Warszawa 17- 04 - 2013
Włodzimierz Siwiński
profesor zw.
Uniwersytet Warszawski
Wydział Nauk Ekonomicznych
Recenzja
pracy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej pt. "Regionalizm
handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna" oraz
Jej dorobku naukowego.
l. Ocena rozprawy habilitacyjnej.
Tytuł rozprawy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej dobrze oddaje jej zakres
tematyczny. Autorka analizuje znaczenie, skutki i przyczyny zawierania przez kraje różnego
rodżaju handlowych umów preferencyjnych. Wydawać by się mogło, że postępująca
liberalizacja wymiany międzynarodowej w ramach GATT/WTO osłabi potrzebę zawierania
umów w węższych grupach krajów o charakterze preferencyjnym ale wykorzystujących
formalną możliwość zawartą w XXIV artykule GATT. Tymczasem wprost przeciwnie,
tendencja do pogłębiania liberalizacji na zasadzie regionalizmu handlowego (w
przeciwstawieniu do liberalizacji multirateralnej) wciąż narasta. Dlatego badanie tych
tendencji jest ze wszech miar uzasadnione i ważne dla zrozumienia istoty współczesnych
stosunków międzynarodowych. Z tego punktu widzenia recenzowana praca podejmuje bardzo
ważny i pożądany temat badawczy.
Dr Śledziewska próbuje zweryfikować trzy główne hipotezy badawcze: po pierwsze,
chce potwierdzić rosnące znaczenie regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce
międzynarodowej; po drugie, próbuje wykazać, że ten trend miał pozytywny wpływ na
rozwój wymiany międzynarodowej. przy czym, pozytywny wpływ Autorka rozumie zarówno
w kategoriach ilościowych czyli zwiększenia rozmiarów handlu międzynarodowego, jak i w
kategoriach zwiększenia korzyści z tego handlu, czyli wzrostu dobrobytu ekonomicznego; po
trzecie wreszcie, Autorka próbuje określić czynniki determinujące decyzje rządów krajowych
o zawieraniu preferencyjnych umów handlowych. Weryfikacja tych trzech hipotez
badawczych pozwoliła Autorce przedstawić obszerną i bardzo dogłębną analizę
współczesnych procesów regionalizmu handlowego.
-------------------~.~-----------
Struktura pracy jest logiczna i w pełni podporządkowana weryfikacji powyższych
hipotez. Pierwsze trzy rozdziały poświęcone są analizie pierwszej hipotezy. Przy czym,
rozdział 1 przedstawia koncepcję regionalizmu handlowego wraz z analizą zasad
GATT/WTO, które określają warunki z jednej strony multirateralnej liberalizacji handlu
światowego, a z drugiej określają kryteria, którym muszą odpowiadać porozumienia
pozwalające na odstąpienie od klauzuli największego uprzywilejowania. Rozdziały 2 i 3
analizują wzrost regionalizmu najpierw od strony liczby zawieranych umów, ich charakteru i
rodżajów, a następnie od strony jego znaczenia w handlu międzynarodowym. Druga hipoteza
jest analizowana w rozdziałach 4 i 5. W tym przypadku l~ozdział 4 przedstawia teoretyczne
podstawy efektów regionalnej integracji handlowej koncentrując się na teoretycznej analizie
efektów kreacji i przesunięcia handlu. Z kolei rozdział 5 zawiera empiryczne badanie
wpływu różnych typów regionalnych umów handlowych na handel oraz występowanie
efektów kreacji i przesunięcia handlu w gospodarce światowej w latach 1995 - 2009.
Podobny jest układ weryfikacji tezy trzeciej w rozdziałach 6 i 7. Najpierw rozdział
przedstawiający teoretyczne podstawy decyzji rządów o przystąpieniu do handlowych umów
regionalnych. Decyzje te mają charakter polityczny i są wynikiem złożonej gry różnych grup
zainteresowanych lub przeciwnych podejmowaniu tego typu działań. Z kolei ostatni rozdział
zawiera empiryczną analizę czynników motywujących do zawierania preferencyjnych umów
handlowych. Podsumowanie wniosków analizy z całej książki zawarte jest w Zakończeniu. W
sumie struktura pracy jest logiczna i bardzo przejrzysta.
Ogólnie recenzowana rozprawa jest przykładem bardzo dobrej monografii naukowej
prezentującej wysoki poziom merytoryczny i metodologiczny. Świadczy też o głębokiej
wiedzy Autorki podbudowanej rozległą erudycją przede wszystkim w zakresie tematyki pracy
oraz o dobrym opanowaniu warsztatu naukowego.
Głównym osiągnięciem badawczym recenzowanej pracy jest empiryczna weryfikacja
postawionych hipotez. W moim przekonaniu stanowi ona oryginalny wkład Autorki rozprawy
do dyskusji w literaturze światowej na temat regionalizmu handlowego. Przede wszystkim,
bardzo interesujące jest badanie empiryczne dotyczące efektu domina. Analizują zjawisko
regionalizmu handlowego Autorka próbuje badać motywy jakimi kierują się rządy krajów
zawierających preferencyjne umowy handlowe z innymi krajami (tworzących ugrupowania
integracyjne, rozszerzających istniejące ugrupowania lub wchodzących w układy
dwustronne). Analizę motywów prowadzi w kategoriach ekonomii polityki gospodarczej i
ekonomii politycznej. zatem chodzi w tym przypadku nie tylko o ogólną charakterystykę
korzyści jakie z takich umów wynikają ale także o analizę procesu politycznego, który do
2
takich działań prowadzi. Z tego punktu widzenia Autarka przedstawia kilka modeli
analizujących te decyzje jako wynik nacisku grup interesów, czy też grup lobbystycznych,
które mogą prowadzić do decyzji rządów o zawieraniu porozumień z innymi krajami.
Analizowane przez Autorkę modele Grossmana i Helpmana oraz Krishny wskazują, że
naciski grup interesów są silniejsze, jeśli regionalne porozumienia handlowe prowadzą do
przesunięcia handlu. Uogólnieniem tych podejść jest koncepcja efektu domina sformułowana
przez Baldwina. Efekt ten opisuje "sekwencyjne zachowanie rządów państw spoza
ugrupowania wynikające z nacisków na członkostwo" (s195 rozprawy), które rośnie wraz z
powiększaniem się ugrupowania. Innymi słowy, naciski na wchodzenie w układy
preferencyjne są tym skuteczniejsze im więcej krajów w nie wchodzi ponieważ tym większe
są koszty pozostawania poza nimi, ze względu na niekorzystne dla krajów spoza ugrupowania
przesunięcia handlu.
Analiza empiryczna została wykonana na podstawie estymacji modeli regresji
binarnej dla danych panelowych, przy czym badanie obejmuje dane dla lat 1995 - 2009.
Wielkością objaśnianą jest zmienna binarna przyjmująca wartość 1 jeśli kraj zawarł
porozumienie o integracji regionalnej z innym krajem i ';Vartość zero dla wszystkich innych
możliwych relacji z innymi krajami, z którymi nie ma zawarto takiego porozumienia.
Główną zmienną objaśniającą mającą być przybliżeniem występowania efektu domina jest
liczba umów zawartych przez kraj partnerski: im większa liczba umów tym większe
prawdopodobieństwo, że naciski lobbystyczne doprowadzą do zawarcia preferencyjnych
umów handlowych. Autorka wprowadza oczywiście cały zestaw innych zmiennych
objaśniających typowo stosowanych w badaniach efektu domina. Podobne badanie Autorka
przeprowadziła mierząc występowanie efektu domina wielkością importu preferencyjnego
w krajach, z którymi państwo partnerskie podpisało umowy preferencyjne. Badanie
przeprowadzono zarówno w układzie całej gospodarki światowej, jak i dezagregując je dla
krajów grupowanych według kryterium dochodowego i w układzie kontynentalnym, jak
również dla różnych rodzajów umów. Opisana szczegółowo wpracy metodologia badania
wydaje się właściwie zastosowana. Dlatego główny wniosek, że na podstawie otrzymanych
oszacowań nie można potwierdzić efektu domina jest uzasadniony. Z obliczeń wynika wręcz,
że "kraje chętniej zawierają umowy z państwami, których udział w procesie regionalizacji jest
niewielki, co empirycznie zaprzecza teorii Baldwina" (s. 214). Uzyskany przez Autorkę
wynik jest przeciwny niż we wszystkich badaniach na ten temat cytowanych w pracy .. Jest
to więc oryginalny wkład dr Katarzyny Śledziewskiej do badań na temat motywów
regionalizacji wymiany handlowej w ostatnich 20 latach. Szkoda, że Autorka dość skrótowo
3
komentuje swoje wyniki. Być może na tej podstawie można poszerzyć teoretyczną dyskusję
rozważając inne motywy podejmowania tych decyzji, niż efekt domina, np. pokazując, że
pewną rolę w tym zakresie odgrywa rzeczywista stopa protekcji, tym bardziej, że w badaniu
Autorki ujawnił się, przynajmniej w niektórych wariantach obliczeń, wyraźny wpływ
wysokości ceł na decyzje o regionalizacji handlu ..
Również badanie empiryczne wpływu regionalizacji na wymianę handlową należy
uznać za oryginalne osiągnięcie Autorki. W badaniu dr Śledziewska wykorzystała model
grawitacji, który jest dość często stosowany dla określenia czynników determinujących
wymianę handlową. Wpływ regionalizmu jest uwzględniony w postaci zmiennych binarnych
przedstawiających udział krajów w poszczególnych ugrupowaniach. Oryginalność badania
Autorki polega na tym, że zastosowała metody badania oparte na danych panelowych, w
których jednostką jest para krajów prowadzących wymianę handlową, z wykorzystaniem
metody Hausmana - Taylora, co jak się wydaje nie było stosowane w innych tego typu
badaniach. Zastosowanie takiego podejścia pozwoliło Jej pokazać efekty kreacji i
przesunięcia handlu w ugrupowaniach regionalnych. Autorka wykazała, że regionalne
umowy handlowe mają zdecydowanie pozytywny wpływ na wymianę międzynarodową,
czego wyrazem jest wyraźna przewaga efektów kreacjihandlu nad efektami przesunięcia.
Oryginalność tych badań polega także na tym, że Autorka wykazała wpływ regionalizmu na
różne krajów tak według kryterium dochodowego, jak i geograficznego, a także wpływ
różnego rodzaju umów preferencyjnych (umowy o preferencjach handlowych, strefy wolnego
handlu, strefy wolnego handlu rozszerzone o integracj.ę gospodarczą i unie celne). Okazuje
się, że regionalizm handlowy miał największy wpływ na eksport do krajów rozwijających się,
natomiast największe znaczenie miały wpływ urnowy o niepełnej liberalizacji handlu.
Niewątpliwie większość wniosków z tego badania jest bardzo wartościowym wkładem
recenzowanej pracy do badań nad wpływem regionalizmu handlowego na handel
międzynarodowy.
Przeprowadzenie tych oryginalnych badań empirycznych było możliwe dzięki
opracowaniu przez dr Śledziewską własnej bazy danych panelowych pozwalających na
analizę przepływów handlowych i innych danych w układzie par krajów dla 249 krajów dla
lat 1994 - 2009, co także oryginalnym i bardzo cennym wkładem Autorki do badań nad
regionalizmem handlowym. Innymi słowy, Autorka zestawiła dane dla ponad 30 tys. par
krajów dla 15 lat. Baza jest dostępna na stronie internetowej dr Śledziewskiej afiliowanej przy
Wydziale Nauk Ekonomicznych UW. Ta oryginalna baza danych posłużyła też Autorce do
4
przedstawienia rozwoju regionalizmu handlowego w kategoriach statystyki opisowej ( r. 2
pracy), co także jest wartościowym wkładem Autorki.
W sumie wysoko oceniam merytoryczną i metodologiczną stronę analizy zawartej w
recenzowanej pracy, która jest pierwszym tak kompleksowym i nowatorskim badaniem
regionalizmu handlowego w literaturze polskiej wnosząca także oryginalne i nowatorskie
elementy zwłaszcza w badaniach empirycznych do literatury międzynarodowej.
Do zalet pracy zaliczam ponadto:
~ bardzo dobrą analizę przeglądową teorii efektów regionalizmu handlowego
oraz teorii ekonomii politycznej preferencyjnej polityki handlowej świadczącą
o dużej erudycji Autorki;
~ dużą staranność w uzasadnieniu wszystkichtez i wniosków wysuwanych przez
Autorkę. Dzięki temu, przeprowadzana analiza jest bardzo logiczna i ma
solidne wsparcie w materiale dokumentacyjnym oraz wywodach
teoretycznych;
~ wszystkie rozważania dr Śledziewskiej są przedstawione bardzo jasno
zrozumiale. Strona metodologiczna pracy jest także na wysokim poziomie.
Zgadzając SIę z większością rozważań i analiz empirycznych Autorki
chciałbym jednak zwró.cić uwagę na pewne kwestie szczegółowe, które budzą moje
wątpliwości.
1. W pracy Autorka dość nieprecyzyjnie używa pojęcia integracji gospodarczej, co
w pracy na ten właśnie temat jest dość rażące. Z jednej strony Autorka zdaje się
stosować określenie integracji tak jak w większości prac poświęconych temu
zagadnieniu rozumiejąc, że: "Integracja gospodarcza podobnie jak regionalizm
występuje wtedy, kiedy grupa państw w sposób jawny bardziej pogłębia i
intensyfikuje współprace gospodarczą między sobą niż z pozostałymi państwami."
(s.20). I dalej bardzo wyraźnie definiuje: "Regionalizm handlowy jest procesem
integracji gospodarczej, ale ograniczonej jedynie do integracji rynków, czyli
integracji negatywnej." (s. 21). Nawiasem mówiąc, Autorka posługuje się
stosowanym w literaturze określeniem "integracja negatywna", co nie jest
określeniem normatywnym tylko swego rodzaju żargonem ekonomicznym i wbrew
nazwie oznacza samą kwintesencję integracji międzynarodowej, czyli integrację
rynkową. Zgodnie z klasyfikacja Balassy (The Theory oj Economic Integration,
Irwin, Homewood 11. 1961) strefa wolnego handlu jest pierwszą, aczkolwiek,
5
stosunkowo naj luźniej szą formą międzynarodowej integracji gospodarczej. Autorka
wydaje się przyjmować tę klasyfikację, czyli zaliczać umowy o powoływaniu stref
wolnego handlu do procesów integracji. Tymczasem w dalszych rozważaniach dr
Śledziewska przeciwstawia te umowy integracji gospodarczej pisząc, że umowy
poza tworzeniem stref wolnego handlu obejmują również integrację gospodarczą
(np. s. 64, 76, 78, 90 i wiele innych ), z czego wynika, że te pierwsze nie są
umowami o integracji gospodarczej. Te przeciwstawienie stosuje konsekwentnie w
całej książce. Trudno więc to traktować jako przejęzyczenie ale jest to istotna
nieścisłość terminologiczna , która nie powinna występować w pracy poświęconej
integracj i gospodarczej.
2. Druga drobna wątpliwość dotyczy periodyzacji. Autorka wyróżnia trzy fale
regionalizmu handlowego: pierwsza obejmująca lata 1948 - 1985, druga lata 1985 -
1994 i trzecia 1995 - 2009. Kryteria tej periodyzacji nie są dla mnie przekonujące. I
tak: kryteria wyróżnienia pierwszej fali nie zostały w ogóle omówione. Drugą falę
według Autorki ma wyróżniać szereg. cech, takich jak globalna konkurencja, upadek
systemu socjalistycznego, włączenie się USA do umów regionalnych, intensyfikacja
procesów integracyjnych w EWG, zawieranie umów o częściowej liberalizacji
handlu (wszystkie te cechy wymienione na s. 55), powstanie nowych ugrupowań
poza Europą oraz w~rost zaangażowa?ia państw rozwijających się (s.63). Z kolei,
trzeci okres ma wyróżniać to, że "umowy zaczynają regulować nowe kwestie, takie
jak liberalizacja usług i przepływu kapitału, tworzenie norm jakościowych, norm
pracy i ochrony środowiska czy standardów technicznych, ochrony praw własności
intelektualnej, a także zasady przyznawania zamówień publicznych." (s. 64).
Opisane zjawiska rzeczywiście wystąpiły w poszczególnych okresach ale trudno
uznać je za uzasadnienie, czy wręcz kryteria wyróżnienia trzech fal handlowej
integracji regionalnej. Np. zjawiska narastania globalnej konkurencji były
charakterystyczne dla drugiego ale szczególnie dla trzeciego okresu. Upadek
socjalizmu, który ma wyróżniać drugą falę to dopiero lata 90., a więc końcówka
wyróżnionego okresu, zaś pełne konsekwencje tego wydarzenia to właściwie dopiero
trzeci okres wyróżniony przez Autorkę .. Umowy regionalne poza Europą były
zawierane w pierwszym, drugim i trzecim okresie. Intensyfikacja integracji
europejskiej także miała miejsce w pierwszym okresie, drugim i w trzecim, a
wszystkie te cechy mają być wyróżnikiem konkretnej jednej "fali" regionalizmu
handlowego.
6
Oczywiście, Autorka ma prawo wyróżniać okresy rozwoju zjawiska integracji
regionalnej i przytoczone cechy nieźle opisują cechy tych procesów ale, moim
zdaniem, trudno je uznać jako wyróżniki przyjętej periodyzacji. Wprowadzona
periodyzacja rozwoju procesów integracji regionalnej była, między innymi,
potrzebna Autorce do ograniczenia analizy do ostatniego okresu, czyli "trzeciej fali
regionalizmu". Wydaje mi się, że lepiej było .przyjąć jako cezurę badania wyraźny
skok w liczbie zawieranych umów czyli początek lat 90, a nie rok 95.
3. Kolejna uwaga dotyczy włączenia do analizy 2009 r., a więc roku, w którym
wystąpiło największe załamanie nie tylko produkcji, ale i handlu zagranicznego w
krajach rozwiniętych. Traktowanie danych z 2009 L jako "normalnych" może
wypaczać obraz statystyczny omawianych w pracy zjawisk. Tym bardziej, że
Autorka pomija zupełnie analizę wpływu kryzysu na integracje regionalną (jest ona
zawarta w najnowszej książce współautorskiej, która ukazała się w 2013 L, a więc po
wydaniu recenzowanej rozprawy) .. Jest to tym bardziej widoczne przy wszystkich
porównaniach kiedy Autorka porównuje dane z- początku okresu, czyli 1995 L Z
danymi ostatniego roku, czyli właśnie 2009 r. i traktuje to jako charakterystykę
całego okresu. Uwaga ta dotyczy całeg'o rozdziału 3. Także nie jest jasne na ile
włączenie danych tego roku wpłynęło na wyniki analiz empirycznych w rozdziałach
5 i 7.
4. Kolejna uwaga dotyczy niestaranności w redakcji pracy: szereg pozycji literatury
omawianej lub cytowanej w tekście nie zostało uwzględnione w spisie bibliografii,
co wobec zamieszczania jedynie w nawiasie nazwiska autora i roku wydania, jest
dużym niedociągnięciem, ponieważ nie można zidentyfikować konkretnej pozycji,
na którą powołuje się Autorka. Jest to szczególnie kłopotliwe w przypadku, gdy
Autorka szerzej omawia dana pracę. Dotyczy to np. prac: Grossmana, Helpmana z
1993 r (s. 184 i nast), Ornelasa z 2005 r. (s 191), Baldwina z 1993 r. (s. 192 i nast.),
Baldwina i Jaimovicza z 2008 r. (s. 205 i nast.), Artis, Lee z 1997 L (źródło rys. 43,
s. 143), Venablesa z 2000 (s. 157), Abramsa z 1980 r., co nie jest jeszcze pełną listą
tych uchybień.
5. Drobna nieścisłość występuje także w analizie scenariusza 2 na s. 187, którego
ilustracją ma być sytuacja zobrazowana na rys 46 (s.l85). Autorka przyjmuje, że
po wprowadzeniu strefy wolnego handlu ceny w kraju H mają spaść do poziomu
zaznaczonego na rys. jako pl i , przy założeniu, że towar i jest całkowicie
importowany z kraju P. Sytuacja przedstawiona' na rys. 46 nie uzasadnia takiego
7
wniosku. Błąd polega na tym, że Autorka przytacza rysunek z pracy Grossmana i
Helpmana przywołaną jako źródło rysunku. W oryginale tej pracy na rysunku
występuje trzecia krzywa podaży kraju P z niewiadomych względów pominięta na
rysunku Autorki, co dopiero uzasadnia wniosek opisany przez dr Śledziewska. Jest
to jednak drobne niedopatrzenie, które nie ma znaczenia dla ostatecznych wniosków
przedstawionych przez Autorkę.
Powyższe uwagi nie zmieniają mojej jednoznacznie pozytywnej opinii o całości pracy.
W sumie nie mam żadnych wątpliwości, że recenzowana rozprawa dr Katarzyny
Śledziewskiej jest bardzo wartościową monografią naukową wnoszącą istotny wkład do
poznania naukowego roli i znaczenia regionalnej integracji handlowej we współczesnej
gospodarce światowej i pod każdym względem spełnia wszystkie kryteria, którym powinna
odpowiadać praca habilitacyjna.
2. Ocena dorobku naukowego.
Również pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej jest znaczący
świadczy o Jej naukowej dojrzałości. Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowała poza pracą
habilitacyjną 2 monografie naukowe, 1 podręcznik akademicki, który został wydany
dwukrotnie (drugie wydanie - zmienione i rozszerzone), 18 artykułów, przy czym we
wszystkich tych pracach jest współautorką oraz 30 rozdziałów zamieszczonych w pracach
zbiorowych (w 24 jest współautorką). Z opublikowanych artykułów 4 są zamieszczone w
czasopismach mających współczynnika wpływu (impact factor) znajdujący się w bazie
Journal Citation Reports (lista A Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r)
z punktacją: 1 artykuł 20 punktów (zamieszczony w Open Economics Review ) i 3 artykuły po
15 . punktów (zamieszczone w Ekonomiście). Ponadto 6 innych artykułów jest
opublikowanych w czasopismach z listy B Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z
punktacją 8 lub 7 punktów. Znam większość tych prac, podobnie jak dwie książki
współautorstwa Katarzyny Śledziewskiej i na tej podstawie mogę stwierdzić, że Jej dorobek
naukowy jest znaczący i zasługuje na wysoką ocenę merytoryczną. Jest on spójny w ujęciach
teoretycznych i empirycznych oraz reprezentuje wysoki poziom metodologiczny. Większość
znanych mi prac napisana jest w rzetelnej konwencj,i - na początku merytoryczne
przedstawienie problemu, następnie przegląd dorobkuświatowego w tej dziedzinie, a przede
wszystkim teoretyczny model (modele) rozwiązania analizowanego problemu, wreszcie,
poprawnie przeprowadzone badanie empiryczne z zastosowaniem metod ekonometrycznych.
8
Fakt, że w większości opublikowanych prac dr Śledziewska jest współautorką (w spisie
podany jest procentowy jej wkład) w niczym nie obniża wartości Jej osiągnięć naukowych:
obecnie ogromna większość publikacji w światowej literaturze z zakresu ekonomii
międzynarodowej ma dwóch lub więcej autorów.
W ocenie dorobku naukowego dr Śledziewskiej należy także docenić Jej dużą
aktywność konferencyjną. W ostatnich 12 latach dr Śledziewska prezentowała swoje
osiągnięcia w formie referatów na 28 konferencjach międzynarodowych oraz 18
konferencjach krajowych. Ponadto uczestniczyła w 9 projektach badawczych finansowanych
przez KBN, przy czym 4 projektami kierowała.
W 2004/2005 r. odbyła staż w School of Economics University of Nottinhnam
sfinansowany z prestiżowego stypendium Fundacji Niwki polskiej (program Kolumb). W
2007 r. otrzymała prestiżową nagrodę przyznawaną młodym naukowcom przez tygodnik
Polityka (program: 'zostańcie z nami").
Biorąc pod uwagę wymienione wyżej osiągnięcia naukowe dr Katarzyny
Śledziewskiej, a także fakt, że łączna liczba punktów opublikowanego dorobku naukowego
zgodnie z wykazem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r. wynosi
ponad 300 punktów, należy niewątpliwie uznać, że jest on w pełni wystarczający dla
uzyskania stopnia doktora habilitowanego.
Wobec mojej jednoznacznie pozytywnej oceny zarówno rozprawy habilitacyjnej, jak i
całości dorobku naukowo - badawczego dr Katarzyny Śledziewskiej stwierdzam, że spełnia
ona wszystkie kryteria do nadania stopnia doktora habilitowanego określone w paragrafie 16
ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym z 14 marca 2003 r wraz z późniejszymi
zmianami (tekst ujednolicony opublikowany na stronie www. Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z l
września 2011 r. i wnoszę o nadanie Jej stopnia doktora habilitowanego.
9
/Prof. zw. dr hab. Czesław Domański
Katedra Metod Statystycznych
Instytut Statystyki i Demografii
Uniwersytet Łódzki
Łódź, 6.05.2013 r.
Recenzja
rozprawy habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki
teoretyczne i analiza empiryczna" oraz dorobku naukowego dr Katarzyny Śledziewskiej
A. Dr Katarzyna Śledziewska pracę naukową rozpoczęła w 1993 roku w Zespole
Ekonomicznym Biura Integracji Europejskiej Urzędu Rady Ministrów (ZE BIEURM).
Efektem Jej pracy w ZE BIEURM było opublikowanie opracowania "Zmiany w handlu
wynikające z układu europejskiego w odniesieniu do poszczególnych grup towarowych:
model badawczy" (w ramach serii "Biała Księga", Polska - Unia Europejska: opracowania i
analizy. Gospodarka, 47, Real Press, 1993). W 1994 roku rozpoczęła studia doktoranckie na
Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. W 1999 roku Rada Wydziału
Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego nadała Jej stopień doktora nauk
ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia na podstawie rozprawy doktorskiej pt. "Teoria
integracji gospodarczej a handel wewnątrz-gałęziowy. Konsekwencje dla wymiany towarowej
Polski z UE", przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. J. 1. Michałka. Od 2000 roku
pracuje na stanowisku adiunkta na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu
Warszawskiego w Katedrze Makroekonomii i Handlu Zagranicznego.
B. Na dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia
doktora nauk ekonomicznych składają się: rozprawa habilitacyjna, 4 ksiązki we
współautorstwie, 24 rozdziały w wydawnictwach zbiorowych napisanych we
współautorstwie, 6 rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (w
tym 6 języku angielskim), 18 artykułów we współautorstwie (w tym 8 w języku angielskim).
Zainteresowania naukowe dr Katarzyny Śledziewskiej koncentrują się wokół czterech
głównych obszarów badawczych.
Pierwszy obszar badawczy stanowią zagadnienia ZWIązane z pozycją Polski w
gospodarce światowej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w polskim handlu. Efekty
pracy nad ta problematyką zawarte zostały w książce .Polska w handlu światowym", PWE,
Warszawa 2009, (współautor Czarny E.) oraz artykułach: "Polski handel z zagranicą w latach
1994-2006", Bank i Kredyt, 8/2008, (współautor Czarny E.); "Zmiany w światowym handlu
w latach 1950-2004", Bank i Kredyt, 4/2007, s. 67- 83, (współautor Czarny E.); "Związek
pomiędzy handlem zagranicznym a poziomem edukacji w Polsce", Ekonomista, 4/2001,
(współautorzy: Greszta M., Michałek J. J.).
Drugi obszar badań związany jest z mierzeniem efektów handlowej integracji
gospodarczej Polski z Unia Europejska zarówno przed integracja, jak i po. Efektem
badawczym tego nurtu są artykuły: "Capturing Regional Integration Effects in the Presence of
Other Trade Shocks", Open Economies Review, tom 19, nr 1, 2008, s. 43-54, (współautor
Milner C.); oraz "Krańcowy handel wewnątrzgałęziowy Polski z Unia Europejska: analiza
procesów dostosowawczych w okresie przedakcesyjnym", Ekonomista, 6/2003, s. 861-873,
(współautor Cieślik A.); "Does European Integration Change New Members' Trade?",
Emergo, tom 9, nr 4, 2002, s. 45-52, (współautor Greszta M.).
Trzecim obszarem badawczym dr Katarzyny Śledziewskiej jest kryzys gospodarczy i
jego wpływ na funkcjonowanie gospodarki światowej i gospodarek narodowych. W ramach
tego obszaru wyniki badań przedstawione są w książce pt. "Międzynarodowa współpraca
gospodarcza w warunkach kryzysu", PWE, Warszawa 2012, (współautor Czarny E.) oraz
artykuły: "Poziom rozwoju przemysłowego a wpływ kryzysu z 2009 r. na handel
międzynarodowy", Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, zeszyt 27/2012, s. 71-85,
(współautor Witkowski B.); "Światowy kryzys gospodarczy a handel międzynarodowy",
Ekonomista, 4/2012, (współautor Witkowski B.).
W prezentowanym dorobku dominuje dorobek Habilitantki we współautorstwie.
Czwartym obszarem badań naukowych Habilitantki jest badanie problemów
związanych z rozwojem, efektami i motywami regionalizmu handlowego. Najważniejszym
efektem tych prac jest rozprawa habilitacyjna pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku.
Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna".
C. Podsumowanie zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny Śledziewskiej
dotyczące zagadnień związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym
zostały przedstawione w rozprawie habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku.
Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna", Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,
2012.
Celem rozprawy według autorki jest teoretyczna i empiryczna analiza przyczyn i
skutków wzrostu znaczenia regionalizmu handlowego. W części teoretycznej przedstawia
wnioski z krytycznego przeglądu literatury poświęconej handlowym efektom preferencyjnej
liberalizacji handlu towarami (teoria unii celnych i stref wolnego handlu) oraz analizę polityki
handlowej, w tym zwłaszcza modeli wyjaśniających genezę wyborów dokonywanych przez
władze gospodarcze poszczególnych państw. W części empirycznej prezentuje wyniki badań
nad rzeczywistym zakresem regionalizmu na świecie, znaczeniem preferencyjnego handlu w
światowej wymianie towarowej, wpływem regionalizmu na handel oraz wyznaczeniem
determinant decyzji o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych. Badanie pozwoliło
stwierdzić, jak regionalizm handlowy wpływa bezpośrednio na wymianę towarową, a jak
pośrednio na gospodarki narodowe uczestników tego procesu i państw, które w nim nie
uczestniczą.
W celu przeprowadzenia empirycznego badania charakteru, znaczerna, skutków i
determinant trzeciej fali regionalizmu handlowego autorka opracowała bazę danych
panelowych, złożoną z bilateralnych obserwacji par 249 państw w latach 1995-2009.
Zaprojektowanie, przygotowanie i wykorzystanie tej bazy danych należy do najważniejszych
fundamentów opracowania i stanowi autorski wkład w międzynarodowe studia nad
regionalizmem handlowym. Baza danych pozwoliła Habilitantce na próbę weryfikacji kilku
hipotez badawczych.
Hipotezy te weryfikowane w pracy Habilitantki odnoszą się do trzech głównych
obszarów analizy i odpowiadają one na następujące pytania badawcze:
1. Jakie jest faktyczne znaczenie regionalizmu jako formy regulowania współpracy
gospodarczej między państwami w XXI wieku?
2. Jaki jest wpływ trzeciej fali regionalizmu na wymianę towarową państw, które
zawarły regionalne porozumienia handlowe oraz ich handlu z państwami trzecimi?
3. Jakie są czynniki determinujące decyzje rządów o zawieraniu preferencyjnych
porozumień handlowych? Czy takim czynnikiem jest efekt przesunięcia, co
wskazywałoby na występowanie efektu domina?
Pierwsza hipoteza postawiona w pracy związana jest z rosnącym znaczernem
procesów regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce globalnej. W ramach
przeprowadzonych badań wskazuję, że regionalizm handlowy nie tylko ma coraz większy
zasięg geograficzny, lecz także dotyczy coraz większego spektrum form współpracy
gospodarczej między państwami, często wykraczającego poza sfery bezpośrednio związane z
handlem. Częstotliwość tworzenia regionalnych porozumień handlowych czyni je procesem
globalnym. Wraz ze wzrostem liczby porozumień rośnie wolumen handlu odbywającego się
według zasad preferencyjnych, czyli prowadzonego przez państwa połączone regionalnymi
umowami handlowymi.
Druga hipoteza dotyczy pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę towarową.
W pracy wykazano, że regionalizm pozytywnie oddziałuje zarówno na wymianę handlową
państw rozwiniętych, jak i rozwijających się. Równocześnie jednak analizy teoretyczne i
empiryczne wskazują na dwoistość natury tego procesu. Z jednej strony regionalizm stanowi
formę liberalizacji handlu, który prowadzi do zwiększenia wolumenu wymiany towarowej
pomiędzy krajami zawierającymi regionalne porozumienia handlowe, nazwany efektem
kreacji handlu. Z drugiej jednak strony teoria i badania empiryczne dotyczące regionalizmu
wskazują na towarzyszącą mu dyskryminację. Wynika ona z utrzymania ograniczeń handlu w
stosunku do państw trzecich. W efekcie zawierania regionalnych porozumień handlowych
państwa partnerskie uzyskują preferencyjne warunki prowadzenia wymiany towarowej,
natomiast nie są nimi objęte państwa trzecie. Dlatego też warunki handlu państw
członkowskich RTA z państwami trzecimi relatywnie się pogarszaj ą, co prowadzi do
względnego, a nawet absolutnego spadku wolumenu wymiany handlowej z nimi.
Trzecia hipoteza badawcza obejmuje determinanty decyzji rządów o zawieraniu
kolejnych porozumień. Efektem przesunięcia jako głównego czynnika determinującego
decyzję jest utworzenie nowego ugrupowarua bądź przystąpieniu do istniejącego
ugrupowarua regionalnego. Znaczenie tego efektu jako determinanty potwierdziłoby
występowanie tzw. efektu domina.
Rozprawa habilitacyjna została ujęta w siedmiu rozdziałach.
W rozdziale pierwszym opisany został kontekst rozwoju regionalizmu handlowego i
koncepcję multilateralnej liberalizacji handlu w ramach Układu Ogólnego w sprawie Taryf
Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT).
Analiza historii regionalizmu handlowego została przedstawiony w rozdziale drugim.
Badanie przeprowadzono zgodnie z podziałem na etapy regionalizmu handlowego
stosowanego w literaturze przedmiotu wyróżniając trzy fale regionalizmu.
W rozdziale trzecim Habilitantka przedstawiła autorskie badanie empiryczne trzeciej
fali regionalizmu, weryfikujące pierwszą hipotezę badawczą. Rozdział rozpoczynam dyskusją
nad przyczynami wzrostu liczby regionalnych porozumień handlowych po Rundzie
Urugwajskiej GATTIWTO.
Rozdział czwarty stanowi przegląd teorii regionalizmu handlowego i analizę jego
wpływu na handel. Przedstawione zostały koncepcje oparte na tradycyjnych modelach handlu
i ich modyfikacjach. Wykorzystywano w nich modele równowagi cząstkowej i ogólnej oparte
na założeniu o doskonałej konkurencji. Modele teoretyczne, które zostały przedstawione w
tym rozdziale, pozwalają wyjaśnić znaczerue efektów kreacji i przesunięcia oraz
odpowiedzieć na pytanie dotyczące zmian w dobrobycie państw uczestniczących w
regionalnych porozumieniach handlowych. Te ujęcia nie wyjaśniają wprawdzie, dlaczego
państwa zawierają coraz więcej umów o preferencjach handlowych, ale stanowią dobrą
podstawę analizy modeli z zakresu polityki handlowej.
Hipotezę drugą, czyli wpływ trzeciej fali regionalizmu na handel, autorka
zweryfikowała empirycznie i przedstawiła w rozdziale piątym. W przeprowadzonym badaniu
uwzględniła nie tylko ugrupowania (umowy wielostronne), lecz również umowy dwustronne
między państwami, umowy między ugrupowaniami (dwustronne, w przypadku których każda
ze stron jest wielopodmiotowa) i umowy ugrupowań z pojedynczymi państwami (dwustronne,
w przypadku gdy jedna strona jest wielopodmiotowa). Zastosowała również podział na typy
umów, czyli umowy o niepełnej liberalizacji, porozumienia o strefach wolnego handlu, unie
celne i porozumienia o integracji gospodarczej. Badanie pozwoliło na przyjęcie hipotezy
badawczej.
W rozdziale piątym autorka wykazała również, że trzecia fala regionalizmu wpłynęła
przede wszystkim na eksport towarów do państw rozwijających się. Natomiast największe
znaczenie dla wzrostu handlu miały umowy o niepełnej liberalizacji handlu, które zawierane
są przez państwa rozwijające się. W ramach przeprowadzonych analiz oszacowała także efekt
przesunięcia handlu. Uznała, że najlepszą miarą efektu przesunięcia jest udział importu
preferencyjnego w całkowitym imporcie partnera. Badania potwierdziły występowanie efektu
przesunięcia. Wykazała także, że strefy wolnego handlu i obejmujące porozumienia o
integracji gospodarczej najczęściej przyczyniały się do efektu przesunięcia handlu.
W rozdziale szóstym omówiła teorię ekonomii politycznej preferencyjnej polityki
handlowej. Przedstawiona w rozdziale czwartym tradycyjna teoria regionalizmu zakłada, że
decyzja o zawarciu regionalnego porozumienia handlowego jest egzogeniczna. W celu
przeprowadzenia analizy determinant regionalizmu handlowego Habilitantka wprowadziła
założenie o endogeniczności decyzji o zawieraniu porozumienia regionalnego. Teoretyczna
analiza pokazała, czy kolejne regionalne porozumienia handlowe zawierane są wtedy, gdy
rządy spodziewają się wystąpienia efektu kreacji handlu i - będącego jego efektem - wzrostu
dobrobytu, czy raczej wówczas, gdy oczekują pojawienia się efektu przesunięcia handlu.
Rozdział siódmy obejmuje badanie determinant decyzji o zawarciu regionalnego
porozumienia handlowego, co pozwoliło autorce na zweryfikowanie hipotezy trzeciej. Celem
badań empirycznych było określenie, na jakiej podstawie są podejmowane decyzje o
podpisaniu z kolejnym państwem regionalnego porozumienia handlowego. Rozważania
teoretyczne pozwoliły na wprowadzenie zmiennej opisującej obecność efektu przesunięcia
jako jednej z determinant, dzięki czemu zweryfikowano występowanie efektu domina.
Podsumowując, w monografii Habilitantka wykazała, po pierwsze, wzrost znaczenia
regionalizmu handlowego w gospodarce światowej. Trzecia fala regionalizmu, wyraźnie różni
się od wcześniejszych fal zarówno zasięgiem geograficznym, jak i intensywnością
zaangażowania w proces państw rozwijających się oraz rosnącym znaczeniem porozumień o
integracji gospodarczej, czyli umów rozszerzonych o liberalizacje usług. Wykazała
pozytywny wpływ regionalizmu na współpracę handlową między państwami. Odrzuciła
hipotezę o występowaniu efektu domina jako jedną z głównych przyczyn podejmowania
przez państwa decyzji o zawieraniu kolejnych regionalnych porozumień handlowych.
D. Dr Katarzyna Śledziewska jest aktywnie zaangażowana w proces dydaktyczny
obejmujący następujące przedmioty: Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, seminaria z
Makroekonomii II i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, wykłady z Theory of
Economic Integration, Wspólnych Polityk UE, Regionalnych Ugrupowań Integracyjnych,
Mikro- i Makroekonomii Integracji Europejskiej oraz konwersatoria z takich tematów, jak
Analiza Empiryczna Problemów Ekonomii Międzynarodowej. Prowadzi również seminaria
dyplomowe i magisterskie z szeroko pojętej ekonomii międzynarodowej. Była promotorem
ponad 30 prac magisterskich obronionych na Wydziale Nauk Ekonomicznych uw.Dodatkowo, w latach 2001-2004, pracowała na stanowisku adiunkta w Akademii
Leona Koźmińskiego, gdzie wykładała między innymi na studiach podyplomowych MBA z
przedmiotu Teoria Integracji Gospodarczej. Współpracowała również ze Szkołą Wyższą im.
Romualda Kudlińskiego OLYMPUS oraz Wyższą Szkołą Humanistyczną im. A. Gieysztora
w Pułtusku.
Działalność Habilitantki związana z popularyzowaniem nauki opierała się głównie na
przygotowywaniu publikacji popularnonaukowych i informacyjnych.
Wraz z A. Czarczyńską napisała podręcznik akademicki, który został wydany dwukrotnie:
- Teoria europejskiej integracji gospodarczej, C. H. Beck, 2006,
- Teoria integracji europejskiej, C. H. Beck, 2002.
Popularyzując wyniki pracy badawczej Habilitantka uczestniczyła w wielu
konferencjach. W latach 2000-2012 samodzielne i we współautorstwie prezentowała referaty
na18 krajowych oraz 28 konferencjach międzynarodowych.
Ponadto uczestniczyła w charakterze referenta w czołowych międzynarodowych
konferencjach z handlu zagranicznego, takich jak European Trade Study Group oraz Midwest
Economics Theory and International Trade Meetings.
Kierowała następującymi projektami badawczymi (będąc równocześnie ich
współwykonawcą) :
- projekt NBP "Analiza determinant obrotów bieżących państw członkowskich
Unii Europejskiej w latach 1995-2010" (termin zakończenia -lipiec 2013),
roczne samodzielne projekty KBN (NCN) przyznawane w ramach badań
statutowych realizowane na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu
Warszawskiego w latach 2005-2011,
projekt KBN nr 2H02C05522 "Przystępowanie do regionalnych ugrupowań
integracyjnych państw na niższym poziomie rozwoju gospodarczego"
(zakończony w kwietniu 2003),
- roczne projekty KBN przyznawane w ramach badań własnych realizowane na
Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w latach 2000-
2005.
Była również uczestnikiem szeregu badań zespołowych wraz z pracownikami Szkoły
Głównej Handlowej w ramach:
projektu KBN nr N112 330138 "Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą w
warunkach międzynarodowego kryzysu gospodarczego", kierownik: dr hab.
Elżbieta Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium
Gospodarki Światowej,
- projektu w ramach I Konkursu Komitetu Badań Ekonomicznych NBP "Wpływ
integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu
gospodarczego", kierownik: dr hab. Elżbieta Czarny, instytucja realizująca:
Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej,
- projektu KBN nr l H02C 071 29 "Pozycja Polski w globalnym handlu na
początku XXI w.", zrealizowany w 2009 roku, kierownik: dr hab. Elżbieta
Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki
Światowej,
- projektu KBN nr 1 H02C 071 26 .Polska w Unii Europejskiej - dynamika i
zagrożenia procesu realnej konwergencji", zrealizowany w 2006 roku,
kierownik: Jan Jakub Michałek, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski,
KBNu nr 5 H02C 039 20 "Otwieranie gospodarki polskiej i jej integracja z UE
w świetle teorii handlu i finansów międzynarodowych", zrealizowany w 2003
roku, kierownik: Włodzimierz Siwiński, instytucja realizująca: Uniwersytet
Warszawski.
W ramach rocznego stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, w latach 2004-
2005 pracowała w School ofEconomics, University ofNottinghnam.
Współpracowała z prof. C. Milnerem, czego efektem byty publikacje w GEP (The
Globalisation and Economic Policy Centre) oraz w Open Economies Review.
W ramach współpracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami wygłosiła również
następujące wykłady i referaty:
- "Do es monetary integration effect on EU's trade change during economic crises",
wykład w ramach Warszawskich Seminariów Ekonomicznych, SGH, Warszawa,
24.05.2012,
- "Wpływ integracji monetarnej na handel w warunkach kryzysu gospodarczego",
współautorzy: Czarny E., Witkowski B., referat wygłoszony na seminarium w
Narodowym Banku Polskim, 15.12.2010,
- Global and Regional Cooperation, wspotautorzy; Czarny E., Menkes J., referat
wygłoszony na seminarium naukowym na Uniwersytecie w Hohenheim, 1.06.2010,
- Model grawitacji a podział świata, współautorzy: Czarny E., Menkes J., referat
wygłoszony na seminarium naukowym Instytutu MSG KGS SGH, 21.01.2008.
W trakcie opracowywania recenzji nasunęły się następujące uwagi:
1. Opis i interpretacja rysunków w rozdziale czwartym budzi pewne niejasności, niektóre
są cytowane, ale to nie oznacza, że nie można ich przedstawić lepiej. Mają one
charakter ilustracyjny, tym niemniej na str. 148 "Analiza przedstawiona na rysunku 45
nie różni się od wcześniej szych modeli ... ", to oznacza, że rysunek ten przedstawia
pewne porównanie modeli wcześniej opisanych.
2. Estymator Hausmana- Taylora wymaga uzasadnienia jego zastosowania, które autorka
prezentuje, ujmując poziom skorelowania części zmiennych objaśniających z efektami
indywidualnymi. Warto wskazać na te związki wyznaczając wielkość np.
współczynnika korelacji.
3. W tablicach 11, 12 i 17 podane są oszacowarue modelu grawitacji na danych
panelowych w różnych przekrojach. Pod tablicami podany jest błąd standardowy i
jego istotność (p < 0.01, 0.05, 0.1). Nie podano jaka hipoteza została zweryfikowana i
na podstawie jakiego testu przedstawiono wartość funkcji testowych.
E. Biorąc pod uwagę zarówno dorobek naukowy prezentowany w rozprawie
habilitacyjnej i innych artykułach, dorobek dydaktyczny, popularyzatorski oraz współpracę
międzynarodową dr Katarzyny Śledziewskiej wnoszę o dalsze procedowanie w przewodzie
habilitacyjnym.
Dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej stanowi istotny wkład w
rozwój ekonomii, dotyczy integracji gospodarczej i handlu międzynarodowego w
szczególności analizy i oceny trzeciej fali regionalizmu, który wpływa na współpracę
handlową między państwami.
Prof. zw. dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz
Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej
i Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Ocena rozprawy habilitacyjnej
oraz dorobku naukowo-badawczego, dydaktycznego i organizacyjnego
dr Katarzyny Śledziewskiej
Dr Katarzyna Śledziewska jest pracownikiem Katedry Mikroekonomii i Teorii Handlu
Zagranicznego Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Jest doktorem
nauk ekonomicznych i złożyła wniosek o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego
(zgodnie z tzw. nową procedurą) w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie ekonomia.
Należy w tym miejscu podkreślić, że dokumentacja przewodu habilitacyjnego przygotowana
jest bardzo starannie i spełnia wszystkie wymogi formalne wynikające z Ustawy z dnia 14
marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie
sztuki (Dz. U. li 65, poz. 595 ze zm.). Poniższa ocena obejmuje trzy najważniejsze elementy
składające się na dorobek Habilitantki, tj.:
1) rozprawę habilitacyjną;
2) pozostały dorobek naukowo-badawczy;
3) dorobek dydaktyczny, popularyzatorski i organizacyjny.
Ocena rozprawy habilitacyjnej
Jako ,,jednotematyczne opracowanie" (w moim przekonaniu, zgodnie z Art. 16 ust. 2
wspomnianej wyżej Ustawy, jest to "dzieło opublikowane w całości") Habilitantka wskazuje
monografię pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza
empiryczna", opublikowaną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego w 2012 r.
Rozprawa ta obejmuje 235 stron tekstu i 19 stron bibliografii (większość prac w języku
angielskim). Składa się ze wstępu, 7 rozdziałów i zakończenia. Rozprawa habilitacyjna jest
swego rodzaju podsumowaniem zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny
1
Śledziewskiej związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym, a w
szczególności z nasilającym się współcześnie procesem regionalizmu handlowego (tzw.
trzecią falą regionalizmu). Już na wstępie niniejszej recenzji należy stwierdzić, że jest to
przedsięwzięcie bardzo potrzebne i udane. Wprawdzie w literaturze pojawia się coraz więcej
publikacji na temat regionalizmu handlowego (włączając w to Raport Światowej Organizacji
Handlu - WTO z 2011 r.), jednak mają one najczęściej charakter wycinkowy lub dotyczą
przede wszystkim obszaru Unii Europejskiej. Z tego względu znajdujące się na s. 13
stwierdzenie, że "to opracowanie jest jedną z nielicznych w literaturze światowej i pierwszą w
literaturze polskiej kompleksową analizą (podkreślenie moje) regionalizmu handlowego,
popartą badaniami empirycznymi" jest w pełni uzasadnione.
Najważniejszymi zaletami recenzowanej rozprawy są:
1) poprawna struktura, umiejętnie łącząca teoretyczny i empiryczny obszar badań;
2) dobre "osadzenie" w literaturze przedmiotu i światowym dorobku naukowym;
3) opracowanie unikatowej bazy danych, obejmujących bilateralne obserwacje 249
państw w latach 1995-2009;
4) przejrzyste sformułowanie i poprawna weryfikacja hipotez badawczych;
5) wartościowe wyniki, wnoszące istotny wkład do dorobku nauk ekonomicznych, a
w szczególności wzbogacające naszą wiedzę zarówno w zakresie teorii handlu
zagranicznego, jak i znaczenia współczesnych procesów regionalizmu handlowego
w gospodarce światowej.
Do najważniejszych osiągnięć badawczych Habilitantki zaliczam:
a) wykazanie - starannie udokumentowanego - wzrostu skali regionalizmu
handlowego w dwóch wymiarach: jego zasięgu geograficznego oraz zakresu
różnorodności form współpracy między państwami;
b) wykazanie specyfiki obecnej trzeciej fazy regionalizmu, wyrażającej się m. in. w
rosnącym zaangażowaniu w ten proces państw rozwijających SIę, w dominacji
porozumień dwustronnych nad wielostronnymi, a także w uzupełnianiu
preferencyjnej liberalizacji handlu towarami liberalizacją handlu usługami;
c) wykazanie pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę handlową między
państwami (zawarcie umowy między państwami zwiększa ich wzajemny handel
średnio o 14,5%), a także określenie wpływu różnych typów umów na tę wymianę;
2
d) jednoznaczne odrzucenie hipotezy o wpływie efektu domina na podejmowane
przez państwa decyzje o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych, a
wykazanie istotnego wpływu ceł na te decyzje.
Z metodologicznego punktu widzenia na szczególną uwagę i pozytywną ocenę zasługuje
zastosowanie modeli grawitacji w procedurze empirycznego badania wpływu regionalizmu na
wymianę handlową (rozdział 5.3), choć jako geografowi ekonomicznemu brakuje mi w tej
części pracy odniesień do dorobku geografii ekonomicznej (zarówno z lat 50. XX wieku, jak i
tzw. nowej geografii ekonomicznej) oraz regional science. Również rozdział 7, w którym
Autorka stosuje model regresji binarnej w celu zbadania efektu domina jako determinanty
regionalizmu handlowego, świadczy ojej dobrej znajomości metod ekonometrycznych i
zaawansowanym warsztacie badawczym.
Należy podkreślić, że Habilitantka zdaje sobie w pełni sprawę z ograniczeń
prowadzonej analizy, związanych przede wszystkim z wpływem pozahandlowych czynników
na rozwój regionalizmu (takich jak np. dążenie do uzyskania dostępu do rynku w celu
tworzenia sieci produkcyjnych lub ochrona inwestycji). W tym kontekście zawężenie badań
do tradycyjnej wymiany handlowej należy uznać za przejaw jej dojrzałości naukowej.
Podsumowując: praca pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i
analiza empiryczna" stanowi znaczny wkład autora w rozwój nauk ekonomicznych i spełnia
kryteria określone przez Ustawę.
Ocena dorobku naukowo-badawczego
Pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia doktora
(tj. po 2000 r.) obejmuje: 4 książki współautorskie (z 50-procentowym udziałem), 6
rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (wszystkie w języku
angielskim), 24 rozdziały współautorskie w wydawnictwach zbiorowych (z udziałem
Habilitantki od 30 do 50%), 18 współautorskich artykułów (udział od 25 do 50%), w tym 8 w
języku angielskim. Przeważająca część tych publikacji ukazała się w renomowanych
wydawnictwach: 2 książki wydane przez Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne; rozdziały
w wydawnictwach zbiorowych opublikowane niemal we wszystkich najważniejszych
uczelniach ekonomicznych w Polsce oraz 3 pozycje w Państwowym Wydawnictwie
Naukowym; artykuły m. in. w takich czasopismach jak: Ekonomista, Bank i Kredyt, Open
Economies Review, GEP (The Globalisation and Economic Policy Centre) Working Papers.
3
14 publikacji ukazało się w języku angielskim, 1 w języku niemieckim; 6 publikacji wydano
za granicą. Łączna liczba punktów za dorobek naukowy, obliczana według Rozporządzenia
Ministra auki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r., wynosi 336 i rozłożona jest
proporcjonalnie (po ok. 1/3) między wszystkie trzy grupy publikacji (tj. książki, rozdziały w
publikacjach zbiorowych i artykuły). Można zatem uznać, że w kategoriach ilościowych jest
to dorobek wystarczający do ubiegania się o stopnień naukowy doktora habilitowanego nauk
ekonomicznych.
Działalność naukowo-badawcza dr Katarzyny Śledziewskiej obejmuje 4 główne
obszary problemowe:
1) pozycja Polski w handlu światowym i jej zmiany;
2) konsekwencje integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską (w tym zmiany w
geograficznej strukturze handlu, skutki udziału w strefie euro);
3) wpływ światowego kryzysu gospodarczego na współpracę międzynarodową i
handel zagraniczny;
4) skala, motywy i efekty regionalizmu handlowego.
Taki profil badawczy, wyraźnie określony, mieści się w całości w obszarze nauk
ekonomicznych.
Do szczególnych osiągnięć naukowo-badawczych należy zaliczyć opublikowanie (wraz z
Elżbietą Czarny) w Państwowym Wydawnictwie Ekonomicznym dwóch książek .Polska w
handlu światowym" (w 2009 r.) oraz "Międzynarodowa współpraca gospodarcza w
warunkach kryzysu. Wnioski dla Polski" (w 2012 r.). Książki te były efektem grantów KBN-
owskich. Rezultaty tych badań mają nie tylko duże znaczenie poznawcze, ale również
aplikacyjne.
Wśród publikacji anglojęzycznych wyróżniają się te, które prezentują możliwości
zastosowania modelu grawitacji w badaniach z zakresu handlu zagranicznego, modyfikując i
twórczo rozwijając znane z literatury podejścia Helpmana (1987) i Debaere (2005). Ważnym
wynikiem tych badań jest stwierdzenie nieodpowiedniości przenoszenia formuły Helpmana
odnoszącej się do wysoko rozwiniętych krajów OECD na kraje słabiej rozwinięte i
zaproponowanie własnej koncepcji badawczej.
Dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej prezentowany był w latach 2000-2012 na 46
konferencjach naukowych, w tym 18 krajowych i 28 międzynarodowych, włączając w to
konferencje European Trade Study Group, Midwest Economic Theory and International
4
Trade Meetings oraz Warsaw International Economic Meetings. Habilitantka kierowała
kilkoma projektami badawczymi (będąc zarazem ich współwykonawcą) finansowanymi przez
KB i NBP. Była ponadto uczestnikiem 5 projektów zespołowych finansowanych przez ww.
instytucje; w latach 2009-2011 współpracowała w realizacji 5 projektów badawczych z
Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej. Wszystko to pokazuje, że
Habilitantka ma predyspozycje zarówno do samodzielnej pracy naukowej, jak i do
współpracy w ramach dużych zespołów badawczych.
Wyrazem uznania dla jej dorobku naukowo-badawczego było przyznanie Jej
stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) na odbycie stażu naukowego w jednej z
czołowych światowych uczelni zajmujących się badaniami handlu zagranicznego - School o/
Economics, University o/ Nottingham (w latach 2004-2005), stypendium FNP "Kolumb",
nagrody dla młodych naukowców Fundacji tygodnika "Polityka" oraz kilku nagród
rektorskich. Podsumowując: ocena pozostałego dorobku naukowo-badawczego jest
pozytywna.
Ocena dorobku dydaktycznego, popularyzatorskiego i organizacyjnego
Działalność dydaktyczna dr Katarzyny Śledziewskiej obejmuje wykłady, ćwiczenia,
konwersatoria oraz seminaria dyplomowe i magisterskie prowadzone przede wszystkim na
Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Z załączonej dokumentacji
wynika, że średnia roczna liczba godzin dydaktycznych wynosi ok. 300, przekraczając
obowiązujące pensum. Wykład z teorii integracji ekonomicznej prowadzony jest od roku
akademickiego 200112002 w języku angielskim. Habilitantka była promotorem ponad 30 prac
magisterskich. Obok macierzystej uczelni pracowała również w Akademii Leona
Koźmińskiego na stanowisku adiunkta, gdzie prowadziła zajęcia między innymi na studiach
podyplomowych MBA z Teorii Integracji Gospodarczej. Współpracowała również ze Szkołą
Wyższą im. Romualda Kudlińskiego OLYMPUS oraz Wyższą Szkołą Humanistyczną im. A.
Gieysztora w Pułtusku.
Jest autorką (wraz z A. Czarczyńską) podręcznika akademickiego na temat teorii
europejskiej integracji gospodarczej (którego dwa wydania zostały sprzedane w liczbie 5
tysięcy egzemplarzy), a także rozdziału w podręczniku "Ekonomia dla prawników i nie
tylko". Z załączonej dokumentacji nie wynika by dr Śledziewska - poza funkcją kierownika
projektów - pełniła funkcje o charakterze administracyjnym, co związane jest zapewne z jej
koncentracją na działalności o charakterze naukowo-badawczym.
5
Konkluzja
Biorąc pod uwagę ocenę rozprawy habilitacyjnej, pozostałego dorobku naukowo-
badawczego oraz osiągnięć dydaktycznych, popularyzatorskich organizacyjnych
stwierdzam, że dr Katarzyna Śledziewska spełnia wszystkie warunki do ubiegania się o
stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie
ekonomia określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.). Za
takim wnioskiem przemawiają następujące argumenty:
1. Habilitantka posiada wyraźnie ukształtowany profil naukowo-badawczy
wykazuje konsekwentny rozwój naukowy po uzyskaniu stopnia doktora.
2. Prezentuje pożądanie cechy samodzielnego pracownika nauki: umiejętność
formułowania i weryfikacji oryginalnych i istotnych poznawczo hipotez, dobrą
znajomość metod badawczych, zdolność analitycznego, a zarazem krytycznego
wnioskowania, a także łączenia teorii z empirią.
3. Posiada rozległe kontakty zagramczne aktywnie uczestniczy w
międzynarodowym życiu naukowym.
4. Jej dorobek naukowy wnosi znaczny, ponadprzeciętny wkład w rozwój nauk
ekonomicznych, w szczególności w zakresie handlu zagranicznego
międzynarodowych stosunków gospodarczych.
5. Pozytywna jest ocena Jej dorobku dydaktycznego, organizacyjnego
popularyzatorskiego.
6. Spełnione są wszystkie wymagania formalne.
W związku z powyższym wnoszę o dopuszczenie dr Katarzyny Śledziewskiej do dalszych
etapów postępowania habilitacyjnego.
~.;y~Prof. dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz
Poznań, 19 lipca 2013 r.
6
~--------------------------------~