MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ

ÜLKE RAPORU

1- Müteahhitlik Sektörü

a) Ülkenin Müteahhitlik Sektörüne İlişkin 2015-2016 Yılı Bilgileri ve 2017 Yılı

Beklentileri

Bosna Hersek firmalarının müteahhitlik sektöründe diğer ülkelerdeki faaliyetlerine

ilişkin 2016 yılı gerçekleşmelerine ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır:

(000 Avro)

İnşaat çeşidine göre gerçekleşen müteahhitlik

işleri

Toplam Bina

Yol yapımı

v.d.

müteahhitlik

projeleri

TOPLAM: I-XII 2016 59.396 18.827 40.569

I-XII 2015 57.967 13.944 44.022

AVRUPA I-XII 2016 51.227 18.724 32.503

I-XII 2015 45.377 13.901 31.476

Arnavutluk I-XII 2016 7.148 0 7.148

I-XII 2015 23.450 0 23.450

Avusturya I-XII 2016 545 545 0

I-XII 2015 0 0 0

Karadağ I-XII 2016 9.901 735 9.166

I-XII 2015 1.519 382 1.136

Hırvatistan I-XII 2016 3.898 3.687 211

I-XII 2015 5.514 5.324 190

İslanda I-XII 2016 297 0 297

I-XII 2015 1.146 0 1.146

İtalya I-XII 2016 489 489 0

I-XII 2015 405 405 0

Makedonya I-XII 2016 0 0 0

I-XII 2015 25 25 0

Almanya I-XII 2016 9.003 8.129 874

I-XII 2015 5.501 4.007 1.494

Slovakya I-XII 2016 2.909 0 2.909

I-XII 2015 0 0 0

Slovenya I-XII 2016 9.124 1.154 7.970

I-XII 2015 377 257 120

Sırbistan I-XII 2016 6.592 3.985 2.607

I-XII 2015 5.904 3.501 2.404

İsveç I-XII 2016 1.322 0 1.322

I-XII 2015 1.535 0 1.535

AFRİKA I-XII 2016 5.371 58 5.313

I-XII 2015 12.547 0 12.547

Cezayir I-XII 2016 2.061 58 2.003

I-XII 2015 6.326 0 0

Etiopya I-XII 2016 1.305 0 1.305

I-XII 2015 369 0 0

Kenya I-XII 2016 1.810 0 1.810

I-XII 2015 5.852 0 0

Libya I-XII 2016 195 0 195

I-XII 2015 0 0 0

ASYA I-XII 2016 2.798 46 2.753

I-XII 2015 43 43 0

Irak I-XII 2016 2.507 0 2.507

I-XII 2015 0 0 0

Suudi

Arabistan I-XII 2016 291 46 246

I-XII 2015 43 43 0 Kaynak: Bosna Hersek İstatistik Ajansı

2016 yılında yurtdışında gerçekletirilen işlerin geçen sene ile kıyasladığında % 2,5 artış

gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, 2016 yılında toplam yapılan inşaat işlerinin % 31,7’sinin bina

yapımı alanında, % 68,3’ünün ise yol yapımı ve diğer altyapı projelerinde olduğu bilgisine

ulaşılmıştır.

Yurtdışında gerçekleştirilen inşaat işlerine baktığımızda bina yapım işlerinin büyük

oranda Avrupa ülkelerinde gerçekleştirildiği; yol yapım işlerinin ise % 80,1’inin Avrupa, %

13,1’inin Afrika ve % 6,8’nin Asya ülkelerinde yapıldığı görülmektedir.

2017 yılında Budapeşte-Ploçe Limanı güzegahını kapsayan Koridor 5C hattında Zenica

çevre yolunun hayata geçirilmesi planlanmakta olup, ayrıca Hersek bölgesinde Prenj Tüneli ve

Mostar kuzey-güney hattında 35 km’lik hattın ihale sürecine başlanması beklenmektedir. İlave

olarak Mostar’ın güneyinde yer alan Pocitelj-Zvirovici hattında da yeniden ihaleye çıkılması

öngörülmektedir. Özellikle Arap ülkelerinden gelen yoğun ilgiye yönelik olarak Saraybosna ve

çevresinde konut ve müstakil yerleşim birimleri inşasına yönelik proje artışı

gözlemlenmektedir.

b) Ülkede Kısa ve Uzun Vadede Uluslararası İhaleye Çıkılacak Önemli Projeler

OTOYOL ve HIZLI YOL PROJELERİ:

Bosna Hersek’te halihazırda gündemde olan otoyol projeleri özetle şu şekildedir:

Koridor 5C Otoyolu (A1)

Koridor 5C Otoyolu, Budapeşte’yi otobanla Hırvatistan’ın Ploce limanına bağlaması

planlanan otoyolun parçası olup, söz konusu yolun Bosna Hersek bölümünün yaklaşık 3 milyar

Avro’ya malolması beklenmektedir. Söz konusu yolun uygulama projesi ihalesi, küçük

parçalara ayrılarak lotlar halinde sonuçlandırılmaktadır.

Bahse konu otobanın bir kısmının dağlık alanlardan geçmesi öngörülmekte olup, Bosna

Hersek’deki bölümünün yaklaşık 75 kilometresi tünel ve 33 kilometresi köprü olmak üzere

toplam 330 km uzunluğunda olması planlanmaktadır. Özellikle köprü ve tünellerin yapımı

konusunda ülkemizdeki firmaların katılımcı olabilecekleri düşünülmektedir. Söz konusu

otoyolun Bosna Hersek Federasyonu’ndan geçen kısmı 285 km, Republika Sırpska kısmı ise 48

km civarındadır. Bugüne kadar tamamlanmış olan kısım yaklaşık toplam 104 km olup, yaklaşık

24 km’lik kısım halen inşaat halindedir.

İhaleye Açılması Beklenen Otoyol Kısımları:

- Odžak-Doboj güney 48 km – Proje aşamasında

- Doboj Güney - Zenica Kuzey 57 km – Proje aşamasında, imtiyaz verilmesi

düşünülmektedir

- Tarčin-Konjic 21 km - Proje aşamasında

- Konjic-Jablanica 15 km - Proje aşamasında

- Jablanica-Mostar kuzey 32 km - Proje aşamasında

- Mostar kuzey-Počitelj 37 km - Proje aşamasında

Bahse konu projeler kapsamında birçok köprü ve tünel inşası yer almakta olup, söz

konusu köprü ve tünel inşaatlarının Türk firmaları için avantajlı olabilecekleri düşünülmektedir.

Nitekim, 2012 yılında 20 km uzunluğundaki Tarcin-Vlakovo kısmı için 3 ihale açılmış; Cengiz

İnşaat A.Ş. firması bu üç ihaleyi de kazanmış olup, üstlenilen projeler 2014 yılında

tamamlanmıştır.

Republika Sırpska Otoyolu

Republika Sırpska’nın önümüzdeki dönem içerisinde planlanan iki otoyol güzergahı

aşağıdaki gibidir:

* Novi Grad - Prijedor – Banja Luka – Doboj – Bijeljina Otoyolu,

* Gradiška – Banja Luka – Mrkonjić Grad – Kupres Otoyolu,

Bugüne kadar Republika Sırpska’da Gradiska-Banja Luka (33,7 km) ile Prnjavor-Doboj

(36,91 km) kısımlar olmak üzere toplam otoyolun 70,61 km’lik kısmı tamamlanmış olup, Banja

Luka-Prnjavor (36,3 km)’lık kısmı halen inşaat halindedir.

Önümüzdeki dönemde İhaleye Açılması Beklenen Otoyol Kısımları:

- Banja Luka – Mlinista 92,23 km,

- Vukosavlje – Bijeljina 91,71 km,

- Banja Luka – Novi Grad 72 km.

Ayrıca ülkemiz inisiyatifi ile Bosna Hersek ve Sırbistan başkentlerini birbirine

bağlayacak ve ülkemizce finanse edilecek ulaştırma projesi olarak Saraybosna-Belgrad hızlı yol

hattına ilişkin olarak Bosna Hersek ve Sırbistan arasında güzergah belirleme çalışmaları devam

etmektedir.

Diğer taraftan; aşağıda yer alan yol projelerinin de devam etmekte olan finansman

sıkıntılarının giderilmesini müteakip orta vadede hayata geçirilmesi öngörülmektedir:

-Lašva–petlja Nević Polje-Donji Vakuf Hızlı yolu, Yolun toplam uzunluğu 23,6

km, proje değeri 186 milyon Avro. Güzergah üzerinde 2,5 km uzunluğunda 10 tunel, 2,3

km uzunluğunda 20 köprü inşa edilmesi öngörülmektedir.

-Tuzla – Orašje Otoyolu (A2)

-Zepce – Tuzla Otoyolu (A3)

-Adriyatik-İyonya Otoyolu (A4)

-Bihać – Izačić Anayolu

-Sarajevo – Tuzla Anayolu Modernizasyonu / Rekonstrüksiyonu

DOĞALGAZ BORU HATTI PROJELERİ:

Bosna Hersek’te 191 km’lik doğal gaz boru hattı bulunmakta olup, anılan hattın zaman

içinde ülke çapında yaygınlaştırılması öngörülmektedir. Safhalar halinde gerçekleştirilecek olan

genişletme çalışmalarının, 450-500 milyon ABD Doları’na malolması beklenmektedir. Bosna

Hersek’te mevcut doğalgaz boru hatının güzergahı aşağıda yer almaktadır.

Doğalgaz ve Isıtma Sektöründe Planlanan Projeler:

• Kakanj-Zenica Isıtma Boru Hatı

• Novi Travnik (BH)-Zagvozd (HR) Kuzey Bağlantısı Doğalgaz Boru Hattı.

ENERJİ SANTRALİ PROJELERİ:

Bosna Hersek hidro ve termo enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Söz konusu

enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede yeni santraller kurmak amacıyla

yatırım ve gelişim projeleri hazırlanmaktadır. Bu projeler kapsamında, bölgede ve Avrupa

piyasalarında enerji tedariği açığını karşılamak için yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan

tesislerin genişletilmesi amaçlanmaktadır.

Kalkınma programları kapsamında 15 adet büyük ve küçük hidroelektrik santrali inşası

ve 4 santralin de onarım ve genişletilmesi planlanmaktadır. (toplam üretim kapasitesi 2000

MW). Ayrıca, Bosna Hersek’in nehir havzalarında 1000 MW üretim kapasiteli 400 potansiyel

mini hidroelektrik santrali projesi de planlanmaktadır. Enerji sektöründe tüm bu yatırım

programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek’in finansman kaynakları yeterli olmayıp

sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle, Bosna Hersek, bu projelerin gerçekleştirilmesine

destek verebilecek stratejik partnerler ve finans kurumları aramaktadır.

Enerji Sektöründe Planlanan Projeler: Müşavirliğimizce Bosna Hersek Federasyonu

Hükümeti tarafından temin edilen ve Bakanlığımızda Ağustos 2016 tarihinde “Öncelikli

Projeler Listesi” gönderilmiştir. Söz konusu liste rapor ekinde yer almaktadır.

Diğer taraftan konuya ilişkin sektör uzmanlarından alınan şifahi bilgilere göre

önümüzdeki 5-10 yıl içerisinde Bosna Hersek’te ve bölge ülkelerde büyük enerji projelerin

gerçekleştirileceği ifade edilmiştir. Bosna Hersek’te termik santrallerin eski teknolojiler ile

çalıştıkları önümüzdeki dönem içerisinde yenilenmeye ihtiyaç olacağı, çıkacak projeler büyük

ve stratejik projeler olacağından siyasi kararların etkin olacağı düşünülmektedir. Ülkede HES

santralleri sözkonusu olduğu zaman uzun vadede Bosna nehri üzerinde bir takım projeler,

Bosna Hersek ile Sırbistan’ın ortak bir çalışması olarak düşünülen ve Orta Drina ismi ile

adlandırılan proje ve Neretva nehri üzerine 5MW’a kadar mini HES santrallerine ilişkin

projelerin gündeme gelmesi beklenmektedir. Bunun dışında enerji sektöründe enerji dağıtım

altyapısında (elektrik dağıtım ve iletim ağlarında) da önemli projeler olacağı, ayrıca çevreyi

korumaya yönelik ekolojik koruma adı altında ve Energy Community tarafından dile getirilen

yeni projelerin gündemde olacağı belirtilmiştir. Tüm bunların önümüzdeki yıllar içerisinde,

2017-2019 yıllarında öngörüldüğü, yakın gelecekte önümüzdeki 5-6 ay içerisinde somut yeni

enerji sektöründe proje/ihale beklenmediği dile getirilmiştir.

c) Projelerin Finansmanı

Bosna Hersek Federasyon yönetimi, enerji ihalelerinde finansmanın büyük kısmının

yabancı firma tarafından karşılanması, bunun karşılığında o firmadan elektrik alınarak bu

elektriğin yurt içi ve yurt dışı pazarlarda satılmasına dayanan bir model üzerinde çalışmaktadır.

Bu durumda, ülkemiz firmaları uzun vadeli finansmana ihtiyaç duyacaklardır. Ayrıca, Koridor

5C konusunda halen finansman modeli arama çalışmaları devam etmektedir. Bu projede,

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Avrupa Kalkınma Bankası (EIB), OPEC ve

Kuveyt Fonu ülkedeki altyapı projelerinin finansmanında önemli rol oynamakta ve bu

doğrultuda Pan European Corridors gibi projelere adı geçen kuruluşlar tarafından kredi desteği

sağlanmasına önümüzdeki dönemde de devam edileceği öngörülmektedir.

d) Sektördeki İş Fırsatları

Önümüzdeki dönemde (a) ve (b) bentlerinde belirtilen altyapı, enerji, turim ve konut

projelerinde artış beklenmekte olup özellikle mini HES, otoyol ve hızlı yol, havaalanı onarım

projeleri ve nehir limanı revizyon projelerine ağırlık verilmesi beklenmektedir.

e) Müteahhitlik Sektöründe Yabancı Firma Faaliyetlerine Yönelik Kısıtlamalar, Riskler

ve/veya Avantajlar

Yabancı firmaların ihalelere katılımı konusunda bir kısıtlama bulunmamakta olup, iş

alındığında inşaat izin ve ruhsatlarının çıkarma sürelerinin uzunluğu, sektöre ilişkin mevzuatlar

ve ülkenin izin süreçlerinin idari yapı odaklı karmaşıklığı nedeniyle özellikle güvenilir ve

kurumsal yerli firmalar ile ortaklık opsiyonlarının değerlendirilebileceği düşünülmektedir.

f) Makine, Ekipman ve Yapı Malzemesi İthalatı Yönünden Lojistik Altyapı

Ülkedeki inşaat firmalarının son yıllarda yurtdışı uluslararası ihalelere katılarak o

ülkelerde (Slovenya, Karadağ, Almanya) de işler üstlenmesi ile savaş sonrası dönemde ilave

tecrübe edinimleri ile birlikte yeterli düzeyde makine, ekipman alanında lojistik altyapıya sahip

olduğu görülmektedir.

g) Kalifiye İşgücü Temini

Sektörde faaliyet gösteren ülkemiz firmalarından edinilen bilgilerde Avrupa Birliği

ülkelerinin Bosna Hersek’e özellikle kalifiye işgücü alanında tanıdığı geçici veya daimi çalışma

imkanları nedeniyle müteahhitlik sektöründeki kalifiye işgücü eksikliğinin son dönemde arttığı

değerlendirilmektedir.

h) Ülkede Müteahhitlik Projesi Yürüten 3. Ülkeler ve Firmaları

Ülkede müteahhitlik projeler katılan yurtdışı firmaların ağırlıklı olarak otoyol, termik

santraller ve konut inşa işlerinde yer aldığı dikkat çekmektedir. Son yıllarda büyük projelere

katılan firmalar Strabag (Avusturya), Cengiz İnşaat A.Ş. (Türkiye), Granit (Makedonya),

Rubau (İspanya), China Gezhouba Group Corporation ve Dongfang Electric Corporation Ltd

(Çin Cumhuriyeti) olarak öne çıkmaktadır.

i) Ülke Firmaları ile İşbirliği Olanakları (Ülke İçinde, Üçüncü Ülkelerde, vs.)

Bosna Hersek’te otoyol ve altyapı proje ve ihalerine katılan diğer ülke firmaları genelde

yerli firmalar ile konsorsiyumlar ve ortaklıklar kurmak suretiyle işbirliğine başvurmaktdır.

Ayrıca, ülkenin önde gelen müteahhitlik firmalarından Euroasfalt ve altyapı projlerinde güçlü

konumda bulunan, kamu payının da bulunduğu Energoinvest gibi şirketlerin özellikle

Balkanlar, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da Yugoslavya döneminden bu yana devam eden güçlü

konumlarını farklı ülke firmalarıyla ortaklıklar kurarak ihalelere aday olma yönünde

değerlendirmeye çalıştıkları gözlenmektedir.

2- Teknik Müşavirlik Sektörü

a) Ülkenin Teknik Müşavirlik Sektörüne İlişkin 2015-2016 Yılı Bilgileri ve 2017 Yılı

Beklentileri

Bosna Hersek, ihtiyaç duyulan alt ve üst yapı yatırımları ve enerji projeleri ile önemli

bir potansiyel barındırmakta olup, bu gelişim döneminde açılmakta olan ihalelere yakın ilgi

gösterilmesinin isabetli olacağı düşünülmektedir. Öte yandan, ülkenin doğal kaynaklar

bakımından (özellikle orman ürünleri) zengin olması, inşaat maliyetlerinin Avrupa

standartlarına oranla uygun olması ve ülkenin Avrupa pazarlarına yakın ve geçiş noktasında

olması, burada yatırım yapmak isteyen şirketler için avantaj teşkil etmektedir. Bu minvalde

ülkenin müteahhitlik sektöründe gözlemlenen ilerlemeye paralel olarak teknik müşavirlik

alanında da önümüzdeki dönemde ilerleme beklenmektedir. Özellikle yabancı talep odaklı

konut projeleri ve büyük altyapı projelerinde beklenen artış çerçevesinde müşavirlik alanında

pozitif gelişmeler yaşanacağı düşünülmektedir.

b) Sektördeki İş Fırsatları

Raporun 1 (b) kısmında belirtilen projeler kapsamında ülkemiz teknik müşavirlik

firmalarının ihalelere katılmasında fayda görülmektedir. Teknik müşavirlik firmalarının hizmet

verebilmek için ilgilenilen projeler çerçevesinde Bosna Hersek Federasyonu Şehircilik

Planlama Bakanlığından (http://www.fmpu.gov.ba/) izin almaları gereklidir. Söz konusu izinler

projelere bağlı olarak 4 veya 5 yıllığına verilebilmektedir.

3- Müteahhitlik, Teknik Müşavirlik Yabancı Yatırım Mevzuatı

a) Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Sektörünü Düzenleyen Mevzuata İlişkin Bilgi

Ülkedeki müteahhitlik ve teknik müşavirlik sektöründeki mevzuata ilişkin bilgi Bosna

Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı tarafından hazırlanan web sitesinde yer

alan “Müteahhitlik Mevzuatı Sicili” başlığında yer

almaktadır.(http://mvteo.gov.ba/registry/default.aspx?langTag=en-

US&template_id=95&pageIndex=1)

b) Yabancı Yatırım Mevzuatına İlişkin Bilgi

Yabancı yatırım mevzuatına ilişkin bilgiye Bosna Hersek Yatırım ve Teşvik Ajansının

web sitesinde bulunan aşağıdaki linten ulaşılabilmektedir.

(http://www.fipa.gov.ba/publikacije_materijali/zakoni/default.aspx?id=317&langTag=en-US)

c) Yabancı İşçi Çalıştırma, Oturma İzinleri, Vergiler Sosyal Güvenlik Giderleri ve Şirket

Kuruluşlarına İlişkin Bilgi

Yabancı İşçi Çalıştırma ve Oturma İzinlerine İlişkin Bilgi:

Bosna Hersek'te faaliyet gösteren şirketlerde çalışacak yabancıların çalışma izni almak

için çalışacakları bölgeye göre Bosna Hersek Federasyonu/Republika Sırpska/Brcko Distrikt

İstihdam Kurumlarına müracat etmeleri gerekmektedir. Çalışma izinleri belirli bir süre için

çıkarılır (en fazla bir yıl) ve iş akdinin feshi ile geçerliliği sona erer. Çalışma izninin başvurusu

Bosna Hersek'te faaliyet gösteren tüzel kişi (şirket) tarafından yapılmaktadır. İstihdam

Kurumuna müracaat edilecek dilekçede işin tanımı, yabancı işçinin neden istihdamına gerek

duyulduğuna dair açıklayıcı bilgiler, ihtiyaç duyulan işçi sayısı, işin özeti ve işin süresine ilişin

bilgiler yer almalıdır. Bosna Hersek Federasyonu’nda kanton düzeyindeki İstihdam Kurumu

Entite düzeyindeki kurumdan onay alarak çalışma izni vermektedir.

Çalışma izni ilgili İstihdam Kurumundan alındıktan sonra oturma izni için Bosna

Hersek Güvenlik Bakanlığı Yabancılar Şubesi'ne müraacat edilmelidir.

Çalışma amaçlı oturma izni başvurusunda Bosna Hersek Güvenlik Bakanlığı Yabancılar

Şubesi tarafından aşağıdaki belgeler istenmektedir:

Başvuru dilekçesi

100 KM harç (Bunun dışında Saraybosna Kantonu’nda 1000 KM ek harç ödenmesi

gerekmektedir)

1 adet vesikalık fotoğraf (35x45 cm)

Pasaportun onaylı fotokopisi, (pasaportun süresinin ikamet izni talep edilen süreden

en az 3 ay daha uzun olması gerekmektedir.)

Yabancıların geçici ikametine yönelik olarak alınan (3 aylık süre için) belgenin

(Beyaz Karton) fotokopisi

Bir önceki geçici ikamet belgesinin fotokopisi

Çalışma izni belgesi

Vergi İdaresi ve Dolaylı Verilendirme İdaresinden alınan borcu olmadığına dair

belge

Firma kuruluşuna dair Karar

Geçici ikametin uzatılması talebi halinde, ikamet uzatma başvurusu sırasında

çalışma izni henüz verilmemiş ise, çalışma izni başvurusu yapıldığına dair belge

Sağlık raporu

İlgili ülkeden (Türkiye) alınan sabıka kaydı ve hakkında ceza davasının olmadığına

dair belge

Bosna Hersek yetkili mahkemesinden hakkında ceza davasının olmadığına dair

belge ile Bosna Hersek İçişleri Bakanlığı’ndan 6 aydan eski tarihli olmayan sabıka

kaydı belgesi,

Bosna Hersek’teki ikamet adresine ilişkin belge

Yabancı dillerde olan belgelerin Bosna Hersekin üç resmi dilinden birine yeminli

tercüman vasıtasıyla çevirisinin yapılması gerekmektedir. Tüm belgelerin aslının veya onaylı

fotokopisinin ibraz edilmesi gerekmektedir.

Konu ile ilgili detaylı bilginin aşağıdaki linkten edinilmesi mümkün bulunmaktadır.

(http://www.sps.gov.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=51&lang=en

&Itemid=)

Şirket Kuruluşlarına İlişkin Bilgi:

Şirket Türleri

Şirket kuruluşlarına, faaliyetlerine ve şirket faaliyetlerinin sona erdirilmesine, şirket

türlerine, şirketin hak, yetki ve sorumluluklarına dair düzenlemeleri içeren kanunlar her iki

entitede de farklıdır. 23/99 sayılı Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) Resmi Gazetesi’nde

yayımlanan Şirketler Kanunu Federasyon’da, 24/98 sayılı Republika Sırpska (RS) Resmi

Gazetesi’nde yayımlanan Şirketler Kanunu RS'te faaliyet gösterecek olan şirketlerin tabi

olacağı düzenlemeleri içeren kanunlardır.

ŞİRKET TÜRLERİ

BOSNA HERSEK

FEDERASYONU

SIRP CUMHURİYETİ

Sınırsız sorumlu (şahıs)

şirketler (d.n.o.)

En az iki kişi (yerli veya

yabancı) tarafından kurulur.

Kuruluş sermayesine her ortak

eşit olarak katkıda bulunur.

Gerekli asgari bir sermaye

yoktur.

En az iki kişi tarafından

kontrat esasına göre kurulur.

Gerekli asgari bir sermaye

yoktur.

Sınırlı sorumlu (limited)

şirketler (d.o.o.)

Bir veya daha fazla kişi

tarafından kurulabilir.

Asgari sermaye 1,000 KM

(yaklaşık 500 EUR).

Şirketi 1’den 30’a kadar kişi

kurabilir. Asgari sermaye 1

KM.

Komandite Ortaklıklar

(k.d.)

Minimum 1 sınırlı ortak, 1 genel

ortak olmak üzere iki kişi

tarafından kurulur. Sınırlı ortak

bütün varlığıyla şirketin

borçlarından sorumludur.

En az 1 kişinin sınırsız

sorumluluğu vardır.

Sınırsız Sorumlu Anonim

şirketler (d.d.)

Bir veya daha çok kişi

tarafından kurulabilmektedir.

Şirket bütün mal varlığıyla

borçlulara karşı sorumludur.

Asgari sermaye miktarı 50,000

KM'dir (yaklaşık 25.000 EUR).

İki kuruluş türü vardır: şirket

bir anda kuruluyorsa, 1’den

50’ye kadar kişi kurabilir

(asgari sermaye 10.000 KM –

5000 EUR); aşamalı

kuruluyorsa, 2 veya daha fazla

kişi kurabilir (20.000 KM –

yaklaşık 10.000 EUR).

Şirket Kuruluşu İçin Temel Adımlar, Süreler ve Masrafı

Bosna Hersek Federasyonu'nda (FBiH)

1. ADIM Şirket kuruluş sözleşmesinin hazırlanması (noter tarafından onaylanmış)

2. ADIM Yatırım sermayesi ödemesi

3. ADIM Şirketin Belediye Mahkemesinde kaydı

4. ADIM Şirket kaşesinin hazırlanması

5. ADIM Ticari bankada şirket adına hesap açılması

6. ADIM

Şirket ve çalışanların vergi idaresine ibraz edilmesi

7. ADIM Şirketin faaliyete geçebilmesine ilişkin tüm şartların yerine getirildiğine dair ifade (Belge)

(Yetkili müfetişlik şubesine teslim edilmektedir

Şirket Kuruluş Süresi ve Masrafı

Şirket kuruluş işlemleri süreci belediye mahkemesinde 5 gün, Dış Ticaret ve Ekonomik

İlişkiler Bakanlığında 10 gün olarak düzenlenmekle birlikte fiiliyatta teknik güçlükler

nedeniyle bu süreç 30-45 gün sürebilmektedir.

Sıra Adımlar Masraflar

1 Şirket kuruluş sözleşmesinin hazırlanması 300 KM

2 Yatırım sermayesi ödemesi

1.000 KM

3 Şirketin Belediye Mahkemesinde kaydı

405 KM (kayıt ücreti) + 150 KM

(Resmi gazetede yayınlama

ücreti)

4 Şirket kaşesinin hazırlanması 20-50 KM

5 Ticari bankada şirket adına hesap açılması

Yok

6 Vergi İdaresinde kaydı Yok

7 Yetkili belediyeye duyurulması 15 KM (idari harç)

8 Avukat masrafı 600 KM

Sırp Cumhuriyeti'nde (RS)

1. ADIM Şirket kuruluş sözleşmesinin hazırlanması (noter tarafından onaylanmış)

2.ADIM Yatırım sermayesi ödemesi

3. ADIM Sırp Cumhuriyeti Mali, Bilişim ve Aracı Himetleri Kuruluşuna (APIF) başvuru yapılması –

(Anılan kuruluş mahkeme kaydı, vergi ve istatistik numaraların temin edilmesinde

yetkilidir)

4.ADIM Şirket kaşesinin hazırlanması

5.ADIM Ticari bankada şirket adına hesap açılması

6.ADIM

Şirket işçilerinin vergi idaresine ibraz edilmesi

Şirket Kuruluş Süresi ve Masrafı

Sıra Adımlar Masraflar

1 Şirket kuruluş kararının tasdiği

Şirket kuruluş sözleşmesinin hazırlanması 3,5 KM

200 KM

2 Yatırım sermayesi ödemesi 1 KM

3 Şirketin kuruluşu için başvuru - APIF 100-200 KM

4 Şirket kaşesinin hazırlanması 20-50 KM

Sıra Adımlar Masraflar

5 Ticari bankada şirket adına hesap açılması Yok

6 Vergi İdaresinde kaydı Yok

Kaynak: Bosna Hersek Yabancı Yatırım ve Teşvik Ajansı

http://www.fipa.gov.ba/informacije/posao/koraci/default.aspx?id=120&langTag=en-US

4- Türk Firmalarının Faaliyetleri

a) Türk Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Firmalarınca Ülkede Takip Edilen Projeler

Son dönemde ülkemiz firmaları müteahhitlik alanındaki ihalelere katılmaya başlamış

olup, Cengiz İnşaat A.Ş. firması 2012 yılında gerçekleştirilen otoyol projesi ihalesini

kazanmıştır. Söz konusu ihale ile, özel sektör yatırımları kapsamında inşaat sektöründe

gerçekleşen ve önümüzdeki dönemde gerçekleşmesi planlanan inşaat sektörü kapsamındaki

diğer projelere ilişkin ayrıntılı bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

FİRMA ADI İŞİN ADI İŞVEREN ADI

CENGİZ İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

5c KORİDORU OTOYOLU İNŞAASI, VLAKOVO – TARÇİN BÖLÜMÜ, LEPENİCA - SUHODOL ALT

BÖLÜMÜ

AUTOCESTE FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE (Bosna Hersek Federasyonu

Otoyol İdaresi)

5c KORİDORU OTOYOLU İNŞAASI, VLAKOVO – TARÇİN BÖLÜMÜ, VLAKOVO - LEPENİCA ALT

BÖLÜMÜ

5c KORİDORU OTOYOLU İNŞAASI, VLAKOVO – TARÇİN BÖLÜMÜ, SUHODOL - TARÇİN ALT

BÖLÜMÜ

VEYKA İNŞ. MİM. MÜH. SAN. İÇ VE DIŞ TİC. A.Ş.

ABD BÜYÜKELÇİLİĞİ YENİ DEPO BİNASININ TASARIM VE İNŞAAT İŞLERİ MY 12

SARAYBOSNA-BOSNA HERSEK

ABD DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI YURTDIŞI YAPI İŞLERİ DEPARTMANI ÜST YÜKLENİCİ: ENVIRO-

MANAGEMENT&RESEARCH INC.

SİTERM ISI SANAYİ A.Ş 120 TON/H 47 BARG 450 °C AKIŞKAN YATAKLI

KÖMÜR KAZANI YAPIMI SISECAM SODA LUKAVAC DOO (BOSNA

HERSEK)

DOA INVEST D.O.O. SARAJEVO (ARI MEDİKAL SAĞLIK YATIRIMLARI TİC.

LTD. ŞTİ. İŞTİRAKİ) 120 DAİRELİK KONUT İNŞAAT PROJESİ DOA INVEST D.O.O. SARAJEVO (ARI MEDİKAL SAĞLIK YATIRIMLARI TİC. LTD. ŞTİ. İŞTİRAKİ)

DIDO D.O.O 29 VİLLALIK KONUT PROJESİ İNŞAATI DIDO D.O.O.

b) Firmaların Genel Olarak Yaşadığı Sorunlar

Uzun Vadeli Strateji Eksikliği: Diğer ülke firmalarının (Hırvatistan ve Slovenya başta

olmak üzere) Bosna Hersek’te açılması muhtemel ihalelere ilgilerinin çok uzun bir zamana

yayıldığı, bu konuda gerek kamu gerekse diğer kurumlar nezdinde uzun zamandır lobi

yapıldığı, hatta bu konuda kamu kurumları tarafından yapılan teknik çalışmalara dahi katkı

sağlandığı görülmektedir.

Bosna Hersek’teki Yönetişim Sorunları: Bosna Hersek’in idari yapısı üç etnik gruba

dayanması nedeniyle karışık bir yapı arz etmektedir. Bu idari yapıdaki karar vericileri ve karar

vericileri yönlendirilenleri teşhis etmek ilk başta her zaman mümkün olamayabilmektedir. Bu

nedenle, ülkemizden gelmesi muhtemel firmaların ihale açılmadan makul bir süre önce bir

öğrenme sürecinden geçmesi gerekmektedir.

Yerli Ortak Şartı: İhalelerin büyük çoğunluğunun yerli ortak şartına bağlanması

beklenmekte olup, yerli ortağın kapasitesi ve etkinliğinin de ihalenin başarılı sonuçlanmasında

etkili olacağı düşünülmektedir Bu da ihale açılmadan çok önce çalışmaların başlatılmasını

zorunlu kılmaktadır.

c) Firma Özelinde Karşılaşılan Sorunlar

Koridor 5C Otoyolu’nun bir bölümünü oluşturacak 550 milyon Avro tutarındaki

Mostar-Konjic otoyolunun ve diğer lotların inşası için ülkemiz firmaları istekli olup

önümüzdeki dönemde açılacak ihalede etkin olmaları beklenmektedir. Söz konusu ve diğer

altyapı-yatırım projelerinde firmalarımıza daha yakından değerlendirme süresi tanınacak

şekilde önceden, somut ve detaylı bilgilerle destek olunması büyük önem taşımaktadır.

5- Görüş ve Değerlendirmeler

Bosna Hersek’te müteahhitlik sektöründeki faaliyetleri mevcut binaların ıslahı ve

yenilenmesi ile yeni binaların yapılması, başta yol (karayolu yapımı ve demiryollarının

rekonstrüksiyonu) yapımı olmak üzere alt yapı projeleri ve enerji santrallerinin inşası olarak

sınıflandırmak mümkün olup, söz konusu projelerin gerçekleştirilmesine yönelik olarak teknik

bilgi, tecrübe ve finansman açısından yabancı firmaların/kurumların varlığına ihtiyaç

duyulmaktadır.

Bosna Hersek İstatistik Ajansı tarafından 2016 yılı Aralık ayında yapılan açıklamada

ülkede inşaat-mütehahitlik hizmetlerinin 2014’e kıyasla 2015 yılı büyüme oranının % 0,9

olduğu ve üstlenilen müteahhitlik işleri toplam değerinin 809.532 Avro’ya ulaştığı ifade

edilmektedir.

1992-1995 yıllarındaki savaş sırasında ülkedeki konutların yaklaşık %42’sinin yıkıldığı

veya hasar gördüğü, günümüzde ülkede doğalgaz kullanımının yaygınlaşmaya başladığı ve

doğalgaz altyapısının geliştirilmesi projelerine hız verilmeye çalışıldığı hususları göz önüne

alındığında, Bosna Hersek’in hem yeni konut yapımı hem de mevcut binaların

yenilenmesi/dönüştürülmesine ilişkin olarak önemli fırsatları barındırdığı söylenebilir.

Bosna Hersek’teki yolların genel durumu, alt yapı yatırımlarına olan ihtiyaç ve ülkenin

hidro ve termo enerji kaynakları açısından zengin olduğu düşünülürse, ülkede bu alanlara

yönelik iş fırsatları mevcuttur. Bilhassa, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Avrupa

Kalkınma Bankası (EIB) ülkedeki altyapı projelerinin finansmanında önemli rol oynamakta ve

bu doğrultuda Saraybosna Havalimanı, Brçko Limanı ve Koridor 5C gibi projelere adı geçen

kuruluşlar tarafından kredi desteği sağlanmış ve önümüzdeki dönemde de sağlanmaya devam

etmesi planlanmaktadır.

Buna ilaveten, gerek mevcut yapıların rehabilitasyonu gerekse yeni binaların yapımı ve

havaalanlarından otoyollara kadar altyapı sistemlerinin geliştirilmeside kullanılacak inşaat

malzemelerinin birçoğunun yerel piyasadan temin edilebilmesi, mevcut olmayan unsurların ise

makul ölçüde yatırımlarla edinilmesi olanağı, Bosna Hersek’te inşaat sektörünün gelişimi için

diğer elverişli unsurlar olarak ön plana çıkmaktadır.

Bosna Hersek Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanunu uyarınca, yabancı yatırımcıların

yatırıma yönelik arazi satın almaları/sahip olmaları hususunda herhangi bir sınırlama

bulunmamakta olup, yerel kişiler gibi söz konusu mülklere %100 sahip olabilirler. Ancak, bu

sahipliğin Bosna Hersek’te kuracakları şirket adına olması gerekmektedir.

Bosna Hersek’te inşaat sektörüne ilişkin yasal çerçevenin Avrupa Birliği mevzuatı ile

uyumlaştırılma süreci halihazırda devam etmektedir. Ancak, çoğu alanda olduğu gibi yatırımlar

alanında da bazı yasal düzenlemeler Bosna Hersek Federasyonu ile Republika Sırpska arasında

farklılık göstermektedir. Örneğin, kamu-özel ortaklıklarına ilişkin Kanun Republika Sırpska’da

çıkarılmış olmasına rağmen, Bosna Hersek Federasyonu’nda konuya ilişkin süreç henüz

tamamlanmamıştır.

Diğer taraftan, Dünya Bankası tarafından hazırlanan “Doing Business” raporları

kapsamında Bosna Hersek’e ilişkin olarak inşaat ve müteahhitlik sektörüne dair bilgilerin de

yer aldığı tablo aşağıda sunulmaktadır.

Bosna Hersek

2017

Şirket Kurulumu

İnşaat/Müteahhitlik İzinleri

Elektrik Erişimi

Tapu/Mülkiyet Kayıt İşlemleri

Banka Kredisine Erişim

Azınlık Paya Sahip Yatırımcının Korunması

Vergi Ödenebilirliği

Dış Ticaret Uygulamalarına Açıklık

Mahkeme Süreci

Şirket Tasfiyesi

Dünya Sıralaması

174 170 123 99 44 81 133 36 64 41

Prosedür Sayısı

12 15 8 7 _ _ _ - - -

Gerekli Gün Sayısı

65 179 125 24 _ _ _ - 595 3,3 (yıl)

Maliyet (%)

13,5 (kişi başına düşen gelire göre)

18,5 (depo değerine göre)

400,2(kişi başına düşen gelire göre)

5,2 (mülkiyet değerine göre)

_ _ _ -

36 (Anlaşmazlık bedeline göre)

9 (Şirket malvarlığına göre)

Kaynak:http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/bosnia-and-herzegovina

27/03/2017