomplishments in school, theydo not bother to purchase them at all. SomeRoma children do have these supplies, ofcourse, since their parents make sure topurchase them, or ask for humanitarian aidto fulfill this need.

Even in the instances when parents buysuch equipment for their children, generallythe latter do not take good care of them,they tear the books’ pages, or draw andscribble on them, breaking the pens andpencils and losing their rubbers. Thissituation is due to the low awareness theyhave about using such school supplies alongwith the bags where they keep them.

The National Strategy for the Roma saysthat it is the obligation of the state to equipthe children with textbooks for free, butsuch a thing has been done only for a veryshort period of time.16 Even in thoseinstances when the Roma had access to freetextbooks, this actually happened becausein general the textbooks were given out forfree to all of the students. It is not that aspecial intervention was undertaken for theRoma in particular. One of the mostimportant demands of the Romaassociations in general is the support of theRoma children with free textbooks.17

Needs for transportation andfood

The Roma children whose schools aresituated near their homes find it easier toattend them, but when the schools are farfrom their homes, it is hard for them toaccess them. The Levan school is 3-5 kmfar from the Roma settlement. The road thattakes you there is long and narrow and Romaparents are reluctant to let their children takesuch a road. They fear any accidents thatmay happen to their children. The same canbe said of other settlments: in some ofthem, the schools are a long way from their

16 See section “Second chance” project above.

17 From the interview with Mr. S.Veliu, chairman of the Amaro Drom Roma Association, October 2007


Study Report

place of residence, in some others, the roadthat leads to the schools are full of risks forthe children.

Another important question for theRoma children is food. Due to poverty intheir families, they do not have all the meals,the meals they have are poor in nutrition.Teachers of schools with Roma studentshave told our team that they have hadinstances of Roma children feinting in class,because of malnutrition. Then the teachershave been obliged to send such childrenhome.

In order to have a clear idea of the foodsituation of the Roma children, suffice tosee how they gather in places where foodaid is distributed by the charity organizationshelping them. In days of activities, suchassociations provide also food, simple as itmay be. Nevertheless, the young Roma arevery content to get whatever is given them.

The secondary Albanian school is simplyan educational institution. But faced withnumerous problems coming from certaincategories of children, like the Romachildren, children who are victims ofbloodfeuds, children with disabilities, andothers, the public schools are faced with thepressure to go beyond their educationalpowers. The school feels under pressure toassume the character of an institution thatdeals with certain social problems. In sucha situation, it may provide food, especiallyfor Roma children.

Need for alternative educationand educational care

What happens with those Roma childrenwho have passed the age of compulsoryeducation and still have not completed thiscycle? They feel free from any obligation to

continue their education, in the same wayas the non-Roma children. Thus the publiceffort for their education comes to an end.They will not be counted in any statistics.And then they will bring to life children forwhom they will cherish no ambition ofbeing educated, since they are uneducatedthemselves. It seems lilke a closed cycle.

The way out of such a situation isapparently the organization of an alternativepart- time education, which may beprovided to all the Roma who, for mostvaried reasons, have been unable tocomplelte their education. This is seen asan alternative, but in the meantime it seemsvery difficult to draw the Roma to such aschool, if it does not provide betterconditions for them than the ordinary full-time school.

The Roma children have uneducatedparents, who are busy working and have nomotive to deal with the education of theirchildren. In such a situation, it is necessaryto strongly help the Roma children to grasptheir lessons in order to be able to preparetheir homework. The school teachers findit very hard to work overtime with suchchildren after the lessons. Such childrenneed to have educational mentors.

Some Roma children have specialeducational needs that, in the case of thenon-Roma children, are very limited. Theneed has arisen for such Roma children tohave special schools with special programsand specialized teachers.

Needs for entertainment

The Roma children love entertainment.The most frequent demand for them is fortheir school to organize more activities andgames. They are fun-loving people, inclined



18 See the section of this study “Practices of best interventions in school in favor of Roma children.”

towards enjoying life. Such an inclinationshould be seen as an asset that may beutilized for educational purposes. Anentertaining school is likely to become anattractive place for the Roma, and as such,it can keep them interested in it.

This truth is further corroborated by the

character of the activities organized bythe associations that help the Romachildren, which the Roma children attendwith pleasure,18 because they organizeteaching in the forms of games withentertaining elements, which the Romachildren enjoy.


Study Report

Roma’s Self Perception

The Roma highlight the fact that duringthe socialist period in Albania, they weretreated better than now.19 They recall beingemployed, educated, accommodated andhaving access to other services. However,they admit that even then, the Roma inAlbania were not completely equal to thenon-Roma population, but point out thatefforts were made by the state institutionsof that time, which resulted in theimprovement of their life. They add alsothat often they have been obliged to sendtheir children to school for fear of retaliationby the local socialist authorities, that afterthe 90s the state took less care of them andthat now they are suffering the outcomesof transition more than the non-Roma.20

This fact comes out also from thestatements of the Roma childen whoconfirm that their grandmothers help thammore to prepare their homework than theirown mothers. The reason is simple; theirmothers are uneducated, while their

grandmothers were educated until prior to1990 and are in a position to assist theirgrandchildren with their lessons.

Since the Roma live in extreme poverty,there is a very widespread opinion that theirgreatest concern is the meeting of materialneeds. This is one of the truths about theRoma in addition to other truths.

“A minor expense once a month, or oncea year, for example, to purchase schoolequipment, is treated as too much for them,when the same family does not hesitate tospend thousands of Euro for a two-daywedding, or to castrate their son becausesuch an expenditure is about the familystanding in society, that is, its perception inthe public eye as a rich family or otherwise,while making expenses for education is notseen as an identity element, hence, it isunderestimated.”21

Placing emphasis on material needs is anartificial complication of the situation.

The perception prevails among the Romathat nobody thinks of them, that nobodyheeds them, that they are destined for hard

Cultural, Institutional, Financial and

Infrastructural Barriers to the Qualitative

Education for Roma Children

19 Social vulerability of Roma in Albania, UNDP, Albania, 2006

20 Source: an interview with a Roma parent,Vlora

21 Courthiade Marcel, “Education of Roma Children: Let Us Overcome the Barriers Once and for Good!”,

INALCO (Paris Univ), Committee on languages and language rights, International Union of Roma.



unqualified labor, and so on. On the otherhand, even the care shown for them, whencoupled with such self-perception has oftenresulted in a complaining and lay backattitude. The Roma complain of severalthings and expect others to take care ofthem. In this way, they lack ambition whichis typical of other groups and which istranslated into efforts and parental sacrificesfor the education of their kids and for theiradvancement in society.

Discrimination

The Roma population is a discriminatedand despised population. This discrimina-tion apparently dates back a long time ago.Although official efforts have been madeduring the socialist period in Albania for theamelioration of the living conditions of thispopulation and some results have beenachieved, still during that period whichsome Roma recall with nostalgia,discrimination still existed. The Roma wereconsidered second-rate citizens. Evenfollowing the social and politicaldevelopments of the 90s, they still continueto be discriminated against and despised.

When we speak of discrimination ofRoma children, we do not mean theirexclusion from participation in educationalinstitutions or some of their activities, northe restriction of the number of classes thata Roma child must follow, or theestablishment of special educationalinstitutions for them. Our team did not findtraces of such harsh forms of discriminationof the Roma children. What our team noted

however, were the existence of severalinstances of Roma children being placed indifficult situations, which trample underfoottheir human dignity.

The Roma are dispised for the colour oftheir skin and their way of life. Althoughthe non-Roma population appreciates thehappy go lucky life style of the Roma,without much thought for the future, thefact that they have an optimistic outlookon life and love fun, the fact that the Romaare not involved in criminal activity, stillthey refer to the Roma and their living styleas “a gypsy affair.”22 Although there are nosigns of hostility towards the Roma, still thelatter are despised for their skin colour,flaring anger, the birth of many children,their free love, and so on. These are clearsigns of an overt racism which fortunatelyhas never reached hostile forms, but whichhas been constantly fostered in the contextof the alleged superiority of the white raceover the colored one. A Roma parent said:

“I do not mind being in rags, as I am now,but I only wish that I did not have the skincolor I have now, hitting himself on the face.”

Roma from Levan

Such a sentiment of racism has beenfostered and is constantly fostered also by someobvious factors working to the disadvantageof the Roma such as: their segregated life inmore or less compact settlements, the highlevel of unemployment, the low level of theireducation, the low level of social organizationand political representation.

The Roma children express themselves

22 “Jevg” (Jevgj-plural) (gypsy) is a word used in Albania to describe the Roma population and the population of

Arab or Egyptian origin. Just like the word “gabel” or “ashkali” used for the Roma, the word “jevg” likewise has

a negative connotation.


Study Report

with reservation in relation to the discrimi-nating approach maintained towards them inschool by the teachers and by their classmates,although they say that it does exist. This isdue to the existence of discriminating stands:the stronger the discrimination, the less willingare the Roma to mention it. The contrary isthe case with the Roma parents. Askedwhether they were content with the way theirchildren are treated in school by the teachers,they say that they are content and that thetreatment of their children is the same as thatof the non-Roma children. What is striking isthe fact that the Roma children speak moreopenly than their parents about thediscriminatory stand towards them in school.We do not know why this is so: whether theRoma children are more conscious than theirparents of their discrimination? Or whetherthe children suffer more from discrimination?Are parents uninformed of what happens withtheir children in schoosl? Nevertheless thechildren have admitted more than their parentsbeing discriminated compared to the non-Roma.

A simple indicator of the discrimination

of the Roma children compared to the non-Roma ones can be seen from the followingtable:

The compulsory public educationreceived by the children of Albania does notrespond to the sociological situation of theRoma children. It has been conceived for thesociology of the non-Roma: the plans andprograms have been built in such a way as tobe absorbed by the non-Roma population;most of the teachers are non-Roma; theschool with its discipline is a very seriousinstitution and overburdened with tasks fora fun-loving and free-spirited population likethe Roma, inclined to lead an easy-going life.In this manner, the compulsory publicschools do not enable the Roma children tomake the same progress with the other non-Roma children. Hence, one of thefundamental reasons why the Roma childrendo not make the same progress as the non-Roma children in public schools is the factthat such schools do not take into accountthe psychology of the Roma.

Daróczi23 has stated quite clearly that theanti-discriminatory process towards the

Table 3: Treatment of Roma students compared to that of non-Roma in school

23 József Choli Daróczi is a Roma and also a professor of Romanology at the Teacher’s College in Zsámbék,



Roma may be realized only by giving theschool a multicultural dimension. Accordingto him:

“The Roma children cannot use thevalues of the society in their daily life. If aRoma child is educated in the standardmanner and then goes back to live withinthe Roma community, he will die ofhunger. The life skills that a Roma childneeds to survive are very diverse fromthose of a white kid. The curriculum ofan ordinary school does not allow a Romachild to function in the society or tolearn the skills which he needs. For as longas there is a segregation in society, we willcontinue to have problems also in theeducation. The system of education inEurope wishes to make whites out of Romachildren. However, even when a Roma childmanages to be successful in school, still hewill not be accepted in the society of thewhites.”24

This stand is asserted also by theinterviews conducted by our team. TheRoma child, who makes progress in school,finds it difficult to be integrated in thecompany of the whites, but at the sametime, he finds it hard to remain integratedalso in the company of the Roma. Theforces pushing him to adjust himself aremuch stronger. A Roma parent who doesnot allow his child to attend school says:

“Our problem as Roma lies in ourmentality. We think and say behind the backsof those who send their daughters to schoolsthat well, they send them to school, but thereare boys there... you understand... And boysharass girls. She may be 12 years old, but

24.Hungary Teaching and learning towards the learning society. EU White paper on education and training, 1996.

may fall in love. She may make a mistakethat costs her parent dear, because theirdaughter will be left at home. I understandthat we have to change our mentality, but thereis nothing I can do. I cannot run against thestream because this is where I live, in thecommunity. If I stand up to them, then theywill speak ill of me and I do not want to bespoken ill of, so I just try to adjust. “

This may raise the important question:What is the solution? Should we destroy theunified character of our public educationby building a special system of educationfor the Roma? If we do such a thing, wouldwe, in addition to undermining the unifiedcharacter of our education, be alsosegregating the Roma children by havingschools with special programs for them?This is one of the dilemmas reached by ourstudy group.

This is an issue that requires a broaddiscussion and the participation of a largenumber of stakeholders. Finding asustainable solution to it would be anendeavour of a historic importance.Nevertheless, it is very likely that we findsolutions through new concepts about thestandards of compulsory education andabout local solutions to educational issues,which make it possible to implementnational standards in local contexts. Thepath we must follow seems very narrow: thecurrent integrated classes are not provinghelpful in advancing the Roma children,while segregated classes seem to keep theRoma on the margins of the society.Furthermore, the education of the Romarequires a pedagogy that takes into account


Study Report

the psychological features of the Roma,something that has not yet been mapped outeven in more developed countries inEurope with larger Roma populations.

Language barrier

As we already explained earlier, theRoma children cannot get a qualitative andwell-grounded education due to their lackof knowledge of Albanian language inwhich lessons are taught in public schools.The Roma live in mainly homogenousenclaves and the Roma children start tocommunicate in Romani language since anearly age. Lack of pre-school education inAlbanian makes them have either very little,or no knowledge at all of the Albanianlanguage when they start school. In classeswhere lessons are taught in Albanian, theydo not understand much of what is beingexplained in class. In these conditions, theyare left to fantasize or engage in other thingson the side. Discouraged from their failureeto master the Albanian language, the Romachildren do not like to attend classes ofwhich they understand nothing.

When they grow up, under the influenceof their parents, the television, and fromsocializing with the non-Roma children, theRoma children manage to communicate inAlbanian, but when this happens, they haveusually passed the school age and their desireto learn has died, even when initially theywere willing and eager to learn. Thus, at anolder age, the Roma children who haveovercome the language barrier have lost thewish to attend school.

Then what would be the solution to sucha major problem? Several possibilities exist.One is to strengthen pre-school educationand invest during this period in the language

development capacity of the Roma. TheRoma children need to be under an earlyeducational impact through pre-schooleducation. This would be a general directionwith emphasis on the mastery of theAlbanian language. The Roma childrencannot be integrated in the Albanian societyif they do not master from an early age thelanguage of communication with the non-Roma population.

A second intervention would be theprovision of education to the Roma childrenin their Romani language. It is a fact howeverthat in Albania there are either very few orno people at all capable of teaching in theRomani language. Lack of teachers is themost major barrier in this respect. Trainingof teachers to provide education in theRomani language seems to be a costlyenterprise, which takes time andpredisposition. In Albania, the Romanilanguage is a spoken but not a writtenlanguage. If we had teachers willing to teachin Romani, then we would be faced withthe need to formulate a policy that allowsand supports the teaching of the Romachildren in their mother tongue and in theAlbanian language, based on the model usedin the southern part of the country for theeducation of the Greek minority children:the primary cycle should be taught inRomani along with learning of Albanian,while in the higher cycle, lessons should betaught in Albanian in addition to the learningof the Romani language.

The first initiatives to teach Romanibegan with the introduction of the ABCbooks in Romani and with some initialcourses for teaching it. It seems that theRoma themselves lack the necessarylanguage awareness that can push themtowards the mastery of their language.



Material barriers

The Roma represent the poorest part ofthe population in Albania. According to datafrom the most complete study on theirsituation so far, the monthly income of anon-Roma family is 175 Euro,25 while theincome of a Roma family living adjacent toit is 68 Euro a month; the unemploymentrate among the non-Roma is 8% as against24% for the Roma; while the non-Romaspend only 54% of their monthly incomeon food, the Roma spend 68%; while 91%of the non-Roma live in new houses or inapartment blocks, only 36% of the Romalive in similar houses; while a non-Romafamily has 3.1 rooms, a Roma family hasonly 1.9 rooms; while 98% of the non-Romahave a separate bed for each family member,only 59% of the Roma have a separate bed;97% of the non-Roma have instalations forrunning water supply at home, only 28% ofthe Roma have such instalations.

An important indicator of the financialsituation may be drawn from theobservation of the housing situation of theRoma. Thus 93% of the Roma live in ahouse with over four persons; 77% live intwo rooms; 92% of the Roma have morethan two children; 20% of the Romamothers and 17% of the Roma fathers areuneducated; 35% of the Roma mothers and36% of the Roma fathers have notcompleted the elementary school; 93% ofthe Roma children lack a place to study athome; 72% of the the Roma children donot have all the textbooks and all the otherauxiliary school supplies; in 78% of the

Roma households, there is not a single bookand in 79% of them, not a single newspaper(this survey was realized in 400 Romahouseholds).

The interviewed Roma expressed majorconcerns over the financial situation of theirfamilies: they cannot meet their schoolexpenses, cannot provide for pocket moneyfor their children, cannot afford to buy thesupplementary publications that theirteachers ask them to buy and to pay forprivate courses or the money they have topay now and again to the teachers to put theirkids passing grades. This is obvious also inthe figure mentioned in the above study: thenon-Roma families spend 308 Euro a yearon the education of their children, while aRoma family spends only 20 euro.26

Infrastructure barriers

As has already been said, part of theschools where the Roma study are notequipped according to the same standardsof the partially or fully non-Roma schools.The same can be said also of the out ofschool environments and their didacticequipment. These are important elementsof school infrastructure.

Another aspect is that often the Romaare not registered in the civil registry officesof the local authorities. This phenomenonis linked with the emigration and seasonalmigration of some Roma tribes from onesettlment to another. The Roma are awareof this because this is a major obstacle totheir education. In this respect, localauthorities can do a lot.

25.Social vulnerability of the Roma in Albania, UNDP, Albania, 2006, p.10, 29, 12, 14, 15.

26 Ibidem, p.25.


Study Report

“We have not registered as a family.Nobody knows us as a family, and we are notalone. There are many others like us. Nobodycan count the unregistered children and noneof them is educated. I have been in Greece butcame back three years ago. My hudband diedin Greece where I also had my childen. But wedid not register either there or here…We arenowhere. Nobody knows that we are alive.Please help us because this is not a goodsituation.”

A young Roma women in Korça

Worth mentioning among the infrastru-cture barriers are: the inability of localauthorities to enforce the law on compulsoryeducation, of the Roma family to pay the finefor their children’s failure to attend school orfor abandoning school, unwillingness tointroduce in the general curriculum elementsfrom Roma culture, the lack of awarenwsson the part of the Roma to demand theinclusion of Roma culture and language inthe curricula of mixed schools, failure toallocate the relevant budget for the imple-mentation of the fundamental documents forthe improvement of the situation.




Study Report

“I think that it is necessary to improvepolicies on the Roma so that you whites do notdiscriminate us so much, because you do notprovide us with work or higher education.”

A Roma parent from Korça

Until 2003 there have been no specificpolicies on the education of the Romaminority in Albania. There have beenpolicies only on minorities in general andthe Roma minority has been treated in thiscontext. Thus as of 1995, a number ofuncoordinated activities have been organizedon the education of the Roma children,focussing mainly on the rehabilitation ofschools in the Roma communities andattempting to review the curricula in orderto reflect in them also the Roma culture andhistory, including pre-school programs,summer schools and courses on learning theRomani language. These activities have beenorganized almost entirely by non-profitorganizations with the Soros Foundationplaying a special role in them.

In 2003, the Albanian Governmentadopted “The National Strategy for theImprovement of the Living Conditions ofthe Roma Minorioty,” which covers theperiod 2003-2015. Apart from the othersocial, cultural and economic aspects, thisambitious document devotes a special

Policies on the education of the Roma

children in Albania

chapter on the education of the Romaminority. “The Strategy for social inclusion”was drafted in 2007 and covers the period2007-2013. Besides others, this documentpays attention also to the education of theRoma children. This document comprisesthe same objectives of the “NationalStrategy for the Improvement of the LivingConditions of the Roma Minority” of 2003.These objectives are summed up below:

1. Education in the pre-school age

• Identification of the number of chil-dren who must go to kindergartens

• Identification of kindergartenattendance by Roma children

• Sensitization of Roma public aboutthe necessity of registering theirchildren in kindergartens

• Identificaiton of absorbtioncapacities of pre-school facilities inthe Roma inhabited areas

• Reconstruction, in Roma minorityinhabited areas, of kindergartens inpoor conditions

• Establishment of new facilities inareas without kindergartens,depending on the number of theRoma childen.

• Learning of Albanian language by thethird group of pre-school education.



• Appointment of experiencededucators after taking the prioropinion of the Rome minority

2. Education at school age

• Identification of children who mustattend school

• Identification of school attendanceby the Roma childen

• Sensitization of Roma public aboutthe necessity of enrolling theirchildren in school

• Identification of absorbtioncapacities of school facilities in areasinhabited by Roma minority

• Reconstruction, in areas inhabited byRoma minority, of schools in poorcondition

• Establishment of new schools inzones were currently there are nosuch schools

• Appointment of experiencedteachers in schools with Romachilden and their qualification.

• Distribution free of charge for thelow cycle and the high cycle of the8-year school

• Organization of currcular and extra-curricular activities

• Raising of awareness of Romaparents about the importance ofeducation

• Supplying of schools with material-didactic base

• Equipment of schools with foreign-language and informatics laboratories.

• Training courses for Roma studentsaccording to their inclinations in highvocational schools

• Courses of learning Albanian for the

first graders• Organization of summer schools

with Roma and non-Roma students• Differentiated work for the identifi-

cation of talented Roma children,with a view to helping them competein artistic and vocational schools.

• Organization of courses for theelimination of illiteracy for the adultswho have abandoned school.

3. Scholarships and other supportprograms for the Roma childen

• Special quotas for Roma studentswho compete for higher schools

• Granting of scholarships by the statefor children with low income

• Appointment of social workers inschools with a considerable numberof Roma students.

The “National Strategy for theImprovement of the Living Conditions of theRoma Minority” comprises also a detailedplan with the relevant responsible institutionsand the budget foreseen for the realizationof these objectives for each year, beginningfrom 2003 onwards. In the implementationof this plan, most efforts have been focussedon the reconstruction of the existing schoolswith Roma students, the opening of specialschools or classes in the areas inhabited bythe Roma community, mainly in Tirana,Berat, Elbasan, Korca, Fier, Lushnja dheShkodra. In addition to that, a number oftrainings on human rights and the rights ofminorities in general have been organizedwith teachers and school administrators. Justas the other students, the Roma studentshave received textbooks free of charge from


Study Report

the Ministry of Education. In some sporadiccases, with the assistance of foreignfoundations, the Roma children have beengiven for free also other school materials.Furthermore, under the guideline of theMinistry of Education “Second Chance”courses for the elimination of illiteracy havebeen organized with the participation of,among others, some 230 Roma children whohave abandoned school. Sporadic attemptshave been made also by some Romaassociations to organize summer courses andcourses on teaching Albanian language inkindergartens and in the first grade.

From a study of the activities carried outto realize the objectives set for theeducation of the Roma children, it appearsthat these objectives have been partiallyrealized. Likewise, it can be seen that asystematic commitment to the realizationof these objectives has been missing on thepart of both state institutions and the non-profit Roma and non-Roma organizationsoperating in this field. This is due toinstitutional, human and financial factors.

There is an obvious contradiction betweenthe highly ambitious objectives of thenational strategy for the improvement of theliving conditions of the Roma minority andthe very restricted institutional, human andfinancial capacities made available for theimplementation of its objectives. Thestructure responsible for following up theimplementation of the strategy for the Romain all aspects (educational, cultural heritance,family, economy, employment, reduction ofpoverty, social protection, health service,infrastructure, justice, public order and publicadminsitration) is the Monitoring Sector at

the State Social Service at the Ministry ofLabor, Social Affairs and Equal Opportu-nities. This sector is responsible for: (i)coordinating the work with the otherministries involved in the implementation ofthe strategy (total 10 ministries: Ministry ofEducation and Science, Ministry of Health,Ministry of Interior, Ministry of Public Worksand Transport and Telecommunications,Ministry of Finance, Ministry of ForeignAffairs, Ministry of Tourism, Culture Youthand Sports, Ministry of Economy, andMinistry of Justice; (ii) raising the awarenessof the local authorities’ structures to beinovlved in the implementation of thestrategy for the Roma; (iii) cooperating withthe representatives of the Roma communityand the non-government organizations tocontribute to the implementation andmonitoring of the strategy and (iv)cooperating with the donors and local andinternational non-government organizationsfor the implementation of the strategy.Faced with so many functions, the MonitoringSector at the State Social Service seems tohave a difficult mission to accomplish dueto its administrative status which is lowerthan that of the other institutions with whichit should coordinate its work. Often partnerministries who must implement the strategydo not respond to the demands of theMonitoring Sector at the State Social Sector.Likewise it seems that the double or trebblefunctions (monitoring, coordinating andimplementing) and the very small number ofstaff comprising this sector make it verydifficult for it to perform its work.27 In themeantime, even in the responsible ministriesfor the implementation of the strategy

27 Ceka B. “Raport on the assessment of the National Strategy for the Improvement of the Life of the Roma

Community,” Tirana 2007.



(including the Minsitry of Education andScience which is reponsible for therealization of the objectives in the field ofeducation), in the best of scenarios, thereis only one person whose duty is not onlythe follow-up of the implementation of thestrategy for the Roma. The cooperation ofthis sector with the regional and localinstitutions is even more problematic. Thefarther from the central institutions, theweaker the information on the strategy andthe lesser the efforts made to realize it.

Despite the exisence of the implemen-tation plans for the strategy, the governmenthas not made available the necessaryfinancial resources forseen for this purpose.With the exception of the restructuring ofsome schools, where there are also Romachildren, and the distribution of textbooksfree of charge covered with state funds, therehas been no other form of support for theeducation of the Roma childen. Thus, thepartial realization of the objectives of thestrategy also in the field of education has beenmade possible mostly with donors’ funds. Thelack of state funds seriously jeopardises thepractical significance of the strategy for theRoma minority.

Besides the lack of human and financialresources, the policies for the education ofthe Roma have not been accompanied withthe relevant mechanisms of assessment andmonitoring. Meanwhile, with the exceptionof the consulting phase, the participation ofthe Roma community in the implementaitonof the strategy has been done only with theinitiative of the Roma associations andsupported by donors. At present, there are

no representatives of the Roma communityin any of the institutional links for thestrategy.28 The same can be said of themonitoring and evaluation of the strategy.Failure of the whole Roma community totake part actively in it jeopardizes theimplementation of the strategy.

Another problem which reduces theeffectiveness of the strategy is the nonrealization of its objectives in all areas.Failure to realize the objectives in otherfields of the strategy, e.g. in the economicfield (reduction of poverty, or improvementof the state of the Roma employment)seriously undermines both the effortsalready made and those underway in thefield of education.

So far we have described the level ofimplementation of the strategy objectivesin the field of education of the Romachilden and the problems linked with it.Another very important question is: to whatextent do the objectives of the strategyreflect the problems experienced by theRoma community today in the field ofeducation? Currently, the Roma minority inAlbania is suffering a profound educationaldeprivation. This educational deprivation istypical of other Balkan countries andbeyond, wherever there are Romaminorities. The three major causes for sucha deprivation are: (i) racism/segregation; (ii)the low socio-economic status of the Romacompared to the white population and (iii)an educational system that is insensitive tominorities.29 A comprehensive strategy forthe education of Roma children should dealwith these three causes. To what extent does

28 Ceka.B., ibidem.

29 Alexander, T. Combating educational deprivation of Roma children (A policy Discussion Paper) The Roma

Education Initiative (REI) Working Group.


Study Report

the current strtategy do that?It is true that in Albania there is no

typical model of segregation in the form ofschools attended exclusively by the Romachilden and where the quality of teachingis lower than in other schools attended bywhite children, if you will, like in some othercountries of the region. However there areother forms of segregation in Albnaia. Onesuch form is the existence of classesattended mainly or in their overwhelmingmajority by the Roma, because such classeshave been set up in territories inhabited bythe Roma or in their vicinity. Although suchclasses have been set up to facilitate theirattendance by the Roma childen, the qualityof teaching in them is much lower than inschools attended by white students.

Another form of segregation is thatwithin the classroom. Usually, in classes withwhite majorities, Roma students usually sittogether at the end rows because ofinterventions by the teachers or their whiteclassmates. The failure of teachers toproperly engage the Roma students duringlessons, the cases of psychological andphysical violence against the Roma childrenand the racial insults hurled at them areother common forms of segregation,identified not only by other studies,30 31 butalso by our study. In the meantime, outsideschool, other extreme forms ofdiscrimination are manifested against theRoma population grown up in conditions ofdeprivation of employment and housing.

The current strategy for the Roma hasskipped the problem of racism/segregation.The Roma children cannot be integratedeven if (for reasons of convenience) classesare set up for them in the territories wherethey live. In such kinds of classes theycannot raise above their culture of povertyfor lack of better models than their own. Inorder to avoid this, instead of setting upseparate classes for Roma children, it isnecessary to distribute them in schools withwhite majorities, to create facilities to theirtransportation in those cases when theschools are situated a long way from theirdwelling places. The establishment ofseparate classes for the Roma children(although not a widespread phenomenon)does not help their integration, fosteringtheir further segregation.

In addition to that, the distribution ofthe Roma children in the system of whitemajority schools should be coupled also withchanges in the practice of learning, theschool-family relations, the aid to the Romastudents, and the improvement of the schoolclimate.32 The current strategy has as itsobjective the training of teachers on humanrights and the rights of the minorities. It seemsnecessary that the strategy has as one of itsobjectives also the training of teachers andschool administrators on the prejudices anddiscrimination, the culture, the language, thehistory, and the psychology of the Roma, andso on. This would serve the reduction ofracism and segregation of the Roma children

30 EUMC- European Monitoring Centre for Racism and Xenophobia (2006) Roma and Travelers in Public

Education. An overview of the situation in EU members, Vienna.

31 De Soto, H., Beddies, S., Gëdeshi, I., (2005) Roma and Egyptians in Albania, From Social Exclusion to Social

Inclusion, World Bank Report No. 53.

32 Alexander, T., Combating educational deprivation of Roma children (A policy Discussion Paper) The Roma




in school. The organization of commonactivities with the participation of Roma andnon-Roma children would also serve thispurpose. Such activities should be held ona constant basis on a school and communitylevel and not only in the form of summerschools once a year, as the case has beenuntil now. On the other hand, theenforcement of legal measures on a schooland society level for banning racism,segregation and discrimination of the Romawould serve their better integration in thesociety. It would be better if it were coupledwith systematic campaigns againstprejudices against the Roma in general on acommunity and national level. Withoutmobilizing the public opinion in favor ofthe Roma, we cannot speak of a successfulimplementation of the strategy for them.

The Roma children in Albania come fromfamilies in extreme poverty. This places themin great social disadvantage in relation tothe white children: they cannot go tokindergartens, cannot have didactic meansand the necessary facilities to study at home.We should add to all these the fact that whenthey enter the first grade, they do not knowAlbanian either. The current strategy triesto address the problem of the low socio-economic status of the Roma childrenthrough the distribution of free textbooksfor the low cycle and the high cycle of the8-year schools, the granting of scholarshipsto the Roma children coming from familieswith low income and through courses forthe learning of the Albanian language to thethird group of the pre-school education. Butalong with these, it is necessary to distributeto them free school equipment. Likewise,other programs should be in place for theRoma children along with providing themwith free meals in school, clothes, free

transportation and health care. Giving ofcourses for learning Albanian is an essentialobjective of the Strategy that, with theexception of some partial efforts made bythe non-profit organizations, has remainedan objective only on paper. This should beimplemented in practice by all means for thesimple reason that without knowingAlbanian, the Roma children cannot beintegrated and advance in school. Anotherobjective should be that along languagecourses, other courses should be organizedfor teaching Roma kids who do not attendkindergartens the basic knowledge andhabits to prepare them for the first grade. Itwould be very interesting if such coursesinvolved also the mothers of these children.

The objectives of the current strategy forthe Roma in the field of education seem tofocuss mainly on the identification of thenumber of Roma children of school age,their enrollement and school attendance, aswell as on the rehabilitation of thosechildren who have abandoned school.Meanwhile, no attention has been given topreventing failures and poor achievementsof Roma children in school. Identificationof the number of children of school age,their enrollment, and school attendance isone thing. The other is to assist them to makeprogress in school. In this respect thestrategy provides for nothing. A number ofmeasures may be taken in this regard. Oneof them is the stabilization of monitoring/tutorship mechanisms of Roma students byadvanced Roma or non-Roma students inorder to prevent failues of Roma studentsin class and facilitate their integration. Thisis something that can be done after class inschool or at home. Other forms must befound to stimulate non-Roma students alongwith Roma ones to be involved in this


Study Report

activity. One form of stimulation might befor example, to promise to send them to asummer school or to a summer holiday camp.

Organization of currucular activitiesafter the regular classes in grades with Romastudents by the teacher is another measurethat helps prevent their lagging behind inlessons. This requries new forms ofstimulation for the teachers who willorganize such activities. Other teachers maybe drawn to such activities (possibly Romateachers, if there are such), who cancontribute part time to schools with Romachildren. This requires a supplementarybudget, but it must be understood that thetrue integration of Roma cannot be doneonly with beautiful words put on paper.

It would be useful if in the sytem ofinspection, assessment, and reporting on theteaching process, both on a national andschool level, special room is left to theproblem of education for the Roma childen.This would keep this problem at the centerof attention, avoiding its random treatment.

Currently, the educational system inAlbania is not sensitive to the needs of theRoma community and does not take theminto consideration in the teaching processand other activities. Although some sporadicefforts have been made, the curricula do notmirror such needs. Less so the textbooks andvarious teaching materials. The teachers andschool administrators are embued in such amanner that it is not easy for them to workwith the minorities. Trainings of teachersand school administrators on Roma culture,customs, history, prejudices and so on wouldhelp increase the sensitivity of theeducational system to the needs of the Romacommunity. Another measure would be the

revision of the teaching curricula in orderto reflect in them Roma culture and history.The Roma children would feel better if theysee part of their culture and history reflectedin the curricula, textbooks, and otherdidactic materials.

The current objectives of the Strategyfor the Roma in the field of education targetalmost exclusively the children. In themeantime, very little focuss has been puton the Roma families and parents. Work withthe parents should be seen as an importantcomponent of the educational activity for theRoma children. It is not only a matter ofeconomic assistance to the Roma families.In addition to that, it would be very effectiveto hold trainings with the Roma parents toteach them the habits of involvement in theeducation of their children.

Likewise, the current objectives of theStrategy for the Roma do not treat theproblems of education from a genderperspective. From this study it emerges thatthe rate of girls’ abandoning school afaterthe age of 12 is much higher than that ofboys of the same age. It would be good tofind the proper ways to stimulate Roma girlsto attend school also after this age. A wayrecommended also in other countries is togive girls of the 7th and 8th grade scholarshipsto stimulate them to complete the 8-yearschool.

Increase of the capacities of the Romaminority to deal with the problem ofeducation on their own should be anothermajor objective of the strategy for theRoma. In this context, activities must beforeseen for the training of the non-government Roma organizations to work inthe field of education.




Study Report

The following are some typical profilesof Roma children and the family conditionsin which they live.

Aleksandri, son of Rakip

The following case involves a family of fourmembers. Rakipi is the father of two twin girlswho should be in the second grade, and an adolescentson, about 18 years of age. A year ago, his wifepassed away after a serious illness. The girlsattended the first grade for a couple of monthsand then after the death of their mother, everythingwent down the drain The girls’ father says:

I cannot afford to send my daughters to school.They went to “XY” school, in the first grade. Theydid not study much, were always lagging behind.When the misfortune fell, they began to miss theirclasses. I have no money to keep them. My son gotmarried and brought a wife only to take care ofthe house, because we need a female. My daughtersoften do the housework but they are too young. Welive at Bregu i Lumit and there if you leave yourhome unattended, someone may come and take awayyour things. I have to go to work together with myson, to find some occasional work. My girls muststay at home because we cannot leave it alone. Theothers in the neighbourhood do the same. They donot send their children to school either. Only ifthey have many children, then they take turns inlooking after the house. I wished to do the same,but my daughters being twins had to attend thesame class. That girl who takes care of children in

school has visited me a couple of times, but I didnot know what to say to her. I lied to her, sayingthat I would send my daughters to school on thenext day. I felt embarrased to face that girl again.They want us to send our children to school, but ifwe cannot afford it, what can we do?

When they go out, they get sick and I cannotafford to buy their medicaments. Those people fromthe association have also pressed me to send mydaughters to school. But now we are lost, we do notexpect anything good now. They at least give ussome food aid, otherwise I would have nothing tofeed them.

As things are with me now, I cannot send mygirls to school. My son did not go to school either.We are not made for school. We are used to ourways, they cannot change us. There is nothing tochange about education. The government shouldfirst think of feeding our kids, then of sendingthem to school.

Roma parent of a child inthe second grade, Tirana

Leonardo, a Roma child in the second

grade, Tirana

The lad is in the second grade in Gjon Buzukuschool. He lives in one of the rooms in “AleksandërMoisiu” street, where many other persons of Romacommunity live. These rooms used to be part of amilitary barracks. The boy goes to school every day.He does not seem to like it much, but he still goes.The elder brother has dropped school and roams

Profiles



the streets of the neighbourhood. His mother seemsinterested in his education. Let him have someeducation to help him read and write, she says.Our conversation with the son ran as follows:

“I am in the second grade. When I was inkindergarten, I liked it very much there. Now theteachers shout at us when we do not do ourhomework. I do not like to sit in class for long, Iget bored. I tell the teacher that I want to go outbecause I feel tired, but she does not let me go out.Then when the teacher leaves the class to getsomething, I run away and never come back. Or Itell the teacher that I am hungry and she lets mego. Mom tells her not to let me leave the class, butI start making noise and there is nothing she cando to me. So I am bored. In the kindergarten, Iused to draw, while here in school, we have only tolearn. When sometimes I bang on the bench andfeel like singing, she pulls my ear or hits me.

I go to school every day but leave early when Iam bored. I like it there because there are otherchildren, too. I like physical training very much. Ialso like music very much. When we had the ABCparty, I had a lot of fun.

I do not have very good achievements in school.Mom cannot help me because she is ignorant.

Initially I sat on the first raw of benches, thenthe teacher put me in the last one. She alwaysreprimands us. She even hits us, but mostly usRoma, because she is afraid of the others.The momof… came one day and raised hell. From that day,she leaves him alone and tries to be good with him.My mom complains too, but the teacher does notcare.

I do not know what I will become when I growup, I do not have any particular liking for anything.Maybe I will become a singer.

I like school, but I do not like to have so muchhomework to do.

In class I have only one friend, I fight with theothers. I cannot stand them. I like to beat them allbecause they are very soft-hearted. My friend lives

near me. He is a Roma too. I fight with himsometimes too, but we make up again soon.

Sometimes I go to an association for the Roma.I like it there because there they do more than justteaching us. I like the teachers too. They get angrywith me because I misbehave but I still go back.Sometimes they ground me for not behaving welland ban me from going there for some days, but Iwait for the time to pass and then go back.

I do not know what to say about school. It shouldnot have so many lessons....

Suada dhe Ronaldo, Roma children

aged 7 and 10 years, Durrës

They are brother and sister and beg every dayinfront of a bank. They sit and beg from thepassersby: “Hej, you nicelooking girl, give us somemoney. Hej beautifull give us something!”

They live in X. Their mother brings them thereeveryday to beg and she herself goes to “work”.She returns during lunch time to pick them up andto collect their money. The girl had been in schoolfor two years, then had dropped school. The boyhad never been in school. He seemed a very activetype, while his sister did not move from the placeher mother had assigned her. This is what she saidto us:

We are poor, we have no money. Our home isin a deplorable state. When the river floods, ittakes away all our belongings. That is why mombrings us here to win some money. She has no job,so we have to work for her. I used to go to school. Ido not remember the name of my school. I liked itthere because there were many other kids. But Idid not like to do the homework. My tacher usedto reprimand me when I went to school withouthaving done the homehoerl. Now that I do not go,I am happy because I have no homework. Momhas told me that those who go to school are fools.The parents tire their children out. Our mom lovesus very much because she does not tire us with


Study Report

homework. This is why she did not send my brotherto school. The teacher has asked us several timesto go back to school. She even came to our homebut mom does not want to send us back becausethe teacher does not give us anything. One time shebrought us some clothes, and mom took us to schoolfor a week, but then she made us stay home.

I have no idea of what I will be when I growup. I wish to be like mom, not to work. Why shouldI get tired? Now that we stay here in the street, Ilike it when it is good weather, but when it rains,we stay at home afraid of getting sick.

I like to go to school because there I can playwith my friends. But mom does not let me. I haveproblems with understanding the lessons, I findthem very hard. Nobody helped me with myhomework. So I like more not to go to school. Orto go only to play, not to study..

We win some money, but give it all to mom.”

Kadriu, Roma, father

of a 13 year old boy

He is a father of three girls and a boy. Theyused to live in Vlora but migrated to Tirana inthe period 97-98. His three girls are married. Theyoungest, 16 years of age, was married one monthago to a boy from their race from Fier. The marriagewas arranged, as he said. He does not think shewas married young because the girl is physicallyvery developed.

He himself is an invalid and gets a pensionfrom the government. He works as a volunteerwaiter in the community center and sometimes playsmusic during various concerts organized there. Heis also helped by his sisters and brothers workingin Greece. His son is 13 years old but has notcompleted any grades in school. His dad is worriedabout him for this but can do nothing to redressthis situation. What were the reasons for such asituation?

“We used to live in Vlora but during the riots

moved to Tirana because we had a blood feud there.Initially we lived in the Komunale building, thenwe moved away because there were only Gypsiesthere, no Roma, and we did not want to minglewith them. I went to X school to enroll my daughterand my son but the director refused to enroll thembecause we had no documents on us. It is only twoyears now that I transferred the documents toTirana. Since then, I never went back to his officeto discuss the education of my two children, so theyremained uneducated. My two elder dau;ghters wentto school, only my youngest daughter and my sondid not complete any grades and nobody helpedme. I could not go to Vlora to get my papers becauseI was in a blood feud. So I simply did nothing. Myson comes to the center to learn how to read andwrite. Now he has learnt to play violin andclarinet.

I think that education is important for the kids.I myself completed six grades in school. The onlything I dislike is that nobody gives a damn aboutour mother tongue. We come from India. Romaniis taught all over the world. I wish our schoolstaught some hours of Romani for our children tolearn how to write and read it because they allknow how to speak it, definitely. Now I can donothing for my children about this, but at leastsomething can be done for the other children whoattend school regularly

In conclusion I may say that I wished my sonand daughter had gone to school but the schoolprincipal prevented me from realizing such awish.”

Klaus

You are asking me what I wish to become whenI grow up? I do not know what to say now, but Iused to like to become a lawyer. But hmm…it istoo late now! Now I cannot become a lawyer becauseI have no education. I abandoned school and nowI regret it very much, but it is too late. Then it



takes a long time to become a lawyer and a lot ofstudies. Hmm, there is a long list of things to do.Besides, we are blacks…and there is no lawyerfrom the black race.

What makes me think like this? Nothing, wecannot become anything, because they do not loveus, they think we are people without values, theyridicule us. I do not know why they think so of us,because we are different. We too have values, weare not as black as they paint us.

Who are those who do not like us? Who mocksus? Peoople like you, white people. I will tell you astory:

When I was in school, we had to do one ofthose tests, the one that you divide, how do you say,a test. Yes, a test, and I was sitting in a bench witha friend who was the best student in class. He wasa white boy and he helped me do the test. I showedme what to do, some he did himself for me. I haddone the test like him, but when the teacher sawour papers, she gave him the highest mark, 10and me the lowest one, four. I asked the teacher

why she had given me four and she said that I didnot know anything and that I did not study. I gotvery sad that I got four and all these things mademe drop school.

Do I think that there are different approachestowards the Roma and the non-Roma in my school?Yes, there were some teachers who treated usdifferently but there were also some who did not.There was the director, for example, who when hesaw me on the corridor of the school, always askedme ‘Hi, where are you black Roma! How are you’and so on.

You are asking me what should change for meto return to school? Nothing! Now nothing canchange anymore. Now I do not go to school anymorebecause I have started to work with my mom, wesell secondhand clothes and we make money.Later I will sell clothes on my own. I am thinkingof buiying more qualitative stuff, but I have tomake some money first to afford better clothes.”

Klaus from Korça


Study Report

Improvement of the level of school

preparation for Roma children

• Financial support for Roma familiesto enroll their children in pre-schooleducation

· Institutionalization (not merely in theform of non-government activities)of courses for the learning ofAlbanian language for Roma childrenof age-group 3-5 years

· Development of programs forteaching Roma children of ages 3-5,who do not go to kindergartens, habitsand knowledge needed to preparethem for the first grade. Involvementof Roma mothers in such courses.

Ensuring full participation and

enhancement of the level of achievements

of Roma children in the compulsory

education

• Taking by the state of clear decisionsto increase economic assistance to thelevel of critical living minimum andprovision of free of charge services forthe Roma families, such as distributionof textbooks along with other auxiliarymaterials to the children, food, healthcare, transportation and other servicesin order for the Roma children andyouths to attend school and vocationalcourses regularly (Provision of aidshould be rigorously conditioned on

the implementation of the law oncompulsory education).

· Support and opening to a large scaleof classes providing educationalsupport for the Roma children whohave difficulties in doing theirhomework when their uneducatedparents are unable to assist them.

· The educational policy should rely onnational standards on education andlocal pecularities. Such a thing wouldenable the schools working withmarginalized communitie to provideeducation suited to the local context,giving them greater freedom than theyhave now to use that form of teachingthat can be more accessible to theRoma children.

· Further development of integratedclasses, which apparently help theRoma children to refrain from droppingschool, until the establishment of analternative compulsory part-timepublic education, which can providepossibilities to the Roma children toattend the basic level of education andhelp their parents in the morning, ifthey need to do that.

· The educational policy should becomeaware of the need for a specialpedagogy for the education of theRoma children and other unpriviledgedgroups, focussing more on its active

Recommendations



and interactive character in the spiritof games and recreational activities.

· Development of learning activitieswith Roma students after regularclasses. This requires the activation ofauxilary teachers who may be emplyedpart time to assist the full-time teachersworking in classes with Roma children.

· For the Roma students who havedifficulties in doing their homework, astable system of mentoring/tutoring bynon-Roma students or advanced Romastudents. This may be an activityorganized after classes in schoolpremises or at home.

· Granting of special scholarchips forthe girls of the 7th and 8th grade, inorder to stimulate them to completethe 8-year school.

· Improvement of school infrastructurein terms of buildings and auxiliarymilieus, like those used for recreationalactivities, the playgrounds, the didacticbase, and of teacher recruitment. Theyshould be of the same standards likethe ones used for the non-Romachildren.

· Intensification of psycho-socialservices in schools with Roma children.

Greater sensitiveness of school curricula

to the Roma community

• The educational policy shouldprovide for the possibilities thatpublic education in schools withRoma children have a multiculturalcharacter. For this purpose, it isnecessary to revise school curricula inorder to introduce in them the subjectof Roma history and culture. Suchlessons must be prepared by teams ofexperts since the local communities

of teachers and the Roma, who maydo it, lack the necessary expertise tocontribute to it with currucular orextracurricular subjects.

· Inclusion of optional subjects onRoma culture, tradition and folklore.

· Training of teachers and schooladministrators who work in classeswith Roma children on topics relatedto the Roma culture, history,language, and psychology.

· Publication of books on Romalanguage and history.

System of information and assessment

of the edcuation for the Roma children

• Establishment on a national and locallevel at the relevant educationalinstitutions of a relevant database onthe education of Roma children.

· Stabilization of a permanent practicewhich devotes special attention to theeducation of the Roma children in thesystem of inspection, evaluation ofthe teaching work and reporting bothon a national and school level.

· Establishment of a national centerwith relevant local branches in thedistricts inhabited by Roma in orderto mopnitor and assess systematicallythe problems faced by the Roma ineducation, the educational policiesand the projects already implementedas well as future projects. The followyp of the Roma education problemsby a single person in the Ministry ofEducation is almost an impossiblejob.

· Stabilization of a network of schoolsand non-government organizations toexchange best practices in theeducation of Roma children.


Study Report

Enhancement of the Roma

community capacities in the field of

education for the Roma children

• The educational policy should assumeits responsibilities to support withspecial quotas and scholarships thehigh and higher pedagogical educationof Roma youths from all Romasettlements, in order to cope withteaching in public schools and theeducational services in communitycenters together with the non-Roma.

· Strengthening of the Roma non-government organizations to provideservices in the field of education forthe Roma children.

Extracurricular activities

• Introduction in the system of auxiliaryteaching classes, based on the secondchance model.

· Development of courses oneradication of illiteracy for the adultswho have abandoned schools.

· Development of vocational coursesfor those who have abandoned school.

· Development of programs with Romaparents to educate in them to becomeaware to the education of theirchildren (Drafting of a special platformof work with the Roma parents).

Racism/discrimination/segregation of

Roma children

• Trainings of the school administratorsin schools with Roma children on thetopics of prejudices, racism andsegregation.

· Imposition of legal measures againstracism, discrimination and segregationof the Roma.

· Avoidance of establishment of separa-

te classes for the Roma children anddistribution of Roma children inclasses with non-Roma majorities, byfacilitating their transportation whenschools are situated a long away fromtheir places of residence.

· Systematic campaigns against preju-dices and discrimination for the Romain general both on a community andnational level.

· Development on an ongoing basis ofjoint activities for the Roma and thenon-Roma children, organization ofsummer camps and others.

Policies for the Roma education

• Revision of the National Strategy forthe improvement of the life of theRoma community paying attention to:� The problem of racism, Discrimi-

nation and segregation of the Romachildren in school and against theRoma community, in general

� The involvement of Roma parentsin the education of their children

� The changing of school curriculafor reflecting in them the Romaculture, language and history

� The increase of flexibility in theeducation of the Roma, givinggreater powers to the localauthorities in this regard

� The gender isssues in the educationof Roma children.

• Making available by the state ofhuman, financial and institutionalresources for the implementation ofthe strategy for the Roma education.

· Stabilization of the necessarymechanisms for monitoring andassessing the implementation of thenational strategy for the Roma.




Study Report

Bibliography

1. At Risk: Social Vulnerability of Roma in Albania, UNDP, 2006

2. Trust Brings About Change: Capitalization of NPO Experience from Work withDisadvantaged Children, Tiranë, 2001, S. Rrapo & F. Bezati, 2004

3. Breaking the cycle of exclusion - Roma children in South-Eastern Europe, UNICEF,Belgrade, 2007

4. Combating educational deprivation of Roma children - A Policy Discussion PaperSubmitted for discussion by the Roma Education Initiative (REI) Working Group andTom Alexander, Chair of the General Education Sub-Board, www.romadecade.org.

5. Current Attitudes Toward the Roma in Central Europe: A Report of Research with non-Roma and Roma Respondents, September 2005, www.romadecade.org

6. Characteristics of Selected Roma Education Programs, www.romadecade.org Decadeof the Roma, Roma groups – Slovakia, Focus Groups Discussion, JUNE 2005.

7. Decade of the Roma, Roma groups, Focus Groups Discussion, June 2005www.romadecade.org

8. ENAR Conference on Roma and Education, Brussels, April 28th 2006.

9. Economic and social integration of Roma people in the Bulgarian society, Decade ofRoma inclusion 2005 – 2015, Ministry of Labour and Social Policy of Bulgaria.

10. Evidence of Returns to Education Among Roma in Central and Eastern Europe andTheir Policy Implications, Susanne Milcher & Katarína Zigová, Managing GlobalTransitions 3 (1): 51–69, Roma households survey of the UNDP/ILO conducted inBulgaria, the Czech Republic, Hungary, Romania and Slovakia in 2001.

11. Household Survey of Roma, Ashkaelia and Egyptians, Refugees and IDPs in Montenegro,UNDP 2003

12. Monitoring Education for Roma 2006. A Statistical Baseline for Central, Eastern, andSouth-Eastern Europe, OSI, Budapest.



13. Monitoring education for Roma: education support program, OSI, NY, USA 2006.

14. Marcel Courthiade, Chair of Roma Language and Culture INALCO (Paris University),Committee on Language and Linguistic Rights – International Union of Romas,Education of Roma Children: Let Us Overcome Barriers Once and for Good!

15. Needs Assessment: Summary Report. A Background Document prepared for the RomaEducation Fund Donors’ Conference, Paris 2004.

16. On the Margins - Roma and Public Services in Romania, Bulgaria, and Macedonia,OSI, USA 2001.

17. Péter Radó: Developing Policies for the Education of Roma Students.

18. Integration Program for Eliminating the Worst Forms of Child Labor in Four PilotZones in Albania, 003 – 1 October 2004 [Tirana]

19. Social Vulnerability of Roma in Albania, UNDP, Tirana 2006.

20. Roma and the Transition in Central and Eastern Europe: Trends and Challenges, DenaRingold, WB Washington 2002.

21. Research on Selected Roma Education Programs In Central & Eastern Europe, OSIBudapest, 2000.

22. Roma and Egyptians in Albania From Social Exclusion to Social Inclusion, The WorldBank, Washington, D.C., 2005.

23. Progress Report on the National Strategy “On the Improvement of the LivingCopnditions of the Roma Minority,” Tirana 2007.

24. National Strategy for Improvement of the Living Conditions of the Roma MIniority(OSCE), 2003.

25. Social Transfers and Capability-Building for the Roma. Cristina Rat (The interim versionof this paper has been presented at the Conference of the Human Development andCapability Association, Groningen, 2006).

26. Study on minority policies and financing strategies in Albania, Albanian HelsinkiCommittee, 2007.

27. The United Nations Development Programme’s Vulnerability Projects: Roma and EthnicData, Susanne Milcher and Andrey Ivanov (Roma rights quarterly, number 2, 2004).


Study Report

Interview guide with teachers and principals

1. How many Roma are enrolled in your class/school?2. What is the Roma school attendance like compared with that of the non-Roma?3. What is the reasons for the irregular school attendance by the Roma?4. What is the school abandonment rate for the Roma?5. What has the school done for the Roma who fail to report to class?6. What is the school progress of the Roma?7. Do the Roma have problems with learning? What are they?8. What difficulties you encounter with the Roma? What about the non-Roma?9. What have you done about the difficulties faced by the Roma in school?10. What do you think of the work of the associations that assist the Roma? What are

your contacts with the parents of the Roma students?11. What should be changed for the Roma to benefit education?12. What is the approach of the parents of the non-Roma children towards the Roma?13. Are there cases of discrimination of Roma children in class/ school? How have you

dealth with them?14. What are the relations of the Roma with the non-Roma in school?

Interview guide with Roma parents

1. What do you think of the school, the teachers and the conditions in school?2. How is your child treated in school by the teacher and the peers?3. Do you have difficulties to send your child to school? How do you manage/ how

have you managed?4. What are your relations like with the school teachers?5. What is your child’s progress like in school?6. How do you see the future of your child?7. What do you think, how important is the education of your child?

Annex 1:

Samples33 from the study instruments

33 These samples represent only part of the instruments used for the purpose of this study and are mentioned in

order to shed light on the method followed by the study.



8. What do you think should be improved in the education of your child and the otherRoma children?

9. Is there any association that assists your child and the other Roma children?10. Have you had any instance of your child being mistreated in school just for being

Roma?

Questions to a Roma parent whose child does not go to school

1. Have you ever tried to register your child in school? What was the result?2. Did it happen that someone pushed you to register your child in school? How?3. What are the reasons for your child not attending school?4. What do you think, how imortant is the education of your child?5. What should change for you to send your child back to school?6. What do you think must be improved in the education of your child and the

other Roma children?

Interview Guide

Questions for a Roma child who attends school

1. What do you like most in school?2. Do you go to school every day? If no, why?3. What difficulties you have run against in school? How have you solved them?4. Do your parents encourage you to go to school?5. How do your parents help you with your homework?6. How do you see your future? Will you continue school?7. What are you going to become when you grow up?8. How are your relations with your teachers?9. Have you noticed any different treatment of Roma children vis a vis the non-

Roma children?10. Has the teacher ever punished you? Why?11. Are you happy with the attention your teachers pay you?12. Is there anyone else apart from the teacher that helps you with your homework?

How are your relations like with him?13. How are your relations like with the other class mates?14. Have your classmates ever mistreated you? Why?

Have they ever insulted you in class? If yes, for what reason?15. What kind of activities do you attend in school?16. Is there any association that helps Roma children?17. How important is school for you? Why?18. Is there anything you wish to change in your school?


Study Report

Questions for a Roma child who does not go to school

1. Have you ever tried to enroll in school? What happened?2. Has it ever happened for a person to encourage or help you enroll in school?3. For what reason do you not go to school?4. What do you think about the importance of school?5. What are you going to become in the future?6. What should change for you to go back to school?

Interview Guide with NGOs

1. What are your initiatives for supporting the rights of Roma to education? Whatabout education in their mother tongue?

2. What are the results of your work?3. What are the difficulties you have encountered?4. What is cooperation with others like?

When a NGO works directly with the Roma

1. What is your experience from the integration of the Roma in school?2. What according to you are the reasons accounting for the Roma abandoning school?3. What is the quality of the education provided to the Roma?4. What should be changed in order for the Roma to be educated?




Study Report

Annex 2:

Demographic data on Roma children

Table 4: Distribution of Roma children according to districts

3-6 yearsDistrict 6-16 years Total

Berat

Durrës

Elbasan

Fier

Korça

Kuçova

Laç & Fushë Kruja

Lezha

Lushnja

Peqin

Pogradec

Rrogozhina

Saranda

Shkodra

Tirana

Vlora

Total

45 21.8%

55 19.0%

100 32.2%

202 28.0%

100 19.6%

52 22.3%

44 33.6%

28 23.5%

39 19.8%

12 20.0%

28 23.7%

25 24.0%

31 23.3%

8 26.7%

311 22.3%

19 19.6%

1099 23.6%

161 78.2%

234 81.0%

211 67.8%

520 72.0%

410 80.4%

181 77.6%

87 66.4%

91 76.5%

158 80.2%

48 80.0%

90 76.3%

79 76.0%

102 76.7%

22 73.3%

1083 77.6%

78 80.4%

3555 76.4%

206 100.0%

289 100.0%

311 100.0%

722 100.0%

510 100.0%

233 100.0%

131 100.0%

119 100.0%

197 100.0%

60 100.0%

118 100.0%

104 100.0%

133 100.0%

30 100.0%

1394 100.0%

97 100.0%

4654 100.0%



Table 5: Gender composition of Roma children aged 3-16 years, in numbers and

percentage

FemaleAge Male Total

3 years

4 years

5 years

6 years

7 years

8 years

9 years

10 years

11 years

12 years

13 years

14 years

15 years

16 years

Total

181 50.4%

195 50.9%

158 44.3%

182 51.0%

177 49.0%

165 50.8%

120 43.2%

187 46.2%

145 47.9%

189 50.0%

159 50.3%

162 49.1%

114 45.4%

106 42.2%

2240 48.1%

178 49.6%

188 49.1%

199 55.7%

175 49.0%

184 51.0%

160 49.2%

158 56.8%

218 53.8%

158 52.1%

189 50.0%

157 49.7%

168 50.9%

137 54.6%

145 57.8%

2414 51.9%

359 100.0%

383 100.0%

357 100.0%

357 100.0%

361 100.0%

325 100.0%

278 100.0%

405 100.0%

303 100.0%

378 100.0%

316 100.0%

330 100.0%

251 100.0%

251 100.0%

4654 100.0%

Number of childrenAge Percentage

3 years

4 years

5 years

6 years

7 years

8 years

9 years

10 years

11 years

12 years

13 years

14 years

15 years

16 years

Total

366

371

362

357

361

325

278

405

303

378

316

330

251

251

4654

7.9

8.0

7.8

7.7

7.8

7.0

6.0

8.7

6.5

8.1

6.8

7.1

5.4

5.4

100.0

Table 6: Ages of Roma children in percentage (3-16 years)


Study Report

Grafiku 9: Percentage of Roma children aged 6-16 years who have not completed

a single grade, according to district



Graph 10: Percentage of Roma children aged 6-16 years who do not attend school,

according to districts

Documents

QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE - Albania · 2013-12-12 · QENDRA E ZHVILLIMEVE HUMANE 9 Raport studimor Përmbledhje ekzekutive Hyrje Në Shqipëri mungojnë të dhënat e plota dhe