Projekt Tema : Revolucioni i par dhe I dyt industrial

Projekt

Tema : Revolucioni i par dhe I dyt industrial

Objektivat : 1) Revolucioni I pare industrial2) Revolucioni I dyte industrial3)Shpikjet me te rendesishme 4) Historia e industris5) Revolucioni ne vende te ndryshme te botes .6) Ndryshimet qe solli revolucioni.7) Rritja e popullsise gjate kesaj kohe8) Revolucioni ne fusha te ndryshme te veprimtarise shoqerore.

Perdorimi i makinerive,i qymyrgurit e avullit sollen nje zhvillim te shpejte.Dyqanet e mjeshterve qe kishin pak punetore u zvendesuan nga fabrikat qe prodhonin me ane te makinerive.Keshtu lindi industria moderne dhe filloi te zhduket artizanati.Ky proces u quajt Revolucion Industrial. Revolucioni I pare industrial e ndryshoi thellesisht menyren e te punuarit dhe vete jeten e njerezve . Revolucioni filloi ne Angli ne fund te shek xvll dhe me pas u perhap ne te gjithe Evropen , fillimisht ne France e Gjermani. Ky eshte revolucioni ekonomik me I madh I koheve tona , ku per here te pare energjia e forces se njeriut , kafsheve zevendesohet me energjine e qymyrit dhe avullit ( me vone e naftes , elektrecitetit dhe atomit ) . Ishte nje ndryshim radikal qe duhej te conte ne kohe shume te shkurter , popullsine e vendeve te industrializuara drejt komoditetit te pamenduar me pare si : ngrohjen , banesa te rehatshme , te mira materiale , transport , telekomunikacion , ndricimin etj .Revolucioni I dyte industrial filloi ne dhjetevjecarin e fundit te shek XVlll . Ky revolucion dalloi nga ai I pari pasi qymyri dhe avulli u zevendesuan me burime te reja energjitike si elektriciteti dhe naftaRevolucioni i dyte industrial solli shume ndryshime ne ekonomine evropiane dhe ne SHBA.Shpikjet e medha sollen ne zhvillimin e ekonomise dhe permirsimin e jetes.Ky zhvillim perfshiu jo vetem shtetet e vjetra por edhe ato te reja.Ne shtetet e reja zhvillimi po ecte me hapa shume here me te shpejta.Ata forcuan floten detare dhe modernizuan forcat ushtarake.Krahas zhvillimit ekonomik ndryshoi dhe jeta politike e shoqerore. Kushtetutat e miratuara ne shume shtete u garantonin njerezve nje jete me te qete, me te sigurt dhe me shume te drejta dhe liri. U krijuan shume shoqata qytetare. ato kerkonin te rriteshin te drejtat e qytetareve, si: liria e fjales , e shtypit etj. Zhvillimi i industrise ne qytete solli dhe rritjen e madhe te nr te puntoreve. Ata filluan te organizoheshin per te mbrojture te drejtat e tyre. krijuan shoqata sipas profesionit qe u quajten sindikata. Gjermania ishte shteti i pare qe nxorri ligjet per puntoret.

Britania-atdheu i Revolucionit IndustrialANGLIA kishte nj sistem bankar dhe lehtsira kreditimi t cilat ishin zhvilluar mjaft mir dhe paraqiteshin shum m fleksible se sa homologt e tyre n kontinent. Ajo kishte tregtar dhe landlord t pasur, t cilt ishin t gatshm t jepnin fonde pr t financuar ndrmarrjet e reja industriale.Ajo zotronte nj flot t kahershme anijesh tregtare dhe nj perandori t madhe kolonialeProcesi i gardhimit shpronesoi fshatarin dhe e ktheu ate ne krah te lire puneAnglia kishte rezerva te mjaftueshme me lende te paraAnglia kishte nje rrjet te duhur ujor, me kanale dhe porte qe pershkonin vendin, te pershtatshme per zhvillimin e flotes e te transportit, me shpenzime me te ulta se transporti tokesor.Anglezet prej vitesh kishin grumbulluar kapitale te mjaftueshme nga tregtia e pertej detit, nje baze kjo per kryerjen e investimeve te metejshme.Shoqeria britanike ishte nje shoqeri e hapur; me nisma individuale dhe levizshmeri sociale.Ne britani kishte institucione teper te fuqishme te lirive politike.Parlamenti britanik dhe tradita e tij e fjales se lire dhe debati i hapur ishin kontribuesit me te fuqishem per perhapjen e ideve te reja.Ato ishin gjithashtu mbrojtes te fuqishem te te drejtave te prones private qe nga ana a saj ishte thelbesore ne nxitjen e nismes individuale.Anglia kishte gjithashtu tregje te medha jashte vendit, lidhja me te cilat lehtesohej nga flota vendase qe ishte mjaft e fuqishme per kohen.Fabrikat u vendosen buze lumenjve nga ku mund te sigurohej enegjia levizese.

N fillim t shekullit XVIII, veanrisht pas vitit 1750, popullsia e pjess m t madhe t vendeve europiane filloi t rritet me shpejtsi.Kjo rritje vazhdoi gjat gjith shekullit XIX, por me shkall t dallueshme ndryshueshmrie nga njri vend n tjetrin. Britania dhe shtetet q m 1871 u bashkuan dhe formuan Perandorin Gjermane vazhduan t rritn me shpejtsi, duke e trefishuar secili popullsin e vet gjat shekullit XIX, kurse rritja e popullis franceze gjat s njjts periudh ra n mnyr t dukshme.Disa prej vendeve t Europs Jugore dhe Lindore kt rritje do ta fillojn pas vitit 1870. Pr Europn n trsi, n periudhn mes viteve 1800-1900 popullsia u dyfishua.Shkaqet e rritjes se popullsise :1) rritja e shkalls s lindjeve, rnia e ndjeshme e shkalls s vdekshmris pas vitit 17502) Prmirsimi i higjens dhe prparimi i mjeksis e shptuan Europn nga shum prej epidemive m t kqija vdekjeprurse3) Rritja e furnizimeve ushqimore e kufizoi urin q kishte plakosur periodikisht Europn4) Hapja e tokave t reja q m prpara nuk kultivoheshin, ndihmoi gjithashtu n disa rajone n rritjen e prodhimit ushqimor dhe shrbeu si nj nxitje pr fshatart pr t rrit numrin e antarve t familjes prmirsimet e arritura n ruajtjen e rendit e t siguris publike i dhane fund epokes se banditizmit masiv dhe dhuns n vijim nuk pati aq shum luftra civile dhe fetare sikurse gjat shekullit XVII

Zhvillimi i industrise tekstileNe shekullin XVII Anglia permendej per prodhimin e cohes prej pambuku dhe leshi.Kjo cohe kerkohej shume ne tregun evropian por prodhimi i saj ishte i kufizuar sepse behej me vegla artizanale.Rritja e prodhimit te cohes sillte fitime te medha keshtu qe mjeshter te zote kruijuan makineri te reja me ane te te cilave u rrit prodhimi i cohes

Lindja e fabrikesPerdorimi i makinerive te reja solli lindjen e fabrikave.Keto ishin ndertesa te medha ku puna behej nga makinerite.Fabrika e pare u krijua ne Derbi te Anglise.Ne 1769 Xhejms Vati ndertoi makinen e pare me avull.Kjo makine u perdor ne industrine tekstile,miniera dhe ne bujqesi e transport.Motori me avull ishte shpikja me e madhe e kohes,qe solli transformime te medha ne jeten e njeriut.Ne vitin 1807 lindi avullorja e cila filloi te zvendesonte anijet me vela.Me vone lindi treni qe zvendesoi karrocen.

Shpikjet kryesore ne industrine tekstile

N vitet e para t Revolucionit Industrial inovacionet m t mira dhe rezultatet m t larta u arritn n manifakturn e tekstileve, veanrisht n veshjet e pambukta.-Shpikja e par e rndsishme q u krye n vitin 1733 nga Xhon Kej (John Kay) ishte ekrriku fluturues, i cili shkurtoi kohn e krekuar pr endjen. -Xhejms Hargrivs (James Hargreaves V. 1778), m 1764 e zhvilloi m tj sistemin e maqins tjerrse. Maqinen e tij ai e quajti Xheni, n nderim t gruas s tij.-M 1769 Riard Evkrajt (Richard Arkwright 1732-1792), nj berber, e prshpejtoi m tej procesin e tjerrjes duke shpikur nj makineri, e cila prdorte fuqin ujore pr t tjerrur njkohsisht shum fije.

Shpikjet ne minierat e qymyrgurit dhe n metalurgji-M 1698 Tomas Saveri (Thomas Saveri) shpiku makinen me avull, e cila u prdor si pomp e fuqishme pr nxjerrjen e ujit-m 1709 ajo u prmirsua nga Tomas Njukamen (Thomas Newcomen, 1663-1729), duke u br m efiente-m 1782 skocezi Xhejms Vat e prmirsoi n t gjitha pikpamjet makinen me avull, e cila filloi t prdorej si nj burim i ri energjie n nj numr t madh industrish

Revolucioni ne fushen e transportit

N periudhn mes viteve 1760 dhe 1830, ndrtimi i nj sistemi kanalesh komunikuese e lehtsoi mjaft lvizjen e mallrave nga nj pjes e Anglis n tjetrn, dhe shkurtoi n mnyr drastike shpenzimet e transportit.Lokomotiva e par u krijua n vitin 1814 nga Gjergj Stefenson (George Stephenson). M von ajo u prfeksionua dhe lokomotiva e par publike u zbatua n vitin 1825 n linjen Stokton-Darlington. N vitin 1807, nga amerikani Robert Fulton u shpik anija e par me avull.Pra ne mesin e 1700, filloi ne Angli nje proces i industrializimit qe provokoi ndryshime ne te gjitha aspektet e jetes njerezore.Kushtet me te pershtatshme per te, i pati Anglia, pasi ajo ishte e pasur me lende te para minerare, si qymyr , hekur, kallaj etj..,Gezonte nje pozicion te favorshem ne tregtine atlantike, tregu I brendshem evropian e kolonial, kishte eliminuar sistemin e bujkroberise due krijuar krahe te lire pune dhe levizje te lire; dhe gezonte nje rrjet ujor qe lidhte zonat me tregjet.Nga ky moment jeta nuk ishte me e njejta.Solli nje levizje nga zonat rurale drejt qytetit, u rrit popullesia e qyteteve, qe u zhvilluan akoma me shume.Solli urbanizimin, linden qytete te rejaLindi nje strukrure e re e shoqerise: te pasurit, te varfrit, shtresa e mesme.

PASOJAT SOCIALE

Radhet e proletariatit rriteshin vazhdimisht nga shkaterrimi I shtreses zejtare, qe humbiste pronen dhe fshataret qe braktisnin fshatin. Punetoret punonin dhe jetonin ne kushte shume te renda. Ngriheshin ne revolta, digjnin fabrikat, prodhimin, prishnin makinerite.Punetoret mendonin se makina ua merrte punen.Me pas punetoret filluan te organizoheshin dhe krijuan sindakatat , filloi levizja punetore.Zbulimet e reja teknike u rriten, por nuk mjaftojne per te justifikuar nje revoluzion social dhe economik te nje rendesie te madhe, po te mos merren ne konsiderate dhe foktore si:1- disponimi i madh i materieve te para.2- transformimi teknik-shkencore i agrikultures3- zhvillimi i borgjezise ne agrikulture e tregti4- rritje e popullates (me shume krahe pune)

I pari motor industrial me avull q ka punuar n praktik ne vitin 1712 Kjo makin ka thithur ujin nga miniera Colliery Conevgre pr rreth 30 vjet.

Lokomotiva me avull, nj shpikje e madhe dhe historike e br gjat Revolucionit Industrial t shekullit XIX, hapi nj epok t re n fushn e transportit.

Henri Ford 1863 1947

Henri Ford qe nj industrialist amerikan dhe themelues i kompanis s makinave Ford. Ai qe sponsorizuesi i zhvillimit t tekniks s linjave t asemblazhit dhe rrjedhimisht, prodhimit masiv n seri. Ndryshe nga sa besohet, ai nuk e shpiku makinn dhe as linjn e asemblazhit. Por ai qe i pari q zhvilloi dhe prodhoi makinat pr prdorim nga shtresa e mesme e Ameriks. N kt mnyr, ai e konvertoi makinn nga nj shpikje relativisht e panjohur n nj novacion q pati ndikim t thell n gjithka q u prjetua gjat shekullit t njzet. Prodhimi i tij i automjetit Model T revolucionarizoi transportimin dhe industrin e Ameriks. Si pronar i kompanis Ford, ai u b nj nga m t pasurit njerz n bot.Modeli q ai zhvilloi vijon t njihet n librat e historis dhe t menaxhimit si modeli Fordist. Prodhimi masiv i mallrave t lir t kombinuar me paga t larta pr puntort.Fordi pati nj vizion botror, me konsumerizmin si els pr paqen. Angazhimi i tij sistematik n uljen e kostos s prodhimit solli shum novacione teknike dhe t biznesit, prfshir sistemin franais q e vendosi nj model t ri partneriteti n shitje n shumicn e Ameriks s Veriut dhe n qytetet e mdha n t gjitha kontinentet. Fordi ia la pasurin e tij t pafundme n pjesn drrmuese Fondacionit Ford dhe u sigurua q familja e tij t kontrollonte kompanin n mnyr t prhershme.

Industria metalurgjike perpunonte mineralin e hekurit per te perfituar gizen dhe celikun . Ky mineral ne gjysmen e dyte te shekullit mund te perfitohej me kosto te ulet fale shpikje se nje pajisje te quajtur shenderruesi Besemer nga emri I inxhinierit ( Henri Besemer) I cili vazhdon te perdoret edhe sot . Te gjithe binaret me gize u zevendesuan me celik qe ishte shume me rezistent . Industria metalurgjike punonte me kohe te plote dhe rendiment te larte .

Industria e naftesMe 1883 inxhinieri gjerman Gotlieb Daimler shpiku motorin e pare me benzine , dhe vite me vone u shpik edhe makina e pare . Xhon Rokfeleri kishte krijuar deri me 1870 shoqerine e pare per rafinimin e naftes , Standard oil company . Deri ne fund te shekullit kjo shoqeri kontrollonte 90% te naftes se rafinuar

Problemet e para te ndotjes ne qyteteIndustria minerale mori nje zhvillim shume te madh sepse revolucioni industrial kerkonte sasi te medha qymyri e metale . Afer fabrikave u ndertuan qytetet . Fabrikat e perpunimit te qymyrit sollen probleme te medha ne ndotjen e qytetit . Lagjet e puntoreve ishin te ndotura dhe shume prane fabrikave . Shtepite ishte te vogla dhe ne kushte te veshtira . Kushtet higjenike I favorizonin semundjet ngjitese si : tifon , tuberkulozin e skarlatinen . Midis femijeve te kequshqyer dhe qe jetonin ne kushte te veshtira u perhap rakitizmi qe provokonte keqformimin e kockave Teori te ndryshme per Revolucionin Industrial-Shkrimtari i shekullit te 17'te Xhon Milton qe nje besimtar i hershem ne aftesite e brendshme te revolucionit per ti dhene ndihme shoqerise per te realizuar potencialin e saj. Ai gjithashtu e shihte revolucionin si nje prej te drejtave te shoqerise per te mbrojtur vetveten kundra tiraneve abuziv, duke krijuar nje rend te ri qe reflektonte nevojat e popullit. Per Miltonin, revolucioni qe mjetmendimi i duhur per te kryearritur lirine. Me vone, ne shekullin e 18'te, revolucionet Franceze dhe Amerikane qene tentime per te siguruar liri prej udheheqjes shtypse. Revolucionet moderne kane inkorporuar shpesh ideale enderruese si nje baze per ndryshim.-Imanuel Kant, filozofi Gjerman i shekullit te 18'te, besonte ne revolucionin si nje force per avancimin e rraces njerezore. Kanti besonte qe revolucioni qe nje hap "natyror" per te realizuar themele me te gjera etike per shoqerine. Kjo ide ndihmoi qe te sherbente si nje baze per Revolucionin Francez dhe Amerikan.

-Filozofi Gjerman i shekullit te 19'te G.W.F. Hegel qe nje katalist vendimtar ne formimin e mendimit revolucionar te shekullit te 20'te. Ai e shikonte revolucionin si plotmbushjen e fatit njerezor, dhe poashtu i shihte udheheqsit revolucionar si persona te nevojshem per te nxitur dhe veglizuar riformime sociale. Teorite e Hegelit sherbyen si themel per mendimtarin me me influence, Karl Marks. -Marksi perdori vecimet e Hegelit si baza per nje plan per lufte klasash, e perqendruar ne nje luftim per kontrollin e proceseve ekonomike te shoqerise. Marksi besonte ne fazat zhvilluese te historise njerezore, duke i kulminuar klases-punetore rrezimit e klases-prone-zoteruese. Ne menyre qe shoqeria te avancoje perpara, klasa punetore, ose proletariati, duhet te jete mbi, dhe te marri te ardhurat e prodhimit. Marksi e shihte kete mundesi-ndodhishe si konkluzionin e perleshjes njerezore per liri dhe nje shoqeri pa klasa, me tej duke eliminuar nevojen per ndryshim politik te metejshem. -Nje nga historianet modern, Kran Briton, analizoi tendencat e nje shoqerie perpara nje revolucioni kryesor. Ai pa nje shoqeri para-revolucionare si te kishte nje kombinim tensionesh sociale dhe politike, te shkaktuara prej nje nenthyerje graduale te vlerave te nje shoqerie. Kjo udhezon ne frakturen e autoritetit politik. Trupi qeveritar duhet te mbeshtetet mbi nje perdorim ne rritje te deshperuar te forces ne menyre qe te rimbetet ne fuqi.

Prpjekje t vazhdueshme zgjatn gjat Rilindjes. Megjithat nderin e shkrimit t historis do ta fitonin Vllezrit Wright n SHBA. Pas shum provash t susksesshme me mjete fluturuese pa motorr, m 17 dhjetor 1903 me modelin e radhs Wright Flyer I t treguar n figur, ata bn t mundur fluturimin e par t pilotuar me motorr n histori, duke hapur nj faqe t re t zhvillimit industrial botror. Edhe pse garn e fluturimit t par e fituan vllezrit Wright, prpjekjet e shkenctarve q ndrkoh ishin munduar t'i kalonin bn t mundur nj zhvillim t jashtzakonshm t aeronautiks. N vitet q pasuan u zhvilluan si aeroplan, ashtu dhe zeppelin (balona t ngurta gjigande t treguara n figur m posht) n koh rekord.

M 27 shtator 1825 treni i par trheq historia Nr.1 lvizje komerciale, trafikimit t Stockton mbi Tees dhe Darlington. Dy lokomotivave se trafiku ishte projektuar nga George Stephenson. Treni ishte i prbr nga vagont nga miniera ku ishin ngarkuar pasagjert komunave, dhe t pasagjerve t par vet karrocn, Experiment, i cili udhtoi disa fisnikri, dhe shpejtsia mesatare ishte rreth 9 km n or. 4 vjet pas Rocket arritur 48 km / h.Pas suksesit t Stephenson, i cili kishte nj vler m shum se demonstrim komerciale, tren si nj mjet t transportit publik dhe u prhap me shpejtsi n t gjith Evropn. N Angli ka pasur disa eksperimente me trenat e trhoqi nga rruga, por, pas disa incidenteve dhe rreziqet objektive e t pasurit nj mnyr mekanike n mes t kuajve dhe turma ishte n 1839 nxorri nj dekret q i kufizuar n 16 km / h shpejtsi t lart jasht qytetit, dhe ndaloi lvizjen brenda qyteteve. N 1865 Akti lokomotiv (apo Red Flag Aktit) vendosi edhe pr t'i paraprir automjeteve nga nj njeri me nj flamur t kuq pr t lajmruar nga kalimtart-.3 tetor 1839 hekurudhor br paraqitjen e saj n Itali, me hapjen e Napolit-Portici.N Franc rreth 1840 trenat lvizur nga Thomas lokomotiva Crampton shpejt fitoi nj reputacion n mesin e udhtarve, n mnyr q "Crampton" u b nj emr t prbashkt pr trenat e pasagjerve.Tashm n vitin 1869, trenat me avull udhtuar kilometra n 2859 vetm 4 dit, kalojn Shtetet e Bashkuara nga San Francisko n Nju Jork. Minesota, mars 1881, nj tren ngecur n dbor. Nj situat e till nuk ishte e pazakont dy shekuj m par, dhe mund t bllokojn linjat pr disa dit.N m pak se 30 vjet, tren mori nj rol t rndsishm n shoqri industriale: transportimi masiv i mallrave t lejuara pr t zgjeruar rrethin e tregtis, t transportit t shpejt t personave t lejuar pr njerzit e biznesit m t mir aktivitetet e tyre n rajon.

1860 . Nj tren kalon mbi nj ur , u trhoq nga dy lokomotiva e tipit 4-4-0 Amerikan (Uajt running gear) dhe shoqruese qerre Pullman.

Une nuk kam deshtuar , Une thjesht kam gjetur 10.000 menyra te cilat nuk funksiononin

Punoi : Sadrita Ullini

Faleminderit