Urząd Komisji Nadzoru Finansowego

Warszawa, 2009 r.

Regulacje wewn ętrzne i polityka zakładów ubezpiecze ń w zakresie

podziału zysku finansowego w latach 2005 - 2008

Wstęp Zadaniem ustawowym organu nadzoru jest ochrona interesów ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, przez zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać tym osobom należnego świadczenia. W związku z powyższym organ nadzoru w swoich działaniach koncentruje się na ocenie stabilności sektora ubezpieczeniowego, w tym w szczególności na ocenie poziomu i jakości środków własnych zakładów ubezpieczeń. Obecnie środki własne sektora ubezpieczeń znacząco przewyższają wartość wymaganą przepisami prawa, a cały sektor ubezpieczeń zakończył rok 2008, tak jak i trzy poprzednie lata obrotowe dodatnim wynikiem finansowym. W obecnej sytuacji rynkowej, charakteryzującej się wzrostem ryzyka związanego z prowadzoną działalnością, polityka podmiotów finansowych, w tym zakładów ubezpieczeń, w zakresie sposobu podziału wypracowanych zysków finansowych, ma szczególne znaczenie. Odpowiednia polityka podziału zysku zapewnić może bowiem stabilność finansową zakładu ubezpieczeń poprzez zwiększenie kapitałów własnych, które są elementem środków własnych zakładu i służą jako zabezpieczenie zakładu przed nieoczekiwanym ryzykiem ubezpieczeniowym i ryzykiem wynikającym z normalnej działalności gospodarczej. Z uwagi na powyższe w 2009 roku UKNF dokonał przeglądu regulacji wewnętrznych zakładów ubezpieczeń Działu I i II w zakresie podziału zysku finansowego oraz przeprowadził analizę polityki podziału zysku finansowego za lata 2005 – 2008.

I. Regulacje wewnętrzne zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku.

Zasady podziału zysku (nadwyżki bilansowej) w zakładach ubezpieczeń (spółkach akcyjnych oraz towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych) zostały uregulowane w przepisach m.in. art. 348, art. 349, art. 395, art. 396 kodeksu spółek handlowych (dla spółek akcyjnych) oraz przepisach art. 65 ustawy o działalności ubezpieczeniowej (dla towarzystw ubezpieczeń wzajemnych). 1. Kodeks spółek handlowych Jak stanowi art. 348 kodeksu spółek handlowych, kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe. Chodzi zatem o wynik finansowy netto, czyli dodatni wynik z działalności spółki w danym roku obrotowym. Należy zwrócić uwagę, że normy zawarte w tym przepisie mają charakter semiimperatywny, a więc statut spółki może zawierać większe obostrzenia w tym zakresie. Zgodnie z §2 tegoż artykułu, uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku.

0

Zgodnie z przepisem art. 395 §1 kodeksu spółek handlowych, zwyczajne walne zgromadzenie powinno się odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno być m.in. powzięcie uchwały o podziale zysku albo o pokryciu straty. Statut nie może zawierać postanowień, który dozwalałyby na powierzenie podjęcia takiej decyzji innemu organowi spółki, albo innemu podmiotowi. Walne zgromadzenie winno otrzymać wniosek w sprawie podziału zysku albo pokryciu straty przedstawiony przez zarząd. Walne zgromadzenie, przy podejmowaniu decyzji o podziale zysku albo pokryciu straty jest związane innymi ograniczeniami zawartymi w przepisach kodeksu spółek handlowych oraz innych powszechnie obowiązujących przepisach prawa (np. kwestie podatkowe). I tak, stosownie do przepisów art. 396 §1 kodeksu spółek handlowych, na pokrycie straty należy utworzyć kapitał zapasowy, do którego przelewa się co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy, dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego. Należy zwrócić uwagę, że statut może wprowadzić również inny podział zysku (art. 347 §3 kodeksu spółek handlowych). Jak wyżej wskazano, przepis art. 349 §1 kodeksu spółek handlowych również traktuje o kwestii dotyczącej podziału zysku spółki oraz wypłat dywidendy dla akcjonariuszy. Zgodnie z tym przepisem statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego, jeżeli spółka posiada środki wystarczające na wypłatę. Wypłata zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej. Zgodnie z §2 tego przepisu, spółka może wypłacić zaliczkę na poczet przewidywanej dywidendy, jeżeli jej zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca poprzedniego roku obrotowego, wykazanego w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, którymi w celu wypłaty zaliczek może dysponować zarząd, oraz pomniejszonego o niepokryte straty i akcje własne. W tym przepisie zawarto obostrzenia w zakresie zaliczek na poczet dywidendy. Wskazany przepis ma również jednak charakter semiimperatywny, a więc statut może zawierać bardziej surowsze zasady wypłaty zaliczek dla akcjonariuszy. Decyzja w zakresie wypłaty zaliczki pozostawiona została w gestii zarządu. Niemniej jednak, konieczna jest przy tym również zgoda rady nadzorczej. 2. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej Kwestie podziału nadwyżki bilansowej albo pokryciu straty finansowej dla towarzystw ubezpieczeń wzajemnych zostały uregulowane w art. 65 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którym zwyczajne walne zgromadzenie odbywa się w terminie 6 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia, poza innymi sprawami wymienionymi w statucie, jest m.in. powzięcie uchwały o podziale nadwyżki bilansowej albo o pokryciu straty bilansowej. Należy zwrócić uwagę, że kwestie nadwyżki bilansowej w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych zostały uregulowane w sposób podobny, jak czyni to kodeks spółek handlowych w stosunku do podziału zysku w spółkach akcyjnych. Na istotne znaczenie, również z punktu widzenia organu nadzoru, sposobu podziału osiąganego przez zakłady ubezpieczeń zysku wskazuje art. 187 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli margines wypłacalności, kapitał gwarancyjny lub rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe zakładu ubezpieczeń nie są pokryte zgodnie z prawem, organ nadzoru może zakazać zakładowi dokonywania wypłat z zysku.

1

3. Ustawa o rachunkowości Należy również wskazać, iż kwestie podziału zysku zawarto również w ustawie o rachunkowości. Zgodnie bowiem z art. 48 ust. 1, pkt 2 informacja dodatkowa do sprawozdania finansowego powinna zawierać dodatkowe informacje i objaśnienia, w tym proponowany podział zysku lub pokrycia straty. 4. Zakres analiz Przedmiotem analizy Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego były przyjęte przez zakłady ubezpieczeń regulacje wewnętrzne w zakresie podziału zysku finansowego. Z przeprowadzonej analizy przedstawionych przez zakłady ubezpieczeń informacji wynika, iż kwestie dotyczące podziału osiągniętego zysku (nadwyżki bilansowej), pomimo zapisów kodeksu spółek handlowych, w większości przypadków zostały dodatkowo uregulowane we właściwych statutach zakładów ubezpieczeń. Statuty zakładów ubezpieczeń posiadają właściwe zapisy dotyczące podziału zysku lub odsyłają do odpowiednich przepisów prawa. W przypadku dużej części zakładów ubezpieczeń uregulowania w powyższym zakresie znajdują się również w regulaminach zarządów i rad nadzorczych. W nielicznych przypadkach odpowiednie regulacje zawierają regulaminy walnego zgromadzenia. Wyniki analizy tych regulacji wewnętrznych zakładów ubezpieczeń wskazują, że szczegółowe uregulowania w przedmiotowym zakresie zawarte są najczęściej w regulaminach rady nadzorczej, rzadziej w regulaminach zarządu czy walnego zgromadzenia. Typowe zapisy w poszczególnych regulaminach dotyczyły kwestii przekazania wniosku (propozycji) do rady nadzorczej o sposobie podziale zysku lub pokrycia straty (regulamin zarządu) oraz rozpatrywanie podziału tegoż zysku (lub pokryciu straty) przez radę nadzorczą (regulamin rady nadzorczej). W statucie natomiast zwykle znajdował się zapis, iż do kompetencji walnego zgromadzenia należy podejmowanie uchwał dotyczących podziału zysków oraz pokryciu strat. Ustanowienie przez zakłady ubezpieczeń regulaminów zarządu i rady nadzorczej jest uzasadnione nie tyle z punktu widzenia przepisów kodeksu spółek handlowych, ale z uwagi na regulacje pozaustawowe (np. corporate governance), bowiem zachowanie pewnej ciągłości w regulacjach zawartych w dokumentach korporacyjnych organów zakładów ubezpieczeń może mieć pozytywny wpływ na sam proces zarządzania tym podmiotem. Jednolite opracowanie, wprowadzenie i funkcjonowanie regulacji wewnętrznych określających sposób wykonywania działalności ubezpieczeniowej (jak stanowi art. 30 ustawy o działalności ubezpieczeniowej) może ułatwić bowiem osiągnięcie przez zakład ubezpieczeń wysokich standardów nadzoru korporacyjnego. II. Analiza polityki zakładów ubezpieczeń dotyczącej podziału zysku

w latach 2005-2008. Podział zysków w latach 2005-2008 Zakłady ubezpieczeń wypracowały w latach 2005-2008 podlegający podziałowi zysk finansowy w łącznej wysokości 23,7 mld zł, przy czym w latach 2005-2007 łączna jego wartość wyniosła 17,6 mld zł, a w roku 2008 (wg sprawozdań rocznych na 31.12.2008) 6,1 mld zł.

2

Zysk i sposób jego podziału w latach 2005-2008

zysk dywidenda

pokrycie strat z lat ubiegłych

kapitał zapasowy

kapitał rezerwowy Inne*

2005 5 397 221 3 201 302 134 775 1 632 866 379 022 49 2182006 6 758 136 627 932 183 180 5 448 301 446 547 52 1702007 5 430 790 2 762 561 210 065 1 978 613 463 021 25 4302008 6 106 802 1 814 150 125 909 3 582 652 554 797 31 193

razem lata 2005-2008 23 692 949 8 405 945 653 929 12 642 432 1 843 387 158 011

*np. fundusze celowe i fundusze świadczeń socjalnych

Zysk i sposób jego podziału w latach 2005-2008 Dział I i II

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2005-2008

dywidenda pokrycie strat z lat ubiegłych kapitał zapasowy kapitał rezerwowy inne

Analiza struktury łącznej wartości zysku finansowego w latach 2005-2008 wg celów, na które został przeznaczony decyzjami walnych zgromadzeń, wskazuje, że gros zysku tj. 53% przekazane zostało na kapitał zapasowy, 35% na wypłatę dywidendy, zaś 12% na pokrycie strat, kapitał rezerwowy i inne cele.

Dane te pozwalają na uznanie, że polityka zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku w ostatnich 4 latach doprowadziła do zatrzymania przez zakłady 65% wypracowanego zysku, co wzmocniło ich kapitały własne o 15,3 mld zł. Struktura podziału zysku za rok 2008 był zbliżona do średniej z lat 2005-2008.

3

Struktura podziału zysku w latach 2005 - 2008

35%

65%

dywidendapozostałe cele

Struktura podziału zysku w roku 2008

30%

70%

dywidendapozostałe cele

Zysk i sposób jego podziału w latach 2005-2008 Dział I i II

59%

9%

51%

30% 35%

41%

91%

49%

70% 65%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2005-2008

dywidenda pozostałe cele

Analiza danych dotyczących liczby zakładów wykazujących zysk i liczby decyzji o przeznaczeniu zysku na poszczególne cele wskazuje zaś, że wśród zakładów wykazujących zysk przeważały zakłady przeznaczające jego część na kapitał zapasowy. Liczba zakładów wypłacających dywidendę wzrosła w roku 2008 w porównaniu z latami poprzednimi. Liczba zakładów przeznaczających część zysku na kapitał rezerwy i inne cele pozostaje względnie stała. W porównaniu z poprzednimi latami spadła zaś liczba zakładów przeznaczających część zysków na pokrycie strat z lat ubiegłych.

4

Decyzje o podziale zysku liczba zakładów Działu I i II

0

10

20

30

40

50

60

2005 2006 2007 2008

liczb

a za

kład

ów

zyskdywidendapokrycie strat z lat ubiegłychkapitał zapasowykapitał rezerwowyinne

Łączna wartość zysku finansowego wykazanego przez zakłady ubezpieczeń, bez uwzględnienia zysku zakładów z grupy PZU, wyniosła w latach 2005-2008 6,3 mld zł, przy czym w roku 2008 1,7 mld zł.

Zysk i sposób jego podziału w latach 2005-2008 (bez grupy PZU)

zysk dywidenda

pokrycie strat z lat ubiegłych

kapitał zapasowy

kapitał rezerwowy Inne*

2005 1 281 631 448 999 134 775 299 580 379 022 19 218 2006 1 540 924 627 932 183 180 261 090 446 547 22 170 2007 1 823 449 585 309 210 065 558 525 463 021 5 430 2008 1 660 858 395 004 125 909 576 854 554 797 10 193

razem lata 2005-2008 6 306 862 2 057 244 653 929 1 696 049 1 843 387 57 011

*np. fundusze celowe i fundusze świadczeń socjalnych

Istotne dysproporcje pomiędzy danymi dotyczącymi całego sektora i sektora bez uwzględnienia grupy PZU wskazują na zdecydowany wpływ wyników zakładów z grupy PZU na kształtowanie się wyników finansowych całego sektora. Zysk finansowy wypracowany przez zakłady ubezpieczeń z grupy PZU stanowił bowiem aż 73% łącznej wartości zysków wypracowanych przez cały sektor w latach 2005-2008.

Z kolei analiza struktury łącznej wartości zysku finansowego w latach 2005-2008 wg celów, na które został przeznaczony decyzjami walnych zgromadzeń zakładów ubezpieczeń, z wyłączeniem zakładów z grupy PZU, wskazuje, że na wypłatę dywidendy przeznaczone zostało 33% wypracowanych zysków, zaś na kapitał rezerwowy, zapasowy, inne fundusze lub pokrycie strat łącznie 67% .

5

Zysk i sposób jego podziału w latach 2005-2008bez grupy PZU

35% 41%32%

24%33%

65% 59%68%

76%67%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2005-2008

dywidenda pozostałe cele

Istotnym jest, że wskutek decyzji o podziale zysku za rok 2008 kapitały własne zakładów ubezpieczeń zasilone zostały aż 76% tego zysku. W latach 2005-2007 analizowany wskaźnik nie przekroczył 68% zysku będącego przedmiotem podziału. Udział dywidendy w dzielonym zysku wyniósł 24% i był najniższy od 4 lat. Dane te pozwalają na uznanie, że politykę pozostałych zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku w ostatnich 4 latach można uznać za dosyć stabilną i ostrożną bowiem doprowadziła do zatrzymania przez zakłady 67% wypracowanego zysk, co wzmocniło ich kapitały własne o 4,2 mld zł. Przedmiotem analiz UKNF, oprócz regulacji wewnętrznych w zakresie podziału zysku oraz sposobu podziału zysku w latach 2005-2008, były również: • planowane rekomendacje dotyczące podziału zysku osiągniętego w 2008 roku; • informacje o znanych zakładom ubezpieczeń decyzjach lub intencjach

akcjonariuszy/udziałowców co do sposobu podziału zysków w podmiotach zależnych.

Planowany i ostateczny sposób podziału zysku za 2008 rok przez zakłady ubezpieczeń planowany podział ostateczny podział Dział I Dział II Razem Dział I Dział II Razem

całość zysku na dywidendę 3 3 6 1 1 2

część zysku na dywidendę, część na pokrycie strat z lat ubiegłych i zasilenie

kapitałów własnych 5 6 11 6 8 14

pozostawienie zysku w zakładzie, pokrycie strat z lat ubiegłych i zasilenie kapitałów

własnych 12 13 25 14 14 28brak decyzji 1 0 1

Liczba zakładów wykazujących zysk 21 22 43 21 23 44 Liczba zakładów wykazujących stratę 9 14 23 9 13 22

6

7

Powyższe dane wskazują, że w przypadku poszczególnych kategorii decyzji o sposobie podziału zysku brak było istotnych różnic pomiędzy liczbą zakładów ubezpieczeń Działu I i II. Większość zakładów (36), co jest pozytywnym zjawiskiem, zamierzało rekomendować pokrycie z zysku strat z lat ubiegłych lub zasilenie kapitałów własnych bądź wypłatę w postaci dywidendy jedynie części zysku. W wyniku przedstawienia stanowiska UKNF, wskazującego na potrzebę ponownej analizy zasadności przeznaczenia całości zysku na wypłatę dywidendy w świetle trudnej sytuacji rynkowej, 2 zakłady zmieniły swoje stanowisko i poinformowały ostatecznie organ nadzoru o planowanym przeznaczeniu całości zysku na zasilenie kapitałów własnych, 2 kolejne zakłady zdecydowały się zaś ostatecznie na wypłatę w postaci dywidendy jedynie części zysku, resztę przeznaczając na zasilenie kapitałów własnych. Porównanie danych dotyczących planowanego i ostatecznego podziału zysku wypracowanego w 2008 roku wskazuje, że mniejsza liczba zakładów ubezpieczeń przeznaczyła całość lub część zysku finansowego za 2008 rok na wypłatę dywidendy, natomiast większa ilość zakładów zdecydowała o przeznaczeniu zysku na pokrycie strat z lat ubiegłych i zasilenie kapitałów własnych zakładu. Z analizy odpowiedzi zakładów ubezpieczeń w sprawie posiadanych przez te zakłady informacji o decyzjach lub intencjach ich akcjonariuszy/udziałowców co do sposobu podziału zysków w podmiotach zależnych wynika, że w większości przypadków nie posiadają one informacji w przedmiotowym zakresie.

PODSUMOWANIE Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że: 1. uregulowania wewnętrzne zakładów ubezpieczeń w zakresie zasad podziału zysku

w większości przypadków mają postać zapisów w statucie zakładu ubezpieczeń, odzwierciedlających obowiązujące przepisy prawa;

2. zakłady ubezpieczeń, planując podział zysku kierują się ogólną sytuacją finansową zakładu ubezpieczeń, poziomem nadwyżki środków własnych do marginesu wypłacalności i kapitału gwarancyjnego oraz sytuacją panującą na rynkach finansowych

3. większość zakładów nie posiada informacji dotyczącej planowanych decyzji lub intencji akcjonariuszy/udziałowców co do sposobu podziału osiąganych przez niego zysków;

4. politykę zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku za lata 2005-2008 można uznać za dosyć stabilną i ostrożną bowiem doprowadziła do zatrzymania przez zakłady 65% wypracowanego zysku, co wzmocniło ich kapitały własne. Większość zakładów ubezpieczeń decyduje o przeznaczeniu wypracowanego zysku na kapitały zapasowe i rezerwowe.

Z punktu widzenia organu nadzoru istotnym jest, aby: • zakłady ubezpieczeń dokonywały przeglądu i ewentualnych zmian regulacji

wewnętrznych w zakresie podziału zysku w celu osiągnięcia spójności i przejrzystości pomiędzy powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, regulacjami wewnętrznymi oraz przyjętą przez akcjonariuszy polityką działania w zakresie podziału zysku osiąganego przez te podmioty;

• propozycje zarządów zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku były każdorazowo poparte szczegółową analizą sytuacji finansowej zakładu, uwzględniającą zarówno przewidywane kierunki jego rozwoju, jak i plany strategiczne grupy ubezpieczeniowej lub konglomeratu, do których zakład należy;

• podejmowane przez władze zakładów ubezpieczeń decyzje w zakresie podziału zysku uwzględniały zarówno sytuację na rynkach finansowych, jak i perspektywy pozyskania ewentualnego zasilenia kapitałowego w sytuacji realizacji ryzyk z kategorii kredytowego, rynkowego czy, reputacji. Należy mieć na uwadze, że decyzje te i ich ewentualne skutki mogą być ważnym elementem w procesie dokonywania przez organ nadzoru oceny rękojmi zarówno członków władz tych zakładów, jak i ich akcjonariuszy.