Redactioneel ten geleide

Medicalisering is het tot een medisch probleem verklaren van risico’s dienormaal zijn en van gedrag dat hooguit licht afwijkend is. In 1990beschreef Lynn Payer in haar boek Disease-mongers hoe de grenzen vanziekten worden verbreed om de markt voor de farmaceutische industrieen zorgverleners te vergroten zodat er meer vraag komt naar hun productof zorg.1 Deze en andere publicaties2 hebben ‘disease-mongering’ en ‘sel-ling sickness’ (ziektehypes) tot standaardbegrippen gemaakt.

Medicalisering betekent dat normale risico’s verbonden aan het dage-lijks leven het terrein worden van medische en farmaceutische deskundi-gen.2-4 Zo raken we, als normale mensen, langzaam de controle kwijt overons eigen bestaan. Gewone processen als kaalheid, milde symptomen ofpersoonlijke sociale problemen en risicofactoren worden gelabeld alsziekte: premenstruele dysforie, erectiele disfunctie, restless legs syndroom,sociale fobie, osteoporose. Een mooi voorbeeld is de imaginaire ‘motivatio-nal deficiency disorder’ (MoDeD, extreme luiheid), opgevoerd in het BMJ.5

Medicalisering leidt ertoe dat er veel geld wordt verdiend aan gezondemensen die denken dat ze ziek zijn, of die men wijsmaakt dat ze ziekzouden kunnen worden. Er wordt een standaard opgesteld voor de medi-sche aanpak van dat probleem en als men volgens die standaard handelt,betaalt de ziektekostenverzekeraar. Voorbeelden zijn te vinden op http://www.diseasemongering.org.

Medicalisering is van alle tijden. In 1923 stak Jules Romain in zijnkomedie Knock ou le triomphe de la medecine er al ironisch de loftrompetover.6 De rustige plattelandspraktijk van dokter Parpalaid in Saint-Mauri-ce wordt overgenomen door de jonge, ambitieuze dokter Knock. Dezeverbaast zich erover dat er zo weinig consulten zijn. Hij laat de stads-omroeper aankondigen dat hij op marktdag iedere maandag tussen halftien en half twaalf gratis mensen zal onderzoeken en laat hen voorlichtenover de gevaren van infecties, kiemen en virussen. Als de oude dokterParpalaid enkele weken later terugkomt naar Saint-Maurice en in hetplaatselijke hotel wil overnachten, blijkt dit als ziekenhuis dienst tedoen. Er is geen bed meer vrij. ’s Avonds kijken Parpalaid en Knock uitover het stadje: ‘In de 250 huizen van dit stadje waar licht brandt, liggenpatienten in bed van wie het leven dankzij mij een medische zin heeftgekregen’, zegt dokter Knock. ‘Bedenk dat als de klok 10 uur slaat al mijnzieken voor de tweede maal vandaag hun temperatuur opnemen en dat 250thermometers tegelijk hun weg vinden.’ Dit themanummer van Bijblijven

brengt u met een aantal onderhoudende stukken weer op de hoogte van dewijze waarop men anno 2011 denkt over medicalisering.

In de eerste bijdrage schrijft Zaat over alledaags medicaliseren eenrelativerend en genuanceerd betoog, onderbouwd met wetenschappelijkegegevens. Het gaat al lang niet meer om onterecht antibiotica voorschrij-ven bij een virale bovensteluchtweginfectie of om overbodige rontgenfoto’sbij lage rugpijn. Medicaliseren doen we vooral uit angst voor risico’s. Ditdefensief handelen is door Lamberts omschreven als handelen dat afwijktvan het gebruikelijke en van wat huisartsgeneeskundig de voorkeur zouverdienen, uit vrees voor verwijten of klachten van de patient of diensfamilie. Positief defensief handelen ligt ten grondslag aan ruim viervijfdevan het rontgenonderzoek en klinisch-chemisch onderzoek.7

Van Eijck en Coolen van Brakel beschrijven in de tweede bijdrage deachtergrond en kenmerken van ‘disease-mongering’, en de relatie metziektebeleving en psychisch welbevinden. Zij geven drie voorbeelden van‘disease-mongering’: de campagne ‘Schimpie’, die mensen met kalknagelsmoest motiveren tot huisartsbezoek en een duur recept, de zorgvuldigemediacampagne die mensen met het restless legs syndroom mobiliseerdeom naar de huisarts te gaan en een recept te vragen, en de hilarischenepcampagne van Tros Radar over winderigheid. Tot besluit behandelenzij de beınvloeding van de huisarts door media en communicatiebureaus,en de regels en wetgeving die nodig zijn om ernstige medicalisering tegente gaan.

In de derde bijdrage houdt Westendorp een sympathiek pleidooi voormedicalisering. Hij pleit ervoor om veroudering als een ziekte te benade-ren: veroudering zou te vermijden zijn als men voldoende investeert in hetonderhoud van het lichaam. De gemiddelde leeftijd en de maximale leef-tijd, en ook het aantal gezonde levensjaren, stijgen nog steeds. Het lijktverantwoorde medicalisering, maar wat gebeurt er als we ook de adoles-centie en de meno- of penopauze als ziekten gaan benaderen?

Bonneux stelt in de daaropvolgende bijdrage dat de belangrijkste pre-ventieve maatregel tegen ziekte en ouderdom de leerplicht is. Sterfte opjongere leeftijd dan 65 jaar is tegenwoordig voornamelijk het gevolg vanongevallen, zelfdoding en roken. Pas na die leeftijd verschijnen de chro-nische ziekten, dankzij de enorme screeningsindustrie die in een vroegstadium ziekten of risico’s opspoort. Daarmee is een ‘iatrogene epidemie’van chronische ziekten aangeboord die behandeld moeten worden metmedicatie. Inmiddels is polyfarmacie een groter medisch probleem dande ziekten waartegen deze middelen worden ingezet.

Het vijfde artikel is meer praktijkgericht. Hoedeman bespreekt de ma-nieren waarop de arbodienstverlening kan leiden tot medicalisering. Be-langrijke bijdragen zijn het advies aan de verzuimende werknemer om zijnof haar klacht te legitimeren, en keuringen en check-ups waarbij ongerichtonderzoek plaatsvindt. Om deze medicalisering in te dammen hebben hetTrimbos-instituut en kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO eenmultidisciplinaire richtlijn uitgebracht over somatisch onvoldoende ver-klaarde lichamelijke klachten en somatoforme stoornissen (SOLK). Dewerknemer is erbij gebaat als zowel de behandelende als de bedrijfsgenees-kundige sector meer oog krijgen voor herstel van functioneren.

In de voorlaatste bijdrage beschrijft Reijnders hoe medicalisering rond1970 een belangrijk thema was voor kritische artsen. Zij vonden dat eronvoldoende aandacht was voor de ‘ziekmakende maatschappij’ en dat ineen aantal gevallen ten onrechte naar medische interventies werd gegre-pen. Daarbij richtte de antipsychiatrie de pijlen vooral op de psychiatrischebehandeling van afwijkend gedrag.

Redactioneel ten geleide6

In de zevende en laatste bijdrage laat Derksen zien dat de Diagnostic andstatistical manual of mental disorders (DSM) zorgde voor een verschuiving vandiagnostiek in de diepte – gericht op bewuste en onbewuste aspecten vande levensloop – naar classificatie aan de oppervlakte, gericht op de obser-veerbare aspecten van een klacht. De DSM-5, die voorjaar 2013 zal ver-schijnen, zal de grenzen van veel stoornissen zoals autisme, stemmings- engedragsstoornissen verder oprekken. Opstandige pubers, dikke mensen enmannen met een erectiestoornis kunnen rekenen op een eigen etiket. Zo iser praktisch niemand meer die een etiket ontloopt.

Dit nummer van Bijblijven hoopt het onderwerp medicalisering weer bij delezers op de kaart te zetten. De Union Europeenne des Medecins Omni-praticiens (UEMO) spoort huisartsen aan disease-mongering te bestrijden,omdat het louter financieel profijt nastreeft, angst propageert en dekwaliteit van leven onderuithaalt.8 Om iatrogene schade te voorkomenbeveelt de UEMO huisartsen aan quarternaire preventie in hun beleid op tenemen. Dat betekent patienten identificeren die risico lopen op overmedi-calisatie, hen beschermen tegen nieuwe medische ingrepen en behandelin-gen, en interventies opperen die ethisch acceptabel zijn.

De Redactieraad

Literatuur

1 Payer L. Disease-mongers: How doctors, drug companies, and insurers are making

you feel sick. New York: Wiley, 1992

2 Moynihan R, Heath I, Henry D. Selling sickness: The pharmaceutical industry and

disease-mongering. BMJ 2002;324(7342):886-91.

3 Moynihan R, Henry D. The fight against disease-mongering: generating knowledge

for action. PLoS Med 2006 3(4):e191.

4 Moynihan R, Doran E, Henry D. Disease-mongering is now part of the global health

debate. PLoS Med 2008;5(5):e106.

5 Kievits F, Adriaanse MT. ‘Motivational deficiency disorder’: Nieuwe ziekte? Ned

Tijdschr Geneeskd 2006;150:1035.

6 Jules Romains. Knock ou le triomphe de la medecine. Paris: Gallimard, 1923.

7 Lamberts H, Janssen PM. Defensief handelen door huisartsen. Ned Tijdschr

Geneeskd 1984;128(13):598-602.

8 UEMO position on disease-mongering/quarternary prevention. Bruxelles: UEMO,

z.j. http://www.uemo.eu/component/content/article/123.html, geraadpleegd septem-

ber 2010.

Redactioneel ten geleide 7