Warszawa 17- 04 - 2013

Włodzimierz Siwiński

profesor zw.

Uniwersytet Warszawski

Wydział Nauk Ekonomicznych

Recenzja

pracy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej pt. "Regionalizm

handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna" oraz

Jej dorobku naukowego.

l. Ocena rozprawy habilitacyjnej.

Tytuł rozprawy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej dobrze oddaje jej zakres

tematyczny. Autorka analizuje znaczenie, skutki i przyczyny zawierania przez kraje różnego

rodżaju handlowych umów preferencyjnych. Wydawać by się mogło, że postępująca

liberalizacja wymiany międzynarodowej w ramach GATT/WTO osłabi potrzebę zawierania

umów w węższych grupach krajów o charakterze preferencyjnym ale wykorzystujących

formalną możliwość zawartą w XXIV artykule GATT. Tymczasem wprost przeciwnie,

tendencja do pogłębiania liberalizacji na zasadzie regionalizmu handlowego (w

przeciwstawieniu do liberalizacji multirateralnej) wciąż narasta. Dlatego badanie tych

tendencji jest ze wszech miar uzasadnione i ważne dla zrozumienia istoty współczesnych

stosunków międzynarodowych. Z tego punktu widzenia recenzowana praca podejmuje bardzo

ważny i pożądany temat badawczy.

Dr Śledziewska próbuje zweryfikować trzy główne hipotezy badawcze: po pierwsze,

chce potwierdzić rosnące znaczenie regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce

międzynarodowej; po drugie, próbuje wykazać, że ten trend miał pozytywny wpływ na

rozwój wymiany międzynarodowej. przy czym, pozytywny wpływ Autorka rozumie zarówno

w kategoriach ilościowych czyli zwiększenia rozmiarów handlu międzynarodowego, jak i w

kategoriach zwiększenia korzyści z tego handlu, czyli wzrostu dobrobytu ekonomicznego; po

trzecie wreszcie, Autorka próbuje określić czynniki determinujące decyzje rządów krajowych

o zawieraniu preferencyjnych umów handlowych. Weryfikacja tych trzech hipotez

badawczych pozwoliła Autorce przedstawić obszerną i bardzo dogłębną analizę

współczesnych procesów regionalizmu handlowego.

-------------------~.~-----------

Struktura pracy jest logiczna i w pełni podporządkowana weryfikacji powyższych

hipotez. Pierwsze trzy rozdziały poświęcone są analizie pierwszej hipotezy. Przy czym,

rozdział 1 przedstawia koncepcję regionalizmu handlowego wraz z analizą zasad

GATT/WTO, które określają warunki z jednej strony multirateralnej liberalizacji handlu

światowego, a z drugiej określają kryteria, którym muszą odpowiadać porozumienia

pozwalające na odstąpienie od klauzuli największego uprzywilejowania. Rozdziały 2 i 3

analizują wzrost regionalizmu najpierw od strony liczby zawieranych umów, ich charakteru i

rodżajów, a następnie od strony jego znaczenia w handlu międzynarodowym. Druga hipoteza

jest analizowana w rozdziałach 4 i 5. W tym przypadku l~ozdział 4 przedstawia teoretyczne

podstawy efektów regionalnej integracji handlowej koncentrując się na teoretycznej analizie

efektów kreacji i przesunięcia handlu. Z kolei rozdział 5 zawiera empiryczne badanie

wpływu różnych typów regionalnych umów handlowych na handel oraz występowanie

efektów kreacji i przesunięcia handlu w gospodarce światowej w latach 1995 - 2009.

Podobny jest układ weryfikacji tezy trzeciej w rozdziałach 6 i 7. Najpierw rozdział

przedstawiający teoretyczne podstawy decyzji rządów o przystąpieniu do handlowych umów

regionalnych. Decyzje te mają charakter polityczny i są wynikiem złożonej gry różnych grup

zainteresowanych lub przeciwnych podejmowaniu tego typu działań. Z kolei ostatni rozdział

zawiera empiryczną analizę czynników motywujących do zawierania preferencyjnych umów

handlowych. Podsumowanie wniosków analizy z całej książki zawarte jest w Zakończeniu. W

sumie struktura pracy jest logiczna i bardzo przejrzysta.

Ogólnie recenzowana rozprawa jest przykładem bardzo dobrej monografii naukowej

prezentującej wysoki poziom merytoryczny i metodologiczny. Świadczy też o głębokiej

wiedzy Autorki podbudowanej rozległą erudycją przede wszystkim w zakresie tematyki pracy

oraz o dobrym opanowaniu warsztatu naukowego.

Głównym osiągnięciem badawczym recenzowanej pracy jest empiryczna weryfikacja

postawionych hipotez. W moim przekonaniu stanowi ona oryginalny wkład Autorki rozprawy

do dyskusji w literaturze światowej na temat regionalizmu handlowego. Przede wszystkim,

bardzo interesujące jest badanie empiryczne dotyczące efektu domina. Analizują zjawisko

regionalizmu handlowego Autorka próbuje badać motywy jakimi kierują się rządy krajów

zawierających preferencyjne umowy handlowe z innymi krajami (tworzących ugrupowania

integracyjne, rozszerzających istniejące ugrupowania lub wchodzących w układy

dwustronne). Analizę motywów prowadzi w kategoriach ekonomii polityki gospodarczej i

ekonomii politycznej. zatem chodzi w tym przypadku nie tylko o ogólną charakterystykę

korzyści jakie z takich umów wynikają ale także o analizę procesu politycznego, który do

2

takich działań prowadzi. Z tego punktu widzenia Autarka przedstawia kilka modeli

analizujących te decyzje jako wynik nacisku grup interesów, czy też grup lobbystycznych,

które mogą prowadzić do decyzji rządów o zawieraniu porozumień z innymi krajami.

Analizowane przez Autorkę modele Grossmana i Helpmana oraz Krishny wskazują, że

naciski grup interesów są silniejsze, jeśli regionalne porozumienia handlowe prowadzą do

przesunięcia handlu. Uogólnieniem tych podejść jest koncepcja efektu domina sformułowana

przez Baldwina. Efekt ten opisuje "sekwencyjne zachowanie rządów państw spoza

ugrupowania wynikające z nacisków na członkostwo" (s195 rozprawy), które rośnie wraz z

powiększaniem się ugrupowania. Innymi słowy, naciski na wchodzenie w układy

preferencyjne są tym skuteczniejsze im więcej krajów w nie wchodzi ponieważ tym większe

są koszty pozostawania poza nimi, ze względu na niekorzystne dla krajów spoza ugrupowania

przesunięcia handlu.

Analiza empiryczna została wykonana na podstawie estymacji modeli regresji

binarnej dla danych panelowych, przy czym badanie obejmuje dane dla lat 1995 - 2009.

Wielkością objaśnianą jest zmienna binarna przyjmująca wartość 1 jeśli kraj zawarł

porozumienie o integracji regionalnej z innym krajem i ';Vartość zero dla wszystkich innych

możliwych relacji z innymi krajami, z którymi nie ma zawarto takiego porozumienia.

Główną zmienną objaśniającą mającą być przybliżeniem występowania efektu domina jest

liczba umów zawartych przez kraj partnerski: im większa liczba umów tym większe

prawdopodobieństwo, że naciski lobbystyczne doprowadzą do zawarcia preferencyjnych

umów handlowych. Autorka wprowadza oczywiście cały zestaw innych zmiennych

objaśniających typowo stosowanych w badaniach efektu domina. Podobne badanie Autorka

przeprowadziła mierząc występowanie efektu domina wielkością importu preferencyjnego

w krajach, z którymi państwo partnerskie podpisało umowy preferencyjne. Badanie

przeprowadzono zarówno w układzie całej gospodarki światowej, jak i dezagregując je dla

krajów grupowanych według kryterium dochodowego i w układzie kontynentalnym, jak

również dla różnych rodzajów umów. Opisana szczegółowo wpracy metodologia badania

wydaje się właściwie zastosowana. Dlatego główny wniosek, że na podstawie otrzymanych

oszacowań nie można potwierdzić efektu domina jest uzasadniony. Z obliczeń wynika wręcz,

że "kraje chętniej zawierają umowy z państwami, których udział w procesie regionalizacji jest

niewielki, co empirycznie zaprzecza teorii Baldwina" (s. 214). Uzyskany przez Autorkę

wynik jest przeciwny niż we wszystkich badaniach na ten temat cytowanych w pracy .. Jest

to więc oryginalny wkład dr Katarzyny Śledziewskiej do badań na temat motywów

regionalizacji wymiany handlowej w ostatnich 20 latach. Szkoda, że Autorka dość skrótowo

3

komentuje swoje wyniki. Być może na tej podstawie można poszerzyć teoretyczną dyskusję

rozważając inne motywy podejmowania tych decyzji, niż efekt domina, np. pokazując, że

pewną rolę w tym zakresie odgrywa rzeczywista stopa protekcji, tym bardziej, że w badaniu

Autorki ujawnił się, przynajmniej w niektórych wariantach obliczeń, wyraźny wpływ

wysokości ceł na decyzje o regionalizacji handlu ..

Również badanie empiryczne wpływu regionalizacji na wymianę handlową należy

uznać za oryginalne osiągnięcie Autorki. W badaniu dr Śledziewska wykorzystała model

grawitacji, który jest dość często stosowany dla określenia czynników determinujących

wymianę handlową. Wpływ regionalizmu jest uwzględniony w postaci zmiennych binarnych

przedstawiających udział krajów w poszczególnych ugrupowaniach. Oryginalność badania

Autorki polega na tym, że zastosowała metody badania oparte na danych panelowych, w

których jednostką jest para krajów prowadzących wymianę handlową, z wykorzystaniem

metody Hausmana - Taylora, co jak się wydaje nie było stosowane w innych tego typu

badaniach. Zastosowanie takiego podejścia pozwoliło Jej pokazać efekty kreacji i

przesunięcia handlu w ugrupowaniach regionalnych. Autorka wykazała, że regionalne

umowy handlowe mają zdecydowanie pozytywny wpływ na wymianę międzynarodową,

czego wyrazem jest wyraźna przewaga efektów kreacjihandlu nad efektami przesunięcia.

Oryginalność tych badań polega także na tym, że Autorka wykazała wpływ regionalizmu na

różne krajów tak według kryterium dochodowego, jak i geograficznego, a także wpływ

różnego rodzaju umów preferencyjnych (umowy o preferencjach handlowych, strefy wolnego

handlu, strefy wolnego handlu rozszerzone o integracj.ę gospodarczą i unie celne). Okazuje

się, że regionalizm handlowy miał największy wpływ na eksport do krajów rozwijających się,

natomiast największe znaczenie miały wpływ urnowy o niepełnej liberalizacji handlu.

Niewątpliwie większość wniosków z tego badania jest bardzo wartościowym wkładem

recenzowanej pracy do badań nad wpływem regionalizmu handlowego na handel

międzynarodowy.

Przeprowadzenie tych oryginalnych badań empirycznych było możliwe dzięki

opracowaniu przez dr Śledziewską własnej bazy danych panelowych pozwalających na

analizę przepływów handlowych i innych danych w układzie par krajów dla 249 krajów dla

lat 1994 - 2009, co także oryginalnym i bardzo cennym wkładem Autorki do badań nad

regionalizmem handlowym. Innymi słowy, Autorka zestawiła dane dla ponad 30 tys. par

krajów dla 15 lat. Baza jest dostępna na stronie internetowej dr Śledziewskiej afiliowanej przy

Wydziale Nauk Ekonomicznych UW. Ta oryginalna baza danych posłużyła też Autorce do

4

przedstawienia rozwoju regionalizmu handlowego w kategoriach statystyki opisowej ( r. 2

pracy), co także jest wartościowym wkładem Autorki.

W sumie wysoko oceniam merytoryczną i metodologiczną stronę analizy zawartej w

recenzowanej pracy, która jest pierwszym tak kompleksowym i nowatorskim badaniem

regionalizmu handlowego w literaturze polskiej wnosząca także oryginalne i nowatorskie

elementy zwłaszcza w badaniach empirycznych do literatury międzynarodowej.

Do zalet pracy zaliczam ponadto:

~ bardzo dobrą analizę przeglądową teorii efektów regionalizmu handlowego

oraz teorii ekonomii politycznej preferencyjnej polityki handlowej świadczącą

o dużej erudycji Autorki;

~ dużą staranność w uzasadnieniu wszystkichtez i wniosków wysuwanych przez

Autorkę. Dzięki temu, przeprowadzana analiza jest bardzo logiczna i ma

solidne wsparcie w materiale dokumentacyjnym oraz wywodach

teoretycznych;

~ wszystkie rozważania dr Śledziewskiej są przedstawione bardzo jasno

zrozumiale. Strona metodologiczna pracy jest także na wysokim poziomie.

Zgadzając SIę z większością rozważań i analiz empirycznych Autorki

chciałbym jednak zwró.cić uwagę na pewne kwestie szczegółowe, które budzą moje

wątpliwości.

1. W pracy Autorka dość nieprecyzyjnie używa pojęcia integracji gospodarczej, co

w pracy na ten właśnie temat jest dość rażące. Z jednej strony Autorka zdaje się

stosować określenie integracji tak jak w większości prac poświęconych temu

zagadnieniu rozumiejąc, że: "Integracja gospodarcza podobnie jak regionalizm

występuje wtedy, kiedy grupa państw w sposób jawny bardziej pogłębia i

intensyfikuje współprace gospodarczą między sobą niż z pozostałymi państwami."

(s.20). I dalej bardzo wyraźnie definiuje: "Regionalizm handlowy jest procesem

integracji gospodarczej, ale ograniczonej jedynie do integracji rynków, czyli

integracji negatywnej." (s. 21). Nawiasem mówiąc, Autorka posługuje się

stosowanym w literaturze określeniem "integracja negatywna", co nie jest

określeniem normatywnym tylko swego rodzaju żargonem ekonomicznym i wbrew

nazwie oznacza samą kwintesencję integracji międzynarodowej, czyli integrację

rynkową. Zgodnie z klasyfikacja Balassy (The Theory oj Economic Integration,

Irwin, Homewood 11. 1961) strefa wolnego handlu jest pierwszą, aczkolwiek,

5

stosunkowo naj luźniej szą formą międzynarodowej integracji gospodarczej. Autorka

wydaje się przyjmować tę klasyfikację, czyli zaliczać umowy o powoływaniu stref

wolnego handlu do procesów integracji. Tymczasem w dalszych rozważaniach dr

Śledziewska przeciwstawia te umowy integracji gospodarczej pisząc, że umowy

poza tworzeniem stref wolnego handlu obejmują również integrację gospodarczą

(np. s. 64, 76, 78, 90 i wiele innych ), z czego wynika, że te pierwsze nie są

umowami o integracji gospodarczej. Te przeciwstawienie stosuje konsekwentnie w

całej książce. Trudno więc to traktować jako przejęzyczenie ale jest to istotna

nieścisłość terminologiczna , która nie powinna występować w pracy poświęconej

integracj i gospodarczej.

2. Druga drobna wątpliwość dotyczy periodyzacji. Autorka wyróżnia trzy fale

regionalizmu handlowego: pierwsza obejmująca lata 1948 - 1985, druga lata 1985 -

1994 i trzecia 1995 - 2009. Kryteria tej periodyzacji nie są dla mnie przekonujące. I

tak: kryteria wyróżnienia pierwszej fali nie zostały w ogóle omówione. Drugą falę

według Autorki ma wyróżniać szereg. cech, takich jak globalna konkurencja, upadek

systemu socjalistycznego, włączenie się USA do umów regionalnych, intensyfikacja

procesów integracyjnych w EWG, zawieranie umów o częściowej liberalizacji

handlu (wszystkie te cechy wymienione na s. 55), powstanie nowych ugrupowań

poza Europą oraz w~rost zaangażowa?ia państw rozwijających się (s.63). Z kolei,

trzeci okres ma wyróżniać to, że "umowy zaczynają regulować nowe kwestie, takie

jak liberalizacja usług i przepływu kapitału, tworzenie norm jakościowych, norm

pracy i ochrony środowiska czy standardów technicznych, ochrony praw własności

intelektualnej, a także zasady przyznawania zamówień publicznych." (s. 64).

Opisane zjawiska rzeczywiście wystąpiły w poszczególnych okresach ale trudno

uznać je za uzasadnienie, czy wręcz kryteria wyróżnienia trzech fal handlowej

integracji regionalnej. Np. zjawiska narastania globalnej konkurencji były

charakterystyczne dla drugiego ale szczególnie dla trzeciego okresu. Upadek

socjalizmu, który ma wyróżniać drugą falę to dopiero lata 90., a więc końcówka

wyróżnionego okresu, zaś pełne konsekwencje tego wydarzenia to właściwie dopiero

trzeci okres wyróżniony przez Autorkę .. Umowy regionalne poza Europą były

zawierane w pierwszym, drugim i trzecim okresie. Intensyfikacja integracji

europejskiej także miała miejsce w pierwszym okresie, drugim i w trzecim, a

wszystkie te cechy mają być wyróżnikiem konkretnej jednej "fali" regionalizmu

handlowego.

6

Oczywiście, Autorka ma prawo wyróżniać okresy rozwoju zjawiska integracji

regionalnej i przytoczone cechy nieźle opisują cechy tych procesów ale, moim

zdaniem, trudno je uznać jako wyróżniki przyjętej periodyzacji. Wprowadzona

periodyzacja rozwoju procesów integracji regionalnej była, między innymi,

potrzebna Autorce do ograniczenia analizy do ostatniego okresu, czyli "trzeciej fali

regionalizmu". Wydaje mi się, że lepiej było .przyjąć jako cezurę badania wyraźny

skok w liczbie zawieranych umów czyli początek lat 90, a nie rok 95.

3. Kolejna uwaga dotyczy włączenia do analizy 2009 r., a więc roku, w którym

wystąpiło największe załamanie nie tylko produkcji, ale i handlu zagranicznego w

krajach rozwiniętych. Traktowanie danych z 2009 L jako "normalnych" może

wypaczać obraz statystyczny omawianych w pracy zjawisk. Tym bardziej, że

Autorka pomija zupełnie analizę wpływu kryzysu na integracje regionalną (jest ona

zawarta w najnowszej książce współautorskiej, która ukazała się w 2013 L, a więc po

wydaniu recenzowanej rozprawy) .. Jest to tym bardziej widoczne przy wszystkich

porównaniach kiedy Autorka porównuje dane z- początku okresu, czyli 1995 L Z

danymi ostatniego roku, czyli właśnie 2009 r. i traktuje to jako charakterystykę

całego okresu. Uwaga ta dotyczy całeg'o rozdziału 3. Także nie jest jasne na ile

włączenie danych tego roku wpłynęło na wyniki analiz empirycznych w rozdziałach

5 i 7.

4. Kolejna uwaga dotyczy niestaranności w redakcji pracy: szereg pozycji literatury

omawianej lub cytowanej w tekście nie zostało uwzględnione w spisie bibliografii,

co wobec zamieszczania jedynie w nawiasie nazwiska autora i roku wydania, jest

dużym niedociągnięciem, ponieważ nie można zidentyfikować konkretnej pozycji,

na którą powołuje się Autorka. Jest to szczególnie kłopotliwe w przypadku, gdy

Autorka szerzej omawia dana pracę. Dotyczy to np. prac: Grossmana, Helpmana z

1993 r (s. 184 i nast), Ornelasa z 2005 r. (s 191), Baldwina z 1993 r. (s. 192 i nast.),

Baldwina i Jaimovicza z 2008 r. (s. 205 i nast.), Artis, Lee z 1997 L (źródło rys. 43,

s. 143), Venablesa z 2000 (s. 157), Abramsa z 1980 r., co nie jest jeszcze pełną listą

tych uchybień.

5. Drobna nieścisłość występuje także w analizie scenariusza 2 na s. 187, którego

ilustracją ma być sytuacja zobrazowana na rys 46 (s.l85). Autorka przyjmuje, że

po wprowadzeniu strefy wolnego handlu ceny w kraju H mają spaść do poziomu

zaznaczonego na rys. jako pl i , przy założeniu, że towar i jest całkowicie

importowany z kraju P. Sytuacja przedstawiona' na rys. 46 nie uzasadnia takiego

7

wniosku. Błąd polega na tym, że Autorka przytacza rysunek z pracy Grossmana i

Helpmana przywołaną jako źródło rysunku. W oryginale tej pracy na rysunku

występuje trzecia krzywa podaży kraju P z niewiadomych względów pominięta na

rysunku Autorki, co dopiero uzasadnia wniosek opisany przez dr Śledziewska. Jest

to jednak drobne niedopatrzenie, które nie ma znaczenia dla ostatecznych wniosków

przedstawionych przez Autorkę.

Powyższe uwagi nie zmieniają mojej jednoznacznie pozytywnej opinii o całości pracy.

W sumie nie mam żadnych wątpliwości, że recenzowana rozprawa dr Katarzyny

Śledziewskiej jest bardzo wartościową monografią naukową wnoszącą istotny wkład do

poznania naukowego roli i znaczenia regionalnej integracji handlowej we współczesnej

gospodarce światowej i pod każdym względem spełnia wszystkie kryteria, którym powinna

odpowiadać praca habilitacyjna.

2. Ocena dorobku naukowego.

Również pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej jest znaczący

świadczy o Jej naukowej dojrzałości. Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowała poza pracą

habilitacyjną 2 monografie naukowe, 1 podręcznik akademicki, który został wydany

dwukrotnie (drugie wydanie - zmienione i rozszerzone), 18 artykułów, przy czym we

wszystkich tych pracach jest współautorką oraz 30 rozdziałów zamieszczonych w pracach

zbiorowych (w 24 jest współautorką). Z opublikowanych artykułów 4 są zamieszczone w

czasopismach mających współczynnika wpływu (impact factor) znajdujący się w bazie

Journal Citation Reports (lista A Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r)

z punktacją: 1 artykuł 20 punktów (zamieszczony w Open Economics Review ) i 3 artykuły po

15 . punktów (zamieszczone w Ekonomiście). Ponadto 6 innych artykułów jest

opublikowanych w czasopismach z listy B Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z

punktacją 8 lub 7 punktów. Znam większość tych prac, podobnie jak dwie książki

współautorstwa Katarzyny Śledziewskiej i na tej podstawie mogę stwierdzić, że Jej dorobek

naukowy jest znaczący i zasługuje na wysoką ocenę merytoryczną. Jest on spójny w ujęciach

teoretycznych i empirycznych oraz reprezentuje wysoki poziom metodologiczny. Większość

znanych mi prac napisana jest w rzetelnej konwencj,i - na początku merytoryczne

przedstawienie problemu, następnie przegląd dorobkuświatowego w tej dziedzinie, a przede

wszystkim teoretyczny model (modele) rozwiązania analizowanego problemu, wreszcie,

poprawnie przeprowadzone badanie empiryczne z zastosowaniem metod ekonometrycznych.

8

Fakt, że w większości opublikowanych prac dr Śledziewska jest współautorką (w spisie

podany jest procentowy jej wkład) w niczym nie obniża wartości Jej osiągnięć naukowych:

obecnie ogromna większość publikacji w światowej literaturze z zakresu ekonomii

międzynarodowej ma dwóch lub więcej autorów.

W ocenie dorobku naukowego dr Śledziewskiej należy także docenić Jej dużą

aktywność konferencyjną. W ostatnich 12 latach dr Śledziewska prezentowała swoje

osiągnięcia w formie referatów na 28 konferencjach międzynarodowych oraz 18

konferencjach krajowych. Ponadto uczestniczyła w 9 projektach badawczych finansowanych

przez KBN, przy czym 4 projektami kierowała.

W 2004/2005 r. odbyła staż w School of Economics University of Nottinhnam

sfinansowany z prestiżowego stypendium Fundacji Niwki polskiej (program Kolumb). W

2007 r. otrzymała prestiżową nagrodę przyznawaną młodym naukowcom przez tygodnik

Polityka (program: 'zostańcie z nami").

Biorąc pod uwagę wymienione wyżej osiągnięcia naukowe dr Katarzyny

Śledziewskiej, a także fakt, że łączna liczba punktów opublikowanego dorobku naukowego

zgodnie z wykazem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r. wynosi

ponad 300 punktów, należy niewątpliwie uznać, że jest on w pełni wystarczający dla

uzyskania stopnia doktora habilitowanego.

Wobec mojej jednoznacznie pozytywnej oceny zarówno rozprawy habilitacyjnej, jak i

całości dorobku naukowo - badawczego dr Katarzyny Śledziewskiej stwierdzam, że spełnia

ona wszystkie kryteria do nadania stopnia doktora habilitowanego określone w paragrafie 16

ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym z 14 marca 2003 r wraz z późniejszymi

zmianami (tekst ujednolicony opublikowany na stronie www. Ministerstwa Nauki i

Szkolnictwa Wyższego) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z l

września 2011 r. i wnoszę o nadanie Jej stopnia doktora habilitowanego.

9

/Prof. zw. dr hab. Czesław Domański

Katedra Metod Statystycznych

Instytut Statystyki i Demografii

Uniwersytet Łódzki

Łódź, 6.05.2013 r.

Recenzja

rozprawy habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki

teoretyczne i analiza empiryczna" oraz dorobku naukowego dr Katarzyny Śledziewskiej

A. Dr Katarzyna Śledziewska pracę naukową rozpoczęła w 1993 roku w Zespole

Ekonomicznym Biura Integracji Europejskiej Urzędu Rady Ministrów (ZE BIEURM).

Efektem Jej pracy w ZE BIEURM było opublikowanie opracowania "Zmiany w handlu

wynikające z układu europejskiego w odniesieniu do poszczególnych grup towarowych:

model badawczy" (w ramach serii "Biała Księga", Polska - Unia Europejska: opracowania i

analizy. Gospodarka, 47, Real Press, 1993). W 1994 roku rozpoczęła studia doktoranckie na

Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. W 1999 roku Rada Wydziału

Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego nadała Jej stopień doktora nauk

ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia na podstawie rozprawy doktorskiej pt. "Teoria

integracji gospodarczej a handel wewnątrz-gałęziowy. Konsekwencje dla wymiany towarowej

Polski z UE", przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. J. 1. Michałka. Od 2000 roku

pracuje na stanowisku adiunkta na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu

Warszawskiego w Katedrze Makroekonomii i Handlu Zagranicznego.

B. Na dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia

doktora nauk ekonomicznych składają się: rozprawa habilitacyjna, 4 ksiązki we

współautorstwie, 24 rozdziały w wydawnictwach zbiorowych napisanych we

współautorstwie, 6 rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (w

tym 6 języku angielskim), 18 artykułów we współautorstwie (w tym 8 w języku angielskim).

Zainteresowania naukowe dr Katarzyny Śledziewskiej koncentrują się wokół czterech

głównych obszarów badawczych.

Pierwszy obszar badawczy stanowią zagadnienia ZWIązane z pozycją Polski w

gospodarce światowej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w polskim handlu. Efekty

pracy nad ta problematyką zawarte zostały w książce .Polska w handlu światowym", PWE,

Warszawa 2009, (współautor Czarny E.) oraz artykułach: "Polski handel z zagranicą w latach

1994-2006", Bank i Kredyt, 8/2008, (współautor Czarny E.); "Zmiany w światowym handlu

w latach 1950-2004", Bank i Kredyt, 4/2007, s. 67- 83, (współautor Czarny E.); "Związek

pomiędzy handlem zagranicznym a poziomem edukacji w Polsce", Ekonomista, 4/2001,

(współautorzy: Greszta M., Michałek J. J.).

Drugi obszar badań związany jest z mierzeniem efektów handlowej integracji

gospodarczej Polski z Unia Europejska zarówno przed integracja, jak i po. Efektem

badawczym tego nurtu są artykuły: "Capturing Regional Integration Effects in the Presence of

Other Trade Shocks", Open Economies Review, tom 19, nr 1, 2008, s. 43-54, (współautor

Milner C.); oraz "Krańcowy handel wewnątrzgałęziowy Polski z Unia Europejska: analiza

procesów dostosowawczych w okresie przedakcesyjnym", Ekonomista, 6/2003, s. 861-873,

(współautor Cieślik A.); "Does European Integration Change New Members' Trade?",

Emergo, tom 9, nr 4, 2002, s. 45-52, (współautor Greszta M.).

Trzecim obszarem badawczym dr Katarzyny Śledziewskiej jest kryzys gospodarczy i

jego wpływ na funkcjonowanie gospodarki światowej i gospodarek narodowych. W ramach

tego obszaru wyniki badań przedstawione są w książce pt. "Międzynarodowa współpraca

gospodarcza w warunkach kryzysu", PWE, Warszawa 2012, (współautor Czarny E.) oraz

artykuły: "Poziom rozwoju przemysłowego a wpływ kryzysu z 2009 r. na handel

międzynarodowy", Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, zeszyt 27/2012, s. 71-85,

(współautor Witkowski B.); "Światowy kryzys gospodarczy a handel międzynarodowy",

Ekonomista, 4/2012, (współautor Witkowski B.).

W prezentowanym dorobku dominuje dorobek Habilitantki we współautorstwie.

Czwartym obszarem badań naukowych Habilitantki jest badanie problemów

związanych z rozwojem, efektami i motywami regionalizmu handlowego. Najważniejszym

efektem tych prac jest rozprawa habilitacyjna pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku.

Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna".

C. Podsumowanie zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny Śledziewskiej

dotyczące zagadnień związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym

zostały przedstawione w rozprawie habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku.

Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna", Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,

2012.

Celem rozprawy według autorki jest teoretyczna i empiryczna analiza przyczyn i

skutków wzrostu znaczenia regionalizmu handlowego. W części teoretycznej przedstawia

wnioski z krytycznego przeglądu literatury poświęconej handlowym efektom preferencyjnej

liberalizacji handlu towarami (teoria unii celnych i stref wolnego handlu) oraz analizę polityki

handlowej, w tym zwłaszcza modeli wyjaśniających genezę wyborów dokonywanych przez

władze gospodarcze poszczególnych państw. W części empirycznej prezentuje wyniki badań

nad rzeczywistym zakresem regionalizmu na świecie, znaczeniem preferencyjnego handlu w

światowej wymianie towarowej, wpływem regionalizmu na handel oraz wyznaczeniem

determinant decyzji o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych. Badanie pozwoliło

stwierdzić, jak regionalizm handlowy wpływa bezpośrednio na wymianę towarową, a jak

pośrednio na gospodarki narodowe uczestników tego procesu i państw, które w nim nie

uczestniczą.

W celu przeprowadzenia empirycznego badania charakteru, znaczerna, skutków i

determinant trzeciej fali regionalizmu handlowego autorka opracowała bazę danych

panelowych, złożoną z bilateralnych obserwacji par 249 państw w latach 1995-2009.

Zaprojektowanie, przygotowanie i wykorzystanie tej bazy danych należy do najważniejszych

fundamentów opracowania i stanowi autorski wkład w międzynarodowe studia nad

regionalizmem handlowym. Baza danych pozwoliła Habilitantce na próbę weryfikacji kilku

hipotez badawczych.

Hipotezy te weryfikowane w pracy Habilitantki odnoszą się do trzech głównych

obszarów analizy i odpowiadają one na następujące pytania badawcze:

1. Jakie jest faktyczne znaczenie regionalizmu jako formy regulowania współpracy

gospodarczej między państwami w XXI wieku?

2. Jaki jest wpływ trzeciej fali regionalizmu na wymianę towarową państw, które

zawarły regionalne porozumienia handlowe oraz ich handlu z państwami trzecimi?

3. Jakie są czynniki determinujące decyzje rządów o zawieraniu preferencyjnych

porozumień handlowych? Czy takim czynnikiem jest efekt przesunięcia, co

wskazywałoby na występowanie efektu domina?

Pierwsza hipoteza postawiona w pracy związana jest z rosnącym znaczernem

procesów regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce globalnej. W ramach

przeprowadzonych badań wskazuję, że regionalizm handlowy nie tylko ma coraz większy

zasięg geograficzny, lecz także dotyczy coraz większego spektrum form współpracy

gospodarczej między państwami, często wykraczającego poza sfery bezpośrednio związane z

handlem. Częstotliwość tworzenia regionalnych porozumień handlowych czyni je procesem

globalnym. Wraz ze wzrostem liczby porozumień rośnie wolumen handlu odbywającego się

według zasad preferencyjnych, czyli prowadzonego przez państwa połączone regionalnymi

umowami handlowymi.

Druga hipoteza dotyczy pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę towarową.

W pracy wykazano, że regionalizm pozytywnie oddziałuje zarówno na wymianę handlową

państw rozwiniętych, jak i rozwijających się. Równocześnie jednak analizy teoretyczne i

empiryczne wskazują na dwoistość natury tego procesu. Z jednej strony regionalizm stanowi

formę liberalizacji handlu, który prowadzi do zwiększenia wolumenu wymiany towarowej

pomiędzy krajami zawierającymi regionalne porozumienia handlowe, nazwany efektem

kreacji handlu. Z drugiej jednak strony teoria i badania empiryczne dotyczące regionalizmu

wskazują na towarzyszącą mu dyskryminację. Wynika ona z utrzymania ograniczeń handlu w

stosunku do państw trzecich. W efekcie zawierania regionalnych porozumień handlowych

państwa partnerskie uzyskują preferencyjne warunki prowadzenia wymiany towarowej,

natomiast nie są nimi objęte państwa trzecie. Dlatego też warunki handlu państw

członkowskich RTA z państwami trzecimi relatywnie się pogarszaj ą, co prowadzi do

względnego, a nawet absolutnego spadku wolumenu wymiany handlowej z nimi.

Trzecia hipoteza badawcza obejmuje determinanty decyzji rządów o zawieraniu

kolejnych porozumień. Efektem przesunięcia jako głównego czynnika determinującego

decyzję jest utworzenie nowego ugrupowarua bądź przystąpieniu do istniejącego

ugrupowarua regionalnego. Znaczenie tego efektu jako determinanty potwierdziłoby

występowanie tzw. efektu domina.

Rozprawa habilitacyjna została ujęta w siedmiu rozdziałach.

W rozdziale pierwszym opisany został kontekst rozwoju regionalizmu handlowego i

koncepcję multilateralnej liberalizacji handlu w ramach Układu Ogólnego w sprawie Taryf

Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT).

Analiza historii regionalizmu handlowego została przedstawiony w rozdziale drugim.

Badanie przeprowadzono zgodnie z podziałem na etapy regionalizmu handlowego

stosowanego w literaturze przedmiotu wyróżniając trzy fale regionalizmu.

W rozdziale trzecim Habilitantka przedstawiła autorskie badanie empiryczne trzeciej

fali regionalizmu, weryfikujące pierwszą hipotezę badawczą. Rozdział rozpoczynam dyskusją

nad przyczynami wzrostu liczby regionalnych porozumień handlowych po Rundzie

Urugwajskiej GATTIWTO.

Rozdział czwarty stanowi przegląd teorii regionalizmu handlowego i analizę jego

wpływu na handel. Przedstawione zostały koncepcje oparte na tradycyjnych modelach handlu

i ich modyfikacjach. Wykorzystywano w nich modele równowagi cząstkowej i ogólnej oparte

na założeniu o doskonałej konkurencji. Modele teoretyczne, które zostały przedstawione w

tym rozdziale, pozwalają wyjaśnić znaczerue efektów kreacji i przesunięcia oraz

odpowiedzieć na pytanie dotyczące zmian w dobrobycie państw uczestniczących w

regionalnych porozumieniach handlowych. Te ujęcia nie wyjaśniają wprawdzie, dlaczego

państwa zawierają coraz więcej umów o preferencjach handlowych, ale stanowią dobrą

podstawę analizy modeli z zakresu polityki handlowej.

Hipotezę drugą, czyli wpływ trzeciej fali regionalizmu na handel, autorka

zweryfikowała empirycznie i przedstawiła w rozdziale piątym. W przeprowadzonym badaniu

uwzględniła nie tylko ugrupowania (umowy wielostronne), lecz również umowy dwustronne

między państwami, umowy między ugrupowaniami (dwustronne, w przypadku których każda

ze stron jest wielopodmiotowa) i umowy ugrupowań z pojedynczymi państwami (dwustronne,

w przypadku gdy jedna strona jest wielopodmiotowa). Zastosowała również podział na typy

umów, czyli umowy o niepełnej liberalizacji, porozumienia o strefach wolnego handlu, unie

celne i porozumienia o integracji gospodarczej. Badanie pozwoliło na przyjęcie hipotezy

badawczej.

W rozdziale piątym autorka wykazała również, że trzecia fala regionalizmu wpłynęła

przede wszystkim na eksport towarów do państw rozwijających się. Natomiast największe

znaczenie dla wzrostu handlu miały umowy o niepełnej liberalizacji handlu, które zawierane

są przez państwa rozwijające się. W ramach przeprowadzonych analiz oszacowała także efekt

przesunięcia handlu. Uznała, że najlepszą miarą efektu przesunięcia jest udział importu

preferencyjnego w całkowitym imporcie partnera. Badania potwierdziły występowanie efektu

przesunięcia. Wykazała także, że strefy wolnego handlu i obejmujące porozumienia o

integracji gospodarczej najczęściej przyczyniały się do efektu przesunięcia handlu.

W rozdziale szóstym omówiła teorię ekonomii politycznej preferencyjnej polityki

handlowej. Przedstawiona w rozdziale czwartym tradycyjna teoria regionalizmu zakłada, że

decyzja o zawarciu regionalnego porozumienia handlowego jest egzogeniczna. W celu

przeprowadzenia analizy determinant regionalizmu handlowego Habilitantka wprowadziła

założenie o endogeniczności decyzji o zawieraniu porozumienia regionalnego. Teoretyczna

analiza pokazała, czy kolejne regionalne porozumienia handlowe zawierane są wtedy, gdy

rządy spodziewają się wystąpienia efektu kreacji handlu i - będącego jego efektem - wzrostu

dobrobytu, czy raczej wówczas, gdy oczekują pojawienia się efektu przesunięcia handlu.

Rozdział siódmy obejmuje badanie determinant decyzji o zawarciu regionalnego

porozumienia handlowego, co pozwoliło autorce na zweryfikowanie hipotezy trzeciej. Celem

badań empirycznych było określenie, na jakiej podstawie są podejmowane decyzje o

podpisaniu z kolejnym państwem regionalnego porozumienia handlowego. Rozważania

teoretyczne pozwoliły na wprowadzenie zmiennej opisującej obecność efektu przesunięcia

jako jednej z determinant, dzięki czemu zweryfikowano występowanie efektu domina.

Podsumowując, w monografii Habilitantka wykazała, po pierwsze, wzrost znaczenia

regionalizmu handlowego w gospodarce światowej. Trzecia fala regionalizmu, wyraźnie różni

się od wcześniejszych fal zarówno zasięgiem geograficznym, jak i intensywnością

zaangażowania w proces państw rozwijających się oraz rosnącym znaczeniem porozumień o

integracji gospodarczej, czyli umów rozszerzonych o liberalizacje usług. Wykazała

pozytywny wpływ regionalizmu na współpracę handlową między państwami. Odrzuciła

hipotezę o występowaniu efektu domina jako jedną z głównych przyczyn podejmowania

przez państwa decyzji o zawieraniu kolejnych regionalnych porozumień handlowych.

D. Dr Katarzyna Śledziewska jest aktywnie zaangażowana w proces dydaktyczny

obejmujący następujące przedmioty: Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, seminaria z

Makroekonomii II i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, wykłady z Theory of

Economic Integration, Wspólnych Polityk UE, Regionalnych Ugrupowań Integracyjnych,

Mikro- i Makroekonomii Integracji Europejskiej oraz konwersatoria z takich tematów, jak

Analiza Empiryczna Problemów Ekonomii Międzynarodowej. Prowadzi również seminaria

dyplomowe i magisterskie z szeroko pojętej ekonomii międzynarodowej. Była promotorem

ponad 30 prac magisterskich obronionych na Wydziale Nauk Ekonomicznych uw.Dodatkowo, w latach 2001-2004, pracowała na stanowisku adiunkta w Akademii

Leona Koźmińskiego, gdzie wykładała między innymi na studiach podyplomowych MBA z

przedmiotu Teoria Integracji Gospodarczej. Współpracowała również ze Szkołą Wyższą im.

Romualda Kudlińskiego OLYMPUS oraz Wyższą Szkołą Humanistyczną im. A. Gieysztora

w Pułtusku.

Działalność Habilitantki związana z popularyzowaniem nauki opierała się głównie na

przygotowywaniu publikacji popularnonaukowych i informacyjnych.

Wraz z A. Czarczyńską napisała podręcznik akademicki, który został wydany dwukrotnie:

- Teoria europejskiej integracji gospodarczej, C. H. Beck, 2006,

- Teoria integracji europejskiej, C. H. Beck, 2002.

Popularyzując wyniki pracy badawczej Habilitantka uczestniczyła w wielu

konferencjach. W latach 2000-2012 samodzielne i we współautorstwie prezentowała referaty

na18 krajowych oraz 28 konferencjach międzynarodowych.

Ponadto uczestniczyła w charakterze referenta w czołowych międzynarodowych

konferencjach z handlu zagranicznego, takich jak European Trade Study Group oraz Midwest

Economics Theory and International Trade Meetings.

Kierowała następującymi projektami badawczymi (będąc równocześnie ich

współwykonawcą) :

- projekt NBP "Analiza determinant obrotów bieżących państw członkowskich

Unii Europejskiej w latach 1995-2010" (termin zakończenia -lipiec 2013),

roczne samodzielne projekty KBN (NCN) przyznawane w ramach badań

statutowych realizowane na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu

Warszawskiego w latach 2005-2011,

projekt KBN nr 2H02C05522 "Przystępowanie do regionalnych ugrupowań

integracyjnych państw na niższym poziomie rozwoju gospodarczego"

(zakończony w kwietniu 2003),

- roczne projekty KBN przyznawane w ramach badań własnych realizowane na

Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w latach 2000-

2005.

Była również uczestnikiem szeregu badań zespołowych wraz z pracownikami Szkoły

Głównej Handlowej w ramach:

projektu KBN nr N112 330138 "Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą w

warunkach międzynarodowego kryzysu gospodarczego", kierownik: dr hab.

Elżbieta Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium

Gospodarki Światowej,

- projektu w ramach I Konkursu Komitetu Badań Ekonomicznych NBP "Wpływ

integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu

gospodarczego", kierownik: dr hab. Elżbieta Czarny, instytucja realizująca:

Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej,

- projektu KBN nr l H02C 071 29 "Pozycja Polski w globalnym handlu na

początku XXI w.", zrealizowany w 2009 roku, kierownik: dr hab. Elżbieta

Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki

Światowej,

- projektu KBN nr 1 H02C 071 26 .Polska w Unii Europejskiej - dynamika i

zagrożenia procesu realnej konwergencji", zrealizowany w 2006 roku,

kierownik: Jan Jakub Michałek, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski,

KBNu nr 5 H02C 039 20 "Otwieranie gospodarki polskiej i jej integracja z UE

w świetle teorii handlu i finansów międzynarodowych", zrealizowany w 2003

roku, kierownik: Włodzimierz Siwiński, instytucja realizująca: Uniwersytet

Warszawski.

W ramach rocznego stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, w latach 2004-

2005 pracowała w School ofEconomics, University ofNottinghnam.

Współpracowała z prof. C. Milnerem, czego efektem byty publikacje w GEP (The

Globalisation and Economic Policy Centre) oraz w Open Economies Review.

W ramach współpracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami wygłosiła również

następujące wykłady i referaty:

- "Do es monetary integration effect on EU's trade change during economic crises",

wykład w ramach Warszawskich Seminariów Ekonomicznych, SGH, Warszawa,

24.05.2012,

- "Wpływ integracji monetarnej na handel w warunkach kryzysu gospodarczego",

współautorzy: Czarny E., Witkowski B., referat wygłoszony na seminarium w

Narodowym Banku Polskim, 15.12.2010,

- Global and Regional Cooperation, wspotautorzy; Czarny E., Menkes J., referat

wygłoszony na seminarium naukowym na Uniwersytecie w Hohenheim, 1.06.2010,

- Model grawitacji a podział świata, współautorzy: Czarny E., Menkes J., referat

wygłoszony na seminarium naukowym Instytutu MSG KGS SGH, 21.01.2008.

W trakcie opracowywania recenzji nasunęły się następujące uwagi:

1. Opis i interpretacja rysunków w rozdziale czwartym budzi pewne niejasności, niektóre

są cytowane, ale to nie oznacza, że nie można ich przedstawić lepiej. Mają one

charakter ilustracyjny, tym niemniej na str. 148 "Analiza przedstawiona na rysunku 45

nie różni się od wcześniej szych modeli ... ", to oznacza, że rysunek ten przedstawia

pewne porównanie modeli wcześniej opisanych.

2. Estymator Hausmana- Taylora wymaga uzasadnienia jego zastosowania, które autorka

prezentuje, ujmując poziom skorelowania części zmiennych objaśniających z efektami

indywidualnymi. Warto wskazać na te związki wyznaczając wielkość np.

współczynnika korelacji.

3. W tablicach 11, 12 i 17 podane są oszacowarue modelu grawitacji na danych

panelowych w różnych przekrojach. Pod tablicami podany jest błąd standardowy i

jego istotność (p < 0.01, 0.05, 0.1). Nie podano jaka hipoteza została zweryfikowana i

na podstawie jakiego testu przedstawiono wartość funkcji testowych.

E. Biorąc pod uwagę zarówno dorobek naukowy prezentowany w rozprawie

habilitacyjnej i innych artykułach, dorobek dydaktyczny, popularyzatorski oraz współpracę

międzynarodową dr Katarzyny Śledziewskiej wnoszę o dalsze procedowanie w przewodzie

habilitacyjnym.

Dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej stanowi istotny wkład w

rozwój ekonomii, dotyczy integracji gospodarczej i handlu międzynarodowego w

szczególności analizy i oceny trzeciej fali regionalizmu, który wpływa na współpracę

handlową między państwami.

Prof. zw. dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz

Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej

i Gospodarki Przestrzennej

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

w Poznaniu

Ocena rozprawy habilitacyjnej

oraz dorobku naukowo-badawczego, dydaktycznego i organizacyjnego

dr Katarzyny Śledziewskiej

Dr Katarzyna Śledziewska jest pracownikiem Katedry Mikroekonomii i Teorii Handlu

Zagranicznego Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Jest doktorem

nauk ekonomicznych i złożyła wniosek o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego

(zgodnie z tzw. nową procedurą) w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie ekonomia.

Należy w tym miejscu podkreślić, że dokumentacja przewodu habilitacyjnego przygotowana

jest bardzo starannie i spełnia wszystkie wymogi formalne wynikające z Ustawy z dnia 14

marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie

sztuki (Dz. U. li 65, poz. 595 ze zm.). Poniższa ocena obejmuje trzy najważniejsze elementy

składające się na dorobek Habilitantki, tj.:

1) rozprawę habilitacyjną;

2) pozostały dorobek naukowo-badawczy;

3) dorobek dydaktyczny, popularyzatorski i organizacyjny.

Ocena rozprawy habilitacyjnej

Jako ,,jednotematyczne opracowanie" (w moim przekonaniu, zgodnie z Art. 16 ust. 2

wspomnianej wyżej Ustawy, jest to "dzieło opublikowane w całości") Habilitantka wskazuje

monografię pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza

empiryczna", opublikowaną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego w 2012 r.

Rozprawa ta obejmuje 235 stron tekstu i 19 stron bibliografii (większość prac w języku

angielskim). Składa się ze wstępu, 7 rozdziałów i zakończenia. Rozprawa habilitacyjna jest

swego rodzaju podsumowaniem zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny

1

Śledziewskiej związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym, a w

szczególności z nasilającym się współcześnie procesem regionalizmu handlowego (tzw.

trzecią falą regionalizmu). Już na wstępie niniejszej recenzji należy stwierdzić, że jest to

przedsięwzięcie bardzo potrzebne i udane. Wprawdzie w literaturze pojawia się coraz więcej

publikacji na temat regionalizmu handlowego (włączając w to Raport Światowej Organizacji

Handlu - WTO z 2011 r.), jednak mają one najczęściej charakter wycinkowy lub dotyczą

przede wszystkim obszaru Unii Europejskiej. Z tego względu znajdujące się na s. 13

stwierdzenie, że "to opracowanie jest jedną z nielicznych w literaturze światowej i pierwszą w

literaturze polskiej kompleksową analizą (podkreślenie moje) regionalizmu handlowego,

popartą badaniami empirycznymi" jest w pełni uzasadnione.

Najważniejszymi zaletami recenzowanej rozprawy są:

1) poprawna struktura, umiejętnie łącząca teoretyczny i empiryczny obszar badań;

2) dobre "osadzenie" w literaturze przedmiotu i światowym dorobku naukowym;

3) opracowanie unikatowej bazy danych, obejmujących bilateralne obserwacje 249

państw w latach 1995-2009;

4) przejrzyste sformułowanie i poprawna weryfikacja hipotez badawczych;

5) wartościowe wyniki, wnoszące istotny wkład do dorobku nauk ekonomicznych, a

w szczególności wzbogacające naszą wiedzę zarówno w zakresie teorii handlu

zagranicznego, jak i znaczenia współczesnych procesów regionalizmu handlowego

w gospodarce światowej.

Do najważniejszych osiągnięć badawczych Habilitantki zaliczam:

a) wykazanie - starannie udokumentowanego - wzrostu skali regionalizmu

handlowego w dwóch wymiarach: jego zasięgu geograficznego oraz zakresu

różnorodności form współpracy między państwami;

b) wykazanie specyfiki obecnej trzeciej fazy regionalizmu, wyrażającej się m. in. w

rosnącym zaangażowaniu w ten proces państw rozwijających SIę, w dominacji

porozumień dwustronnych nad wielostronnymi, a także w uzupełnianiu

preferencyjnej liberalizacji handlu towarami liberalizacją handlu usługami;

c) wykazanie pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę handlową między

państwami (zawarcie umowy między państwami zwiększa ich wzajemny handel

średnio o 14,5%), a także określenie wpływu różnych typów umów na tę wymianę;

2

d) jednoznaczne odrzucenie hipotezy o wpływie efektu domina na podejmowane

przez państwa decyzje o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych, a

wykazanie istotnego wpływu ceł na te decyzje.

Z metodologicznego punktu widzenia na szczególną uwagę i pozytywną ocenę zasługuje

zastosowanie modeli grawitacji w procedurze empirycznego badania wpływu regionalizmu na

wymianę handlową (rozdział 5.3), choć jako geografowi ekonomicznemu brakuje mi w tej

części pracy odniesień do dorobku geografii ekonomicznej (zarówno z lat 50. XX wieku, jak i

tzw. nowej geografii ekonomicznej) oraz regional science. Również rozdział 7, w którym

Autorka stosuje model regresji binarnej w celu zbadania efektu domina jako determinanty

regionalizmu handlowego, świadczy ojej dobrej znajomości metod ekonometrycznych i

zaawansowanym warsztacie badawczym.

Należy podkreślić, że Habilitantka zdaje sobie w pełni sprawę z ograniczeń

prowadzonej analizy, związanych przede wszystkim z wpływem pozahandlowych czynników

na rozwój regionalizmu (takich jak np. dążenie do uzyskania dostępu do rynku w celu

tworzenia sieci produkcyjnych lub ochrona inwestycji). W tym kontekście zawężenie badań

do tradycyjnej wymiany handlowej należy uznać za przejaw jej dojrzałości naukowej.

Podsumowując: praca pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i

analiza empiryczna" stanowi znaczny wkład autora w rozwój nauk ekonomicznych i spełnia

kryteria określone przez Ustawę.

Ocena dorobku naukowo-badawczego

Pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia doktora

(tj. po 2000 r.) obejmuje: 4 książki współautorskie (z 50-procentowym udziałem), 6

rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (wszystkie w języku

angielskim), 24 rozdziały współautorskie w wydawnictwach zbiorowych (z udziałem

Habilitantki od 30 do 50%), 18 współautorskich artykułów (udział od 25 do 50%), w tym 8 w

języku angielskim. Przeważająca część tych publikacji ukazała się w renomowanych

wydawnictwach: 2 książki wydane przez Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne; rozdziały

w wydawnictwach zbiorowych opublikowane niemal we wszystkich najważniejszych

uczelniach ekonomicznych w Polsce oraz 3 pozycje w Państwowym Wydawnictwie

Naukowym; artykuły m. in. w takich czasopismach jak: Ekonomista, Bank i Kredyt, Open

Economies Review, GEP (The Globalisation and Economic Policy Centre) Working Papers.

3

14 publikacji ukazało się w języku angielskim, 1 w języku niemieckim; 6 publikacji wydano

za granicą. Łączna liczba punktów za dorobek naukowy, obliczana według Rozporządzenia

Ministra auki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r., wynosi 336 i rozłożona jest

proporcjonalnie (po ok. 1/3) między wszystkie trzy grupy publikacji (tj. książki, rozdziały w

publikacjach zbiorowych i artykuły). Można zatem uznać, że w kategoriach ilościowych jest

to dorobek wystarczający do ubiegania się o stopnień naukowy doktora habilitowanego nauk

ekonomicznych.

Działalność naukowo-badawcza dr Katarzyny Śledziewskiej obejmuje 4 główne

obszary problemowe:

1) pozycja Polski w handlu światowym i jej zmiany;

2) konsekwencje integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską (w tym zmiany w

geograficznej strukturze handlu, skutki udziału w strefie euro);

3) wpływ światowego kryzysu gospodarczego na współpracę międzynarodową i

handel zagraniczny;

4) skala, motywy i efekty regionalizmu handlowego.

Taki profil badawczy, wyraźnie określony, mieści się w całości w obszarze nauk

ekonomicznych.

Do szczególnych osiągnięć naukowo-badawczych należy zaliczyć opublikowanie (wraz z

Elżbietą Czarny) w Państwowym Wydawnictwie Ekonomicznym dwóch książek .Polska w

handlu światowym" (w 2009 r.) oraz "Międzynarodowa współpraca gospodarcza w

warunkach kryzysu. Wnioski dla Polski" (w 2012 r.). Książki te były efektem grantów KBN-

owskich. Rezultaty tych badań mają nie tylko duże znaczenie poznawcze, ale również

aplikacyjne.

Wśród publikacji anglojęzycznych wyróżniają się te, które prezentują możliwości

zastosowania modelu grawitacji w badaniach z zakresu handlu zagranicznego, modyfikując i

twórczo rozwijając znane z literatury podejścia Helpmana (1987) i Debaere (2005). Ważnym

wynikiem tych badań jest stwierdzenie nieodpowiedniości przenoszenia formuły Helpmana

odnoszącej się do wysoko rozwiniętych krajów OECD na kraje słabiej rozwinięte i

zaproponowanie własnej koncepcji badawczej.

Dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej prezentowany był w latach 2000-2012 na 46

konferencjach naukowych, w tym 18 krajowych i 28 międzynarodowych, włączając w to

konferencje European Trade Study Group, Midwest Economic Theory and International

4

Trade Meetings oraz Warsaw International Economic Meetings. Habilitantka kierowała

kilkoma projektami badawczymi (będąc zarazem ich współwykonawcą) finansowanymi przez

KB i NBP. Była ponadto uczestnikiem 5 projektów zespołowych finansowanych przez ww.

instytucje; w latach 2009-2011 współpracowała w realizacji 5 projektów badawczych z

Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej. Wszystko to pokazuje, że

Habilitantka ma predyspozycje zarówno do samodzielnej pracy naukowej, jak i do

współpracy w ramach dużych zespołów badawczych.

Wyrazem uznania dla jej dorobku naukowo-badawczego było przyznanie Jej

stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) na odbycie stażu naukowego w jednej z

czołowych światowych uczelni zajmujących się badaniami handlu zagranicznego - School o/

Economics, University o/ Nottingham (w latach 2004-2005), stypendium FNP "Kolumb",

nagrody dla młodych naukowców Fundacji tygodnika "Polityka" oraz kilku nagród

rektorskich. Podsumowując: ocena pozostałego dorobku naukowo-badawczego jest

pozytywna.

Ocena dorobku dydaktycznego, popularyzatorskiego i organizacyjnego

Działalność dydaktyczna dr Katarzyny Śledziewskiej obejmuje wykłady, ćwiczenia,

konwersatoria oraz seminaria dyplomowe i magisterskie prowadzone przede wszystkim na

Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Z załączonej dokumentacji

wynika, że średnia roczna liczba godzin dydaktycznych wynosi ok. 300, przekraczając

obowiązujące pensum. Wykład z teorii integracji ekonomicznej prowadzony jest od roku

akademickiego 200112002 w języku angielskim. Habilitantka była promotorem ponad 30 prac

magisterskich. Obok macierzystej uczelni pracowała również w Akademii Leona

Koźmińskiego na stanowisku adiunkta, gdzie prowadziła zajęcia między innymi na studiach

podyplomowych MBA z Teorii Integracji Gospodarczej. Współpracowała również ze Szkołą

Wyższą im. Romualda Kudlińskiego OLYMPUS oraz Wyższą Szkołą Humanistyczną im. A.

Gieysztora w Pułtusku.

Jest autorką (wraz z A. Czarczyńską) podręcznika akademickiego na temat teorii

europejskiej integracji gospodarczej (którego dwa wydania zostały sprzedane w liczbie 5

tysięcy egzemplarzy), a także rozdziału w podręczniku "Ekonomia dla prawników i nie

tylko". Z załączonej dokumentacji nie wynika by dr Śledziewska - poza funkcją kierownika

projektów - pełniła funkcje o charakterze administracyjnym, co związane jest zapewne z jej

koncentracją na działalności o charakterze naukowo-badawczym.

5

Konkluzja

Biorąc pod uwagę ocenę rozprawy habilitacyjnej, pozostałego dorobku naukowo-

badawczego oraz osiągnięć dydaktycznych, popularyzatorskich organizacyjnych

stwierdzam, że dr Katarzyna Śledziewska spełnia wszystkie warunki do ubiegania się o

stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie

ekonomia określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule

naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.). Za

takim wnioskiem przemawiają następujące argumenty:

1. Habilitantka posiada wyraźnie ukształtowany profil naukowo-badawczy

wykazuje konsekwentny rozwój naukowy po uzyskaniu stopnia doktora.

2. Prezentuje pożądanie cechy samodzielnego pracownika nauki: umiejętność

formułowania i weryfikacji oryginalnych i istotnych poznawczo hipotez, dobrą

znajomość metod badawczych, zdolność analitycznego, a zarazem krytycznego

wnioskowania, a także łączenia teorii z empirią.

3. Posiada rozległe kontakty zagramczne aktywnie uczestniczy w

międzynarodowym życiu naukowym.

4. Jej dorobek naukowy wnosi znaczny, ponadprzeciętny wkład w rozwój nauk

ekonomicznych, w szczególności w zakresie handlu zagranicznego

międzynarodowych stosunków gospodarczych.

5. Pozytywna jest ocena Jej dorobku dydaktycznego, organizacyjnego

popularyzatorskiego.

6. Spełnione są wszystkie wymagania formalne.

W związku z powyższym wnoszę o dopuszczenie dr Katarzyny Śledziewskiej do dalszych

etapów postępowania habilitacyjnego.

~.;y~Prof. dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz

Poznań, 19 lipca 2013 r.

6

~--------------------------------~