ROWEREM PRZEZ PODLASKIE - Wersja PL cz.1.pdf · uwagę także na inne, ... tabletki przeciw - bólowe, telefon komórkowy, wodę utlenio- ... las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu

ROWEREMPRZEZ PODLASKIE

Białystok 2014

Spis treści

Przygotowania do wycieczki rowerowej .......................................................................... 3Trasa 1: Skansen i Dinozaury – blisko Białegostoku ....................................................... 7Trasa 2: Białystok: Las Pietrasze – cerkiew Hagia Sophia, cmentarz żydowski ................ 13Trasa 3: Z Białegostoku do Supraśla ............................................................................. 16Trasa 4: Bagno Krzemianka .......................................................................................... 21Trasa 5: Nad zalew w Czarnej Białostockiej ................................................................... 25Trasa 6: Leśne jeziorka w Puszczy Knyszyńskiej i Supraśl .............................................. 29Trasa 7: Arboretum – ogród leśny i rzeki Puszczy Knyszyńskiej ...................................... 32Trasa 8: Trakt napoleoński i Królowy Most ..................................................................... 36Trasa 9: Wschodnia granica Unii Europejskiej i Tatarzy polscy ........................................ 40Trasa 10: Góry w Puszczy Knyszyńskiej ........................................................................ 46Trasa 11: Wzgórza Sokólskie – Szlak Tatarski ............................................................... 49Trasa 12: Narew – Polska Amazonka ............................................................................ 54Trasa 12a: (opcja 2 trasy rowerowej nr 12) ................................................................... 59Trasa 13: Z Białegostoku do Suraża nad Narwią ........................................................... 61Trasa 14: Wigierski Park Narodowy – Szlak wokół Wigier Antoniego Patli ....................... 66Trasa 15: Wokół jeziora Hańcza na Suwalszczyźnie ...................................................... 70Trasa 16: Wokół jezior Białe i Studzieniczne .................................................................. 74Trasa 17: Biebrzański Park Narodowy ........................................................................... 80Trasa 18: Białowieski Szlak Transgraniczny ................................................................... 87Trasa 19: Nadbużański szlak rowerowy ......................................................................... 93Trasa 20: Podlaski Szlak Bociani .................................................................................. 97Trasa 21: Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi ................................................... 105Trasa 22: Szlak Fortyfikacji Pozycji Granicznej .............................................................. 110

www.wrotapodlasia.pl3

Przed wyjazdem sprawdzamy stan roweru, tj. sprawdzamy czy wszystkie śruby są dokręcone, koła napompowane, czy hamulce działają. Należy też za-dbać o stan napędu pojazdu: łańcucha i zębatek. Naj-lepiej zrobić to po każdym powrocie z wycieczki, aby następnym razem rower był gotowy do jazdy. Trzeba wyczyścić zębatki i łańcuch np. ...szczoteczką do my-cia zębów. Po dokładnym przetarciu suchą szmatką, na każde ogniwo nakładamy niewielką kropelkę oleju do smarowania łańcucha, a później kilkakrotnie kręci-my pedałami, by rozprowadzić smar po łańcuchu. Na-oliwiony rower zostawiamy na kilka godzin, po czym dokładnie zbieramy nadmiar oleju, aż do wysuszenia ogniw. Tak przygotowany łańcuch będzie pracował ci-cho i bez oporów.

Do wycieczki warto przygotować się, sprawdzając stan roweru, ale też wybierając odpowiednie, wy-godne ubranie, prowiant oraz, w miarę możliwości, zabezpieczając się przed ewentualnymi przykrymi niespodziankami, które mogą zdarzyć się na drodze.

Jeśli ruszamy w trasę po długiej przerwie i nie je-steśmy w świetnej kondycji, zacznijmy od krótkich, łatwych wypraw. Wsiadając na rower po raz pierwszy od dłuższego czasu, bez wcześniejszego treningu, wy-

bierzmy trasę o długości maksymalnie 10 km. Przy drugiej wyprawie rowerowej możemy przedłużyć trasę o 5 km. Czyli na początek 10 km, później 15, 20, 25 itd. Po kilku takich wypadach bez problemu przeje-dziemy 50 km, a później nawet więcej. Rowerzysta jedzie przeważnie z prędkością ok. 15 km/h.

Bardziej wprawieni – 25 km/h. Jadąc, nigdy nie da-wajmy z siebie wszystkiego już na początku trasy, by później nie zabrakło sił na powrót. Nie zapominajmy o piciu i jedzeniu podczas wycieczki.

Przygotowania do wycieczki rowerowej

Zanim wsiądziesz na rower

Na trasie, fot. Z. Gołębiewski

Rowerem po okolicach BiałegostokuW Centrum Informacji Turystycznej w Białymstoku pytają Państwo o trasy rowerowe „blisko Białegostoku”. Ten ma-

teriał jest odpowiedzią na Państwa prośby. Skupiliśmy się na opisie tras w okolicach miasta, ale pragniemy zwrócić uwagę także na inne, znajdujące się w dalszych malowniczych częściach województwa podlaskiego, m.in. w Puszczy Białowieskiej, nad Biebrzą, w Drohiczynie, Siemiatyczach – tereny Podlasia Nadbużańskiego, w okolicach Łomży, Au-gustowa i na Suwalszczyźnie.

Opisane trasy nie zawsze prowadzą wyznaczonymi szlakami. Czasem są to drogi asfaltowe, polne, leśne trakty, a niekiedy wąskie ścieżki na stromych, puszczańskich górkach.

Niniejszy informator kierujemy do osób, które jeżdżą rowerem regularnie, do miłośników kolarstwa górskiego, ale też do początkujących rowerzystów. Przy każdej trasie zaznaczamy poziom jej trudności w skali od 1 (bardzo łatwa) do 10 (bardzo trudna) oraz miejsca, w których należy zachować szczególną ostrożność. Naturalnie mogą Państwo wybrać do-wolny odcinek trasy do pokonania. Mamy też nadzieję, że zechcą Państwo wzbogacić wycieczkę np. o spływ kajakowy, jazdę konno, wędrówki piesze, zwiedzanie zabytków, udział w imprezach organizowanych na danym obszarze, wizytę w restauracjach serwujących dania kuchni regionalnej.

Tym, którzy dawno nie jeździli rowerem proponujemy zacząć od krótkich (do 10 km), łatwych tras. Dystans można stopniowo wydłużać o kolejne 5 km. Kilkukilometrowe, bezpieczne odcinki można przejechać z dziećmi, jeśli mają na to ochotę. Przekonani, że jazda rowerem w woj. podlaskim może być dużą przyjemnością, zachęcamy do rowerowych wycieczek.

www.podlaskieit.pl4

W co się ubrać na wycieczkę rowerową i dlaczego nie w baweł-

nianą koszulkę?

W trakcie wycieczek rowerowych naj-ważniejsze jest bezpieczeństwo. Bardzo ważne są kamizelki odblaskowe, ubrania w wyrazistych kolorach (czerwony, żółty i in.). Ułatwiają one kierowcom samocho-dów dostrzeżenie rowerzystów z większej odległości i ich bezpieczne wyminięcie.

Odradzamy wkładanie bawełnianej koszulki na kilkugodzinne wyprawy rowe-rowe. Jadąc rowerem, szybko można się spocić. Bawełna łatwo nasiąka wodą, potem, a przy lekkim wietrze można się przeziębić nawet w upalny dzień.

Ważne, by ubranie, także spodnie, nie ocierało skóry nawet po kilku godzinach jazdy rowerem. Latem górną część ubioru można uzupełnić o „oddychającą” podko-szulkę oraz o kamizelkę przeciwwiatrową – z przodu zabezpieczoną warstwą nieprze-puszczającą wiatru, a z tyłu wykonaną przeważnie z siateczki, która pozwala na łatwe odprowadzanie potu.

Istnieje specjalna odzież rowerowa: koszulki ze sztucznych, „oddychających” i szybko schnących materiałów, z kiesze-niami, które są bardziej przydatne niż plecak. Ubranie kolarskie jest obcisłe, co pozwala zmniejszyć opór powietrza i uła-twia jazdę, nawet gdy wiatr wieje prosto w twarz.

Co zrobić, żeby ręce nie ślizgały się na kierownicy, a oczy nie

łzawiły od wiatru

Ważnym elementem wyposażenia rowerzysty są rękawiczki z „krótkimi pal-cami”. Pomagają one zmniejszyć ryzyko odcisków na rękach zmęczonych trzyma-niem kierownicy i sprawiają, że nie mamy kłopotu ze spoconymi, ślizgającymi się dłońmi. Dobre rękawice posiadają wkład-kę żelową, która redukując nacisk na nerw łokciowy, powoduje, że nie czujemy odrę-twienia małego palca. Rękawice te nie ograniczają ruchów nadgarstka.

Kolejny ważny element wyposażenia to okulary. Mogą być przeciwsłoneczne, bezbarwne, które umożliwiają jazdę na-wet w nocy. Najważniejsze, by chroniły oczy przed wiatrem i owadami. Można

zaopatrzyć się w okulary sportowe z wy-miennymi szkłami. Zalecane są podczas mgły, zachmurzenia, o zmierzchu, przy mocnym słońcu i śniegu

Ubranie zimowe

Zimą też można jeździć rowerem. Trze-ba się tylko odpowiednio ubrać. Komforto-we wdzianko kolarskie ochroni nas przed zimnem i… przegrzaniem podczas inten-sywnej przejażdżki. Sprawdzają się czapki z tkaniny „oddychającej”, zakładane pod kask i nie przepuszczające wiatru (wind-stopper). Z podobnego materiału powinny być wykonane rękawice, bo podczas zimo-wych wycieczek palce marzną najszybciej.

Trzeba też zabezpieczyć stopy. Można kupić specjalne zimowe buty SPD, ale ochraniacze na buty wykonane z grubego neoprenu, chroniącego przed wiatrem też są dobre. Przy mrozie do –5°C wystarczą spodnie kolarskie wyposażone w membra-nę chroniącą od wiatru, ciepła koszulka „oddychająca” z długimi rękawami i so-lidna kurtka wyposażona w windstopper i warstwę ogrzewającą. Też musi być ogrzewającą, oczywiście również „oddy-chająca”.

Przypnij się do roweru

Mając rower z tradycyjnymi pedałami, możemy włożyć dowolny rodzaj obuwia, nawet sandały. Zaawansowani rowerzyści korzystają niekiedy z pedałów SPD, do których wpina się buty wyposażone w specjalne bloki, jak do nart zjazdowych. Pozwala to nie tylko naciskać na pedały, ale także je ciągnąć. Rozwiązanie alterna-tywne jako ciekawostka techniczna.

Uważaj na głowę

Kiedy jest gorąco, trzeba zabezpieczyć głowę. Można założyć czapkę, ale o wiele lepszym rozwiązaniem jest kask rowero-wy: chroni od słońca, a dzięki otworom wentylacyjnym zabezpiecza przed poce-niem.

Przede wszystkim jednak uratuje nas przed poważnymi skutkami ewentualnych upadków. Kask powinno się też zakładać w chłodniejsze dni, a nawet podczas zi-mowych wycieczkach rowerowych. Moż-na kupić specjalne ciepłe czapeczki pod

kask, które chronią głowę przed wiatrem i mrozem.

Na wszelki wypadek

Wybierając się na wycieczkę rowerową, warto pamiętać, że w trasie może zda-rzyć się wiele przykrych niespodzianek. Dlatego warto mieć ze sobą na wszelki wypadek kawałek plastra, tabletki przeciw-bólowe, telefon komórkowy, wodę utlenio-ną i jałowy opatrunek. Ewentualne rany, zwłaszcza zabrudzone, polewamy wodą utlenioną i nakładamy opatrunek.

Co zabieramy w trasę?

)) coś do picia i jedzenia

)) zapasowa dętka lub zestaw łatek (naj-nowsze technologiczne rozwiązanie to łatka w sprayu – mała buteleczka, któ-rą można schować w torebkę podsio-dłową lub pod ramę, zawiera preparat pod ciśnieniem, który doraźnie zakleja dziurę; końcówkę przykręcamy na wen-tyl, psikamy i problem rozwiązany; do kupienia w hipermarketach)

)) szmatka

))pompka

))dobra mapa w kolorze i w dużej skali np. 1:50 000 (jak najwięcej szczegóło-wych informacji o obszarze)

))przewodnik po terenie

)) zestaw kluczy imbusowych i zapinacz do łańcucha (można kupić rowerowe zestawy takich kluczy, dodatkowo wy-posażone np. w zapinacz do łańcucha i klucz do regulacji szprych)

)) specjalne, plastikowe łyżeczki do zdej-mowania opon z kół

)) kask ochronny

))ubranie w odblaskowych, widocznych z daleka kolorach (bezpieczeństwo)

))okulary od słońca i wiatru

)) telefon komórkowy

))dokument tożsamości i drobne pienią-dze (rzeczy, które mogłyby zniszczyć się pod wpływem potu lub deszczu można przewozić w foliowych torebkach)

))opatrunek i lek przeciwbólowy

))aparat fotograficzny

))dobry humor


Czego nie warto robić w trakcie jazdy rowerem?

Np. pić alkoholu. Rowerzystom w stanie nietrzeźwym policja odbiera prawo jazdy. Tym, którzy go nie mają, sąd grodzki na-kłada karę.

Gdy w trasie popsuje się rower...

Można spróbować samemu, choćby prowizorycznie, go naprawić. Najczę-ściej spotykany problem to „złapanie gumy”. W takim przypadku trzeba zdjąć koło, podważyć specjalnymi, pla-stikowymi łyżeczkami opony i zdjąć je z obręczy kół. Po założeniu nowej dętki (lub załataniu dziurawej), zakładamy jedną stroną oponę, a później lekko pom-pujemy dętkę. Następnie wciskamy drugą stronę opony i teraz pompujemy koło do końca. To jedna z najprostszych czynności napraw, jakie może wykonać rowerzysta przy swoim rowerze.

Niewprawionej osobie może to za-jąć ok. 20 min., fachowcowi – kilka. Gdy nie znamy się na naprawach, a przydarzy nam się awaria, możemy skorzystać z pomocy serwisów, które znajdują się przy sklepach rowerowych w całym województwie.

Gdzie kupić dobrą mapę?

Do pruszania się po trasach po trasach proponowanych w niniejszym przewodniku wystarczą mapy, które dołączyliśmy do wydawnictwa. Bardziej szczegółowe mapy można kupić w:

))Księgarni Turystycznej „Mapy” na antresoli białostockiego dworca PKS, ul. Boh. Monte Cassino 8 lok. 5, Bia-łystok, mob. +48 609 606 692, www.mapy.bialystok.pl

))Regionalne Centrum Informacji Turystycznej w Białymstoku, ul. Odeska 1, tel. +48 85 732 68 31, www.podlaskieit.pl

))punktach Informacji Turystycznej w całym woj. podlaskim (adresy w rozdziałach)

))Urzędzie Marszałkowskim Woje-wództwa Podlaskiego (Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyj-nej i Kartograficznej, ul. Wyszyńskie-

go 1, pok. 19, tel. +48 85 748 51 81, www.psip.wrotapodlasia.pl)

GPS

Podczas jazdy rowerem (zwłaszcza w terenie pozbawionym oznakowań, na drogach, w puszczach) używa się także nawigacji GPS (rozwiązania Automapa, Garmin, OZI, Russa), która daje gwarancję na odnalezienie najbliższej drogi do celu.

BiKeR – Białostocka Komunikacja

– to uruchomiony w maju 2014 r. no-woczesny system będący alternatywą dla tradycyjnej komunikacji miejskiej.

Mieszkańcy Białegostoku mają do dys-pozycji łącznie 300 rowerów dostępnych w 30 stacjach (wypożyczalniach)na terenie miasta, a wszystko co muszą zrobić, by korzystać z dobrodziejstw BiKeRa to zare-jestrować się na www.bikerbialystok.pl i aktywować konto, wpłacając opłatę inicjal-ną. Uczestnicy programu mogą korzystać z bezpłatnych przejażdżek nie dłuższych niż 20 min., co w zupełności wystarczy, by efektywnie przemieszczać się po mieście, a posiadacze biletów okresowych komuni-kacji miejskiej mogą bezpłatnie korzystać z rowerów przez nawet 30 minut. Dłuższe przejażdżki wymagają uiszczenia dodatko-wej opłaty, jednak doładowywanie konta jest proste, a stawki – przyjazne dla kie-szeni. Rowery dostępne są każdego roku od 1 kwietnia do 30 listopada, a łatwy w obsłudze system pozwala na szybkie wy-

pożyczenie oraz zwrot roweru. Nazwę sys-temu, jego logo oraz mapę stacji wybrano po konsultacjach społecznych z mieszkań-cami Białegostoku. poziomu wysokości.

Ulubiona weekendowa trasa białosto-czan wiedzie z Białegostoku do Supraśla (18 km w jedną stronę). Jedziemy bez-pieczną ścieżką rowerową wzdłuż szosy, mijając po drodze urozmaicony krajobraz: las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu jest co zwiedzać i co zjeść po ciężkim wysiłku – miasteczko słynie ze znakomitej babki i kiszki ziemniaczanej.

Telefony alarmowe

Infolinia Turystyczna Polskiej Organizacji Turystycznej +48 608 599 999+48 22 278 77 77 Numer alarmowy 112Policja 997Pogotowie ratunkowe 999Straż Pożarna 998

Przydatne strony internetowewww.bajk.pl – katalog stron

rowerowych

www.rowerowy.bialystok.pl

www.e-cycle.info

www.wrower.pl

www.mtbo.pl

www.podlaskiszlakbociani.pl

www.bikerbialystok.pl

www.podlaskieit.pl6

Usługowo na rzecz turystyki działa Regionalny Od-dział PTTK w Białymstoku – organizator imprez tu-rystycznych po regionie oraz wycieczek objazdowych po Polsce i krajach sąsiednich. Grupa wykwalifikowa-nych pilotów i przewodników jest gwarantem jakości i niesztampowego świadczenia usługi. Regionalny Oddział PTTK Białystokul. Sienkiewicza 53 lok. 3tel. +48 85 744 55 60 +48 85 744 56 50

www.bialystok.pttk.plN: 53° 8’ 12” E: 23° 9’ 58”

Polska Izba Turystyki Odział Podlaski w Białymstokuul. Jana Pawła II 77, Białystoktel. +48 85 744 43 26www.pit.org.plN: 53° 8’ 35” E: 23° 5’ 3”

Atrakcyjną gotową ofertę pobytową w rejonie podlaskim oraz w krajach ościennych: na Litwie, Ukrainie, Białorusi oferuje Pol-ska Izba Turystyki Oddział Podlaski w Białymstoku.Biura podróży oraz obiekty hotelarskie zrzeszone w PIT działają na rynku turystycznym od wielu lat. Mają ustaloną markę i po-zycję; gwarantują klientom wysoki poziom usług.

W Regionalnym Centrum Informacji Turystycz-nej w Białymstoku*** można uzyskać mapy i inne materiały na temat atrakcji turystycznych Pol-ski północno-wschodniej (różne wersje językowe). Czynne: 1.VI. – 15.IXPon.- Pt.: 9.00-17.00, Sob. – Ndz.: 10.00-17.00 16.IX – 31.V Pon. – Pt.: 9.00-17.00

Regionalne Centrum Informacji Turystycznejul. Odeska 1, Białystoktel. +48 85 732 68 31www.podlaskieit.plN 53° 7’48” E 23° 9’ 2”


Trasa 1: Skansen i Dinozaury – blisko BiałegostokuBiałystok – Białostockie Muzeum Wsi – Park Jurajski Dinozaurów – Sielachowskie – Oso-wicze – Białystok (os. Dziesięciny)

długość: 15,2 km | poziom trudności: 1/10

Trasa nr 11:70 000

Trasa w skrócieTrasa doskonała na krótką wycieczkę rowerową

poza Białystok, polecana m.in. rodzicom z małym

dzieckiem w foteliku, tym bardziej, że po drodze

jest Jurajski Park Dinozaurów, miejsce popularne

wśród maluchów. Uwaga: Należy zachować szcze-

gólną ostrożność – ta trasa zawiera ulice nieprzy-

stosowane do jazdy na rowerze. Objeżdżamy do-

okoła las Uroczysko Antoniuk, po drodze widzimy

dolinę rzeki Supraśl przepływającej 5 km od cen-

trum Białegostoku. Tuż przy granicy Białegostoku,

przy szosie do Augustowa, mieści się Białostockie

Muzeum Wsi – skansen, w którym można zoba-

czyć drewniane zabytki pochodzące z różnych oko-

lic woj. podlaskiego.

Na trasie: ))Białostockie Muzeum Wsi (na mapie punkt 1))) Jurajski Park Dinozaurów nad rzeką Supraśl (na mapie punkt 2)))okolice białostockiego lasu Uroczysko Antoniuk))widok na dolinę rzeki Supraśl i Puszczę Kny-szyńską ze wsi Osowicze (na mapie punkt 3)































Trasa nr 11:70 000

www.podlaskieit.pl8

Ratusz w Białymstoku otwarty czynny jest dla zwiedzających codziennie (oprócz poniedziałków i dni świątecznych)od 1 maja do 31 sierpnia w godz. 10:00 - 17:00 - wtorek, środa, czwartek, sobota, niedzie-la, w godz. 10:00 - 18:00 - piątekod 1 września do 30 kwietnia w godz. 10:00 - 17:00 - wtorek - niedzielaniedziela - wstęp bezpłatny na wystawy stałeOstatnie wejście zwiedzających na wystawy odbywa się na 45 min. przed zamknięciem muzeum. tel. +48 85 740 77 31, mob. +48 509 336 930.W zabytkowych wnętrzach Ratusza mieści się wyjątkowa re-stauracja Esperanto Cafe. W restauracji możemy obcować z ekspozycjami i wystawami nawiązującymi do życia i dorobku twórcy języka esperanto – Ludwika Zamenhofa, wyglądu starego Białegostoku oraz z wieloma innymi prezentacjami dorobku arty-stów sztuki współczesnej i dawnej.Esperanto Cafe to idealne miejsce na smaczny lunch czy deser przy kawie. Można tutaj skosztować przedwojennych białostockich przysmaków, takich jak buza i bialys.

Hotel Esperanto *** to nowy, komfortowy i kameralny obiekt, zapewniający swoim Gościom idealne warunki zarówno do pracy, jak i do wypoczynku. Położony jest w ścisłym centrum miasta, w pobliżu naj-

ważniejszych instytucji i urzędów. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się Pałac Branickich (zwany Wersa-lem Podlasia), ze swoimi okazałymi barokowymi ogroda-mi oraz równie piękny Park Planty. Hotel oferuje swoim Gościom 34 komfortowe i gustow-nie urządzone pokoje Standard i Superior, w tym pokoje z tarasami, z których rozciąga się niesamowity widok na białostocką starówkę oraz Planty. Ponadto dwa eleganc-kie apartamenty: Ludwika Zamenhofa i Mikołaja Kaweli-na, składające się z pokoju dziennego oraz sypialni.

Trasa 1 – start0,0 km Plac Miejski przy Ratuszu w Białymstoku

(Rynek Kościuszki)Ratusz z 1745 r. pełnił dawniej rolę... centrum handlowego. Mieściły się w nim kramy kupców polskich i żydowskich. Dziś jest to siedziba Muzeum Podlaskiego, które prezentuje dzieła wybitnych polskich i zagranicznych malarzy. Plac Miejski wokół Ratusza ma kształt trój-kątny, co stanowi rzadkość, gdyż zazwyczaj w centrum miast europejskich spotyka się ry-nek kwadratowy lub prostokątny.Przechodząc na drugą stronę ulicy w kierunku północnym, znajdziemy się blisko skweru Mal-meda i ul. Białówny, na którym znajduje się pomnik urodzonego w Białymstoku w 1859 r. Ludwika Zamenhofa, twórcy języka espe-ranto. Po drodze możemy zobaczyć miejsce, w którym kiedyś stał jego dom rodzinny (ul. Zamenhofa 26).

! Wyjeżdżamy w kierunku północnym, ruchli-wymi ulicami Sienkiewicza i Jurowiecką, dalej przejeżdżamy całą ul. Jurowiecką.


1,0 km Dojeżdżamy do ronda, tu długi zjazd w al. 1000-lecia Państwa Polskiego. Przejeżdżamy całą al. 1000-lecia Państwa Polskiego.

3,0 km Przed rondem Krzysztofa Putry wjeżdżamy na ścieżkę rowerową. Na rondzie jedziemy prosto w al. 1000-lecia Państwa Polskiego.

3,6 km Z Szosy Augustowskiej wjeżdżamy w prawo, do Lasu Pietrasze.

3,9 km Dojeżdżamy do rozwidlenia dróg, skręcamy w lewo.

4,9 km Docieramy do przejazdu przez tory. Skręcamy w lewo, w leśną, piaszczystą drogę.

6,9 km Dojeżdżamy do drewnianej bramy Biało-stockiego Muzeum Wsi (na mapie punkt 1). Po wejściu do środka jedziemy 150 m bru-kową drogą. Skręcamy w prawo, w gruntową drogę prowadzącą przez skansen.

7,2 km W Białostockim Muzeum Wsi znajduje się ok. 40 zabytkowych drewnianych budynków przeniesionych z regionu, m.in. wiatraki, le-śniczówka, dwór ziemiański, przysiółek drob-

noszlachecki i młyn. Warto wejść do wnętrza budynków (tylko z przewodnikiem). Wymagane są bilety.

7,6 km Po zjeździe w dół dojeżdżamy do zabytkowego dworku stojącego na terenie Białostockiego Muzeum Wsi. To dwór ziemiański z Bobry Wielkiej (koło Dąbrowy Białostockiej) z czte-rokolumnowym portykiem (przebudowany w 1818 r.).

7,8 km Na wschód od dworku znajduje się grupa za-bytkowych domów, tzw. przysiółek drobnoszla-checki, a na jego terenie kilka huśtawek dla dzieci. Przysiółek składa się z pięciu zagród odtwa-rzających starą wieś z pogranicza Podlasia i Mazowsza. Są tu domy z okolic Ciechanowca i Szepietowa. Część z nich pochodzi z drugiej połowy XIX w., część z okresu międzywojenne-go (II Rzeczpospolita).

8,2 km Wracamy w kierunku dworku i przejechawszy 50 m dojeżdżamy do bramy Białostockiego Muzeum Wsi przy Szosie Augustowskiej. Po przejechaniu kilkuset metrów wzdłuż głów-

www.podlaskieit.pl10

Zaledwie 5 min. od centrum Białegostoku, w cichej i spokojnej dzielnicy zlokalizowany jest nowoczesny i komfortowy Hotel 3 Trio***. Obiekt dysponuje łącznie 115 miejscami w 70 pokojach 1- i 2-osobo-wych typu Standard, De-lux, Superior oraz Executi-ve. W hotelowej restauracji znajdziemy urozmaicone i wykwintne menu, składające się z dań kuchni pol-skiej, regionalnej i europejskiej.Hotel 3 Trio***ul. Hurtowa 3, Białystoktel. +48 85 745 40 50 +48 85 745 54 22www.hotel3trio.plN: 53° 7’ 00” E: 23° 7’ 30”

Trasa 1 – kontynucjanej szosy skręcamy w prawo, w drogę prowa-dzącą do Folwarku Nadawki. Wzdłuż głównej trasy biegnie lokalna droga asfaltowa, idealna dla rowerzystów. Przed mostem na rzece Supraśl skręcamy w prawo, w drogę prowadzącą do Folwarku Nadawki – stylizowanej karczmy. To jedyne miejsce serwujące pełną listę dań oryginalnej kuchni podlaskiej. Podlasie słynące z gościnności, różnorodności i wspaniałych, domowych przy-smaków – z tym spotkamy się tutaj na co dzień i od święta. W bezpośrednim sąsiedz-twie, „tuż za płotem” znajduje się Skansen Muzeum Wsi. Obok restauracji utworzono mały plac zabaw dla dzieci.

8,9 km 100 m od szosy skręcamy w lewo. Obok daw-nej plaży Jurowce znajduje się Jurajski Park Dinozaurów (na mapie punkt 2) z galerią pre-historycznych gadów i dużym placem zabaw, na którym można spędzić z dzieckiem nawet kilka godzin.

9,7 km Po opuszczeniu parku wracamy na szosę i jedziemy kilkaset metrów w kierunku Białe-gostoku.

Po drugiej stronie Szosy Augustowskiej, w kierunku zachodnim odbiega wąska droga asfaltowa prowadząca do miejscowości Siela-chowskie i Osowicze. Jedziemy ok. 3 km przez miejscowości, w których wielu białostoczan buduje swoje nowe domy (od Białegostoku obie miejscowości oddziela las Uroczysko An-toniuk).

11,5 km Wieś Osowicze, w której z kilku miejsc roz-ciąga się piękny widok na dolinę rzeki Supraśl i Puszczę Knyszyńską (na mapie punkt 3). Mi-jamy Osowicze i wjeżdżamy szeroką, żwirową drogą pod górę.

12,2 km Górka z ładnym widokiem na dolinę rzeki Su-praśl oraz Białystok. Dalej, przy zjeździe w dół, droga skręca na po-łudniowy zachód i prowadzi do Białegostoku.

13,2 km Wjeżdżamy do miasta ul. Lodową na biało-stockim osiedlu Zawady, gdzie rozpoczyna się wyznaczona ścieżka rowerowa.

14,2 km Przejeżdżamy przez ul. gen. Stanisława Maczka, dalej ścieżką wzdłuż ul. Jana Kar-skiego. 600 m dalej skręcamy w prawo, w os. Dziesięciny.

15,2 km Os. Dziesięciny, ul. Zygmunta Augusta.


Regionalne Centrum Informacji Turystycznej*** ul. Odeska 1, Białystok tel. +48 85 732 68 31

www.podlaskieit.plN 53° 7’48” E 23° 9’ 2”

Punkt Informacji Turystycznej* Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Podlasie”al. J. Piłsudskiego 7b, Białystoktel. +48 85 652 42 50www.ssm.bialystok.ids.plN: 53°8’11” E: 23°8’55”

Regionalny Oddział PTTK Białystokul. Sienkiewicza 53 lok. 3tel. +48 85 744 55 60+48 85 744 56 50www.bialystok.pttk.plN: 53° 8’ 12” E: 23° 9’ 58”

Miejsca warte zobaczeniaMuzeum Podlaskie w Białymstoku – RatuszRynek Kościuszki 10, Białystoktel. +48 85 740 77 31, mob. +48 509 336 930www.muzeum.bialystok.plN: 53° 7’ 56” E: 23° 9’ 31”

Białostockie Muzeum Wsiul. Nadawki 21c, Wasilkówtel. +48 85 743 60 82, mob. +48 509 336 816www.bialostockiemuzeumwsi.plN: 53° 12’ 20” E: 23° 12’ 21”

Jurajski Park Dinozaurówul. Nadawki, Jurowcemob. +48 601 920 701, +48 695 927 736www.jurajskiparkdinozaurow.plN: 53° 11’ 46” E: 23° 9’ 20”

Turystyczne Loty Balonem(pasażerskie i reklamowe)

Benkowski Team Polandmob. +48 603 702 323www.benkowski.pl

Noclegi, SPA, wellness, restauracje

Hotel 3 Trio***ul. Hurtowa 3, Białystoktel. +48 85 745 40 50, +48 85 745 54 22www.hotel3trio.plN: 53° 7’ 00” E: 23° 7’ 30”

Hotel Pod Herbem**noclegi, restauracja

ul. Wiejska 49, Białystoktel. +48 85 742 24 30www.hotel-podherbem.plN: 53° 7’ 2’’ E: 23° 8’ 42’’

Hotel Santana**noclegi, restauracja

ul. Baranowicza 55, Białystoktel. +48 85 743 79 27www.hotelsantana.plN: 53° 7’ 33’’ E: 23° 12’ 10’’

Hotel Leśny **al. Jana Pawła II 77, Białystoktel. +48 85 651 16 41www.lesny.bialystok.plN: 53° 8’ 38’’ E: 23° 5’ 3’’

Hotel BOSIR**ul. Wołodyjowskiego 5, Białystoktel. +48 85 749 62 00www.miejskoaktywni.plN: 53° 7’ 12’’ E: 23° 9’ 29’’

Hotel Podlasie**noclegi, restauracja

ul. 42 Pułku Piechoty 6, Białystoktel. +48 85 675 66 00, tel. +48 85 675 66 01www.hotelpodlasie.plN: 53° 8’ 38” E: 23° 11’ 32”

Best Western Hotel Cristal*** noclegi, restauracja

ul. Lipowa 3/5, Białystok tel. + 48 85 749 61 00, mob. +48 695 302 502www.cristal.com.plN: 53° 7’ 57” E: 23° 9’ 21”

Hotel Esperanto***noclegi, restauracja

ul. Legionowa 10, Białystoktel. +48 85 740 99 00, +48 85 740 99 01mob. +48 605 226 622 www.hotelesperanto.com.plN: 53° 7’ 51” E: 23° 9’ 34”

Hotel Turkus**al. Jana Pawła II 54, Białystoktel. +48 85 662 81 00www.turkus.jard.plN: 53°78’ 37’’ E: 23° 5’ 3’’

In formacje prakt yczneBiałys tok i okol ice


Hotel „Aristo“ ***noclegi, restauracja

ul. Kilińskiego 15tel. +48 85 740 89 00www.aristohotel.plN: 53° 7’ 57’’ E: 23° 9’ 53’’

Hotel Branicki****noclegi, SPA, wellness

ul. Zamenhofa 25, Białystoktel. +48 85 665 25 00www.hotelbranicki.comN: 53° 8’ 5’’ E: 23° 9’ 37’’

Hotel Gołębiewski****noclegi, basen, sauna

ul. Pałacowa 7, Białystoktel. +48 85 678 25 00www.golebiewski.plN: 53° 7’ 58’’ E: 23°10’ 11’’

Esperanto Caferestauracja z kuchnią regionalną

Rynek Kościuszki 10, Białystoktel. +48 85 742 60 31www.esperanto-cafe.plN: 53° 7’ 56” E: 23° 9’ 31”

Opera Cafe KAJAROdeska 1, 15-406 Białystokmob. +48 602 111 850, mob. +48 606 444 524www.kajar.bialystok.pl

Folwark Nadawki noclegi, restauracja z kuchnią regionalną, sauna

ul. Nadawki 23, Wasilkówtel. +48 85 743 88 33www.folwarknadawki.plN: 53° 12’ 20” E: 23° 12’ 21”

Polska Izba Turystyki Odział Podlaski w Białymstokuul. Jana Pawła II 77, Białystoktel. +48 85 744 43 26www.pit.org.pl

Wypożyczalnie, sklepy, serwisy rowerowe

Drivepack Wypożyczalnia rowerów, serwis rowerowyul. Sybiraków 5/8, Białystokmob. + 48 507 151 513www.drivepack.plN: 53°13’ 21’’ E: 23° 19’ 57’’

Sprintul. Sienkiewicza 81/3, Białystoktel. +48 85 676 13 95ul. M.Curie Skłodowskiej 3, Białystoktel. +48 85 732 85 11ul. Zwycięstwa 10, Białystoktel. +48 85 661 03 91www.sprint-rowery.pl

PeletonCiołkowskiego 157tel. 85 733 38 80www.apg.pl

Sklep Rowerowy BTCul. Kawaleryjska 28, Białystokmob. +48 796 181 918www.btc-rowery.pl

Mistralul. Bema 20, Białystoktel. +48 85 744 20 61www.mistral-rowery.pl

Olimpicul. Wasilkowska 89, Białystoktel. +48 85 653 93 99www.olympicsport.pl

Romedul. Kard. Wyszyńskiego 2/8, Białystoktel. +48 85 742 71 28www.romed.pl

Sport Adamul. Familijna 1, Białystoktel. +48 85 653 83 26, mob. +48 508 111 001www.sportadam.pl

Pan Fryderykul. Warszawska 75, Białystokmob. +48 698 686 776

Naprawa RowerówJakimy 22/1, Wasilków mob. +48 660 043 375

Przydatne strony internetowe:

www.bialystok.pl– oficjalny portal miejski

www.odkryj.bialystok.pl– szlaki turystyczne Białegostoku

www.szlak.uwb.edu.pl– Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku


Trasa 2: Białystok: Las Pietra-sze – cerkiew Hagia Sophia – cmentarz żydowskiBiałystok: os. Białostoczek – Las Pietra-sze – os. Jaroszówka – os. Wygoda – ul. Piasta

długość: 12,5 km | poziom trudności: 1/10Trasa w skrócieTrasa doskonała na krótką wycieczkę z centrum

Białegostoku ku jego północnej części. Choć mo-

mentami wymagana jest szczególna ostrożność,

można nią jechać nawet z małym dzieckiem na

foteliku rowerowym. Po drodze przejeżdżamy przez

piękny, miejski Las Pietrasze, a później częściowo

białostockimi ścieżkami rowerowymi. Po drodze

zobaczymy cerkiew Hagia Sophia (Mądrości Bo-

żej), pomniejszoną kopię świątyni Hagia Sophia ze

Stambułu oraz stary cmentarz żydowski.

Na trasie: ))miejski Las Pietrasze (na mapie punkt 1))) cerkiew Hagia Sophia – miniatura świątyni ze Stambułu (na mapie punkt 2))) cmentarz żydowski przy ul. Wschodniej w Bia-łymstoku (na mapie punkt 3)

Trasa nr 21:70 000


Trasa 2 – start0,0 km Na północnym końcu ul. Białostoczek na osie-

dlu o tej samej nazwie dojeżdżamy do linii kolejowej prowadzącej do miasta Sokółka. Wyjeżdżamy na gruntową ścieżkę prowadzącą wzdłuż torów.

0,6 km Most na rzece Biała.1,2 km Przejazd pod wiaduktem ul. gen. Maczka.1,8 km Przejazd pod wiaduktem Szosy Augustowskiej.

Za wiaduktem wjeżdżamy do Lasu Pietrasze.2,8 km Przejazd przez tory na drugą stronę linii kolejo-

wej. Wjeżdżamy do Lasu Pietrasze (na mapie punkt 1).Skręcamy najpierw w prawo, a 20 m dalej w lewo i ruszamy drogą, którą poprowadzony jest niebieski szlak turystyczny.

3,4 km Duże skrzyżowanie leśnych dróg. Skręcamy w lewo, w główną drogę Lasu Pietrasze. Prowa-dzi tędy niebieski szlak pieszy.

5,4 km Wyjeżdżamy z Lasu Pietrasze na ul. Wysoc-kiego, w okolicach Stacji Uzdatniania Wody Wodociągów Białostockich. Na jej terenie znajduje się zabytkowa wieża ciśnień dosko-nale widoczna z ulicy. Skręcamy w prawo i ruszamy ul. Wysockiego w kierunku centrum miasta.

Dogodne połączenie sprawia że Hotel Podlasie** to idealne miejsce zarówno do wypoczynku, jak i do pro-wadzenia szkoleń. Profesjonalna obsługa, doskonała kuchnia i niezwykła atmosfera hotelu sprawi, że go-ście znajdą tu wygodę i komfort domowego zacisza. Hotel Podlasie**ul. 42 Pułku Piechoty, Białystoktel. +48 85 675 66 00 +48 85 675 66 06

www.hotelpodlasie.plN: 53° 8’ 38” E: 23° 11’ 32”


Trasa 2 – kontynuacja6,3 km Po zjeździe z górki skręcamy w odchodzącą

w lewo ul. Jaroszówka.6,7 km Po 400 m skręcamy w prawo, w ul. Rycerską. 7,5 km Duże skrzyżowanie z ul. Raginisa, wzdłuż któ-

rej ciągnie się ścieżka rowerowa. Skręcamy w prawo i jedziemy ścieżką w kierunku cen-trum Białegostoku.

8,3 km Ul. Trawiasta w Białymstoku, skręcamy tu w lewo i jedziemy w kierunku osiedla nowych bloków.

8,6 km Przy ul. Trawiastej 5 znajduje się jedna z naj-piękniejszych białostockich świątyń – cerkiew Hagia Sophia wzorowana na słynnej świątyni w Stambule w Turcji (na mapie punkt 2). Auto-rem projektu budowli jest architekt Michał Bałasz. Uroczyste otwarcie świątyni odbyło się w 1998 r. N: 53° 9’ 20” E: 23° 12’ 4”

8,8 km Po minięciu cerkwi i bloków skręcamy w pra-wo, w ścieżkę rowerową wykonaną z kostki brukowej.

9,4 km Dojeżdżamy do ul. Wschodniej na os. Wygoda. Skręcamy w prawo.

9,8 km Po 400 m dojeżdżamy do starego cmentarza żydowskiego (na mapie punkt 3).

W części położonej najbliżej dawnego głów-nego wejścia zachowało się stosunkowo dużo macew – nagrobnych płyt kamiennych. Są to, sądząc z wykorzystanego materiału i or-namentyki, groby zamożnych Żydów. Dalszą część cmentarza zajmują skromne, jednako-wo wyglądające nagrobki, trzeci fragment to teren zaniedbany, w części bez nagrobków. Na terenie nekropolii o powierzchni ok. 12,5 ha zachowało się ok. 5 tys. nagrobków, z któ-rych najstarszy pochodzi z 1876 r. Przeważa-ją nagrobki z napisami w języku hebrajskim, są również napisy polskie, jidysz, niemieckie i rosyjskie. Z cmentarza zawracamy i jedziemy ul. Wschodnią, a dalej ul. Chełmońskiego na wschód. Droga skręca w prawo i przechodzi w ul. Brzechwy.

11,5 km Skrzyżowanie z ul. 42 Pułku Piechoty. Przejeż-dżamy rondo i wjeżdżamy na ul. Dolistowską prowadzącą do os. Pieczurki. Skrzyżowanie z ul. Włościańską. Teraz skręcamy w prawo.

12,5 km Niestrzeżony przejazd przez tory kolejowe. Wjeżdżamy na ul. Piasta.

Informacje praktyczne o tej trasie znajdują się na str. 11-12


Trasa 3: Z Białegostoku do Supraśla Białystok – Ogrodniczki – Supraśl – Podsupraśl – Białystok

długość: wariant A: 36 km (18 km + 18 km powrót tą samą trasą), wariant B: 37,1 km (18 km + 19,1 km)

poziom trudności: 4/10

Trasa w skrócieJedna z najatrakcyjniejszych tras rowerowych w okolicach Białegostoku prowadzi przez bardzo ciekawy teren. Na szlaku pokonujemy kilka dość wy-sokich wzniesień. Latem na drodze Białystok – Su-praśl panuje duży ruch. Warto zaplanować pobyt w miasteczku Supraśl i zwiedzić jego największe atrakcje, np. nowoczesne Muzeum Ikon, siedzibę Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, cer-kiew prawosławną, a latem pójść na plażę lub zor-ganizować spływ kajakowy rzeką Supraśl.

Na trasie: )) leśne jezioro Komosa (na mapie punkt 1)))monaster prawosławny w Supraślu (na mapie punkt 2)))Muzeum Ikon w Supraślu (na mapie punkt 3)))pałac Buchholtzów w Supraślu (na ma-pie punkt 4))) rzeka Supraśl (na mapie punkt 5)

Trasa nr 31:100 000


Trasa 3 – start0,0 km Początek ścieżki rowerowej przy ul. Ragini-

sa w Białymstoku, w okolicach skrzyżowania z ul. Trawiastą. Ruszamy trasą wyłożoną kostką brukową.

1,1 km Koniec ścieżki rowerowej na skrzyżowaniu z ul. Baśniową. Jedziemy teraz wzdłuż ul. Ragi-nisa wąską, gruntową ścieżką.

1,5 km Za skrzyżowaniem z ul. Jutrzenki znów zaczyna się ścieżka rowerowa wyłożona kostką brukową.

2,2 km Po długim podjeździe pod górę, skrzyżowanie z ul. Niemeńską. Tu, na granicy Białegostoku, zaczyna się właściwa ścieżka rowerowa do Su-praśla. Teraz jedziemy już trasą asfaltową. Za zakrętem – długi zjazd z górki.

4,8 km Skrzyżowanie z drogą do wsi Nowodworce. Wjeżdżamy na skraj Puszczy Knyszyńskiej.

6,2 km Miejscowość Ogrodniczki. Tu ścieżka rowerowa zostaje przerwana. Przejeżdżamy główną ulicą – Białostocką.

6,9 km Mijamy Ogrodniczki i ponownie wjeżdżamy na ścieżkę rowerową. W tym miejscu zaczyna się długi i wymagający sił podjazd.

7,8 km Pod koniec podjazdu, po prawej stronie, znaj-duje się parking dla samochodów i rowerów. Są tu ławeczki i stoliki dla turystów. Nieopodal parkingu znajdują się dawne żwirownie (na ma-pie punkt 1), obecnie stoki narciarskie, a latem i wiosną – miejsce, w którym białostoczanie jeżdżą na rowerach górskich i quadach.

Przy ul. Trawiastej 5 na osiedlu Jaroszówka w Bia-łymstoku zobaczymy piękną cerkiew Hagia Sophia (Mądrości Bożej), która jest miniaturą słynnej świąty-ni Hagia Sophia znajdującej się w Stambule. Autorem projektu budowli jest architekt Michał Bałasz.

W Puszczy Knyszyńskiej w woj. podlaskim można zobaczyć jedno z pięciu stad żubrów żyjących w Pol--sce na wolności. Mieszka tu także ponad 150 gatun-ków ptaków, jelenie, dziki, sarny, wilki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, łasice, rysie i... gronostaje! Nad brze-gami rzek i strumieni można spotkać również bobry. W przeważających tu borach króluje smukła i strzeli-sta sosna supraska.

Na parkingu dla samochodów i rowerów w pobliżu Ogrodniczek.


Jak podaje legenda, na początku XVI w. na rzece Supraśl zatrzymał się drewniany krzyż. To mnisi mieszkający w niedalekiej osadzie Gródek, znużeni organizowanymi tam targami i hałasem, puścili go z nurtem rzeki, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzy-mał się w cichym miejscu, w którym mogliby osiąść. Krzyż wskazał braciom Supraśl. W 1501 r. powstała tu najpierw drewniana cerkiew, później ogrody, sady, stawy rybne, katakumby. Świątynia została zniszczo-na w 1944 r., dziś można zobaczyć jej rekonstrukcję. Obok odbudowanej cerkwi, nad rzeką Supraśl, mie-ści się nowoczesne Muzeum Ikon.

Supraśl to urokliwe miasteczko o 500-letniej historii, położone w Puszczy Knyszyńskiej nad rzeką Supraśl. Od 2001 r. posiada status uzdrowiska. Jego najważ-niejsze zabytki to: prawosławny Monaster Zwiastowa-nia Najświętszej Marii Panny i pałac Buchholtzów – dziś siedziba Liceum Sztuk Plastycznych. W Supraślu ma też swą siedzibę Teatr Wierszalin, laureat presti-żowej nagrody Fringe First, przyznawanej na świato-wym festiwalu teatralnym w Edynburgu. www.suprasl.pl

Trasa 3 – kontynuacja8,0 km

!Mijamy parking i wjeżdżamy na szczyt wzniesie-nia. Zaczyna się dość stromy zjazd, na którym można pędzić z prędkością ok. 50 km/h. Ścież-ka rowerowa do Supraśla nie jest szeroka. Przy dużej prędkości należy uważać, by nie wypaść z trasy lub nie zderzyć się z rowerzystą jadącym z naprzeciwka.

8,9 km Mijamy mostek w Krasnem i przejeżdżamy rzeczkę Pilnicę. Przed mostkiem można skręcić w prawo do jeziora Komosa (na mapie punkt 2), do którego prowadzi leśna droga (700 m). Jest to jeden z najbardziej urokliwych zakątków w okolicach Białegostoku. Można też objechać jezioro dookoła (2 km).

10,4 km Mijamy skrzyżowanie z leśną drogą na Pólko. W pobliżu znajduje się niewielka wiata tury-styczna.

11,1 km Podjazd pod górkę i wjeżdżamy do Supraśla. Tu kończy się ścieżka rowerowa. Trzeba zjechać na jezdnię i ruszyć w kierunku centrum miastecz-ka dość ruchliwą ul. Białostocką.

12,1 km Dojeżdżamy do skrzyżowania ulic Piłsudskiego i Białostockiej. Znajduje się tu zabytkowy klasz-tor prawosławny, cerkiew obronna (na mapie punkt 3) oraz nowoczesne i oryginalne Muzeum Ikon z kolekcją unikatowych obrazów sakral-nych. Polecamy udział w warsztatach pisania ikon organizowanych w podziemiach Muzeum!Wracamy na ul. Piłsudskiego w Supraślu i je-dziemy w kierunku centrum miasteczka.

12,5 km Po lewej stronie, za stawami, mijamy plac za-baw w niewielkim parku przy Urzędzie Miasta Supraśl.

12,7 km Skrzyżowanie z ul. 3 Maja – głównym traktem Supraśla. Skręcamy w lewo. Przy skrzyżowaniu


bieli się zabytkowy kościół Świętej Trójcy (zbu-dowany w l. 1861-1865).

14,1 km Docieramy do pałacu Buchholtzów, se-cesyjnej siedziby jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów. Zbudowana w l. 1892-1903, jest dziś siedzibą Liceum Sztuk Plastycznych (na mapie punkt 4). W pobliżu znajduje się plaża miejska i zalew na rzece Supraśl. Z rynku w Supraślu skręcamy w ul. Konarskiego, która ponownie zaprowadzi nas w okolice prawosławnego monasteru. N: 53° 12’ 20” E: 23° 20’ 24”

14,3 km Jadąc ul. Konarskiego (na tyłach klasztoru), docieramy do białego dworku z 1822 r. nad rze-ką Supraśl (dawny dworek Wilhelma Zacherta). Obecnie jest to siedziba Parku Krajobrazowe-go Puszczy Knyszyńskiej. Prezentowane są tu ekspozycje, m.in. przyrodnicza i etnograficzna. W najważniejszej – przyrodniczej można obej-rzeć kilkadziesiąt gatunków puszczańskiej fauny, m.in. okazałego orła bielika, krogulca, dudka i dzięcioły.

15,1 km Dojeżdżamy do szosy Supraśl – Krynki. Prze-jeżdżamy most na rzece Supraśl (na mapie punkt 5). Wjeżdżamy na asfaltowy ciąg pieszo--rowerowy po prawej stronie szosy.Koniec ciągu pieszo-rowerowego w Podsupra-ślu. Na końcu trasy znajduje się wiata tury-styczna, przy której można odpocząć. Powrót tą samą drogą. Istnieje także możliwość powrotu przez Puszczę Knyszyńską koło holenderskiego wiatraka, trasą Studzianki – Wasilków – Białystok (19,1 km).

Informacje praktyczne o Puszczy Knyszyńskiej – str. 52-53


Trasa nr 41:100 000


fot. K. Laskowska-Pierwienis

Trasa 4: Bagno Krzemianka Białystok – Wasilków – Sochonie – Kolonia Mostek – Rybniki – rezerwat Krzemianka – Kopisk – leśniczówka Ponikła – leśniczówka Burczak – Sochonie – stacja PKP Wasilków – Białystok

długość: 43,4 km | poziom trudności: 4/10 Trasa w skrócieTrasa prowadzi do jednego

z najbardziej urokliwych miejsc

w Puszczy Knyszyńskiej – leśnego

bagna Krzemianka. Warto wziąć

ze sobą aparat fotograficzny.

Fantastyczny klimat tego miejsca

jest nagrodą za wysiłek włożony

w pokonanie żwirowych i leśnych

dróg gruntowych.

Na trasie: )) stary młyn nad rzeczką Czarna w Woroszyłach (na mapie punkt 1) ))urokliwe tereny bagienne w rezerwacie Krzemianka w Pusz-czy Knyszyńskiej (na mapie punkt 2) )) spacer kładką w sercu Puszczy Knyszyńskiej w rezerwacie Krzemianka ))piękne widoki we wsi Kopisk, położonej na pagórkowatej po-lanie pośród lasów Puszczy Knyszyńskiej (na mapie punkt 3)

Trasa 4 – start0,0 km Trasa rozpoczyna się w Białymstoku, na pół-

nocnym końcu ul. Białostoczek. Dojeżdżamy do linii kolejowej, gdzie wjeżdżamy na gruntową ścieżkę prowadzącą wzdłuż torów aż do stacji kolejowej w Wasilkowie.

0,6 km Most na rzece Biała.1,2 km Przejazd pod wiaduktem ul. gen. Maczka.1,8 km Przejazd pod wiaduktem Szosy Augustowskiej.

Za wiaduktem wjeżdżamy do Lasu Pietrasze. Po przejechaniu go docieramy do mostu kole-jowego na rzece Supraśl (na mapie punkt 1).

! Roztacza się stąd piękny widok na rzekę oraz Puszczę Knyszyńską. Most pokonujemy bardzo ostrożnie, ponieważ nie ma tam wytyczonego miejsca dla rowerzystów.

6,1 km Jadąc nadal ścieżką wzdłuż torów, dojeżdżamy do stacji kolejowej Wasilków i drogi asfaltowej Wasilków – Jurowce. Tu skręcamy w lewo.

6,2 km Po pokonaniu 200 m skręcamy w prawo, w drogę asfaltową prowadzącą do wsi Sochonie.

8,3 km Koniec asfaltu na skraju wsi Sochonie. Jedzie-my dalej prosto, drogą żwirową na północ. Okrąża ona las, skręcając najpierw nieco w prawo, a później w lewo.

8,8 km Przecinamy obwodnicę Wasilkowa. 9,1 km Po zjeździe z górki dojeżdżamy do skrzyżowania

dróg żwirowych. Skręcamy w prawo, w kierunku wsi Woroszyły.

9,7 km Przejeżdżamy przez mostek na rzeczce Czarna w Woroszyłach. Po prawej stronie znajdują się zabudowania sta-rego młyna (na mapie punkt 1).

11,0 km Wieś Wólka Poduchowna. Wjeżdżamy na drogę asfaltową.

13,6 km Skrzyżowanie dróg w Wólce Przedmieściu. W prawo odchodzi gruntowa droga, którą bie-gnie zielony szlak turystyczny pieszy, a w lewo asfaltowa droga prowadząca do Szosy Augu-stowskiej.My jedziemy prosto szeroką drogą żwirową. Teraz czekają nas dwie duże górki. Wreszcie Puszcza Knyszyńska.


Leśny rezerwat Krzemianka powstał w 1987 r. Obejmuje dolinę otoczoną od północy i południa wzniesieniami, któ-re sięgają nawet ok. 40 m. To jedno z najpiękniejszych miejsc w Puszczy Knyszyń-skiej, które udostępniono tu-rystom. Przez środek bagna zbudowano drewnianą kładkę. Największym strumieniem jest tu Krzemianka, zasilana przez trzy inne strumienie, mają-ce swoje źródła u podnóży wzgórz. N: 53° 17’ 29” E: 23° 6’ 40”

Rezerwat Krzemianka, fot. Z. Gołębiewski

Trasa 4 – kontynuacja13,7 km Po szybkim zjeździe z drugiej górki docieramy

do niewielkiej osady Kolonia Mostek. Za-trzymujemy się na moście, znów na rzeczce Czarna. To bardzo ładne miejsce widokowe. Po chwili odpoczynku ruszamy dalej. Zaraz za mostkiem, na rozgałęzieniu dróg, skręcamy w lewo i kontynuujemy wycieczkę szeroką drogą żwirową prowadzącą przez las.

15,4 km Wieś Rybniki. Na skrzyżowaniu dróg, tuż przy pierwszych zabudowaniach, skręcamy w lewo na drogę wyłożoną brukiem. Chwilę później przejeżdżamy przez mostek na strumyku Krze-mianka. Tuż za mostkiem skręcamy pod kątem ostrym w prawo i wjeżdżamy na główną drogę prowadzącą przez Rybniki.

16,3 km Dojeżdżamy do Szosy Augustowskiej. Skręca-my w prawo na szosę w kierunku Augustowa.

! Teraz czeka nas kilometrowy odcinek tą niebez-pieczną trasą (auta ciężarowe). Można jechać tu asfaltem, ale to ryzykowne. O ile jest to moż-liwe, najlepiej poruszać się poboczem. Choć to uciążliwe, zdecydowanie bardziej bezpieczne. Po drodze mijamy duży zakręt i znajdującą się przy nim leśniczówkę Podkrzemianka.

17,3 km Na początku lasu, po lewej stronie szosy, znaj

duje się tablica informacyjna oraz drewniane ogrodzenie i szlaban. To wejście do Rezerwatu Krzemianka. N: 53° 17’ 29” E: 23° 6’ 40” Nie oznakowana ścieżka prowadzi w głąb lasu, a po ok. 100 m zaczyna skręcać w prawo. Ok. 300 m od bramy docieramy do kładki poprowadzonej przez bagno (na mapie punkt 3). Szeroki drewniany pomost ma ok. 1,6 km. Krąży przez podmokły teren, dwukrotnie prze-cinając strumyk Krzemianka. Po kilometrowym odcinku kładka dociera do rozlewiska, które powstało na skutek działalności bobrów. To najbardziej malownicze miejsce w rezerwacie.

19,2 km Koniec kładki. Wprowadzamy rower na wzgórze ponad bagnem. Można tu odpocząć. Nie ma drogowskazów. Chcąc wyjechać, pokonujemy orientacyjnie pierwsze 300 m. Zjeżdżamy z nie-wielkiej górki i trafiamy na rozgałęzienie dwóch zarośniętych trawą dróg. Skręcamy w lewe od-gałęzienie. Po kolejnych 100 m mijamy drogę odchodzącą w prawo. Jedziemy dalej prosto. Po chwili docieramy do drogi (leśnej przecinki) prowadzącej prosto na północ. Po drodze pokonujemy dwie niewielkie górki.


Trasa 4 – kontynuacja20,0 km Docieramy do szerokiej żwirowej drogi. To trasa

z Szosy Augustowskiej do Kopiska. Prowadzi tędy niebieski szlak turystyczny pieszy. Skręca-my w lewo, w kierunku Kopiska.

22,4 km Wyjeżdżamy z lasu na rozległą polanę, gdzie otulona puszczą leży malownicza wieś Kopisk (na mapie punkt 4). Widoki rozciągające się z okolicznych wzgórz należą do jednych z najpięk-niejszych w Puszczy Knyszyńskiej.Mijamy leśniczówkę (po lewej stronie) i jedzie-my dalej żwirową drogą (po drodze także ok. 100-metrowy odcinek asfaltu).

23,2 km Rozgałęzienie dróg w Kopisku. W prawo odcho-dzi brukowana droga przez wieś. Skręcamy w lewo, w drogę żwirową prowadzącą na pola. Po 100 m przejeżdżamy przez mostek na strumy-ku Krzemianka. Mijamy polną kapliczkę św. Antoniego.Będąc w Kopisku, warto odwiedzić drewniany kościół. Ze wzgórza, na którym stoi, roztacza się bardzo ładny widok na Puszczę Knyszyńską.

23,7 km Mijamy dwa rozgałęzienia dróg i znów wjeżdża-my do Puszczy Knyszyńskiej. Rozpoczyna się trudny podjazd piaszczystą drogą. Po 200 m rozpoczyna się lekki zjazd prowadzący do lasu.

25,1 km Przecinamy skrzyżowanie z szeroką drogą żwi-rową, tzw. Szeroką Trybą.

25,6 km Droga skręca pod kątem 45° w lewo.26,2 km Teraz główna leśna droga, którą się poruszamy,

skręca w prawo. Od tego miejsca przez 3 km jedziemy prosto.

29,1 km Dojeżdżamy do leśniczówki Ponikła. Stąd można dość szybko dojechać do Białe-gostoku asfaltową drogą przez Letniki, Nowe Aleksandrowo i Fasty. Nasza trasa poprowadzi jednak dalej przez Puszczę Knyszyńską, do So-choni i ścieżki przy torach, którą wyjeżdżaliśmy z Białegostoku.Przy leśniczówce Ponikła skręcamy więc w lewo, w szeroką drogę leśną prowadzącą do Katrynki. 500 m podjazdu pod górkę.

29,6 km Przed szczytem górki skręcamy w prawo (pod kątem 45°) w wyraźną leśną drogę, przy której stoi znak zakazu wjazdu (nie dotyczy rowerzy-stów). Tą trasą przecinamy puszczę w kierunku południowo-wschodnim, trzymając się cały czas głównej drogi.

35,0 km Polana, a na niej budynki dawnej leśniczów-ki Burczak. Tuż za leśniczówką rozgałęzienie dróg. Skręcamy pod kątem 90° w prawo. Przecinamy Szosę Augustowską i jedziemy w kierunku wsi Sochonie. Początkowo drogą żwirową, później – już we wsi – asfaltową.

37,3 km Skrzyżowanie dróg asfaltowych we wsi Socho-nie. Skręcamy w prawo. To droga, którą jecha-liśmy na Krzemiankę – w odwrotnym kierunku.Skrzyżowanie dróg asfaltowych. Skręcamy w lewo i po 100 m dojeżdżamy do stacji kolejo-wej w Wasilkowie. Przed przejazdem kolejowym skręcamy w prawo, na ścieżkę biegnącą po prawej stronie torów. To trasa, którą jechaliśmy na początku wycieczki, wyjeżdżając z Białego-stoku. Podobnie jak poprzednio, będziemy przejeż-dżać przez most kolejowy na rzece Supraśl, przez Las Pietrasze oraz most na rzece Biała.

43,3 km Przejazd kolejowy w Białymstoku przy końcu ul. Białostoczek (na osiedlu Białostoczek). Do centrum Białegostoku wracamy ulicami: Biało-stoczek – Jurowiecka – Sienkiewicza.


Trasa nr 51:100 000


Trasa 5: Nad zalew w Czarnej BiałostockiejBiałystok – Wasilków – Sochonie – Czarna Wieś Kościelna – Czarna Białostocka – Ożynnik – Studzianki – Wasilków – Białystok


Trasa w skrócie Trasa turystyczna

prowadząca do miejscowości Czarna

Białostocka przez Puszczę Knyszyńską

po części wiedzie zielonym i żółtym

szlakiem turystycznym pieszym. Po

drodze wiele ciekawych widoków le-

śnych oraz wypoczynek nad zalewem

Czapielówka. Jedziemy głównie droga-

mi gruntowymi. Dystans, jaki trzeba

pokonać, wymaga nieco kondycji.

Na trasie: ))widok na rzekę Supraśl i Puszczę Knyszyńską (na mapie punkt 1 i 6))) stary młyn nad rzeczką Czarna w Woroszyłach (na ma-pie punkt 2)))otoczony lasem zalew Czapielówka w Czarnej Białostoc-kiej (na mapie punkt 3))) rzeczka Bartoszycha i jej mokradła w okolicach gajówki Czumażówka (na mapie punkt 4)))panorama z Góry Krzyży w Studziankach (na mapie punkt 5)

Najciekawsze zabytki Wasilkowa to kościół wybudowa-ny w l. 1880-1883 i cerkiew na rynku (1853 r.). Tuż przy granicy miasteczka, w Świętej Wodzie, znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej. W 1997 r. obok sanktuarium wzniesiona została góra krzyży przynoszonych przez pielgrzymów jako wyraz nadziei na spełnienie modlitwy lub w dowód wdzięczności za okazane łaski.Przed II wojną światową w Wasilkowie mieszkało ok. tysiąca osób pochodzenia żydowskiego, przybyłych tu z Choroszczy w XVII w. Dziś przy ul. Słowackiego, blisko drogi do wsi Dąbrówki, można zobaczyć pozosta-łości żydowskiego cmentarza, powstałego w XIX w. i la-pidarium w Wasilkowie. N: 53° 11’ 58” E: 23° 12’ 23”W XVIII w. na dzisiejszych przedmieściach Wasilkowa kwitł przemysł. Działały młyny, tartak, prawdopodobnie wiatrak, istniały stawy, folusz (urządzenie do spilśnia-nia sukna). W 1765 r. jeden młyn należał do Joachi-ma Kozłowskiego, drugi do Filipa Woroszyły. Wiele lat później (1781 r.) dzierżawili je Joachim Kozłowski, Ma-teusz Sochoń Rybakowicz i Jakub Woroszyło. Wydaje się, że od imion i nazwisk tych ludzi pochodzą nazwy przedmieść Wasilkowa: Jakimy (od imienia Joachim), Sochonie i Woroszyły.

Trasa 5 – start0,0 km Miasteczko Wasilków od strony Białegostoku. Tuż przy wjeździe skręcamy w lewo, w asfaltową ul. Jurowiecką.

Uwaga: do miejsca startu można przyjechać samochodem, autobusem (informacja PKS: mob. +48 703 203 200) lub ścieżką przy torach z ul. Białostoczek w Białymstoku (p. start Trasy 4). N: 53° 11’ 58” E: 23° 12’ 23”


Trasa 5 – kontynuacja1,4 km Dojeżdżamy do stacji kolejowej Wasilków i prze-

jeżdżamy tory.1,6 km Po 200 m. od przejazdu przez tory skręcamy

w prawo, w drogę asfaltową prowadzącą do wsi Sochonie.

3,8 km Koniec asfaltu na skraju wsi Sochonie. Jedzie-my dalej prosto drogą żwirową na północ.

! Okrąża ona las, skręcając najpierw nieco w pra-wo, a później w lewo.

4,4 km Przecinamy obwodnicę Wasilkowa. 4,8 km Po zjeździe z górki dojeżdżamy do skrzyżowania

żwirowych dróg. Skręcamy w prawo, w kierunku wsi Woroszyły.

5,4 km Przejeżdżamy przez mostek na rzeczce Czarna w Woroszyłach. Po prawej stronie znajdują się zabudowania starego młyna (na mapie punkt 2).

6,4 km Wieś Wólka Poduchowna. Wjeżdżamy na dro-gę asfaltową.

7,2 km Skrzyżowanie dróg w Wólce Przedmieście.W prawo odchodzi gruntowa droga, którą pro-wadzi zielony szlak turystyczny pieszy, a w lewo asfaltowa droga prowadząca do Szosy Augu-stowskiej. Skręcamy w prawo, w drogę, którą prowadzi zielony szlak. Wjeżdżamy do Puszczy Knyszyńskiej.

10,0 km Polana przy torach. Dojeżdżamy do leśnej sta-cji kolejowej Czarny Blok. Dalej jedziemy zie-lonym szlakiem pieszym prowadzącym lasem, równolegle do linii kolejowej.

12,1 km Mijamy skrzyżowanie dróg i jedziemy dalej pro-sto szeroką drogą żwirową (w lewo Ratowiec,

w prawo za torami – Złota Wieś). Wyjeżdżamy na polanę pośród lasów.

12,8 km Rozgałęzienie dróg żwirowych. W prawo odcho-dzi zielony szlak. Jedziemy prosto i wjeżdżamy do lasu.

13,8 km Skraj lasu. Droga zaczyna skręcać lekko w pra-wo, pośród pól uprawnych.

15,7 km Początek Czarnej Wsi Kościelnej, miejscowo-ści znanej z tradycji rękodzielnictwa. Rozpoczy-na się odcinek drogi brukowej. N: 53° 17’ 55” E: 23° 13’ 19”

16,3 km Skrzyżowanie z ul. Piękną – główną drogą as-faltową w Czarnej Wsi Kościelnej. W pobliżu znajduje się sklep. Skręcamy w prawo. Na ul. Pięknej dwie pracownie garncarskie.

17,3 km Mijamy wpisany do rejestru zabytków neogotyc-ki kościół w Czarnej Wsi Kościelnej, zbudowany w l. 1913-1921.

18,0 km Docieramy na skraj Czarnej Wsi Kościelnej. Mi-jamy pracownię garncarską i warsztat kowalski. Znów wjeżdżamy do lasu. Skrzyżowanie z dro-gą asfaltową prowadząca do Podlaskiego Par-ku Przemysłowego (ul. Fabryczna). Skręcamy w prawo.

19,4 km Przejeżdżamy obok zalewu Czapielówka w Czarnej Białostockiej, który znajduje się za drze-wami po lewej stronie szosy (na mapie punkt 3). N: 53° 18’ 32” E: 23° 15’ 35”. Można się tu zatrzymać na dłuższy odpoczynek. Nad zale-wem znajdują się: plaża, wiaty, miejsce ogni-skowe, molo.

Historia Czarnej Białostockiej W połowie XVIII w. Trakt Pocztowy Gro-dzieński został poprowadzony przez: Białystok, Wasilków i Sokółkę, a w 1782 r. na jego szlaku utworzono stację pocztową Buksztel. Osada ta dziś jest częścią Czarnej Białostockiej. Praw-dziwy rozwój miejscowości rozpoczął się w 1862 r. wraz z uruchomieniem linii kolejowej Warszawa – Petersburg. Przystanek Czarna Wieś-Stacja, stał się ważnym punktem przeładunkowym drewna pozyskiwanego z Puszczy Kny-szyńskiej. Powstały tu tartaki, terpenty-niarnie i smolarnie. W 1962 r. Czarna Wieś otrzymała prawa miejskie i zmie-niła nazwę na Czarna Białostocka.


Trasa 5 – kontynuacja20,9 km Jadąc ul. Fabryczną mijamy dyskont „Biedron-

ka” , w którym można uzupełnić zapasy. Skrę-cając w lewo w ul. Torową – Punkt Informacji Turystycznej.

21,6 km Przejeżdżamy przez Czarną Białostocką. Przy ul. Towarowej, na górce po lewej stronie, znajduje się sklep, w którym można uzupełnić zapasy.

21,8 km Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo i jedziemy znów do Puszczy Knyszyńskiej.

22,7 km Skrzyżowanie z szosą Białystok – Sokółka. Prze-cinamy drogę i wjeżdżamy prosto na szeroki żwirowy trakt, zwany potocznie Szybkim Szu-trem, który zaczyna się obok zajazdu.

24,2 km Mijamy tory kolejki wąskotorowej i skręcamy w prawo – w leśną drogę, na której trafiamy na żółte znaki pieszego szlaku turystycznego. Kierując się nimi, dojedziemy do wsi Ożynnik.

26,7 km Mijamy gajówkę Czumażówka, a 300 m dalej przejeżdżamy przez mostek na odnodze rzeczki Bartoszycha. Można tu zobaczyć teren podmo-kły tworzący, zwłaszcza wiosną, malownicze rozlewisko (na mapie punkt. 4). Dalej droga za-czyna zakręcać i biec pod górę (przejeżdżamy obok tzw. Gór Czumałowskich, ukrytych w lesie po prawej stronie).

28,7 km Wieś Ożynnik. Żółty szlak pieszy skręca

w lewo, a my jedziemy prosto przez tę niewielką osadę.

30,7 km Początek podjazdu na dużą górkę. Szczyt pod-jazdu i koniec Puszczy Knyszyńskiej. Teraz cze-ka nas zjazd do Studzianek ul. Podleśną.

31,6 km Dojeżdżamy do asfaltowej drogi we wsi Stu-dzianki (ul. Wasilkowska). Skręcamy w lewo. Po wyjeździe ze Studzianek wjeżdżamy na ko-lejne wzniesienie, z którego rozciąga się widok na dolinę rzeki Supraśl. Wieś Zapiecki, gdzie kończy się asfaltowa droga. Dalej jedziemy sze-roką żwirówką. Uwaga na psy!

35,5 km Mijamy leśniczówkę Jałówka. Widać stąd Supraśl, cerkiew i Monaster Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Supraślu, jeden z pięciu prawosławnych monasterów męskich w Polsce. Znów wjeżdżamy do puszczy.

35,8 km Skrzyżowanie szerokich dróg leśnych. Skręca-my w prawo, w drogę prowadzącą do Podsu-praśla.

37,2 km Podsupraśl. Wyjeżdżamy na asfaltową szosę Białystok – Krynki, w pobliżu Nadleśnictwa Su-praśl. Skręcamy w prawo i ciągiem pieszo-rowe-rowym dojeżdżamy do Supraśla. Przejeżdżamy most na rzece Supraśl i już jadąc ulicą, wkrótce mijamy prawosławny monaster, nad którym góru-je cerkiew obronna (więcej informacji w Trasie 3).

Puszcza Knyszyńska od setek lat stanowiła miejsce licz-nych wydarzeń mających wpływ na najważniejsze mo-menty historyczne Polski. Jednym z takich momentów było Powstanie Styczniowe 1863 roku, które na Podlasiu utrzymało się najdłużej, bo do końca 1864 roku. Puszcza Knyszyńska była wówczas miejscem wielu bitew oraz sta-łym terenem postojów powstańców.Dzięki dotacji z Regionalnego Programu Operacyjnego, teraz wszyscy możemy poznawać dzieje powstańców, udając się na Szlak Powstania Styczniowego Puszczy Knyszyńskiej. Idea utworzenia tej ścieżki narodziła się w związku z obchodami w 2013 roku 150 rocznicy Po-wstania Styczniowego i rocznicy bitwy pod Waliłami.Szlak liczy 72 kilometry długości, wiedzie przez nadleśnic-twa Supraśl, Czarna Białostocka, Żednia i Waliły. Jego po-czątek znajduje się w Czarnej Białostockiej, zaś końcowym punktem trasy jest uroczysko Piereciosy w nadleśnictwie Waliły. Prowadzi on przez miejsca związane z dramatycz-nymi wydarzeniami Powstania Styczniowego nie omijając jednak też tych związanych z innymi wydarzeniami. Na

trasie znajdują się pola bitew, powstańcze mogiły, pomniki oraz cmentarz wojenny żołnierzy poległych w 1831 roku pod Sokołdą, ekspozycja historii Puszczy Knyszyńskiej oraz Leśna Galeria Rzeźby poświęcona Powstańcom 1863 roku. Na trasie ścieżki znajduje się m.in. wieża widoko-wa, kładka przez bagna, wiaty i zadaszenia oraz tablice informacyjne. Szlak Powstania Styczniowego Puszczy Knyszyńskiej przy-gotowali leśnicy z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwo-wych w Białymstoku oraz Nadleśnictwa Czarna Białostoc-ka, Supraśl, Żednia i Waliły. Ponadto wraz z otwarciem ścieżki został wydany przewod-nik zatytułowany „Ścieżka szlakiem Powstania Stycznio-wego”, w którym są szczegółowo opisane miejsca histo-ryczne i przyrodnicze. Znajdziemy tam szereg informacji praktycznych, gdzie w znajdują się kwatery agroturystycz-ne, zajazdy, restauracje, a nawet sklepy. Na stronie inter-netowej Nadleśnictwa Czarna Białostocka jest możliwa do pobrania wersja mapy szlaku na telefon komórkowy.www.cilp.lasy.gov.pl/web/czarna_bialostocka/67


Przez Czarną Wieś Kościelną (N: 53° 17’ 55” E: 23° 13’ 18”) przebiega Szlak Rękodzieła Ludowego Podlasia, prezentujący unikalne, ginące rzemiosło i warsztaty twórców ludowych – kowala, garncarzy, łyż-karzy, tkaczy i rzeźbiarza, w których, według zasad sztu-ki przekazywanych z pokolenia na pokolenie, powstają: wyroby z gliny, drewna, słomy czy metalu. Główne atrak-cje szlaku skupiają się właśnie w Czarnej Wsi Kościelnej, jednym z ostatnich ośrodków ceramiki siwej, oddalonej od Czarnej Białostockiej o ok. 4 km.

Punkt Informacji Turystycznej*ul. Torowa 9, Czarna Białostockawww.czarnabialostocka.plN 53°17’52” E 23°16’ 53”

Pracownia kowalska Mieczysław HulewiczCzarna Wieś Kościelna, ul. Sosnowa 4atel. +48 85 710 90 89

Warsztaty garncarskie w Czarnej Wsi Kościelnej:Mirosław Piechowski, ul. Piękna 27atel. +48 85 710 91 35Paweł Piechowski, ul. Piękna 29tel. +48 85 710 90 23Jan Kudrewicz, ul. Sosnowa 19tel. +48 85 710 90 85

Pracownia wyrobu łyżek drewnianychMieczysław Baranowski, Zamczysk 10,tel. +48 85 710 93 21N: 53° 20’ 39” E: 23° 9’ 57”

Centrum Rękodzieła Ludowego w Niemczyniemiejsce gdzie można poznać wszelkie techniki twórczości ludowej, wypocząć i ciekawie spędzić czas (20 miejsc noclegowych)

Niemczyn 42tel. +48 85 710 91 49, mob. +48 698 519 658www.crl.czarnabialostocka.plN: 53° 21’ 11” E: 23° 11’ 28”

Z Czarnej Wsi Kościelnej przez Zamczysk i Niemczyn szlak prowadzi do pracowni tkactwa dwuosnowowego (gmina Janów) i rzeźby (Sokółka).Tkactwo dwuosnowowe Izba Tkactwa Dwuosnowowego Miejsko-Gminny Ośrodek Kulturyul. Białostocka 14a, JanówStała ekspozycja tkanin miejscowych tkaczek. Tu, codzien-nie między godz. 8.00 a 16.00, można uzyskać informacje o poszczególnych pracowniach tkactwa dwuosnowowego. (tel. +48 85 721 61 42)

N: 53° 28’ 2” E: 23° 13’ 50”

Pracownie tkackieDanuta Radulska, Wasilówka 18 (kol.), gm. Janówtel. +48 85 721 60 24, mob. +48 500 006 249www.tkanina-dwuosnowowa.plTeresa Pryzmont, Wasilówka 9 (kol.) gm. Janów, tel. +48 85 721 63 64Alicja Kochanowska, ul. Nadrzeczna 3, Janówtel. +48 85 721 60 36Filomena Krupowicz, ul. Sokólska 50, Janówtel. +48 85 721 61 28Ludgarda Sieńko, ul. Sokólska 8, Janówtel. +48 85 721 61 74Helena Malewicka, Nowokolno, gm. Janówtel. +48 85 721 60 62

Pracownia rzeźbiarska: Piotr SzałkowskiTworzy rzeźbę ludową o tematyce religijnej, biblijnej, o tematyce wiejskiej (postaci mieszkańców wsi, często przy tradycyjnych zajęciach wiejskich) i przyrodniczej (ptaki).

ul. Mickiewicza 22, Sokółkatel. +48 85 711 53 32N: 53° 24’ 38” E: 23° 30’ 3”


Hotel Nad Zalewem*, Kemping Nad Zalewemul. Białostocka 94, Wasilkówtel. +48 85 718 52 40www.nadzalewem.jard.plN: 53° 11’ 50’’ E: 23° 11’ 33’’

In formacje prakt yczneSzlak Rękodzie ła Ludowego Podlas ia

Trasa 5 – dokończenie38,6 km Skrzyżowanie z ul. Białostocką. Skręcamy

w prawo.39,7 km Granica Supraśla i początek ścieżki rowerowej

do Białegostoku.41,8 km Po zjeździe z górki mijamy stawy znajdujące

się w Krasnem. Rozpoczynamy długi podjazd pod górę.

42,7 km Parking dla rowerzystów na szczycie podjazdu.

43,8 km Po zjeździe z góry wjeżdżamy do Ogrodniczek. Musimy teraz wjechać na ulicę, bo w miejscowo-ści nie wytyczono ścieżki rowerowej.

44,5 km Za Ogrodniczkami znów wjeżdżamy na ścieżkę.48,5 km Granica Białegostoku. Wjeżdżamy na ścież-

kę rowerową z kostki brukowej, prowadzącą wzdłuż ul. Raginisa.


Trasa 6: Leśne jeziorka w Puszczy Knyszyńskiej i SupraślBiałystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – jeziorko koło leśniczówki Zielona – leśniczówka Krasny Las – Supraśl – jezioro Komosa – żwirownia koło Ogrodniczek – Ogrodniczki – Białystok


Trasa w skrócie Trasa po Puszczy Knyszyńskiej pro-

wadząca obok dwóch pięknych, leśnych jeziorek. Do-

skonała dla osób, które chcą rekreacyjnie pojeździć

po podbiałostockich lasach i zobaczyć kilka cieka-

wych miejsc, np. Supraśl i jego zabytki. Warto zapla-

nować czas na obiad w tym urokliwym miasteczku.

Na trasie: )) jeziorko leśne koło leśniczówki Zielona (na mapie punkt 1)))Święta Sosna w Supraślu (na mapie punkt 2))) jezioro Komosa w Puszczy Knyszyńskiej (na ma-pie punkt 3)))pagórki koło Ogrodniczek (na mapie punkt 4)

Trasa nr 61:100 000


Dawniej w Puszczy Knyszyńskiej od-dawano cześć starym drzewom, zwłasz-cza sosnom. Stary zwyczaj nakazywał wieszać na drzewach krzyże lub drew-niane deseczki z prośbami, np. o powo-dzenie w życiu. Wierzono, że to drzewa święte, które mają moc opiekuńczą. Obecnie w Supraślu przy ul. Piłsudskie-go, obok wjazdu na drogę asfaltową do Majówki, można zobaczyć sosnę, którą uznawano za świętą od 1905 r., kiedy to car Mikołaj II Romanow wydał dekret znoszący prześladowania katolików w Rosji. Wówczas na sośnie zawieszono obrazek Matki Boskiej Ostrobramskiej. Tuż przy Świętej Sośnie w Supraślu można zjeść obiad w restauracji Łuka-szówka przy ul. Nowy Świat 2 albo Ho-telu Knieja*** przy al. Niepodległości 6.

Trasa 6 – start0,0 km Wyruszamy z placu przed Teatrem Drama-

tycznym w Parku Poniatowskiego w Białym-stoku. Wyjeżdżamy na ścieżkę rowerową prowadzącą na wschód, wzdłuż ul. Branickiego. N: 53° 7’ 47” E: 23° 10’ 10”

1,0 km Mijamy duże skrzyżowanie z ulicami Miłosza i Piastowską.

1,9 km Skręcamy w lewo, w ścieżkę rowerową prowa-dzącą wzdłuż ul. Baranowickiej.

2,6 km Rondo na skrzyżowaniu ulic Baranowickiej i Ciołkowskiego.

! Opuszczamy ścieżkę rowerową i skręcamy w lewo, w ul. Ciołkowskiego.

4,0 km Przejazd przez tory. Po lewej stronie mijamy miejski las Pieczurki.

5,5 km Mijamy białostockie osiedle Zaścianki i Kolonię Grabówka. Jesteśmy tuż przy Puszczy Knyszyń-skiej.

6,3 km Skrzyżowanie z przedłużeniem białostockiej ul. 42. Pułku Piechoty. Skręcamy w prawo.

6,6 km !

Skrzyżowanie. Jedziemy prosto w leśną drogę Traktem Napoleońskim, którym biegnie nie-bieski szlak rowerowy.

Początkowo nawierzchnia drogi jest dość piasz-czysta i jazda rowerem będzie utrudniona.

8,4 km Zaczyna się las. Tu nawierzchnia drogi zmienia się w żwirową.

10,0 km Skręcamy w lewo – w leśną drogę, którą bie-gnie zielony szlak turystyczny pieszy.

11,2 km Zielony szlak okrąża leśniczówkę Zielona, a chwilę później skręca w lewo, w las.

12,2 km Skrzyżowanie leśnych dróg. Podążając za zielo-nymi znakami szlaku, skręcamy w prawo.Zjeżdżamy z górki i dojeżdżamy do leśnego je-ziorka (na mapie punkt 1).W tym miejscu zielony szlak odchodzi w lewo. My jedziemy dalej główną drogą leśną.

12,9 km Dojeżdżamy do wąskiej drogi asfaltowej. Skrę-camy w lewo i kierujemy się prosto do Supraśla.

15,2 km Mijamy leśniczówkę Krasny Las. N: 53° 11’ 1” E: 23° 20’ 26”

15,4 km Wyjeżdżamy z puszczy do Supraśla przy Świę-tej Sośnie (na mapie punkt 2). Możemy pojechać do centrum miejscowości, by obejrzeć zabytki miasteczka. Nasza trasa skręca jednak w lewo – w al. Niepodległości wyłożoną betonowymi płytkami.

Przez Puszczę Knyszyńską fot. Z. Gołębiewski


fot. M. Czapko

Trasa 6 – kontynuacja18,5 km Al. Niepodległości w Supraślu skręca w prawo,

my jedziemy do lasu – najpierw w lewo, a chwi-lę później w prawo. Znów jesteśmy na zielonym szlaku turystycznym. Początkowo prowadzi on skrajem lasu, obok zabudowań Supraśla.

19,2 km Mijamy drewnianą wiatę turystyczną. Zielony szlak początkowo skręca nieco w prawo, a po chwili w lewo. Kierując się zielonymi znakami, dojedziemy do jeziora Komosa.

19,7 km Grobla między leśnym jeziorem Komosa (na mapie punkt 3, N: 53° 11’ 7” E: 23° 18’ 3”) a mniejszym stawem po prawej stronie.Istnieje możliwość objechania jeziora Komosa dookoła (2 km). Główna trasa prowadzi jednak dalej, prosto na zachód. W tym miejscu kończą się zielone znaki. Jedziemy teraz piaszczystą drogą.

22,1 km Górki w starej żwirowni koło Ogrodniczek (na mapie punkt 4). Na terenie starej żwirowni znajdują się dwa sztuczne jeziorka, a także wyciąg narciarski.Przejeżdżamy żwirownię główną drogą. Dalej przejeżdżamy przez las.

23,0 km Wyjeżdżamy z lasu na ul. Żwirową w Ogrod-niczkach.

23,9 km Dojeżdżamy do głównej ulicy Ogrodniczek – as-faltowej ul. Białostockiej. Skręcamy w lewo.

24,4 km Skrzyżowanie z asfaltową drogą prowadzącą w lewo, do miejscowości Karakule. W tym miej-scu zaczyna się ścieżka rowerowa, którą dotrze-my do Białegostoku.

24,8 km Granica administracyjna Białegostoku. Koniec asfaltowej ścieżki rowerowej z Supraśla. Począ-tek ścieżki rowerowej przy ul. Raginisa.



Trasa 7: Arboretum – ogród leśny i rzeki Puszczy KnyszyńskiejSupraśl – grobla nad rzeką Supraśl – skrzy-żowanie Krzyże – Łaźnie – Kopna Góra – Wo-ronicze – Dworzysk – Budzisk – Podsupraśl – Supraśl

długość: 39 km | poziom trudności: 4/10

Trasa w skrócie Trasa po Puszczy Knyszyńskiej

prowadząca obok dwóch pięknych, leśnych jezio-

rek. Doskonała dla osób, które chcą rekreacyjnie

pojeździć po podbiałostockich lasach i zobaczyć

kilka ciekawych miejsc, np. Supraśl i jego zabytki.

Warto zaplanować czas na obiad w tym urokli-

wym miasteczku.

Na trasie: )) leśny ogród botaniczny Arboretum w Kopnej Górze (na mapie punkt 1)))grobla między odnogami rzeki Supraśl – tzw. supraski system wodny (uznany za zabytek, na mapie punkt 2))) rzeźby upamiętniające powstańców stycznio-wych, na skrzyżowaniu leśnych dróg (na mapie punkt 3))) rzeka Sokołda w pobliżu wsi Łaźnie (na mapie punkt 4) i Dworzysk (na mapie punkt 5))) leśne rozlewisko strumyka Migówka w pobliżu leśniczówki Budzisk (na mapie punkt 6))) zabytki Supraśla (na mapie punkt 7)

Trasa nr 71:125 000


Trasa 7 – start0,0 km Grobla przy plaży miejskiej w Supraślu. Za

nami Liceum Sztuk Plastycznych (po lewej stro-nie plaża, grobla – naprzeciwko). Wyjeżdżamy przez mostek prowadzący nad groblą pomiędzy dwiema odnogami rzeki. Grobla została przysto-sowana dla ruchu pieszego i rowerowego. Pro-wadzi nią wygodna, kręta droga żwirowa.

Atrakcje i zabytki Supraśla: Trasa 3.2,9 km Koniec grobli. Znajduje się tu drewniany stół

i ławy dla turystów oraz miejsce ogniskowe. Niewielkim mostkiem przechodzimy na drugą stronę rzeki. Jedziemy dalej drogą, która pro-wadzi do puszczy.

3,4 km Skrzyżowanie z główną drogą leśną Podsu-praśl –Krzemienne (jest to pierwsza napotka-na poprzeczna droga leśna po zjeździe z grobli).W tym miejscu skręcamy w prawo i trafiamy na zielone znaki turystycznego szlaku pieszego „Borami dorzecza Supraśli”. Kierując się nimi, dotrzemy aż do Kopnej Góry.

5,2 km Okolice dawnej leśniczówki Krzemienne. W pobliżu znajduje się ujście rzeki Płoski do Supraśli. Droga skręca pod kątem ostrym w lewo. Teraz przed nami piaszczysty odcinek.

7,8 km Skrzyżowanie Krzyże. Na skrzyżowa-niu leśnych dróg zwanym Krzyże znajdu-je się ogromny, zabytkowy dąb (pomnik

przyrody) oraz 12 rzeźb przedstawiających powstańców styczniowych 1863 r. Wykonał je w 2003 r. białostocki rzeźbiarz, Ryszard Boł-towicz. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo – zgodnie z zielonymi znakami.

8,5 km Mijamy leśną osadę Konne. 9,7 km Wyjeżdżamy z puszczy w dolinę, w której łączą

się rzeki Supraśl i Sokołda. Na skraju lasu, po prawej stronie drogi, mijamy ośrodek Ritowi-sko w Surażkowie.

10,2 km Skrzyżowanie we wsi Surażkowo. Skręcamy w lewo.

10,5 km Rozgałęzienie dróg. Zielony szlak skręca w prawo. Jedziemy dalej, trzymając się znaków. Droga prowadzi przez fragment pola rezerwatu Surażkowo w Puszczy Knyszyńskiej.

11,7 km Wyjeżdżamy z lasu w malowniczą dolinę rze-ki Sokołdy. Przed nami skrzyżowanie z drogą w lewo, na Sokołdę. Jedziemy prosto.

12,3 km Most na rzece Sokołda. Po prawej rezerwat Bahno w Borkach.

13,0 km Wjeżdżamy do wsi Łaźnie. Skręcamy w lewo, w główną drogę wsi. Drogą biegnie zielony szlak turystyczny. Za wsią, na rozwidleniu, wybieramy drogę w pra-wo. I znów wjeżdżamy w puszczę, jadąc szero-ką drogą żwirową.

Supraski system wodnyGrobla jest elementem tzw. supraskie-go systemu wodnego, który w 2008 r. został uznany za zabytek. Pozostałe ele-menty systemu to: kanał, staw młyński i urządzenia spiętrzające wodę. Możli-we, że powstał 500 lat temu, w podob-nym czasie, kiedy do Supraśla przybyli zakonnicy. Kanał nazywany Kopanicą lub rzeką kopaną, a nieistniejący już dziś staw młyński – Zajmą i Bindugą. W XIX w. w pobliżu supraskiego sytemu wodnego zaczęły powstawać zakłady przemysłowe (głównie tekstylne), które zapoczątkowały kolejny etap w rozwoju miasteczka. Dziś obiekty te są jedną z największych atrakcji turystycznych Supraśla.


Trasa 7 – kontynuacja14,7 km Skrzyżowanie z szeroką drogą żwirową z Kop-

nej Góry do Lipowego Mostu. Skręcamy w lewo i zielonym szlakiem kierujemy się do Kopnej Góry (na tym odcinku biegnie też czerwony szlak „Śladami powstania styczniowego”).

16,1 km Skrzyżowanie z asfaltowymi drogami w Kop-nej Górze. Przejeżdżamy skrzyżowanie prosto i wjeżdżamy w wąską drogę asfaltową prowa-dzącą do Sokółki. Biegną tędy piesze szlaki turystyczne – czerwony i niebieski.

16,7 km Pozostałości po kolejce wąskotorowej. Stacja kolei w lesie (więcej informacji: str. 27).

17,3 km Wieś Woronicze. Skręcamy w lewo w drogę żwirową – tędy prowadzą także szlaki turystycz-ne czerwony i niebieski, ten ostatni to „Szlak królowej Bony”.

Sokołda – jedna z najważniejszych rzek płynących przez Puszczę Knyszyńską. Jej szerokość wynosi od 3 do 15 m. Można tu popływać kajakiem, najlepiej z opiekunem, gdyż jest na niej kilka dość niebezpiecz-nych miejsc, w których spiętrza się woda. Brak znaków z ostrzeżeniami. Spływy kajakowe – patrz: Informacje praktyczne o Puszczy Knyszyńskiej, str. 53.

Magiczny weekend w Puszczy KnyszyńskiejZapraszamy na odpoczynek w malowniczym plenerze, grę w golfa, grill, imprezy, na roman-tyczną kolację lub rodzinny obiad.Lipowy Most Golf ParkBorki 29, 16-030 Supraśltel. +48 85 749 12 71www.lipowymost.pl N: 53° 12’ 51” E: 23° 31’ 10”

Po lewej stronie drogi, w miejscowo-ści Kopna Góra, znajduje się leśny ogród botaniczny – Arboretum. Jest to dobre miejsce na spacer z dziećmi lub we dwoje. Zapraszamy wszystkich spragnionych świeżego powietrza, ciszy i spokoju. Wstęp wolny, arboretum otwarte od połowy kwietnia do października, a po uzgodnieniu również w innych terminach. Uwaga dzieci: warto zajrzeć do drewnianego domku przypominającego chatkę Baby Jagi z bajek. W 2008 r. Arboretum wzbo-gaciło się o Małe Muzeum Puszczy Knyszyńskiej z ekspozycją poświęco-ną historii okolicy. Przy Arboretum można też przenocować – patrz: Informacje praktyczne o Puszczy Knyszyńskiej, str. 53. N: 53° 15’ 5” E: 23° 29’ 1”


Trasa 7 – kontynuacja23,7 km Dojeżdżamy do zagubionej pośród lasów wsi

Dworzysk nad rzeką Sokołdą.24,0 km Most na rzece Sokołda. Roztacza się z niego

ładny widok na łąki i lasy.Za mostkiem znów wjeżdżamy do rezerwatu Budzisk w Puszczy Knyszyńskiej. Początkowo jedziemy prosto, ale po ok. 2 km droga zaczyna skręcać w lewo. Cały czas jedziemy, kierując się oznakowaniem niebieskiego szlaku pieszego.Dojeżdżamy do skrzyżowania z szeroką dro-gą żwirową. To tzw. Szybki Szuter. Skręcamy w lewo i teraz będziemy jechać zgodnie ze znakami niebieskimi, ale dla odmiany – szlaku rowerowego.

27,0 km Mijamy leśniczówkę Budzisk. Tuż za leśniczówką dojeżdżamy do ostrego za-krętu drogi, przy którym – po prawej stronie – znajduje się piękne rozlewisko leśnej rzeczki Migówki (na terenie Rezerwatu Budzisk). Spo-ry obszar lasu znajduje się tu na terenie podmo-kłym (na mapie punkt 6).

Ruszamy dalej, kierując się teraz na południe,

zgodnie ze znakami niebieskiego szlaku rowe-rowego.Po drodze przekraczamy ponownie tory kolei wąskotorowej.

33,4 km Skrzyżowanie z szosą Supraśl – Krynki. Skręca-my w prawo (tak jak prowadzi niebieski szlak rowerowy) i ruszamy w kierunku Supraśla.

36,5 km Mijamy Podsupraśl, a chwilę później most na rzece Supraśl.Za mostem niebieski szlak rowerowy skręca w lewo, w gruntową ul. Konarskiego. Mijamy dwór z 1822 r., w którym mieści się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyń-skiej. W Supraślu można również zobaczyć za-bytkowy klasztor prawosławny oraz wiele innych zabytków, które szerzej opisane są w Trasie 3.Teraz wjeżdżamy na fragment drogi wyłożony płytami betonowymi, a dalej kostką brukową. Wjeżdżamy na pl. Kościuszki i skręcamy w lewo – w stronę plaży miejskiej w Supraślu.

39,0 km Plaża miejska w Supraślu. Kończymy wy-cieczkę w tym samym miejscu, w którym ją rozpoczęliśmy. N: 53° 12’ 28” E: 23° 20’ 46”

Rezerwat Międzyrzecze powstał w 1990 r. W jego zachodniej części znajduje się dolina, którą płynie stru-mień Kowszówka, obfitująca w torf – najmłodszy węgiel kopalny.

Rezerwat Budzisk powstał w 1970 r., aby zachować w naturalnym stanie fragment Puszczy Knyszyńskiej z dużymi obszarami torfowo-bagiennymi. Zajmuje on powierzchnię 17 ha. W jego środkowej części znajduje się dolina strumyka Migówka, do którego dopływa woda z licznych źródełek.



Trasa 8: Trakt Napoleoński i Królowy MostBiałystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – Królowy Most – Supraśl – Białystok


Trasa w skrócieTrasa po Puszczy Knyszyńskiej położonej na

wschód od Białegostoku. Przejedziemy Traktem

Napoleońskim, którym podobno kroczyły wojska

francuskie w drodze do Moskwy w 1812 r. Odwie-

dzimy też Królowy Most, miejscowość u podnóża

Wzgórz Świętojańskich, wspominana w komedii

Jacka Bromskiego „U Pana Boga w ogródku”. Od-

wiedzimy Supraśl – miasto sztuki, kultury, sportu,

natury i dobrej kuchni.

Na trasie: ))Królowy Most – malowniczo położony u podnó-ża Wzgórz Świętojańskich (na mapie punkt 1)))dolina rzeczki Płoska w okolicach Kołodna (na mapie punkt 2)))urokliwe miasteczko Supraśl (na mapie punkt 3)

Trasa nr 81:150 000


Trasa 8 – Start0,0 km Wyruszamy z placu przed Teatrem Drama-

tycznym w Parku Poniatowskiego w Białymsto-ku. Wyjeżdżamy na ścieżkę rowerową prowa-dzącą na wschód, wzdłuż ul. Branickiego. N: 53° 7’ 47” E: 23° 10’ 10”

1,0 km Mijamy duże skrzyżowanie z ulicami Miłosza i Piastowską.

1,9 km Skręcamy w lewo, w ścieżkę rowerową bie-gnącą wzdłuż ul. Baranowickiej.

2,5 km Rondo na skrzyżowaniu ulic Baranowickiej i Ciołkowskiego.

! Opuszczamy ścieżkę rowerową i skręcamy w lewo, w ul. Ciołkowskiego.

4,0 km Przejazd przez tory. Po lewej stronie mijamy miejski las Pieczurki.

5,5 km Mijamy białostockie osiedle Zaścianki i Ko-lonię Grabówka. Jesteśmy tuż przy Puszczy Knyszyńskiej.

6,2 km! Skrzyżowanie z przedłużeniem białostockiej ul. 42. Pułku Piechoty. Skręcamy w prawo.

6,6 km Skrzyżowanie. Jedziemy prosto w leśną drogę – Trakt Napoleoński, którym biegnie niebieski szlak rowerowy. Początkowo nawierzchnia

drogi jest dość piaszczysta i jazda rowerem bę-dzie utrudniona.

8,3 km Południowa granica Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Tu poprawia się na-wierzchnia trasy (dość szeroka żwirowa droga).

12,3 km Skrzyżowanie z wąską drogą asfaltową łączącą Szosę Baranowicką z miasteczkiem Supraśl. Jedziemy dalej prosto Traktem Napoleońskim. Nadal prowadzą nas niebieskie znaki szlaku ro-werowego. Kilometr dalej, w okolicach dawnej leśniczówki Izoby, do Traktu dołącza również zielony szlak rowerowy. Zielone i niebieskie znaki doprowadzą nas prosto do Królowego Mostu.

16,6 km Przecinamy szerszą drogę leśną, tzw. Trybę Żwirówkę.


Legenda głosi, jakoby przed wiekami tu, w dolinie rzek Supraśl i Płoska, istniała kuźnia kowala Jana, w której król Zygmunt August, wracając z Litwy do Knyszyna, zle-cił wykonanie podków. Zadowolony z posługi monarcha zaproponował kowalowi, że uczyni jego syna własnym giermkiem. Kowal wolał jednak, by syn pozostał w domu. Król wsiadał już na konia, gdy jeden z jego towarzyszy szepnął mu coś do ucha. Zygmunt August uśmiechnął się i rzekł do kowalskiego syna: „Azaliż to prawda, jakoby za rzeką mieszkała panna urodziwa, którą o rękę chcesz prosić? I aby móc ją zobaczyć, wpław musisz się przepra-wiać?”. Młody chłopak potwierdził. Wtedy król, sam zako-chany w Barbarze Radziwiłłównie, most na rzece kazał postawić. Odtąd osadę zwano Królowy Most. N: 53° 8’ 41” E: 23° 28’ 14” Królowy Most to przypuszczalnie najlepiej znana dziś w Polsce miejscowość z okolic Białegostoku, a to za spra-wą serialu „U Pana Boga w ogródku”.

Trasa 8 – kontynuacjaDalej mijamy opuszczoną leśniczówkę – Ku-berkę. Znajdujemy się w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej. Tuż przed Królowym Mo-stem rozpoczynamy długi zjazd aż do mostku na rzece Płoska.

21,1 km Dojeżdżamy do drogi asfaltowej w Królowym Moście (na mapie punkt 1). Skręcamy w lewo (tak jak niebieski szlak rowerowy).

23,0 km Wjeżdżamy do wsi Kołodno. Po prawej stro-nie widoczne wyraźnie pasmo Wzgórz Święto-jańskich – najwyższych wzniesień w Puszczy Knyszyńskiej. Najwyższa góra ma wysokość 210,8 m n.p.m.

23,8 km Za Kołodnem droga asfaltowa zmienia się w żwirową. Na rozgałęzieniu dróg skręcamy w lewo, zgodnie ze znakami niebieskiego szlaku rowerowego.

24,7 km Mostek na rzece Płoska (na mapie punkt 2).25,8 km Jadąc wygodną drogą leśną, mijamy gajówkę

Pałatka.28,3 km Mijamy skrzyżowanie z Trybą Żwirówką (tą

samą drogą, którą przecinaliśmy, jadąc Trak-tem Napoleońskim).

30,0 km Cieliczanka – niewielka osada letniskowa w pobliżu rzeki Supraśl. W kierunku Supraśla jedziemy dalej szeroką drogą żwirową. Jeśli latem przeszkadza nam tu piach i kurz, możemy, nadkładając drogi, tuż za Cieliczanką skręcić w prawo, w leśną drogę, którą wyznaczono trasę czerwonego szlaku tu rystycz-nego. Podążając za jego znakami, ponownie

Rzeka Płoska ma długość ponad 23 km i szerokość od 3 do 6 m. Wypływa ze Źródła w okolicach wsi Tatarowce. W okolicach Krzemiennego wpada do rzeki Supraśl.

Wzgórza Świętojańskie – najwyższe wzniesienia w Puszczy Knyszyńskiej. Góra Kopna – 210,8 m n.p.m., Góra św. Jana – 209 m n.p.m., Góra św. Anny – 202 m n.p.m. Przez najwyższe wzniesienia prowadzi czerwony szlak turystyczny z Królowego Mostu do okolic Kołodna. Na Górze św. Jana znajduje się głaz upamiętniający miej-sce śmierci powstańców styczniowych 1863 r. N: 53° 8’ 41” E: 23° 28’ 14”


wyjedziemy na tę samą żwirową drogę prowa-dzącą z Cieliczanki, ale już przed samym Su-praślem.

32,7 km Wjeżdżamy do Supraśla i brukowaną ul. Cieli-czańską jedziemy do centrum miasteczka.

33,3 km Pl. Kościuszki w centrum Supraśla. Usytuowa-ne są tu niewielkie lokale gastronomiczne. Znaj-duje się tu jeden z piękniejszych zabytków Su-praśla – pałac Buchholtzów (więcej informacji o zabytkach Supraśla – Trasa 3). N: 53° 12’ 21” E: 23° 20’ 32”

Z pl. Kościuszki skręcamy w lewo, w ul. 3 Maja.33,7 km Skręcamy w lewo, w ul. Piłsudskiego. Biegnie

tędy żółty szlak rowerowy.34,2 km W Supraślu, obok Świętej Sosny, widzimy rozga-

łęzienie dróg. Kierując się żółtymi znakami szla-ku rowerowego, wjeżdżamy w wąską drogę as-faltową, prowadzącą do Puszczy Knyszyńskiej.

37,4 km Mijamy leśniczówkę Krasny Las.41,0 km Znów docieramy do Traktu Napoleońskiego.

Tym razem skręcamy w prawo, w kierunku Białegostoku. Jedziemy niebieskim szlakiem rowerowym.

46,7 km Docieramy do asfaltowej drogi na granicy Białe-gostoku i Grabówki. N: 53° 7’ 31” E: 23° 15’ 33”Wracamy do centrum tą samą trasą, którą dotarliśmy tu na początku wycieczki: ulicami Ciołkowskiego, Baranowicką i Branickiego.



Trasa 9: Wschodnia granica Unii Europejskiej i Tatarzy polscyBiałystok – Supraśl – Kopna Góra – Krynki – Kruszyniany – Grzybowce – Waliły Stacja – Sokole Białostockie – Królowy Most – Gra-bówka – Białystok

długość: 114 km | poziom trudności: 7/10

Trasa w skrócieInteresująca trasa dla rowerzystów długodystan-

sowych. Prowadzi szosami i żwirowymi drogami

leśnymi. Jej znaczna część przebiega przez Pusz-

czę Knyszyńską. Trasę tę można pokonać w ciągu

dwóch dni – nocując na Szlaku Tatarskim w Kru-

szynianach. Będąc w tej miejscowości, warto po-

znać polskich Tatarów oraz ich znakomitą kuchnię.

Na trasie: ))miasteczko Supraśl z zabytkami i Muzeum Ikon (na mapie punkt 1)))Arboretum – leśny ogród botaniczny w Puszczy Knyszyńskiej (na mapie punkt 2)))Silvarium – leśna apteka w Puszczy Knyszyń-skiej (na mapie punkt 3)))granica Unii Europejskiej z Białorusią w okoli-cach Krynek (na mapie punkt 4))) zabytkowy meczet z XIX w. w Kruszynianach (na mapie punkt 5)))przysmaki kuchni tatarskiej w Kruszynianach)) leśne jeziorko Wyżary w Puszczy Knyszyńskiej (na mapie punkt 6)

Trasa nr 91:150 000


Trasa 9 – start0,0 km Początek ścieżki rowerowej przy ul. Raginisa

w Białymstoku. Wyjeżdżamy w kierunku pół-nocno-wschodnim do granic miasta, a później ścieżką rowerową do Supraśla (opis ścieżki ro-werowej – Trasa 2).

12,1 km Skrzyżowanie ulic Białostockiej i Piłsud-skiego w Supraślu. W pobliżu znajduje się za-bytkowy klasztor prawosławny i cerkiew obron-na. Skręcamy w lewo, na drogę wyjazdową w kierunku Krynek. Mijamy Centrum Edukacji i stadninę koni, powstałą w dużej mierze dzięki funduszom unijnym (więcej informacji o atrak-cjach Supraśla – Trasa 3).

12,7 km Przejeżdżamy przez most na rzece Supraśl. Za mostem można wjechać na asfaltowe pobo-cze – ciąg pieszo-rowerowy. Po obu stronach szosy ładne widoki na dolinę rzeki oraz wzgórza znajdujące się w Puszczy Knyszyńskiej.

13,6 km Dojeżdżamy do Podsupraśla. Ruszamy dalej drogą asfaltową, prowadzącą przez Puszczę Knyszyńską na wschód.

18,1 km Po pokonaniu kilku wzniesień dojeżdżamy na miejsce po dawnej leśniczówce Czołnowo (polanka po prawej stronie). Można skręcić tu

w prawo, w leśną drogę, która doprowadzi nas po 200 m do wiaty i miejsca na ognisko.

21,4 km Jadąc dalej szosą, dojeżdżamy do Podsokołdy i wyjeżdżamy na otwartą przestrzeń pól nad rzeką Sokołdą.

22,5 km Wieś Sokołda. Na zakręcie znajduje się sklep spożywczy.

22,8 km 300 m dalej przejeżdżamy przez most na malowniczej rzece Sokołda. Zaraz za mostem zaczyna się podjazd, a po lewej stronie widać ogrodzenie Arboretum – ogrodu botanicz-nego (na mapie punkt 2, więcej informacji o Arboretum – Trasa 7).

23,3 km Skrzyżowanie dróg asfaltowych (w lewo odcho-dzi boczna szosa do Sokółki).


Trasa 9 – kontynuacja31,2 km Jadąc dalej główną szosą, po kolejnych 8 km

docieramy do wsi Talkowszczyzna, przez któ-rą przepływa rzeczka Słoja.

34,3 km Zbliżamy się do wschodniego krańca Puszczy Knyszyńskiej. Przy kierunkowskazie skręcamy w drogę leśną prowadzącą do Nadleśnictwa Krynki koło wsi Poczopek.

34,9 km Nadleśnictwo Krynki w Poczopku. Znajduje się tu jedna z atrakcji trasy – Silvarium (na ma-pie punkt 3).Po zwiedzeniu Silvarium wracamy na szosę i kontynuujemy jazdę na wschód.

37,8 km Przejeżdżamy przez wieś Ostrów Północny.42,0 km Dojeżdżamy do skrzyżowania z kolejną drogą

prowadzącą do Sokółki. 44,5 km Centrum Krynek – pl. Jagielloński. Znajdują

się na nim rondo i skwer, wokół rozchodzi się promieniście 12 ulic. Skręcamy w jedną z nich – ul. Legionową i dalej Grodzieńską – prowa-dzącą w kierunku północno-wschodnim. Dojeż-dżamy do granic miejscowości, jedziemy pod górę wąską drogą asfaltową, która prowadzi na pole położone powyżej Krynek.

Silvarium to ogród leśny utworzony w 2005 roku w siedzibie Nadleśnictwa Krynki koło wsi Poczopek. Zgromadzono tu niemal wszystkie rośliny występujące w Puszczy Knyszyńskiej. W tutejszym muzeum przyrod-niczo-historycznym można obejrzeć przekrój mrowiska, szklany ul, a w nim obserwować pracowite pszczoły. Znaj-dują się tu także m.in zegary słoneczne, rzeźby zwierząt i owadów, ślady zwierząt utrwalone w specjalnej masie, park megalitowy. Zwiedzanie Silvarium jest bezpłatne. Tel. +48 85 722 96 40N: 53° 15’ 41” E: 23° 38’ 44’’

Krynki – miasteczko znane dziś głównie z produkowa-nej tu wody mineralnej Krynka, ma długoletnią histo-rię. Przed 1429 r. powstał tu książęcy dwór, w którym, w 1434 r. odbyło się spotkanie, powracającego z łowów w Puszczy Białowieskiej króla Władysława Jagiełły z księ-ciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. Pod koniec XVIII w. miasto przebudowano, powstał nowy układ prze-strzenny z sześciobocznym rynkiem i 12 ulicami wybiega-jącymi z jego naroży. Przed wojną znaczną część miesz-

kańców stanowili Żydzi. Po II wojnie światowej wyludnione Krynki straciły prawa miejskie (w 1950 r.), odzyskały je dopiero w 2009 r.Najważniejsze zabytki Krynek to: zabytkowa dzwonnica z XIX w., kościół pw. św. Anny z 1913 r. (pięknie położony na niewielkim wzniesieniu), dawna żydowska synagoga z pierwszej połowy XIX w. (ul. Czysta), cerkiew prawosław-na z XIX w. N: 53° 15’ 52” E: 23° 46’ 26”


46,6 km Granica polsko-białoruska (na mapie punkt 4) – wschodni kraniec Unii Europejskiej. W centrum Krynek – na rondzie – stoi drogo-wskaz informujący, w jakim kierunku należy wy-ruszyć, aby dotrzeć do polsko-białoruskej grani-cy (również granicy UE). Wracamy do centrum Krynek. Na rondzie znajdujemy ul. Garbarską (dalej Pohulanka), którą prowadzi zielony szlak rowerowy, i jedziemy na południe, w kierunku Kruszynian.

59,0 km Po pokonaniu 10 km szosą (oznaczoną jako zielony szlak rowerowy), dojeżdżamy do Kru-szynian, miejscowości słynącej z zabytkowego meczetu (jednego z dwóch w woj. podlaskim, drugi – w Bohonikach) i znakomitej kuchni ta-tarskiej.

60,1 km Na skraju wsi Kruszyniany skręcamy w prawo, na szeroką drogę żwirową, którą biegnie żółty szlak rowerowy. Kierując się tymi znakami, przejedziemy 11 km.

60,5 km Żółty szlak rowerowy skręca w lewo. Znów wjeż-dżamy do Puszczy Knyszyńskiej.

61,4 km Kolejne rozgałęzienie dróg. Szlak rowerowy pro-wadzi prosto (lewe odgałęzienie).

Kruszyniany – miejscowość w Polsce północno-wschod-niej, w woj. podlaskim, tuż przy granicy z Białorusią. Pie-lęgnowana jest tu kultura Tatarów polskich. We wsi istnie-je drewniany meczet zbudowany na przełomie XVIII i XIX w., jeden z dwóch najstarszych takich obiektów w Polsce. Drugi meczet znajduje się w Bohonikach koło Sokółki. Zwiedzanie meczetu po wcześniejszym uzgodnieniu tele-fonicznym z przewodnikiem: mob. +48 502 543 871. N: 53° 10’ 34” E: 23° 48’ 46”Kruszyniany stają się mekką smakoszy. W Gospodarstwie Agroturystycznym Tatarska Jurta można skosztować tradycyjnych potraw tatarskich, takich jak np.: kołduny, pierekaczewnik na cieście makaronowym z farszem gęsim

lub baranim, deser czak-czak lub listkowiec oraz wypić kawę z kardamonem. Na terenie gospodarstwa istnieje możli-wość rozbicia namiotu, rozpalenia grilla oraz ogniska. Tatarscy gospodarze zapraszają również do uczestnictwa w Sabantuj – rodzinnym festiwalu łączącym w sobie święto prac rolnych oraz piękne zwyczaje kulturowe, tań-ce, śpiewy oraz muzykę narodu tatarskiego.Tatarska JurtaKruszyniany 58 tel. +48 85 749 40 52, mob. +48 606 603 760www.kruszyniany.pl N: 53° 10’ 34” E: 23° 48’ 46”


Trasa 9 – kontynuacja64,0 km Skrzyżowanie żwirowych dróg. Szlak rowerowy

skręca w prawo. 67,5 km Tym razem szlak skręca w lewo.70,0 km Wieś Grzybowce.71,1 km Szosa Białystok – Bobrowniki. Skręcamy na

asfaltową drogę w prawo, w kierunku Białego-stoku.

! Szosą dojeżdżamy do wsi Waliły Stacja, gdzie znajduje się sklep i nieczynna stacja kolejowa.

74,5 km Stąd można wracać bezpośrednio do Białego-stoku szosą (ok. 40 km), ale jeśli chcemy unik-nąć ruchu samochodów, lepiej jest pojechać cichymi, leśnymi drogami. W tym wypadku musimy znów wjechać na żółty szlak rowerowy. Skręcamy w prawo obok skle-pu w asfaltową, boczną drogę, prowadzącą na północ.

75,3 km Kończy się asfalt, a zaczyna brukowa droga. Ten fragment jest niezbyt przyjemny dla rowe-rzystów. Można jednak jechać wąską ścieżką na poboczu.

77,0 km Skrzyżowanie dróg. W lewo droga prowadzi do wsi Słuczanka. My jedziemy dalej prosto, zgodnie ze znakami żółtego szlaku rowerowego. Za skrzyżowaniem kończy się bruk, a chwilę później przejeżdżamy przez mostek na rzece Supraśl.

77,9 km Na początku lasu skręcamy w lewo w leśną dro-gę – zgodnie ze znakami żółtego szlaku (prosto biegnie czerwony szlak pieszy).

Teraz przez prawie 5 km jedziemy drogą prowa-dzącą przez las.

82,5 km Przejeżdżamy przez polanę, na której niegdyś znajdowała się gajówka Wyżary.

83,4 km Dojeżdżamy do bardzo malowniczego sztucz-nego jeziorka Wyżary, utworzonego na rzecz-ce Radulinka (na mapie punkt 6).

83,8 km Po minięciu jeziorka pokonujemy dwa zakręty i docieramy do rozgałęzienia dróg. Tu jedziemy prosto (w lewe odgałęzienie).

85,2 km Dojeżdżamy do kolejnej drogi i skręcamy w lewo – zgodnie z żółtymi znakami szlaku ro-werowego.

86,8 km Wyjeżdżamy z Puszczy Knyszyńskiej i dociera-my do wsi Radulin.

87,2 km Za Radulinem – kolejne rozgałęzienie dróg. Skręcamy w lewo za znakami szlaku i dojeżdża-my do mostku na rzece Supraśl.

88,0 km Dojeżdżamy do drogi asfaltowej z Walił do Nowosiółek i skręcamy w prawo, na zachód. Wciąż jedziemy żółtym szlakiem rowerowym.

88,1 km Wieś Załuki. Tu odchodzi droga asfaltowa na południe, prowadząca do Szosy Baranowickiej. My jedziemy dalej prosto. Za wsią asfaltowa na-wierzchnia drogi zmienia się w żwirową.

91,0 km Skrzyżowanie z drogą żwirową dochodzącą z prawej strony (prowadzi tamtędy niebieski szlak pieszy do Krynek). My skręcamy w lewo,w le-śną drogę, którą prowadzi żółty szlak rowerowy (a także niebieski pieszy do Królowego Mostu).



92,5 km Żółty szlak skręca pod kątem 45° w prawo. 93,7 km Duża polana Jakubin. Przecinamy ją ze

wschodu na zachód. 94,3 km Znów wjeżdżamy do lasu, droga skręca w lewo

i zaczyna powoli się wznosić. To początek pod-jazdu na Wzgórza Świętojańskie (więcej in-formacji o Wzgórzach Świętojańskich – Trasa 8). N: 53° 8’43” E: 23° 28’ 40”

95,2 km Przełęcz na Wzgórzach Świętojańskich. W prawo prowadzi czerwony szlak turystyczny w kierunku Góry św. Jana. My zaczynamy długi zjazd prosto do Królowego Mostu.

96,4 km Skrzyżowanie z asfaltową drogą w Królowym Moście. Tu kończy się żółty szlak rowerowy. Jedziemy dalej prosto na Trakt Napoleoński, którym prowadzi niebieski szlak rowerowy.

110,5 km Dojeżdżamy do skrzyżowania białostockiej ul. 42 Pułku Piechoty i głównej drogi prowadzą-cej do Grabówki.

Skręcamy w lewo, w kierunku Grabówki.112,1 km Rondo w Grabówce (skrzyżowanie z Szosą

Baranowicką). Skręcamy w prawo i jedziemy w kierunku Białegostoku (można ulicą lub chod-nikiem z kostki brukowej).

114,1 km Linia kolejowa i granica Białegostoku. Tuż za nią zaczyna się ścieżka rowerowa wzdłuż ul. Baranowickiej, którą dojedziemy aż do cen-trum Białegostoku.

Kilka kilometrów od wsi Załuki znajduje się nie-zwykłe miejsce pełne bajkowych atrakcji – Lipowy Most Golf Park. Wtopione w krajobraz Puszczy Knyszyńskiej stanowi jej nierozerwalną część, tworząc urokliwą całość. Pomimo że jest to obiekt nowy, już teraz przyciąga turystów krajowych i zagranicznych. Nieopodal bowiem znajdują się osobliwe atrakcje krajoznawcze zarówno dla pasjo-natów sztuki sakralnej, jak i miłośników przyrody. Sam obiekt to 42 pokoje, stylowa restauracja, sta-ropolski dworek oraz pole golfowe. Lipowy Most Golf ParkBorki 29, mob. +48 693 632 407, +48 730 731 732, www.lipowymost.pl N: 53° 12’ 51” E: 23° 31’ 10”


Trasa 10: Góry w Puszczy KnyszyńskiejUWAGA! Trasa jest bardzo niebezpieczna i przeznaczona tylko dla doświadczonych rowerzystów na rowerach górskich z amortyzatorem. Kaski absolutnie konieczne!


Trasa nr 101:50 000


Na trasie: ))miasteczko Supraśl z zabytkami i Muzeum Ikon (na mapie punkt 1)))Arboretum – leśny ogród botaniczny w Puszczy Knyszyńskiej (na mapie punkt 2)

Trasa w skrócieGóry Krzemienne koło Podsupraśla w Puszczy

Knyszyńskiej w woj. podlaskim, pomiędzy szosą

Supraśl – Krynki (od północy) rzekami Supraśl

i Sokołda od zachodu, południa i wschodu – to wy-

zwanie dla fanów kolarstwa górskiego. Trasa wie-

dzie lasami, po najbardziej stromych miejscach.

Podjazdy i zjazdy mają tu miejscami od 40 do

50 m różnicy poziomu wysokości. Prowadzi tędy

najtrudniejsza część trasy maratonu rowerowego




















Mazovia MTB, organizowanego przez słynnego

kolarza Cezarego Zamanę. Białostoccy rowerzyści

jeżdżą tu zwykle tzw. klasyczną rundą Podsupra-

śla, której długość wynosi 6,5 km.


Trasa 10 – startDojazd do początku trasy: z Białegostoku moż-na dojechać ścieżką rowerową do Supraśla i dalej szosą do Podsupraśla (14 km).

0,0 km Trasa zaczyna się przy sklepie w Podsupra-ślu. Należy podjechać 10 m szosą w kierunku Krynek i za zabudowaniami skręcić w prawo, w drogę wiodącą skrajem lasu.

0,1 km Skręt w lewo, w leśną przecinkę, czyli drogę wy-znaczającą granicę leśnych kwadratów.Pierwsze 170 m to podjazd pod górę, którego pokonanie wymaga dużo wysiłku. Trzeba pod-jechać 30 m wyżej, na wys. ok. 155 m n.p.m. Później jedziemy już bardziej płaskim terenem, choć po drodze mijamy jeszcze niewielkie zjaz-dy i podjazdy.

0,37 km Przejazd przez leśną drogę krzyżującą się z przecinką.Droga znajduje się w małym wąwozie, do któ-rego prowadzi ostry zjazd, a później bardzo

trudny, ale niedługi podjazd. Trzeba mieć dobrą technikę i sporo siły w nogach, żeby pokonać go bez konieczności zsiadania z roweru.

1,0 km Skrzyżowanie przecinek. W tym miejscu skręca-my w prawo. Kolejne 550 m to cztery podjazdy i zjazdy po wąskiej ścieżynce (na mapie punkt 1). Na końcu najdłuższy zjazd do skrzyżowania sześciu dróg.


Trasa 10 – kontynuacja1,55 km Skrzyżowanie sześciu dróg, gdzie zaczyna się

(i później kończy) właściwa runda.W tym miejscu skręcamy w prawo. Teraz jedzie-my, trzymając się zielonych znaków turystycz-nego szlaku pieszego.Na tej przecince czeka nas spory podjazd, a na nim nieco piachu, który sprawia trudności.

2,27 km Skrzyżowanie przecinek. Znów skręcamy w pra-wo (tak jak zielone znaki szlaku) i jedziemy pod górę, w dół i znów w górę.

! Jedziemy jeszcze 130 m do kolejnego skrzyżo-wania przecinek.

2,8 km Skrzyżowanie przecinek. Skręcamy w lewo (tak jak zielone znaki szlaku) i zaczynamy jechać wąską dróżką w dół. Po 270 m przecinamy piaszczystą drogę i tu zaczyna się najdłuższy i najbardziej wymagający podjazd na tra-sie. Ma on 350 m długości i pokonuje 40 m przewyższenia (na wysokość 172 m n.p.m.). Wjeżdżamy na punkt widokowy, jedno z naj-ciekawszych miejsc Gór Krzemiennych (na ma-pie punkt 2). Widać stąd oddalony o 3 km na zachód Supraśl.Po męczącym podjeździe teraz mamy łagod-niejszy odcinek i po 300 m docieramy do kolej-nego skrzyżowania przecinek.

3,6 km Skrzyżowanie przecinek. Znów skręcamy w

! prawo (wzdłuż zielonego szlaku) i po kilkunastu metrach zaczynamy szybki zjazd z grzbietu Gór Krzemiennych, w kierunku doliny rzeki Supraśl. Uwaga! W środkowej części zjazdu niebezpiecz-ne koleiny. Trzeba zjeżdżać bardzo ostrożnie.

4,2 km Dojeżdżamy do leśnej, piaszczystej drogi pro-wadzącej z Podsupraśla do leśniczówki Krze-mienne.Zielony szlak turystyczny skręca w lewo, a my w prawo i piaszczystą drogą przez 1,8 km je-dziemy w kierunku północno-zachodnim, po drodze pokonując jeden łagodny podjazd.

6,0 km Skręt w prawo, w przecinkę leśną prowadzącą na północ.Na 520-metrowym odcinku pokonujemy długi podjazd zakończony bardzo stromym, piasz-czystym zjazdem, na którym trzeba bardzo uważać, by nie spaść z roweru głową do przo-du. Zjazd kończy się na skrzyżowaniu sześciu dróg, na którym zaczynała się właściwa część klasycznej rundy Podsupraśla.

6,5 km Koniec rundy. Do Podsupraśla można dojechać skręcając w lewo, w leśną drogę lub przecin-ką, albo ciekawiej – wrócić przecinkami, któ-rymi wcześniej dojeżdżaliśmy do tego miejsca (z Podsupraśla).


Trasa 11: Wzgórza Sokólskie – Szlak TatarskiSokółka – Malawicze Dolne – Bohoniki – Bobrowniki – Suchynicze – Babiki – Usnarz Górny – Jurowlany – Krynki – Kruszyniany (nocleg, a potem powrót)


Trasa w skrócieTrasa prowadzi po atrakcyjnych krajobrazowo terenach Wzgórz Sokólskich, po-

śród malowniczych nadgranicznych wsi i miejsc osadnictwa polskich Tatarów.

Poprowadzi po drogach asfaltowych oraz szutrowych przy granicy z Białorusią.

Na trasie: ))Muzeum Ziemi Sokólskiej w Sokółce z działem poświęconym Tatarom))atrakcje kultury tatarskiej, meczety i mizary w Bohonikach i Kruszynianach)) cerkwie prawosławne, wiatraki))miasteczko Krynki na wschodniej grani-cy Unii Europejskiej))dwór w Górce))widok z góry Kurhan na Białoruś

Trasa nr 111:200 000


Trasa 11 – start0,0 km Wycieczkę rozpoczynamy przy dworcu PKP

w Sokółce i kierujemy się na prawo. N: 53° 24’ 7” E: 23° 29’ 42”

0,3 km Przy skrzyżowaniu na Krynki kierujemy się na ul. Przemysłową.

1,1 km Dojeżdżamy do ul. Kresowej, po prawej stronie sklep spożywczy, skręcamy w prawo, w kierun-ku miejscowości Malawicze.

2,3 km !

Przejazd przez linię kolejową Sokółka – Suwałki.

3,7 km !

Przejazd przez linię kolejową Sokółka – Kuźnica.

8,9 km Rondo w Malawiczach Dolnych, na rondzie skręcamy w prawo, w drogę szutrową.

9,3 km Po prawej stronie jeden z ostatnich wiatra-ków sokólskich w Malawiczach Górnych.

11,5 km Skręcamy w prawo i drogą szutrową dojeżdża-my do cmentarza muzułmańskiego (miza-ru) w Bohonikach. Po zwiedzeniu cmentarza kierujemy się brukowaną drogą do wsi Bohoni-ki. Po prawej stronie ogrodzone miejsce najstar-szego cmentarza muzułmańskiego.

12,3 km Po prawej stronie drewniany meczet, miejsce modlitw polskich Tatarów.Skrzyżowanie na końcu wsi Bohoniki, na któ-rym skręcamy w lewo, w polną drogę, w kierun-ku wsi Bobrowniki.

13,7 km Dojeżdżając do wsi Bobrowniki, skręcamy w prawo.

14,8 km Na końcu wsi Bobrowniki skręcamy w lewo, na drogę asfaltową. Przed nami długi podjazd pod wał Gór Wojnowskich, których największe

Sokółka – miasto (prawa miejskie 1609 r.) od dawna pełniło rolę ośrodka rzemieślniczo-przemysłowego na trasie z Warszawy do Grodna. Przy rynku zachowały się domy rzemieślników z XVIII w. Warto zobaczyć neo-klasycystyczny pięcionawowy kościół św. Antoniego (1848 r.) i prawosławną cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1853 r.). W budynku z XVIII w. mieści się Społeczne Mu-zeum Ziemi Sokólskiej (ul. Piłsudskiego 2) z ekspozycją poświęconą polskim Tatarom.

Malawicze Dolne i Górne – wsie będące ośrodkami ad-ministracyjnymi dawnej Puszczy Malawickiej. W 1679 r. w Malawiczach Górnych osiedlono Tatarów. Wydarzenie to upamiętnia symboliczny głaz – pomnik.

Wieś Bohoniki, której początki sięgają XVI w., znana jest dziś jako ważny element Szlaku Tatarskiego. Król Jan III Sobieski nadał te ziemie w XVII w. Tatarom w zamian za nie-wypłacone w wojsku żołdy. W XIX w. wybudowany został drewniany meczet, bardzo ważne miejsce dla Tatarów z całej Polski. Na skraju wsi znajduje się największy w Pol-sce mizar (cmentarz muzułmański), z najstarszymi mogiłami z XIX w.Przewodnik w Bohonikach:tel. +48 85 711 91 71 (nr domu 22)N: 53° 23’ 30” E: 23° 35’ 36”


wzniesienie ma 239 m n.p.m. i nosi nazwę Góry Wojnowskiej.

17,5 km Jadąc drogą na wschód, podziwiać możemy atrakcyjny krajobraz Wzgórz Sokólskich. Na wzniesieniu w lewo droga prowadzi do niewiel-kiej urokliwej wsi Horczaki Dolne.

20,4 km Wieś Suchenicze, za wsią skręcamy w lewo, a następnie w prawo, jedziemy stale drogą as-faltową.

22,8 km Po prawej stronie piękna drewniana cerkiew w Samogrodzie z połowy XIX w. Za płotem cerkwi zobaczyć można kamień z napisem: „Tu leżą grzesznicy Kazimierz y Zuzanna Ka-nirnierow-Wiszczyńscy, rok zejścia 1733”. W oddali, po prawej stronie, następny, dość do-brze utrzymany wiatrak sokólski – w Szczę-snowiczach.

24,0 km Wieś Babiki. Skręcamy w lewo.

24,3 km Skręcamy w drogę szutrową i kierujemy się na Usnarz Górny.

25,6 km Po lewej stronie Góra Kurhan (211 m n.p.m), a po prawej stronie niezalesione wzniesienie i rozległy widok w kierunku wschodnim na doli-nę i wieś Usnarz Górny oraz na znajdującą się już na Białorusi wieś Usnarz Dolny.

29,2 km Przed wsią Usnarz Górny skręcamy w prawo i kierujemy się na Jurowlany.

30,5 km Docieramy do zaścianka Grzybowszczyzna, przecinamy rzeczkę Usnarz i po następnym podjeździe kierujemy się do wsi Jurowlany.

32,2 km Wieś Jurowlany – częściowo przecięta grani-cą, po prawej stronie cerkiew z 1870 r.

Do Krynek dojeżdżamy ul. Bema. Po przeje-chaniu ronda kierujemy się na południe ul. Gar-barską, a za mostem na rzece Krynce jedzie-my rozwidlającą się ul. Pohulanka w kierunku Kruszynian. Przy rozwidleniu ulic, przy dawnej zlewni mleka, po lewej stronie znajduje się źró-dło artezyjskie, jedno z wielu ujęć znanej wody mineralnej Krynka, gdzie możemy uzupełnić swoje zapasy wody.

44,4 km Most na rzece Nietupa, a przed nim po lewej stronie pozostałości drewnianego młyna.

45,7 km Po lewej stronie miejsce postoju z wiatą, w prawo po 700 m drogą brukowaną możemy dojechać do dworu w Górce, dawnej posiadło-ści Krzeszowskich i Korybutów-Daszkiewiczów.W centralnej części wsi Kruszyniany, po lewej stronie widzimy meczet, a kilkaset metrów da-lej mizar – muzułmański cmentarz. Poleca-my zwiedzenie tych obiektów z przewodnikiem – rodowitym Tatarem, tel. +48 502 54 38 71. N: 53° 10’ 34” E: 23° 48’ 46” Po odwiedzeniu meczetu oraz tutejszego miza-ru zapraszamy do Tatarskiej Jurty na obiad u prawdziwej Tatarki. Polecamy m.in. kołduny – małe kluseczki o delikatnym cieście, nadzie-wane mięsem.

Krynki – miasteczko z XVI w., położone tuż przy granicy polsko--białoruskiej, otoczone wzniesienia-mi Gór Łapickich, z zachowanym XVIII-wiecznym układem miejskim. Krynki odzyskały niedawno prawa miejskie, utracone w 1950 r. Mia-sto znane jest z produkcji wody marki Krynka i przemysłu garbar-skiego, który rozwinął się tu pod ko-niec XIX w. Po Żydach – dawnych mieszkańcach Krynek – zachowały się dwie synagogi: Kaukaski Beht Midrasz (ul. Piłsudskiego, obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultu-ry) i Bożnica Słonimskich Chasydów (ul. Czysta). Kryński cmentarz ży-dowski (kirkut) liczy ponad 3 tys. ma-cew – żydowskich płyt nagrobnych i należy do największych na Podlasiu. N: 53° 15’ 52” E: 23° 46’ 26”


Regionalne Centrum Informacji Turystycznej***ul. Odeska 1, Białystoktel. +48 85 732 68 31www.podlaskieit.plN 53° 7’48” E 23° 9’ 2”

Miejsca warte zobaczenia

Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej, Punkt Informacji Turystycznej**ul. abp. gen. M. Chodakowskiego 6, Supraśltel. +48 85 718 37 85www.pkpk.wrotapodlasia.plN: 53° 12’ 45” E: 23° 20’ 16”

Muzeum Ikon w Supraśluul. Klasztorna 1 mob. +48 509 336 829 Czynne codziennie oprócz poniedziałków i dni świątecznych. W czwartki wstęp bezpłatny.1 maja - 31 sierpnia: w godz. 1000-1700 - wtorek, środa, czwar-tek, sobota, niedziela; w godz. 1000-1800 - piątekN: 53° 12’ 38” E: 23° 20’ 10”

Ciuchcia „Kolejka Bajkowa”Kazimierz Mrózul. Wiewiórcza 6, Supraślmob. +48 601 408 235

Park Linowy Podjanowszczyzna Podjanowszczyzna 5, k. Sokółkimob. +48 501 503 853www.janowszczyzna.plN: 53° 26’ 8” E: 23° 25’ 58”

Sokólski Ośrodek Kulturyul. Grodzieńska 1, Sokółkatel. +48 85 711 24 35 N: 53° 24’ 27” E: 23° 30’ 29”

Muzeum Ziemi Sokólskiejul. Grodzieńska 1, Sokółkatel. +48 85 711 24 35N: 53° 24’ 21” E: 23° 29’ 45”

Arboretum – ogród botaniczny w Kopnej Górzetel. +48 85 713 15 70N: 53° 15’ 5” E: 23° 29’ 1”

Silvarium – ogród leśny w Poczopku

tel. +48 85 722 96 40, +48 85 722 96 47N: 53° 15’ 41” E: 23° 38’ 44”

PrzewodnicyRegionalny Oddział PTTK Białystokul. Sienkiewicza 53 lok. 3tel. +48 85 744 55 60+48 85 744 56 50mob. +48 508 109 800www.bialystok.pttk.plN: 53° 8’ 12” E: 23° 9’ 58”

Przewodnik w meczecie w Kruszynianachmob. +48 502 543 871N: 53° 10’ 34” E: 23° 48’ 46”

Przewodnik w meczecie w Bohonikach

mob. +48 692 959 073N: 53° 23’ 30” E: 23° 35’ 36”


Hotel Borowinowy Zdrój Wellness Spa & Conference***Noclegi, SPA, wellness, restauracja

ul. Zielona 3, Supraśltel. +48 85 718 30 25www.borowinowyzdroj.plN: 53° 12’ 17 E: 23° 20’ 47”

I n f o r m a c j e P r a k t y c z n eRegion Puszczy Knyszyńskiej


Tatarska Jurta

Noclegi, kuchnia tatarskaKruszyniany 58tel. +48 85 749 40 52mob. +48 606 603 760www.kruszyniany.plN: 53° 10’ 39’’ E: 23° 48’ 39’’

Serwis rowerowySokółka, ul. 1 Maja 8tel. +48 85 711 84 77

Wybrane imprezy rowerowe w Puszczy Knyszyńskiej

3-dniowy Maraton Mazovia MTBod 2007 r. odbywa się w pierwszej połowie roku w Puszczy KnyszyńskiejSzczegóły: www.mazoviamtb.pl

MTBO odbywa się w ramach Pucharu Polski w jeździe rowe-rem górskim na orientację, w okolicach leśniczówki Burczak (niedaleko Katrynki)Szczegóły: www.mtbo.pl

Rajd PTTK „Zażynek” cieszy się dużą popularnością, podczas rajdu uczestnicy muszą przejechać w ciągu 24 godzin 300 km, impreza odbywa się zwykle na przełomie lata i jesieniSzczegóły: www.zazynek.prv.pl

Hotel „Knieja”***

Noclegi, SPA, restauracjaal. Niepodległości 6, Supraśltel. +48 85 710 83 94www.hotelknieja.plN: 53° 12’ 8” E: 23° 20’ 5”

Powiatowy Ośrodek Sportu i Rekreacji *** Bukowisko w SupraśluNoclegi, restauracja, konie, kajaki, rowery, punkt informacji turystycznej

ul. Piłsudskiego 64, Supraśltel. +48 85 718 35 45mob. +48 519 142 822www.bukowisko.com.plN: 53° 12’ 46’’ E: 23° 20’ 10’’

Lipowy Most Golf Park

Noclegi, SPA, restauracja, golfBorki 29tel. +48 85 749 12 71mob. +48 693 632 407, + 48 726 888 8www.lipowymost.plN: 53° 12’ 51” E: 23° 31’ 10”

Stanica KresowaNoclegi, konie

Poczopek 9mob. +48 601 067 316www.stanicakresowa.plN: 53° 15’ 52’’ E: 23° 38’ 29’’

„Gospoda pod Modrzewiem”ul. 1 Maja 4, 16-120 Krynkitel. +48 85 722 80 69, mob.+48 504 079 513www.krynka.plN 53°15’51” E 23°46’28”


Trasa 12: Narew – Polska AmazonkaBiałystok – Kruszewo – Śliwno – Waniewo – Kurowo – Tykocin – Pentowo – Tykocin – Żółtki – Białystok (zob. też wariant 12a: dojazd do Tykocina trasą przez Zawady i Strękową Górę)


Trasa w skrócieW odległości 20 km na zachód od Białegostoku

rozciągają się rozlewiska rzeki Narew i Narwiański

Park Narodowy. Wyruszamy w długodystansową

trasę, na której zobaczymy kładki turystyczne nad

Narwią, zabytki Tykocina i odwiedzimy VII Europej-

ską Wieś Bocianią w Pentowie. Po drodze będzie-

my jechać głównie przez pola i nadrzeczne łąki.

Na trasie: )) rzeka Narew, zwana polską Amazonką)) legendarny zerwany most w Kruszewie nad Na-rwią (na mapie punkt 1))) kładka przez rzekę Narew łącząca miejscowości Śliwno i Waniewo (na mapie punkt 2))) siedziba Narwiańskiego Parku Narodowego w Kurowie (na mapie punkt 3)))Pentowo – VII Europejska Wieś Bociania (na mapie punkt 4)))miasteczko Tykocin (na mapie punkt 5)

Trasa nr 121:175 000


Trasa 12 – start0,0 km Teatr Dramatyczny w Parku Poniatowskiego

w Białymstoku. Wyjeżdżamy na ścieżkę rowerową prowadzą-cą wzdłuż ul. Branickiego. Kierujemy się na zachód. Jedziemy dalej ścieżką wzdłuż al. Piłsudskie-go.

2,1 km Jedziemy wzdłuż ul. Dąbrowskiego, przejeż-dżamy wiadukt i jedziemy dalej al. Solidarno-ści.

3,8 km Mijamy skrzyżowanie ul. Hetmańskiej i al. Jana Pawła II w pobliżu stacji paliw Statoil, na której można napompować rower z użyciem kompresora powietrza (pod warunkiem, że ma wentyl samochodowy). Jedziemy dalej ścieżką rowerową wzdłuż al. Jana Pawła II. Duże skrzyżowanie z ul. Sikorskiego. Skręcamy w lewo, w ścieżkę rowerową prowadzącą wzdłuż ul. Sikorskiego.

6,3 km Na skrzyżowaniu z ul. ks. Popiełuszki skręcamy w prawo.

7,6 km Przejazd przez linię kolejową Białystok – Ełk. Tu zaczyna się Szlak Światowida (kolor zielony). Szlak łączy Białystok z Narwiańskim Parkiem Narodowym.

7,8 km Mijamy skrzyżowanie z ul. Elewatorską i wyjeż-dżamy z Białegostoku. Dalej jedziemy ścieżką rowerową wzdłuż Szosy Kruszewskiej, która prowadzi do samego zerwanego mostu. Szosa niemal cały czas prowadzi prosto na zachód.

!13,5 km

W l. 2009-2011 została odremontowana droga z Białegostoku do Kościuk, wzdłuż której wybu-dowano ścieżkę rowerową. Skrzyżowanie z dro-gą asfaltową (w prawo – droga do Choroszczy). Jedziemy dalej prosto. Tu kończy się ścieżka rowerowa, ale natężenie ruchu drogowego jest niewielkie.

„Tykocin (...) jest tu coś w powietrzu, w wodzie, w kamie-niach, że odpada z przybysza stres i nabiera on w żyły spokoju.” Barbara Pietkiewicz, „Polityka” nr 33; s. 100Czy wiecie, że ok. 4 tys. lat temu Narew wystąpiła z brze-gów, zalewając całą dolinę? Zaczęła płynąć wieloma dro-gami jednocześnie, tworząc prawdziwy wodny labirynt, prawdziwy ptasi raj (203 gatunki ptaków).W wielu miejscowościach położonych wokół Narwi po-zostały tradycyjne drewniane zagrody i budynki wiejskie kryte strzechą, studnie z żurawiem, drewniane wiatraki, stare krzyże przydrożne i bielone kapliczki z kolorowymi kwiatami – dziedzictwo historyczne, nieistniejące już w wielu krajach Unii Europejskiej.


Trasa 12 – kontynuacja25,6 km Mijamy Kruszewo i długą groblą dojeżdżamy

do zerwanego mostu nad rzeką Narew. To już Narwiański Park Narodowy. Ze wspomnia-nego mostu rozciąga się rozległa panorama na rozlewiska Narwi (na mapie punkt 1). Po prawej stronie można dostrzec wzgórze, na któ-rym zachował się fort „Koziołek”, zbudowany przez wojska polskie hetmana Pawła Sapiehy w czasie najazdu Szwedów na zamek w Tykocinie w XVII w.

27,1 km Z mostu wracamy groblą 1 km do Kruszewa i skręcamy w prawo do wsi, która znana jest z produkcji kiszonych ogórków narwiańskich.Mijamy kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W środku wsi Kruszewo skręcamy w lewo, w drogę biegnącą w kierunku południo-wo-wschodnim.

30,0 km Duże skrzyżowanie z drogą żwirową. Skręcamy w lewo i jedziemy w kierunku Śliwna.

31,7 km Wieś Śliwno na wschodnim brzegu Narwi.32,1 km Dojeżdżamy do rzeki Narew. Tu zaczyna się

bardzo atrakcyjna kładka turystyczna, zbudo-wana w 2008 r., która łączy dwie wsie po obu stronach rzeki – Śliwno i Waniewo (na mapie punkt 2).

33,3 km Wieś Waniewo na zachodnim brzegu Narwi.33,5 km Dojeżdżamy do głównej drogi we wsi i skręcamy

w prawo. Teraz jedziemy, kierując się czerwony-mi znakami szlaku turystycznego.

Szubienica – wzgórze to było miejscem kaźni 11 po-wstańców z 1863 r. W 1989 r. odsłonięto pomnik upa-miętniający śmierć bohaterów. Jadąc dalej, w pobliżu wsi Kościuki mijamy Babią Górę, na której stoi drewniana rzeźba pogańskiego boga Światowida. Jest to kopia po-sągu słowiańskiego bóstwa znalezionego w Zbruczu na Ukrainie. Babia Góra była według historyków miejscem dawnych kultów pogańskich. Rzeźbę umieszczono tu w 1998 r.

W Dolinie Narwi od wieków mieszały się różne kultury. Region ten – zamieszkały przez Polaków, Białorusinów, Prusów, Jaćwingów, Litwinów, Żydów i Tatarów – był po-graniczem wielu narodów. Waniewo z okolicą było miejscowością należącą do rodu Radziwiłłów, którzy w początkach XVI w. ufundowali tu miasto. Już w 1447 r. istniał tu most, a w 1501 r. Mikołaj Radziwiłł, w połowie drogi pomiędzy Waniewem a Śliwnem, zbudował zamek. Spłonął on w 1521 r. i nigdy nie został odbudowany. Na skutek walk, jakie toczyły się między rodami Radziwiłłów i Gasztołdów, został również spalony most – zwany teraz zerwanym mostem. Z bie-giem lat odbudowano go i służył mieszkańcom do czasów I wojny światowej. Kres jego istnieniu położyły w 1915 r. nacierające wojska niemieckie. W 2008 r. wybudowano kładkę między Śliwnem a Nawiewem o długości 1,05 km. W 2013 roku została przedłużona o 500 m Obecnie jej długość wynosi 1,5 km. Podczas spaceru trzeba cztero-krotnie przeprawić się pływającymi pomostami na kolejne fragmenty kładki. W ten sposób można łatwo pokonaćlicz-ne koryta rzeki. Na środku trasy znajduje się drewniana wieża widokowa, z której można podziwiać dolinę Narwi. W 2013 roku w Waniewie powstało Centrum Informacji Turystycznej wraz z placem zabaw, boiskiem, wiatą za-daszoną z grillem.Centrum Informacji Turystycznej w Waniewie **Waniewo 22, Sokołymob. +48 500 192 858www.sokoly.plN: 52° 56’ 33” E: 23° 33’ 17”

Śliwno – zagłębie ogórka. Ogórki kiszone nazywane na-rwiańskimi są produkowane w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego, na terenach czystych ekologicznie, nieskażonych przemysłem i wielkomiejską cywilizacją. Wy-jątkowy smak zawdzięczają specjalnemu sposobowi kisze-nia. Dawniej drewniane beczki latem zatapiano w Narwi, następnie gotowe ogórki wyciągano zimą przez wycinane w tafli lodu przeręble. Mimo że dziś odchodzi się od tych form kiszenia ogórków, smak ten udaje się zachować. N: 53° 5’ 2” E: 22° 49’ 49”

Documents

ROWEREM PRZEZ PODLASKIE - Wersja PL cz.1.pdf · uwagę także na inne, ... tabletki przeciw - bólowe, telefon komórkowy, wodę utlenio- ... las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu