UNIVERZITET U TUZLIPRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTETODSJEK: GEOGRAFIJA

SEMINARSKI RAD IZ GEOMORFOLOGIJERELJF DNA SJEVERNOG LEDENOG OKEANA

Studenti: Predmetni nastavnik:Muminović Isabela dr. sc. Alen Lepirica, docentZukić Jasminka

Tuzla, oktobar 2012. godine

SADRŽAJ

1. Uvod.............................................................................................................................. 2

2. Reljef dna Sjevernog ledenog okeana........................................................................... 3

2. 1. Prag Lomonosova..................................................................................................... 3

2. 2. Prag Mendeljejeva..................................................................................................... 4

2. 3. Centralni prag............................................................................................................ 4

Zaključak........................................................................................................................... 5

Literatura........................................................................................................................... 6

1

1. UVOD

Sjeverni ledeni okean, sa površinom od oko13,1 mil. km², je najmanji i

najplići okean na Zemlji, a velikim dijelom je prekriven ledom. Nalazi se na krajnjem

sjeveru sjeverne polulopte. Okružen je Azijom, Evropom i Sjevernom Amerikom. Na dnu

Sjevernog ledenog okeana se nalaze ogromne rezerve nafte i gasa. Američka Geološka

uprava procjenila je da se tu krije oko 25% svjetskih rezervi nafte i gasa. Samo

istraživanje dna Sjevernog ledenog okeana je otržano zbog surovih klimatskih uvjeta. Na

istraživanju ovog okeana najvise su doprinijeli američki i ruski istraživači.

2

2. Reljef dna Sjevernog ledenog okeana

Osnovno obilježje reljefa dna Sjevernog ledenog okeana je prostrani šelf, koji se prostire

duž sjevernih obala Evroazijskog kopna. Njegove širine prosječno iznose od 600 1 000

km. Širina šelfa sjeverno od američkog kopna je nešto uža, ali je bogatiji otočnim

skupinama. Manje prostrane i manje duboke kotline daju pečat plitkog okeana, čije

prosječne dubine iznose 1 205 m.1 Više od 600 sondažnih mjerenja su okazala da na dnu

basena Sjevernog ledenog okeana ne postoji kontinentalni tip Zemljine kore (ne postji

granitni sloj koji je karakterističan za strukturu Zemljine kore u predjelu kontinenata.)

Debljna rastresitih sedimenata u basenu kreće se od 400 do 500 m. Ispod njih su

konsolidovani sedimenti , debljine do 3000 m, koji leže na bazaltnom sloju neodređene

debljine. Prema tome nova geofizička istraživanja dokazuju postojanje okeanskog tipa

zemljine kore ispod dna basena Sjevernog ledenog okeana. Ranije se smatralo da je dno

basena manje-više uravnjeno. Međutim, pokazalo se da tu preovlađuju oblici

karakteristični za morfostrukturu dna ostalih okeanskih basena.2

2.1. Prag Lomonosova

Najznačajniji morfostrukturni element reljefa dna basena je velika pomorska greda, koja

presjeca čitav basen. To je prag Lomonosova, koji je otkriven tek 1948. godine. Pruža se

na dužini od 1 800 km, u vidu podmorskog planinskog vijenca, od Novosibirskih ostrva

do Elsmirove zemlje. Prag Lomonosova se izdiže oko 3000 m iznad dna basena. Najviši

dijelovi nalaze se samo 954 m ispod morskod nivoa. Pojedini njegovi dijelovi su

primijetno uravnjeni, ali su im strane dosta strme.3

1 Spahić, M. (2005): Okeanografija, Geografsko društvo FBiH, Harfo-graf , Sarajevo str. 32.

2 Petrović, D. (1982): Geomorfologija, Univerzitet u Beogradu,GK, Beograd, str. 77.3 Petrović, D. (1982): Geomorfologija, Univerzitet u Beogradu,GK, Beograd, str. 78.

3

2. 2. Prag Mendeljejeva

Paralelno sa pragom Lomonosova, pruža se prag Mendeljejeva, koji se pruža na dužini od

1 500 km od Vrangelovog ostrva pa do Grantove Zemlje, presijecajući čitav basen. Širina

ovog praga je svega nekoliko desetina kilometara , a relativna visina od 900 do 1 500 m.

Negovi najviši dijelovi su oko 1 030 m ispod nivoa mora. Dosta je raščlanjen. Između

ova dva praga nalazi se kotlina Makarova, čija je dubina 3 940 m, a dno joj predstavlja

abisalnu ravnicu, bez ikakvih upadljivih neravnina.4

2. 3. Centralni prag

Između praga Lomonosova i ivičnih dijelova Evrope i zapadnog Sibira pruža se još jedan

prag , koji predstavlja produžetak Sjevernoatlantskog praga. To je Centralni prag koji

zajedno sa pragom Lomonosova zatvara Amundzenovu kotlinu ili kotlinu Tola, čija je

dubina 4 485 m.

Pomenuti pragovi dijele basena Sjevernog ledenog okeana na dva dijela: Arktičko-

atlantski i Arktičko-pacifički. U Arktičko-atlantskom dijelu nalazi se velika Nansenoa

kotlina u kojoj je izmjerena najveća dubina Sjevernog ledenog okeana – 5 449 m. U

Arktičko-pacifičkom dijelu nalazi se prostrana Bofortova kotlina, čija dubina iznosi 3 532

m. U basenu Sjevernog ledenog okeana nalaze se brojna ostrva, uglavnom kontinentalnog

porijekla. Ona zahvataju površinu od oko 4 mil. km². Najveća od njih su Grenland, Nova

Zemlja, Novosibirska ostrva, Vrangelovo ostrvo itd. U centralnom dijelu Grenlandskog

mora nalazi se vulkansko ostrvo Jan Majen. Ovo more odvojeno je od Arktičkog basena

Nansenovom prečagom, a od basena Atlantskog okeana Tompsonovom prečagom.5

4 Petrović, D. (1982): Geomorfologija, Univerzitet u Beogradu,GK, Beograd, str.78.5 Isto

4

ZAKLJUČAK

Sjeverni ledeni okean jeste najmanji okean na Zemlji, ali u njemu se nalaze ogromne

zalihe neobnovljivih energetskih izvora, odnosno nafte i plina. Ovi izvori su glani razlog

nesuglasica koje se javljaju između zemalja koje okružuju ovaj okean, naročito Rusije i

SAD-a.Vađenje nafte i gasa ispod velike ledene kape je veliki poduhvat, ali ako bi nešto

krenulo o kako ne treba, šteta po arktički ekosistem od većeg izliva nafte bila bi

ogromna.Reljef dna Sjevernog ledenog okeana je raznolik. Najznačajniji morfostrukturni

elementi ovog okeana su prag Lomonosova, zatim prag Mendeljejeva , Centralni prag,

Nansenova i Amundzenova kotlina itd.

5

LITERATURA

1. Petrović, D. (1982): Geomorfologija, Univerzitet u Beogradu,GK, Beograd

2. Spahić, M. (2005): Okeanografija, Geografsko društvo FBiH, Harfo-graf,

Sarajevo

Internet:

http://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_Ocean (21. 10. 2012.)

http://hr.wikipedia.org/wiki/Arkti%C4%8Dki_ocean (21. 10. 2012.)

6