Republika e Kosovës | Platforma e Konsultimeve Publike ... · Web viewZvogëlimi i periudhës nga 3 vjet në 6 muaj për zgjidhjen e kontesteve nga kompetencat e Gjykatës, në afat

DRAFT KONCEPT DOKUMENTI PËR REFORMËN GJYQËSORE NË DREJTËSI KOMERCIALE

Republika e KosovësRepublika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada - Government

MINISTRIA E DREJTËSISË

MINISTARSTVO PRAVDE / MINISTRY OF JUSTICE

DRAFT KONCEPT DOKUMENTI

PËR REFORMËN GJYQËSORE NË DREJTËSI KOMERCIALE

Korrik 2019

1


PërmbajtjaPërmbledhje e koncept dokumentit............................................................................................................3

Hyrje............................................................................................................................................................5

Kapitulli 1: Përkufizimi i problemit..............................................................................................................6

Kapitulli 2: Objektivat................................................................................................................................16

Kapitulli 3: Opsionet..................................................................................................................................18

Kapitulli 3.1: Opsioni asnjë ndryshim.....................................................................................................20

Kapitulli 3.2: Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore....................20

Kapitulli 3.3: Opsioni i tretë [përcaktohet veç e veç për secilin koncept dokument, duke përfshirë ndryshimet e mundshme ligjore]...........................................................................................................21

Kapitulli 4: Identifikimi dhe vlerësimi i ndikimeve të ardhshme................................................................24

Kapitulli 4.1: Sfidat me mbledhjen e të dhënave...................................................................................25

Kapitulli 5: Komunikimi dhe konsultimi.....................................................................................................25

Kapitulli 6: Krahasimi i opsioneve..............................................................................................................27

Kapitulli 6.1: Planet e zbatimit për opsionet e ndryshme......................................................................27

Kapitulli 6.2: Tabela e krahasimit me të tre opsionet............................................................................30

Kapitulli 7: Konkluzionet dhe hapat e ardhshëm.......................................................................................31

Kapitulli 7.1: Dispozitat për monitorimin dhe vlerësimin......................................................................31

Shtojca 1: Forma e vlerësimit për ndikimin ekonomik...............................................................................33

Shtojca 2: Forma e vlerësimit për ndikimet shoqërore..............................................................................37

Shtojca 3: Forma e vlerësimit për ndikimet mjedisore..............................................................................42

Shtojca 4: Forma e vlerësimit për ndikimin e të drejtave themelore........................................................44

2


Përmbledhje e koncept dokumentit

Informacionet e përgjithshmeTitulli Koncept dokument për reformën gjyqësore në drejtësi komercialeMinistria bartëse

Ministria e Drejtësisë; Departamenti për Integrimet Evropiane dhe Koordinim të Politikave (DIEKP)

Personi kontaktues

Lulzim Beqiri, Drejtor, Departamenti për Integrimet Evropiane dhe Koordinim të Politikave (DIEKP) Ministria e Drejtësisë

PVPQ Objektivi 1 Përmirësimi i infrastrukturës ligjore dhe institucionale të sistemit të drejtësisë

Prioriteti strategjik

1. Plani për Zhvillim Strategjik i MD 2016-2021; 2. Strategjia Kombëtare për të drejtat pronësore3. Rishikimi Funksional i Sektorit të Sundimit të Ligjit, Shtylla 7 (Drejtësia Komerciale)

VendimiÇështja kryesore

Problemi kryesor me qasjen në drejtësi për komunitetin e biznesit lidhet me kohëzgjatjen në trajtimin e lëndëve komerciale dhe lëndëve administrative që ndërlidhen me çështje ekonomike, numrin e vogël të gjyqtarëve, mungesën e resurseve humane dhe specializimeve, trajtimi i Urdhërave Përmbarimor të natyrës komerciale dhe mungesa e ekspertizës profesionale në fushat e ndërlikuara të të drejtës komerciale.

Përmbledhje e konsultimeve

Grupi punues ka mbajtur takime për të diskutuar komentet e marra gjatë fazës së konsultimeve. Tabela e bashkangjitur me këtë Koncept Dokument shpalosë të gjitha komentet e pranuara dhe komentet pasuese të grupit punues. Të gjitha komentet e pranuara gjatë konsultimeve paraprake dhe konsultimeve me publikun janë adresuar.Ministria e Drejtësisë ka zhvilluar takime të hapura me palët e interesit dhe ka ofruar mundësinë për të dhënë komente me shkrim përmes platformës së konsultimit publik.

Opsioni i propozuar

Grupi Punues, pas analizës së procesit te Rishikimit Funksional të Sektorit të Sundimit të Ligjit dhe identifikimit të problemeve të Ligjit aktual konsideron se opcioni i tretë për ndryshimin e kornizës ligjore përmes hartimit të Ligjit të ri për Gjykatën Komerciale është më i përshtatshëm dhe më i pranueshëm me qëllim të zgjidhjes përfundimtare dhe të qëndrueshme të problemit kryesor.

3


Ndikimet kryesore të pritshmeNdikimet buxhetore

Opcioni i rekomanduar ka ndikim shtesë buxhetor

Ndikimet ekonomike

Zhvillimi më i shpejtë dhe qëndrueshëm i bizneseve dhe rritja e sigurisë për investimet vendore dhe të huaja.

Ndikimet shoqërore

Ofrimi i qasjes më të mirë në drejtësi. Elaborohet në kapitullin 4

Ndikimet mjedisore

Nuk ka ndikime relevante të pritshme në këtë kategori.

Ndikimet ndër-sektoriale

Nuk ka ndikime relevante të pritshme në këtë kategori.

Ngarkesat administrative për kompanitë

Ndikime pozitive në zvogëlimin e ngarkesës administrative, sepse përmes opsionit 3, saktësisht me Ligjin e ri për Gjykatën Komerciale, për të gjitha kontestet, për të dy shkallët, bizneset do t’i drejtohen vetëm një forumi të specializuar.

Testi i NVM-ve Po

Hapat e ardhshëmAfatshkurtër 1. Hartimi i projektligjit për Gjykatën Komerciale të KosovësAfatmesëm 1. Themelimi i Gjykatës Komerciale të Kosovës;

2. Rekrutimi i Kryetarit, Nënkryetarit dhe Administratorit;3. Rekrutimi i Gjyqtarëve;4. Rekrutimi i bashkëpunëtorëve profesional;5. Trajnimi i Gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional;6. Ngritja e kapaciteteve të Gjykatës Komerciale të Kosovës.

Hyrje

Figura 1: Tabela me informacione të përgjithshme për koncept dokumentin

Titulli Koncept dokument për reformën gjyqësore në drejtësi komercialeMinistria bartëse

Ministria e Drejtësisë; Departamenti për Integrim Evropian dhe Koordinim të Politikave

Personi kontaktues

Lulzim Beqiri, Drejtor, Departamenti për Integrimet Evropiane dhe Koordinim të Politikave (DIEKP), Ministria e Drejtësisë

PVPQ Objektivi 1, Përmirësimi i infrastrukturës ligjore dhe institucionale të sistemit të drejtësisë

4


Prioriteti strategjik

1. Plani për Zhvillim Strategjik i MD 2016-2021; 2. Rishikimi Funksional i Sektorit të Sundimit të Ligjit (Drejtësia Komerciale)

Grupi punues 1. Lulzim Beqiri, Kryesues, Departamenti për Integrim Evropian dhe Koordinim të Politikave, Ministria e Drejtësisë;

2. Ardian Bajraktari, Zëvendëskryesues, Departamenti Ligjor, Ministria e Drejtësisë;

3. Ruzhdi Osmani, Anëtar, Departamenti për Integrim Evropian dhe Koordinim të Politikave, Ministria e Drejtësisë;

4. Ardian Mehmeti, Anëtar, Departamenti Ligjor, Ministria e Drejtësisë;5. Tea Blakaj, Anëtare, Kabineti i Ministrit të Drejtësisë;6. Armend Berisha, Anëtar, Këshilli Gjyqësor i Kosovës;7. Vehbi Behluli, Anëtar, Këshilli Gjyqësor i Kosovës;8. Mahir Tutuli, Anëtar, Gjyqtar i Gjykatës së Apelit të Kosovës;9. Bajram Miftari, Anëtar, Gjyqtar i Departamentit për Çështje Ekonomike

të Gjykatës Themelore në Prishtinë;10. Faton Bajrami, Anëtar, Gjyqtar i Departamentit për Çështje Ekonomike të

Gjykatës Themelore në Prishtinë;11. Krenar Berisha, Anëtar, Gjyqtar i Departamentit për Çështje

Administrative të Gjykatës Themelore në Prishtinë;12. Albina Prestreshi, Anëtare, Sekretariati Koordinues i Qeverisë, Zyra e

Kryeministrit;13. Gresa Selimaj-Bytyqi, Anëtare, Ministria e Integrimeve Evropiane;14. Gëzim Bislimi, Anëtar, Ministria e Financave;15. Ramadan Bytyqi, Anëtar, Divizioni për Buxhet dhe Financa, Ministria e

Drejtësisë;16. Në cilësi të ekspertëve, përfaqësues nga Programi i USAID-it për Drejtësi

Komerciale.

Kapitulli 1: Përkufizimi i problemitNdërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) përbëjnë 99% të ndërmarrjeve në Kosovë. Në rast të një kontesti ekonomik ose administrativ, proceset e ngadalta gjyqësore mund të rrezikojnë bizneset dhe vendet e punës. Procedurat e parashikueshme dhe efektive të vendosjes dhe zbatimit të kontratave dhe trajtimit të kontesteve në mes biznesit dhe institutcioneve të shtetit, përcaktojnë nëse një biznes mund të mbijetojë dhe të zhvillohet. Gjithashtu, ai është një faktor rreziku në vendimet për investime të huaja. Legjislacioni i ndërlikuar mbi të drejtat kontraktuale dhe mekanizmat joefektivë për zgjidhjen e kontesteve gjithashtu mund të kufizojnë qasjen në

5


financa për biznese dhe, si rrjedhojë, fondet e limituara në dispozicion mund të ndikojnë edhe në trajektoren e rritjes ekonomike të vendit. Për të siguruar zbatimin efektiv të kontratave dhe zgjidhjen e kontesteve me kosto të ulët, qoftë atyre në mes vetë bizneseve, ose atyre në mes bizneseve dhe institucioneve, nevojitet të krijohen mekanzima efektiv gjyqësor.

Koncept dokumenti për reformën gjyqësore për drejtësi komerciale ka për qëllim të analizojë problemet në ofrimin e qasjes në drejtësi për të gjitha shoqëritë tregtare të Republikës së Kosovës dhe shoqëritë e huaja tregtare të cilat zhvillojnë aktivitete afariste në Kosovë ose me shoqëri tregtare të Kosovës (së bashku të referuara si “komuniteti i biznesit”).

Një sondazh i kryer nga MD-ja tregon se 31% e të anketuarve kanë pasur punë me Departamentin Ekonomik të Gjykatës Themelore të Prishtinës dhe pothuajse gjysmës së tyre iu deshën 3 vjet për të zgjidhur një kontest. Me gjithë vonesat në zgjidhjen e kontesteve, 58% e të anketuarve prapë do të përdornin gjykatat për të zgjidhur kontestet e tyre. Bizneset ankohen edhe për cilësinë e gjykimeve të dhëna. Kosova po përpiqet të zhvillojë ekonominë e saj dhe kështu duhet të krijojë kushte të kënaqshme për zgjidhjen e kontesteve për investime.

Komuniteti i biznesit nuk kanë një adresë të vetme për zgjidhjen e kontesteve gjyqësore. Kompetencat e paqarta dhe juridiksioni i Departamentit Ekonomik dhe Departamentit Administrativ të Gjykatës Themelore të Prishtinës i detyrojnë shumë biznese të ndajnë rastin e tyre në departamente të ndryshme që të trajtojnë çështje të ndryshme të të njëjtit rast. Ky sistem ngadalëson ndjeshëm zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe pengon cilësinë dhe konsistencën e vendimeve të marra nga të dy departamentet. Një zgjidhje potenciale është themelimi i një gjykate komerciale, të pavarur, që përfshin të gjitha kompetencat e Departamentit Ekonomik si dhe çështjet tregtare nën Departamentin Administrativ.

Gjykata Ekonomike e Qarkut që ekzistonte në Kosovë para ristrukturimit të gjykatave në vitin 2012 ishte e specializuar në çështjet komerciale, kishte 30 gjyqtarë të profilizuar në fusha të ndryshme të së drejtës tregtare dhe kishte një administratë dhe buxhet të veçantë. Gjykata Ekonomike e Qarkut u themelua dhe konsiderohej e nevojshme edhe gjatë ekonomisë së kontrolluar në Jugosllavinë socialiste. Në kuadër të strukturës së gjykatave që nga viti 2012, Departamenti Ekonomik në Gjykatën Themelore të Prishtinës aktualisht ka 5 gjykatës, ndërsa Departamenti Ekonomik në Gjykatën e Apelit ka vetëm 2 gjykatës, njëri prej tyre i emëruar rishtas. Këta shtatë gjykatës merren me të gjitha lëndët komerciale pa specializim specifik, gjë që potencialisht ndikon në cilësinë e vendimeve të marra. Aktualisht, gjykatësit mbështeten në listën e ekspertëve të KGJK-së e cila është e vjetërsuar dhe përbëhet nga ekspertë të përgjithshëm. Gjykatësit pengohen edhe nga kërkimi i ekspertizës profesionale të jashtme për shkak të kufizimeve financiare të gjyqësorit dhe kufizimeve tjera. Situatë e njejtë është edhe me Departamentin Administrativ të Gjykatës Themelore të Prishtinës dhe Gjykatës së Apelit. Përkundër menaxhueshmërisë së lëndëve të pazgjidhura dhe inventarit të lëndëve, struktura

6


ekzistuese e gjykatave është e papërputhshme me legjislacionin komercial në zhvillim e sipër, si dhe me aktivitetin dhe nevojat e bizneseve private në një ekonomi të tregtisë së lirë dhe të tregut të hapur.

Problematikë shtesë paraqitet përmbarimi i vendimeve gjyqësore ose dokumenteve të besueshme nga ana e Përmbaruesve Privat. Me Ligjin e ri për Gjykatat, kundërshtimet, respektivisht prapësimet ndaj Urdhërave Përmbarimor janë transferuar në gjykatat e rregullta të cilat janë të mbingarkuara dhe ju mungon përvoja në trajtimin e çështjeve që ndërlidhen me komunitetin e biznesit. Departamenti Ekonomik nuk lejohet të trajtojë prapësimet ndaj Udhërave Përmbarimor në këto raste, duke krijuar vonesa të mëdha në administrimin e drejtësisë. Një pengesë shtesë për efikasitetin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve tregtare në gjykata është juridiksioni i kufizuar i Departamentit Ekonomik. Juridiksioni mbi çështjet kryesore për bizneset - çështjet fiskale dhe tatimore; konkurse; ankesat ndaj vendimeve të Organit Shqyrtues të Prokurimit, ankesat ndaj Agjencisë për Regjistrimin e Bizneseve dhe Agjencisë për Pronësinë Intelektuale - i janë caktuar Departamentit Administrativ të Gjykatës Themelore të Prishtinës. Njësoj sikurse Departamenti Ekonomik, edhe Departamenti Administrativ ka mungesë të stafit dhe i nevojiten deri në 3 vite për të vendosur në shkallë të parë. Premisa kryesore e gabuar pas ndarjes së juridiksionit mes Departamentit Ekonomik dhe Administrativ ishte si më poshtë: mosmarrëveshjet që vijnë nga institucionet administrative duhet të jenë domosdoshmërisht administrative. Në praktikë, megjithatë, Departamenti Administrativ nuk mund të trajtojë siç duhet një çështje pa marrë në konsideratë meritat e vendimit të kontestuar që janë kryesisht komerciale dhe anasjelltas.

Me ligjin e ri për gjykatat, Departamenti Administrativ u autorizua të trajtoj ankesat e bizneseve në fushën e doganës dhe tatimeve, përkundër se bizneset ishin të kënaqura me trajtimin e ankesave të tilla nga Bordi i Pavarur për Shqyrtimin e Ankesave të Bizneseve (“BPSHAB”) i Ministrisë së Financave. Për një periudhë dy vjeçare 2013-2014, BPSHAB-ja trajtoi 1,835 ankesa të tatimpaguesve kundër vendimeve të Administratës Tatimore të Kosovës dhe Doganës së Kosovës, ndërsa Departamenti Administrativ i Gjykatës Themelore të Prishtinës trajtoi vetëm rreth 50 ankesa1. Ky vendim për ndryshim politikash solli një zvogëlim të konsiderueshëm të efikasitetit dhe krijoi vonesa në procedimin e lëndëve dhe marrjen e vendimeve. Me mbylljen e BPSHAB-ja e cila përbëhej nga një panel i specializuar prej ekspertësh tatimor e fiskal, të gjitha rastet duhej trajtuar direkt nga Departamentit Administrativ, gjë që rriti së tepërmi ngarkesën e Gjykatës. Pas presionit nga komuniteti i biznesit, Qeveria ndryshoi Ligjin për Administratën Tatimore dhe e riktheu BPSHAB-në, e cila ende nuk është funksionalizuar. Megjithatë, në përputhje me Ligjin Nr. 04/L-224 për plotësimin dhe ndryshimin e Ligjit Nr. 03/L-222 për Administratën Tatimore dhe Proedurat, i ndryshuar dhe plotësuar me Ligjin Nr. 04/L-102, detyrat dhe përgjegjësitë e BPSHAB-së u janë transferuar në gjykatat kompetente. Mbyllja e

1 https://zeri.info/ekonomia/53393/akb-ja-kerkon-riaktivizimi-e-bordit-per-shqyrtimin-e- ankesave-te-bizneseve/

7


BPSHAB-së dhe mbingarkimi i sistemit gjyqësor u vërtetua të ketë qenë i gabuar dhe Qeveria nuk duhet të ndjek të njëjtën rrugë me mekanizmat e tjerë ekzistues administrativ, si p.sh. Organi Shqyrtues i Prokurimit.

Hutimi lidhur me mandatet dhe juridiksionin e Departamentit Ekonomik dhe Departamentit Administrativ të Gjykatës Themelore në Prishtinë ua ka bërë të vështirë bizneseve që të zgjidhin kontestet e tyre. Për të zgjidhur një kontest, shumë biznese detyrohen të parashtrojnë pjesë të ankesës së njëjtë në dy departamentet. Kjo strukturë vonon në masë të konsiderueshme zgjidhjen e kontesteve dhe pengon cilësinë dhe konsistencën e vendimeve të sjella nga të dy departamentet. Situata përkeqësohet edhe më tej nga shtyrjet e përsëritura të rasteve. Shumë ankesa që bizneset kanë kundër institucioneve administrative janë të natyrës urgjente, duke ndikuar në aktivitetin e biznesit derisa të gjendet një zgjidhje. Në shumë raste të kontesteve, juridiksioni midis dy departamenteve është i paqartë dhe rastet shëtitën nga njëri tek tjetri, duke i bërë bizneset të humbasin paratë, kohën dhe mundësitë. Për më tepër, Departamenti Ekonomik shpesh pezullon çështjen deri në përfundimin e veprimit administrativ, duke vonuar më tej procedurat.

Problemi kryesor

Problemi kryesor me qasjen në drejtësi për komunitetin e biznesit lidhet me kohëzgjatjen në trajtimin e lëndëve komerciale dhe lëndëve administrative që ndërlidhen me çështje ekonomike, numrin e vogël të gjyqtarëve, mungesën e resurseve humane dhe specializimeve, mungesën e ekspertizës së gjyqtarëve në trajtimin e çështjeve bankare dhe financiare, trajtimi i Urdhrave Përmbarimor të natyrës komerciale dhe mungesa e ekspertizës profesionale në fushat e ndërlikuara të të drejtës komerciale.

Shkaku 1: Numri i vogël i gjyqtarëve

Departamenti për çështje ekonomike i Gjykatës Themelore në Prishtinë funksionon me 5 gjyqtarë nga viti 2019 ndërsa në periudha të ndryshme të viteve 2015 – 2018 ka funksionuar edhe me 3 ose 4 gjyqtar të cilët mbajnë barrën e të gjitha llojeve të kontesteve ekonomike, përfshirë rastet e falimentimit, të drejtës së autorit dhe aviacionit, për tërë territorin e Kosovës. Në anën tjetër, për një periudhë pothuaj 3 vjeçare, Departamenti për çështje ekonomike i Gjykatës së Apelit ka funksionuar me 1 gjyqtar të dedikuar, përderisa në vitin 2018 është emëruar edhe një gjyqtar.

Shkaku 2: Mungesa e bashkëpunëtorëve profesional në çështje komerciale

Përkundër numrit të vogël të gjyqtarëve të theksuar në shkakun 1, të njëjtit detyrohen që në mungesë të përkrahjes profesionale, barrën më të madhe të punës në lidhje me një çështje

8


juridike ta mbajnë vet, në mungesë të një numri të bashkëpunëtoreve profesional. Kjo e rëndon edhe më shumë sistemin e drejtësisë komerciale, duke shkaktuar vonesa në trajtimin e lëndëve.

Shkaku 3: Përzierja e kompetencave në mes të departamenteve ekonomike dhe administrative

Me Ligjin për Gjykatat në vitin 2012, krijohen dy Departamentet e specializuara për çështje ekonomike dhe çështje administrative pranë Gjykatës Themelore në Prishtinë. Sikurse në Ligjin për Gjykata të vitit 2012, ashtu edhe në Ligjin e ri për Gjykatat të vitit 2018, një pjesë e kompetencave të ndërlidhura ekskluzivisht me çështje të natyrës ekonomike mbesin në fushëveprimin e Departamentit për çështje administrative, për arsyen e vetme se të njejtat inicohen si padi në konflikt administrativ, kundër akteve administrative përfundimtare. Kjo përveç tjerash shkakton konfuzion dhe e njejta çështje, ose pjesë të të njejtës çështje duhet trajtuar nga dy departamente të ndara të Gjykatës, në procedura të ndara. Si shembull ilustures mund të merren rastet si vijon:

1. Përderisa për shkelje të konkurrencës së lirë vendos Autoriteti Kosovar i Konkurrencës (“AKK”) dhe i njejti konsiderohet vendim administrativ përfundimtar, në rast të padisë ndaj këtij vendimi kompetente do të ishte Departamenti për çështje administrative; ndërsa në rast se një biznes dëshiron të padisë biznesin tjetër për çështje të ndërlidhura me konkurrencën, në bazë të nenit 16, par. 1, nën-par. 1.4 i Ligjit për Gjykatat cakton kompetencën e Departamentit për çështje ekonomike;

2. Një kërkesë për shfuqizimin e një marke tregtare i drejtohet Agjencisë për Pronësi Industriale pranë Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë (“API”), dhe si shkallë e dytë dhe përfundimtare administrative i drejtohet Komisionit të Ankesave pranë API-së. Në rast se pala është e pakënaqur me vendimin administrativ përfundimtar, i njejti duhet të inicoj konflikt administrativ pranë Departamentit për çështje administrative. Por në rast se pas vendimit të Gjykatës, pala dëshiron të padisë palën tjetër për shkelje të markës tregtare gjatë periudhës para dhe pas shfuqizimit, i njejti duhet t’i drejtohet Departamentit për ç ështje ekonomike, në bazë të nenit 16, par. 1, nën-par. 1.1 i Ligjit për Gjykatat.

Situata të ngjashme si më lartë shfaqen edhe për çështjet e ndërlidhura me Shoqëritë Tregtare dhe detyrimet që rrjedhin nga ligji për shoqëritë tregtare, ku për të njejtat çështje duhet drejtuar dy departamenteve të Gjykatës ndarazi, duke shkaktuar zvarritje të procedurave, pasiguri juridike dhe shpenzime të mëdha.

Shkaku 4: Departamenti Administrativ i tejngarkuar duhet të trajtoj çështje që ndërlidhen me ARBK, ATK, OSHP, BPSHAB, Lejet dhe Licencat.

9


Përveç rasteve të theksuara në Shkakun 3, departamenti administrativ në përgjithësi dhe divizioni fiskal në veçanti, janë të tej-ngarkuar me lëndë nga bizneset, të cilat nuk mund të prioritizohen ose trajtohen veçmas nga rastet tjera administrative. Një gjyqtari në departamenti mund t’i duhet të trajtoj raste të ndryshme që ndërlidhjen me skemat pensionale, pastaj raste nga prokurimi publik dhe raste tjera të ndërlidhura me Agjencionin për Regjistrim të Bizneseve të Kosovës (“ARBK”), API, Organit Shqyrtues të Prokurimit (“OSHP”), etj.

Sa i përket divizionit fiskal i cili trajton çështjet e ndërlidhura me Administratën Tatimore të Kosovës (“ATK”) dhe Doganat e Kosovës (“Dogana”), i njejti funksionon me dy gjyqtar në shkallë të parë, me ngarkesë të lëndëve të pothuaj 900 raste për gjyqtar. Përderisa sipas përcaktimeve të Ligjit aktual për Gjykatat, lëndët e tilla trajtohen në këtë Departament për shkak se janë vendime administrative përfundimtare, në fakt të gjitha këto lëndë janë konteste të bizneseve, me natyrë të pastër ekonomike, ku palë paraqitet Republika e Kosovës dhe institucionet e saj, dhe jo ndonjë biznes tjetër.

Është gjithashtu e pakontestueshme se një numër i konsiderueshëm i lejeve dhe licencave të cilat lëshohen (ose refuzohen) nga organet e administratës publike lidhet ekskluzivisht me bizneset. Çështje të tilla vazhdojnë të mbesin në kompentecë të departamentit për çështje administrative siç është qartësuar më lartë, që shkakton vonesa në trajtim deri në 3-4 vite.

Shkaku 5: Shndërrimi i gjykatës në departament dhe largimi i kompetencës për trajtimin e prapësimeve ndaj Urdhrave Përmbarimor të Aktgjykimeve ekonomike

Përderisa sistemi i përmbarimit privat ka shënuar rezultate solide në përmbarimin e vendimeve gjyqësore dhe titujve tjerë përmbarimor, me hyrjen në fuqi të Ligjit për Gjykatat të vitit 2012 dhe më pas funksionalizimin e përmbarimit privat, sipas një mendimi juridik të Gjykatës Supreme të Republikës së Kosovës, secili prapësim ndaj një Urdhëri Përmbarimor, qoftë ai edhe ndonjë Urdhri që është lëshuar ekskluzivisht për një kontest ekonomik, duhet drejtuar në Gjykatën Themelore në vendin ku ndodhet selia e Debitorit. Kjo ka shkaktuar tej-ngarkesë të prapësimeve veçanërisht në Departamentin e Përgjithshëm të Gjykatës Themelore në Prishtinë, e cila veç se është e tej-ngarkuar me lëndë civile.

Si rezultat, përkundër që një çështje është gjykuar dhe vendosur nga Departamenti për çështje ekonomike, e njejta në rast të përmbarimit, trajtohet në procedurë të prapësimit nga Departamenti i përgjithshëm i Gjykatës Themelore në territorin e të cilës ndodhet debitori. Kjo, përveç që shkakton vonesa të tepërta dhe të paarsyeshme, krijon pasiguri juridike për palën e cila veç se e ka fituar një kontest në një Gjykatë, dhe tani paraqitet në një Gjykatë tjetër e cila përveç se nuk është e specializuar në çështje ekonomike, nuk ka pasur asnjëherë më herët çasje në atë lëndë.

10


Shkaku 6: Rastet e falimentimit dhe njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të arbitrazhit nuk prioritizohen, që rezulton me humbje të aseteve ose minimalisht të vlerës së aseteve

Ligji i Falimentimit i vitit 2016 e përcakton falimentimin si procedurë urgjente. Ngjashëm, edhe procedurat e njohjes dhe përmbarimit të vendimeve të arbitrazheve vendore dhe ndërkombëtare duhet trajtuar me prioritet, për shkak se të njejat konsistojnë në raste të gjykuara, të cilat vetëm presin njohjen nga gjykata vendore. Për shkak të ngarkesës së Departamentit për çështje ekonomike me lëndë, edhe rastet e falimentimit, por edhe ato të njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të arbitrazhit presin me muaj, e edhe me vite për t’u trajtuar. Këto vonesa i japin mundësi debitorëve që gjatë periudhës deri në trajtimin e rastit, të njetit të ndërmarrin veprime që rezultojnë me zvogëlim ose humbje të plotë të vlerës së aseteve dhe dëmtim të kreditorëve në proces. Vonesat e bëjnë arbitrazhin të papërshtatshëm si një mekanizëm alternativ për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, që për shkak të karakteristikave të tij do të ishte veçanërisht i dobishëm në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis bizneseve.

Shkaku 7: Administrata e tej-ngarkuar e Gjykatës Themelore në Prishtinë nuk i jep përparësi komunikimeve dhe trajtimit të rasteve komerciale

Është kritike që në një numër të kontesteve ekonomike, shërbimi i administratës dhe dërgesave të gjykatës të jetë efikas dhe të veproj brenda ditës. Për shkak se rregullat procedurale (civile dhe të falimentimit) nuk mundësojnë që gjykata të ndërmarr veprime pa e njoftuar palën tjetër në procedurë, kjo rezulton me vonesa në caktimin e masave urgjente dhe hapjen e rasteve të falimentimit. Mungesa e administratës dhe shërbimit të dërgesave të dedikuar për departamentin për çështje ekonomike shkakton vonesa të tepërta në procedurat të cilat si rregull duhet të trajtohen me prioritet.

Shkaku 8: Departamentet nuk kanë qasje në ekspertizë profesionale dhe të njejtit nuk mund të angazhojnë ekspertizë të jashtme

Departamenti për çështje ekonomike dhe ai për çështje administrative, përkundër që trajtojnë konteste specifike dhe komplekse, të njejtit duhet të shërbehen nga lista e ekspertëve gjyqësor të KGJK-së, në pamundësi të angazhimit të kompanive të jashtme të profilizuara në çështje të caktuara. Një kontroll kompleks i ATK-së që mund të rezultoj me gjoba dhe përfundimisht si konflikt administrativ, është e pamundshme të kërkohet ekspertizë nga kompanitë e specializuara të auditimit, vendore ose të huaja, të cilat do të mund të ofronin një ekspertizë profesionale mbi situatën.

Njejtë është situata me kontestet komplekse nga fusha e ndërtimit, bankave dhe financave, telekomunikacionit, energjisë ose fusha tjera specifike, ku ekspertiza në dispozicion për gjykatat është e mangët e në shumë raste joprofesionale.

Efekti 1: Procese të tejzgjatura me ndërprerje dhe vonesa të shumta

11


Për shkak të mungesës së gjyqtarëve, mungesës së përkrahjes profesionale dhe përzierjes së kompetencave në mes të departamentit për çështje ekonomike dhe atij për çështje administrative, bizneset hasin në procedura të tej-zgjatura të cilat rezultojnë me kosto të mëdha dhe ndërprerje të proceseve zhvillimore të NVM-ve dhe korporatave.

Gjithashtu, vonesat në procesim të ftesave, njoftimeve dhe dokumenteve tjera nga gjykata për palët në procedurë dhe institucionet relevante shkakton vonesa të trajtimin e lëndëve në përgjithësi dhe përmbylljen e proceseve gjyqësore.

Efekti 2: Mungesë specializimi dhe ekspertize në trajtim të rasteve komplekse

Mungesa e ekspertizës profesionale nga jashtë për rastet komplekse dhe nevoja e gjyqtarëve për të trajtuar të gjitha llojet e kontesteve ekonomike dhe atyre me element administrativ rezulton me kualitet jo të mirë të aktgjykimeve dhe arsyetimit të aktgjykimit.

Efekti 3: Pamundësia e realizimit të kërkesave

Për shkak të vonesave të procedurës përmbarimore, procedurës së falimentimit dhe procedurës së njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të arbitrazheve, palëve ju krijohet pasiguri juridike që mund të rezultoj me humbjen e plotë të mundësive për përmbarim ndaj aseteve të debitorëve.

Figura 2: Dokumentet përkatëse të politikave, ligjet dhe aktet nënligjore

Dokument i politikave, ligj ose akti nën-ligjor

Lidhja me politikën apo dokumentin planifikues përmes internetit ose me aktet ligjore në Gazetën Zyrtare

Institucioni(-et) shtetëror (e) përgjegjës(e) për zbatim

Roli dhe detyrat e Institucionit(-eve)

LIGJI NR. 06/L-054 PËR GJYKATAT

https://gzk.rks-gov.net/ActDocumentDetail.aspx?ActID=18302

Ministria e Drejtësisë

Gjykatat

Hartimi i legjislacionit dhe mbiqkyrja e zbatimit

Zbatimi i legjislacionit

12




LIGJI Nr. 03/L-202 PËR KONFLIKTET ADMINISTRATIVE

https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2707

Ministria e Administratës Publike

Gjykatat



LIGJI NR. 03/L-006 PËR PROCEDURËN KONTESTIMORE



Gjykatat



LIGJI NR. 04/L-118 PËR NDRYSHIMIN DHE PLOTËSIMIN E LIGJIT NR. 03/L-006 PËR PROCEDURËN KONTESTIMORE



Gjykatat



LIGJI NR. 02/L-75 LIGJI PËR ARBITRAZHIN



Hartimi i legjislacionit dhe mbiqkyrja e

13










Gjykatat

zbatimit


Figura 3: Pema e problemit, që paraqet problemin kryesor, shkaqet e tij dhe efektet

Figura e mëposhtme liston palët e interesuara të identifikuara. Gjithashtu tregon nëse ato janë prekur nga shkaqet, efektet ose të dyja. Përveç kësaj, kolona e fundit në përmbledhje tregon se si ato janë të prekura. Kapitulli 5 jep informacionin se si janë konsultuar këto palë të interesuara.

Figura 4: Pasqyrë e palëve të interesuara bazuar në përkufizimin e problemit

14

Efektet Ngecja në zhvillim ekonomik.

Problemi kryesor

Qasja e kufizuar në drejtësi efikase për komunitetin e biznesit dhe shkalla e ulët e besueshmërisë në institucionet gjyqësore.

Shkaqet Nurmi i vogël i gjyqtarëveMungesa e bashkëpunëtorëve profesional në çështje komerciale Përzierja e kompetencave në mes të departamenteve ekonomike dhe administrative Departamenti Administrativ i tejngarkuar, duhet të trajtoj çështje që ndërlidhen me ARBK, ATK, OSHP, BPSHAB, Lejet dhe Licencat. Shndërrimi i gjykatës në departament dhe largimi i kompetencës për trajtimin e prapësimeve ndaj Urdhërave Përmbarimor të Aktgjykimeve ekonomike Rastet e falimentimit dhe njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të arbitrazhit nuk prioritizohen, që rezulton me humbje të aseteve ose minimalisht të vlerës së aseteveAdministrata e tejngarkuar e Gjykatës Themelore në Prishtinë nuk i jep përparësi komunikimeve dhe trajtimit të rasteve komercialeDepartamentet nuk kanë qasje në ekspertizë profesionale dhe të njejtit nuk mund të angazhojnë ekspertizë të jashtme


Emri i palës së interesuar

Shkaku-qet dhe/ose efekti (efektet) me të cilat është e lidhur pala

Mënyra me të cilën pala është e lidhur me këtë shkak (shkaqe) apo efektin (efektet)


Përgjegjëse për përmirësimin e qasjes në drejtësi për të gjithë qytetarët

Hartues i politikave për drejtësinë komerciale

Bizneset Ngecja në zhvillimin ekonomik

Bizneset pësojnë nga qasja e kufizuar në drejtësi

Këshilli Gjyqësor i Kosovës

Është administrues i drejtësisë në vend

Zbaton politikat e hartuara në kuadër të kompetancave kushtetuese dhe ligjore

Akademia e Drejtësisë

Përgjegjëse për ngritjen e profesionalizmit të gjyqtarëve dhe strafit mbështetës

Zhvillon trajnime specifike për gjyqtarë dhe staf mbështetës në përputhje me nevojat e politikave.

Kapitulli 2: Objektivat

Objektivat janë të përcaktuara në Programin e Qeverisë së Republikës së Kosovës për vitet 2017-2021, Plani Zhvillimor Strategjik i Ministrisë së Drejtësisë 2018-2021 dhe janë rezultat i procesit të Rishikimit Funksional të Sundimit të Ligjit i cili është zhivlluar në përputhje me Planin Zhvillimor Strategjik të Ministrisë së Drejtësisë.

Figure 5: Objektivat relevante të Qeverisë

Qëllimi i politikës Emri i dokumentit përkatës të planifikimit (burimi)

Objektivi strategjik/Objektivi specifik5. RISHIKIMI I SEKTORIT TE SUNDIMIT TE LIGJIT: Rishikimi institucional, i cili do të rezultojë me hartimin e strategjisë sektoriale për sundimin e rendit dhe ligjit. Ky proces do të përcaktoj objektivat strategjike dhe zhvillimore për

Programi i Qeverisë së Republikës së Kosovës 2017-2021

15


fushën e sundimit të ligjit, me qëllim të rritjes së efektivitetit të institucioneve shtetërore në zbatimin e ligjit.

Rishikimi i tërë infrastrukturës ligjore që rregullon fushën e sundimit të ligjit si dhe proceset dhe bashkëpunimin në mes të institucioneve që kanë përgjegjësi në fushën e sundimit të ligjit.

Vlerësimi i kapaciteteve të institucioneve me përgjegjësi në fushën e sundimit të ligjit

Trajtimi në mënyrë të veçantë i kapaciteteve institucionale dhe të akterëve që janë të përfshirë në luftën kundër korrupsionit me qëllim të zbatimit dhe bashkërendimit si dhe forcimit edhe më tej të masave që do të ndërmerren kundër kësaj dukurie të shëmtuar.

Objektiva e parë strategjike - Përmirësimi i Infrastrukturës Ligjore dhe Institucionale të Sistemit të Drejtësisë

Objektiva e pestë strategjike - Zhvillimi i kapaciteteve profesionale për Funksionim Efikas të Sistemit të Drejtësisë

Plani Zhvillimor Strategjik i Ministrisë së Drejtësisë 2018-2021

Reforma gjyqësore për drejtësi komerciale Rishikimi funksional i sektorit të sundimit të ligjit në Kosovë – Dokumenti mbi politikat e drejtësisë komerciale

Zvogëlimi i periudhës nga 3 vjet në 6 muaj për zgjidhjen e kontesteve nga kompetencat e Gjykatës, në afat prej 5 vitesh.

Ky Koncept Dokument

Dyfishimi i numrit të lëndëve të pranuara në Gjykatë brenda periudhës 5 vjecare.

Ky Koncept Dokument

Trajtimi i të gjitha prapësimeve ndaj urdhërave përmbarimorë brenda afateve të

Ky Koncept Dokument

16


përcaktuara ligjore, brenda periudhës dy vjeçare.Përgjysmimi I lëndëve të kthyera, ndryshuara apo prishura nga shkalla e dytë, brenda periudhës 5 vjecarë.

Ky Koncept Dokument

Kapitulli 3: Opsionet Në këtë koncept dokument janë elaboruar të gjitha opsionet në pasqyrimin e gjendjes aktuale që ndërlidhet me drejtësinë komerciale. Opsioni i parë “pa asnjë ndryshim” sqaron rezultate e pritura nëse nuk do të ndërmerret ndonjë hap konkret për përmirësimin e qasjes në drejtësi për komunitetin e biznesit, kohëzgjatjen në trajtimin e lëndëve komerciale dhe lëndëve administrative që ndërlidhen me çështje ekonomike, numrin e vogël të gjyqtarëve, mungesën e resurseve humane dhe specializimeve, trajtimi i Urdhrave Përmbarimor të natyrës komerciale dhe mungesa e ekspertizës profesionale në fushat e ndërlikuara të të drejtës komerciale. Opsioni pa asnjë ndryshim do të rezultojë në vazhdimin e situatës aktuale dhe në pamundësinë e tejkalimit të problemeve aktuale.

Opsioni i dytë “përmirësimi i zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore” ofron një zgjidhje të jo të qëndrueshme, ku përmes strukturës aktuale ligjore do të bëheshin përpjekje për rritje të numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional, por e gjithë kjo në kuadër të Gjykatës Themelore në Prishtinë, duke mos pasur mundësi të sigurimit të një unifikimi të kontesteve ekonomike në një forum të specializuar. Ky opsion ofron zgjidhje të pjesshme të problemit. Edhe pse ky opsion mund të ofrojë një zgjidhje të përkohshme dhe të pjesshme të problemit, por nuk do t’i evitojë problemet tjera që kontribuojnë në problemin kryesor të zbatimit të kësaj politike.

Opsioni i tretë që “përfshinë ndryshimet e mundshme ligjore”, në këtë koncept dokument ofron propozime konkrete për hartimin e një ligji të veçantë për Gjykatën Komerciale, e cila do të ligj i cili do të trajtonte në tërësi problemin kryesor të identifikuar në këtë koncept dokument. Opsioni për ndryshimet e mundshme ligjore ofron propozime konkrete për hartimin e ligjit të ri që do të eliminonte në tërësi problemin kryesor dhe do të zbuste efektet kryesore të cilat i shkakton ky problem. Duke marrë parasysh madhësinë dhe historinë e ngjashme legjislative, Kosova mund të mbështetet në modelin e Gjykatës Komerciale të Podgoricës në Mal të Zi. Në vitin 2015, Mali i Zi bashkoi gjykatat komerciale të rrethit që ekzistonin që nga viti 1954 dhe krijoi një Gjykatë të vetme komerciale të Malit të Zi që gjendet në Podgoricë. Gjykata Komerciale e Malit të Zi ka juridiksion në shkallë të parë në kontestet mes subjekteve afariste, sipërmarrësve dhe personave të tjerë juridikë që kryejnë veprimtari ekonomike. Juridiksioni i saj lëndor përfshin falimentimin dhe likuidimin, të drejtat e autorit, të drejtat e pronësisë industriale, mbrojtjen e markës tregtare, të drejtat e pronësisë intelektuale, shkeljet e

17


rregullave të konkurrencës dhe monopolit, kontestet e aviacionit dhe çështjet tjera komerciale të caktuara me ligj. Gjithashtu, juridiksioni i saj territorial shtrihet në njohjen e vendimeve të gjykatave të huaja për çështjet komerciale dhe vendimet e arbitrazhit të huaj, si dhe ofron asistencë ligjore ndërkombëtare. Gjykata Komerciale e Malit të Zi gjithashtu merret me rastet e përmbarimit.

Përveç Malit të Zi, edhe Kroacia është një rast relevant për Kosovën. Kroacia ka shtatë gjykata komerciale të shkallës së parë dhe një Gjykatë të Lartë Komerciale që shërben si gjykatë e shkallës së dytë/apelit dhe shkallës së fundit. Këto gjykata kanë juridiksion mbi procedurën kontestimore në të gjitha çështjet tregtare/lidhur me tregtinë; kontestet mbi themelimin/regjistrimin, punën dhe shpërbërjen e bizneseve; konteste në aviacion dhe pronësi intelektuale. Marr parasysh përmasat territoriale të Kosovës, opsioni i Malit të Zi me një gjykatë të vetme që ka juridiksion në të gjithë territorin e vendit është zgjidhja me kosto- efektive dhe më pak e ndërlikuar për Kosovën.

Gjithashtu, përtej rajonit të Ballkanit, Spanja dhe Holanda kanë zhvilluar praktika të suksesshme të gjykatave komerciale. Megjithëse Spanja nuk ka një gjykatë të posaçme komerciale me juridiksion ekskluziv mbi çështjet tregtare, ajo ka themeluar organe ligjore të specializuara për çështjet tregtare: gjykatat e specializuara komerciale (Juzgados de lo mercantil) dhe Gjykatat e BE-së mbi markat tregtare (Juzgados de marca Communtaria). Duke pasur parasysh madhësinë territoriale të Spanjës, në rajone të ndryshme të vendit janë themeluar gjykata tregtare, dhe shpërndarja e tyre në një rajon të veçantë dallon varësisht nga veprimtaria biznesore e atij rajoni të caktuar. Gjykatat komerciale të Spanjës dëgjojnë raste për çështjet që kanë të bëjnë me paaftësinë për të paguar (insolvencën), konkurrencën, pronësinë industriale, pronën intelektuale dhe reklamimin, si dhe çështje të tjera që lidhen me rregullat e kompanive tregtare dhe kooperativave. Ngjashëm me Gjykatën Komerciale të Malit të Zi, gjykatat komerciale spanjolle kanë juridiksion të njohin dhe zbatojnë dënimet e huaja dhe vendimet e tjera ligjore dhe të arbitrazhit.

Gjykata Komerciale e Holandës (GJKH) u themelua në vitin 2019 si një gjykatë e specializuar për të plotësuar nevojën në rritje për zgjidhje efikase të mosmarrëveshjeve në çështjet tregtare në një kohë kur veprimtaria e biznesit tejkalon kufijtë kombëtarë. GJEH trajton vetëm rastet komerciale të natyrës ndërkombëtare. Përderisa Gjykata e ardhshme komerciale e Kosovës duhet të adresoj edhe kontestet komerciale ndërkombëtare, tregu i Kosovës është shumë i vogël që të krijohet një mekanizëm i ndarë që do të merrej vetëm me ankesat e investitorëve të huaj. Duke ndjekur modelin e Malit të Zi, për shkak të madhësisë së ngjashme me Kosovën dhe nevojës për të inkorporuar mosmarrëveshjet komerciale ndërkombëtare në një vend me kontestet e tjera, duhet të jenë praktikat kryesore shtetërore që Kosova do duhej të hetojë me rastin e shqyrtimit të krijimit të një gjykate të vetme komerciale që do të ishte në linjë me nevojat afariste të Kosovës.

18


Gjithashtu, bashkimi i kompetencat dhe juridiksionit të Departamentit për Çështje Ekonomike dhe Departamentit për Çështje Administrative të Gjykatës Themelore të Prishtinës do t`i ndihmonte Kosovës të adresoj problemin e vazhdueshëm ku bizneset duhet t'i drejtohen dy departamenteve të ndryshme të gjykatave për një kërkesë të vetme gjyqësore. Kosova do të duhej të shqyrtonte praktikat më të mira në proceset e rrjedhës së punës brenda departamenteve, strukturimin e menaxhimit, rregullat brenda departamenteve dhe personelin. Kjo zgjidhje është veçanërisht e ndërlikuar duke qenë se burimet njerëzore, buxheti dhe administrata mbeten nën kompetencat e Gjykatës Themelore dhe si rrjedhojë, rezultati i një ndërhyrjeje të tillë jo domosdoshmërisht përmirëson situatën ekzistuese.

Kapitulli 3.1: Opsioni asnjë ndryshimNëse do të vendoset për “Opsionin asnjë ndryshim”, problemi kryesor i cili ka të bëjë me qasjen në drejtësi për komunitetin e biznesit lidhet me kohëzgjatjen në trajtimin e lëndëve komerciale dhe lëndëve administrative që ndërlidhen me çështje ekonomike, numrin e vogël të gjyqtarëve, mungesën e resurseve humane dhe specializimeve, trajtimi i Urdhrave Përmbarimor të natyrës komerciale dhe mungesa e ekspertizës profesionale në fushat e ndërlikuara të të drejtës komerciale, do të vazhdoj.

Problemi kryesor mund të thellohet me rritjen e numrit të lëndëve dhe kërkesave nga komuniteti i bizneseve dhe rritjes së numrit të rasteve të pazgjidhura. Situata aktuale me mbi [1000] lëndë të pazgjidhura në Departamentin për çështje ekonomike dhe mbi [2000] lëndë vetëm në divizionin fiskal të Departamentit për çështje administrative do të përkeqësohet.

Opsioni asnjë ndryshim, poashtu nuk do të ofrojë zgjidhjen e duhur për aspektin e rritjes së efikasitetit të administrimit të procedurave të falimentimit, njohjes së vendimeve të arbitrazheve dhe edhe më problematike, numrit të madh të prapësimeve ndaj Urdhrave Përmbarimor të grumbulluara në gjykata në vende të ndryshme në Kosovë, që lidhen direkt me kërkesa komerciale.

Me këtë opsion, Gjykatat do të vazhdojë të funksionojnë sipas Ligjit aktual dhe komuniteti i bizneseve do të vazhdojnë të përballen me problemet e paraqitura në kapitullin e parë dhe sfidat që kanë të bëjnë specifikisht me mangësitë në legjislacionin aktual si dhe infrastrukturën aktuale ligjore.

Kapitulli 3.2: Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore

Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore mund të merret parasysh në rastin e këtij koncept dokumenti por nuk ofron zgjidhjen e duhur dhe të

19


qëndrueshme ndaj problemit kryesor. Aktualisht, Ligji për Gjykatat është i zbatueshëm sa i përket funksionimit të Departamenteve respektive për çështje ekonomike dhe administrative.

Njëra nga shkaqet e pengesave që janë identifikuar më sipër – mungesa e efikasitetit për shkak të numrit të vogël të gjyqtarëve – mund të adresohet me këtë Opsion duke ngritur numrin e gjyqtarëve. Krahas kësaj, Këshilli Gjyqësor së bashku me Akademinë e Drejtësisë duhet të zotohen që të investojnë dukshëm në specializimin e gjyqtarëve, si atyre aktualë edhe atyre shtesë.

Gjithashtu, rekrutimi i bashkëpunëtorëve profesionalë do të përmirësonte situatën aktuale. Megjithatë, duke qenë se kjo mundësi, madje ky obligim, ekziston që një kohë të gjatë dhe nuk është realizuar, gjasat që kjo të ndodhë shpejtë janë të vogla.

Ndonëse ngritja e numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional do të përmirësonte sado pak në zgjidhjen më të shpejtë të rasteve, shumë shkaqe të tjera që janë identifikuar më sipër, do të vazhdojnë së ekzistuari. Çështja e kompetencave dhe përzierjes së kompentencave nuk mund të trajtohet pa ndryshime ligjore, mirëpo aspektet e rritjes së numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional në kuadër të infrastrukturës aktuale mund të kenë ndikim në rritjen e efikasitetit të zgjidhjes së lëndëve.

Mirëpo, administrata e përbashkët e gjithë Gjykatës Themelore në Prishtinë në asnjë rast nuk mund të dedikohet në veçanti për t’i shërbyer nevojave dhe intenzitetit të punës së Departamenteve kompetente për çështje ekonomike.

Departamenti për çështje ekonomike dhe ai për çështje administrative, përkundër që trajtojnë konteste specifike dhe komplekse, të njejtit do të duhet të vazhdojnë të shërbehen nga lista e ekspertëve gjyqësor të KGJK-së, në pamundësi të angazhimit të kompanive të jashtme të profilizuara në çështje të caktuara. Njejtë është situata me kontestet komplekse nga fusha e ndërtimit, telekomunikacionit, energjisë ose fusha tjera specifike, ku ekspertiza në dispozicion për gjykatat është e mangët e në shumë raste joprofesionale. Kjo situatë vështirë mund të ndryshoj në kuadër të strukturës aktuale.

Njëjtë do të vijoj situata edhe me trajtimin e rasteve përmbarimore nga kontestet ekonomike, e cila nuk mund të ndryshohet pa ndryshime ligjore.

Ky opsion si i vetëm mund të rezultojë si i pamjaftueshëm për të përmirësuar gjendjen aktuale dhe eliminimin e problemeve kryesore të cilat derivojnë nga çështjet që ndërlidhen me mangësitë ligjore të Ligjit për Gjykata dhe jo domosdo nga moszbatimi i duhur i tij.

20


Kapitulli 3.3: Opsioni i tretë [përcaktohet veç e veç për secilin koncept dokument, duke përfshirë ndryshimet e mundshme ligjore]

Ky grup punues pas analizës së konsultimeve dhe identifikimit të problemeve të Ligjit aktual konsideron se opsioni i tretë për ndryshimin e kornizës ligjore përmes hartimit të Ligjit të ri për Gjykatën Komerciale është më i përshtatshëm dhe më i pranueshëm me qëllim të zgjidhjes përfundimtare dhe të qëndrueshme të problemit kryesor. Me qëllim të adresimit të problemeve të identifikuara dhe të përshkruara më lartë, ndryshimet e propozuara janë si në vijim:

1. Krijimi i Gjykatës Komerciale si adresa e vetme pe r bizneset, mund te she rbeje edhe si rekurs pe r nje game te gjere te ankesave administrative të cilat ndërlidhen më konteste ekonomike. Gjykata e ardhshme duhet fillimisht te prioritizoj c e shtjet komerciale qe kane pe suar vonesa me rastin e trajtimit nga departamenti ekonomik dhe administrativ i Gjykate s Themelore te Prishtine s. Bordet e ankesave administrative, te tilla si BPSHAB, OSHP, Komisioni për Ankesa pranë MTI mund të funksionojne mire dhe transferimi i kompetencave te tyre ne Gjykate n Komerciale nuk është i nevojshëm, për as sa shqyrtimi gjyqësor i vendimeve të këtyre trupave nga Gjykata Ekonomike është i shpejtë dhe jep rezultatet e kërkuara.

2. Me qëllim të krijimit të Gjykatës Komerciale, rekomandohet hartimi i ligjit të veçantë për Gjykatën Komerciale, i cili ligj do të ndryshonte dhe plotësonte edhe pjesë të ndryshme të Ligjit për Gjykata, dhe për aq sa është e nevojshme, Ligjit për Procedurë Kontestimore dhe Ligjit për Konfliktin Administrativ.

3. Ligji për Gjykatën Komerciale të Kosovës do të krijonte një gjykatë e cila do të kishte brenda saj të dy shkallët e gjyqësorit, me qëllim të trajtimit të padive dhe ankesave (mjeteve të rregullta juridike) në një forum të vetëm. Ligji duhet të parashohë funksionimin e shkallës së parë me tri deparatamente: Departamenti i Përgjithshëm, Departamenti Ekonomik dhe Departamenti Fiskal. Ndonëse Departamentet nuk parashihen të kenë divizione të caktuara me ligj, Kryetarit të Gjykatës i lihet mundësia që, sipas vlerësimit të tij, të krijojë divizione në kuadër të tyre. Shkalla e parë parashihet të ketë të paktën 13 gjyqtarë ndërkaq shkalla e dytë 6, si dhe një Kryetar, duke e ngritur kështu numrin minimal në 20 gjyqtarë.

4. Trajtimi i kompetencave të Gjykatës Komerciale do të bëhej në mënyrë të veçantë në Ligj, ku do të përfshiheshin së paku:

21


kontestet ndërmjet shoqërive tregtare vendore dhe të huaja lidhur me çështjet e tyre të ndërsjella afariste;

prapësimet ndaj urdhrave përmbarimor për çështjet që bien në fushëveprimin e kësaj Gjykate;

njohjen dhe lejimin e ekzekutimit të vendimeve të arbitrazhit vendor dhe ndërkombëtar;

kontestet gjyqësore që burojnë nga Ligji për Shoqëritë Tregtare; riorganizim, falimentim dhe shuarjen e shoqërive tregtare; kontestet lidhur me çështjet bankare dhe financiare; kontestet lidhur me pengimin e posedimit, kontestet në lidhje me pronën e paluajtshme të shoqërive tregtare; kontestet lidhur me cenimin e konkurrencës, keqpërdorim apo monopolizim dhe

pozitën dominuese në treg si dhe marrëveshjet monopoliste përfshirë edhe vlerësimin e kundërligjshmërisë;

mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe të drejtave të pronësisë industriale, përfshirë markat tregtare, patentat, dizajnin industrial, fshehtësitë tregtare dhe format e tjera të pronësisë industriale të parapara me legjislacionin përkatës;

kontestet midis kompanive të aviacionit, për të cilat zbatohet Ligji mbi Kompanitë e Aviacionit, duke përjashtuar kontestet lidhur me të drejtat e udhëtarëve;

konfliktet administrative të inicuara nga shoqëritë tregtare ndaj vendimeve përfundimtare të organeve administrative;

konfliktet administrative të inicuara nga shoqëritë tregtare ndaj vendimeve që ndëlidhen më lejet, licencat ose çfarëdo autorizimi në kompetencë të një organi publik të Republikës së Kosovës, përfshirë njësitë e vetëqeverisjes lokale;

çështje të tjera të parapara me ligj.

5. Me qëllim të rritjes së efikasitetit, Ligji për Gjykatën Komerciale mund të kufizojë qasjen në mjete të jashtëzakonshme juridike vetëm për konteste të cilat tejkalojnë vlerat e përcaktuar në ligj, dhe të kufizohet shfrytëzimi i mjeteve të jashtëzakonshme me qëllim të shpejtimit të procedurave.

6. Ligji për Gjykatën Komerciale duhet t’i ofroj Gjykatës Komerciale infrastrukturën e veçantë financiare, të rekrutimit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional dhe të ofrojë mundësinë e marrjes së ekspertizave profesionale dhe të besueshme edhe nga jashtë.

7. Me qëllim të zbatimit të plotë dhe efikas të Ligjit për Gjykatën Komerciale, i njejti duhet të parasheh që KGjK do të hartojë rregullore të brendshme mbi rekrutimin e

22


menjëhershëm të Kryetarit të Gjykatës, Nënkryetarëve dhe Administratorëve, të cilët do të marrin përsipër punën dhe përgjegjësinë për funksionalizimin e plotë të Gjykatës gjatë periudhës tranzitore pas miratimit të ligjit.

8. Gjykata do të ketë përfaqësuesin e saj në Këshillin Gjyqësor të Kosovës.

23


Kapitulli 4: Identifikimi dhe vlerësimi i ndikimeve të ardhshme Tabela më poshtë paraqet ndikimet më të rëndësishme që janë identifikuar. Shtojcat 1 deri 4 paraqesin vlerësimin e të gjitha ndikimeve në përputhje me mjetet për identifikimin e ndikimeve ekonomike, shoqërore, mjedisore dhe ndikimeve të të drejtave themelore. Këto mjete janë të listuara në Manualin për Hartimin e Koncept Dokumenteve. Katër shtojcat gjithashtu tregojnë vlerësimin e rëndësisë së ndikimeve të ndryshme dhe nivelin e preferuar të analizës.

4.1. Opsioni 1

Opsioni 1 pritet të ketë vetëm ndikime negative në secilën kategoritë e ndikimeve të parapara këtu. Meqë situata aktuale e krijuar me infrastrukturën aktuale ligjore dhe institucionale nuk do të ketë ndonjë përmirësim, nuk do të ketë as përmirësime në ndonjërën nga parametrat e matjes së ndikimit ekonomik. E njëjta vlen edhe për ndikimin shoqëror, me përjashtim të ndikimit akoma më të rëndë në varfëri dhe në trajtim të barabartë.

Ky opsion më së shumti ndikon negativisht në të drejtat themelore, duke qenë se e vazhdon situatën e cila po kufizon qasje të shpejtë dhe efikase në drejtësi dhe mbrojtjen ligjore të të drejtave sociale, përfshirë këtu të drejtën në pronësi.

Gjithashtu, ndikime negative parashihen të ketë edhe në ngarkesën administrative të bizneseve, meqë nevoja për t’i adresuar të njëjtat konteste në disa dhoma të së njëjtës gjykatë do të vazhdojë edhe më tej.

4.2. Opsioni 2

Kategoritë e ndikimeve

Ndikimet përkatëse të identifikuara

Ndikimet ekonomike Përmirësim i lehtë i zhvillimit dhe qëndrueshmërisë së bizneseve dhe rritje e lehtë e sigurisë për investimet vendore dhe të huaja

Ndikimet shoqërore Përmirësim sipërfaqësor në trajtim të barabartë. Ndikimet mjedisore Nuk ka ndikime relevante.Ndikimet në të drejtat themelore

Përmirësim sipërfaqësor mbrojtjen ligjore ekonomike; Përmirësim sipërfaqësor në qasje në drejtësi.

Ndikimi gjinor Nuk ka ndikime relevante.Ndikimet e barazisë sociale

Nuk ka ndikime relevante.

Ndikimet tek të rinjtë Nuk ka ndikime relevante.Ndikimet në ngarkesën

Nuk ka lehtësime në ngarkesën administrative.

24


administrativeNdikimi i NMV-ve Ndikim i vogël pozitiv përmes ofrimit fuqizimit të Dhomës aktuale për

cështje ekonomike.

Ndikimi ekonomikNdikimi ekonomik i këtij Opsioni, krahasuar me Opsionin 3, pritet të jetë shumë më i vogël. Duke qenë se do të ketë rritje sipërfaqësore të numrit të gjyqtarëve dhe/apo bashkëpunëtorëve profesionalë, pritet që të rritet efikasiteti i zgjidhjes së lëndëve. Megjithatë, kjo rritje pritet të jetë shumë e vogël dhe prandaj ndikimet në vendet e punës apo nivelin e pagesës do të jenë thuajse të pavërejtshme. Ngjashëm me këtë, pritet të mungojnë rezultatet pozitive në krijimin e bizneseve të reja apo qasjen e bizneseve në financim më të mirë.

Një ndikim i lehtë pozitiv mund të parashihet në rritjen e importit dhe eksportit, në sektorin e tregtisë, duke qenë se mund të preken drejtpërdrejtë nga zgjidhja pak më e shpejtë e kontesteve. Megjithatë, vazhdimi i pengesave që burojnë nga administrata aktuale, paqartësia e kompetencave dhe mungesa e ekspertëve të jashtëm pamundëson ngritjen e efikasitetit në nivel të dëshirueshëm dhe si rrjedhojë e kësaj, ndikimet pozitive ekonomike janë të kufizuara.

Ndikimi shoqërorNgjashëm me ndikimin ekonomik, edhe ndikimi shoqëror me këtë Opsion është shumë i kufizuar. Kjo ngase nuk do të këtë ndikim në vendet e punës apo nivelin e pagesës. Gjithashtu, ndikimi mbi varfërinë është thuajse i pandjeshëm meqë nuk fuqizohen bizneset deri në një shkallë të kënaqshme. Gjithashtu, pamundësia për të zgjidhur problemin e konfliktit të kompetencave dhe administratës së përbashkët do të ndikojë që të minimizohet avansimi i trajtimit të barabartë të qytetarëve para kësaj dhome aktuale.

Ndikimi në të drejtat themelorePërmirësimet e parapara të bëhen në kuadër të Opsionit 2 mundësojnë një ndikim të lehtë pozitiv në avancimin e të drejtave themelore.

Duke investuar në ngritjen e numrit të gjyqtarëve dhe rekrutimin e bashkëpunëtorëve profesionalë, pritet të rritet efikasiteti i zgjidhjes së lëndëve. Kjo ndikon drejtëpërdrejt në krijimin e një qasjeje më të mirë në mjete juridike dhe drejtësi, duke e lehtësuar kështu mbrojtjen ligjore të të drejtave të tyre. Meqë kërkesat e bizneseve janë gjithmonë në kuadër të veprimtarisë së tyre biznesore, kjo prekë të drejtën e tyre në pronë e cila pritet të mbrohet më lehtë.

Megjithatë, të gjitha ndikimet pozitive në të drejtat themelorë, si rezultat i këtij Opsioni janë dukshëm të kufizuara për shkak të mungesës së ndryshimeve të tjera të nevojshme në kompetenca, administratë e ekspertizë, siç është elaboruar më sipër.

Ndikimet në ngarkesën administrative

25


Opsioni 2 parasheh vazhdimin e ekzistimit të administratës aktuale të përbashkët të Gjykatës Themelore në Prishtinë. Si rezultat, ngarkesa administrative e vet Dhomës Ekonomike mbetet e njëjtë dhe vazhdon të ngarkohet dita ditës. Prandaj, nuk parashihet të ketë çfarëdo lehtësimi në ngarkesën administrative të bizneseve, si përdorues të kësaj Gjykate.

26


4.2. Opsioni 3: Hartimi i Ligjit për Gjykatën Komerciale

Figurë: Ndikimet më të rëndësishme të identifikuara për kategorinë e ndikimit

Kategoritë e ndikimeve

Ndikimet përkatëse të identifikuara

Ndikimet ekonomike Zhvillimi më i shpejtë dhe qëndrueshëm i NVM-ve dhe rritja e sigurisë për investimet vendore dhe të huaja

Ndikimet shoqërore Përmirësime në vendet e punës, uljen e varfërisë, trajtimin e barabartë dhe informim të publikut.

Ndikimet mjedisore Nuk ka ndikime relevante.Ndikimet në të drejtat themelore

Ofrimi i qasjes më të mirë në drejtësi dhe mbrojtjen ligjore ekonomike.

Ndikimi gjinor Nuk ka ndikime relevanteNdikimet e barazisë sociale

Nuk ka ndikime relevante.

Ndikimet tek të rinjtë Nuk ka ndikime relevante.Ndikimet në ngarkesën administrative

Ka ndikime në ngarkesën administrative përmes lehtësimit të qasjes në një Gjykatë të specializuar.

Ndikimi i NMV-ve Ndikim pozitiv përmes ofrimit të një forumi efikas dhe profesional për zgjidhjen e kontesteve.

Ndikimi ekonomik

Opsioni i tretë pritet të ketë ndikim të rëndësishëm dhe pozitiv ekonomik. Njëra nga ndikimet më të vërejtshmë pritet të jetë në krijimin e vendeve të reja të punës. Kjo pritet të ndodhë duke qenë se bizneseve do t’u jepet një zgjidhje më e shpejtë dhe efektive e mosmarrëveshjeve të tyre, e cila menjëherë ndikon në siguri të të bërit biznes dhe, kështu, në zhvillimin dhe rritjen e tyre të vazhdueshme. Mundësimi i zhvillimit të bizneseve përmes garantimit të zgjidhjes efikase të mosmarrëveshjeve të tyre afariste, do të ndikojë në rritjen e veprimtarisë së tyre biznesore dhe kështu edhe rritjen e shkallës së punësimit.

Në të njëjtën linjë, duke krijuar një forum të vetëm, efikas, të besueshëm dhe të specializuar për bizneset, pritet që të rritet siguria juridike. Siguria juridike, ndërkaq, do të ndikojë në krijimin e bizneseve të reja dhe qasjen e tyre në financim. Duke e lehtësuar të bërit biznes, ndikimi pozitiv do të ndihet edhe në zhvillimit më të lehtë të tregtisë, që pritet të vërehet në flukset e importit dhe eksportit

27


të mallrave dhe shërbimeve, në uljen e çmimeve të produkteve për biznese dhe konsumatorë si dhe në ngritjen e varietetit të ofrimit të mallrave dhe shërbimeve në treg.

Njëra nga arsyet e identifikuara për një kohë të gjatë si pengesë e investimeve të huaja në Kosovë ishte pikërisht mungesa e sigurisë juridike si rezultat i mungesës së zgjidhjes së shpejtë dhe efektive të mosmarrëveshjeve. Me krijimin e një Gjykate të re Komerciale, të specializuar dhe të disejnuar specifikisht për mosmarrëveshje të bizneseve, pritet që kjo pengesë të minimizohet apo të zhduket në tërësi. Kështu, pritet që të lehtësohet dhe rritet investimi direkt nga kompani të huaja dhe investimet nga diaspora. Të gjitha elementet e mësipërme pritet të kenë ndikim shumë pozitiv në zhvillimit afatgjatë të ekonomisë në vend.

Ndikimi shoqërorKy koncept dokument, gjegjësisht përmirësimi i kësaj politike do të ketë ndikim në një qeverisje më të mirë sa i përket ofrimit të një trajtimi të shpejtë të kontesteve të natyrës ekonomike për të gjitha bizneset që veprojnë në Kosovë.

Me Opsionin 3, do të krijohet siguri më e madhe juridike në vend dhe do të përmirësohet dukshëm perceptimi i shoqërisë mbi gjyqësorin. Ndikimi pozitiv në ngritjen e vendeve të punës është elaboruar më sipër dhe prandaj nuk do të përsëritet këtu. Në të njëjtën logjikë, pritet që lehtësimi i zhvillimit të aktiviteteve biznesore do të ndikojë në ulen e varfërisë si rezultat i punësimit.

Mënyra se si planfikohet të organizohet Gjykata sipas Opsionit 3, duke investuar në administratë efikase dhe modernizim të komunikimit me palët dhe publikun, pritet që ta lehtësojë informimin dhe qasjen e publikut në informata. Krahas kësaj, i gjithë procesi i ndërtimit të Gjykatës, veçanërisht procesi i rekrutimit dhe specializimit të gjyqtarëve të saj, dhe zhvillimit të procedurave para saj pritet që të zhvillohen me standarde optimale për të garantuar barazi të palëve para kësaj gjykate.

Efekte të tjera shoqërore nuk pritet të ketë.

Ndikimi në të drejtat themeloreKrahas ndikimit ekonomik, ndikim thelbësor i këtij opsioni pritet të jetë ndikimi pozitiv në qasjen e qytetarëve në drejtësi. Përmes përmirësimi të kësaj politike me Opsionin 3, do të mundësohet forcimi i të drejtave themelore ekonomike dhe promovimit të tregut të lirë në Republikën e Kosovës.

Fillimisht, krijimi kësaj gjykate sipas parametrave të elaboruar më sipër, do të ndikojë pozitivisht në mbrojtjen ligjore, ekonomike dhe shoqërore të individëve dhe personave juridikë. Pikërisht perceptimi i Gjykatave si modalitet joefikas, i njëanshëm dhe jo i specializuar ka bërë që bizneset të hezitojnë t’ia besojnë zgjidhjen e kontesteve të tyre gjykatave. Në këtë mënyrë,

28


qasja e tyre në drejtësi është kufizuar. Duke mundësuar që të gjitha kontestet e natyrës komerciale të gjykohen para një gjykate të vetme, të specializuar, efikase dhe me administratë moderne, pritet që drejtëpërdrejtë të shihet një avancim në qasjen në drejtësi. Kjo qasje më e mirë do të rezultojë në mbrojtje më të lehtë dhe më efikase, ndër të tjera, të së drejtës së bizneseve në pronësi. Kështu, do t’u mundësohet atyre që të bëjnë biznes më lirshëm dhe në mënyrë më efikase.

Siç parashihet në pikën 5 në Kuadër të Opsionit 3, Ligji do të sigurojë dyshkallshmërinë, duke ndikuar kështu pozitivisht në ngritjen e sigurisë juridike si rezultat i ekzekutimit më të shpejtë të vendimeve pas përfundimit të procedurës në shkallë të dytë.

Duke qenë se të gjithë gjyqtarët e kësaj gjykate priten të specializohen dhe avancohen edhe më tutje në fushat e tyre të specializimit, kjo do të ndikojë që pavarësisht natyrës së mosmarrëveshjeve për të cilat palët iu drejtohen gjykatave, trajtimi i të gjitha rasteve do të bëhet nga gjyqtarë të përgatitur në mënyrën më të mirë për to. Kjo, në vetvete, do të mundësojë një trajtim të barabartë të të gjitha palëve para kësaj gjykate.

Ndikimet në ngarkesën administrative

Përmirësimi i kësaj politike me Opsionin 3 do të ketë ndikime pozitive në zvogëlimin e ngarkesës administrative, sepse përmes opsionit 3, saktësisht me Ligjin e ri për Gjykatën Komerciale, për të gjitha kontestet, për të dy shkallët, bizneset do t’i drejtohen vetëm një forumi të specializuar.

Siç është elaboruar edhe në Kapitullin 1, njëra nga pengesat qenësore që sot ngarkon shumë bizneset, është shpeshherë nevoja e parashtrimit të të njëjtit konflikt në dy Dhoma të ndryshime – në atë administrative dhe atë ekonomike. Me Opsionin 3 synohet që pikërisht kjo ngarkesë të eliminohet duke qartësuar kompetencat e Gjykatës si dhe duke bërë ndryshimet e nevojshme legjislative për të minimizuar mundësitë e fragmentimit të rasteve në dhoma apo gjykata të ndryshme.

Kapitulli 4.1: Sfidat me mbledhjen e të dhënaveGjatë hartimit të këtij dokumenti nuk janë hasur vështirësi në mbledhjen e të dhënave të nevojshme për shkak se grupi punues ka përfshirë anëtarë të Ministrisë së Drejtësisë dhe të Këshillit Gjyqësor të Kosovës, të cilët kanë ofruar informata të mjaftueshme për periudhat e mëparshme dhe të dhëna mbi situatën aktuale. Grupi punues poashtu ka pasur konsultime dhe bashkëpunim me gjithë akterët tjerë relevant sa i përket mbledhjes së të dhënave, duke përfshirë donatorët ndërkombëtar, specifikisht USAID.

29


Kapitulli 5: Komunikimi dhe konsultimi Palët e interesit në raport me këtë koncept dokument janë: Ministria e Drejtësisë; Këshilli Gjyqësor i Kosovës, Gjyqtarët që merren më çështje ekonomike dhe administrative, Odat Ekonomike që veprojnë në Kosovës; Këshilli Gjyqësor i Kosovës, Avokatët dhe organizatat e shoqërisë civile.

Para hartimit të koncept dokumentit, palët e interesit janë ftuar në tryeza të ndryshme të organizuara në gjithë Kosovën nga Ministria e Drejtësisë, ku janë diskutuar çështjet që ndërlidhen me drejtësinë komerciale.

Grupi punues për hartimin e koncept dokumentit për reformën gjyqësore për drejtësi komerciale është i përbërë nga: përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë, Ministria e Financave, Zyra e Kryeministrit, Gjyqtarët, USAID në cilësi të ekspertëve.

Takimet e grupit punues janë si vijojnë:

- 18 Korrik 2019 -Takimi i grupit punues, ku është hartuar pjesa e problemit të koncept dokumentit;

- 19 dhe 20 Korrik 2019 – Takimi i grupit punues për finalizimin e koncept dokumenti;- 12 Shtator 2019 - Takim përfundimtar i grupit punues për të diskutuar komentet e marra

gjatë fazës së konsultimit publik

Figur: Përmbledhje e aktiviteteve të komunikimit dhe konsultimit të kryera për një koncept dokument

Procesi i konsultimit synon: Qëllimi kryesor Grupi i

synuarAktiviteti Komunikimi/

njoftimiAfati Kohor

Buxheti i nevojshëm

Personi përgjegjës

Takimi i hapur për të gjithë palët e interesuara

Të gjitha palët e interesuara

Takim publik

Komunikimi përmes ueb-faqes së Ministrisë, njoftimi për media dhe email

XX XX Lulzim Beqiri, MD

Takime të fokusuara

Komunikimi përmes email për organizimin e takimeve


Takimet e grupit punues për

Grupi punues për

Grupet punuese

Komunikimi përmes email për

18, 19

përkrahet nga

Lulzim Beqiri,

30


hartimin e koncept dokumentit

hartimin e koncept dokumentit

për hartimin e koncept dokuemntit

organizmin e takimeve

dhe 20 Korrik 2019

donatorët MD

Konsultim paraprak ndërministror dhe ndërinstitucional

Komunikimi përmes email-it; drafti se paku në dy gjuhet zyrtare


Konsultimi publik me shkrim

Të gjitha palët e interesuara

Publikimi i konsultimit në portalin për konsultim publik

Publikimi në ueb-faqe ; njoftim me email, media sociale


Mbulimi i reformës së drejtësisë komerciale në media:

https://indeksonline.net/qeveria-voton-projektligjin-per-gjykaten-komerciale/?fbclid=IëAR0QT_vz0YhA0rpFKJTMësyJil0NHuchGQtYL5uTVF8vbXOh5tIzzbfikhs

Kapitulli 6: Krahasimi i opsioneve

Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore mund të merret parasysh në rastin e këtij koncept dokumenti por nuk ofron zgjidhjen e duhur dhe të qëndrueshme ndaj problemit kryesor. Aktualisht, Ligji për Gjykatat është i zbatueshëm sa i përket funksionimit të Departamenteve respektive për çështje ekonomike dhe administrative. Çështja e kompetencave dhe përzierjes së kompentave nuk mund të trajtohet pa ndryshime ligjore, mirëpo aspektet e rritjes së numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional në kuadër të infrastrukturës aktuale mund të kenë ndikim në rritjen e efikasitetit të zgjidhjes së lëndëve. Administrata e përbashkët e gjithë Gjykatës Themelore në Prishtinë në asnjë rast nuk mund të dedikohet në veçanti për t’i shërbyer nevojave dhe intenzitetit të punës së Departamenteve kompetente për çështje ekonomike. Departamenti për çështje ekonomike dhe ai për çështje administrative, përkundër që trajtojnë konteste specifike dhe kompekse, të njejtit do të duhet të vazhdojnë të shërbehen nga lista e ekspertëve gjyqësor të KGJK-së, në pamundësi të angazhimit të kompanive të jashtme të profilizuara në çështje të caktuara. Njejtë është situata me kontestet komplekse nga fusha e ndërtimit, telekomunikacionit, energjisë ose

31

https://indeksonline.net/qeveria-voton-projektligjin-per-gjykaten-komerciale/?fbclid=I%C3%ABAR0QT_vz0YhA0rpFKJTM%C3%ABsyJil0NHuchGQtYL5uTVF8vbXOh5tIzzbfikhs

https://indeksonline.net/qeveria-voton-projektligjin-per-gjykaten-komerciale/?fbclid=I%C3%ABAR0QT_vz0YhA0rpFKJTM%C3%ABsyJil0NHuchGQtYL5uTVF8vbXOh5tIzzbfikhs


fusha tjera specifike, ku ekspertiza në dispozicion për gjykatat është e mangët e në shumë raste joprofesionale. Kjo situatë vështirë mund të ndryshoj në kuadër të strukturës aktuale. Njejtë do të vijoj situata edhe me trajtimin e rasteve përmbarimore nga kontestet ekonomike, e cila nuk mund të ndryshohet pa ndryshime ligjore. Ky opsion si i vetëm mund të rezultojë si i pamjaftueshëm për të përmirësuar gjendjen aktuale dhe eliminimin e problemeve kryesore të cilat derivojnë nga çështjet që ndërlidhen me mangësitë ligjore të Ligjit për Gjykata dhe jo domosdo nga moszbatimi i duhur i tij.

Në anën tjetër, opsioni i tretë, për ndryshimin e kornizës ligjore përmes hartimit të Ligjit të ri për Gjykatën Komerciale është më i përshtatshëm dhe më i pranueshëm me qëllim të zgjidhjes përfundimtare dhe të qëndrueshme të problemit kryesor. Krijimi i Gjykatës Komerciale si adresa e vetme pe r bizneset, mund te she rbej edhe si rekurs pe r nje game te gjere te ankesave administrative të cilat ndërlidhen më konteste ekonomike. Me qëllim të krijimit të Gjykatës Komerciale, rekomandohet hartimi i ligjit të veçantë për Gjykatën Komerciale, i cili ligj do të ndryshonte dhe plotësonte edhe pjesë të ndryshme të Ligjit për Gjykata, dhe për aq sa është e nevojshme, Ligjit për Procedurë Kontestimore dhe Ligjit për Konfliktin Administrativ. Ligji për Gjykatën Komerciale të Kosovës do të krijonte një gjykatë e cila do të kishte brenda saj të dy shkallët e gjyqësorit, me qëllim të trajtimit të padive dhe ankesave (mjeteve të rregullta juridike) në një forum të vetëm. Kjo gjithashtu do të mundësonte trajtimin e kompentecave të Gjykatës Komerciale në mënyrë të veçantë në Ligj, ku do të përfshiheshin të gjitha çështjet në kompetëncë të Departamentit aktual për çështje ekonomike dhe një numër i kompetencave të Departamentit për çështje administrative që ndërlidhen me bizneset. Me qëllim të rritjes së efikasitetit, Ligji për Gjykatën Komerciale duhet të kufizoj qasjen në mjete të jashtëzakonshme juridike vetëm për konteste të cilat tejkalojnë vlerat e përcaktuar në ligj, dhe të kufizohet shfrytëzimi i mjeteve të jashtëzakonshme me qëllim të shpejtimit të procedurave. Me qellim të rritjes së efikasitetit, Ligji për Gjykatën Komerciale duhet t’i ofroj Gjykatës Komerciale autonominë e nevojshme financiare, të rekrutimit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional dhe të ofroj mundësinë e marrjes së ekspertizave profesionale nga jashtë, me propozim të palëve dhe nga kompani profesionale dhe me renome në Kosovë dhe jashtë saj. Me qëllim të zbatimit të plotë dhe efikas të Ligjit për Gjykatën Komerciale, i njejti duhet të parasheh procedurat e rekrutimit të menjëhershëm të Kryetarit të Gjykatës, Nënkryetarëve dhe Administratorëve, të cilët do të marrin përsipër punën dhe përgjegjësinë për funksionalizimin e plotë të Gjykatës gjatë periudhës tranzitore pas miratimit të ligjit.

Kapitulli 6.1: Planet e zbatimit për opsionet e ndryshme

Opsioni 2

32


Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe ekzekutimit pa ndryshime ligjore mund të merret parasysh në rastin e këtij koncept dokumenti por nuk ofron zgjidhjen e duhur dhe të qëndrueshme ndaj problemit kryesor. Aktualisht, Ligji për Gjykatat është i zbatueshëm sa i përket funksionimit të Departamenteve respektive për çështje ekonomike dhe administrative. Çështja e kompetencave dhe përzierjes së kompetencave nuk mund të trajtohet pa ndryshime ligjore, mirëpo aspektet e rritjes së numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional në kuadër të infrastrukturës aktuale mund të kenë ndikim në rritjen e efikasitetit të zgjidhjes së lëndëve.

Mirëpo, administrata e përbashkët e gjithë Gjykatës Themelore në Prishtinë në asnjë rast nuk mund të dedikohet në veçanti për t’i shërbyer nevojave dhe intenzitetit të punës së Departamenteve kompetente për çështje ekonomike.

Departamenti për çështje ekonomike dhe ai për çështje administrative, përkundër që trajtojnë konteste specifike dhe komplekse, të njejtit do të duhet të vazhdojnë të shërbehen nga lista e ekspertëve gjyqësor të KGJK-së, në pamundësi të angazhimit të kompanive të jashtme të profilizuara në çështje të caktuara. Njejtë është situata me kontestet komplekse nga fusha e ndërtimit, telekomunikacionit, energjisë ose fusha tjera specifike, ku ekspertiza në dispozicion për gjykatat është e mangët e në shumë raste joprofesionale. Kjo situatë vështirë mund të ndryshoj në kuadër të strukturës aktuale.

Njejtë do të vijoj situata edhe me trajtimin e rasteve përmbarimore nga kontestet ekonomike, e cila nuk mund të ndryshohet pa ndryshime ligjore.

Ky opsion si i vetëm mund të rezultojë si i pamjaftueshëm për të përmirësuar gjendjen aktuale dhe eliminimin e problemeve kryesore të cilat derivojnë nga çështjet që ndërlidhen me mangësitë ligjore të Ligjit për Gjykata dhe jo domosdo nga moszbatimi i duhur i tij.

Figura 6: Plani i zbatimit për Opsionin 2

Qëllimi ipolitikës

Përmirësimi i qasjes në drejtësi për komunitetin e biznesit Shifra e kostos së priturObjektivi

strategjikOutputi, aktivitetet, viti dhe organizata/departamenti përgjegjës

Objektivi Specifik 1

Outputi 1.1. Ngritja e

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Institucioni /departam

33


numrit të gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesionalë në Departamentin për Cështje Ekonomike

enti përgjegjës

Aktiviteti 1.1.1Rekrutimi i 5 gjyqtarëve shtesë

x x KGjK

Aktiviteti 1.1.2Rekrutimi i 10 bashkëpunëtorëve profesionalë

x x KGjK

Opsioni 3

Opcioni i tretë për ndryshimin e kornizës ligjore përmes hartimit të Ligjit të ri për Gjykatën Komerciale është më i përshtatshëm dhe më i pranueshëm me qëllim të zgjidhjes përfundimtare dhe të qëndrueshme të problemit kryesor. Me qëllim të adresimit të problemeve të identifikuara dhe të përshkruara më lartë, është rekomanduar krijimi i Gjykatës Komerciale si adresa e vetme pe r bizneset, mund te she rbej edhe si rekurs pe r nje game te gjere te ankesave administrative të cilat ndërlidhen më konteste ekonomike. Gjykata e ardhshme duhet fillimisht te prioritizoj c eshtjet komerciale qe kane pe suar vonesa me rastin e trajtimit nga departamenti ekonomik dhe administrativ i Gjykate s Themelore te Prishtine s. Autonomia, kompetencat dhe mënyra e funksionimit do të përcaktohet në ligj.

Figura 7: Plani i zbatimit për Opsionin 3

Qëllimi i Përmirësimi i qasjes në drejtësi për komunitetin e biznesit Shifra e

34


politikës pritshme e kostosObjektivi

strategjikOutputi, aktivitetet, viti dhe organizata/departamenti përgjegjës

Objektivi strategjik 1Zvogëlimi i periudhës nga 3 vjet në 6 muaj për zgjidhjen e kontesteve nga kompetencat e Gjykatës, në afat prej 5 vitesh

Objektivi specifik 2:Dyfishimi i numrit të lëndëve të pranuara në Gjykatë Brenda periudhës 5 vjecare

Objektivi Specifik 3:Trajtimi I të gjitha prapësimeve ndaj urdhërave

Outputi 1.1Ligji për Gjykatën Komerciale

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Institucioni /departamenti përgjegjës

Aktiviteti 1.1.1Hartimi i ligjit

x MD

Aktiviteti 1.1.2Konsultimi i ligjit

x MD

Aktiviteti 1.1.3

Outputi 1.2Rekrutimi i stafit administrativ dhe gjyqësor

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Institucioni /departamenti përgjegjës

Aktiviteti 1.2.1Rekrutimi i 20 gjyqtarëve2

x KGjK

Aktiviteti 1.2.2Rekruti

x KGjK

2 10 gjyqtarë shtesë ndaj 10 ekzistentë.

35


përmbarimorë brenda afateve të përcaktuara ligjore, brenda periudhës dy vjeçare

Objektivi specifik: Përgjysmimi I lëndëve të kthyera, ndryshuara apo prishura nga shkalla e dytë, brenda periudhës 5 vjecarë

mi i 50 anëtarëve të stafit mbështetës3

Outputi 1.3. Specializimi i stafit gjyqësor dhe mbështetës

1.3.1Trajnimi fillestarpër gjyqtarë

x AD

1.3.2. Trajnimi i vazhdueshëm i gjyqtarëve

x x x AD

1.3.3. Trajnimi i stafit mbështetës

x x x x AD

3 41 anëtarë të stafit mbështetës krahas 9 anëtarëve ekzistues.

36


Kapitulli 6.2: Tabela e krahasimit me të tre opsion

37


Figura 8: Krahasimi i opsioneve

Mjeti i krahasimit:

Opsioni 1: Asnjë ndryshim

Opsioni 2: Përmirësimi i zbatimit dhe ekzekutimit

Opsioni 3: Themelimi i Gjykatës Komerciale

Ndikimet relevante pozitive

Nuk ka ndikim pozitiv tw identifikuar

Rritja e numrit të gjyqtarëve dhe stafit ndihmës brenda infrastrukturës aktuale mund të ketë ndikim në rritjen e efikasitetit të zgjidhjes së rasteve

Zgjidhja e qëndrueshme për problemin kryesor: qasja në drejtësi për bizneset;

Zgjidhja në kohë e rasteve;

Nritje e kualitetit të ofrimit të drejtësisë;

Rritja e sigurisë për investitorët e huaj dhe vendor

Ndikimet relevante negative

Infrastruktura ekzistuese ligjore dhe institucionale nuk do t'i nënshtrohet ndonjë përmirësimi;

Qasje e kufizuar në drejtësi dhe mbrojtje ligjore të bizneseve;

Vazhdimi i ngarkesave administrative për bizneset, pasi nevoja për të adresuar pjesë të ndryshme të të njëjtit kontest përpara departamenteve të

Administrata e përbashkët e Gjykatës Themelore në Prishtinë nuk mund të shërbejë për nevojat dhe intensitetin e punës së Departamentit Ekonomik;

Kompetencat dhe kompetencat e përziera nuk mund të trajtohen pa ndryshime ligjore;

Pamundësia për të përfshirë ekspertizë të jashtme në trajtimin e

Nuk ka ndikime negative të identifikuara

38


ndryshme të së njëjtës gjykatë do të vazhdojë;

Asnjë përmirësim i ndonjë prej parametrave për matjen e ndikimit ekonomik

kontesteve komplekse

Kostot relevante

Nuk ka kosto shtesë Kosto shtesë për burime njerëzore

Shihni arsyetimin dhe tabelat e buxhetit

Vlerësimi i ndikimit të pritshëm buxhetor

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 1 Viti 2 Viti 3

Përfundimi Opsioni 1 është opsioni më pak i preferuar

Opsioni 2 nuk është opsioni më i preferuar

Opsioni 3 është opsioni më i preferuar

Kapitulli 7: Konkluzionet dhe hapat e ardhshëmOpsioni i tretë që propozon ndryshimin e kornizës ligjore përmes hartimit të Ligjit të ri për Gjykatën Komerciale është më i përshtatshëm dhe më i pranueshëm me qëllim të zgjidhjes përfundimtare dhe të qëndrueshme të problemit kryesor. Krijimi i një gjykate të pavarur do të ofrojë qasje në drejtësi për komunitetin e biznesit, duke ulur kohëzgjatjen në trajtimin e lëndëve komerciale dhe lëndëve administrative që ndërlidhen me çështje ekonomike, numrin e vogël të gjyqtarëve, mungesën e resurseve humane dhe specializimeve, trajtimi i Urdhërave Përmbarimor të natyrës komerciale dhe mungesa e ekspertizës profesionale në fushat e ndërlikuara të të drejtës komerciale.

Kapitulli 7.1: Dispozitat për monitorimin dhe vlerësiminPas miratimit të Koncept Dokumentit, projektligji pritet të draftohet nga Ministria e Drejtësisë, të miratohet nga Qeveria dhe të hyjë në fuqi pas miratimit nga Kuvendi i Kosovës. Pas miratimit të ligjit nga Kuvendi, KGJK do të vazhdojë me aranzhimet e nevojshme për funksionalizimin e Gjykatës Komerciale.

39


40


Opsioni 2:

Shtojca 1: Forma e vlerësimit për ndikimin ekonomikKategoria e ndikimeve ekonomike

Ndikimi kryesor A pritet të ndodhë ky ndikim?

Numri i organizatave, kompanive dhe/ose individëve të prekur

Përfitimi i pritshëm ose kostoja e ndikimit

Niveli i preferuar i analizës

Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtVendet e punës4

A do të rritet numri aktual i vendeve të punës?

X

A do të zvogëlohet numri aktual i vendeve të punës?

X

A do të ndikojë në nivelin e pagesës? XA do të ndikojë në lehtësimin e gjetjes së një vendi të punës?

X

Bërja e biznesit A do të ndikojë në qasjen në financa për biznes?

X

A do të largohen nga tregu produkte të caktuara?

X U U

A do të lejohen në treg produkte të caktuara?

X U U

A do të detyrohen bizneset të mbyllen?

X

A do të krijohen biznese të reja? X U UNgarkesa A do të detyrohen bizneset t’i

përmbushin detyrimet e dhënjes së X

4 Kur ndikon në vendet e punës, gjithashtu do të ketë edhe ndikime shoqërore.

41


administrative informatave të reja? A janë thjeshtuar detyrimet e dhënjes së informatave për bizneset?

X

Tregtia A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të importit?

X U U

A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të eksportit?

X U U

Transporti A do të ketë efekt në mënyrën e transportit të pasagjerëve dhe/ose mallrave?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në kohën e nevojshme për të transportuar pasagjerë dhe/ose mallra?

X

Investimet A pritet që kompanitë të investojnë në veprimtari të reja?

X

A pritet që kompanitë t'i anulojnë ose shtyjnë për më vonë investimet?

X

A do të rriten investimet nga diaspora? XA do të zvogëlohen investimet nga diaspora?

X

A do të rriten investimet e huaja direkte?

X

A do të zvogëlohen investimet e huaja direkte?

X

Konkurrueshm A do të rritet çmimi i biznesit të produkteve, siç është energjia

X

42


ëria elektrike? A do të ulet çmimi i inputeve të bizneseve, siç është energjia elektrike?

X

A ka gjasa që të promovohen inovacioni dhe hulumtimi?

X

A ka gjasa që inovacioni dhe hulumtimi të pengohen?

X

Ndikimi në NVM

A janë kompanitë e prekura kryesisht NVM?

X

Çmimet dhe konkurrenca

A do të rritet numri i mallrave dhe shërbimeve në dispozicion për biznesin apo konsumatorët?

X

A do të zvogëlohet numri i mallrave dhe shërbimeve në dispozicion për biznesin apo konsumatorët?

X

A do të rriten çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?

X

A do të ulen çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?

X

Ndikimet ekonomike rajonale

A do të ndikohet ndonjë sektor i veçantë i biznesit?

X

A është ky sektor i koncentruar në një rajon të caktuar?

X

Zhvillimi i përgjithshëm ekonomik

A do të ndikohet rritja e ardhshme ekonomike?

X L L

A mund të ketë ndonjë efekt në normën e inflacionit?

X

43


44


Shtojca 2: Forma e vlerësimit për ndikimet shoqëroreKategoria e ndikimeve shoqërore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtVendet e punës 5


X


X

A ndikohen vendet e punës në një sektor të caktuar të biznesit?

X

A do të ketë ndonjë ndikim në nivelin e pagesës?

X

A do të ketë ndikim në lehtësimin e gjetjes së një vendi të punës?

X

Ndikimet shoqërore rajonale

A janë ndikimet shoqërore të përqendruara në një rajon apo qytete të veçanta?

X

Kushtet e punës

A ndikohen të drejtat e punëtorëve? XA parashihen apo shfuqizohen standardet për punën në kushte të rrezikshme?

X

A do të ketë ndikim mbi mënyrën e zhvillimit të dialogut social ndërmjet

X

5 Ky ndikim është i elaboruar në Seksionin 1 për ndikimet ekonomike.

45


punonjësve dhe punëdhënësve?Përfshirja sociale

A do të ketë ndikim mbi varfërinë? X U UA ndikohet qasja në skemat e mbrojtjes sociale?

X

A do të ndryshojë çmimi i mallrave dhe shërbimeve themelore?

X

A do të ketë ndikim në financimin apo organizimin e skemave të mbrojtjes sociale?

X

Arsimi A do të ketë ndikim në arsimin fillor? XA do të ketë ndikim në arsimin e mesëm?

X

A do të ketë ndikim në arsimin e lartë? XA do të ketë ndikim në aftësimin profesional?

X

A do të ketë ndikim në arsimimin e punëtorëve dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës?

X

A do të ketë ndikim në organizimin apo strukturën e sistemit arsimor?

X

A do të ketë ndikim në lirinë akademike dhe vetëqeverisjen?

X

Kultura A ndikon opsioni në diversitetin kulturor?

X

A ndikon opsioni në financimin e organizatave kulturore?

X

A ndikon opsioni në mundësitë për X

46


personat që të përfitojnë nga aktivitetet kulturore ose të marrin pjesë në to? A ndikon opsioni në ruajtjen e trashëgimisë kulturore?

X

Qeverisja A ndikon opsioni në aftësitë e qytetarëve të marrin pjesë në procesin demokratik?

X

A trajtohet çdo person në mënyrë të barabartë?

X L L

A do të informohet më mirë publiku në lidhje me çështje të caktuara?

X L L

A ndikon opsioni në mënyrën se si funksionojnë partitë politike?

X

A do të ketë ndonjë ndikim në shoqërinë civile?

X

Shëndeti dhe siguria publike6

A do të ketë ndonjë ndikim në jetën e njerëzve, siç është jetëgjatësia apo shkalla e vdekshmërisë?

X

A do të ketë ndikim në cilësinë e ushqimit?

X

A do të rritet apo zvogëlohet rreziku shëndetësor për shkak të substancave të dëmshme?

X

A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në nivelet e zhurmës apo cilësinë e ajrit, ujit

X

6 Kur ka ndikim në shëndet publik dhe siguri, atëherë rregullisht ka ndikime mjedisore.

47


dhe/ose tokës?A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në përdorimin e energjisë?

X

A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në deponimin e mbeturinave?

X

A do të ketë ndikim në mënyrën e jetesës së njerëzve, siç janë nivelet e interesimit për sport, ndryshimet në ushqyeshmëri, ose ndryshimet në përdorimin e duhanit ose alkoolit?

X

A ka grupe të veçanta që përballen me rreziqe shumë më të larta se të tjerat (të përcaktuar sipas faktorëve, të tillë si mosha, gjinia, aftësia e kufizuar, grup shoqëror apo rajoni)?

X

Krimi dhe siguria

A ndikohen gjasat që të kapen kriminelët?

X

A ndikohet fitimi i mundshëm nga krimi?

X

A ndikon në nivelet e korrupsionit? XA ndikohet kapaciteti i zbatimit të ligjit? X

48


Shtojca 3: Forma e vlerësimit për ndikimet mjedisoreKategoria e ndikimeve mjedisore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtKlima dhe mjedisi i qëndrueshëm

A do të ketë ndikim në emetimin e gazrave serë (dioksid karboni, metani etj.)?

X

A do të ndikohet konsumi i karburanteve?

X

A do të ndryshojë shumëllojshmëria e burimeve që përdoren për prodhimin e energjisë?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në çmim për produktet miqësore ndaj mjedisit?

X

A do të bëhen më pak ndotëse disa aktivitete të caktuara?

X

Cilësia e ajrit A do të ketë ndikim në emetimin e ndotësve të ajrit?

X

Cilësia e ujit A ndikon opsioni në cilësinë e ujërave të ëmbla?

X

A ndikon opsioni në cilësinë e ujërave nëntokësore?

X

A ndikon opsioni në burimet e ujit të pijshëm?

X

49


Cilësia e tokës dhe shfrytëzimi i tokës

A do të ketë ndikim në cilësinë e tokës (në lidhje me acidifikimin, ndotjen, përdorimin e pesticideve apo herbicideve)?

X

A do të ketë ndikim në erozionin e tokës?

X

A do të humbet tokë (përmes ndërtimit, etj.)?

X

A do të fitohet tokë (përmes dekontaminimit, etj.)?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në shfrytëzimin e tokës (p.sh. nga shfrytëzimi xxpyjor në shfrytëzim bujqësor apo urban)?

x

Mbeturinat dhe riciklimi

A do të ndryshojë sasia e mbeturinave të gjeneruara?

X

A do të ndryshojnë mënyrat në të cilat trajtohen mbeturinat?

X

A do të ketë ndikim në mundësitë për riciklimin e mbeturinave?

X

Përdorimi i burimeve

A ndikon opsioni në përdorimin e burimeve të ripërtëritshme (rezervave të peshkut, hidrocentraleve, energjisë diellore etj.)?

X

A ndikon opsioni në përdorimin e burimeve, të cilat nuk janë të ripërtëritshme (ujërat nëntokësore,

X

50


mineralet, qymyri etj.)?Shkalla e rreziqeve mjedisore

A do të ketë ndonjë efekt në gjasat për rreziqe, të tilla, si zjarret, shpërthimet apo aksidentet?

X

A do të ndikojë në gatishmërinë në rast të fatkeqësive natyrore?

X

A ndikohet mbrojtja e shoqërisë nga fatkeqësitë natyrore?

X

Biodiversiteti, flora dhe fauna

A do të ketë ndikim në speciet e mbrojtura apo të rrezikuara apo në zonat ku ato jetojnë?

X

A do të preket madhësia apo lidhjet midis zonave të natyrës?

X

A do të ketë ndonjë efekt në numrin e specieve në një zonë të caktuar?

X

Mirëqenia e kafshëve

A do të ndikohet trajtimi i kafshëve? XA do të ndikohet shëndeti i kafshëve? XA do të ndikohet cilësia dhe siguria e ushqimit të kafshëve?

x

Shtojca 4: Forma e vlerësimit për ndikimin e të drejtave themeloreKategoria e ndikimit në të drejtat themelore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtDinjiteti A ndikon opsioni në dinjitetin e

njerëzve, në të drejtën e tyre për jetë X

51


apo në integritetin e një personi?Liria A ndikon opsioni në të drejtën e lirisë

së individëve?X

A ndikon opsioni në të drejtën e një personi për privatësi?

X

A ndikon opsioni në të drejtën për t’u martuar apo krijuar familje?

X

A ndikon opsioni në mbrojtjen ligjore, ekonomike ose shoqërore të individëve apo familjes?

X L L L

A ndikon opsioni në lirinë e mendimit, ndërgjegjes apo fesë?

X

A ndikon opsioni në lirinë e shprehjes? XA ndikon opsioni në lirinë e tubimit ose X

52


asociimit?Të dhënat personale

A përfshin opsioni përpunimin e të dhënave personale?

X

A janë të drejtat e individit për qasje, korrigjim dhe kundërshtim të garantuara?

X

A është e qartë dhe e mbrojtur mirë mënyra në të cilën përpunohen të dhënat personale?

X

Azili A ndikon ky opsioni në të drejtën për azil?

X

Të drejtat pronësore

A do të ndikohen të drejtat e pronësisë?

X U U

A ndikon opsioni në lirinë për të bërë biznes?

X L L

53


Trajtimi i barabartë 7

A e mbron opsioni parimin e barazisë para ligjit?

X L U

A ka gjasa që grupe të caktuara do të dëmtohen në mënyrë direkte apo indirekte nga diskriminimi (p.sh. ndonjë diskriminim në bazë gjinore, racore, ngjyre, etnie, opinioni politik ose tjetër, moshe ose orientimi seksual)?

X

7 Barazia gjinore trajtohet në Vlerësimin e Ndikimit Gjinor

..............................................................

54


Opsioni 3:

Shtojca 1: Forma e vlerësimit për ndikimin ekonomikKategoria e ndikimeve ekonomike





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtVendet e punës8


X U U


X

A do të ndikojë në nivelin e pagesës? X U UA do të ndikojë në lehtësimin e gjetjes së një vendi të punës?

X

Bërja e biznesit A do të ndikojë në qasjen në financa për biznes?

X L L

A do të largohen nga tregu produkte të caktuara?

X U U

A do të lejohen në treg produkte të caktuara?

X U U

A do të detyrohen bizneset të mbyllen?

X

A do të krijohen biznese të reja? X U UNgarkesa A do të detyrohen bizneset t’i

përmbushin detyrimet e dhënjes së X

8 Kur ndikon në vendet e punës, gjithashtu do të ketë edhe ndikime shoqërore.

55


administrative informatave të reja? A janë thjeshtuar detyrimet e dhënjes së informatave për bizneset?

X

Tregtia A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të importit?

X U U

A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të eksportit?

X U U

Transporti A do të ketë efekt në mënyrën e transportit të pasagjerëve dhe/ose mallrave?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në kohën e nevojshme për të transportuar pasagjerë dhe/ose mallra?

X

Investimet A pritet që kompanitë të investojnë në veprimtari të reja?

X

A pritet që kompanitë t'i anulojnë ose shtyjnë për më vonë investimet?

X L L

A do të rriten investimet nga diaspora? XA do të zvogëlohen investimet nga diaspora?

X

A do të rriten investimet e huaja direkte?

X L L

A do të zvogëlohen investimet e huaja direkte?

X

Konkurrueshm A do të rritet çmimi i biznesit të produkteve, siç është energjia

X

56


ëria elektrike? A do të ulet çmimi i inputeve të bizneseve, siç është energjia elektrike?

X

A ka gjasa që të promovohen inovacioni dhe hulumtimi?

X

A ka gjasa që inovacioni dhe hulumtimi të pengohen?

X

Ndikimi në NVM

A janë kompanitë e prekura kryesisht NVM?

X L L

Çmimet dhe konkurrenca

A do të rritet numri i mallrave dhe shërbimeve në dispozicion për biznesin apo konsumatorët?

X U U

A do të zvogëlohet numri i mallrave dhe shërbimeve në dispozicion për biznesin apo konsumatorët?

X

A do të rriten çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?

X

A do të ulen çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?

X

Ndikimet ekonomike rajonale

A do të ndikohet ndonjë sektor i veçantë i biznesit?

X

A është ky sektor i koncentruar në një rajon të caktuar?

X

Zhvillimi i përgjithshëm ekonomik

A do të ndikohet rritja e ardhshme ekonomike?

X L L

A mund të ketë ndonjë efekt në normën e inflacionit?

X

57


58


Shtojca 2: Forma e vlerësimit për ndikimet shoqëroreKategoria e ndikimeve shoqërore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtVendet e punës 9


X U U


X

A ndikohen vendet e punës në një sektor të caktuar të biznesit?

X

A do të ketë ndonjë ndikim në nivelin e pagesës?

X U U

A do të ketë ndikim në lehtësimin e gjetjes së një vendi të punës?

X

Ndikimet shoqërore rajonale

A janë ndikimet shoqërore të përqendruara në një rajon apo qytete të veçanta?

X

Kushtet e punës

A ndikohen të drejtat e punëtorëve? XA parashihen apo shfuqizohen standardet për punën në kushte të rrezikshme?

X

A do të ketë ndikim mbi mënyrën e zhvillimit të dialogut social ndërmjet

X

9 Ky ndikim është i elaboruar në Seksionin 1 për ndikimet ekonomike.

59


punonjësve dhe punëdhënësve?Përfshirja sociale

A do të ketë ndikim mbi varfërinë? X U UA ndikohet qasja në skemat e mbrojtjes sociale?

X

A do të ndryshojë çmimi i mallrave dhe shërbimeve themelore?

X

A do të ketë ndikim në financimin apo organizimin e skemave të mbrojtjes sociale?

X

Arsimi A do të ketë ndikim në arsimin fillor? XA do të ketë ndikim në arsimin e mesëm?

X

A do të ketë ndikim në arsimin e lartë? XA do të ketë ndikim në aftësimin profesional?

X

A do të ketë ndikim në arsimimin e punëtorëve dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës?

X

A do të ketë ndikim në organizimin apo strukturën e sistemit arsimor?

X

A do të ketë ndikim në lirinë akademike dhe vetëqeverisjen?

X

Kultura A ndikon opsioni në diversitetin kulturor?

X

A ndikon opsioni në financimin e organizatave kulturore?

X

A ndikon opsioni në mundësitë për X

60


personat që të përfitojnë nga aktivitetet kulturore ose të marrin pjesë në to? A ndikon opsioni në ruajtjen e trashëgimisë kulturore?

X

Qeverisja A ndikon opsioni në aftësitë e qytetarëve të marrin pjesë në procesin demokratik?

X

A trajtohet çdo person në mënyrë të barabartë?

X L L

A do të informohet më mirë publiku në lidhje me çështje të caktuara?

X L L

A ndikon opsioni në mënyrën se si funksionojnë partitë politike?

X

A do të ketë ndonjë ndikim në shoqërinë civile?

X

Shëndeti dhe siguria publike10

A do të ketë ndonjë ndikim në jetën e njerëzve, siç është jetëgjatësia apo shkalla e vdekshmërisë?

X

A do të ketë ndikim në cilësinë e ushqimit?

X

A do të rritet apo zvogëlohet rreziku shëndetësor për shkak të substancave të dëmshme?

X

A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në nivelet e zhurmës apo cilësinë e ajrit, ujit

X

10 Kur ka ndikim në shëndet publik dhe siguri, atëherë rregullisht ka ndikime mjedisore.

61


dhe/ose tokës?A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në përdorimin e energjisë?

X

A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në deponimin e mbeturinave?

X

A do të ketë ndikim në mënyrën e jetesës së njerëzve, siç janë nivelet e interesimit për sport, ndryshimet në ushqyeshmëri, ose ndryshimet në përdorimin e duhanit ose alkoolit?

X

A ka grupe të veçanta që përballen me rreziqe shumë më të larta se të tjerat (të përcaktuar sipas faktorëve, të tillë si mosha, gjinia, aftësia e kufizuar, grup shoqëror apo rajoni)?

X

Krimi dhe siguria

A ndikohen gjasat që të kapen kriminelët?

X

A ndikohet fitimi i mundshëm nga krimi?

X

A ndikon në nivelet e korrupsionit? XA ndikohet kapaciteti i zbatimit të ligjit? X

62


Shtojca 3: Forma e vlerësimit për ndikimet mjedisoreKategoria e ndikimeve mjedisore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtKlima dhe mjedisi i qëndrueshëm

A do të ketë ndikim në emetimin e gazrave serë (dioksid karboni, metani etj.)?

X

A do të ndikohet konsumi i karburanteve?

X

A do të ndryshojë shumëllojshmëria e burimeve që përdoren për prodhimin e energjisë?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në çmim për produktet miqësore ndaj mjedisit?

X

A do të bëhen më pak ndotëse disa aktivitete të caktuara?

X

Cilësia e ajrit A do të ketë ndikim në emetimin e ndotësve të ajrit?

X

Cilësia e ujit A ndikon opsioni në cilësinë e ujërave të ëmbla?

X

A ndikon opsioni në cilësinë e ujërave nëntokësore?

X

A ndikon opsioni në burimet e ujit të pijshëm?

X

63


Cilësia e tokës dhe shfrytëzimi i tokës

A do të ketë ndikim në cilësinë e tokës (në lidhje me acidifikimin, ndotjen, përdorimin e pesticideve apo herbicideve)?

X

A do të ketë ndikim në erozionin e tokës?

X

A do të humbet tokë (përmes ndërtimit, etj.)?

X

A do të fitohet tokë (përmes dekontaminimit, etj.)?

X

A do të ketë ndonjë ndryshim në shfrytëzimin e tokës (p.sh. nga shfrytëzimi xxpyjor në shfrytëzim bujqësor apo urban)?

x

Mbeturinat dhe riciklimi

A do të ndryshojë sasia e mbeturinave të gjeneruara?

X

A do të ndryshojnë mënyrat në të cilat trajtohen mbeturinat?

X

A do të ketë ndikim në mundësitë për riciklimin e mbeturinave?

X

Përdorimi i burimeve

A ndikon opsioni në përdorimin e burimeve të ripërtëritshme (rezervave të peshkut, hidrocentraleve, energjisë diellore etj.)?

X

A ndikon opsioni në përdorimin e burimeve, të cilat nuk janë të ripërtëritshme (ujërat nëntokësore,

X

64


mineralet, qymyri etj.)?Shkalla e rreziqeve mjedisore

A do të ketë ndonjë efekt në gjasat për rreziqe, të tilla, si zjarret, shpërthimet apo aksidentet?

X

A do të ndikojë në gatishmërinë në rast të fatkeqësive natyrore?

X

A ndikohet mbrojtja e shoqërisë nga fatkeqësitë natyrore?

X

Biodiversiteti, flora dhe fauna

A do të ketë ndikim në speciet e mbrojtura apo të rrezikuara apo në zonat ku ato jetojnë?

X

A do të preket madhësia apo lidhjet midis zonave të natyrës?

X

A do të ketë ndonjë efekt në numrin e specieve në një zonë të caktuar?

X

Mirëqenia e kafshëve

A do të ndikohet trajtimi i kafshëve? XA do të ndikohet shëndeti i kafshëve? XA do të ndikohet cilësia dhe siguria e ushqimit të kafshëve?

x

Shtojca 4: Forma e vlerësimit për ndikimin e të drejtave themeloreKategoria e ndikimit në të drejtat themelore





Po Jo I lartë/i ulët I lartë/i ulëtDinjiteti A ndikon opsioni në dinjitetin e

njerëzve, në të drejtën e tyre për jetë X

65


apo në integritetin e një personi?Liria A ndikon opsioni në të drejtën e lirisë

së individëve?X

A ndikon opsioni në të drejtën e një personi për privatësi?

X

A ndikon opsioni në të drejtën për t’u martuar apo krijuar familje?

X

A ndikon opsioni në mbrojtjen ligjore, ekonomike ose shoqërore të individëve apo familjes?

X L L L

A ndikon opsioni në lirinë e mendimit, ndërgjegjes apo fesë?

X

A ndikon opsioni në lirinë e shprehjes? XA ndikon opsioni në lirinë e tubimit ose X

66


asociimit?Të dhënat personale

A përfshin opsioni përpunimin e të dhënave personale?

X

A janë të drejtat e individit për qasje, korrigjim dhe kundërshtim të garantuara?

X

A është e qartë dhe e mbrojtur mirë mënyra në të cilën përpunohen të dhënat personale?

X

Azili A ndikon ky opsioni në të drejtën për azil?

X

Të drejtat pronësore

A do të ndikohen të drejtat e pronësisë?

X U U

A ndikon opsioni në lirinë për të bërë biznes?

X L L

67


Trajtimi i barabartë 11

A e mbron opsioni parimin e barazisë para ligjit?

X L U

A ndikon opsioni në të drejtat e personave me aftësi të kufizuara?

X

Të drejtat e fëmijëve

A ndikon opsioni në të drejtat e fëmijëve?

X

Administrimi i mirë

A do të bëhen procedurat administrative më të komplikuara?

X

A ndikohet mënyra në të cilën administrata merr vendime (transparenca, afati procedural, e drejta për qasje në një dosje, etj.)?

X L L

Për të drejtën penale dhe ndëshkimet e parashikuara: a ndikohen të drejtat e

X

11 Barazia gjinore trajtohet në Vlerësimin e Ndikimit Gjinor

..............................................................

68


të paditurit?A ndikohet qasja në drejtësi? X L L

69

Documents

Republika e Kosovës | Platforma e Konsultimeve Publike ... · Web viewZvogëlimi i periudhës nga 3 vjet në 6 muaj për zgjidhjen e kontesteve nga kompetencat e Gjykatës, në afat