1

SEHER DUASI'NIN

ŞERHİ

İMAM HUMEYNİ (r.a)

MÜTERCİM: NURİ DÖNMEZ

2

Yayınevi: İmam Humeyni’nin (r.a) Eserlerini Düzenleme ve Yayımlama Kurumu

Orijinal adı: Şerh-i Dua-i Sehar

Mütercim: Nuri DÖNMEZ

Yazar: Üstat İmam Humeyni (r.a)

Dizgi, İç düzen: Ümit Usta

Baskı tarihi: Eylül, 2007

Tiraj: 2000 Adet

Değeri: 20000 Riyal Ebat: Roman boyu

Tel: (0098-21) 22290191-5

Fax: 22290478

E-mail: info@imam-khomeini.org

Website: http://www.imam-khomeini.org

MÜTERCİMİN ÖNSÖZÜ.......................................................................................................... 6

İMAM HUMEYNİ’NİN (r.a) HAYATI...................................................................................... 9

Yazarın Önsözü ........................................................................................................................ 12

Bu Kitabın Telif Sebebi ............................................................................................................ 13

İnsanın Tüm Âlemleri Kapsayıcılığı ......................................................................................... 14

Duaların Genelinin ‘Allahumme’ İle Başlamasının Sırrı Hakkında ........................................... 16

Dualarda Ben Demek İnsanın Zat Olarak Muhtaç Olmasıyla Çelişkisi Yoktur .......................... 16

Dua Etmenin Desturu ............................................................................................................... 17

İhlâsın Hakikati Hakkında ........................................................................................................ 17

Peygamberlerin Şeyhi Hazreti İbrahim’in (a.s) Yöntemi ........................................................... 19

Salikin Duası Müşahedelerine Bağlıdır ..................................................................................... 21

Salikin Hazreti Hakkı En Güzel Şekilde Müşahede Etmesinin Niteliği ..................................... 22

Mutlak Meşiyyet Makamına Kadar Salikin Tedrici İlerlemesi .................................................. 23

Salikin Tecellilerin Eşit Olduğu Makama Ulaşması .................................................................. 24

Varlığın Güzelliği ve Nuru Kuvvetiyle Orantılıdır .................................................................... 24

3

Varlık Ne Kadar Halis Olursa O Kadar Güzel Olur ................................................................... 25

Cemal ve Kemal Olan Her Şey Yüce Allah’a Aittir .................................................................. 26

AYDINLATMA ....................................................................................................................... 27

Güzellik ve Cemalin Farkı Hakkında ........................................................................................ 27

Harflerin İrfani Manası ............................................................................................................. 27

Celal ve Cemal Sıfatlarının Aralarındaki Fark .......................................................................... 28

Aklın Meşiyyet İle Bir Olması .................................................................................................. 28

Varlık Her Ne Kadar Besit Olursa İhatası Daha Fazla Olur ....................................................... 29

Ahiret Âleminde Çoklukların Birbirlerini Engellemeleri Yoktur ............................................... 29

İlahi Makam Karşılıklı Sıfatları Kendisinde Toplar................................................................... 30

AYDINLATMA ....................................................................................................................... 31

Velilerin Kalplerinin Farklılığı Tecellilerine Göredir ................................................................ 31

İlahi Azamet ve Saltanatın Yüce Allah’a Ait Olması ................................................................ 33

Acaba Azim İsmi Zat Mı Sıfat Mı Yoksa Fiillerin Mi İsimlerindendir?..................................... 35

İlahi Fiilin Azameti Hakkında ................................................................................................... 35

Nurun Hissi Nurlarla Sınırlı Olmaması Hakkında ..................................................................... 37

Nurların Kaynağı ve Vacip Nur ................................................................................................ 38

NUR ......................................................................................................................................... 39

Şeyh Muhyiddin Arabi’ye Mensub Olan Sözün Nakli ............................................................... 39

Rahmani Rahmet ve Rahimi Rahmet Arasındaki Fark .............................................................. 41

Zati ve Fiili Olan Rahmani ve Rahimi Olma ............................................................................. 42

Rahman, Rahim ve Hamdın Besmele ve Fatiha’daki Çeşitli Manaları ....................................... 42

Uyarma ve İtiraz ....................................................................................................................... 44

Rahman ve Rahim İsminin Mertebesi Hakkında ....................................................................... 44

Büyük Arif Mirza Cevad Meliki’nin (k.s) Nazarında Hak Teala’nın Rahman ve Rahim Oluşu . 45

Yazarın Nazarında Hak Teala’nın Rahman ve Rahim Oluşu ve Zikredilen Arifin Sözünün

Tashihi ..................................................................................................................................... 45

Rahmetin Geniş ve Daha Geniş Oluşu ...................................................................................... 46

Tekvini Kitap ve Onun Kelimeleri Hakkında ............................................................................ 48

AYDINLATMA VE AÇIKLAMA ........................................................................................... 50

Kamil ve Mükemmel Olan Kelimenin Manası Hakkında .......................................................... 50

Kamil İnsan Allah’ın En Mükemmel Kelimelerindendir ........................................................... 50

İnsan, İniş ve Çıkış Yayında ..................................................................................................... 51

Örnek Verme ............................................................................................................................ 52

İlahi Kitabın Manası ................................................................................................................. 52

Müjde ......................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Molla Sadra’nın Görüşünde İlahi Kitabın İnişi .......................................................................... 53

Yazarın Tekvini Kitabın İnişi Hakkındaki Görüşü .................................................................... 54

Nur Hakkında Bir Söz .............................................................................................................. 55

Tekvini Kitabın Yazılmış İlahi Kitap Gibi Batınları Vardır ....................................................... 55

Sözü Tamamlama ve Açıklama ................................................................................................ 56

Zahir İlimlerinin ve Kitap ve Sünnet İlminin Önemi ................................................................. 56

Zahir ve Batın İlminin Korunmasının Gerekliliği ...................................................................... 57

Akait ve Amellerde Vilayet, Heyula İçin Suret Gibidir ............................................................. 58

Kemal, Celal Sıfatı Mıdır Yoksa Cemal Sıfatı Mıdır? ............................................................... 59

İlahi İsimler ve Sıfatlar Allah’ın Mukaddes Zatının Hicaplarıdır ............................................... 60

İsimlerin ve Sıfatların Varlığının Tek Olan Zatla Bir Çelişkisi Yoktur ...................................... 61

İlahi İsmin Manası .................................................................................................................... 62

4

Meleklerin Âdem’e Secde Etmelerinin Sırrı.............................................................................. 63

NUR ......................................................................................................................................... 63

Bütün Varlıklar Allah’ın İsimleridirler...................................................................................... 63

HİDAYET ................................................................................................................................ 64

İsmi Azam ve Onun Kısımları .................................................................................................. 64

Ulûhiyet Makamında İsmi Azam ve Onun Tecellisi .................................................................. 65

Hakiki Var Olan İsmi Azam ..................................................................................................... 66

İsmi Azam’ın Beyanında Bir Rivayet ....................................................................................... 67

İsmi Azam ve Rivayetin Manası Hakkında Hadis Âlimi Kaşani’nin Sözü ................................. 68

İsmi Azam Hakkında Araştırma ve Rivayetin Beyanı ............................................................... 69

İsmi Azam’ın Rükünleri ........................................................................................................... 70

Allah’ın Melekleri, Allah’ın Fiillerini Vasıtasız Yaparlar Konusu Hakkında Molla Sadra’nın

Sözü ......................................................................................................................................... 72

Lafız Makamında İsmi Azam ................................................................................................... 73

İsmi Azam’ı Kapsayan Ayetler ................................................................................................. 74

SÖZÜN DEVAMI ve YENİ BİR KONU.................................................................................. 75

Besmelenin Hakikati ve Mertebeleri ......................................................................................... 75

NAKİL VE TAMAMLAMA .................................................................................................... 76

Besmele Hakkında Kamil Arif Hacı Mirza Cevad Meliki’nin Sözü........................................... 76

Kamil Arif Merhum Meliki’nin Sözü Hakkında Yazarın Görüşü .............................................. 77

DÖNÜŞ .................................................................................................................................... 78

Allah’ın İsimlerinin Sonsuz Oluşuna Göre ‘Senin Tüm İsimlerin’ Nasıl Tefsir Edilir? .............. 78

Azizin Manaları ........................................................................................................................ 80

Yüce Allah Hakkındaki Duymak ve Görmek O’nun İlminin Şanlarındandır ............................. 81

İki İşin Arası Manasının Hakikati ............................................................................................. 81

SÖZÜN DEVAMI .................................................................................................................... 82

Aziz ve Daha Azizin Manası .................................................................................................... 82

Bütün Varlıklar Allah’ın Meşiyyetinin Mazharları ve Var Oluşlarıdır ....................................... 84

Meşiyyetin Manasında Daha Derin Bir Araştırma ..................................................................... 85

HİDAYET ................................................................................................................................ 86

Varlık Âleminde İlahi Meşiyyetin Nüfuz Etmesinin Hakikati ................................................... 86

Meşiyyetin Hakikatiyle Muhammedi Hakikatin Bir Oluşu ........................................................ 86

AYDIN NUR ........................................................................................................................... 88

Varlığın Hakikatini İdrak Etmeye Nispetle Evliyanın Seyir Mertebeleri ................................... 88

NURUN PARLAYIŞINDAN ELDE EDİLEN ......................................................................... 89

İki İşin Arası Konusunun Hakikati ............................................................................................ 89

TAMAMLAMA VE AYDINLATMA ...................................................................................... 91

Allah’ın Kadim ve Hadis Olan İki İradesi ................................................................................. 91

Felsefe ve Kelam İlminde Kudret Teriminin Anlamı................................................................. 94

Kudretin Manasında Mütekellimin Hatası ................................................................................. 95

BASİRET İSTEYENLER UYARI ........................................................................................... 96

UYKULU OLANLARI UYANDIRMA ................................................................................... 96

Bazı İsimlerin Zahir Olmamasının Sırrı .................................................................................... 96

Kudretin Mümkün Olmayan Şeyleri Kapsamaması ................................................................... 96

Kudretin İmkânsız Olan Şeyleri Kapsamamasının Sırrı Hakkındaki Muhakkik Damad’ın Beyanı

................................................................................................................................................. 97

ARŞTAN BİR PARLAYIŞ ...................................................................................................... 98

Âlemin Varlıklarının Tamamı Kudretin Kemal ve Zuhur Yönüdürler ....................................... 98

5

Yüce Allah’ın Varlığının Hakikati .......................................................................................... 100

Varlık Âlemi Zatın Kemallerinin Zuhurudur ........................................................................... 101

Ona Olan İlim, Zata Ait Olan İlimdir ...................................................................................... 101

İRFAN EHLİNE BİR UYARI ................................................................................................ 104

Yüce Allah’ın İlminin Nüfuzu Hakkında ................................................................................ 104

Varlıkların Yüce Allah İle Olan İrtibatları Kayıtlının Mutlak İle Olan İrtibatı Gibidir ............. 105

Evliyanın İstekleri Onların Kalplerine Olan Tecellilere Tabidir .............................................. 106

Vahdetin Tecellisinin Hoşnut Edici ve En Hoşnut Edici Sözle Çelişkisi Yoktur ...................... 107

Allah’ın Sözünün Hoşnut Edici Olmasının Manası ................................................................. 108

Zat Diliyle İstemek Bütün Âlemlerde Makbul Olur ................................................................ 109

UYARI ................................................................................................................................... 111

İnsanın Her Makamına Münasip Bir Dili Vardır ..................................................................... 111

Ve O Dile Münasip Bir Kabul Oluş Vardır ............................................................................. 111

En Mahbup İstek Hakkında Bir Araştırma .............................................................................. 112

SÖZÜN DEVAMI .................................................................................................................. 112

Her Âlemde Yüce Allah’ın İstekleri Sevmesi, O Âlemle Münasip Bir Zuhurdur ..................... 112

Varlık Saf Hayırdır, Ne Demek? ............................................................................................. 113

Şerlerin Mümkün Olma Yönüne Dönüşü Hakkındaki Molla Sadra’nın Sözü .......................... 115

Tüm Âlemlerde Yüce Allah’ın Saltanatının Keyfiyeti ............................................................. 116

Yüce Allah’ın Mülkünün Manası ............................................................................................ 117

Ali, Zat İsimlerindendir ve Hakiki Yücelik O’nun Zatına Mahsustur ...................................... 119

Minnetin Kadim Olmasının, Feyzin Kadim Olmasını Gerektirmesi ........................................ 121

Duygusal Hareketle Salik Öyle bir Makama Ulaşır Ki Bütün Varlıkları Allah’ın Ayetleri Olarak

Görür ...................................................................................................................................... 123

Kamil İnsan Kapsayıcılık Hükmü İle Allah’ın Büyük Ayetidir ............................................... 125

Kapsayıcı İsimle ve Bütün Şanlarla Tecelli, Ancak Kamil İnsan İçin Mümkündür .................. 127

Salikin Duasının Kabul Olması Seyrinin Başlangıcında ve Sonunda İsmi Azam Vesilesi İledir

............................................................................................................................................... 129

6

MÜTERCİMİN ÖNSÖZÜ

"Seher Duasının Şerhi" kitabı İmam Bakır‟dan nakledilmiş olan Seher

Duası‟na, İmam Humeyni Hazretleri (r.a) tarafından yazılmış olan irfani bir şerhtir. İmam

Humeyni‟nin ilk ilmi eseri olup, 27 yaşındayken kaleme alınmıştır.

Evet, bu şerh, ömrünü gece ibadetiyle geçirmiş, seher vakitlerinde rabbiyle

münacat eden ve susuz yüreğinin susuzluğunu marifet zemzemiyle gideren bir arifin

kaleminden siz okuyuculara sunulmaktadır.

O, bir put kırandı. Dışarıdaki tağut putlarını kırmadan önce nefsiyle cihat

ederek kendi içi âlemindeki nefis putlarını birer birer kırmıştı. Yoksa dış âlemdeki

mücadelesi bu kadar muazzam olamazdı.

O, tarihte çok az insanın yapabildiği iki zıt görünen kutbu kendisinde

toplamıştı. O iki kutup, gecenin ruhbanı ve gündüzün aslanı olabilmek idi. O, bu her iki

meydanın eri idi ve her iki alanda da düşmanına galip gelmişti.

7

Bir insanı tanımanın yollarından birisi de kendisinden geriye bıraktığı ilmi

eserlerdir. İmam Humeyni Hazretleri‟nin (r.a) mücadele dolu bir hayatı olmasına rağmen

kendisinden sonra birçok konuda eser bırakmıştır. Biz bunları kısaca konularına göre

zikredeceğiz.

İrfan

1- Seher Duasının Şerhi (Arapça)

2- Misbah‟ul Hidayet (Farsça)

3- Likaullah (Farsça)

4- Sirr-us Salât (Farsça)

5- Fusus-ul Hikem kitabının şerhine dipnotlar (Arapça)

6- Mibah-ul Uns kitabına dipnotlar (Arapça)

7- Re‟s-ul Calut hadisinin şerhine dipnotlar (Arapça)

8- Re‟s-ul Calut hadisinin şerhi (Arapça)

9- Re‟s-ul Calut hadisinin diğer bir şerh (Arapça)

10- Hamd Suresinin Tefsiri (Farsça)

11- Esfar kitabına haşiye (Arapça)

12- Adab‟us Salât (Farsça)

13- Cihadı Ekber (Farsça)

14- Akıl ve Cehl hadisine şerh (Farsça)

15- Kırk Hadis Şerhi (Farsça)

İçtihadi Fıkıh Kitapları

16- Taharet Kitabı 1. Cilt (Arapça)

17- Taharet Kitabı 2. Cilt (Arapça)

18- Taharet Kitabı 3. Cilt (Arapça)

19-Taharet Kitabı 4. Cilt (Arapça)

20- Mekasibi Muharreme 1. Cilt (Arapça)

21- Mekasibi Muharrame 2. Cilt (Arapça)

22- Kitabi Bey‟ 1. Cilt (Arapça)

23- Kitabi Bey‟ 2. Cilt (Arapça)

24- Kitabi Bey‟ 3. Cilt (Arapça)

25-Kitabi Bey‟ 4. Cilt (Arapça)

26- Kitabi Bey‟ 5. Cilt (Arapça)

8

27- Kitabi Halel (Arapça)

28- Takiyye Hakkında Risale (Arapça)

29- Mülk Hakkında Risale (Arapça)

30- Fecrin Tayini Hakkında Risale (Arapça)

Usul-ul Fıkıh Hakkındaki Kitapları

31- La Zarar Risalesi (Arapça)

32- İstishab Risalesi (Arapça)

33- Teadul ve Teracih Hakkındaki Risalesi (Arapça)

34- İçtihad ve Taklid Hakkındaki Risalesi (Arapça)

35- Talep ve İrade Hakkındaki Risalesi (Arapça)

36- Kifayet-ul Usul kitabına dipnotlar (Arapça)

37- Usul İlmi Hakkındaki Risalesi (Arapça)

38- Ayetullah Burucerdi‟nin ders notları (Farsça)

İlmihaller

39- Urvet-ul Vuska kitabına dipnotlar (Arapça)

40- Vesilet-ul Necat kitabına dipnotlar (Arapça)

41- Tevzih-ul Mesail kitabına haşiye (Farsça)

42- Necat-ul İbad Risalesi (Farsça)

43- Miras Risalesine haşiye (Farsça)

44- Desturi Hac (Farsça)

45- Tehrir-ul Vesile 1. Cilt (Arapça)

46- Tehrir-ul Vesile 2. Cilt (Arapça)

47- Zubdet-ul Ahkam (Arapça)

48- Tevzih-ul Mesail (Farsça)

49- Tevzih-ul Mesail kitabının ekleri (Farsça)

50- İstiftaat 1. Cilt (Farsça)

51- İstiftaat 2. Cilt (Farsça)

52- Vilayeti Fakih (Farsça)

53- Keşf‟ul Esrar (Farsça)

54- Müşkül Meselelerin Risalesi (Farsça)

Rical İlmi Hakkında

55- Rical Hakkındaki Risalesi (Arapça)

9

Şiir ve Edebiyat Hakkında

56- Şiir Divanı (Farsça)

Usul‟ul Fıkıh Kitapları

57- Tehzib-ul Usul 1. Cilt (Arapça)

58- Tehzib-ul Usul 2. Cilt (Arapça)

59-La Zarar Kaidesi Hakkında Risalesi (Arapça)

60- İçtihad ve Taklid Hakkındaki Risalesi (Arapça)

61- Lubb-ul Eser (Arapça)

62- Kitab-ul Bey‟ (Arapça)

Hükümet ve Siyaset

63–82- Nur Sahifesi (Farsça)

83- Siyasi Vasiyetname (Farsça)

İrfani Mektuplar

84- Rehi Aşk (Farsça)

85- Badei Aşk (Farsça)

Görüldüğü gibi İmam Humeyni Hazretleri (r.a) ilim ve amel meydanının

kahramanıdır. Allah, hepimize, ondan alınacak derslerle hayatımızı süslemeyi nasip

etsin. O büyük insanın hayatından daha fazla istifade etmek için kısaca hayatını değerli

okuyuculara sunmak istiyoruz.

İMAM HUMEYNİ‟NİN (r.a) HAYATI

İmam Ruhullah Humeyni 24 Eylül 1902‟de, Humeyn kasabasında İslami

geleneğe sıkı sıkıya bağlı ve içinden âlimlerin çıktığı bir ailede dünyaya geldi. Humeyn

kasabası Tahran‟ın birkaç yüz kilometre güney batısına düşen küçük bir kasabadır.

Hem büyükbabası ve hem de babası âlimdi. Babası Ayetullah Mustafa, Ruhullah‟ın

doğumundan beş ay önce şehit edilmişti. Bu nedenle Ruhullah‟ın bakım ve terbiyesini

annesi ve teyzesi üstlenmişti.16 yaşına geldiğinde hem annesini ve hem de teyzesini

kaybetti. Eğitimini daha sonraki yıllarda Ayetullah Pesendide adıyla tanınacak olan

büyük ağabeyi Seyyid Murtaza üstlendi. Ayetullah Pesendide daha sonraları bu yılları

anlatırken Ayetullah Humeyni‟nin ciddiyet ve zekâsının herkes tarafından takdirle

karşılandığını da büyük bir övgüyle anlatacaktı. İmam Humeyni 19 yaşına gelince dini

bilimler alanında eğitim görmek üzere Şeyh Abdülkerim Hairi‟nin yanına Erak kentine

gitti. Hem Erak şehri ve hem de Şeyh Hairi, Şii mezhebinin en önemli eğitim merkezi ve

10

en önemli Şii âlimi idi. Özellikle de burada tedrisatta bulunan Mirza Hasan Şirazi daha

sonraki dönemlerinde İmam‟ı etkileyecek olan en önemli şahsiyetlerin başında

geliyordu. Şeyh Hairi genç Humeyni üzerinde geleneksel bilgi donanımı yönünden etki

ettiği gibi siyasal aktivite açısından da oldukça etki gösterdi. İmam bu yüksek değerdeki

hocalarından aldığı bilgileri akıl süzgecinden geçirerek pratiğine yansıtıyordu.

Ayetullah Hairi daha sonraki yıllarda eğitim merkezini İran‟daki Kum kentine

taşıdı. Kum kenti tarihi boyunca dini bilimler merkezi olmuştu. Ama Hairi, Kum‟a

ulaştığında buradaki eğitim düzeninde bir dizi değişiklik gerçekleştirerek burada alınan

din eğitimini en üst seviyeye çıkardı. Onun yaptığı değişiklikler sonucunda Kum kenti

İslami İran‟ın ruhu haline geldi. Tüm bu çabaların meyvesi, İmam‟ın, Şah‟ın monarşisine

karşı 1962 yılında başlattığı kıyam ile alındı.

İmam‟ın daha sonraki yıllarda elde ettiği başarının özünde kuşkusuz burada

aldığı eğitimin büyük payı vardı. Hairi‟nin öğrencileri içinde akli zekâsı ve kavrayış

gücüyle hemen ön sıralara çıkan Humeyni özellikle irfan konusunda yaptığı araştırma

ve bu alanda ileri sürdüğü görüşleriyle tanındı. 27 yaşına geldiğinde ise ilk telif eserini

kaleme aldı.

Ayetullah Humeyni bu döneminde daha sonra devrim yıllarında ve sonrasında

yakınında olacak birçok insanı da çevresine toplamış, onlarla sık sık felsefi sohbetler

etmeğe başlamıştı. Bu sohbetlere yüzlerce insan katılarak İmam‟ın mütefekkirlerden ileri

sürdüğü görüşlerden yararlanmıştı.

O hem iyi bir öğretmen hem iyi bir âlim olurken aynı zamanda siyasi aktivitesi ile

bir lider olarak kendini yetiştirmeğe çalışıyordu. İmam‟ın politik içerikli ilk kitabı 1941

yılında kaleme aldığı ‛‛Keşf‟ul Esrar” adlı kitabı idi. Bu kitapta dine karşı olan akımların

bir eleştirisini yapıyor ve aynı zamanda verdiği mesajlarda Pehlevi hanedanını eleştirip

yerden yere vuruyordu.

1937 yılında Ayetullah Hairi vefat etti. Kum kentindeki dini eğitimi yürütmek üzere

Ayetullah Sadr, Ayetullah Hüccet ve Ayetullah Hansari‟den oluşan bir üçlü âlimler kurulu

oluşturuldu. Daha sonra Ayetullah Hairi‟nin görevini üstlenebilecek yetenekte bir âlim

olan Ayetullah Burucerdi, dini eğitimin önderliğini üstlendi. Ayetullah Burucerdi

döneminde İmam Humeyni kendi hareketine devem etmekle birlikte Ayetullah

Burucerdi‟yi de destekledi. 1962 yılında Ayetullah Burucerdi vefat edince onun tüm

görevlerini üstlendi.

11

Bu tarihte Ayetullah Humeyni dışında en üst dini makama gelecek başka bir

kimse yoktu ve dolayısıyla bu makama o seçildi. İlk adım, Şah‟ın ülkeye getirmek

istediği İslam dışı bazı düzenlemeler nedeniyle atıldı. İmam, her tarafa gönderdiği

mesajlarıyla yeni hazırlanan ve İslam‟ın özüne karşı olan hukuksal düzenlemenin toptan

reddedilmesini istiyor ve bu konuda halkı direnmeğe çağırıyordu. Bir anda ülkenin her

bir yanında öyle bir muhalefet rüzgârı esmeye başladı ki Şah bile halktan böyle bir tepki

beklemediği için tasarıyı geri çekti. Ama ilerisi için karşısında duracak kişiyi de tanımıştı

artık.

İkinci adım, çok geçmeden geldi. 1963 yılında Şah, adına ‛‛Beyaz Devrim” dediği

bir dizi değişiklikleri gerçekleştirmek üzere ülkenin sosyal, ekonomik, siyasal ve dini

kanunlarını değiştirmek istedi. 26 Ocak 1963 yılında bu değişikliğe ilişkin bir referandum

yapılacağını açıkladı. Bu, aslında İran‟ın ABD güdümünde bir devlet olması için

uygulamaya konulmak istenen bir değişiklikti. Başbakan Musaddık bir CIA darbesi ile

devrilince ülkede, halk, İmam‟ın o dönemde Kum kentinde yaptığı bir konuşmayla ayağa

kalkmıştı.

Şah rejimi 22 Mart 1963 yılında askeri güçlerine Feyziye medresesine saldırma

emri verdi. Bu saldırı sırasında birçok talebe şehit edildi. 1963 sonbaharında İmam,

Şah‟a karşı yayınladığı bir bildiriyle, ABD ve İsrail ile Müslüman İran‟ın hiçbir şart altında

bir araya gelemeyeceğini belirtti. Aynı yılın 10 Muharrem günü Şah‟a gönderdiği

mektupta bunları anlattı. İki gün sonra da evinde tutuklanıp Tahran‟a götürüldü.

Muhalefet rüzgârı bütün şehirlere yayıldı. Ordu birliklerinin Şah‟ın emriyle halkın

üzerine açtığı ateş sonucunda en az 15.000 kişi hayatını kaybetti.

İmam, 4 Kasım 1964 yılında Türkiye‟ye sürgüne gönderildi. Ekim 1965 yılında

İmam, Irak‟ın Necef kentine gitmeğe karar verdi. 13 yıl Necef kentinde sürgün hayatı

yaşadı. Buradan, halkı zalim Şah rejimine karşı kıyama davet etmeğe devam etti.

Irak‟taki BAAS rejimi Şah‟ın da baskısıyla İmam‟ın Irak‟tan ayrılmasını istedi.

Bunun üzerine İmam Fransa‟ya gitmek zorunda kaldı. İmam, Fransa‟dan yolladığı

mesajlarla İslam Devrimi‟nin önderliğini yerine getiriyordu.

11 Şubat 1979 yılında İslam inkılâbı zafer ulaştı ve İmam İran‟a geri döndü. İran

İslam Cumhuriyeti‟nin rehberliğini üstlenen İmam nihayet 4 Haziran 1989 yılında

rabbinin çağrısına lebbeyk diyerek fena âleminden beka âlemine göçtü.

Cennet mekânı olsun nur içinde yatsın.

12

NURİ DÖNMEZ

Yazarın Önsözü

Bismillahirrahmanirrahim

Hamd, cemalinin cilvesi mülk ve melekût âleminin ehline yayılmış olan ve

güzelliğinin ışıklarının ceberut ve lâhut âlemlerinin ehline parıldayan Allah‟a mahsustur.

Hüviyetini gizleyerek cemalinin en güzel şekliyle cilve etti. Celali dışında bir hicabı

yoktu. En fazla bir şekilde zahir olmakla gaybet perdesinde gizlendi. Her şeyin zahir

olması ancak O‟nun cemalinin bir göstergesidir. Sıfatının tecelli ettiği yerlerde aynı

cemden zatı cilve etti; ayetlerinin elbisesiyle, gizli hazine makamından1 sıfatlarıyla zuhur

etti. Gayıp âleminin ruhlarının ve şuhud âleminin eşbahlarının kapalı kapılarının

anahtarları O‟nun yanındadır. Öyleyse, yüce göklere yükselen ve aşağı yere inen Allah

münezzehtir. Bu ayetten „Ve O öyledir ki gökte de mabuttur O, yerde de mabut‟2 ve

bu rivayetten „Eğer en aşağı yere inseniz, şüphesiz Allah‟a inmişsinizdir‟ bu konu

anlaşılmaktadır.

1 Meşhur olan şu kudsi hadise işarettir: „Ben gizli bir hazine idim; tanınmak istedim; tanınmak için yaratıkları yarattım.‟

2 Zuhruf, 84

13

Salât ve selam varlık kilidi, şahit ve meşhut âleminin rabıta kuranı, hüviyet

gaybına kapıların kapısı olan imaiyet3 cüppesi omzunda olan, beş ilahi alemlerin

koruyucusu olan yakınlıkta zati fakirlik makamına ulaşan, emredildiği gibi dosdoğru

olan, varlık dairesini açan ve kapatan, kemal silsilesinde son ve baş halka olan

Muhammed‟e –Allah‟ın salâvatı ona ve Allah tarafından seçilmiş hanedanına olsun- ki

Allah onlar vasıtasıyla hayır kapılarını açmıştır; onları tanımakla Allah tanındı; onlar ilahi

semanın ve yaratılmış yerlerin arasını bağlayan sebeplerdir; onların zahirleri vilayetle

süslenmiş ve batınları nübüvvet ve risalet nuruyla aydınlanmıştır; gizlide tekvini hidayete

ve açıkta ise teşrii hidayete sahip hidayetçileridir; onlar hakkın kamil ayetleri ve parlayan

nurlarıdırlar.

Lanet onların düşmanlarına olsun. Onlar şeytanın yardımcıları ve insan

şeklindeki hayvanlardır. Özellikle de o pis ağacın köküne Allah‟ın laneti olsun. Lanet,

kıyamete kadar maymunlardan daha çirkin bir şekilde mahşur olacaklara olsun ta ki

yapmış oldukları amellerin cezasına uğramış olsunlar.

Bu Kitabın Telif Sebebi

Yüce rabbe fakir olan ve Allah Resulü‟ne mensup olmakla iftihar eden Seyyid

Mustafa Musevi Humeyni‟nin oğlu Ruhullah şöyle diyor: Allah‟ın kullarına olan en büyük

nimetlerinden ve tüm şehirler içinde geniş rahmetinden birisi, vahiy ve şeriat

hazinelerinden ve ilmi ve hikmeti taşıyanlardan nakledilen dualardır. Çünkü dualar

yaratıcıyla yaratılan arasındaki manevi irtibattır; âşıkla maşuk arasındaki sağlam iptir;

O‟nun sağlam kalesine girme vesilesidir ve sağlam kulpa ve güçlü ipe sımsıkı

sarılmaktır. Açıktır ki bu nihai hedefe ve yüce maksada ulaşmak, mümkün olduğu kadar

duaların manasına teveccüh etmek ve insanın gücü yettiği kadar duaların sırrına ve

hakikatine vakıf olmakla mümkündür. Ben ‛‛Mübahele Duası” diye meşhur olan, temiz

imamlardan (a.s) seher vakitlerinde nurların nuruna tevessül etmek için nakledilen bu

duanın, değeri yüce ve makamı yüksek dualardan olduğunu gördüm. Çünkü bu dua ilahi

güzel sıfatları ve rububi yüce misalleri içermektedir. İsmi Azam ve en eski ve kâmil

tecelli ondadır. Neticede gücümün yettiği kadar kudretim ve bilgim az olduğu halde bu

duayı bazı yönlerden açıklamak istedim. Ama güneşe tapan böceğin güneşi anlatması

3 İmaiyyet makamı, hakikatlerin hakikati makamıdır. Ondan hiçbir ad ve nişane bulunamaz ve hiç kimse o makamı

idrak edemez.

14

ne kadar olabilir ki! Hasta göz, nasıl parlayan ışığa bakabilir ki! Lakin gerçekten ve içten

söylüyorum ki:

Küçük bir kuş bir gün Süleyman‟ın yanına vardı,

Ağzında hediye olarak bir çekirge vardı.

Hizmetindeki kusurundan dolayı özür diledi;

Zira hediye herkesin makamı kadardı.

Şimdi seven ve sevilmeği de isteyen rabden tevfik dileyerek ve yüce

Peygamberlerin (a.s) ve değerli evliyaların (a.s) temizlenmiş ruhlarından ve tertemiz

nefeslerinden yardım isteyerek maksadıma başlıyorum.

Allah’ım! Senin en güzel olan güzelliğin hakkı için senden diliyorum. Senin

her güzelliğin güzeldir. Allah’ım! Senin tüm güzelliklerinin hakkı için senden

diliyorum!

İnsanın Tüm Âlemleri İçermesi

„Allahumme!‟

Dua edenin söylediği ‛‛Allahumme!” kelimesinin aslı ‛‛Ya Allah” tır. (Yani

Allahumme, Ya Allah demektedir.)

Bil ki insan, mücerret (soyut), misal ve madde âlemlerinin tüm merhalelerini ve

gayıp ve zahir âlemlerini ve onlarda olanları kendisinde toplayan tek varlıktır. Nasıl ki

yüce Allah şöyle buyuruyor: „Ve Âdem‟e tüm isimleri öğretti‟.4 Ve yine mevlamız ve

muvahhitlerin mevlası olan Hazreti Ali (a.s) nakledildiğine göre bir şiirinde şöyle

buyuruyor:

4 Bakara, 31

15

Sen küçük bir cisim olduğunu mu zannediyorsun?

Hâlbuki sende en büyük âlem gizlenmiştir.

Buna göre insan mülk âlemiyle birlikte olduğundan, mülk âleminin ehlidir; melekût

âlemiyle birlikte olduğundan, melekût âleminin ehlindendir ve ceberut âlemiyle birlikte

olduğundan dolayı da ceberut âleminin ehlindendir. Hem Hazreti Ali (a.s) ve hem de

Hazreti İmam Sadık‟tan (a.s) şöyle buyurdukları nakledilmiştir: “Bil ki insanın yaratılış

şekli, Allah‟ın mahlûkatına en büyük hüccetlerindendir; o Allah‟ın eliyle yazdığı

kitaptır; o Allah‟ın hikmetiyle kurduğu bir şekildir; o âlemlerin suretinin

toplamıdır; o levhi mahfuzdan bir özettir; o her gaip olana şahittir; o her hayra

götüren dosdoğru yoldur ve o cennetle cehennem arasına uzatılmış yoldur.”5

Neticede insan, Allah‟ın yaratıklarına halifesidir; ilahi surette yaratılmış varlıktır;6

beldelerinde tasarruf edendir; Allah‟ın isimleri ve sıfatlarıyla süslenmiştir; Allah‟ın mülk

ve melekût âleminin hazinelerinde tasarruf hakkı vardır; ruhu ilahi âlemlerden

üflenmiştir; zahiri mülk ve melekûtun nüshasıdır, batını ise hiç ölmeyen diri Allah‟ın

hazinesidir.

İlahi varlıkların tamamının suretlerini kendisinde topladığından dolayı, bütün

isimleri ve sıfatları kuşatan ve bütün misal ve madde âlemindeki varlıklara hükümeti

olan İsmi Azam‟ın terbiyesi altına girdi. Neticede her şeyi kendisinde toplayan kâmil

insanı terbiye eden ilahi âlemlerdir. Öyleyse Allah‟ı makamına uygun olan ve onu

sevilmeyen şeylerden koruyacak olan isimle çağırması uygundur. İşte bu yüzdendir ki

kovulmuş şeytandan Allah‟a sığınma makamında, Allah‟ın diğer adlarına değil de

‛‛Allah” adına sığınmalıdır. Allah‟ın bu ayetine göre ‛‛De ki insanların rabbine

sığınırım”7 insanın makamıyla ve kemalleriyle uyum içinde olmayan, insanın içinde

vesvese icat eden ve insanın marifet yolunu kapatan şeytanın şerrinden insanların

rabbine sığınması emir olunmuştur.

Kamil bir arif olan Kemaluddin Abdurrazzak Kaşani Te‟vilat adlı kitabında şöyle

diyor: İnsan, varlık âleminin tüm mertebelerini kendisinde toplamış ve kendisini sınırlı

kılmıştır. Öyleyse onu yaratan, insani kemalleri ona lütufta bulunan, ilk yaratılış

hesabıyla ve bütün isimlerin itibarıyla tabir edilen Allah‟tır. İşte bu yüzden yüce Allah

5 İmam Ali’ye Mensup Divan, s269 6 Bir rivayette şöyle yer almıştır: „Allah Âdem‟i kendi suretinde yarattı.‟ (çev.).

7 Nas, 1

16

şeytana şöyle buyurdu: „Benim iki elimle yarattığıma neden secde etmedin?‟.8 İki

elden maksat, karşılıklı olan, lütuf ve kahır eli ve celal ve camal eli gibi bütün isimleri

kapsayan iki eldir.

Duaların Genelde ‛‛Allahumme” İle Başlamasının Sırrı

Öyleyse insanı en düşük merhaleden geriye döndürmeyi üzerine alan, onu

karanlık ateşten, yücelik ve güven merhalesine döndüren, onu karanlıklardan nura

çıkaran ve onu yol kesicilerden koruyan Allah‟tır. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyurmuştur:

‛‛Allah iman edenlerin velisidir. Onları karanlıklarda nura çıkarır.”9 Marifet adımıyla

yol alan salik, korkunç ve karanlık bir yolda sevgilisine doğru yol alan bir yolcu gibidir.

Şeytan da bu yolda yol kesicidir. Allah da bütün kemalleri kendisinde toplayan kapsayıcı

ismiyle insanın koruyucusudur. Dua edenin ve Allah‟a doğru yolculuk eden salikin,

koruyucusu ve rabbine karşı tevessül edip ‛‛Ya Allah” ya da ‛‛Allahumme” diyerek

ağlayıp sızlaması kaçınılmazdır. Duaların genelinin bu şekilde başlamasının sırrı da

budur. Gerçi diğer bir görüşe göre diğer ilahi isimlere sarılmak da güzeldir. Ve o görüş

şudur ki varlıklarda cilve eden tüm ilahi isimler ve sıfatlar bütün kemali sıfatları

kendisinde toplayan kapsamlı isim olan ‛‛Allah” isminde zaten toplanmıştır. Nasıl ki bu

konuyu bu duanın cümlelerinde, üstünlüğü ispatladıktan sonra tekrardan şu şekilde

söylenmesi ‛‛Senin her güzelliğin güzeldir” ve duanın diğer kısımlarında bu şekilde

tekrarlanmasının sırrı hakkındaki açıklamada söyleyeceğiz.

Dualarda Ben Demek

‛‛İnni”

Duada, ‛‛Şüphesiz ben” söylenirken söylenen ‛‛ben” kelimesi bencilliği ispatlamak

için değildir. Çünkü bencillik bir şey istemekle çelişir. Hâlbuki dua eden şöyle diyor:

‛‛Şüphesiz ben senden diliyorum…”. Bu, yüce Allah‟ın şu sözündeki ‛‛siz” buyurması

gibidir: ‛‛Siz Allah‟a muhtaçsınız”.10 Hâlbuki eğer ‛‛siz”, Allah‟ın dışında tasavvur

edilirse ihtiyaçsızlığın ölçüsüdür, ihtiyacı olmanın değil. Neticede, Allah‟a doğru ilerleyen

salikin makamıyla çelişkisi olan ve yüce Allah‟ın şu buyruğunda geçip de Allah‟tan

müstakil olmayı ve ihtiyaçsızlığı ifade eden ‛‛siz” kelimesidir: ‛‛Bu, ancak sizin kendi

8 Sad, 75

9 Bakara, 257

10 Fatır,15

17

tarafınızdan ad koyduğunuz adlardır”.11 Ama muhtaç olduğunu ve zelil olduğunu

gösterme makamında insanın bencilliğini ifade etmesi kınanmış değildir. Hatta bu

bencilliği ispatlamak değildir. Aynı yüce Allah‟ın şu sözündeki ‛‛siz” kelimesi gibi: „Ey

insanlar! Siz Allah‟a muhtaçsınız‟.12 Hatta kulluk makamını koruyarak, muhtaç ve

fakir olduğuna teveccüh etmek, eğer ikinci sahıv makamında13 olursa bunun kendisi

insaniyet makamlarının en kâmil merhalelerinden birisidir. Bu konuya Allah Resul‟ünden

(s.a.a) nakledilen şu rivayet işaret etmektedir: ‛‛Kardeşim Musa‟nın sağ gözü

görmüyordu; kardeşim İsa‟nın ise sol gözü görmüyordu; benim ise her iki gözüm

görmüyor.”

Neticede bu rivayete göre, teklikte çokluk ve çoklukta teklik makamını korumak,

gönderilmiş peygamberlerden hiç birisine mümkün olmamıştır. Sadece onların

sonuncusu olan Hazreti Muhammed‟e (s.a.a) asıl olarak ve onun vasilerine (a.s) ise ona

tabi olduklarından dolayı bu makam mümkün olmuştur.

Dua Etmenin Desturu

‛‛Es‟eluke”

‛‛Senden diliyorum”. Dilek eğer insanın yetenek diliyle olursa, reddedilmez ve

duası kabul olur. Çünkü isteği yerine getiren fail, kâmil ve kemal üzeridir ve Allah‟ın feyzi

de kâmil ve kemal üzeredir. Eğer feyiz zahir olmuyorsa ve verilmiyorsa, bu feyzi alma

yeteneğinin eksikliğindendir. Feyzi kabul edecek olan, feyzi kabul etmek için hazır

olduğunda, feyiz hiç bitmeyen ve sonu olmayan ilahi hazinelerden ve nihayeti ve

eksikliği olmayan feyiz madenlerinden akar gelir.

İhlâsın Hakikati

Öyleyse dua edenin elinden geldiğince batınını temizlemesi ve kalbini kirlerden

ve habis huylardan arındırması uygundur. Ta ki duası dil makamından hal makamına ve

hal makamından yetenek makamına ulaşsın. Ve yine zahirden batına sirayet etsin.

Neticede de duası kabul olsun ve maksadına ulaşsın.

11

Necm, 23 12

Fatır,15 13

Allah‟a doğru yolculuk eden salik Allah‟ın inayetiyle fiillerde, sıfatlarda ve isimlerde ve hatta zati ilahi tecellileri elde ettikten sonra mutlak fenanın fenası makamına doğru yol alır ve mahıvdan sonra sahıv haletine bürünür. Sonra eğer ezeli inayeti daha çok elde ederse yeniden hidayet ve insanların elinden tutmak için sahıv haletine geri döner. Buna ikinci sahıv makamı derler. Bu makam nübüvvet makamıyla aynı rütbeye sahiptir. Nasıl ki İmam Humeyni Hazretleri bu makamın insaniyet makamlarının en kâmil merhalelerinden birisi olduğunu buyurdular. (Yazar‟ın dipnotu).

18

Öyleyse kalbine melekût âleminin kapılarının açılması, ceberut âleminin sırları

senin batınına yol bulması, akıl gemisinin hayır ve bereket deryasında yüzmesi ve

neticede de kurtuluş sahiline ulaşması, helak olma girdaplarından kurtulması ve bu

helak olma evinden ve karanlık yurttan iki kanadınla (ilim ve amel) nurlar âlemine

uçması için, kalbinin dua eden ve batının dileyen olmasına çaba göster. Sakın yerlerin

ve göklerin onlarla ayakta durduğu ve âlemlerin onların nurlarıyla nurlandığı bu güzel

isimler ve yüce misalleri, yok olup çürüyüp giden alçak şehvetlere, hayvani hedeflere ve

dört ayaklı ve yırtıcı hayvanların kemallerine ulaşmak için vesile karar kılma. Tam

tersine sen ilahi kerametleri, akli nurları ve insanın insan olduğundan dolayı sahip

olması gereken makamı ve genişliğinin gökler ve yer kadar olduğu cenneti talep

etmelisin. Bu, Allah‟a giden yolda yürümenin başlangıcıdır. Meğer böyle değil midir ki

‛‛İyilerin iyilikleri, yakınlaştırılmış kulların14 kötülüklerinden sayılır”. Kamil olan arif, kalbini

mahbubu tarafından gelecek olan her sureti kabul edecek şekilde hazır edendir. Ve

kendi tarafından hiçbir sureti kabul etmeyendir. Her iki âlemi eliyle itmeli ve geriye

atmalıdır. Nasıl ki arif Şirazi şöyle diyor:

Bizim içimize dosttan başkası yerleşmez,

Her iki âlemi düşmana ver ki bize dost yeter.

Ve yine diğer bir yerde şöyle diyor:

Kalbimin levhasında dostun boyunu gösteren elif dışında bir harf yoktur,

Ne yapayım üstadım artık bu harften başka bir harf öğretmedi.

İşte bu rivayet de ona işaret edilen ihlâsın hakikatidir: ‛‛ Kırk gün Allah‟a karşı

ihlâsla davrananın, hikmet çeşmeleri kalbinden diline akar”.15

Ve yine Kâfi kitabında İmam Rıza‟dan (a.s) şöyle naklolmuştur: „Müminlerin

Emiri İmam Ali (a.s) şöyle buyururlardı: İbadetini ve duasını Allah için ihlâsla

yapana ne mutlu! Onun gözlerinin gördüğü, kalbini meşgul etmez. Kulaklarının

işittiği, ona Allah‟ı zikretmeyi unutturmaz. Başkalarına verilenler onun kalbini

hüzünlendirmez.‟16

14 Yakınlaştırılmış kul, mukarrabin 15

Bihar, c67 s242 Kafi, c2 s15 İhya-ul Ulum, c2 s256 dipnotunda Avarif-il Mearir, Suhreverdi, kitabından. 16

Kafi, c2 s15

19

Öyleyse sadece kulluk iddiasında bulunup da daha sonradan efendisini ve

sahibini ruhların göklerinin ve yerlerin eşbahlarının onlarla ayakta durduğu isimler ve

sıfatlarla çağıran, ama isteği nefsanî şehvetler, hayvani rezillikler, üst üste gelen

karanlıklar, batıl riyasetler, şehirleri ele geçirmek ve Allah‟ın kullarına musallat olmak

olan kul kahrolsun!

Seni Arş‟ın toplantısına çağırıyorlar,

Yazık ki bu tuzağa düşmüşsün.

Rabbine sadece O‟nun için ibadet eden ve halis olan kula ne mutlu! O, sadece

O‟na nazar eder. Ne dünya şehvetlerine ve ne de ahiret makamlarına müşteridir.

Mavi gök kubbenin altında onun kuluyum ki,

İnsanı bağlayıcı rengi olan her şeyden azattır.

‛‛Min behaike” gramer yönünden ‛‛ebhahu”ya mutallaktır. O da ‛‛eseluke”ye

mutaallaktır. Yani manası şu şekilde olur: ‛‛Senin en güzel olan güzelliğin hakkı için

senden diliyorum”. Ve yine duanın diğer cümleleri de aynıdır.17

Peygamberlerin Şeyhi Hazreti İbrahim‟in (a.s) Yöntemi

Bil ki eğer birisi, marifet adımıyla Allah‟a doğru yolculuk ederse, son hedefine

erişemeyecek, çoğun tekte kaybolduğu makama ulaşamayacak ve rabbini mutlak

sıfatıyla müşahede edemeyecektir. Ancak, eğer menziller, dereceler, merhaleler ve

miraçları kat ederek yaratılmıştan kayıtlı olan hakkı geride bırakarak yavaş yavaş kaydı

yok eder; bir âlemden diğer bir âleme geçer; bir makamdan diğer bir makama ulaşırsa

17

Şunun bilinmesi gerekiyor ki bu gibi rububi isimler ve sıfatlar vesilesiyle Allah‟tan bir şey dilemek ancak Allah‟ın tecellisini elde edip dua eden kul için mümkündür. Sonuçta kul Allah tarafından gelen tecelliler ile Allah‟a dua eder. Allah‟tan onun eksikliklerini telafi etmesini ve o tecelliye ulaşmasını ister. İşte bu mana ancak peygamberler ve masum imamlar için elde edilir. Biz Allah‟tan uzak düşmüş eksiklerin vazifesi ise dilini Allah‟ın kâmil velisinin dilinin merhalesinde karar kılıp o kâmil velinin diliyle dua etmektir. Ve eğer böyle olmazsa duanın manasının bir kısmını bile hakikatten habersiz bizler dilimize almaya bile layık değiliz. Yoksa dua etmek saygısızlık ve yalan dışında bir şey olmaz. Örneğin bu duanın ve Kumeyl duasının bazı bölümleri bu şekildedir. Bu duaları okuyan Müminlerin Emiri Ali‟nin (a.s) diliyle bu duaları okumalıdır. Allah Musa‟ya şöyle buyurdu Dua dilek dilemek vaktidir. Ey Kelimullah! Bana sığınmayı dile, Günah etmediğin ağızla. Musa dedi: Benim öyle bir ağzım yok. Dedi: Bana başkasının ağzıyla dua et. Başkasının ağzıyla ne zaman günah ettin, Başkasının ağzıyla ‛‛Ey mabudum!” diye dua et. (Yazarın dipnotu).

20

sonunda mutlak olan hakka ulaşır. Nasıl ki ilahi kitapta peygamberlerin şeyhi Hazreti

İbrahim‟in (a.s) yöntemi anlatılırken yüce Allah‟ın şu sözüyle buna işaret edilmiştir:

‛‛Gece karanlık basınca bir yıldız gördü ve "Rabbim budur" dedi… Ben yüzümü,

dosdoğru bir şekilde, gökleri ve yeri yoktan var edene yönelttim, ben O'na ortak

koşanlardan değilim.”18 Hazreti İbrahim (a.s) bu şekilde yavaş yavaş tabiat âleminden

rububi âleme doğru yükseldi.

Başlangıçta nefsin rab oluşu çoban yıldızı olarak tecelli etti. Daha sonra Hazreti

İbrahim (a.s) bu merhaleyi geçti ve onun battığını gördü. Sonra bu menzilden kalp

menziline geçti. O menzilde kalbin ayı, varlılığının ufkundan doğmuştu. Sonra da onun

rab oluşunu gördü. Bu makamdan da geçti ve ay da battı. Bu makamdan daha yüksek

makam olan ruhun güneşinin doğuşunun makamına ulaştı. O da hakikat nurunun ve

hakikat güneşinin parlamasıyla batınca ruhun rab oluşunu da nefyetti ve ruhun

yaratıcısına teveccüh etti. Her isimden, şekilden, varlıktan ve işaretten kurtuldu ve

yükünü mutlak rabbin dergâhına indirdi.

Hislerin, hayallerin ve akletmelerin menzillerini geride bırakarak, aldatıcı yurt olan

dünyadan son hedef olan yurda geçerek ve sıfatların, şekillerin ve yönlerin hem dış

âlemde ve hem de ilmi olarak nefyedilmesi gerçekleştikten sonra sadece şunun

gerçekleşmesi mümkündür: Alçak ve yüksek berzahlardan oluşan orta berzah

âleminden geçerek ahiret âlemine ulaşır ve oradan da isimler ve sıfatlar âlemine adım

atar. Oradan da ihatası az olan isimler ve sıfatlar âleminden ihatası daha çok olan

âleme ulaşır. Oradan mutlak ulûhiyet âlemine ve oradan da aynı cem ehadiyyet âlemine

ulaşır. Bu âleme ulaşmakla bütün yaratılmışların, isimlerin ve sıfatların tecellileri o

âlemde yok olur ve hem dış âlem ve ilmi olarak tüm varlıklar fani olur. Merhale merhale

olan bu seyre Mevlana şu şekilde işaret etmektedir:

Cansız varlıklardan öldüm bitki oldum,

Ve bitkiden öldüm hayvan oldum.

Bir hayvandan öldüm insan oldum,

Neden korkayım, ölmekle azaldım mı ki,

18

Enam, 76–79

21

Yine insandan ve beşerden ölürüm,

Sonra melekler gibi kanat çıkarırım.

Diğer defa melekleri de geçerim,

Akıllara sığmayan bir şey olurum.

Sonra yok olurum fena gibi yok oluş,

Söylerim inna lillah ve inna ileyhi raciun.

Bu, insanın şu ayeti şerifede zikredilen zalim oluşuna işarettir: ‛‛Şüphesiz insan

çok zalim ve cahildir.”19 Bu makam insanın ulaşabileceği son makamı olan ‛‛ya da

daha yakın”20 ayetinde zikredilen makamıdır. Hatta burada artık ne makam vardır ve

ne de makamın sahibi. Bu makam, ‛‛Nun. Kaleme ve onunla yazdıranlara and

olsun”21 ayetinin tefsirinde zikredilen ihtimallerden birisine göre işaret edilen heyeman

makamıdır.22

Salikin Duası Müşahedelerine Bağlıdır

Allah‟a doğru hareket eden salik, ilahi âleme ulaştığında, basiret gözüyle

vahidiyet âlemini müşahede ettiğinde, rabbi ona isimlerin ve sıfatların tecellileriyle tecelli

ettiğinde ve bazı isim ve sıfatların ihata eden ve bazılarının ihata edilen, bazılarının

üstün ve bazılarının daha üstün olduğuna teveccüh ettiğinde, münasip bir dille kendi

âlemi için bir şeyler ister. En iyi ve en güzel sıfatlarla ve en üstün ve en kâmil ayetler

vasıtasıyla o âleme layık olan bir duayla dua eder. Sonra bu dua hal dilinden söylem

diline, batınından sözlerine sirayet eder ve şöyle der: ‛‛Senin en güzel olan güzelliğin

hakkı için senden diliyorum.” Duanın diğer bölümleri de aynıdır.

19

Ahzab, 72 20

Necm,9 21

Kalem,1 22

Nun, yüce Allah‟ın zatında fani olan bir muheymin (hayran) meleğine işarettir. Allah‟ın cemalini ve zatının tecellilerini müşahede ettiğinden dolayı hayranlık halindedir. Nun harfinin yazılışı tam bir daireye yakındır. Yukarıya doğru olan iki tarafı gökyüzüne doğru oluşuna işarettir. Sanki bir noktanın etrafındaki bir hayrandır.

22

İlahi âlemden bir şey dilemek, şartlı olan gayıp âleminde bir şey dilemekten

farklıdır. Ve o da müşahede âleminde bir şey dilemekten farklıdır. İstenilen şeyler de

kendi âlemine göre farklıdır. Nasıl ki bu konu bu duanın ‛‛Allah‟ım! Senden

istenilmesini en çok sevdiğin şeylerden diliyorum.” bölümünde bu konunun

açıklamasına değineceğiz.

Salikin Hazreti Hakkı En Güzel Şekilde Müşahede Etmesinin Niteliği

Salik, ilahi âlemi geçip ehadiyyet cem âlemine ulaştığında o âlemde bütün

âlemler yok olmuş ve bütün dış varlıklar ve çokluklar onda fani olmuşlardır. Mutlak

malikiyet, o makamda tecelli etmiştir. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Bugün

saltanat kime aittir?”23 Öyle bir günde ne madde âleminin yaratılışı ve ne madde ötesi

âlemin yaratılışı vardır. Ne isim vardır ve ne şekil vardır. Ondan dolayı hadiste yer

aldığına göre Hazreti Hak‟tan başka cevap verecek olan olmadığı için kendisi şöyle

cevap vermektedir: ‛‛Gücü her şeye yeten tek Allah'ındır.”24

Böyle olduğu için bu makamda ne istek vardır, ne istenilen şey vardır ve ne de

isteyen vardır. Bu durum, mahbubun cemalinin ani müşahedesinden kaynaklanan

hayranlığın, dehşetin ve ıstırabın neticesinde elde edilen sarhoşluk ve kendinden geçiş

haletidir.

Mahbubunun lütfüyle bu hayranlık ve dehşetten kurtulunca ‛‛mahıvdan sonra

sahıv” makamına ulaşınca ayırt etme ve fark koyma gücünü elde eder. Şuhud haleti

onda oluştuğundan, istikamet ve istikrar bulduğundan ve beş hazretler âlemini

koruduğundan, birinci sahıv makamında gördüğü sıfatların bazılarını güzel, bazılarını

daha güzel, bazılarını kâmil ve bazılarını da mükemmel olan ve halis olan tek zatın

tecellilerini mücerret ve halis hakiki nur olan cemalin nurlarını müşahede eder. Ama bu

makamda daha üstün olma ve daha şerif olma görmez. Hatta her şeyi şerif, güzel,

cemal ve nur olarak görür. Neticede şöyle der: ‛‛Senin her güzelliğin güzeldir.”

‛‛Senin her üstünlüğün üstündür.” Ortada üstünlük yoktur. Her şey senin varlık

deryanın dalgalarıdır; senin zatının nurunun parıldayışlarıdır ve her şey hep birlikte zat

ile birlik içindedir. Neticede üstünlüğü ispatlamak birinci mahıv makamındadır ve

23

Gafir, 16 24

Gafir, 16

23

üstünlüğü nefyetmek ise mahıvdan sonra sahıv makamındadır. Bu makamda bütün

çoklukları O‟na döndürür.

Mutlak Meşiyet Makamına Kadar Salikin Tedrici İlerlemesi

Bu dediğimiz, sıfatsal ve isimsel tecellilere bakıldığındadır. Ama eğer bakılan

yaratılış tecellileri ve Hazreti Hakk‟ın fiili güzel mazharları olursa, bütün fiili varlıkların

onda yok olduğu mutlak meşiyet makamına kadar ilerlemek, ancak dış varlıkları peş

peşe tedrici olarak geri bırakarak ilerlemekle mümkündür. Neticede tabiat âleminden

misal ve melekût âlemine ve yine melekût âleminin mertebelerinden tedrici olarak geçer.

Daha sonra da misal ve melekût âleminden mukaddes ruhlar âlemine yükselir. Ve yine

o âlemin merhalelerini de geçer. Oradan da bütün has varlıkların ve fiili dış varlıkların

onda yok olduğu meşiyet makamına yükselir. Bu makam, yüce Allah‟ın şu ayette

buyurduğu ‛‛daha yakın olma” makamdır: ‛‛Sonra yaklaştı, derken daha da

yaklaştı.”25

Öyleyse birisi bu makama ulaştığında ve zatının hakikati yaklaşma olduğunda

artık onun için yaklaşma dışında hiçbir yön kalmaz. Daha da yakınlaşma elde etmesi

için artık onun için zat bile kalmaz. İşte bu mutlak meşiyet olan, mutlak fakirlik

makamıdır. İşte bu makam, ‛‛mukaddes feyiz”, ‛‛geniş rahmet”, ‛‛ismi azam”, ‛‛mutlak

Muhammedi vilayet” ve ‛‛alevi makam” diye tabir edilen mutlak meşiyet makamıdır. O

Âdem‟in ve onun dışında herkesin altında toplandığı bayraktır. Şu rivayette bu makama

işaret edilmiştir: ‛‛Ben peygamber iken Âdem çamurla su arasındaydı.26 Ya da

Âdem ruhla ceset arasındaydı.” Yani ne ruhu vardı ve ne cesedi. İşte bu sağlam

kulptur ve ulûhiyet göğü ile yaratılmış yerler arasında uzatılmış iptir. Nudbe duasında

şöyle yer almaktadır: ‛‛Ondan içeri girilen Allah‟ın kapısı nerededir? Evliyaların ona

teveccüh ettiği Allah‟ın veçhi nerededir? Yerle göğü birbirine bağlayan sebep

nerededir?”

Kafi kitabında Mufazzal‟dan nakledilen rivayette şöyle yer almıştır: Mufazzal

şöyle diyor: İmam Sadık‟a (a.s) şöyle arz ettim: Siz Allah‟ın rahmet gölgesinde

olduğunuzda nasıldınız? İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: ‛‛Ey Mufazzal! Biz

Rabbimizin yanında idik ve bizim dışımızda hiç kimse Allah‟ın yanında yoktu.

25

Necm, 8 26 Esrar-uş Şeriat ve Etvar-t Tarikat ve Envar-ul Hakikat, s46 ve 92 Yenabi-ul Meveddet, c1 s9

24

O‟nu tespih ediyorduk; O‟nu takdis ediyorduk; O‟nun ilahımız olduğunu itiraf

ediyorduk ve O‟nu methediyorduk. Bizim dışımızda ne bir yaklaştırılmış melek

vardı ve ne de bir ruhu olan varlık vardı. Ta ki Allah varlıkların yaratılışına

başlamak istedi. Sonra, melekler ve diğer varlıklardan istediği her şeyi, istediği

şekilde yarattı. Daha sonra bunların ilmini de bize bıraktı.”27 Ehli Beyt‟den (a.s) bu

konu hakkında birçok rivayet nakledilmiştir.

Salikin Tecellilerin Eşit Olduğu Makama Ulaşması

Bu makamı görmek ya da elde etmek ancak dış varlıkların merdiveninden yukarı

çıkmakla mümkün olur. Salik, bu makama ulaşmadan önce soyut olan akıllar ve

muheymin melekleri gibi bazı ilahi isimlerin bazısından daha güzel olduğunu müşahede

eder. Neticede daha parlak, daha güzel ve daha kâmil olanı ister. Ama mutlak yakınlık

makamına ulaştığında ve geniş rahmeti, mutlak varlığı, yayılmış gölgeyi ve bütün

varlıkların onda fani olduğu ve karanlık madde âlemlerinin ve nurlu ruh âlemlerinin onda

yok olduğu baki olan veçhi müşahede ettiğinde Allah‟ın meşiyetinin bunlara nispet eşit

olduğunu görür. Allah‟ın meşiyetinin her şeyle birlikte olduğunu görür. Bu konuda yüce

Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Nereye dönerseniz Allah‟ın veçhi oradadır.”28 ‛‛Ve O sizinle

birliktedir.”29 ‛‛Ve biz ona sizden daha yakınız.”30 ‛‛Ve biz ona şah damarından

daha yakınız.”31 Neticede bu anda birbirinden üstünlüğü nefyeder ve şöyle söyler:

‛‛Senin her güzelliğin güzeldir.” ‛‛Senin her cemalin cemildir.” Bu söylediğimiz iki

açıklama duanın diğer cümlelerinde de geçerlidir. Gerçi bazı cümlelerine ilk açıklama

daha münasiptir ve bazı cümlelerine ise ikinci açıklama daha layıktır.

Varlığın Güzelliği ve Nuru Kuvvetiyle Orantılıdır

Duanın bu cümlesine ait açıklama ise şudur ki duada geçen ‛‛beha” kelimesi

güzellik manasındadır. Güzellik ise varlık demektir. Öyleyse hayır, güzellik, güzel ve

övgü olan her şey varlığın bereketlerinden ve onun gölgelerindendir. Hatta şöyle

demişlerdir: ‛‛Varlığın hayır ve güzellikten ibaret olması” açık bir şeydir. Öyleyse varlık,

güzellik, cemal, nur ve aydınlıktır. Varlık her ne kadar güçlü olursa güzelliği daha kâmil

ve daha güzel olacaktır. Öyleyse varlık merhalesinin en alt kısmında yer alan ve fiili

27

Kafi, c1 s441 28

Bakara, 115 29

Vakıa, 85 30

Hadid, 4 31

Gaf, 16

25

oluşu eksik olan heyula, vahşet ve karanlık evidir. Kötülüklerin merkezi ve alçaklıkların

kaynağıdır.32 Yergi ve yüzkaralığı onun etrafında dönüp durur.

Heyula, varlığının eksikliği ve nurani oluşunun zayıflığından dolayı çirkinliğinin

diğer insanlar için görünmesini istemeyen çirkin yüzlü bir kadın gibidir. Nasıl ki Şeyh

(İbni Sina) şöyle buyurmuştur: Dünyaya, varlık âleminin ayak takımının sırasında yer

aldığı için ve iniş merhalesinin en alt seviyesinde olduğu için esfelussafilin (alçakların en

alçağı) denmektedir. Her ne kadar dünya, dünya ehlinin yanında çok güzel ve çok tatlı

olsa bile. Çünkü ‛‛Her gurup kendilerinde bulunan (fikir ve davranış) ile sevinip

böbürlenmektedirler.”33 Ama ahiretin sultanı zuhur ettiğinde, kalp gözünden hicaplar

kenara itildiğinde, hakikat ortaya çıktığında, gözler gaflet uykusundan uyandığında ve

canlar cehalet mezarlığından kalkıp dirildiklerinde işte o zaman dünyanın hali, dönüş

yeri ve hedefi tanınacaktır.

Allah Resulü‟nün (s.a.a) şöyle buyurdukları rivayet edilmiştir: ‛‛İnsanlardan

bazıları, maymunların ve domuzların yüzlerinin onlardan daha güzel oldukları bir

halde haşır edileceklerdir.” İşte bu hayvani kemal ve dört ayaklı olma hayrıdır. Ve yine

yırtıcılık da onun varlığının bereketlerinden ve onun hayırlarından ve onun nuru ve

güzelliğidir.

Varlık Ne Kadar Halis Olursa O Kadar Güzel Olur

Varlık her ne kadar hiçlikler ve yoklukların şüphelerinde, cehalet ve karanlıkların

karışmasından halis olursa, halis olduğu miktarca güzel ve beğenilir olur. İşte bu

yüzdendir ki misal âlemi karanlık tabiat âleminden daha güzeldir; soyut varlıklardan

oluşan yakınlaştırılmışların ve ruhanilerin âlemi misal ve tabiat âlemlerinden daha

güzeldir; rububi âlem ise eksikliklerin karışmasından halis, yoklukların karışmasından

temiz, mahiyet ve mahiyetin özelliklerinden münezzeh olduğu için bütün âlemlerden

daha güzeldir. Hatta denilebilir ki güzellik anca O‟ndandır; güzellik ve parlaklık ancak

O‟nun yanındadır; bütün güzellik O‟dur ve O‟nun tamamı güzelliktir.

Seyyid Muhakkik Damad (k.s) nakledildiğine göre Kabasat kitabında şöyle diyor:

Yüce Allah, varlığın tümüdür ve O‟nun tamamı varlıktır; O güzelliğin ve kemalin

32

Bununla birlikte heyula, insan için insan ağacının gelişmesi, varlık hakikatlerinin ortaya çıkması ve temiz nurların yeri için ortam hazırlar. Ve eğer o olmasaydı insan için ne bir kemal, ne fena ve de ne beka olurdu. 33

Muminun, 53

26

tamamıdır ve O‟nun tamamı güzellik ve kemaldir. O‟nun dışındaki varlıklar mutlak olarak

O‟nun nurunun parıldayışları, varlığının tecellileri ve zatının gölgeleridirler.

Cemal ve Kemal Olan Her Şey Yüce Allah‟a Aittir

Öyleyse yüce Allah, içine zulmetin karışmadığı güzelliğin hakikatidir; eksiklik

tozunun yüzüne konmadığı kemaldir ve karanlığın karışmadığı aydınlıktır. Çünkü O

yokluk olmayan varlıktır; mahiyeti olmayan vücuttur. Varlık âlemi O‟na bağlı ve mensup

olarak zulmani şekillere düşmüş ondan bir gölge; heyula olan yere geniş bir rahmet

olduğu için; güzellik, nur, parıldayış ve zuhurdur. Bu konuda yüce Allah şöyle

buyuruyor: ‛‛De ki: Herkes, kendi mizaç ve meşrebine göre iş yapar.”34 Nurun

gölgesi de nurdur. Bu konuda yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Rabbinin gölgeyi nasıl

uzattığını görmüyor musun?”35 Ama âlem kendisine nispetle (O‟na mensup olmadan)

yok oluş, karanlık, vahşet ve nefrettir. Bu konuda yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛O'nun

veçhinden başka her şey yokluktadır.”36 Varlıkların yok oluşundan ve mahiyetlerin

fani oluşundan sonra baki kalacak olan vecih, O‟nda olan varlığının vacip olma yönüdür.

Ama ayakta duruş ve sabit oluşta müstakil değildir ve müstakil olarak hiçbir hükmü

yoktur. Öyleyse eşya bu yönüyle O‟ndan ibarettir ki peygamber efendimizden (s.a.a)

şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: ‛‛Eğer yerin aşağısına inseydiniz, şüphesiz

Allah‟a inmiş olurdunuz.”

Öyleyse O‟dur mutlak olan ve O‟dur kâmil güzel olan. O‟nun dışındakiler için ne

bir hüviyet vardır ve ne de bir güzellik. Âlem O‟nun dışında bir varlık olması yönüyle ne

güzelliği vardır, ne hüviyeti vardır, ne varlığı vardır ve ne de hakikati vardır. Âlem

hayaldeki hayaldir. Tabii olan genel bir varlığın da dış âlemde varlığı yoktur. Eğer dış

âlemde varlığı olmazsa nasıl güzelliği, nuru, şerefi ve zuhuru olabilir? Ancak o eksiklik,

kusur, yok oluş, adsızlık ve nişansızlıktır.

34

İsra, 84 35

Furkan, 45 36

Kasas,88

27

AYDINLATMA

Güzellik ve Cemalin Farkı Hakkında

Bazı ilahi sıfatların bazılarına kâmil ihatası vardır. Yedi İmam37 sıfatında olduğu

gibi. Ama onlardan bazıları böyle değildir. Gerçi hem ihata edendir ve de ihata edilen.

Bu noktaya dikkat edilerek, güzel ve cemal sıfatının farkı elde edilebilir. Güzel sıfatı,

zuhur ve ortaya çıkıştan alınan parıldama sıfatıdır. Ama cemal böyle değildir. Subuti

sıfatların tamamı cemaldir. Ama sadece bazıları güzeldir.

Güzel sıfatı, bir itibara göre zatın isimlerindendir ve bir itibara göre ise sıfatların

isimlerindendir. Ve üçüncü bir itibara göre ise fiillerin isimlerindendir. Gerçi zatın ismi

olmaktan çok sıfatın ve fiilin sıfatı olmaya daha çok benziyor ve daha çok münasiptir.

‛‛Allah‟ım senden en çok razı olduğun sözünün hakkı için istiyorum” cümlesinin

şerhinde burası için de faydalı olan bir açıklamada bulunacağız inşallah.

Harflerin İrfani Manası

Seyir ve marifet ehlinin şeyhlerinin büyüklerinden birisi olan merhum Mirza Cevad

Meliki (r.a) Esrar‟us Salât kitabında ‛‛Bismillahirrahmanirrahim” cümlesinin tefsirinde,

harflerin sırlarına göre yapmış olduğu tefsirde bazı rivayetleri Kafi, Tevhid ve Ayyaşi‟nin

Meani kitabından naklediyor. O rivayetlerden birisi şudur: İmam Sadık (a.s) şöyle

buyuruyor: „Ba harfi, yani Allah‟ın behası (güzelliği), sin harfi, yani Allah‟ın senası

ve mim harfi, yani Allah‟ın mecdi (yüceliği) demektir.‟ Merhum Kumi, İmam Bakır

(a.s), İmam Sadık (a.s) ve İmam Rıza‟dan (a.s) bu rivayetin aynısını nakletmiştir. Ancak

bu rivayetlerde «Allah‟ın mecdi» ibaretinin yerine «Allah‟ın mülkü» geçmektedir.

Merhum Mirza Cevad Meliki (r.a) daha sonra şöyle buyuruyor:

Şöyle diyorum: Bu rivayetlerden ve başka bölümlerde nakledilen çeşitli

rivayetlerden anlaşılan şudur ki: Harfler âlemi, diğer tüm âlemlerin karşısında yer

almaktadır. O âlemin tertibi ve düzeni, harflerin tertibi ve düzeni ile uyum içindedir. Elif

harfi, sanki vacibul vucud olan Allah‟a delalet etmektedir. Ba harfi, ilk yaratılmışa delalet

etmektedir. O da ilk akıl ve ilk nurdur. O da Peygamber Efendimizin (s.a.a) nurunun

kendisidir. Onu için ona Allah‟ın behası (güzelliği) tabiri kullanıldı. Çünkü beha, güzel ve

cemal manasınadır. İlk yaratılmış, Hakk‟ın cemalinin zuhur etmesidir. Hatta eğer beha

37

İmam Humeyni Hazretleri, „Allah‟ın senin kudretinden diliyorum‟ cümlesinin şerhinde yedi imam sıfatlarının şunlar olduğunu buyurmuştur: Hayat, irade, ilim, kudret, işitme, görme ve konuşma. (çev.)

28

kelimesinin manasına daha dikkatli bakarsak, behanın manasının heybet ve vakarla

birlikte olan nur olduğu ortaya çıkar. Bu mana cemal ve celali kendisinde toplayan

manayla eşit anlamdadır. Merhum Mirza Cevad Meliki‟nin (r.a) sözlerinden nakletmek

istediklerimiz buraya kadardı. Allah onun makamını yüce eylesin.

Celal ve Cemal Sıfatlarının Aralarındaki Fark

Şöyle diyorum: Karşılıklı olan sıfatlar yayılmış bir şekilde ve çokluktan uzak

oldukları bir halde aynı varlıkta bir araya toplandıkları için sıfatların tamamı, tamamıyla

iç içe girmişlerdir. Her cemal sıfatında celal vardır ve her celal sıratında cemal vardır.

Ancak şu fark vardır ki sıfatlardan bazılarında cemal sıfatı zuhuru vardır. Ama batını

celal sıfatıdır. Bazıları ise bunun tersidir. Yani celal zuhuru vardır. Ama batını cemal

sıfatıdır. (Celal ya da cemal sıfatı olmada ölçü o sıfatın zuhur mertebesidir.) Öyleyse

cemalin zahir olduğu sıfat, cemal sıfatıdır ve celalin zahir olduğu sıfat ise celal sıfatıdır.

Beha sıfatı, gerçi heybet ve vakarla olan nur demektir ve celal ve cemal sıfatlarını

kendisinde toplamaktadır. Ama heybet onda batın mertebesinde ve nur onda zahir

mertebesinde yer aldığı için batını celal olan cemal sıfatlarından bir sıfattır. Çünkü

cemal, zuhur ya da zuhurun olmaması onda dikkate alınmadan lütfün gereklerinden

olan sıfattır. Onun için beha onun sınırları içinde yer almıştır. Lütuf ise onu ihata

edendir. Söylenenler dış varlıklardaki fiil ve tecelli mertebesinde adım adım geçerlidir.

Neticede beha, Hakk‟ın cemalinin zuhurudur ve celal onda gizlidir. Akıl, Hakk‟ın

cemalinin zuhurudur. Şeytan, O‟nun celalinin zuhurudur. Cennet ve cennetin makamları

cemalin zuhurudur ve batınları ise celalin zuhurudur. Cehennem ve onun derekeleri ise

tam tersi. Yani celalin zuhurudur ve onun batınları ise cemaldir.

Aklın Meşiyet İle Bir Olması

Soru: Acaba Ehli Beyt (a.s) kanalıyla bize şu şekilde rivayet gelmemiş midir?

Varlık ba harfinin vesilesiyle zuhur etti; ba harfinin altındaki nokta vesilesi ile abid

mabuddan ayrıldı ve varlığın zuhur etmesi meşiyet iledir. Zira meşiyet onun vesilesiyle

yaratılanın hakkıdır. Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: Allah tüm şeyleri meşiyeti

ile yarattı. Meşiyeti ise meşiyetin kendisiyle yarattı. Buna göre güzellik olan ba harfini,

akıl âlemi olarak bilmenin delili nedir?

Cevap: Bu da bir delile göre doğrudur. Zira akıl, bir açıklamaya göre meşiyet

makamıdır. Çünkü akıl, meşiyetin zuhurudur ve cümle âlemlerin makamıdır. Nasıl ki

29

kendi yerinde ispatlanmıştır ki bir şeyin şey olması onun suretinin tamamlanması ve

kâmil olmasıyladır.

Allah’ım! Senin en güzel olan cemalinin hakkı için senden diliyorum. Senin

her cemalin güzeldir. Allah’ım! Senin tüm cemalinin hakkı için senden diliyorum!

Allah’ım! Senin en yüce olan celalinin hakkı için senden diliyorum. Senin her

celalin yücedir. Allah’ım! Senin tüm celalinin hakkı için senden diliyorum!

Varlık Her Ne Kadar Besit Olursa İhatası Daha Fazla Olur

Bil ki varlık her ne kadar besit38 olursa ve her ne kadar vahdete yakın olursa,

çokluğu daha çok kapsamakta ve tezat olan şeylere ihatası daha fazla olmaktadır.

Zaman âleminde birbirlerinden ayrı olan şeyler dehr âleminde yan yana ve birliktedirler.

Dış âlemde birbirlerine zıt olan şeyler zihin âleminde birbirleriyle uyum içindedirler. İlk

âlem olan dünyada birbirleriyle ihtilaf içinde olan şeyler ahiret âleminde uyum

içindedirler. Bunların hepsi bu sebeptendir ki kap (kapasite) her ne kadar vahdet ve

besit âlemine yakın olursa o kadarda genişler.

Ahiret Âleminde Çoklukların Birbirlerini Engellemeleri Yoktur

Marifet üstatlarının şeyhlerinden birisinin (r.a) şöyle buyurduğunu işittim:

Cennette içilen bir yudum suda bütün lezzetler vardır; kulakla işitilen lezzetli seslerde

38

Besit: Eczası, parçaları olmayan ve bir bütün olan varlığa denir.

30

çeşitli müzikler ve kalpleri dinlendiren ahenkler vardır ve gözle idrak edilen lezzetlerin

içinde güzel yüzler ve diğer güzel şekiller ve renkler vardır. Diğer duyu organları da yine

aynı şekilde lezzet almaktadırlar. Hatta cinsel ilişkiden alınan lezzet ve diğer isteklerden

alına lezzetler de içilen bir yudum suyun lezzetinin içinde vardır. Bu lezzetlerin her birisi

birbirlerinden ayrı bir şekilde hissedilmektedirler.

Görüş ehli olanlardan birisinin (r.a) şöyle buyurduklarını işittim: Meleke haline

gelen huyların cisim halini alması ve onların ahiret âleminde ortaya çıkmalarının gereği,

insanlarda bazılarının çeşitli suretlerde haşir olmalarıdır. Mahşerde bazıları domuz

suretinde, bazıları fare suretinde ve bazıları da köpek ve bunun gibi suretlerdedirler.

Açıktır ki bunların hepsi, kabın (kapasitenin) genişlemesi, vahdet ve soyut

âlemine yakınlaşma ve tabiat ve heyula âlemlerinin engellemelerinden uzak oluşundan

dolayıdır.

İlahi Makam Karşılıklı Sıfatları Kendisinde Toplar

Buna göre soyut akletmelerin tamamında olan, vahdetin kendisi ve sırf nur olan

varlığın hakikati, hakiki besit, vahdetin kendisi ve saf nur olduğundan öyle ki yokluk

karanlığının karışımı ve eksiklik kiri onda olmadığından bütün şeylerdir ve onlardan hiç

birisi de değildir. Bir varlıkla var olan karşılıklı sıfatlar, dış âlem varlıklarının ve ilmi

varlıklarının çokluklarından temizdir. Onlar Kibriya hazretlerinin yanında vardırlar. Dış

âlem ve zihni varlıkların kimliklerinden uzaktırlar. Öyleyse yüce Allah, zahir olduğu halde

batındır da. Rahmetinde gazap gizlidir ve gazabında rahmet gizlidir. Öyleyse O hem

lütfedendir ve hem kahreden, hem zarar verendir ve hem fayda verendir. Müminlerin

Emiri İmam Ali‟den (a.s) şöyle buyurduğu naklolmuştur: ‛‛Gazabı şiddetli olduğu halde

rahmeti dostlarını kuşatan ve rahmeti geniş olduğu halde gazabı düşmanlarına

şiddetli olan Allah münezzehtir.”

Öyleyse yüce Allah ilahi makam gereği karşılıklı sıfatları, rahmet ve gazap, zahir

ve batın, ilk ve son ve de gazap ve rıza gibi sıfatları kendisinde toplamıştır. O‟nun

halifesi olan insan, O‟na yakın olduğu ve de besit ve vahdet âlemine yakın olduğu için

iki lütuf ve kahır eliyle yaratılmıştır. İşte bu yüzden halife olan insan, halifesi olduğu

Hazreti Hak gibi karşılıklı sıfatları kendinde toplamıştır. İşte bu yüce Allah şu sözüyle

31

İblis‟e itiraz etti: ‛‛İki elimle yarattığıma secde etmekten seni alıkoyan nedir?”39 Yani

bir elle yaratılmış olan sen, iki elle yaratılmış olan Âdem‟e secde etmelisin.

Öyleyse lütfe bağlı olan her sıfat, cemal sıfatıdır ve kahra bağlı olan her sıfat da

celal sıfatıdır. Bu nedenden âlemin zuhuru, nurlu olması ve güzelliği cemalin cilvesidir.

Kahır gücünün altında olması, nurunun ışıklarının altında yer almasından ve Hakk‟ın

yüce saltanatının altında yer alması celalin cilvesidir. Celal, cemal vesilesiyle zahir oldu

ve cemal, celal vesilesiyle gizlendi.

Senin cemalin tüm hakikatlere yayılmıştır,

Celalin dışında hiçbir şey onun hicabı değildir.

Her kaynaşma, halvet ve sohbet cemalin cilvesindendir ve her dehşet, heybet ve

vahşet ise celalin cilvesindendir. Öyleyse Allah‟a doğru yolculuk eden salikin kalbine

lütuf ve kaynaşmayla tecelli olunursa cemali hatırlar ve şöyle söyler: ‛‛Senin en güzel

olan cemalinin hakkı için senden diliyorum…” Ama eğer tecelli kahır, azamet,

yücelik ve saltanatla olursa celali hatırlar ve şöyle arz eder: ‛‛Senin en yüce olan

celalinin hakkı için senden diliyorum…”

Öyleyse Allah‟a doğru yolculuk eden salik veliler, O‟na doğru hicret etmişler ve

O‟nun yücelik hareminin etrafında tavaf halinde olanlar için haller, vakitler, ilhamlar,

müşahedeler, kalpten geçen ilahi lütuflar ve özel manevi bağlantılar vardır. Ve yine

onlar için mahbuplarından ve sevgililerinden tecelliler, zuhurlar, lütuflar, kerametler,

işaretler, cezbeler ve ilahi aşk tatmaları vardır. Her vakitte ve halde, hallerine uygun

olarak mahbupları onlar için tecelli eder. Bazen tecelli, düzenin ve tertibin tersine olur.

Örneğin önce lütuf, sonra kahır ve üçüncü defada ise lütuf tecelli eder. İşte bu yüzden

duanın cümleleri tertibin ve düzenin tersine gerçekleşmiştir. Zira velilerin söylem dilleri

hal dillerine uyar ve duaları onların kalbi haletlerinin tercümanıdır. Zahir batının

unvanıdır ve dünya ahirete bağlıdır.

AYDINLATMA

Velilerin Kalplerinin Farklılığı Tecellilerine Göredir

Seher vakti Leyla‟nın evinden bir nur parıldadı,

Eyvah ki perişan yürekli Mecnun‟un harmanına ne yaptı? 39

Sad, 75

32

Velilerin ve Allah‟a doğru yolculuk eden saliklerin yürekleri Hakk‟ın tecellilerinin

aynası ve O‟nun zuhurunun yeridir. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Ey Musa! Ben

yerime ve göğüme sığmadım. Ama mümin kulumun kalbine sığdım.”

Bil ki Hakk‟ın tecellilerinin ortaya çıktığı kalpler farklıdır. Bazı kalpler, aşki ve

tadıcıdır. Bu tür kalplere rableri cemal, güzellik ve beha ile tecelli eder. Bazı kalpler ise

korkan kalplerdir. Yüce Allah bu kalplere ise celal, azamet, yücelik ve heybetiyle tecelli

eder. Bazı kalplerin ise her iki yönü vardır. Allah o kalplere celal, cemal ve karşılıklı

sıfatlarla tecelli eder ya da bütün sıfatları kendisinde toplayan İsmi Azam ile tecelli eder.

Bu makam Hatem‟ul Enbiya‟ya (s.a.a) ve onun vasilerine (a.s) mahsustur. İşte bu

yüzden Muhyiddin Arabî peygamberin adıyla olan hikmeti ‛‛ferdi hikmet” olarak

adlandırmıştır. Zira ilahi cem makamında o tektir. Ama diğer veliler böyle değildir. Zira

onlardan her birisine rableri kendi hallerine münasip bir adla tecelli etmiştir. Ya celal

sıfatıyla tecelli eder. Peygamberlerin ve elçilerin şeyhi olan Hazreti İbrahim‟de (Allah‟ın

salâtı hepsine olsun) olduğu gibi. O, yüce Allah‟ın aşk deryasına daldığı için ve

cemalinin nurunda hayran olduğu için rabbi ona celalle değil de cemalle tecelli etmiştir.

İşte bu yüzden dostluğa mahsus kılındı ve hikmeti, hayranlık hikmeti oldu. Ve yine

Hazreti Yahya‟da (a.s) olduğu gibi, kalbi huzulu, huşulu ve tutkun olduğu için rabbi ona

celal, azamet yücelik, kahır ve saltanat sıfatıyla tecelli etti. Onun için hikmeti celal

hikmetine mahsus kılındı.

Ya da rabbi onlara cemal sıfatıyla tecelli eder. Hazreti İsa‟da (a.s) olduğu gibi.

İşte bundan dolayı Hazreti Yahya (a.s) onu gülerken gördüğünde kınayarak ona şöyle

buyurdu: ‛‛Allah‟ın azabından güvendeymişsin gibi gülüyor musun?” Hazreti İsa

(a.s) ona cevabında şöyle buyurdu: ‛‛Sanki sen de Allah‟ın fazlından ve rahmetinde

ümitsiz olmuşsun?” Daha sonra Allah o ikisine şöyle vahiy etti: ‛‛Sizden hanginizin

zannı bana daha güzelse o bana daha sevgilidir.”

Buna göre Hazreti Yahya (a.s) kalbine ve kendi bulunduğu iç âlemine münasip

olarak rabbi ona kahır ve saltanat sıfatıyla tecelli etti. Ve bu tecellinin neticesinde o

itirazda bulundu. Ve yine Hazreti İsa (a.s) kendi bulunduğu iç âlemine ve makamına

münasip olarak rabbi ona lütuf ve rahmet sıfatıyla tecelli etti. Ve onun neticesinde o

cevabı verdi. Allah‟ın buyurduğu ‛‛Sizden hanginizin zannı bana daha güzelse o

bana daha sevgilidir” vahiy, Allah‟ın rahmetinin gazabını geçmesi ve cemal

33

mazharlarında ilahi muhabbetin ilahi gazaptan önce zuhur etmesine münasip olarak

gelen bir vahiydir. Nasıl ki hadiste şöyle yer almıştır: ‛‛Ey rahmeti gazabını geçen!”

Allah’ım! Senin en yüce olan azametinin hakkı için senden diliyorum. Senin

her azametin yücedir. Allah’ım! Senin tüm azametinin hakkı için senden

diliyorum!

İlahi Azamet ve Saltanatın Yüce Allah‟a Ait Olması

Acaba henüz senin kalbin ve akıl gözün için açıklığa kavuşmadı mı ki akıllar ve

ruhların âlemlerinden oluşan göklerdeki varlıklardan tut, cisimlerin ve ruhların yerleştiği

mekân olan yerlerin varlıklarından oluşan tüm varlıklar, her şeyi kapsayan ilahi rahmetin

yanındandır. O, rahmetinin sayesinde mahiyetlerin âleminin karanlıklarını aydınlattı ve

rahmetinin nurunun genişliği ile kabul etmeye hazır olan şeklerin karanlık gecelerini

nurani kıldı. Ne soyut olan akıllar âleminden, ne isfehbudiye40 nurlar âleminden, ne

nurani misaller âleminden ve ne de alçak tabiat âleminde hiç kimsenin azamet ve celalin

nurunu müşahede etmeye takati yoktur ve yüce ve ulu olan Allah‟a bakamaz. Eğer çok

bağışlayan Allah azamet ve heybetinin nuruyla onlara tecellide bulunursa her şeyin

benliği yüce ve ulu olan Allah‟ın kahır ve azametinin nurunda paramparça olur; göklerin

40

Aslı Farsça olup Arapçaya sonradan geçmiştir. „Sipeh‟ (ordu) ve „bud‟ (baş) kelimelerinde oluşmuştur. Yani ordunun başı, komutan anlamındır. İnsanın sahip olduğu göçleri kontrol ve idare eden nefse denir.

34

yüksek sütunları yerinden oynar ve bütün varlıklar O‟nun azametinin karşısında yok

olurlar. Hakk‟ın azametinin nuru tecelli ettiği gün, bütün varlıklar O‟nun azametinin

nurunun vurmasıyla yok olurlar ve o gün tam dönüş günüdür ve mutlak tek oluş ve

malikiyetin ortaya çıktığı gündür. O gün Allah şöyle buyurur: ‛‛Bu gün saltanat kime

aittir?”41 Sonra celalinin nurunun vurması ile ve mutlak saltanatının zuhur etmesi ile

cevap verecek kimse olmaz. Sonra Hak Hazretlerinin kendisi cevap verir ve şöyle

buyurur: ‛‛Saltanat sadece tek olan kahredici Allah‟a aittir.”42

Söylenmesi gereken nokta şudur ki Allah‟ın rahmaniyet ve rahimiyet sıfatlarıyla

değil de tek ve kahredici sıfatlarıyla sıfatlanması, kıyamet gününün o iki sıfatın hükümet

günü olduğundan dolayıdır. Rahmet günü ise varlığın yayıldığı ve Allah tarafından

lütfedildiği gündür. Onun için Allah kapıyı açarken ve kitaba başlarken kendisini rahman

ve rahim sıfatıyla vasıf etmiştir. Ama varlığı toplama ve geri döndürme günü ise yüce ve

kahredici gündür. Bu yüzden o günde kendisini kahredici ve tek olarak vasıf etmiştir.

Defterin sonunda ise kendisini malik olmakla vasıflandırmış ve şöyle buyurmuştur: ‛‛Din

gününün sahibidir (malikidir).”43

Muhakkak, rabbin azamet ve malikiyet sıfatıyla tecelli edeceği gün gelmelidir ve

bu iki ismin devletinin ve hükümetinin günü gelip çatmalıdır. Zira her ismin bir devlet ve

hükümet günü vardır ve mutlak o zuhur etmelidir. Muid (geri döndüren), malik ve bunun

gibi isimlerin devletinin zuhur ettiği gün, tam dönüş ve mutlak koparış günüdür. Bu zuhur

etme aşağı âlemlere mahsus değildir. Hatta mukaddes akıllardan oluşan soyutların

âlemleri ve yakınlaştırılmış melekleri de kapsamaktadır. İşte bu yüzden rivayette şöyle

yer almıştır: ‛‛Azrail bütün varlıkların canlarını aldıktan sonra kendi canı da yüce

Allah‟ın eliyle alınacaktır.” Yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛O gün göğü, yazılı

sayfaların dürüldüğü gibi düreriz.”44 Ve yine şöyle buyuruyor: ‛‛Ey huzura eren

nefis! Sen O‟ndan hoşnut, O‟da senden hoşnut olarak Rabbine dön.”45 Ve yine

şöyle buyuruyor: ‛‛Sizi ilkin yarattığı gibi yine O'na döneceksiniz.”46 Bu konuda

başka ayetler de bulunmaktadır.

41

Gafir, 16 42

Gafir, 16 43

Hamd, 4 44

Enbiya, 104 45

Fecir, 27 ve 28 46

Araf, 29

35

Acaba Azim İsmi Zat Mı Sıfat Mı Yoksa Fiillerin mi İsimlerindendir?

Azamet celal sıfatlarındandır. Biz her celal sıfatının bir cemal yönünün olduğunu

söyledik. Eğer bu yön olmasaydı ve azamet ve kahır sıfatlarında lütuf ve rahmet gizli

olmasaydı Hazreti Musa (a.s) baygınlığından asla uyanamazdı. Ve yine Allah‟a doğru

yolculuk eden hiçbir salikin kalbi azamet ve kahır sıfatlarını müşahede etmeye takati ve

hiçbir arifin gözünün ona bakacak gücü olmazdı. Ama onun rahmeti her şeyi

kapsamıştır. Kumeyl duasında şöyle yer almıştır: ‛‛Allah‟ım! Senin her şeyi dolduran

azametinin hakkı için senden diliyorum.”

Azim, zat isimlerindendir. Şu itibarla ki mukaddes olan zat, yüceliğe ve ululuğa

sahiptir. Açıktır ki varlıkların azameti yüce Allah‟ın azametiyle mukayese edilemez.

Hatta yüce Allah‟ın azametinin benzeri dahi bulunamaz. Bütün azim olan varlıklar

Allah‟ın azameti karşısında mütevazı olmuşlardır. Her azim olan varlığın azameti de

O‟nun azametindendir.

Azim, sıfat isimlerindendir. Şu itibarla ki kahrı ve saltanatı her şeyin melekûtuna

hâkimdir ve gayıp ve şahadet âleminin anahtarları O‟nun elindedir.

Öyleyse yüce Allah zatı itibarıyla azimdir; sıfatı itibariyle azimdir ve fiili itibarıyla

azimdir. Allah‟ın fiilinin azametinden isminin azameti belli olmaktadır. Öyle bir isim ki

böyle bir azametli bir fiilin sahibi ve mürebbisidir. İsminin azametinden de zatının

azameti anlaşılmaktadır. Öyle bir zat ki o isim kendi kudretince O‟nun zatının

tecellilerindendir.

İlahi Fiilin Azameti Hakkında

İlahi fiilin azameti hakkında ispatlanan şu konu yeterlidir: Eşbah ve cisimler

âlemleri içindekilerle birlikte, melekût âlemine nispetle zamana kıyasla bir lahza gibidir.

Melekût âleminin de ceberut âlemi karşısında aynı nispeti vardır. Hatta öyle ki

aralarında bir nispet yoktur. Güneş sisteminde şimdiye kadar bulunan galaksilerin sayısı

on dört milyona ulaşmıştır. Onlardan her birisi bizim güneş sistemimiz gibidir. Yani

güneş sistemi bütün gezegenleri, uyduları ve yörüngeleriyle birlikte düşünüldüğünde

böyledir. Hatta diğer sistemler güneş sisteminden katlarca daha büyüktür. Öyle ki bizim

güneş sistemimiz diğer sistemlerin etrafında dönen uydulardan birisinin

büyüklüğündedir. Bununla birlikte güneş sisteminin en uzak yıldızı olan Neptün

36

yıldızının yeni buluşlara göre güneşle arası 27465 milyon mildir. Belki de şimdiye kadar

henüz keşfedilmeyen sistemler keşfedilenlerden daha fazladır.

Büyük Seyyid, Hebtuddin Şehristani (Allah ömrünü uzun ve başarısını çok etsin)

Heybet ve İslam kitabında on dördüncü bölümde ‛‛Âlemler ve Sistemlerin Sayıları”

başlığı altında şöyle diyor: Günümüz astronomi bilginlerinin görüşüne göre güneş

sisteminde bulunan gezegenler ve uydular ışıklarını güneşten almaktadırlar. Güneş

sisteminin genişliği Neptün yıldızının yörüngesine göre bin beş yüz fersahtır. Eğer birisi

Neptün‟den güneşe bakarsa, güneşi küçük bir yıldız gibi görür. Bunun gereği şudur ki

Neptün yıldızının yörüngesinden sonra güneş asla görülemez hale gelir. Buna göre

diğer sabit yıldızların ışıklarını güneşten almaları imkânsızdır. Zira onlar Neptün‟den

daha çok güneşe uzaktırlar. Acaba görmüyor musun ki bazı kuyruklu yıldızların güneşe

olan uzaklıkları Neptün‟ün güneşe olan uzaklığının on katıdır. Buna rağmen başka

yıldızların çekim gücünde değil de güneşin çekim gücünün etkisinde karar kılmışlardır.

Zira diğer yıldızlarla olan arası güneşten daha fazladır. Bu konu için şu yeterlidir ki

Zühal yıldızını gösteren teleskoplar onu olduğu yerden bin kat büyük gösteriyor. Ama

birçok sabit yıldızlar o kadar çok uzaktadırlar ki onları büyüterek göstermek bile

imkânsızdır. Sadece onları biraz açık göstermek ve çok uzak olduğu için gizli kalan

yerlerini biraz açığa çıkarmak mümkündür.

Fandik, İrva‟uz Zima kitabında şöyle diyor: Güneş sistemine en yakın olan sabit

yıldızın güneşe olan uzaklığı, bizim güneşe olan uzaklığımızdan dokuz yüz bin kat daha

fazladır. 1909 yılında Mısır‟da yayınlanan el-Hilal dergisinin 478. sayfasında şöyle

yazıyor: Bizim yeryüzüne en yakın olan sabit yıldız Dulfa‟dır. Dakik hesaplamalardan

sonra yıllık bakış açısı farkı bir saniye miktarındadır. Bundan şu açığa çıkıyor ki bu

yıldızın bizden olan uzaklığı 20.000.000.000.000 mildir. Yani yirmi trilyon mildir. Onun

ışığı her saniyede yüz doksan bin mil yol kat ettiği halde ışığının bize ulaşma süresi üç

yıldır. (Derginin naklinin sonu).

Nerede kaldı ki bazı yıldızların ışığı yüz yılda ya da daha fazla bir sürede bize

ulaşıyor. İrva‟uz Zima kitabında şöyle yer almıştır: On altıncı sırada yer alan yıldızın bize

olan uzaklığı, Şa‟ra yıldızının bize olan uzaklığının üç yüz altmış üç katından daha az

değildir. O yıldızın ışığının bize ulaşma süresi beş bin yıldır. (İrva‟uz Zima kitabının

sonu).

37

Şöyle diyorum: Bu sadece on altıncı sırada olan yıldızın durumudur. Nerde kaldı

yirmi sekizinci sırada olan yıldızın durumu. (Seyyid, Hebtuddin Şehristani‟nin sözünün

sonu).

Uzun olmasına rağmen Seyyid‟in sözünü nakletmekten maksadımız, dua edenin

dikkatlerini Allah‟ın mülkünün azametine ve kelimelerine çekmektir. ‛‛De ki; "Rabbimin

sözlerini yazmak için, denizler mürekkep olsa da onlara bir o kadarını daha

katsak, Rabbimin sözleri bitmeden önce denizler biterdi.”47 Öyleyse âlemlerin en

alçağı ve en darı böyle olursa geniş olan yüce âlemlerin durumu nasıl olur. Öyle âlemler

ki cisimlerin âlemleri ve onlarda olan her şey o âlemlere nispetle geniş olan bir deryada

bir damla gibi kalır. Hatta aralarında bir nispet de yoktur. Bu âlemle o âlemlerin yanında

zikredilmeye bile değer değildir.

Allah’ım! Senin en nurlu olan nurunun hakkı için senden diliyorum. Senin

her nurun nurludur. Allah’ım! Senin tüm nurlarının hakkı için senden diliyorum!

Nurun Hissi Nurlarla Sınırlı Olmaması

Bil ki marifet adımıyla Allah‟a doğru yolculuk eden salike verilen en yüce şeyler,

oturanlarının zalim olduğu nefis ve tabiat memleketinden hicret edenlere, ceberut

âleminden lütfedilen en büyük lütuf, nasut âleminin bağımlılıkları çıkartıldıktan sonra

mukaddes vadiden ve mübarek bölgeden insana giydirilen en nefis hediye ve tabiat

âleminden kaynaklanan melun ağaç, kökünden söküldükten sonra Firdevs cennetinde

olan mübarek ağaçtan olan en şirin şeylerden tattırılan şey, manaların ruhlarını ve

batınlarını, hakikatlerin sırrını ve onda gizli olanı öğrenmek için onun sinesinin

genişletilmesidir. Ve yine onun kalbinin kapıları açılır ve onlar dış varlıkların

kabuklarından soyutlanır; karanlık olan mahiyetlerin mezarlarından kalkar; tabiat

âleminin tozu toprağı onun başından ve yüzünden alınır ve onları dünya âleminden geri

döndürür; onu dış varlıksal karanlığından kurtarır ve dış varlıksızlığın nuraniyetine

ulaştırır; onu eksiklikler çukurlarından kemal derecelerine ulaştırır. Bu mübarek ağaçtan

ve zülal çeşmeden kaynaklanan tevil kapıları Allah‟a doğru yolculuk eden saliklerin

kalplerine açılır ve ilimde derinleşmiş âlimlerin şehrine girerler. His yolunu geride

bırakarak ilahi kitabın menzillerine doğru yolculuk ederler. Zira Kuran‟ın menzilleri,

47

Kehf, 109

38

merhaleleri, zahirleri ve batınları vardır. Onun en düşüğü, sınırlı olan lafızların

kabuğunda ve dış varlıklar kabristanında defnedilmiştir. Nasıl ki rivayette şöyle yer

almıştır: ‛‛Şüphesiz Kuran‟ın zahiri, batını, haddi ve elde edinilmesi gereken bilgisi

vardır.”

Bu düşük makam, karanlık tabiat âleminin zindanlarına hapsedilmiş insanlara

nasip olur. Diğer mertebelere ancak tabiat âleminin pisliklerinden ve kirlerinden

temizlenmiş olanlar, saf çeşmelerden gelen hayat suyuyla abdest alanlar, masum ve

temiz olan Ehli Beyt‟e (a.s) tevessül edenler, bereketli olan mübarek ağaca tutunanlar

ve kopmayan sağlam kulpa ve kırılmayan sağlam ipe tutunanlar ulaşabilirler. Ta ki onun

tefsiri ve tevili kendi görüşüne göre olmasın ve nefsinden kaynaklanmasın. Zira Kuran‟ın

tevilini ancak Allah ve ilimde derinleşenler dışında kimse bilemez.

Öyleyse kalbi İslam‟la genişletildiğinde ve Rabbinden bir hidayet ve nur üzere

olduğunda nurun sadece örfi anlamdaki örneklerle sınırlı olmadığını anlar. Örfi anlamda

kastedilen manalar, sadece karanlık olan cisimlerin yüzeysel kısımlarında görünür ve

göz, onları sadece bazı şarlar altında idrak edebilir. Diğer bir duyu organı onu idrak

edemez ve diğer duyu organlarının onu idrak etmekten bir nasibi yoktur. Kendisini iki an

ve lahzada tutmaya gücü yoktur. Sonunda ona açık olur ki ilim, Allah‟ın kullarından

istediğinin kalbine verdiği bir nurdur. Nurun hakikati, kendisinin açık olması ve kendisi

dışındakileri de aydınlatmasıdır. İlimdeki bu hakikat, kâmil bir yöntem ve açık ve güçlü

bir yolla tecelli eder.

Öyleyse ilim nuru, bütün duyu organları ve idrak etme vesileleri için tecelli eder.

Hatta duyu organlarının üstünde olan aynalarına tecelli eder. Genel ilahi nefisler, kudsi

soyut akıllar ve günahtan uzak temiz melekler gibi. İlim vesilesi ile varlıkların batınları

zahirleri gibi açık olur. İlim öyle bir nurdur ki yerin derinliklerine ve uzak göklere nüfuz

eder ve kendisi de gecelerin ve gündüzlerin geçmesiyle yine de baki kalır. Hatta ilmin

bazı mertebeleri, zamanı ve zamanla ilgili olan varlıkları kapsar. Ve yine mekânı ve

mekânla ilgili olan varlıkları kendi içine alır.

Nurların Kaynağı ve Vacip Nur

Hatta ilmin bazı mertebeleri nurun zaruri oluşuyla zaruri olur ve göklere ve yerlere

yayılır. İlmiyle her şeyi kapsayan O‟dur.

39

İşte o zaman nur, Allah‟ın lütfüyle ve inayetiyle Allah‟a doğru yolculuk eden

salikin kalbine açılır. Nur, varlıktan ibarettir ve her varlıkta O‟nun dışında hiçbir nur ve

zuhur yoktur. Var olan her nur ve zuhur O‟na döner. Nasıl ki rivayette şöyle yer almıştır:

‛‛Ey nuru nurani eden Allah! Ey karanlıkları ve nuru karar kılan!” Nasıl ki yüce Allah

şöyle buyuruyor: ‛‛Allah, göklerin ve yerin nurudur.” Örfi nurların ve ilmin nuraniyeti

bütün mertebeleriyle o nurdan alınmıştır. Eğer böyle olmasaydı onların hepsinin

mahiyeti karanlık olurdu. Üst üste yığılmış karanlıklar ve bir araya toplanmış kirler

şeklindedirler. Öyleyse mülk ve melekût âlemlerinin nuraniyeti ve mukaddes olan âlemin

ve ceberut âleminin perdelerinin açılıp zuhura kavuşması O‟nun nuruyladır. O‟dur

mutlak nur ve sırf zuhur. İçine hiçbir karanlık ve kir karışmamış bir şekilde. Nurların

diğer mertebeleri hepsi O‟nun nurundandır. Kumeyl duasında şöyle yer almıştır: ‛‛Ey

Allah‟ım! Her şeyi aydınlatan veçhinin nuru hakkı için senden diliyorum.” Kafi

kitabında Kumi, Hüseyin İbni Abdullah Sağir‟den, o da Muhammed İbni İbrahim

Caferi‟den, o da Ahmed İbni Ali İbni Muhammed İbni Abdullah İbni Ömer İbni Ali İbni Ebi

Talib‟den, o da İmam Sadık‟tan (a.s) şöyle buyurduğunu nakletmektedir: ‛‛Hiçbir varlık

yokken Allah vardı. Sonra varlığı ve mekânı yarattı. Nurları yarattı. Bütün nurların

ondan nurunu aldığı nurların nurunu yarattı. Bütün nurların ondan nurani olduğu

kendi nurunu onda cari kıldı. O nur Muhammed ve Ali‟nin ondan yaratıldığı

nurdur. Neticede o ikisi her zaman ilk iki nur idiler. Çünkü o ikisinden önce hiçbir

şey var olmamıştı. Sonra pak ve temiz olan o iki nur her zaman temiz sülblerden

hareket ettiler. Sonunda en temiz sülblerden olan Abdullah ve Ebu Talib‟in

sülbüne geldiklerinde birbirlerinden ayrıldılar.‟ 48

NUR

Şeyh Muhyiddin Arabî‟ye Mensup Olan Sözün Nakli

Fusus-ul Hikem‟i şerh eden Mahmud Kayseri ve Muhakkik Arif olan Muhammed

İbni İshak Konavi‟nin Miftah-ul Gayb ve-l Vucud kitabını şerh eden Muhammed İbni

Hamza Fenari, büyük Şeyh Muhyiddin Arabî Endulisi‟ye şu sözü nispet vermişlerdir:

‛‛Nur, zat isimlerindendir. Muhyiddin, zahiri zata delalet eden her ismi zat ismi, zahiri

sıfata delalet eden her ismi sıfat ismi ve zahiri fiile delalet eden her ismi de fiil ismi karar

vermiştir.”

48

Kafi, c1 s442

40

İbni Fenari şöyle der: Şöyle diyorum: Büyük Şeyh bu şemayı düzenledikten sonra

(daha sonra şemayı çizmiş ve nur ismini zat isimleri kısmına koymuştur) şöyle demiştir:

Bu güzel isimlerden bir kısmı aziz ve celil olan Allah‟ın zatına delalet etmektedir. Allah‟ın

Zatına delalet etmesiyle beraber Allah‟ın sıfatına da ya da Allah‟ın fiiline de ya da aynı

zamanda her ikisine de delalet etmektedir. Öyleyse zata delalet etmesi daha zahir olan

ismi, zat ismi olarak karar verdik. Aynı işi sıfat ve fiil isimlerinde de yaptık. Yani sıfata ya

da fiile delalet etmesi daha zahir olan ismi o kısımdan karar verdik. Bunun manası zat

isimleri kısmında karar verilen isimlerin diğer kısımlarla hiçbir ilişkisi olmadığı anlamına

gelmez. Örneğin Rab ismi eğer sabit bir manası olursa zat ismindendir; eğer ıslah eden

manasındaysa fiil ismindendir ve eğer malik manasına olursa sıfat ismindendir.

Ve yine aynı yerde Şeyh şöyle demiştir: Bil ki bizim bu isimleri zikretmekten

maksadımız (yani şemada zikredilen isimlerden maksadımız) Allah‟ın isimlerini bu

isimlerle sınırlandırmak değildir ya da şöyle demiş olalım ki bu şemada zikredilen

isimlerden başka bir isim Allah için bulunmaz. Sadece bu sıralama, bizim zihnimize

gelendir. Öyleyse eğer sen güzel isimlerden bir isim gördüysen bu şemaya ekle. O

güzel isim zatta mı, fiilde mi, ya da sıfatta mı hangisin de daha zahirse ona ekle.

(Şeyh‟e nispet verilen sözün sonu).

Şöyle diyorum: Nur isminin, sıfat isimlerinden olması ve hatta fiil isimlerinden

olması daha zahirdir. Zira nurun manasında kendisinden başkasını açığa çıkarma ve

aydınlatma vardır. Öyleyse o başkası ilahi âlemde isimler ve sıfatlar olarak itibar edilirse

nur, sıfat isimlerinden olacaktır ve eğer o başkası Allah‟ın dış varlık âlemindeki

zuhurunun mertebelerinden birisi olarak itibar edilirse o zaman da nur, fiil isimlerinden

olacaktır. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Allah göklerin ve yerin nurudur.”49 Ve

yüne yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Allah dilediği kimseleri bu nura iletir.”50 Ve yine

Muvahhitlerin Efendisi, Müminlerin Emiri Ali (a.s) Kumeyl duasında şöyle diyor: ‛‛Her

şeyin onunla parladığı veçhinin nuru hakkı için senden diliyorum!” Semat

duasında ise şöyle yer almıştır: ‛‛Veçhinin nuru hakkı için senden diliyorum! Öyle

nur ki onunla dağa tecelli ettin. Sonra da dağı darmadağın ettin ve Musa bayılıp

yere yığıldı.” Neticede ‛‛nur” ismi ‛‛zahir” isminin altındadır. O mutlak görülen âlemin ya

da kayıtlı görülen âlemin rabbidir. Ve aynı şekilde Şeyh‟in zat isminden olarak belirlediği

49

Nur, 35 50

Nur,35

41

‛‛rab” ismi fiil isimlerine daha çok benzemektedir. Bu konuların daha çok açıklamaya

ihtiyacı var. Ama bu sayfalar vakit ve mecalin dar oluşundan, belaların ve sıkıntıların

hücumundan dolayı ona münasip değildir. Allah‟ım! Akıbetimizi ıslah et! Karanlık ağacın

kökünü kalbimizden sök at!

Allah’ım! Senin en geniş olan rahmetinin hakkı için senden diliyorum. Senin

her rahmetin geniştir. Allah’ım! Senin tüm rahmetinin hakkı için senden diliyorum!

Rahmani Rahmet ve Rahimi Rahmet Arasındaki Fark

Rahmani rahmet, varlığın yayılma makamıdır. Rahimi rahmet ise varlığın

kemalinin yayılma makamıdır. Neticede rahmani rahmetle, varlık zuhur buldu ve Rahimi

rahmet vasıtasıyla herkes manevi kemaline ve Batıni hidayetine ulaşır. Onun için duada

şöyle yer almıştır: ‛‛Ey dünyanın Rahman‟ı ve ahiretin Rahim‟i! Ey tüm yaratıklarına

Rahman olan ve yalnızca müminlere Rahim olan!”

Öyleyse yüce Allah, rahmani hakikatiyle yok olan mahiyetlere ve helak olan

şekillere varlığı lütfetti. Rahimi hakikatiyle de onlara kemali lütfetti. Rahimi devletin

sabahının doğuşu, ahiret yurdunda daha fazladır.

Bazı rivayetlerde şöyle yer almıştır: ‛‛Ey dünya ve ahiretin Rahman‟ı ve ey

dünya ve ahiretin Rahim‟i!” Bu, her varlıkta kemaline doğru ilerlemesi ve tedrici olarak

kendi makamına ulaşması için tabii bir aşk icat etmesi itibarıyladır. Ahiret yurdunda,

42

herkesin kendi ektiğini biçtiği ve herkesin kendi fiili durumuna ve kendisine layık olan

kemaline ulaştığı günde, temiz ve tezkiye olmuş nefislerin yakınlık makamlarına,

kerametlere ve yerinin gökler gibi olduğu cennetlere ulaştıkları günde, tersine dönmüş

yırtıcı, hayvani ve şeytani olan nefislerin kendi ateşlerine, cehennemdeki kuyularına,

akreplerine ve yılanlarına ulaştıkları günde herkes ektiğini biçer. Bu mertebelere

ulaşmak, tersine dönmüş şeytani nefislere nispetle bir kemaldir. Gerçi bu, dosdoğru

olan temizlenmiş insani nefislere nispetle eksikliktir.

Buna göre Şeyh Muhyiddin Arabî‟nin Hazreti Hakk‟ın her iki cihandaki Rahim

olma meselesindeki söylediği yöntemi açıktır. Onun yöntemine göre ‛‛merhamet

edenlerin en merhametlisi” olan Allah, ‛‛Muntakim” (intikam alan) adının yanında şefaat

eder ve devletin yönetimini kendi eline alır. ‛‛Muntakim” adı ise onun hükümetinin altında

yer alır.

Zati ve Fiili Olan Rahmani ve Rahimi Olma

Rahman ve Rahim olma ya fiilidir ya da zatidir. Öyleyse yüce Allah hem Rahmani

olan rahmete sahiptir ve hem de Rahim olan rahmete sahiptir. Zati olan Rahmani

rahmet ve zati olan Rahimi rahmet, zatın zata tecellisidir. Bu tecellinin neticesinde ilahi

sıfatlar ve isimler ve onların gerektirdikleri sabit dış varlıklardan ilmi zuhurla zahir olurlar.

İcmali (özet) ilimle birlikte Hazreti Vahit‟te (varlıklara karşı) geniş keşif ilmi meydana

gelmektedir. Nasıl ki yüce Allah fiili olan Rahmani rahmete ve Rahimi rahmete sahiptir.

Fiili olan Rahmani rahmet ve Rahimi rahmet, zatın fiiller şeklinde feyzin yayılmasıyla

tecelli etmesidir. Şu şekilde ki dış varlıklara kendi feyzi ve kemalinden vermiş ve geniş

feyziyle dış varlıkları ulaşabilecekleri en mükemmel ve düzen olarak da en eksiksiz bir

duruma ulaştırarak varlık âleminde zuhura ulaştırmıştır.

İki mübarek isim olan Rahman ve Rahim isimlerinin Fatiha suresinde yer

almasının sırlarından birisi şudur ki Rahmani rahmet ve Rahimi rahmet her iki makamda

yani zat ve fiil makamında dile getirilsin. Ta ki tekvini (yaratılış) kitapla tedvini (yazılmış)

kitap arasında uyum sağlanmış olsun. Zira zahir, batının unvanıdır. Lafız, mananın ve

hakikatin sesler ve şekillerle ve kabukları ve duruşları giyinerek tecelli edişidir.

Rahman, Rahim ve Hamdın Besmele ve Fatiha‟daki Çeşitli Manaları

Eğer besmeledeki Rahman ve Rahim‟i lafzı celale olan ‛‛Allah” için sıfat olarak

alırsak, o zaman zati olan Rahman olma ve Rahim olmaya işaret olacaktır. Fatiha

43

suresinde bulunan Rahman ve Rahim ise fiili olan Rahman ve Rahim olmaya işaret

olacaktır. ‛‛Hamd, Allah‟a aittir” tabirindeki Allah, fiili ulûhiyete ve ayrıntılı fiili Rahman ve

ayrıntılı fiili Rahim‟i bir araya toplayan makama işaret etmektedir. Hamd, soyut âlemler

ve isfehbudiye nefislerinden ibarettir. Onların nimet veren Allah‟a hamd etmek ve O‟nun

kemalini izhar etmekten başka bir yönleri yoktur. Bütün varlık âlemleri silsilesinde

tamamıyla hamd olan ve nimete karşı nankörlük yönünün olmadığı bu nur âlemleri

dışında hiçbir âlem yoktur. Zira onlar, zevk ve irfan ehlinin yanında sırf varlıklardır ve

mahiyetleri yoktur. Diğer bütün âlemler ve bu âlemlerde olanlar bu âlemlerden daha

düşük mertebede yer almaktadırlar.

Buna göre mana şu şekilde olmaktadır: Zati Rahmani rahmet ve zati Rahimi

rahmet sahibi olan Allah‟ın adıyla. Baştan aşağı hamd olan âlemler açıldı. Öyle âlemler

ki mutlak ilahi varlılar, fiil makamındadırlar. Onlar diğer mertebelerde bulunan mukaddes

makamdan inmiş varlıklar için rububi ve terbiye edici zatlardır. O mukaddes makamda

olanlar ruhani meleklerdir. Şu ayette onlara işaret edilmiştir: ‛‛And olsun saf saf

dizilenlere. O haykırıp sürenlere.”51 Bu rububi zatlar, fiili Rahmani rahmete ve fiili

Rahimi rahmete sahiptirler. Yani onlar içindir Şuhud âleminde varlığı yayma ve varlığın

kemalini yayma makamı. Tüm varlıkların bu zatlara döndüğü günde bunlar malik olma

ve toplama gücüne sahiptirler. Bu varlıklara dönüş Allah‟a dönüştür. Zira bir şeyin zuhur

etmesi kendisinden farklı bir şey değildir. Hatta kendisidir. (İsimler ve sıfatlar zatın

zuhurudur. Öyleyse isimlere dönüş, zata dönüş olacaktır.)

Eğer Rahman ve Rahim‟i ‛‛Bismillah” ibaretindeki isim için sıfat olarak alırsak

durum tersine dönecektir. (Yani besmeledeki Rahman ve Rahim fiili Rahman ve Rahim

olmaya delalet edecektir. Fatiha suresindeki Rahman Ve Rahim ise zati Rahman ve

Rahim olmaya delalet edecektir.) Zira bu durumda isim meşiyet anlamında olacaktır.

Yani ilahi meşiyet anlamında olacaktır. Öyle ki fiili Rahman ve Rahim olma, onunla

gerçekleşmektedir. ‛‛Hamd, Allah‟a aittir” ibaretindeki Allah, zati ulûhiyete delalet eder.

Fatiha suresindeki Rahman ve Rahim, zatın sıfatlarından olan Rahman ve Rahim

olmaya delalet edecektir. Fiil sıfatlarından değil. Ve yine malik olma ve rab olma da yine

zatın sıfatlarından olacaktır. Biz ‛‛Allah‟ım! Senin isimlerinin hakkı için senden

diliyorum!” cümlesini şerh ederken masum ve temiz olan ve ilahi vahyin ve meleklerin

51

Saffat, 1-2

44

indiği evden olan Ehli Beyt (a.s) yoluyla bize ulaşan isim hakkındaki tefsire işaret

edeceğiz.

Uyarma ve İtiraz

Rahman ve Rahim İsminin Mertebesi

Kayseri, Fusus-ul Hikem‟in şerhinin mukaddimelerinden birisinde şöyle demiştir:

Eğer varlığın hakikatini, sadece şeylerin geneli şartı olarak kabul edersek, o zaman o,

Rahman isminin mertebesi olur. O da Levh-ul Kaza (kazanın yazıldığı levha-cem

makamı) ya da Umm-ul Kitap (kitabın esası) ya da Kalem-ul A‟la (yüce kalem) olarak

adlandırılan birinci aklın terbiye edicisidir. Eğer varlığın hakikatini, şeylerin genel şartı

olarak kabul edersek, öyle ki ayrıntılar onda geniş ve sabit bir şekilde genellerinden

örtülü olmadan olursa, o zaman o Rahim isminin mertebesi olur. O da genel nefsin

terbiye edicisidir. O, Levh-ul Kader (kaderin yazıldığı levha-tedric makamı) olarak

adlandırılan Levh-ul Mahfuz (kaderin yazılıp korunduğu levha) ya da Kitab-ul Mubin‟dir

(kaderin yazıldığı kitaptır). Kayseri‟nin ibareti burada sona erdi.

Şöyle diyorum: Kayseri‟nin söylediği, bir açıklamaya göre bir yönden doğru olsa

da daha münasibi şu idi: Rahman isminin mertebesini varlığın bütün âlemlere, o

âlemlerin genelleri olsun, ayrıntıları olsun, yayılma makamı olarak karar vermeli idi.

Rahim isminin mertebesini de varlığın kemalinin âlemlerin genellerine ve ayrıntılarına

yayılma mertebesi olarak karar vermeli idi. Zira Rahmani ve Rahimi olan rahmet bütün

her şeyi kendi içine almış ve bütün âlemleri kapsamıştır. Öyleyse o ikisi Allah‟ın

meşiyetinin dış âlemde var oluşundan ibarettir. Öyleyse o ikisi meşiyetin var oluşundan

ibarettir. Akıl ve nefis makamı ise var oluşta var oluş makamıdır. Öyleyse şöyle

söylenmesi daha iyidir: Eğer varlığın hakikati varlığın yayılması şartıyla kabul edilirse, o

zaman o, Rahman isminin mertebesinden ibaret olur. Ve eğer varlığın kemalinin

yayılması olarak kabul edilirse, o zaman da Rahim isminin mertebesinden ibaret olur.

Onun için dualarda şu şekilde yer almıştır: ‛‛Allah‟ım! Ben senden her şeyi kapsayan

rahmetinin hakkı için diliyorum.” Ve yine Peygamber‟den (s.a.a) şöyle nakledilmiştir:

‛‛Allah‟ın yüz tane rahmeti vardır. Ondan bir tanesini yeryüzüne indirmiş ve onu

mahlûkatı arasında bölüştürmüştür. Mahlûkatın içinde olan duygu ve merhamet o

bir rahmetin vasıtasıyladır. Allah doksan dokuz rahmetini kıyamet gününde

kullarına merhamet etmesi için saklamıştır.”

45

Büyük Arif Mirza Cevat Meliki‟nin (k.s) Nazarında Hak Teala‟nın Rahman ve

Rahim Oluşu

Seyri suluk ve marifet ehlinin şeyhlerinden birisi olan Mirza Cevat Meliki (r.a)

Esrar-us Salât kitabında Fatiha suresinin tefsirini yaparken Peygamberimizden (s.a.a)

naklettiğimiz rivayeti naklettikten sonra şöyle buyurmuştur:

Rahman ve Rahim isminin, Rahmani rahmeti ve Rahimi rahmeti yaratması

itibariyle yüce Allah için kullanılması, bu rahmetlerin O‟ndan meydana gelişinden

dolayıdır ve O‟ndan kaynaklanan bir ayakta duruşla var oluşlarından dolayıdır. Yoksa

Allah o rahmetlerin içinde yer aldığından dolayı onlar ayakta değillerdir. Öy leyse

Rahmani rahmet, O‟nun bütün varlıklarda yayılmış olan var olmayı onlara lütufta

bulunmasından ibarettir. Buna göre varlıkları icat etmesi O‟nun Rahman oluşudur ve

varlıkların kendisi de O‟nun rahmetidir. Rahmani rahmete gelince, o dünyada mümin

kullarına hidayeti ve kemali lütufta bulunmasında ve ahirette ise onlara mükâfat ve

sevap vermesinden ibarettir. Öyleyse Allah‟ın icat etmesi, hem iyi insanları ve hem de

kötü insanları kapsamaktadır.

Merhum Meliki daha sonra şöyle buyuruyor: Neticede her kim âleme Hak

Teala‟nın onu icat ederek ayakta tutması açısından bakarsa sanki Allah‟ın Rahman

oluşuna bakmıştır. Ve sanki dış âlemde Rahman‟ı ve O‟nun rahmeti dışında bir şey

görmüyor. Her kim de âleme Allah‟ın onu icat etmesi itibariyle bakarsa, sanki sadece

Rahman‟a bakmıştır. (Sözü burada sona erdi. Allah onun makamını ebedi cennette

yüce eylesin.)

Yazarın Nazarında Hak Teala‟nın Rahman ve Rahim Oluşu ve Zikredilen

Arifin Sözünün Tashihi

Şöyle diyorum: Eğer onun geniş varlıktan kastı irfan ehlinin görüşünde olan ve

görüşler ve makamlara göre söylenen meşiyet, mutlak ulûhiyet, Muhammedi mutlak

vilayet makamı ve benzeri tabirlerle dile getirilen makam manasına olursa, bu mana

“Bismillahirrahmanirrahim”deki Rahmaniyet makamına münasip değildir. Zira

besmeledeki Rahman ve Rahim “Allah” ismine tabidirler ve o ismin var

oluşlarındandırlar. Geniş gölge Allah‟ın gölgesidir, Rahman‟ın gölgesi değil. Zira geniş

gölgenin hakikati, kâmil insanın ve kâmil insanın rabbinin hakikatinden ibarettir.

Toplayıcı varlık, Allah‟ın İsmi Azam‟ıdır (yani “Allah” ismidir). Öyle ki “Allah” ismi

46

Rahman ve Rahim ismini kuşatıcıdır. Onun için Fatiha suresinde de o isme tabi olarak

karar verilmişlerdir.

Ve eğer onun geniş varlıktan kastı varlığın yayılma makamı ise bu makama

münasip, yazılmış ve yaratılış âlemiyle uyum içerisindedir. Ama sözünün zahiri ile uyum

içerisinde değildir. Onun söylediği mazhar, zahirde fanidir itibarıyla doğrudur. Öyleyse

Rahmaniyet makamı bu görüşe göre ulûhiyet makamıdır. Nasıl ki yüce Allah şöyle

buyuruyor: “De ki: İster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur.

Çünkü en güzel isimler O'na hastır.”52 Ve yine şöyle buyuruyor: “Rahmân, Kuran'ı

öğretti. İnsanı yarattı.”53 Ve yine şöyle buyuruyor: “O, öyle Allah'tır ki, O'ndan başka

tanrı yoktur. Görülmeyeni ve görüleni bilendir. O, esirgeyendir, bağışlayandır.”54

HATIRLATMA

Duanın Bu Cümlesindeki Rahmetten Masat Fiili Rahmet Mi Yoksa Zati Rahmet Midir?

Bil ki yüce Allah‟ın isimler ve sıfatlar âlemindeki zati Rahmani tecellisi daha güzel

ve daha parlak bir tecelli ve rahmeti o makamda daha geniştir. Zira rububi âlem cidden

çok geniş bir âlemdir. Ama duanın bu kısmında anlaşılan şudur ki: Rahmetten maksat,

fiili rahmettir; merhamet edilen varlıklara zati Rahman olma makamından feyiz olarak

verilen bir lütuftur ve ulûhiyet gökyüzünden kuru yerlere inen yağmurdur.

Rahmetin Geniş ve Daha Geniş Oluşu

Bilinmesi gerekir ki dışarıda var olan her varlığın ve mevcut olan varlıklardan her

birisinin gayıp âlemine ve nura olan bir yönleri ve karanlık ve kusurlu olan diğer bir

yönleri vardır. Bu karanlık ve kusurlu olan yönleri varlıkların zati olan kendi kirli

nefislerinden ve karanlık mahiyetlerinden kaynaklanmaktadır. Neticede rahmet ve

mağfiret âlemine dönük olan nurani yönü itibariyle ilahi rahmetin mertebelerinden bir

mertebe olacaktır ve kendisine yönelik olan yönüyle de Allah‟ın rahmetini kazanacaktır.

Öyleyse nasıl ki Allah‟ın rahmetini kazanan varlıkların zati olan enine çoklukları varsa

boyuna olan arazi çoklukları da vardır. Ve yine rahmet için arazi olan enine çokluk

olduğu gibi zati olan boyuna çokluk da vardır. Öyle ki bazıları geniştir ve bazıları ise

daha geniştir; bazıları kapsayıcıdır ve bazıları ise kapsanandır. Nasıl ki bu, Hikmeti

52 İsra, 110 53 Rahman, 1-3 54 Haşr, 22

47

Mutealiye‟de55 bu şekilde beyan edilmiştir. Açıktır ki dua edenin haliyle münasip olan

şudur ki yüce Allah‟tan O‟na münasip olan yönleriyle O‟ndan istemektir. O da rahmet

yönleri ve baki olan nurani gölge yönlerinden ibarettir. Neticede ihtiyaç sahibi rahmet

edilen varlık Rahim olan ve muhtaç olmayan Allah‟tan geniş olan ilahi rahmet

vasıtasıyla istiyor.

55

Hikmeti Mutealiye, Molla Sadra‟nın kurmuş olduğu felsefi ekoldür. (çev.)

48

Allah’ım! Senin en mükemmel olan kelimelerinin hakkı için senden

diliyorum. Senin tüm kelimelerin mükemmeldir. Allah’ım! Senin tüm kelimelerinin

hakkı için senden diliyorum!

Tekvini Kitap ve Onun Kelimeleri Hakkında

Belki de senin kalp gözün açılır da tabiat zindanından dışarı çıkarsın ve bizim

daha önceden söylediğimiz sözlere bakarsın. Kelam ve kelimenin hakikatini tanımış ve

o ikisinin ruhunu anlamış olursun. Rabbinin açık delili ile kelime ve kelamın manalarının

özünü onların kabuğundan ayırır ve lafızlar kabristanına gömülen onların bedenini dışarı

çıkarırsın. Can kulağına söylenenlerden ve ruhuna ve aklına yazdırılanlardan şunu

anlamış olursun ki varlık âlemi ve vücut ülkesi zahir olsun gaip olsun hepsi kitaptır,

ayetlerdir, kelamdır ve kelimelerdir. Onun düzenlenmiş bölümleri ve geniş kısımları

vardır. Onların bölümlerini açacak anahtarlar vardır. Kitapların onlarla son bulduğu

sonuç bölümleri vardır. Her kelimenin harfleri vardır ve her harfin de yazılırken onlardan

oluştuğu harfleri ve yazılış şekli vardır.

Öyleyse yüce Allah‟ın kâmil olan kudret eliyle yazdığı ilahi kitabın fatihası, öyle bir

kitap ki onda ilahi cemle var olan ve çokluktan uzak olan ve her türlü ayıp ve kirden

uzak olan tüm kitaplar mevcuttur. Bu kitap bir yönden soyut olan akıllar âlemi,

meleklerden oluşan ruhani varlıklar ve meşiyetle ilk var olan varlıktan ibarettir. Diğer bir

yönden ise meşiyetin kendisidir. Zira varlığın gayıp anahtarı meşiyettir. Ziyareti

Camia‟da56 şöyle yer almıştır: ‛‛Yüce Allah sizin vasıtanızla açtı.” Çünkü masum

imamların (a.s) ufukları Hazreti Hakk‟ın meşiyetiyle aynı ufuktadırlar. Nasıl ki yüce Allah

bu manaya ayeti bu şerifede işaret etmiştir: ‛‛Sonra yaklaştı, derken daha da yaklaştı.

56

Ziyareti Camia, Ehli Beyt imamlarını ziyaret ederken okunan kapsamlı bir ziyaretnamedir. (çev.).

49

O kadar ki (birleştirilmiş) iki yay arası kadar, hatta daha da yakın oldu.”57 Bu ayeti

şerife geçi Allah Resulü (s.a.a) hakkındadır. Ama Ehli Beyt imamları (a.s) vilayet

yönünden Allah Resulü (s.a.a) ile birdirler. Nasıl ki rivayette şöyle buyurmuştur: ‛‛İlkimiz

Muhammed‟dir, ortamız Muhammed‟dir ve sonuncumuz Muhammed‟dir. Hepimiz

bir nuruz.” Tüm kitap Fatiha‟da olduğu için, Fatiha da cemi vücutla

Bismillahirrahmanirrahim‟de olduğu için, o da Bismillah‟ın ba harfinde olduğu için ve o

da ba harfinin altındaki noktada olduğu için İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: ‛‛Ben o

noktayım.” Ve yine rivayette şöyle yer almıştır: ‛‛Ba harfi vesilesi ile varlık zuhura

ulaştı ve abid (ibadet eden) mabuddan (ibadet edilenden) ayırt edildi.”

İlahi kitabın ve Rabbani olarak yazılan kitabın son bölümü, tabiat âlemi ve varlık

âleminin iniş yayı itibariyle dürülmüş kitabıdır. Yoksa giriş bölümü de son bölümü de

birdir. Zira ulûhiyet gökyüzünden inen her şey sizin saydığınız yıllardan bir gününün bin

yıl olduğu günde O‟na doğru tekrar yükselecektir. Ve işte bu yön, yüce peygamber ve

muazzam olan Haşimi Resul‟ün (s.a.a) son peygamber olma yönüdür. Aynı zamanda o

ilk varlıktır. Nasıl ki rivayette şöyle yer almıştır: ‛‛İlkler ve sonlar biziz.”

Kitabın fatihasının ve son bölümünün arasında sureler, bölümler, ayetler ve

kısımlar vardır. Öyleyse mutlak varlığı ve düzenli bir şekilde yazılmış bir ilahi kitabı tüm

mertebeleri ve dereceleriyle bir kitap olarak sayarsak o zaman âlemlerden her bir âlem

de o kitabın bölümlerinden bir bölüm olmuş olur ve onun kısımlarından bir kısım olmuş

olur; âlemlerin parçalarından her bir parça da o kitabın sureleri ve alt bölümlerinden

olmuş olur ve âlemin mertebelerinden her bir mertebe veya parçalarından her bir parça

o kitabın ayeti ve kelimesi olmuş olur. Yüce Allah‟ın şu ayeti de ‛‛Sizi topraktan

yaratması, O'nun (varlığının) delillerindendir. Sonra siz, (her tarafa) yayılan

insanlar oluverdiniz”58 bu yöne dönmektedir. Eğer varlık silsilesini çok sayıda olan

kitaplar ve yazılmış birçok kitap olarak kabul edersek, her âlem kendi başına müstakil

bir kitap olacaktır. Öyle ki her birisinin mertebeleri, çeşitleri ve fertleri itibarıyla bölümleri,

ayetleri ve kelimeleri vardır. O zaman örneğin yüce Allah‟ın şu sözü ‛‛Yaş ve kuru ne

varsa hepsi apaçık bir kitaptadır”59 bu itibara göredir. Eğer iki itibarı bir araya

57

Necm, 8 ve 9 58

Rum, 20 59

Enam, 59

50

toplarsak; o zaman mutlak vücut, ciltleri olan bir kitap olacaktır. Her cildinin de kendisine

ait bölümleri, kısımları ve apaçık ayetleri olacaktır.60

AYDINLATMA VE AÇIKLAMA

Kamil ve Mükemmel Olan Kelimenin Manası Hakkında

Bilmen gerekir ki bir şeyin kâmil olması kendisine nispetledir ve ona münasip

olan bir şekildedir. Örneğin ilmin kâmil olması, hakikatlerin öyle bir şekilde açıklığa

kavuşmasıyladır ki onda artık hiçbir cehalet, örtü ve hicap kalmasın. Nurun kâmil olması

ise onda hiçbir karanlığın ve kirliliğin olmamasıdır. Diğer bir deyişle: Her şeyin kâmil

olması onun karşıtı ve zıddı olan şeylerden halis ve temiz olmasıyla ve kendi yönleri ve

kemallerinde has olmasıyladır. Bu mukayeseyle kelam ve kelimenin kâmil ve

mükemmel olmasının ne demek olduğunu anlayabiliriz. Kelam ve kelimenin kâmil

olması onun delaletinin açık olması ve onda hiçbir kısa bir şekilde ve başka bir şeyle

karıştırılma ihtimalinin olduğu bir kullanımın olmamasıyladır. Neticede kelam ve kelime

cinsinden olmayan her şeyden halis olmasıyladır. Öyleyse bu ilahi kitabın bazı

kelimeleri kâmil ve bazıları ise mükemmeldir. Bazıları eksik ve bazıları ise daha eksiktir.

Bu kitabın kelimelerinin eksik olması ve kâmil olması onların ilahi gayıp âlemine, gizli

sırra ve gizlenmiş hazineye ayna ve gösterici olmalarından dolayıdır.

Kamil İnsan Allah‟ın En Mükemmel Kelimelerindendir

Öyleyse, zatının aynasında, Hakk‟ın tecellisi daha kâmil olan her şeyin, gayıp

âlemine olan delaleti daha çok olacaktır. Buna göre soyut akıllar âlemi ve isfehbeudiye

nefisleri, madde âleminin zulmetinden, madde âleminin en aşağısında olan heyula

âleminin kirinden ve mahiyetlerin dış âlemde var oluş tozundan temiz olduklarından

dolayı halis ve temizdirler. Bu yüzden Allah‟ın en mükemmel kelimeleridirler. Ama

onların her birisi, Allah‟ın bir sıfatının ve bir ilahi ismin aynaları olduklarından dolayı

eksik kelimedirler. Nasıl ki rivayette şöyle yer almıştır: ‛‛Meleklerden bir grubu sürekli

rükû edeler ve secdeye gitmezler ve diğer bir grup da vardır ki onlar sürekli secde

60

Söylenmesi gereken bir şey de şudur ki varlık silsilesi için diğer iki itibar da vardır. Onlardan birisi teklikte olan çokluğun itibar edilmesi ve ikincisi ise çoklukta olan tekliğin itibar edilmesidir. Birinci itibara göre, varlık silsilesi bir kelimedir ve o kelime ‛‛varlıksal ol” kelimesidir. Şu ayeti şerife de ona işaret olunmuştur: ‛‛Bir şey yaratmak istediği zaman Onun yaptığı «Ol» demekten ibarettir. Hemen oluverir.” Ve yine Fıtır bayramı günü Müminlerin Emiri İmam Ali‟nin (a.s) okumuş olduğu hutbede şöyle yer almıştır: ‛‛Öyle bir Allah ki O‟nun bir kelimesiyle yedi gök ayakta durmuştur; yedi yer meydana gelmiştir; dayanıklı dağlar sağlam olmuştur; aşılayan rüzgârlar esmiştir; bulutlar gökyüzünde hareket etmiştir ve deryalar kendi sınırları içerisinde durmuşlardır. Öyleyse yüce ve mübarektir âlemlerin rabbi olan Allah.” (Yazar‟ın dipnotu).

51

halindedirler ve rükû etmezler.” Ama kâmil insan, toplayıcı varlık ve bütün ilahi

sıfatları ve isimleri gösteren kâmil bir ayna olduğu için, işte bu yüzden Allah‟ın en

mükemmel kelimesidir. Hatta o ilahi kitaptır. Öyle ki bütün ilahi kitaplar ondadır. Nasıl ki

mevlamız, Müminlerin Emiri ve Muvahhitlerin Efendisi olan İmam Ali‟den (a.s) şöyle

buyurduğu nakledilmiştir:

Kendini küçük bir cisim sanma,

Sende bir âlem gizlenmiştir.

Sen o Kitabı Mübin‟sin ki senin harflerinden,

Gizli olan hazinenin sırları aşikâr olmuştur.

İnsan, İniş ve Çıkış Yayında

Yüce Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Biz insanı en güzel biçimde yarattık. Sonra da

çevirdik aşağıların aşağısına attık.”61 Bu, iniş yayı itibarına göredir ve insanın tabiat

âleminden önceki durumuna delalet etmektedir. Nasıl ki bizim yanımızda olan da odur.

En yüce olan yüceden en aşağı olan aşağıya indirilmek, ancak bu iki yer arasında

bulunan yolun menzillerinden geçmekle mümkündür. Öyleyse o, ilahi ilimde olan Hazreti

Vahit‟ten ve sabit varlıktan meşiyet âlemine indi. Oradan da akıllar âlemine ve

yakınlaştırılmış meleklerden oluşan ruhaniler âlemine indi. Oradan da genel nefislerden

oluşan yüce melekût âlemine indi. Oradan da berzah ve misal âlemine indi. Oradan da

tabiat âleminin merhalelerini geçerek en aşağıların aşağısına indi. Öyle ki madde

âleminin en aşağısı olan heyula âlemine indi. Orası birinci yerdir. Bir itibara göre ise

yedinci yer ve aşağı tabiat âlemidir. Ve bu insanın ineceği en son noktadır. Daha sonra

yayın ipinin bağladığı alt noktadan seyrine başlayarak yavaş yavaş ‛‛Sonra yaklaştı,

derken daha da yaklaştı. O kadar ki iki yay arası kadar, hatta daha da yakın

oldu”62 makamına kadar yukarıya çıkar.

Neticede, kâmil insan, varlık silsilesinin tamamıdır ve varlık dairesi onunla

tamamlanır. O, ilktir, sondur, zahirdir ve batındır. Genel ilahi kitap odur. Varlıklarda

söylediğimiz üç itibar onda tasavvur edilebilir. Öyleyse, eğer onu bir kitap olarak kabul

61

Tin, 4 ve 5 62 Necm 8 ve 9

52

edersek, onun aklı, nefsi, hayali ve tabiatı onun bölümleri ve sureleri olmuş olur.

Bunların her birisinin mertebeleri de o ilahi kitabın ayetleri ve kelimeleri olacaktır. Eğer

insanı birçok kitap olarak itibar edersek, o zaman da akıl, nefis, hayal ve tabiatın her

birisi müstakil kitap olacaktır. Öyle kitap ki onların her birisinin kendisine ait bölümleri ve

kısımları vardır. Ve eğer her iki itibarı bir arada düşünecek olursak, o zaman da birkaç

ciltli bir kitap olacaktır ve yine kendisine ait sureleri ve ayetleri olan bir kuran olacaktır.

Öyleyse insan sahip olduğu farklı farklı varlıklar ve çok varlık sahibi olduğu itibarıyla

ayırıcı bir kitaptır. Nasıl ki hadiste şöyle yer almıştır: ‛‛Şüphe yok ki Ali (a.s), hak ve

batılı ayıt edendir.” Sahip olduğu toplayıcı varlık itibarıyla Kuran‟dır.

Örnekleme

İlahi Kitabın Manası

Bil ki kâmil insan, Allah‟ın en yüce örneği, en büyük ayeti, Allah‟ın açık kitabı ve

azametli haberidir. O, Allah‟ın kendi suretinde yarattığı yaratığıdır; Allah‟ın iki kudret

eliyle icat edilmiştir; yaratıkları üzerinde Allah‟ın halifesidir; yüce Allah‟ı tanıma kapısının

anahtarıdır; her kim onu tanırsa Allah‟ı tanımıştır ve o sıfatlarından her bir sıfatında ve

tecellilerinden her bir tecellisinde Allah‟ın ayetlerinden bir ayettir.

İnsanın, yaratıcısını tanımak için en yüce örneklerden birisi de onun kelamını

tanımaktır. Öyleyse bilinmelidir ki kelam, insanın içinde olan havadan dışarı çıkar;

dışarıdaki menzillerde seyrederek ve dış merhaleleri geçerek kendisine bir varlık

kazandırır; gayıp âleminden aşikâr âleme zahir olur ve söyleyenin içinde ve sır olarak

olan şeyden haber verir ve onun maksadının aslını ve işinin hakikatini açıklığa

kavuşturur. Öyleyse, sözü başlatan ve icat eden konuşmacı, kelamı gayıp âleminden

aşikâr âlemine indirir ve gizli gök âleminden onu zuhura ulaştırır. Ondan dolayı, batında

olan kelimeleri dışa vurmaya ve kendisinin içinde olan özelliklerini zahir etmeye karşı,

zati bir muhabbet vardır. Öyleyse konuşmadan ve onu icat etmeden önce onun

kelimeleri gizlilik mertebesindedir. O kelimeleri açığa vurmayı sevdiğinden ve onları ilan

etmeye âşık olduğundan dolayı, işte bu yüzden kendi makamı ve değerinin tanınması

için kelimeleri icat eder ve konuşmaya başlar.

Ve eğer senin ilahi nurlarla nurlanmış bir kalbin, ruhani ışıklarla aydınlanmış bir

ruhun, kalbinin zeytuni meşalesi dış öğrenimler temas etmeden aydınsa ve eğer önünü

aydınlatacak yeteri kadar batini nurun varsa, mutlaka ilahi kitabın sırrı senin için açıklığa

53

kavuşacaktır. Bu şartla ki ilahi kitaba dokunmak için gerekli olan temizliğe de sahip

olman gerekir. Böyle olunca o, ilahi kelimenin hakikatini Hak Teala‟nın konuşmasının

doruk noktasını yüce misal ve büyük ayet aynasında tanıyacaktır. Ve yine varlığın

mertebelerinin, gayıp ve aşikâr âlemlerinin tamamının ilahi kelam olduğunu

anlayacaktır. Öyle ki hava vesilesi ile ki o dış varlıkların mertebelerinin kör

mertebesinden çıkıp, zatını sevdiğinden dolayı kendi kemalinin aşikâr etti ve ulûhiyet

gökyüzünden inip, kendi şanı ve makamı tanınsın diye isimleri ve sıfatlarıyla tecelli

etmiştir. Nasıl ki hadiste şöyle yer almıştır: ‛‛Ben gizli bir hazine idim. Tanınmayı

istedim. Yaratıkları yarattım ta ki tanınayım.”

Ve yine İmam Ali‟den (a.s) şöyle buyurduğu naklolmuştur: ‛‛Şüphe yok ki Allah,

kelamında kulları için tecelli etmiştir. Ama onların basiretleri yoktur ve o tecelliyi

görmüyorlar.”

Ve yine İmam Ali‟den (a.s) şöyle buyurduğu naklolmuştur: ‛‛Allah, olmasını

dilediği her şeye ‛‛Ol” der ve o da oluverir. Ama bu söylemek, ne kulağa ulaşan bir

sesledir ve ne de duyulan bir nida iledir. Ancak O‟nun münezzeh olan Allah‟ın

kelamı O‟nun fiilidir.”

Marifet ehli olan arifler şöyle demişlerdir: Hak Teala‟nın konuşması, Hakk‟ın

tecellisinden ibarettir. Öyle ki eğer iradesi ve kudreti gayıpta olan bir şeyi aşikâr etmek

için ve icat etmek için olursa, o tecelli meydana gelir.

Beşaret

Molla Sadra‟nın Görüşünde İlahi Kitabın İnişi

İlahiyatçı hekim olan filozofların başı ve kâmil ariflerin şeyhi olan Molla Sadra

Esfar kitabında şöyle buyuruyor:

Bil ki ey miskin! Bu Kuran, bin hicapla birlikte Hak‟tan halka inmiştir. Çünkü

kalplerin gözleri zayıftır ve gözler, aynı gece kuşu gibi nuru görmekten acizdirler. Faraza

eğer Bismillah‟ın ba harfi Lavhi Mahfuz‟daki olduğu azametiyle eğer Arş‟a inseydi,

muhakkak ki erir ve yok olurdu. Eğer bu dünyanın gökyüzüne inseydi düşünün artık. Şu

ayeti şerifede ‛‛Eğer biz bu Kuran‟ı bir dağa indirseydik, muhakkak ki onu, Allah

korkusundan baş eğerek, parça parça olmuş görürdün”63 bu manaya işaret

63 Haşr 21

54

olunmuştur. (Molla Sadra‟nın sözünden nakletmek istediğimiz kısmın sonu. Allah onun

yüksek olan makamını daha yüce eylesin. Bu kelam, ilim ve marifet madeninden

gelmiştir ve vahiy ve nübüvvet meşalesinden alınmıştır.)

Yazarın Tekvini Kitabın İnişi Hakkındaki Görüşü

Şöyle diyorum: İlahi tekvini kitap ve yine konuşan rabbani Kuran gayıp âleminden

ve ilahi gizli hazineden yetmiş bin hicapla birlikte inmiştir. Ta ki bu yazılmış kitabı

taşısın; tabiat zindanında ve tabiat cehenneminde tersine dönmüş nefisleri azat kılsın ve

bu korkunç şehirlerin gariplerine kendi vatanlarına dönmek için yol göstersin. Eğer böyle

olmasaydı, bu mukaddes ve gizli olan suphani ve temiz kitabın bir tecellisi, O‟nun bir

işaretiyle ve gözünün ucuyla göstermesi yeterli olurdu. Öyle ki eğer hicaplarının bir

kısmını göklere ve yerlere açmış olsaydı onların temellerini yakardı. Ve eğer

yakınlaştırılmış meleklere açılmış olsaydı onların varlıkları darmadağın olur ve yok

olurlardı. Ne kadar güzel söylenmiştir:

Ahmet eğer yüce perdeyi açsaydı,

Ebediyete kadar Cebrail baygın kalırdı.

Öyleyse bu ilahi tekvini kitap ve Allah‟ın masum kıldığı evliya kulları hekim ve

bilen Allah‟ın yanından inmiş kitaplardırlar. Onlar yazılmış Kuran‟ın taşıyıcılarıdırlar. Bu

razı olunmuş veli kullar dışında hiç kimse bu ilahi kitabı hem zahir olarak ve hem de

batın olarak taşıyamazlar. Nasıl ki o ulu şahsiyetler tarafından da rivayet edilmiştir. Kafi

kitabında İmam Bakır‟ın (a.s) şöyle buyurduğu nakledilmiştir: ‛‛Peygamber‟in (s.a.a)

vasileri dışında hiç kimse Kuran‟ın tamamının, zahiri olsun batını olsun, yanında

olduğunu iddia edemez.”

Ve yine Kafi kitabında Cabir şöyle naklediyor: İmam Bakır‟ın (a.s) şöyle

buyurduklarını işittim: ‛‛İnsanların içinde hiç kimse Kuran‟ın tamamını indiği şekliyle

topladığını iddia edemez. Onu iddia eden ancak yalancıdır. Onu yüce Allah‟ın

indirdiği şekliyle toplayan ve koruyan ancak Ali İbni Ebu Talib (a.s) ve ondan

sonra gelen imamlardır (a.s).”

Ve yine Kafi kitabında İmam Sadık‟ın (a.s) şöyle buyurduğu nakledilmiştir:

‛‛Allah‟a yemin olsun, Kuran‟ın tüm ilmi yalnızca bizim yanımızdadır.”

55

Nur Hakkında Bir Söz

Tekvini Kitabın Yazılmış İlahi Kitap Gibi Batınları Vardır

Bil ki yazılmış ilahi kitabın (Kuran‟ın) bir itibara göre yedi batını ve diğer bir tefsire

göre ise yetmiş batını vardır. Onları Allah ve ilimde derinleşenler dışında kimse bilmiyor.

O batınlara manevi kirlerden ve kötü rezil ahlaklardan temizlenmişlerden ve ilim ve

amelle süslenenlerden başkası dokunamaz. Her kim her ne kadar çok, kötü huylardan

uzak olur ve temiz olursa Kuran‟ın tecellisi ona daha çok olur ve Kuran‟ın

hakikatlerinden nasibi daha çok olacaktır. Tekvini olan kitaplar da nefislerin kitapları

olsun yaratılış âleminin kitapları olsun bu şekildedir. Bu iki kitap, yazılmış kitap ve tekvini

kitap bu yönden tamamen birbirleri gibidirler.

Öyleyse, tekvini kitapların da yedi ya da yetmiş batını vardır. Onların tevillerini ve

tefsirlerini ancak tabiat âleminin kirlerinden ve pisliklerinden uzak olanlar bilirler. Ve yine

o batınların manalarına ancak temiz olanlardan başkaları dokunamazlar. Zira Kuran,

rahim olan Rab tarafından inmiştir.

Öyleyse ey miskin! Rabbinin yolunda cihat et; kalbini temizle; şeytanın

ihatasından dışarı çık ve ilerle; Rabbinin kitabını oku ve onu yavaş yavaş üzerinde

düşünerek tertil ile oku ve onun kabuğunda kalma. Sakın semavi kitap ve rabbani inen

Kuran‟ın bu kabuktan ve suretten ibaret olduğunu sanma. Zira surette kalmak, zahir

olan âlemde takılmak ve onun aslına ve batınına geçmemek, ölüm, yok oluş, cehaletin

asıl kökü ve nübüvveti ve vilayeti inkâr etmenin temel esasıdır. Zira zahirde ilk kalan ve

batından nasiplenmekten kalbini kör eden, lanetlenmiş şeytandır. Çünkü o Âdem‟in

zahirini gördü ve iş ona karmaşık göründü ve şöyle dedi: ‛‛Çünkü beni ateşten

yarattın, onu çamurdan yarattın, dedi.”64 ‛‛Ben ondan daha üstünüm (zira ateş

çamurdan daha üstündür).”65. Şunu anlamadı ki Âdem‟in batınını idrak etmemek ve

onun nurani ve ruhani makamına bakmadan sadece zahirine bakmak delil yolundan

çıkmak ve istidlalde safsataya düşmek demektir. Nasıl ki bu konu Ehli Beyt‟ten (a.s)

gelen rivayetlerde yer almıştır.

Kafi kitabında İsa İbni Abdullah Kureşi şöyle naklediyor: ‛‛Ebu Hanife İmam

Sadık‟ın (a.s) yanına vardı. İmam Sadık (a.s) ona şöyle buyurdu: Ey Ebu Hanife!

64 Araf,12 65

Araf,12

56

Bana senin kıyas yaptığın ulaşmıştır. O, İmam Sadık‟a (a.s) şöyle arz etti: Evet.

İmam Sadık (a.s) ona şöyle buyurdu: Kıyas yapma! Zira ilk kıyas yapan İblis idi. O

zaman ki İblis şöyle dedi: Beni ateşten yarattın ve onu çamurdan. Böylece ateş ve

çamur arasında kıyas yaptı. Eğer Âdem‟in nurani yönünü, ateşin nurani yönüyle

kıyas etseydi o zaman iki nur arasındaki üstünlüğü de anlamış ve onun sefasının

diğerinden farkını görmüş olurdu.”66

Ve yine bu hata ve yanlışlardan birisi, sadece zahire bakma ve batının kapılarını

kapamadan birisi de şudur ki insanlar gönderilmiş elçileri inkâr ettiler. Bundan dolayı ki

onlar diğer insanlar gibi pazarlarda dolaşıyor ve onlar gibi yiyip içiyorlar. Nasıl ki yüce

Allah onların durumunu şöyle anlatıyor: ‛‛Elçilere dediler ki: Siz de ancak bizim gibi

birer insansınız. Rahman, herhangi bir şey indirmedi. Siz ancak yalan

söylüyorsunuz.”67

Sözü Tamamlama ve Açıklama

Zahir İlimlerinin ve Kitap ve Sünnet İlminin Önemi

Sakın aklının nurunu şeytan almasın ve bu iş de yanılgıya düşmeyesin ta ki

sonunda alçaklığa düşesin. Zira şeytan insanların sinelerinde hakkı batıla ve doğruyu

yanlışa karıştırarak vesvese eder. Çoğu zaman seni şekli doğru ama manası yanlış

istidlallerle doğru yoldan çıkarır. Ve şöyle söyler:

Zahir ilimlerini ve semavi kitapların zahirlerini öğrenmek bir şey değildir ve bu

haktan dışarı çıkmaktır. Bu şekildeki lafızlardan oluşan ibaretler ve şekilsel ibadetler

hayvanlar gibi olan avam halk, şekil ehli ve kabuklar ashabı için karar kılınmıştır. Ama

kalpler ve marifetler ashabı için sadece kalbi zikirler ve insanın içinden geçireceği

düşünceler vardır. Öyle ki ibadetin batını ve sonu ve ibadetin ruhu ve neticesidir ki onlar

onunla uğraşırlar. Çoğu zaman da şeytan sana bu konu hakkında şiir okur ve şöyle

söyler:

Resmi ilim baştanbaşa ‛‛kil”dir ve ‛‛kal”,

Ne ondan keyfiyet elde edilir ve ne hal.

66

Kafi, c1 s58 67

Yasin, 15

57

İlim, âşık olma ilminden başka bir şey değildi,

Geri kalanı da bedbaht İblis‟in yanıltması idi.

Ve bunun gibi yanıltmalar ve aldatmaları vardır. Öyleyse böyle durumlarda o

lanetli İblis‟ten Allah‟a sığın ve şöyle söyle: Ey lanetli! Bu söz haktır. Ama senin ondan

maksadın batıldır. Zira kınanan zahir, batından ayrılmış olan zahir ve manadan ayrı olan

şekildir. Zira o ne kitaptır ve ne de Kuran‟dır. Ama manayla irtibatı olan şekil ve sırla

bağı olan aşikâr, Allah‟ın, Allah Resulü‟nün (s.a.a) ve İmamların (a.s) uymamız

gerektiğini buyurduğu şeylerdir. Nasıl böyle olmasın, hâlbuki kitap ve sünnetin

zahirlerinin ilmi, değeri çok yüksek ve makamı en yüce ilimlerdendir. O ilim, zahiri

amellerin ve ilahi tekliflerin esası, şeriatla ilgili kurallar ve ilahi şeriatlardır. O ilim, ameli

hikmettir. Öyle ki rububi esrara, gaybi nurlara ve ilahi tecellilere götüren dosdoğru

yoldur. Eğer zahiri ameller olmazsa, hiçbir Allah‟a doğru yolculuk eden salik kendi

kemaline ulaşamaz ve hiçbir mücahit kendi maksadına varamaz.

Zahir ve Batın İlminin Korunmasının Gerekliliği

Öyleyse kâmil olan arif, bütün mertebeleri koruyan, her hak sahibine hakkını

veren, her iki gözü olan ve her iki makama ve her iki âleme sahip olandır. O kitabın hem

zahirini ve hem de batınını okur ve onun hem şekli, hem manası, hem tefsiri ve hem de

tevili hakkında derin düşünür. Zira batını olmayan zahir ve manasız şekil, ruhsuz ceset

ve ahireti olmayan dünya gibidir. İşte bu şekilde batını elde etmek ancak zahir yolundan

geçmekle mümkündür. Zira dünya, ahiretin tarlasıdır. Öyleyse eğer birisi sadece zahiri

alır ve orada kalırsa hata etmiştir ve vaktini boşa harcamıştır. Birçok ayetler ve rivayetler

de onu reddetmektedir. Öyle ki onların delaleti şudur ki Allah‟ın ayetlerinde derince

düşünmeği ve ilahi kitaplar ve onun cümleleri üzerinde düşünmeği iyi saymıştır ve

beğenmiştir. Ve yine bu ayetler ve rivayetler derinlemesine düşünmeden ve tefekkür

etmekten yüz çevirenlere ve onların kabuklarında kalanlara itirazda bulunmuştur. Eğer

birisi de zahire bakmadan sadece batın yolunu giderse kendisini dosdoğru yoldan

çıkarmış ve diğer insanları da doğru yoldan çıkarmıştır. Her kim de zahiri alır ve

hakikatlere ulaşmak için ona sarılırsa ve onun aynaya bakışı mahbubunun cemalini

görmek için bakan gibi olursa işte o dosdoğru yola hidayet olmuştur; Kuran‟ı hakkıyla

okumuştur ve o Rabbini zikretmekten yüz çevirenlerden değildir. Kitabının hakikatini

bilen yalnızca Allah‟tır ve kitabın ilmi O‟nun yanındadır.

58

Allah’ım! Senin en mükemmel olan kemalinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm kemallerin kâmildir. Allah’ım! Senin tüm kemallerinin hakkı için senden

diliyorum!

Her şeyin kemali, onunla tamamlandığı ve eksiğinin telafi edildiği şeydir. Öyleyse

maddenin en aşağı merhalesinde bulunan heyulanın kemali kendisine bir şekil veren

madde sureti iledir. Cinsin kemali fasıl iledir. İşte bu yüzden nefis şöyle tarif edilmiştir:

Nefis, aletsel olan tabii cismin ilk kemalidir. Zira bir itibara göre heyulanın kemali

onunladır ve diğer bir itibara göre ise cinsin kemali onunladır.68

Akait ve Amellerde Vilayet, Heyula İçin Suret Gibidir

İşte bu yüzden Alevi vilayet,69 (yüce Allah bizleri onun üzerinde sürekli kılsın)

dinin kemale ulaşmasına ve nimetin tamamlanmasına sebep oldu. Zira yüce Allah şöyle

buyuruyor: ‛‛Bugün size dininizi kemale ulaştırdım, üzerinize nimetimi

tamamladım.”70 İmam Bakır (a.s) Kafi‟de nakledilen uzun bir rivayetin bir kısmında

şöyle buyuruyor: ‛‛Daha sonra vilayet indi. Bu iniş Cuma günü Arafat‟ta idi.71 Yüce

Allah şunu indirdi: ‛‛Bugün size dininizi kemale ulaştırdım, üzerinize nimetimi

tamamladım.” Dinin kemale ulaşması Ali İbni Ebu Talib‟in (a.s) vilayeti vesilesi ile

oldu.”72

68

Bazıları vilayetin diğer ilahi farzlar gibi bir farz olduğunu zannetmişlerdir. Bu görüşte şu rivayete istinatta bulunmuşlardır: İslam, Beş şey üzere kurulmuştur; Namaz, oruç, hac, zekât ve velayet. Kamil arif olan şeyh Şahabadi (Allah onun sayesini onu sevenlere sürekli kılsın) şöyle buyurdular: Bu hadiste olan velayet vav harfinin fetheyle okunduğunda dostluk ve sevmek manasında olan ‛‛velayet” kelimesidir. Ama dinin erkânından olan ve hatta dinin aslı ve kemali olan vilayet, vav harfinin kesre ile okunduğu ‛‛vilayet” kelimesidir. (Yazar‟ın dipnotu). 69

Hazreti Ali‟nin (a.s) vilayeti için kullanılan bir terimdir. 70

Maide, 3 71

Ayetin iniş günü ihtilaflıdır. En doğru rivayete göre iniş günü Zilhicce ayının on sekizinci (Gadir) günüdür. Bak. El-Mizan Tefsiri, Maide suresinin üçüncü ayetinin tefsirine. (çev.). 72

Kafi, c1 s290

59

Öyleyse diğer ibadetler ve hatta inançlar ve melekeler de heyula yerindedir ve

vilayet de onların suretidir; onlar zahirdirler ve vilayet de onların batınıdır. İşte bu

yüzden eğer birisi ölürse ve onun imamı olmazsa, cahiliye devrinin ölümü, küfür, nifak

ve dalalet ölümüyle ölmüştür. Nasıl ki Kafi kitabının rivayetinde yer almıştır. Zira madde

ve heyulaya suret ve fiiliyet dışında hiçbir şey varlık bağışlamaz. Hatta madde ve heyula

için ahiret âleminde varlık bile yoktur. Zira o âlem baştanbaşa hayattır ve ahiret, hasat

yurdudur. Dünya ise ahiretin tarlasıdır.

Kemal, Celal Sıfatı Mıdır Yoksa Cemal Sıfatı Mıdır?

Bil ki ilahi isimler ve sıfatların tamamı kâmildirler. Hatta kemalin kendisidirler. Zira

orada eksiklik yoktur ta ki telafi edilsin. Âlemde olan kemalin hepsi ilahi isimlerin

kemalinin zuhur etmesi ve onların tecelli etmeleridir. İlahi isimlerin en çok kâmil olanı ise

bütün kemalleri kendisinde toplayan isimdir. O ismin mazharı ise kâmil insandır. Öyle ki

kâmil insan, bütün ilahi sıfatları ve isimleri kendisinde toplayan ve Allah‟ın tüm

tecellilerinin mazharı olan insandır.

Öyleyse ilahi isimler arasında en kâmil olan isim, ‛‛Allah” ismidir. İsimlerin

mazharları içerisinde kâmil insan en kâmil mazhardır. Şeriatlar içinde onun şeriatı en

kâmil şeriattır. Onun şeriatının kemali vilayet iledir. Onun şeriatının nispeti diğer şeriatlar

içerisinde, diğer şeriat sahipleri içerisinde onun kendisinin nispeti gibidir. Diğer isimler

içerisinde kemalleri kendisinde toplayan isim gibi. Öyleyse onun şeriatı ‛‛Allah” isminin

devletinin altındadır. Öyle ki onun hükümeti ebedi ve ezelidir. Diğer şeriatlar da onun

şeriatının mazharlarıdırlar. Onun şeriatı diğer şeriatların bir kemalidir. İşte bu yüzden o

peygamberken henüz Âdem su ile çamur arasında idi. Hatta hiç bir su ve çamurun

varlığı yoktu. O (Hz. Muhammed) Âdem, Nuh ve diğer peygamberlerle birlikte idi.

Muhakkik Sebzivari‟nin Esma-ul Husna‟nın Şerhi adlı kitabından şu şekilde

istifade edilmektedir: Kemal, hem celal ve hem de cemal sıfatlarını kendisinde toplayan

bir terimdir. Bu konu, gerçi daha önce söylediğimiz şu konuya göredir: Her cemal

sıfatında bir celal sıfatı gizlidir ve her celal sıfatında bir cemal sıfatı gizlidir. Bu konu

doğru bir konudur. Ancak isim zuhuru olan sıfata tabidir. (Gizli olan sıfata değil). Kemal,

içinde celal sıfatının gizli olduğu cemal sıfatındandır. Zira kemal bir şeyin tamamlanma

şeklidir ve bu tamam olma subuti (cemal) sıfatlardandır. Her ne kadar selbi (celal) bir

sıfatı da kendisiyle birlikte gerektirmektedir.

60

Allah’ım! Senin en büyük olan isimlerinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm isimlerin büyüktür. Allah’ım! Senin tüm isimlerinin hakkı için senden

diliyorum!

İlahi İsimler ve Sıfatlar Allah‟ın Mukaddes Zatının Hicaplarıdır

Bil ki ey habibim! (Allah seni isimlerini ve sıfatlarını tanımaya muvaffak kılsın ve

seni ayetlerinin esrarında derinlemesine düşünenlerden karar versin). İlahi güzel isimler

ve rububi yüce sıfatlar, tek olan Allah‟ın zatı için nur hicaplarıdır.73 Bütün isimlerin

onlarda zuhur bulduğu dış varlıklar, Allah‟ın tek olan zatında yok olmuşlardır ve

sıfatların bütün tecellileri o hazrette gizlenmiştir. Zira gayıp olan hüviyet ve tek olan zat

hiç kimseye isimsel olan dış varlık hicabı dışında bir şeyle zuhur etmez ve hiçbir âlemde

73

Bu, Allah‟a doğru yolculuk eden saliklerin bazı makamlarına göredir. Yoksa bu, diğer mertebelere sahip olan salikler için şirk olarak hesap edilir. Öyle ki iyi insanların güzel amelleri, yakınlaştırılmış kullar için kötülük olarak hesaplanır. Öyleyse şirkten halis olan hakiki iman, şu imandır ki O‟nun ilk, son, zahir ve batın olduğuna inansın. Öyleyse hiçbir O‟nun kerim olan veçhinin hicabı olamaz. Ve yine hiçbir iş ve yaratış, O‟nun yüce nurunun örtüsü olmaya ulaşamaz. Nasıl ki Arefe duasında şöyle yer almıştır: ‛‛Nasıl varlığında sana ihtiyacı olan bir şeyle sana istidlal edilsin? Acaba senin dışında bir şey için zuhur mu vardır ki sen o zuhurda olmayasın ta ki o seni zahir eden olsun? Ne zaman gayıp oldun ki seni gösterecek bir delile ihtiyacın olsun? Ne zaman uzak oldun ta ki eserler sana ulaştırsın? Seni, onu sürekli kontrol ettiğini görmeyen göz kördür.” Evet, Allah‟ın mutlak velisi (a.s) doğru buyurmuştur. Öyleyse gerçek arif ve şirkin bütün mertebelerinden, avamın şirki olsun havasın(eşrafın) şirki olsun, uzak olan mümin, bütün dış varlıkları, aşikâr olan varlıkları, zuhuru ve batını sadece O‟nun vasıtasıyla görendir. Öyle ki O‟nun dışında bir şey yoktur ki O, onun vasıtasıyla gizlenmiş olsun ve O‟nun dışında hiçbir kimse yoktur ta ki O‟nun yüzüne hicap olsun. Bir şeyin kendisi de kendisine hicap olamaz.

Şeyh Abdurrazzak Kaşani‟den şöyle soru soruldu: Hulul (Allah‟ın varlıkların içinde olması) mu yoksa ittihat (Allah‟ın varlılarla bir olması) mı doğrudur? O şöyle cevap verdi: Her ikisi de batıldır. Evde ev sahibinden başka kimse yoktur.

Hulul ve ittihat burada imkânsızdır, Ki birlikte ikilik dalaletin kendisidir. Kamil arif, mahir muhakkik, Şia‟nın iftiharı ve tarikatın ve şeriatın şeyhi olan Kadı Said Şerif Kumi, (k.n) Re‟s-

ul Calut hadisinin şerhinde şöyle buyuruyor: Futuhat‟ın yazarı (Muhyiddin İbni Arabî) şöyle diyor: Âlemin hepsi gayıptır ve hiçbir şey ondan zahir olmamıştır. Yaratılışın yaratıcısı zahirdir ve hiçbir zaman gayıp olmadı. İnsanlar bu konuda tam tersine düşünürler ve şöyle derler: Allah gayıptır ve âlem zahirdir. Onlar bu itibarla şirkin gerekliliğinde yer alırlar.

Şöyle diyorum: Bu arif kendi zannının gereğinin şirk oluşundan gaflet etmiştir. Öyle ki Hakk‟ın zahir olduğuna ve âlemin gizli olduğuna hükmetmiştir. Hâlbuki bu da gizli şirkin kısımlarındandır. Ama hakiki iman, şuna inanmaktır ki zahir, batın, aşikâr ve gayıp olan O‟dur. Öyleyse eğer O‟nu batınlarda talep edersen O zahirdir ve eğer O‟nu zahirde ararsan O batındır. Eğer her ikisinde talep edersen O her ikisinden de münezzehtir. Âlem, zatıyla gizli ve Allah‟la zahirdir. Bu noktayı iyi tanı ki bu, tevhitte yüce bir bölümdür. (Şerif Kumi‟nin sözünün sonu).

İhlâsın kemali ve hakikatin aslı yüce Allah‟ı vasıflandıran zahir, batın, ilk ve son olmakla vasıflandırmamasıdır. Çünkü evde O‟ndan başka kimse yoksa o zaman kim için zuhur etsin? Kimden gayıp olsun? İlk ve son olma nasıl tasavvur edilebilir ki? Zira ilk ve son olma, başlangıç ve son bulma itibarıyladır. O‟nun dışında her şey batıl ve helak olduğundan, o zaman başlangıç ve son bulma yoktur. Öyleyse marifetin kemali, Allah‟a doğru yolculuk eden salikin bu makamda kendi acizliğinin ve eksikliğini tamamen idrak etmesidir. (Yazar‟ın dipnotu).

61

sıfatsal tecelli örtüsü dışındaki bir şeyle zahir olmaz. O‟na bu gayıp hüviyeti

mertebesinde ne bir isim vardır ve ne de bir işaret vardır; ne O‟nun için bir dış varlık

olma durumu vardır ve ne mukaddes hakikati için bir sınır vardır. Hâlbuki isim ve işaretin

kendisine göre bir sınırı ve dış varlık olma durumu vardır. Öyleyse O‟na mefhum ve

mahiyet yönüyle isim ve işaret yoktur. Hakikat ve hüviyet yönüyle ise ne ilimi olan isim

ve işaret vardır ve ne de dış varlıksal olarak bir isim ve işaret vardır. O‟nun dışında

hiçbir şey yoktur ta ki O‟nun ismi ve işareti olsun. Allah isimsel olarak sınırlandırılmaktan

münezzehtir ve dış varlıksal olarak işaretten temizdir. Âlemin tamamı hayal içinde

hayaldir. O‟nun mukaddes zatı, kendi zatıyla ayakta duran bir hakikattir. Böyle bir

hakikatin hayalle keşfedilmesi mümkün değildir. Nasıl ki asil insanlar söylemiştir.

Öyleyse bütün ismi mefhumlar ve dış varlıkların hakikatlerinin tüm mertebeleri, O‟nun

zuhur, tecelli, mutlak olma ve yayılma makamından keşif yapmaktadır. Yayılan varlık ve

varlığın genel mefhumu sadece mutlak olma ve keşfetme makamını anlatan

mefhumlardır.

İsimlerin ve Sıfatların Varlığının Tek Olan Zatla Bir Çelişkisi Yoktur

Şeyh Sadruddin Konavi, Miftah-ul Gayb veş-Şuhud kitabında şöyle diyor: Varlık

için iki itibar vardır. Birisi sadece varlık olmak ve o yüce Hak‟tır. Varlık bu yüzden ve bu

yönden nasıl ki daha önce ona işaret ettik, onda ne çokluk, ne terkip, ne sıfat, ne vasıf,

ne işaret, ne isim, ne nispet ve ne de hüküm vardır. O sadece halis varlıktır. Bizim ona

varlık söylememiz konuyu anlatmamız içindir. Yoksa onun adının gerçekte varlık

olduğundan dolayı değildir. Hatta onun ismi aynı sıfatıdır ve onun sıfatı aynı zatıdır.

(Nakletmek istediğimiz kısmın sonu).

Büyük arif Ağa Muhammed Rıza Kumşei (k.s) ona mensup olan, Kayseri‟ye ait

olan Fusus-ul Hikem‟in şerhinin mukaddimelerinin haşiyesinde kendisine şöyle bir soru

soruyor: Eğer isimler, zat isimleri ve sıfat isimleri olarak ikiye ayrıldıysa neden yüce

Allah için tek olan zat mertebesinde bir isim ve işaret olmasın? Hâlbuki bu merhalede

zat vardır ve bir sıfatla sıfatlandırılmalıdır.

O bu soruya bu şekilde cevap veriyor: Bir şeyin işareti, onu diğer şeylerden

ayıran ve onu keşfeden şeydir. Öyleyse onunla uyum içinde olmalıdır ta ki onu

keşfedebilsin. İlahi zat olan Allah, mefhumlardan hiçbir mefhumla zahir olmaz ve

keşfedilmez ta ki o mefhum yüce Allah için isim olsun. Eğer istersen kendi vicdanına

62

dön ve bak. Acaba mefhumlar içerisinden bir mefhumu diğer bir mefhumun aynısı

olarak buluyor musun? Nerede kaldı ki yüce Allah‟ın kemallerini karşılayan sonsuz

mefhumlar vardır. Nasıl mümkündür ki bir mefhum Allah‟ın kemallerini keşfeden olsun.

Hâlbuki mefhum sınırlıdır. Yüce ve bereketli olan Allah‟ın zatı sınırsızdır. Öyleyse tek

zat olan Allah için asla bir isim yoktur. O‟nun zatı bir sınırlayıcının onu sınırlamasından

temiz ve mukaddestir; mefhumlar gibi gaybi şeylerden bir şey veya dışarıda var olan bir

varlığın onu ihata etmesinden O, uzak ve mukaddestir. Öyleyse genel geniş varlık ve

itibari olan genel mefhum her ikisi O‟nun mutlak oluşunu keşfederler, O‟nun mukaddes,

yukarı ve yüce olan zatını değil. Asil insanların sözünü işitmedin mi? Onlar şöyle

diyorlar: Âlemin tamamı, hayalde olan hayaldir; yüce Allah‟ın zatı kendisiyle ayakta

duran bir hakikattir ve varlık o zatta sınırlıdır.

Gerçi bu büyük insanın sözlerinin bir kısmındaki kusur açıktır. Hatta sözün

niteliğinden ve maksattan dışarı çıkmış ve varlığın mertebelerinden bir mertebeye

inmiştir. Ancak bizim için delil olan kısım onun sözünün son kısmı idi. Öyle ki benim

iddia ettiğim konuya bir şahit ve hatta açık bir delildir. Bu mertebe körlük ve gayıp

mertebesidir. Rivayetlerde şöyle bir konu yer almıştır: Allah için bir isim vardır; o ismi

kendisi için seçmiştir ve hiç kimsenin ondan haberi yoktur; o isim, İsmi Azam‟ın

harflerinden yetmiş üçüncü harftir. Nasıl ki onun rivayeti gelecektir inşallah. O isim

hakkındaki ihtimallerden birisi de şudur ki: Körlük ve gayıp mertebesinin isminden

maksat bu isimdir. Öyleyse ben o mertebeye bazen isim kelimesini kullanıyorsam şu

yöndendir ki zat, kendi zatıyla zatını bilen bir allamedir. Zira O zatıyla kendi zatına

âlimdir.

İlahi İsmin Manası

Öyleyse eğer bizim beyan ettiğimizi hakkıyla iyi okuyup, iyi de anladıysan bil ki

isim, sıfatlarından belirli bir sıfatla ve tecellilerinden mahsus bir tecelli ile birlikte olan

zattan ibarettir. Örneğin ‛‛Rahman”, geniş rahmetle tecelli eden zattan ibarettir. ‛‛Rahim”,

kemalin yayıldığı rahmet ile tecelli eden zattan ibarettir. ‛‛Muntakim”, intikamla

belirlenmiş zattan ibarettir. Bu, varlık âleminde meydana gelmiş ilk çokluktur. Bu çokluk,

gerçekte ilmi birçokluktur. Yüce Hak Hazretleri kendi zatını sıfatlar ve isimler aynasında

aşikâr buyurmuştur. Özet bir ilimle birlikte geniş bir keşif olmuştur. Bu isimsel ve sıfatsal

tecelli ile varlığın kapıları açılmış, gayıp âlemi aşikâr âlemle irtibat kurmuş, Allah‟ın

63

rahmeti kullarına yayılmış ve O‟nun nimeti beldelerini almıştır. Eğer bu isimsel tecelli

olmasaydı âlem, yokluğun ve gizliliğin karanlığında, gizlenmişliğin vahşetinde sürekli

baki kalacaktı. Zira bu âlemde olan hiç kimse için ve hatta Allah‟a doğru yolculuk eden

saliklerden hiçbir salikin kalbine zati tecelli mümkün değildir. Ancak sadece isimlerden

bir isim ve sıfatlardan bir sıfat hicabı içinde mümkündür.

Meleklerin Âdem‟e Secde Etmelerinin Sırrı

İşte bu tecelli ile Allah‟ın en mükemmel dostları isimleri, sıfatları, onların

gereklerini ve gereklerinin gereklerini varlık mertebesinin doruk noktasına kadar

müşahede ettiler ve sabit varlıkları tüm hakikatleriyle ve hüviyetleriyle gördüler. Ama

bazı isimlerin tecellileri bazılarına öncelikli idi. Öyleyse önce ihata eden isimler tecelli etti

ve o ihata eden ismin hicabında ihata edilen isim tecelli etti. Öyleyse ‛‛Allah” ismi ve

‛‛Rahman”” ismi diğer isimlere ihataları oldukları için diğer isimler için olan tecelli o

ikisinin vasıtasıyla oldu. İşte bu, Allah‟ın rahmetinin gazabını geçtiğinin sırlarından

birisidir. ‛‛Allah” ismiyle tecelli, önce diğer isimlere oldu ve ikinci olarak ‛‛Allah” isminin

vasıtasıyla da diğer isimlerin sabit varlıklara tecellisi oldu. Ancak sabit varlığın kâmil

insan için tecellisi istisnadır. Zira bu tecelli ilk önce vasıta olmadan oldu. Dış varlıklara

üçüncü olarak tecelli oldu. Varlıksal tecellide de kâmil insana olan tecelli, isimlerden bir

isim ya da sıfatlardan bir sıfat vasıta olmadan ‛‛Allah” ismi ile oldu. Diğer varlıklara olan

tecelli ise isimler vasıtası ile idi. Yüce Allah‟ın meleklere Âdem‟e secde etmesini

emretmesinin sırlarından birisi işte bu idi. Gerçi lanetli şeytan hatasından dolayı bu

hakikati idrak edemedi. Eğer Allah ihata eden ismiyle Âdem‟e (a.s) tecelli etmeseydi,

Âdem‟in bütün isimleri öğrenmesi mümkün değildi. Ve eğer şeytan ‛‛Allah” isminin

terbiyesi altına girseydi asla Âdem‟e secde etmeye emredilmezdi ve Âdem‟in ruhani

yönünü idrak etmekten aciz kalmazdı. Âdem, Allah‟ın İsmi Azam‟ının mazharı

olduğundan dolayı, bütün âlemlerde Allah‟ın halifesi olma liyakatini elde etti.

NUR

Bütün Varlıklar Allah‟ın İsimleridirler

Belki de sen, ismin ruhu hakkında derinlemesine düşündükten, onun hakikati

hakkında tefekkür ettikten, varlık silsilesinin mütalaa ettikten ve onu satır satır

okuduktan sonra Allah‟ın izni ve verdiği güzel başarı ile varlığın silsilesinin ve onun

mertebelerinin ve müşahede etme dairesinin ve onun makam ve derecelerinin

64

tamamının ilahi isimler olduğu senin için keşfolur. Zira isim alamet manasınadır ve

hazreti gayıp âleminden varlık âlemine adım atan her şey kendi yaratıcısı için bir alamet

ve Rabbinin mazharlarından bir mazhardır. Öyleyse genel olan hakikatler ilahi isimlerin

esaslarındandır ve varlıkların fertleri ve sınıfları ihata olunmuş isimlerdendir. Yüce

Allah‟ın isimleri sayılamazlar. Var olan isimlerden her birisi ulûhiyet ve tek olma

makamında olan isimlerden birsinin terbiyesi altındadır ve o ismin mazharlarından bir

mazhardır. Nasıl ki Kafi kitabında merhum Kuleyni kendi isnadıyla İmam Sadık‟ın (a.s)

şöyle buyurduğunu naklediyor: ‛‛Güzel isimler Allah‟a aittir. Öyleyse O‟nu o isimlerle

çağırın” ayetinin tefsiri hakkında şöyle buyurdular: Allah‟a yemin olsun, güzel

isimler biziz.”74 Ve tamamının bundan sonra geleceği bir rivayette ise şöyle

buyurmuştur: ‛‛Yüce Allah isimleri sesi olmayan harflerden yarattı…”75 Allah‟ın dış

âlemde var olan isimlerinin olduğunu anlatan rivayetler çoktur.

Kamil arif, Kemaluddin Abdurrazzak Kaşani, Tevilat adlı kitabında şöyle

buyurmuştur: Her şeyin ismi onunla tanındığı şeydir. Öyleyse yüce Allah‟ın isimleri, bir

çeşit varlıkların suretleridir ki hüviyetlerinin özellikleriyle Allah‟ın sıfatlarına ve O‟nun

zatına; vücutlarıyla O‟nun veçhine ve var oluşlarıyla O‟nun tek oluşuna delalet etsin.

Zira varlıkların çeşitleriyle ilgili olan bu suretler, Allah‟ın onlarla tanındığı zuhur

oluşlardır. (Sözü burada sona erdi).

HİDAYET

İsmi Azam ve Onun Kısımları

Bil ki (Allah seni İsmi Azam‟a doğru hidayet etsin ve sana bilmediklerini öğretsin)

mübarek ve yüce olan Allah için İsmi Azam (en yüce isim) vardır. O isimle dua

edildiğinde eğer göklerin kapalı olan kapılarına okunursa, rahmet kapıları açılır. Eğer

yerin daralmış kapılarına o adla dua okunursa, kurtuluş kapıları açılır. Bu yüce isime

gaybi hesaba göre bir hakikat vardır; mabut makamına göre bir hakikat vardır ve lafız ve

ibaret hesabına göre ise üçüncü bir hakikat vardır. Kendisinden başka hiç kimsenin

bilmediği ve istisnanın olmadığı gaybi hakikate göre olan ismi azam, daha önce de

zikrettiğimiz gibi itibara göredir. O itibar şu idi: Allah‟ın kendisi için sakladığı ve gaybi

ilminde olan yetmiş üçüncü harftir. Nasıl ki Kafi kitabında din imamlarına (a.s) İsmi

74

Kafi, c1 s144 75

Kafi, c1 s112

65

Azam‟dan verilenler bölümünde senedi İmam Bakır‟a (a.s) ulaşan bir rivayette şöyle

buyuruyor:

‛‛Şüphe yok ki Allah‟ın yüce ismi yetmiş üç harftir. Asıf‟ın yanında o

harflerden sadece ve sadece bir harf vardı. O, o bir harfle konuştu ve onunla

Belkıs arasında olan yer yok oldu; elini uzattı onun tahtını eliyle aldı. Daha sonra

yer, önceki durumuna geri döndü. Bu olay, bir göz açıp kapamadan daha az bir

zaman diliminde oluverdi. O yüce isimden yetmiş iki harf bizim yanımızdadır. Bir

harf de yüce Allah‟ın yanındadır. Kendi yanında gaybi ilminde onu kendisi için

seçmiştir. Yüce ve azim olan Allah‟ın gücü ve kuvveti dışında hiçbir güç ve kuvvet

yoktur.”76

Aynı kitapta diğer bir rivayet de vardır. O rivayette İmam Sadık (a.s) şöyle

buyuruyor:

‛‛Meryem oğlu İsa‟ya iki harf verilmişti. O iki harfle iş yapıyordu. Musa‟ya

dört harf verilmişti. İbrahim‟e sekiz harf verilmişti. Nuh‟a on beş harf verilmişti.

Âdem‟e yirmi beş harf verilmişti. Yüce Allah bunların hepsini Muhammed (s.a.a)

için topladı. İsmi Azam yetmiş üç harftir. Muhammed‟e (s.a.a) yetmiş iki harfi

verildi. Bir harf ondan saklandı.”77

Ulûhiyet Makamında İsmi Azam ve Onun Tecellisi

Ulûhiyet ve tek ilah olma makamı hesabına göre olan İsmi Azam, bütün ilahi

isimleri kendisinde toplayan isimdir. Öyle bir toplayıcılık ki varlıkların başlangıcı ve kökü

olmasıdır. Tıpkı ağaçlar için tohum gibi olmalıdır. Öyle ki ağacın gövdesi, dalları ve

yaprakları hepsi o tohumda mevcuttur. Ya da cümlenin kendisini oluşturduğu parçaları

kapsaması gibidir. Aynı bir ordunun kendi grup ve fertlerini kapsaması gibidir. Bu ismin

birinci itibara göre, hatta ikinci itibara göre de bütün isimlere hükümeti vardır ve bütün

isimler onu izhar ederler. Zat itibarına göre de bütün ilahi mertebelere önceliği vardır. Bu

isim kendi hakikatinin tamamıyla tecelli etmez. Sadece kendisi için ve bir de Allah‟ın

rızasının kendisine çekmiş Allah‟ın kulları için tecelli eder. O kul da onu zuhura ulaştıran

tam bir izhar eden olur. Yani bütün âlemlerin sureti olan insaniyetin hakiki sureti olur. Bu

insaniyetin hakikatidir. Öyle ki bu ismin terbiyesi altına girer. İnsan çeşidinin içinde bu

76

Kafi, c1 s230 77

Kafi, c1 s230

66

ismin tecelli etmesi gerektiği gibi tecelli eden insan, Muhammedi (s.a.a) hakikat ve

Allah‟ın velileri olan masum imamlar (a.s) dışında hiç kimse yoktur. Öyle ki masum

imamlar (a.s) ruhaniyet yönüyle Hazreti Muhammed‟le (s.a.a) birdirler. İşte bu, Allah‟ın

razı olduğu kullar dışında kimsenin bilmediği gayıp ilmidir.78

Kafi‟de olan rivayette şöyle yer almıştır: ‛‛Allah‟a yemin olsun ki mutlaka

Muhammed (s.a.a), Allah‟ın kulları arasında razı olduğu kuldur.”79

Hakiki Var Olan İsmi Azam

İsmi Azam, hakiki var olma hesabına göre, kâmil insandan ibarettir. Öyle ki o

bütün âlemlerde Allah‟ın halifesidir. O, Muhammedi hakikattir. Onun sabit varlığı

ulûhiyet makamında İsmi Azam ile birdir. Diğer sabit varlıklar ve hatta diğer ilahi isimler

bu hakikatin tecellilerindendir. Zira sabit varlıklar, ilahi isimlerin var oluşlarıdır. Her hangi

bir şeyin dış âlemde var oluşu o şeyin varlık bulmuş durumdaki aynısıdır ve onun

dışında başka bir şey değildir. Evet, akıl makamında var olma var olandan farklı bir

şeydir. Öyleyse sabit varlıklar ilahi isimlerdir. Öyleyse Muhammedi hakikatten olan sabit

varlık İsmi Azam‟ın kendisidir. Diğer isimler, sıfatlar ve diğer varlıklar onun

mazharlarından ve onun ayrıntılarındandır. Diğer bir itibara göre ise onun

parçalarındandır.

Öyleyse bütün âlemlerde, akıl âleminden tutun da heyula âlemine kadar tecelli

eden Muhammedi Hakikat idi. Âlem baştanbaşa o hakikatin zuhurudur ve onun

tecellisidir. Varlık mertebelerinin her bir zerresi, bu suretin ayrıntılı halidir. İşte İsmi

Azam budur. O, kendi dış âlemdeki hakikatiyle meşiyetin zuhur etmesinden ibarettir.

Onun dış âlemde bir var oluşu yoktur. Ama her hakikat sahibinin hakikati onun vasıtası

iledir. Var olan her şeyle birlikte olan bir var oluştur. Nasıl ki rivayette şöyle yer almıştır:

‛‛Allah her şeyi meşiyetle yarattı. Meşiyeti ise meşiyetin kendisi ile yarattı.” Bu

Muhammed İbni Abdullah (s.a.a) olarak adlandırılan varlık binası ve ilahi ilim âleminden

tabiat âleminin zindanındakileri kurtarmak için mülk âlemine inen, o genel hakikatin

özüdür. Bütün mertebeler onun içinde gizlenmiştir. Nasıl ki ayrıntılı akıl, öz ve özet olan

aklın içinde gizlenmiştir.

78

Şu ayete işarettir: ‛‛O, gaybı bilendir, fakat gaybı üzerine bir kimseyi apaçık haberdar etmez. Ancak razı olduğu kullar bundan müstesnadır.” (Cin, 26–27) 79

Kafi, c1 s256

67

Müminlerin Emiri, muvahhitlerin mevlası, efendimiz ve mevlamız olan Ali İbni Ebu

Talib (a.s) hutbelerinin birisinde şöyle buyuruyor: ‛‛Levh benim; kalem benim; Arş

benim; Kursi benim; yedi gök benim ve ‛‛Bismillah”ın ba harfindeki nokta benim.”

İmam Ali (a.s) ruhaniyet makamı yönüyle Peygamber‟le (s.a.a) birdirler. Nasıl ki

Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: ‛‛Ben ve Ali bir ağaçtanız.” Ve yine şöyle

buyurmuştur: ‛‛Ben ve Ali bir nurdanız.” Onların (ikisine ve onların Ehli Beyt‟ine selam

olsun) nurlarının bir olduğuna delalet eden diğer birçok rivayette bulunmaktadır.

Bizim söylediklerimizin çoğuna delalet eden Kafi‟de uzun ve geniş bir rivayet

vardır. Masum imamların nefeslerinin rahmet ve bereket vesilesi olması için uzun

olmasına rağmen biz onu naklediyoruz.

İsmi Azam‟ın Beyanında Bir Rivayet

Bu rivayet, ‛‛İsimlerin Hadis80 Olması” bölümündedir. Ali İbni Muhammed, Salih

İbni Hammad‟dan, o da Hüseyin İbni Yezid‟den, o da İbni Ebu Hamza‟dan, o da İbrahim

İbni Ömer‟den, o da İmam Sadık‟tan (a.s) şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: ‛‛Şüphesiz

yüce Allah, sesi olmayan harflerden bir isim yarattı. O isim lafızla söylenmiyor;

var oluş makamında bir ceset kalıbında değildir; benzetmeyle vasfedilemez; bir

renkle boyanmamıştır; o isim sahilsiz ve sınırsızdır; düşünenlerin hissinden

hicaptadır ve bir örtü olmadan örtüdedir. Öyleyse Allah onu birbirleriyle birlikte ve

birisinin diğerinden önde olmadığı dört parçası olan tam bir kelime olarak karar

verdi. Yaratılanların ona duyduğu ihtiyaçtan dolayı onlardan üçünü zahir etti ve

onlardan bir tanesini de hicapta karar verdi. İşte o gizlenmiş ve hazine edilmiş

isimdir. Zahir olan isimler şunlar idi: Zahir olan yüce Allah‟tır. Münezzeh olan

Allah dört isimden her birisi için dört rükün ram etti. Öyleyse hepsi on iki

rükündürler. Daha sonra her rükün için otuz isim yarattı. Öyle ki bir fiil de o

rükünlerden her birisine mensup idi. O isimler şunlardır: Rahman, Rahim, Melik,

Kuddus, Halik (yaratan), Bari (var eden), Musavvir (şekil veren), Hay (diri),

Kayyum kendisine ne uyku gelir ve ne de uyuklama, Âlim, Habir (haberi olan),

Sami (duyan), Basir (gören), Hekim (hikmet sahibi), Aziz, Cebbar, Mutekebbir

(tekebbür sahibi), Âli (yüce), Azim, Muktadir (güç sahibi), Kadir (kudretli), Selam

(selamet veren), Mumin (emniyete kavuşturan), Muheymin (gözetip koruyan),

80

Kadim olmayan, sonradan oluşan

68

Munşi (icat eden), Bedi (başlatan), Refi (yüksek), Celil, Kerim, Razik (rızık vern),

Muhyi (dirilten), Mumit (öldüren), Bais (gönderen) ve Varis. Bu isimler güzel

isimlerdir ve onlar üç yüz atmışa ulaşır. Bunların nispeti o üç ismedir. O üç isim

ise o bir ismin rükün ve hicaplarıdır. O bir isim bu üç isim vasıtası ile gizlenmiş ve

gayıp hazinesinde saklanmıştır. Bu, yüce Allah‟ın buyurduğu bu ayettir: ‛‛De ki:

İster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. Çünkü en güzel

isimler O'na hastır.”81 Hadisi şerif burada sona erdi.82

Eğer bu hadisi şerif üzerinde dikkatli bir şekilde düşünürsen ilim ve marifetin

sırları senin için keşfolur; ilahi isimler hakkındaki gizli kapılar senin yüzüne açılır. Nasıl

böyle olmasın, hâlbuki bunlar vahiy ve nübüvvet madeninden çıkmıştır; ilim semasından

ve marifet yerinden inmiştir.

İsmi Azam ve Rivayetin Manası Hakkında Hadis Âlimi Kaşani‟nin Sözü

Rabbani arif, mevlana, Molla Muhsin Kaşani, (Allah onun delilini nurlandırsın) bu

hadisi şerifin şerhinde şöyle buyurmuştur: Rivayette zikredilen sıfatlara sahip olan isim

şuna işarettir: Akıl bölümünde geçen Allah‟ın ilk yaratığına yani Muhammedi nura,

Ahmedi ruha ve genel akla işarettir. Onun dört parçası ilahi yöne işarettir. İlahi yönün

gösterdiği üç âlem ise şu âlemlerden ibarettir: Akıllar âlemi ki o maddeden ve

suretlerden soyuttur. Hayal âlemi ki o da maddeden soyuttur. Ama suretten soyut

değildir. Cisimler âlemi ki o da madde ile birliktedir. Diğer bir ibaretle his, hayal, akıl ve

sır âlemlerine işarettir. Üçüncü bir ibaretle aşikâr âlemi, gayıp âlemi, gaybın gaybı âlemi

ve gayıpların gaybı âlemlerine işarettir. Dördüncü bir ibaretle mülk, melekût, ceberut ve

lâhut âlemlerine işarettir. Parçalarının birbirine yakın oluşu, kelimenin tamamlanması

için birbirlerine gerekli oldukları ve birbirlerine bağlı oldukları anlamına gelir. Gizli olan

parça da ilahi sır ve lahuti gayıptır. Merhum Kaşani daha sonra şöyle buyuruyor: Zahir

Allah‟tır. Yani Allah o üç isim vasıtası ile zahir olmuştur. Zira adlandırılmış bir şey isim

ile zahir olur. Dört rükün şunlarda ibarettir: Hayat, ölüm, rızk ve ilim. Dört melek, İsrafil,

Azrail, Mikail ve Cebrail onlar için görevlendirilmişlerdir. (Merhum Kaşani‟nin sözünden

nakletmek istediğimiz kısmın sonu. Allah makamını yüceltsin).

81

İsra, 110 82

Kafi, c1 s112

69

İsmi Azam Hakkında Araştırma ve Rivayetin Beyanı

Bu güzel araştırma, bazı görüşlere ve itibarlara göre doğruluğunda ve metin

oluşunda, kemal noktasındadır. Ama daha münasip olan beyan şudur: Bu vasıflarla

anlatılan isim, Muhammediye hakikatinin mutlak oluş makamıdır. Yani sınırsız olan

hatta mahiyet sınırına nispetle de sınırsız olan meşiyet makamıdır. ‛‛Örtü olmadan

örtüdedir” kısmı, ‛‛zahir oluşunun şiddetinden gizlidir” manasınadır. Aynı şekilde diğer

sıfatlar da bu makamla münasiptir. Öyle bir makam ki ne sınırı vardır ve ne de işareti.

‛‛Allah onu dört parçası olan tam bir kelime olarak karar verdi” kısmı sadece bu

makamla münasiptir. Zira akıl için dört parça karar vermek doğru değildir. Ancak

hakikatten uzak olan tefsirlerle olabilir. Meşiyet makamı ise mutlak olma makamıdır ve

akılla akıldır, nefisle nefistir ve tabiatla ise tabiattır. Dört parçadan maksat, akıl âlemi,

nefis âlemi, misal âlemi ve tabiat âlemidir. Yani sureti ve maddesi olan tabiat âlemi,

sureti olan ama maddeden soyut olan misal âlemi, suret ve maddeden soyut olan ama

maddeye bağlı olan nefis âlemi ve mahiyetten değil de maddeden soyut olan akıl âlemi.

Söylediğimiz sözlerden İmam Sadık‟ın (a.s) buyurduğu şu cümlenin manası

anlaşılmış oldu: ‛‛Birisinin diğerinden önde olmadığı dört parçası.” Zira dört âlem

mutlak meşiyete olan yönleri itibarıyla ve rablerine olan yönleri itibarıyla aynı sırada yer

almışlardır ve hiç birisi diğerinden önde değildir. Nasıl ki bu kitabın başlangıcında

‛‛Allah‟ım! Senin en güzel olan güzelliğin hakkı için senden diliyorum” cümlesinin

şerhinde onun araştırmasını yaptık.

Allah‟ın zahir ettiği üç parçaya gelince, onlar, nefis âlemi, hayal âlemi ve tabiat

âlemidir. Zira bu üç âlemde yaratılış âleminin tozu vardır. Yaratılar yaratılmış

olduklarından dolayı onlara ihtiyaçları vardır. Ama akıl yaratılış âleminden değildir. O

ilahi iş âlemindendir. Çünkü o heyula âleminin kirinden ve madde âleminin

karanlıklarından uzaktır ve yaratılış ona yönelmemiştir. Mahiyetin bir karar vericiye

ihtiyacı olmadığı gibi onun aklın da bir yaratılışa ihtiyacı yoktur. Nasıl ki imkânsızın da

onu var edecek bir vacibe ihtiyacı yoktur. Öyleyse yaratılış ona nispet edildiğinde nispet

alan işte o üç âlemdir. Dördüncü makamın sırası ulaştığında da o yaratılış âleminden

değildir. Dördüncü parçanın Allah‟ın yanında hazine edilmiş olması akli bir noktadır.

Nasıl ki şöyle buyuruyor: ‛‛Gaybın anahtarları sadece O‟nun yanındadır ve O‟ndan

70

başka hiç kimsenin onlara ilmi yoktur.”83 Yaratıkların idrakinden gizlidir. Zira orada

ilahi hükümet galiptir. İşte bu yüzden akıllar (soyut varlıklar) Allah‟ın celal ve cemalinin

örten baştan aşağı olan perdeleridirler. Allah‟ın baki kalmasıyla onlar da bakidirler,

Allah‟ın onları baki bırakması ile değil. (Dikkat edilmelidir).

Hadiste buyurduğu ‛‛Zahir Allah‟tır” cümlesinin manası şudur: Yani Allah bu

isimlerle zahirdir. Zira isimler ve sıfatların örtüsüyle zahir olan Allah‟tır. Nasıl ki yüce

Allah şöyle buyuruyor: ‛‛Gökteki İlâh da, yerdeki İlâh da O'dur.”84 Ve yine yüce Allah

şöyle buyuruyor: ‛‛Allah, göklerin ve yerin nurudur.”85 Ve yine yüce Allah şöyle

buyuruyor: ‛‛O ilktir, sondur, zahirdir, batındır.”86 Rivayette ise şöyle yer almıştır:

‛‛Eğer yerin en aşağısına inerseniz şüphesiz Allah‟a inmiş olursunuz.” Nerede

kaldı ki yukarı yerlere ve yukarı göklere insan giderse. Ve yine yüce Allah şöyle

buyuruyor: ‛‛Nereye dönerseniz Allah'ın yüzü (zatı) oradadır.”87 Ya da zahirden

anlatılmak istenen üç isimde gizli olan ulûhiyet yönüdür.

Öyleyse o dördüncü isim bu üç isim vesilesi ile gizlendi. Yani akıl âlemi ulûhiyet

yönüdür ve zahirdir. Öyleyse eğer söylediklerimiz rivayetin anlatmak istediği olursa ince

bir konuya işaret etmiş olacaktır. Ve onu marifet ehli söylemiştir. O şudur: Yüce Allah

yaratılış hicaplarında zuhur etti. Yaratıklar O‟nun zuhuruyla birlikte olmakla birlikte, aynı

zamanda O‟nun hicabıdırlar. Aynı aynada zahir olan suretler gibi. Suretler aynanın

zuhuru olmakla birlikte, aynanın hicabıdırlar. Burada bazı sırlar vardır. Ama onları

açmaya izin yoktur.

Maslahat değildir sır perdeden dışarı düşsün,

Yoksa rintlerin meclisinde hiçbir haber yoktur.88

İsmi Azam‟ın Rükünleri

Dört rükün ya da ölüm, hayat, rızk ve ilim, onlar için dört melek görevlendirilmiştir.

Nasıl ki merhum Feyz Kaşani buyurdular. Veya dört rükün, dört meleğin kendisidir.

Gerçekte bir şeye dönmektedir ve hakikatleri birdir. On iki rükün bu meleklerin üç

âlemde sahip oldukları makamlar itibarıyladır. Zira Azrail‟in hakikati için tabiat âleminde

83

Enam, 59 84

Zuhruf, 74 85

Nur, 35 86

Hadid, 3 87

Bakara, 115 88 Rint; filozof, kalender

71

bir şan ve makam vardır ve yine tabiat âleminde mazharları vardır. Misal âleminde onun

için bir şan ve makam vardır ve yüne o âlemde mazharları vardır. Aynı şekilde gene

nefisler âleminde onun için bir makam ve şan vardır. Ve yine onun için o âlemde

mazharlar vardır. Bu üç makam dördüncü makamın saltanatı altında yer alır.

Tabiat âlemindeki bir suretten diğer bir surete göçmeler ve intikaller bu

yakınlaştırılmış ilahi meleğin mazharı vesilesi ile olur. Zira bu çeşit değersiz ve alçak

işler yardımcıları ve ordusunun karışması olmadan Azrail‟in kendisinin eliyle

gerçekleşmez. Hatta gerçekleşme imkânı dahi yoktur. Gerçekte bu çeşit işler Azrail‟in

elindedir. Çünkü zahir ve mazhar birbirleriyle birlik içindedirler. Aynı şekilde tabiat

âleminden ve madde yurdundan intikal etmek bu yurttan ruhun koparılıp misal ve

berzah âlemine intikal ettirilmesi hazreti Azrail‟in mazharı vesilesi iledir. Öyle ki o

mazharlar misal âlemindedirler ve melekler görevlendirilmiştir. Ta ki ruhların

bedenlerinden ayırma işlerini yerine getirsinler. Misal ve berzah âleminden nefisler

âlemine ve oradan da akıl âlemine intikal da aynı şekildedir. Bu ruhun koparılışı son

koparılış merhalesidir. Öyle ki bazı âlemlerde örneğin nefisler âleminde Azrail‟in kendisi

vesilesi ile ve başka bir vesile olmadan yerine getirilir. Aşağı âlemlerde ise onun

yardımcıları vesilesi ile yerine getirilir.

Eğer akli (soyut) bir varlık için ruhun koparılışı varsa, bu koparılışın başka bir

manası vardır. Bu mana önceki üç merhaledeki koparılıştan başka bir manadır. Akli olan

bazı merhalelerdeki koparılışlar da Azrail tarafından yerine getirilmez. Ancak Azrail‟in

terbiyesi altında olduğu Kahir ve Malik isimleri vesilesi ile yerine getirilir. Azrail‟in

ruhunun bedeninden koparılması da bu iki isim vesilesi ile olacaktır.

İsrafil‟in, Cebrail‟in ve Mikail‟in (onlara selam olsun) hakikatleri de işte bu

şekildedir. Âlemlere göre her birisinin zuhurları ve makamları vardır. Her bir âlemde olan

zuhurlarının saltanatı, varlık, varlığın sınırı, şiddeti ve zayıflığı açısından diğer bir

âlemden farklıdır. Cebrail‟in bu âlemde Dehye Kelbi suretinde zahir olduğunu duymadın

mı? İki defa misali kalıpta Allah Resulü (s.a.a) için zahir oldu. Allah Resulü (s.a.a) onun

doğunun ve batının tamamını doldurduğunu gördü. Allah Resulü (s.a.a) ile birlikte Miraç

gecesinde akıl âlemine ve kendi asıl makamına kadar yükseldi. Sonunda Haşimi olan

Allah Resulü (s.a.a) Cebrail‟in makamından diğer makamlara ve sonunda da Allah‟ın

istediği makama kadar yükseldi. Cebrail, onu yalnız bıraktığı için ve onunla birlikte

72

devam edemediği için özür dileyerek şöyle dedi: ‛‛Eğer bir parmağın çizgiyle ayrılan

bir kısmı (bir parmak ucu) kadar yaklaşsaydım, şüphesiz yanardım.”

Özet olarak, âlemlerden her bir âlemde meydana gelen her iş, ister bu meleklerin

kendilerinin vesilesiyle yerine getirilmiş olsun ve isterse bu meleklerin yaranları ve

ordularının vesilesi ile yerine getirilmiş olsun bu işlerin hepsi Allah‟ın fiilidir.

Senin yüzünün fotoğrafı sanki cam aynaya düştü,

Arif şarabın ışığından ham tamaha düştü.

Senin yüzünün güzlelliği aynada bir cilve etti,

Bütün bu resimler vehimler aynasına düştü.

Bütün bu şarabın ve resmin fotoğrafı muhalefet etti,

Sâkinin yüzünün bir ışığıdır ki cama düştü.

Allah‟ın Melekleri, Allah‟ın Fiillerini Vasıtasız Yaparlar Konusu Hakkında

Molla Sadra‟nın Sözü

İlahiyatçı filozofların başı ve Allah‟a doğru yolculuk eden saliklerin şeyhi olan

Molla Sadra (r.a) Esfar-ul Erbaa kitabında şöyle buyuruyor: Tabii ilimin üzerinde olan

ilahi ilimde ve hikmette derin bir adımı olan kimse için hiçbir şüphe yoktur ki varlıkların

tamamı, zaman ve mekânın bir etkisi olmadan Allah‟ın fiiliyle var olurlar. Kendi

kuvvetlerinin, nefislerinin ve tabiatlarının etkisi altında oldukları halde, dirilten, öldüren,

rızk veren, hidayet eden ve yoldan çıkaran yalnız Allah‟tır. Yakından vasıta olamadan

dirilten, İsrafil adındaki melektir. Yakından vasıta olamadan öldüren, Azrail adındaki

melektir. O ruhları bedenlerinden ayırır; bedenleri yemeklerden ve yemekleri de

topraktan dışarı çıkarır. Rızkılar için görevlendirilen Mikail adındaki melektir. Bu melek

yemeklerin miktarlarını ve ölçülerini bilir. Yakından vasıta olmadan hidayet eden

meleğin adı Cebrail‟dir. Yoldan çıkarmak için melekten aşağı, cevheri şeytani olan

Azazil adındaki yaratıktır. Bu meleklerin her birisi için yardımcılar ve ordular vardır.

Bunlar Allah‟ın emirlerine boyun eğen kuvvetlerdir. Münezzeh olan Allah‟ın diğer işleri

de aynı şekildedir. Eğer her alçak fiil için O yakından vasıta olmadan yerine getiren

73

olsaydı, o zaman emriyle yaratıkları için icat ettiği aşağı vasıtaları boş ve faydasız

olurdu. Allah boş ve işi olmayan bir meleği yaratmaktan daha yücedir. “Bu, kâfirlerin

zannıdır.”89

Yaratılmış isimlerin her birisi bir rükün içindir. O isimler, ana isimler ve genel

isimler olarak otuz tanedirler. Yoksa ayrıntılara göre onlar sayılamazlar ve sonsuzdurlar.

O isimler ilahi nokta olan akıl noktasından başlayıp aşağıya doğru heyulaya kadar ve

yine yukarıya doğru yine akıl noktasına kadar daire şeklindedirler. Onlar için on iki burç

veya on iki ay vardır. Her burç veya ay için otuz derece ya da otuz gün vardır. Neticede

üç yüz atmış derece ya da üç yüz atmış güne ulaşır. Bu, dış varlığı yaratılması makamı

açısından İsmi Azam hakkındaki sözümüzün tamamıdır.

Lafız Makamında İsmi Azam

Lafız ve ibaret açısından İsmi Azam‟ın hakikatine gelince, onun ilmi razı olunmuş

evliya imamlar ve ilimde derin olanların yanındadır. Diğer yaratıklara ise gizlidir. Ariflerin

ve şeyhlerin kitaplarında zikredilen İsmi Azam‟ın harfleri ya da kelimeleri hakkında

yazılanlar, ya sahih rivayetlerden alınmıştır ya da ariflerin vahşet ve zulmet yurdu olan

dünyadan riyazetle kurtulduklarında elde ettikleri keşifle elde ettikleri konulardır. Nasıl ki

Fusus‟ul Hikem‟i şerh edenlerden birisi olan Şeyh Mueyyiduddin Cundi şöyle

nakledilmiştir: İsmi Azam‟dan olan isimlerden bazıları şunlardır: Huvallah‟ul Muhit, Kadir,

Hay ve Kayyum‟dur. İsmi Azam‟ın harflerinden bazıları ise şunlardır: Elif, dal, zal, re, ze

ve vav harfleri. O şöyle diyor: Bunu Büyük Şeyh (İbni Arabî), Hekim Tirmizi‟nin sorduğu

sorunun cevabında söylemiştir.

Büyük Şeyh, Futuhat kitabında şöyle diyor: Elif, Rahmani neftsen ibarettir. O da

geniş vücuttur. Dal, genel cismin hakikatinden ibarettir. Zal, bitkisel hayatı olan cisim

demektir. Ra, hisleri olan hareket eden cisimden ibarettir. Za, düşünen cisim demektir.

Vav, insani mertebenin hakikati demektir. Mülk ve aşikâr âleminin hakikatlerinin tamamı

ki ona oluş ve yok oluş âlemi diye adlandırılır, bu harflerle sınırlıdır. (Sözü burada sona

erdi).

89

Sad, 27

74

İsmi Azam‟ı Kapsayan Ayetler

Muhaddis yüce şeyh olan Hacı Şeyh Abbas Kumi (yüce Allah onu salim kılsın)

Mefatih‟ul Cenan kitabında şu ibaretlerle şöyle buyuruyor: Muteber kitaplardan seçtiğim

ve öz faydası olan bazı ayetleri ve dualar şunlardır:

Birinci: Yüce seyyid olan Seyyid Alihan Şirazi (r.a) Kelimi Tayyib kitabında şöyle

nakletmiştir: Yüce Allah‟ın İsmi Azam‟ı, başlangıcında „Allah‟ ile başlayan, sonu „Hu‟ ile

biten ve harflerinde nokta olmayan isimdir. Harekeleri koyulsun ya da koyulmasın onun

okunuşu değişmez. Bu, Kuran‟ı Mecid‟in şu beş suresinin beş ayetinde yer almaktadır:

Bakara, Ali İmran, Nisa, Taha ve Teğabun. Şeyh Meğribi kendi kitabında şöyle demiştir:

Her kim bu mübarek beş ayeti kendi virdi olarak karar verir de her gün onları on bir defa

okursa şüphe yok ki onun genel olsun ayrıntı olsun önemli işleri onun için kolaylaşır

inşallah teala. O beş ayet şunlardır:

1- “Allah, O'ndan başka tanrı yoktur; O, hayydir, kayyûmdur. Kendisine ne

uyku gelir ne de uyuklama. Göklerde ve yerdekilerin hepsi O'nundur. İzni olmadan

O'nun katında kim şefaat edebilir? O, kullarının yaptıklarını ve yapacaklarını bilir.

O'nun bildirdiklerinin dışında insanlar O'nun ilminden hiçbir şeyi tam olarak

bilemezler. O'nun kürsüsü gökleri ve yeri içine alır, onları koruyup gözetmek

kendisine zor gelmez. O, yücedir, büyüktür.”90

2- “Hayy ve kayyûm olan Allah'tan başka ilâh yoktur. (Resûlüm!) O, sana

Kitab'ı hak ve önceki kitapları tasdik edici olarak indirmiş; daha önce de,

insanlara doğru yolu göstermek üzere Tevrat ile İncil'i indirmişti. Furkan'ı da

indirdi. Bilinmeli ki, Allah'ın âyetlerini inkâr edenler için şiddetli bir azap vardır.

Allah, suçlunun hakkından gelen mutlak güç sahibidir.”91

3- “Allah -ki ondan başka hiçbir tanrı yoktur- elbette sizi kıyamet günü

toplayacaktır, bunda asla şüphe yoktur. Söz bakımından Allah'tan daha doğru kim

vardır!”92

4- “Allah, kendisinden başka ilâh olmayandır. En güzel isimler O'na

mahsustur.”93

90

Bakara, 255 91

Ali İmran, 2-3 92

Nisa, 87

75

5- “Allah; O'ndan başka hiçbir ilâh yoktur. Öyleyse müminler yalnız Allah'a

dayanıp güvensinler.”94 (Sözü burada sona erdi).

SÖZÜN DEVAMI ve YENİ BİR KONU

Besmelenin Hakikati ve Mertebeleri

Ümit edilir ki senin rabbinin isimleri ve senin yaratıcının ayetleri hakkında

hidayetle yol almış ve şu konuya da teveccüh etmişsindir: Varlık silsilesi ve

yakınlaştırılmış melekler, sağ taraf ashabı, sırayla duran melekler, işleri tedbir eden

melekler, yağmurların, rüzgârların ve suların memurları olan melekler, yüksek ve alçak

varlıklardan oluşan her çeşit âlem ve hatta zifiri karalıklar ve heyula âleminden oluşan

ve iniş ve çıkış yayında bulunan gayıp ve aşikâr âlemindeki bütün varlıklar Allah‟ın

isimleridirler. Şimdi melik ve sürekli bağışlayan Allah‟ın tevfikiyle, Allah‟ın isimlerinde

derin düşünme, ayetlerinde tefekkür etme, tabiat zindanından kurtulma ve insanlık

kapılarının kilitlerini açman şartıyla şunu anlamalısın: “Bismillahirrahmanirrahim”in

hakikati için iniş ve çıkış yayında bulunan varlık mertebeleri vardır. Hatta onun için

âlemlere göre birçok hakikatler vardır. Ve yine onun hakikati için makamlarına ve

hallerine münasip olarak Allah‟a doğru yolculuk eden saliklerin kalplerinde tecellileri

vardır. Kuran‟ın surelerinin her birisinde zikredilen başlangıçtaki besmelenin hakikati

diğer surenin besmelesinin hakikatinden başkadır. Onlardan bazıları yücedir ve bazıları

daha yücedir; bazıları ihata edendir ve bazıları ihata edilendir; her surede zikredilen

besmelenin hakikati, o sure o besmele ile başladığı için, o sure üzerinde derin bir

şekilde düşünme ile anlaşılır. Öyleyse varlığın aslının başlangıcı ve varlığın mertebeleri

için söylenen besmele, varlığın mertebelerinden bir mertebenin başlangıcı için söylenen

besmeleden başkadır. Birçok vakit bunu, ilimde derin olan vahyin Ehli Beyt‟i teşhis eder.

İşte bu konu için Müminlerin Emiri ve Muvahhidlerin Efendisi olan İmam Ali‟den

(a.s) şöyle rivayet edilmiştir: “Kuran‟da olan her şey Fatiha suresindedir; Fatiha

suresinde olan her şey „Bismillahirrahmanirrahim‟dedir; onda olan her şey „Ba‟

harfindedir; “Ba” harfinde olan her şey de “Ba” harfinin altında bulunan

noktadadır ve ben de o noktayım.”

93

Taha, 8 94

Teğabun, 13

76

Bu özellik diğer besmelelerde yoktur. Zira Fatiha suresi, bütün varlık silsilesini ve

varlığın başlangıcından sonuna kadar olan iki iniş ve çıkış yayını kapsamaktadır. Bu

mana, “Hamd, Allah‟a mahsustur” cümlesinden “O din gününün sahibidir”

cümlesine kadar açıklanmıştır. Kulun tüm haletleri ve makamları “Yalnız sana ibadet

ederiz” cümlesinden mübarek surenin sonuna kadar olan kısma yerleştirilmiştir. Fatiha

suresinde geniş bir şekilde ve daire şeklinde olan her şey, cem şeklinde

“Errahmanirrahim”de vardır; “isim”de ise cemin cemi şeklinde vardır; bin zatın onun

içinde gizlendiği “Ba” harfinde cemin ceminin tek oluşu şeklinde vardır ve bütün varlık

dairesini onda olduğu “Ba” harfinin altındaki noktada ise cemin ceminin sırrının tek oluşu

şeklinde vardır. Bu şekilde ihata etmek ve mutlak olmak sadece ilahi Fatiha suresinin

başlangıcında vardır. Öyle ki varlık onunla başladı ve abid (ibadet eden) ve mabud

(ibadet edilen) birbiriyle irtibat kurdu.

Öyleyse bu mübarek surede bulunan besmelenin hakikati cem ve geniş bir

şekilde açıklama yönünden, mutlak olan mukaddes feyiz ve onunla yaratılmış haktan

ibarettir. Allah‟ın en yüce ve en büyük ismi odur. İki iniş ve çıkış yayında bulunan, gayıp

ve aşikâr âleminin varlık silsilesinin onun terbiyesi altında olduğu halife odur. Diğer

besmeleler ise bu şerif isimden medyana gelen var oluşlar ve onun mertebelerindendir.

Hatta her işin başlangıcında söylenen besmeleler bile, örneğin yemek, içmek, cinsel

ilişki ve diğer işler söylenen besmeleler her birisi kendi hesabına ve makamına göre bu

mutlak isimden kaynaklanan var oluşlardan birisidir. O işlerde kullanılan isimler asla bu

İsmi Azam değildir. Bu isim, mutlak olma makamında ve her silsilede olma bakımından

böyle ona layık olmayan işler için olamaz. Öyleyse örneğin yeme ve içme makamında

isim, yemek yiyen ve içenin var oluşuyla ya da yemek yeme ve içme iradeleriyle veya

yemek yeme ve içme meyilleriyle İsmi Azam‟ın var oluşundan ibarettir. Zira bunların

tamamı o mutlak oluşlarındandır. Var olan mutlakla birlikte olsalar bile mutlak, mutlak

oluşla ve sahip olduğu sirayetle kayıtlı olanla birlikte değildir.

NAKİL VE TAMAMLAMA

Besmele Hakkında Kamil Arif Hacı Mirza Cevad Meliki‟nin Sözü

Seyri suluk büyüklerinin şeyhlerinden birisi olan Hacı Mirza Cevad Meliki (r.a)

Esrar-us Salât kitabında şöyle buyuruyor: İlim ehlinin arasında çıkan eleştirinin cevabına

değinmenin sakıncası yoktur. O eleştiri şudur: Eğer birisi namazda okuyacağı sureyi

77

belirlemeden besmeleyi söylerse ya da okumak istemediği bir surenin kastıyla

besmeleyi söylerse ve başka bir sureyi okumak isterse, böyle bir besmelede eleştiride

bulunmuşlardır. Çünkü her surede bulunan besmele o surenin ayetlerinden birisidir. Bu

durumda okunan besmele diğer bir surede bulunan besmeleden başka olacaktır. Çünkü

tövbe suresi dışında her surenin başlangıcında besmelenin indiği sabit olmuştur.

Öyleyse eğer bu lafızların Kuran kastıyla okunduğu unvanının olmasını istiyorsak

Cebrail‟in Allah Resulü‟ne (s.a.a) okuduğunun dile getirildiğini kastetmemiz gerekir.

Yoksa o lafızların bunun dışında bir hakikati yoktur. Buna göre bu lafızların Kuran

olabilmeleri için Cebrail‟in okuduğunun kastedilmesi gereklidir. Cebrail‟in Fatiha

suresinde okuduğu besmele gerçekte Fatiha suresinin besmelesidir. Aynı şekilde her

surede okunan besmelenin o surenin ayetlerinden sayılması için o besmelenin, o

surenin besmelesi olduğu kastıyla okunması gerekir. Neticede eğer belirlenme

kastedilmezse bu surenin ayeti olmayacaktır. Hatta okunan besmele Kuran bile

olmayacaktır.

Bu sözlerin tamamının cevabı şudur: Kuran Ayetlerinin her âlemde bir hakikati

vardır ve her ayet için özel bir etki vardır. Ayetin hakikati sadece Cebrail‟in onu okumuş

olması değildir. Hatta Cebrail‟in onu okumasının o ayetin mahiyetiyle hiçbir alakası

yoktur.

Besmele de her surenin başlangıcında inmiş bir ayettir. Her sureyle birlikte

inişiyle de onun hakikati değişmiyor. Örneğin Fatiha suresinin besmelesi aynı İhlas

suresinin besmelesidir. Birkaç defa nazil oldu diye de her sureyi okurken o surede olan

besmeleyi kastetmek gerekmiyor. Yoksa yine Fatiha suresinde birinci defa nazil olan ya

da ikinci defa nazil olan Fatiha suresindeki besmeleyi kastetmek gerekir. Çünkü Fatiha

suresi de iki defa inmiştir.

Buna göre besmeleyi söylerken özel bir sureyi kastetmemenin zararı yoktur.

Hatta eğer bir sureyi kasteder de besmeleyi söylerse ve sonra da başka bir sureyi

okursa yine sakıncası yoktur. Bu tür ihtilaflar, mahiyeti belirlemenin dışında olan

ihtilaflardan başka bir şey değildir. (Nakletmek istediğimiz sözün sonu).

Kamil Arif Merhum Meliki‟nin Sözü Hakkında Yazarın Görüşü

Bu söz o büyük insandan (Allah onun nefsini takdis etsin) şaşırtıcıdır. Zira birkaç

defa inmenin besmelenin hakikatini değiştirmesi veya Cebrail‟in Allah Resulü‟ne (s.a.a)

78

okuduğunun kastedilmesinin gerekli oluşu her ne kadar da doğru bir eleştiri değildir.

Ama daha önceden zikrettiklerimize göre tamamen açık olan ve batının keşfedilmiş olan

şey üzerinde eğer dikkatli bir şekilde düşünmekle bu konu sana açık ve keşfedilmiş

olacaktır. Öyle ki her surenin başlangıcındaki her besmelenin hakikati birbirleriyle

farklıdır. Hatta besmeleyi söylemek onu söyleyen kişilere göre de farklılık gösterir. Hatta

besmele söylemek bir kişiden olsa bile onun haletlerinin, ona gelen ilhamlar ve

makamlarına göre farklılık gösterir. Her makamda söylenen besmelenin o makama

mahsus bir hakikati vardır.

Hamd, ilkte, sonda, zahirde ve batında Allah‟a mahsustur. Söz özet olmaktan

uzaklaştı ve kalemin dizginleri elden çıktı. Ama ne yapalım ki ilahi isimlere ve rabbani

sıfatlara olan aşk beni sözden bu makama sürükledi.

DÖNÜŞ

Allah‟ın İsimlerinin Sonsuz Oluşuna Göre „Senin Tüm İsimlerin‟ Nasıl Tefsir

Edilir?

Sözü burada tamamlamak ve defteri söz fazla uzamasın diye kapatmak ve yüce

kardeşlerimden özür dilemek istedim. Ama azmedenin azmi yine bozuldu. Nasıl ki

rivayet şöyle buyuruyor: “Allah‟ı azimlerin bozulmasıyla tanıdım.” Şöyle bir tesadüf

oldu: Büyük âlimlerden (Allah ömrünü uzun eylesin) birisinin huzuruna vardım. Orada

bulunanlardan birisi bir ilmi eleştiride bulundu. Her bir grup kendi grubunun fikrine göre

cevap verdi ve her birisi de kendi yöntemine göre hareket etmeye çalıştı. Zira her grup

kendi yanında olanla mutludur. Ben de zikredilecek olan iki cevaptan birincisini orada

zikrettim.

Şüphenin aslı şu idi: İlahi isimler ve rububi sıfatlar sonsuzdur. Sonsuz olan bir

şeyin de ne genelinde ve ne de bir bölümünde bir sınırlama olabilir. Buna göre “Senin

tüm isimlerin büyüktür” ya da “Senin tüm isimlerinin hakkı için senden diliyorum”

manası nedir?

Ben bu soruya şu şekilde cevap verdim: Allah‟tan dileyen, haletler, makamlar ve

ilhamlara göre onda tecelli eden isimlerin hakkı için Allah‟tan diliyor. Tabi ki hangi

makamda olursa olsun Allah‟a doğru yolculuk eden salikin kalbinde tecelli eden isimler

sınırlıdır.

79

Ve şimdi de şöyle cevap veriyorum: İlahi isimler, gerçi birbirleriyle olan birleşme

ve onlardan olan evlatlar hesabına sınırlı değildir ve sonsuzdur. Ama isimlerin kökleri ve

anaları hesabıyla sınırlıdırlar. Öyle ki bir itibara göre ilk, son, zahir ve batından

ibarettirler. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “O ilktir, sondur, zâhirdir, bâtındır.”95

Bir itibara göre ise isimlerin anaları Allah ve Rahman isminden ibarettir. Nasıl ki yüce

Allah şöyle buyuruyor: “De ki: İster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini

deseniz olur. Çünkü en güzel isimler O'na hastır.”96 Bir itibara göre ise ilahi isimlerin

anası Allah, Rahman ve Rahim isminden ibarettir. Aynı şekilde birinci itibara göre ilahi

isimler mazharları sınırsızdır. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Allah'ın nimetini

sayacak olsanız sayamazsınız.”97 Ve yine yüce Allah şöyle buyuruyor: “De ki:

Rabbimin sözleri için derya mürekkep olsa ve bir o kadar da ilâve getirsek dahi,

Rabbimin sözleri bitmeden önce deniz tükenecektir.”98 İkinci itibara göre (isimlerin

anaları itibarına göre) üç âlemde ya da beş âlemde sınırlıdır.99 Ve aynı zamanda

söylenilen şu konuya işarettir: Varlık, “Bismillahirrahmanirrahim”in vasıtası ile zahir oldu.

Aynı şekilde bu iki itibar sıfatlar hakkında da geçerlidir. Allah‟ın sıfatları birinci

itibara göre (sıfatların birleşme ve onlardan olan evlatlar itibarına göre) sınırsızdır ve

ikinci itibara göre (sıfatların anaları itibarına göre) ise yedi imam sıfat ya da celal ve

cemal sıfatında sınırlıdır. “Büyüklük ve ikram sahibi Rabbinin adı yücelerden

yücedir.”100

95

Hadid, 3 96

İsra, 110 97

İbrahim, 34 98

Kehf, 109 99

Üç âlemden maksadın şu olma ihtimali vardır: Akıllar âlemi, nefisler âlemi ve hayal âlemi. Tabiat âlemini düşük ve alçak olduğu için Allah‟ın mazharlarından saymamışlardır. Aynı şekilde beş âlemden maksadın şu olma ihtimali vardır: Önceki üç âleme ek olarak tabiat ve birleşik hayal âlemi. Ve yine şu ihtimal vardır: O üç mazhara ek olarak varlığı iki çeşidi olan cevherler ve arazlar. 100

Rahman, 78

80

Allah’ım! Senin en izzetli olan izzetinin hakkı için senden diliyorum. Senin

tüm izzetlerin azizdir. Allah’ım! Senin tüm izzetlerinin hakkı için senden diliyorum!

Azizin Manaları

Aziz, ya galip olan ya güçlü ya da dengi olmayan tek anlamındadır. Yüce Allah

birinci manadaki galip olan manasındaki azizdir. Nasıl olmasın ki O her şeye galiptir ve

O her şeye karşı kahredicidir. Varlık silsilesinin tamamı O‟nun emrine boyun eğmiştir.

Nasıl ki şöyle buyuruyor: “Kıpırdayan hiçbir varlık yoktur ki, O, onun perçeminden

tutmuş olmasın.”101 Hiçbir isyan etmeden O‟nun kahrediciliğinin altındadırlar; O‟na

tuğyan etmeye cüretleri yoktur ve O‟nun kudretinin altında zelildirler. Mutlak saltanat,

kâmil malikiyet ve maddi ve madde ötesi tüm işlere galip olan yalnızca O‟dur. Her

kıpırdayanın hareketi O‟nun emrine boyun eğerek olur. Her iş yapanın fiili O‟nun emri ve

tedbiriyle olur.

Yüce Allah ikinci manaya göre de azizdir. Zira O sonsuz bir güçle sonsuzluğun

üzerinde vacibul vücuttur. Varlık dairesi içinde O‟nun dışında bir güçlü yoktur. Her güç

sahibinin gücü O‟nun gücünün gölgesinin altında ve O‟nun gücünün derecelerinden

birisidir. Varlıklar, O‟nda fani olmaları, O‟na bağlı olmaları ve rablerinin rengini taşımaları

yönüyle güçlüdürler. Ama varlıklar kendilerine nispet edilmeleri ve yaratık rengini

taşıdıkları yönüyle zayıftırlar. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Ey insanlar! Allah'a

muhtaç olan fakirler ancak ve ancak sizsiniz. Zengin ve övülmeye lâyık olan

ancak O'dur.”102 Ve yine yüce Allah şöyle buyuruyor: “Bunlar (putlar), sizin ve

101

Hud, 56 102

Fatır, 15

81

atalarınızın taktığı isimlerden başka bir şey değildir. Allah, onlar hakkında hiçbir

delil indirmemiştir.”103

Bu söylediklerimiz, gücün zayıf manasının karşılığında kullanıldığı durumdadır.

Ama eğer güç, eserlerin kaynağı manasında kullanılırsa o zaman Allah sonsuz olan

eserlerin kaynağıdır ve evde, ev sahibinden başkası yoktur. O‟nun sıfatları ve eserleri

dışında esere ve sıfata sahip olacak birisi yoktur. Varlık âleminde Allah‟ın dışında hiçbir

etki eden yoktur. Etki eden ve eserlerin kaynağı olan her şey O‟nun yaratılmış

mazharlarındandır. Hatta bizim kulağımızla ve gözümüzle duyan ve işiten O‟dur.

Yüce Allah Hakkındaki Duymak ve Görmek O‟nun İlminin

Şanlarındandır

Bizim kâmil arif olan şeyhimiz Şahabadi (Allah onun sayesini müritlerinin başının

üzerinde sürekli kılsın) şöyle buyuruyor: Duyan ve gören ismi Allah‟ın ana isimlerinden

değildir ve zat makamında Allah‟ın ilmine dönüyorlar. Zati ilimden ayrılmazlar. Ancak

yaratıklar ve mazharlar üzerinde gerçekleştiklerinde ayrılırlar. Öyleyse yüce Allah

hakkında duyan ve gören isimlerinin sabit olması aynı mazharlarda gerçekleşen duyan

ve işitendir. (Sözü burada sona erdi).

Neticede etkilerin kaynaklarının tamamı O‟nun gücünün ve kudretinin

mazharlarıdır. İlk, son, zahir ve batın olan O‟dur.

Büyük şeyh Muhyiddin, Fusus kitabında şöyle diyor: Bil ki Allah ehli insanların

elde ettikleri İrfani ilahi ilimler, o ilimlerden elde ettikleri kuvvetlere göre farlılık

göstermektedir. Hâlbuki hepsi bir tek varlığa dönmektedir. Zira yüce Allah kudsi hadiste

şöyle buyuruyor: “Onun duyduğu kulağı, gördüğü gözü, tuttuğu eli ve onunla yol

yürüdüğü ayağı olurum.”104 Neticede yüce Allah bu rivayete göre şöyle buyuruyor:

O‟nun hüviyeti organların aynısıdır ve organlar da kulun aynısıdır. Öyleyse hüviyet bir

tanedir ve organlar farklıdır.

İki İşin Arası Manasının Hakikati

İşte budur iki işin (cebir ve tefviz) arasının manası. Öyle ki onun araştırmasını

salih olan hikmet ve araştırma kaynaklarının evliyasından olan bizim filozof mevlamız ve

103

Necm, 23 104

Kafi, c2 s352

82

hekim filozofların ve ilahiyatçıların başı olan Molla Sadra (r.a) yapmıştır. Bu konuda

onun dışındaki araştırmacılar da ona uymuşlardır.

Yüce Allah üçüncü manaya göre de azizdir. Yani eşsizdir. Zira sırf olan varlık ne

ikilik kabul eder ve ne de tekrarlanır. Her ne kadar onu ikinci defa tasavvur edersen de

yine de onun kendisi olacaktır. Nasıl ki kendi yerinde onun araştırması yapıldı. Bu özet

olan sayfalar da onun zikredilmesinin yeri değildir.

Aziz, İnşa-ud Devair kitabında Büyük şeyhe nispet edildiğine göre zat

isimlerindendir. Ama araştırmaya göre şöyle dememiz gerekir: Eğer azizin manasını

üçüncü manaya (eşsiz) göre ele alırsak o zaman zat isimlerindendir. Eğer ikinci manaya

(eserlerin kaynağı) olarak ele alırsak sıfat isimlerinden olacaktır. Ve eğer birinci manaya

(galip gelen) göre ele alırsak o zaman da fiil isimlerinden olacaktır.

Bizim arif şeyhimiz (Allah onun ömrünü uzun eylesin) şöyle buyurmuştur:

İsimlerden feul ve feil vezninde olan isimler zat isimlerindendir. Çünkü o ismin

madeninin zatına delalet etmektedir. Onun bu tür isimler için buyurduğu şöyle bir terim

vardı: Madeni vezinler. Buna göre büyük şeyhin araştırmasında sıfat ve fiil isimlerinden

olan birçok isimler bizim şeyhimizin görüşünde zat isimlerinden olacaktır.

SÖZÜN DEVAMI

Aziz ve Daha Azizin Manası

Belki duadaki cümlede bulunan azizden maksat, kahredicilik, malik olan, tek olan,

bir olan, döndürme gücü olan ve bunun gibi kuvvet ve galebe gücü olan bir sıfattır. En

çok izzet sahibi azizden maksat ise bu isimler arasında galebe ve kahrediciliğin

zuhurunun onda daha çok ve daha kâmil olanıdır. Örneğin, tek ve kahredici isimlerinde

olduğu gibi. Nasıl ki yüce Allah kahredici ismi hakkında şöyle buyuruyor: “Bugün

hükümranlık kimindir? Kahhâr olan tek Allah'ındır.”105 Ve yine yüce Allah malik ismi

hakkında şöyle buyuruyor: “Din gününün malikidir.”106 Tam dönüş günü mutlak

saltanatın olduğu gündür. Tek olan kahredici isminin devletinin günü, bütün varlık

silsilesinin O‟na döndüğü ve O‟nun kahrediciliğinde yok olduğu gündür. Ta ki yok olsun.

Daha sonra da diğer bir âlemde icat edilir. Nasıl ki Mesnevi ona işarette bulunmuştur:

Sonra organon gibi yok olurum,

105

Gafir, 16 106

Fatiha, 4

83

Söylerim “Biz O‟na dönücüleriz”.

84

Allah’ım! Senin en geçerli olan meşiyetinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm meşiyetin geçerlidir. Allah’ım! Senin tüm meşiyetinin hakkı için senden

diliyorum!

Bütün Varlıklar Allah‟ın Meşiyetinin Mazharları ve Var Oluşlarıdır

Benim görüşüme göre, sen geçmiş konulara müracaat ettikten ve hak ettiği kadar

onun üzerinde düşündükten sonra artık senin için meşiyet konusu için fazla bir açıklama

yapmama, anlatmama, işarette ve tasrihte bulunmama ihtiyaç kalsın. Ama yine de

insanı açıkça görmekten ihtiyaçsız kılmıyor. Zira ibaretler kısa, işaretler güçsüz,

beyanlar doğru olmayan ve diller laldır. Bu konulara ulaşmak ancak onların üzerindeki

ince örtülerden geçmekle mümkündür. Bu konular kolay bir şekilde idrak edilmez. Ancak

eğer insan dünyevi bağlılıklarını bir kenara iterse, insaniyet kapılarının kapısına doğru

sefere çıkarsa, bencilliğin bütün mertebelerinden dışarı çıkıp nefsanî şehvetleri terk

ederse idrak edebilir. Öyle ki ancak bağlar kırılarak mutlak olma makamı müşahede

edilebilir ve ancak sınırlar atılarak gönderilme ve sınırsızlık kapısına ulaşmak kolaylaşır.

Ey habibim! Öyleyse şuhud makamına ulaşmak için çaba sarf et. Zira şuhud makamına

ulaşan mesuttur. Sevgilinin yüzüne âşık olmak için çaba göster. Zira aşk yolunda ölen

şehit olarak ölmüştür.

Gamının kılıcının altına oynayarak gidilmeli,

Öyle olursa onunla ölmek ne güzel sondur.

Meğer nefis ayağından şehvet ve gazap ayakkabılarını çıkarmadan, heva ve

hevesi terk etmeden ve Hazreti Mevla‟ya yüreğini tamamen vermeden O‟na yakınlaşma,

civarına ulaşmak mümkün mü? Zira orası mukaddes vadidir. Orası temiz ulu makamdır.

Her kim cismani elbise giyer, karanlık heyula abasını omzuna atarsa, ilahi meşiyet

85

makamını, meşiyetin her şeyi nasıl sarışını, nüfuz ettiğini, yayıldığını ve mutlak oluşunu

müşahede edemez.

Öyleyse Allah‟ın verdiği başarıyla gayıp ve aşikâr âlemlerinden oluşan varlık

silsilesinin tamamının meşiyetin var oluşu ve mazharları olduğu bilinmelidir. Meşiyetin

onların hepsine olan nispeti eşit bir nispettir. Her ne kadar onların meşiyete olan

nispetleri farklıdır. Yüce ariflerin yöntemine göre (r.a) meşiyet, gayıp âleminden ilk gelen

şeydir. Varlığın diğer mertebeleri ise onun vesilesi ile var olmuşlardır. Nasıl ki Kafi

kitabında İmam Sadık‟tan (a.s) nakledilen rivayette şöyle yer almıştır: “Allah meşiyeti,

meşiyetin kendisiyle yarattı. Diğer şeyleri de meşiyetin vesilesi ila yarattı.”107

Meşiyetin Manasında Daha Derin Bir Araştırma

Rivayeti şerifin manasına dikkat edildiğinde ortaya çıkan ve hakikat ashabı suluk

ve tarikat efendilerinin araştırmalarının neticesi şudur: Yaratılış mertebelerinin hiç

birisinde mutlak ilahi meşiyet dışında hiçbir varlık yoktur. Kendi zatıyla var olan varlık ve

bütün var oluşlardan ve bağlılıklardan soyut olan meşiyettir. Hakiki hak olan vahdetin

gölgesinin altında gölgesel hak olan vahdet meşiyete mahsustur. Ama var oluşlar, onlar

varlığın kokusunu almamışlardır. Onlar, susuz birisinin onu su zannettiği seraptır. Nasıl

ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Bunlar (putlar), sizin ve atalarınızın taktığı

isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında hiçbir delil

indirmemiştir.”108 Ve yine yüce Allah şöyle buyuruyor: “O'nun veçhinden başka her

şey yok olacaktır.”109

Neticede benim üzerine yazdığım bu kâğıt, kullandığım kalemim, o ikisini kendi

kudreti altına alan kaslarım, o kaslarda olan güç, istekten kaynaklanan irade ve insanla

ayakta duran ilim, bunların hepsi ilahi meşiyetin tecellilerinden ve zuhurlarındandır. Var

oluşların hepsi de itibari ve hayalidir. Nasıl ki büyük şeyh (Muhyiddin Arabî) söylemiştir:

Âlem hayal içinde hayaldir. Öyleyse meşiyetin zuhuru dışında hiçbir zuhur yoktur ve

meşiyetin tecellisi dışında hiçbir tecelli yoktur. İşte bu, meşiyetin kapsamasının, varlığın

sirayeti, ilahi hüviyetin mutlak oluşu, rahmetin yayılması ve ilahi makamın manasıdır.

107

Kafi, c1 s110 108

Necm, 23 109

Kasas, 88

86

HİDAYET (HAKİKATE BİR YOL)

Varlık Âleminde İlahi Meşiyetin Nüfuz Etmesinin Hakikati

Şimdi senin içi şu ispatlanmış oldu: Varlıklar, şerif ve alçak olmadaki farlılıklarıyla,

fiillerde ve zatlarında değişik olmalarıyla, eserlerde ve sıfatlarda birbirlerinden ayrı

olmalarıyla, yüce ve aşağı bütün mertebeleri bütün bu ihtilaflarına rağmen bir ilahi

hakikattirler. Ve o da mutlak ilahi meşiyetten ibarettir. Varlıklar sahip oldukları farklı

dereceler ve değişik tabakalarla birlikte aynı meşiyette yok olmuşlardır. O meşiyet,

doruk noktadaki genişliğiyle, vahdetinin kemaliyle ve tek oluşuyla bütün şeylerdir. Bu

itibari olan çokluk, onun vahdetine bir zarar vermiyor. Hatta daha çok onun vahdetine

vurgulamada bulunuyor; nuru alçak yerlere ve yüksek göklere nüfuzda bulunuyor.

Hakikatlerden hiçbir hakikat için onun tecellisi dışında hiçbir tecelli yoktur. Onun zuhuru

dışında da hiçbir zuhur yoktur.

Ve yine senin için şu da ispatlanmış oldu: Tekvini işlerde isyan yoktur. Her şey

Allah‟ın kibriyasının altında ram olmuştur. “O bir şeyi irade ettiğinde ona ol der ve o

da oluverir.” Vücuda gelmesinde (oluşmasında) isyan edemez ve hatta uymama ve

isyan gücü dahi yoktur. Bütün mahiyetler onun emrine boyun eğmişlerdir ve O‟nun

saltanatının altında zelildirler. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Hareket eden

hiçbir varlık yoktur ki, O, onun perçeminden tutmuş olmasın.”110

Meşiyetin Hakikatiyle Muhammedi Hakikatin Bir Oluşu

Eğer göklerin ve yerin yaratılışında derinine düşünürsen, gök ve yer âlemindeki

sınıf sınıf olan meleklere ve Allah‟ın grup grup olan ordularına iman edersen ve tabi

buların hepsi de tamamen bencillikten kurtulmuş olman, yüreğinin Kâbe‟sinin butlarını

Alevi vilayetin tecellisiyle kırman ve karanlık hicapları yırtman şartıyla gerçekleşirse…

Senin kendin hicapsın Hafız, aradan çekil!

İşte o zaman ilahi meşiyetin nüfuzunun hakikati, onun kesin oluşu, onun

yayılması ve ihata etmesi senin için keşfedilmiş olur. Şu hakikati idrak etmiş olursun:

Allah meşiyetiyle her şeyi yarattı; yaratıklar ve onların yaratıcıları arasında bir vasıta

yoktur; O‟nun fiili meşiyetidir; O‟nun sözü, kudreti ve iradesi O‟nun icat etmesidir ve

Allah‟ın en yüce ismi meşiyettir. Nasıl ki Muhyiddin Arabî şöyle demiştir: Varlık,

110

Hud, 56

87

Bismillahirrahmanirrahim vesilesi ile zahir olmuştur. Meşiyet, Allah‟ın ilahi gökler ile

yaratılmış yerler arasındaki sağlam ipidir; vahidiyet gökyüzünden sallanmış muhkem

kulpudur; vahidiyet makamıyla sabit olmuştur; her kimin ufku, meşiyetin ufkuyla bir

olursa, işte yer ve gök arasını birbirlerine bağlayan sebep odur; Allah onun vesilesi ile

varlığı başlattı ve onunla da bitirecektir; Muhammedi (s.a.a) ve Alevi (a.s) hakikat odur;

mahiyetlerin varlıklarına Allah‟ın halifesi odur; mutlak vahidiyet makamı ve karanlık

yerlerin onunla aydınlandığı işraki nispet odur; karanlık kabiliyetlere onunla feyizde

bulunulduğu mukaddes feyiz odur; her şeye sirayet etmiş olan abı hayat odur. Nasıl ki

yüce Allah şöyle buyuruyor: “Biz her canlı şeyi sudan yarattık.”111 O, öyle bir sudur ki

tabiatın kirleri, zulmani necisler ve imkân âleminin pislikleri onu necis edemez. O,

göklerin ve yerin nurudur. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Allah göklerin ve yerin

nurudur.”112 Onun ulûhiyet makamı vardır. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor:

“Gökteki İlâh da, yerdeki İlâh da O'dur.”113 İlk heyula odur. Gökle gök, yerle yer olan

odur. Her şeye mutlak kayyum (ayakta tutan) makamı onundur. Nasıl ki yüce Allah

şöyle buyuruyor: “O, hareket eden hiçbir varlık yoktur ki, onun perçeminden

tutmuş olmasın.”114 O, rahmani nefestir. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Ve ona

kendi ruhumdan üfledim.”115 Yayılmış feyiz, mutlak varlık, iki yay arası kadar kalma

makamı, yaklaşma makamı, yüce ufuk, sirayet eden tecelli, öz nur, dağılmış kağıt,

zikredilmiş kelam, yazılmış kitap ve varlığın „ol‟ kelimesi ve Allah‟ın baki kalacak veçhi

odur. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Yeryüzünde bulunan her canlı yok

olacak. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin veçhi bâki kalacak.”116 Bunun

dışında lakaplar ve işaretler vardır. Şöyle demişlerdir: “İbaretlerimiz farklı ama senin

güzelliğin bir tanedir.” Ve yine ne kadar güzel söylenmiştir:

Yirmi dokuz ipten dokunmuş elbise,

Nasıl senin selvi boyuna ulaşabilir ki.

111

Enbiya, 30 112

Nur, 35 113

Zuhruf, 84 114

Hud, 56 115

Hicr, 29 116

Rahman, 26 ve 27

88

AYDIN NUR

Varlığın Hakikatini İdrak Etmeye Nispetle Evliyanın Seyir Mertebeleri

Bil ki (Allah seni dosdoğru yola hidayet etsin müminlerden ve yakin etmişlerden

karar kılsın) meşiyet, her ne kadar varlığın hakikatinin zuhur makamı, her göz ve basiret

için görülen ve hatta bütün duyu organları tarafından idrak edilen olsa; onun dışında

idrak edilen ve müşahede edilen bir şey yoktur ve yine meşiyetin zahir olması dışında

bir zahir olma olmasa bile bütün bu zuhura rağmen varlıkların örtüsüyle örtülmüş,

cevheri meçhul ve hakikati gizlidir. Hâlbuki âlimlerin idraklerinde olan ilmi hakikatler bu

meşiyetin vesilesi iledir. Her ne kadar hüviyet ve varlığı müşahede edilir olsa bile

kendisi, onlar için malum değildir ve hakikati ve zatının cevheri âlimler için keşfedilmiş

değildir. Kimse meşiyetin mutlak oluşunu, sirayetini, yayıldığını ve feyizlerini müşahede

edemez. Ama onu kendi varlığının kapasitesince müşahede eder ve irfanının makamına

göre de onu tanır.

Öyleyse Allah‟a doğru yolculuk eden salik, dünyevi şehvetlerin sevgisini

kalbinden çıkarmadıkça, tabiatın korkunç heyula zindanından azat olmadıkça, kendi

yüreğini ruhani ilimler çeşmesinin hayat suyuyla yıkamadıkça ve onun nefsinde

bencillikten bir zerre dahi baki kalırsa, sevgilinin cemalini hicapsız olarak mutlak

haddinde müşahede etmesi mümkün değildir.

Bu en aşağı menzile, en alçak kuyuya ve alçak yere yükünü atanlara ve bu ehli

zalim olan yurtta oturanlara ve ölüler yurdunu kendisine mekân edinenlere Hak cilve

etmeyecektir. Ancak birbirinin üzerine yığılmış bin tane karanlık ve nur hicabın

arkasından cilve edebilir. Zira yüce Allah bir milyon âlem ve bir milyon da Âdem

yaratmıştır. Ve sizler o âlemlerin en aşağısında yer alıyorsunuz. Allah için yetmiş bin

nurdan ve yetmiş bin de karanlıktan hicap bir vardır.

Bu zindandan ve zincirlerinden, tabiat ve onun sınırlarından kurtulanlar, cismani

heyula âleminin pisliklerinden ve onun şekillerinden, madde âleminin karanlığında ve

onun tabakalarından uzak durup melekût âlemine ulaşanlar O‟nun veçhini, cemalini ve

güzelliğini tabiat âlemine tutulanlardan bir milyon defa daha çok müşahede ederler.

Ama onlar da nurdan ve karanlıktan olan hicaplardadırlar.

Ama melekût âleminin şekillerinden ve bağlılıklarından, hayal ve misal âleminin

darlığından kurtulup soyut olanlar ve temiz yurdu ve mukaddes ve pak mekânı

89

kendilerine seçenler, güzellikten, cemalden celal sahibi baki olanın veçhinden hiçbir

gözün görmediği, hiçbir kulağın işitmediği, hiçbir vehmin onu ihata etmediği, hiçbir fikrin

onu düşünmediği ve hiçbir aklın ona ulaşmadığı sırları, nurları, tecellileri ve kerametleri

müşahede ederler. Ama onlar da yine var oluşlar ve mahiyetlerin hicaplarındadırlar.

Kapıların kapısına ulaşanlar ise sevgilinin cemalini hicapsız müşahede ederler ve

mutlak vilayet makamında sabitlenmişlerdir. Onlar hem dünyadan ve hem de ahiretten

dışarı çıkmışlardır; hem gayıp ve hem de aşikâr âleminden soyutlanmışlardır ve salih

ameli kötü amelle karıştırmamışlardır.

Vahdetten söz ettiğinde Hafız perişan haldedir,

Tevhidin kaymağını kaynaşma ve can sayfasına sür.

Canımın çehresinin hicabı bedenime konmuş toz olur,

O ne güzel şaraptır ki bu çehreden perdeyi kaldırırım.

Bu makam öyle bir makamdır ki Rabbin veçhinde yaratılış yönü yok olur ve imkân

(var oluş) ayakkabıları çıkarılır. Bundan daha yüce makam ancak bu makamda

sabitlenme, güçlenme ve vahdeti koruyarak çokluğa dönme makamıdır. Zira bu,

insaniyet menzillerinin sonuncusudur. Bu konuda şöyle söylemişlerdir: “Abidlerin

şehrinden sonra bir şehir yoktur.”117

Şu rivayet de bu makama işarettir: “Bizim için Allah‟la öyle hallerimiz vardır ki

biz O‟yuz ve O biz ve O O‟dur ve biz de biziz.” Ve yine Peygamber‟e (s.a.a) mensup

olan şu rivayet de vahdette olduğu halde çokluk ve çoklukta olduğu halde vahdete

işarettir: “Kardeşim Musa‟nın (a.s) sağ gözü görmüyordu. Kardeşim İsa‟nın (a.s)

sol güzü görmüyordu. Ama benim her iki gözüm görüyor.”

NURUN PARLAYIŞINDAN ELDE EDİLEN

İki İşin Arası Konusunun Hakikati

Allah‟a doğru yolculuk eden salik ve Allah yolunda cihat eden mücahit bu

makama ulaştığında, yaratıkların mazharlarında Hak onun için tecelli eder. Bu, Hak‟tan

117

Bu betin devamı: „Bu köyün arkası Allah‟ın şehridir.‟

90

ve halktan hicapta olmadan, çokluk elbiselerinde vahdet ve vahdette olduğu halde

çokluk şeklinde olur. Ona resmi ilimlerin dışında olan, marifet, ilahi sırlar ve ilimlerin

olduğu kapılar açılır. Onlarda birisi de iki işin arası konusunun hakikatidir. Öyle ki bilen

ve hekim olan Allah‟ın yanından, rahim olan Rab tarafından Allah Resulü (s.a.a) ve

onun Ehli Beyti‟nin (a.s) diline gelmiştir. Zira bu hakikati anlamak ve onun sırrının ve

hakikatinin idrak etmek, “aklı olan veya hazır bulunup kulak veren kimseler”118

dışındakiler için mümkün değildir. Zira böyle bir hedefe ulaşmış salik, taklit perdesi ve

taassup hicabı olmadan basiret ve hakikat gözüyle şunu görür ki varlıklar içerisinde her

varlık bütün zatıyla ve bütün zahiri ve batını güçleriyle yüce Allah‟ın cilveleri, kendini

gösterişi, zuhuru ve tecellileridir. Yüce ve mukaddes olan Allah o ulu şanıyla,

yaratıklarıyla aynı cinsten olmaktan mukaddestir ve aşikâr yaratılmış mazharlarda

yaratıklarla aynı elbiseyi giymekten münezzehtir. O kullarının aynasında zahir olmuştur.

İlk, son, zahir ve batın O‟dur. Aynı şekilde yaratıkların mazharlarında olan fiiller,

hareketler ve etkilerin hepsi O‟ndandır. Öyleyse kulun fiili ile yapan Hak‟tır. Kulun gücü,

hakkın gücünün zahir olmasıdır. Nasıl ki yüce Allah şöyle buyuruyor: “Oku attığında

sen atmadın. Lakin Allah attı.”119

Neticede bütün zatlar, sıfatlar, meşiyetler, iradeler, etkiler ve hareketler O‟nun

zatının şanlarından, meşiyetinin sıfatının gölgesi, O‟nun iradesi ve O‟nun nurunun ve

tecellisinin ortaya çıkışıdır. Her şey O‟nun orduları ve kudretinin dereceleridir.

Senin zuhurun benimledir ve benim varlığın seninledir

Olmasaydım, zahir olmazdın ve olmasaydın, var olmazdım

Öyleyse eğer birisi fiili, yaratıklara nispet verirse ve kendince de bununla Allah‟ı

münezzeh sayıp O‟nu yaratıkların fiillerinden uzak bilirse, böyle birisi kusurludur, kendi

nefsine zulmetmiştir, onun hakkı haktan örtülü kalmaktır ve Rabbin kapısından da

kovulmuştur. Onun bu şekildeki Allah‟ı tenzih etmesi ve mukaddes sayması hatadır,

sınırlamadır ve taklittir. O Allah‟ın buyurduğu “Allah‟ın gazap ettikleri” topluluğuna

girmiş ve tevhit olmadan çokluklar zincirine bağlanmıştır. Eğer birisi de fiili, Allah‟a

nispet verir de çokluğu korumazsa, o da yoldan uzaklaşmış, orta yoldan dışarı çıkmıştır

ve Allah‟ın buyurduğu “yoldan çıkmışlar” gurubuna girmiştir.

118

Kaf, 37 119

Enfal,17

91

Dosdoğru ve apaçık yol şudur ki insan tatil ve teşbih görüşüne inanmasın, hem

tevhit ve hem çokluk makamını korusun, hem Allah‟ın hakkını ve hem kulun hakkını

kendisine versin. İşte bu zaman kula, ona ulaşan her güzelliğin Allah‟tan olduğu ve ona

ulaşan her kötülüğün kendi nefsinden olduğu aşikâr olur. Zira kötülük, kabiliyetin kötü

oluşu ve varlığı eksikliğindendir. Ve bu ikisi de kulun payıdır. Hayırlarda bir güzellik

yapmak da varlık yönüne aittir. O da Rabbin payıdır. İşte o zaman yüce Allah‟ın şu sözü

onun için açıklığa kavuşmuş olur: “De ki: Hepsi Allah‟ın yanındandır.”120 Zira hayrı

kabul eden gaybi tecellinin etkisiyle kabul eder. Nasıl ki Muhyiddin şöyle demiştir: Kabul

eden ancak Allah‟ın daha mukaddes olan feyzinin etkisiyle kabul eder.

Ve yine isteyen bu konuda gelen birçok rivayetle basiret bulabilir. Bu kısa şerh,

onları açıklamanın yeri değildir. Meselenin kendileri için tamamen açıklığa kavuşmasını

isteyen herkes, felsefe büyüklerinin ve irfan ehli velilerin yazmış olduğu kitaplara

müracaat etmelidirler. Özellikle de Seyyid Muhakkik Bari Mirdamad ve onun yüce

öğrencisi ilahiyatçı hekim olan filozofların başı olan Molla Sadra‟nın ( Allah‟ın rızvanı her

ikisine olsun) kitaplarına müracaat etmelidir.

TAMAMLAMA VE AYDINLATMA

Allah‟ın Kadim ve Hadis Olan İki İradesi

Geçen konulardan şu ispatlanmış oldu ki meşiyet, varlığın hakikatinin zuhur

makamı, o hakikatin mutlak oluşu, sirayet etmesi, o hakikatin nurunun yayılması ve o

hakikatin rahmetinin kapsamasıdır. Meşiyet, aynen zuhur ve tecelli makamında o

hakikatin irade edilmesidir. Nasıl ki şu da ispatlanmış oldu ki mukaddes akıllar ve

yakınlaştırılmış meleklerden tutun da tabiatın güçleri ve yeri tedbir eden meleklerden

oluşan varlıkların tamamının mertebeleri, tecelli ve fiil makamında meşiyetin

mertebelerinden ve iradenin hududundandır. Ve bunun çelişkisi yoktur. Çünkü yüce

Allah için olan irade, annen O‟nun mukaddes zatıdır. Ve yine irade kadim sıfattır. Fiil

makamında olan Allah‟ın iradesi ise varlıkların itibarıdır ve bu da hadis zail olan bir

sıfattır. Gerçi o da mutlak olma makamıyla kadim bir sıfattır. Çünkü zahir mazharla

birdir. Bu açıklamayla, masum imamların (a.s) rivayetlerinde geçen şu konunun

120

Nisa,78

92

müşkülü hallolmaktadır: “İrade, hadis bir sıfattır. Fiil sıfatlarındandır zat sıfatlarından

değil.”

O rivayetlerden birisi yüce şeyh Muhammed İbni Yakub Kuleyni‟nin Kafi kitabında

kendi senediyle Asım İbni Humeyd‟den, onun da İmam Sadık‟tan (a.s) naklettiği şu

rivayettir: Asım İbni Humeyd şöyle diyor: Şöyle dedim: Yüce Allah‟ın eskiden beri iradesi

var mıydı? İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “İrade eden, irade ettiği şey onunla

olmadıkça irade eden olmaz. Allah eskiden beri âlim ve kadir idi. Daha sonra irade

etti.”121

Ve yine Kafi kitabında nakledilen rivayete göre İmam Sadık (a.s) şöyle buyuruyor:

“Meşiyet, hadistir (sonradan olmuştur).”122

Açıktır ki irade ve meşiyetten maksat, zuhur ve fiil makamındaki iradedir. Nasıl ki

bu sözün delili şu rivayette geçen konudur: “Allah âlemi meşiyetle yarattı. Meşiyeti

de meşiyetin kendisiyle yarattı. Daha sonra şeyleri meşiyetle yarattı.”

Diğer bir rivayette ise İmam Kazım (a.s) şöyle buyuruyor: “Yaratıklardan olan

irade, içlerinden geçen ve içlerinden geçen şeyden sonra yapılan işten ibarettir.

Ama yüce Allah‟tan olan irade, yani O‟nun iradesi, icat etmesidir…”123

Neticede nasıl ki ilmin mertebeleri vardır ve onun bir mertebesi mastar manası

olan “bilmektir”, bir mertebesi arazdır, bir mertebesi cevherdir, onun bazı mertebeleri

vacip, kendi zatıyla ayakta ve kendi zatıyla var olandır; aynı şekilde iradenin de

mertebeleri vardır.

Ama meşiyet konusuna gelince, onun sonradan yaratıldığı ve fiil sıfatından

olduğunu, ilim ve kudretin kadim olduğunu ve zat sıfatlarından olduğunu buyurması ve

hâlbuki bunların (yani meşiyet, ilim ve kudretin) aynı vadide olmaları ve bunların bazı

mertebelerde hadis sıfat olmaları ve bazı mertebelerde ise kadim sıfat olmalarının

cevabı şudur: Rivayetlerde geçen cevap soru soranın ve muhatabın durumuna göredir.

Zira soru eğer ilim ve kudret hakkındaysa gerçekte zat sıfatı hakkında soru sorulmuştur.

Çünkü zihinler genelde ilim ve kudret hakkında zati olan ilim ve kudrete teveccüh eder.

İrade bunun tersidir. Meşiyetten olan soru dış varlıklara yöneliktir. Buna göre her

121

Kafi, c1 s109 122

Kafi, c1 s110 123

Kafi, c1 s109

93

sorunun cevabı, soru soranın anlama kapasitesine ve onun marifetinin makamına göre

verilir.

94

Allah’ım! Senin her şeyi kapsayan kudretinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm kudretin kapsayıcıdır. Allah’ım! Senin tüm kudretinin hakkı için senden

diliyorum!

Felsefe ve Kelam İlminde Kudret Teriminin Anlamı

Kudret, Allah‟ın ana sıfatlarından ve şu yedi imam isimlerindendir: Hayat, ilim,

irade, kudret, duyma, görme ve konuşma. Kudret için, bütün varlıkları kâmil bir ihata ve

genel bir kapsama (kuşatma) vardır. Her ne kadar da sabit oluş makamında hayat ve

ilime ihtiyacı vardır. Bu kâmil ihata, kudretin sarışının ve yayılışının mertebelerinden

birisidir. Eğer duada geçen “her şeyi” kısmındaki şeyden maksat sıfatların ve isimlerin

var oluşundaki şey olursa o zaman kudretin sarışı ilahi ilimde var olan sabit varlıklara

olacaktır.

Filozofun teriminde kudret, işi yapan failin istese o işi yapması, istemezse

yapmamasıdır. İlahi kudrette itibar edilen meşiyet, hakikate göre mukaddes zatın

kendisidir. Bu konunun onunla bir çelişkisi yoktur. Öyle ki meşiyet hazreti rububi âlemde

bir taneydi ve onda çokluk yoktu. Çünkü şartlı önerme hem iki tane vacip önermeden ve

hem iki tane imkânsız önermeden ve hem de iki tane mümkün olan önermeden

oluşabilir. Bu konuda yüce Allah şöyle buyuruyor: “Rabbinin gölgeyi nasıl uzattığını

görmedin mi? Eğer dileseydi, onu elbette ki hareketsiz kılardı.”124 Yüce Allah yok

olması imkânsız olan, vacip, zati ve ezeli olan meşiyetiyle gölgenin varlığının uzamasını

ve gayıp ve aşikâr âleminde rahmetinin yayılmasını diledi. Vacib-ul vücudun zatıyla,

bütün yönleriyle ve bütün itibarlarla vacib-ul vücut olması gerektiği yönüyle, bu meşiyet,

ezeli, zati ve vacip idi. Eğer O‟nun meşiyeti feyiz elini açmak istemez ve gölgenin

124

Furkan, 45

95

varlığını uzatmak istemez de sakin olmasını dileseydi, feyiz eli kapalı ve gölge de sakin

olurdu. Ama böyle dilemedi ve böyle dilemesi de imkânsızdı.

Kelam ilminde âlim olan mütekellimin teriminde kudret, fiili yerine getirmenin ve

terk etmenin doğru olmasıdır. (Yani bir fiili yapmak ya da yapmamanın mümkün olması.

Bizlerde olan kudret gibi, bir fiili yapmak ya da terk etme bizler için mümkündür.)

Kudretin Manasında Mütekellimin Hatası

Mütekellim,125 kudreti bu şekilde mana etmesindeki sebep, kendi zannınca eğer

filozof gibi mana etseydi, o zaman Allah fiilleri yapmakta mecbur olurdu. Hâlbuki Allah

bundan münezzehtir. Filozofun tanımına göre Allah feyiz vermelidir. Feyiz vermemezlik

edemez. İşte bu da Allah‟tan ihtiyarı ve seçme hakkını alır ve O mecbur olmuş olur.

Hâlbuki Allah bundan münezzehtir ve işlerini kendi ihtiyarına göre yapar.

Ama mütekellimin Allah‟ı bu tenzihi, teşbihtir. (Zira yaratık eğer ondan fiili yapmak

ve terk etmek alındığında onu bir işe mecbur edilmiş olur. Ama Allah böyle değildir). Ve

yine mütekellimin Allah‟ı bu şekilde mukaddes sayması O‟nu eksik saymaktır. Zira bu

şekildeki tenzih ve takdis, Allah‟ı kendi zatında eczalardan mürekkep olduğunu ve zati

sıfatlarının mümkün olduğunu gerektirir. Ve Allah bunlardan yüce ve büyüktür. Ve yüne

mütekellim şu noktaya da teveccüh etmemiştir: Mecbur olan ve kendi ihtiyarıyla amel

etmeyen fail, ilim ve irade olmadan iş yapan faildir. Ya da ilmi ve iradesi olur ama fiili

kendi zatına ters olursa mecbur olmuş olur. Yüce olan Allah‟ın ilmi, kudreti ve iradesi

zatının kendisidir ve zat ve sıfatlar olarak tektir. Karar vermiş olduğu her şey kendi

zatıyla uyum içerisindedir. Neticede mümkün bir varlık olan bir failin, nakıs, mümkün ve

zail olan bir ilimle ve bir takım dış etkenlerle, ram olmuş ve zatının sahip olmadığı

hedefleri güden bir iradeyle yapmış olduğu fiil, eğer mecbur olamadan ve kendi

ihtiyarıyla yapılmış olur da, nasıl olur da kendi zatında ve sıfatlarında vacip olan bir failin

ihtiyarı olmaz?!

Acaba senin görüşüne göre zatının vacip, sıfatlarının kâmil, hakikatinin geniş,

ihatasının şiddetli, ilminin ezeli ve ebedi oluşu ve iradesinin ezeli oluşu o faili fiillerinde

mecbur olmasına mı neden olur? Ya da mümkün olma, bir şey olmama, zeval,

hakikatinin batıl oluşu, zatının ve sıfatlarının yok olması, hadis, yeni, geçici ve değişken

125 Mütekellim, kelam ilminde âlim olana denir.

96

olma fiilin ihtiyarla yapılmış olmasının şartlarından mıdır? Ya da failin fiili terk etmesinin

mümkün olması, gerçekte de bu, failin cahil olduğunu gösterir, hatta ondan daha yukarı

bir failin fiili yerine getirmemesi, zikredilen bu gibi şeylerin (yokluklar, eksiklikler ve

zevaller) ihtiyarın oluşmasında herhangi bir rolleri var mıdır? (Neticede bu eksikliklerin

hiç birisinin olmadığı, zatı vacip olan varlığın ihtiyarının olmaması mümkün müdür?)

Öyleyse ey habibim! Uykundan uyan! Hakikat ve basiret gözüyle Rabbine bak ve

cahillerden de olma!

BASİRET İSTEYENLERE UYARI

UYKULU OLANLARI UYANDIRMA

Bazı İsimlerin Zahir Olmamasının Sırrı

Kudretin Mümkün Olmayan Şeyleri Kapsamaması

Bil ki (Allah seni göklerinin yollarına hidayet etsin ve kalbine isimleriyle ve

sıfatlarıyla tecelli etsin) dış âlemde var olan varlıkların hepsi Allah‟ın ilim âleminde sabit

varlıkların gölgeleridirler. Onlar da ilahi isimlerin gölgeleridirler. Öyle ki cem âleminde

zati muhabbet vasıtası ile meydana gelmişlerdir. Onlar ilahi ilim âleminde daha

mukaddes feyiz vasıtası ile ve dış varlıklar âleminde mukaddes feyiz vasıtası ile gaybın

anahtarlarının zuhurunu talep etmişlerdir. Daha mukaddes feyzin kapsayıcılığı ve genel

oluşu mukaddes feyizden daha çoktur. Zira daha mukaddes feyiz, nasıl ki mümkün olan

şeyleri kendi içine alıyorsa imkânsız olan şeyleri de kendi içine alır. Öyle ki bir kısmı

mümkün varlıklar ve bir kısmı da mümkün olmayan varlıklardır. Mümkün olmayan

varlıklar farz edilen varlıklardır. Örneğin yaratıcının ortağı ya da iki çelişir olan şeyin bir

arada toplanması. Dış varlıkların bir kısmı hakikidir. Örneğin Allah‟ın ilmini sadece

kendisi için seçtiği ilahi isimlerin suretleri. Nasıl ki şeyh Futuhat kitabında şöyle diyor:

“Yaratılışın ve nispetlerin dışındaki isimleri O‟nun dışında hiç kimse bilmez. Zira Allah o

isimleri varlıklarla ilgili kılmadı.”

Öyleyse ilahi ilim âleminde dışarıda var olmaya kabiliyeti olan her şeye

mukaddes feyiz ulaştı ve var olmayı kabul etmeyenlere is mukaddes feyiz ulaşmadı. Ya

dış varlık olmada daha yüksek olduğundan ve “zahir” isminin hükümeti altında

olmadığından dolayı ya da kabul etmede zat olarak kusuru vardı ve kabiliyetinin

97

olmaması ve batıl olması onun zatında olmasından dolayı bu feyiz ona ulaşmadı. Zira

kabul edenin kendisi cem âlemindendir. Neticede Allah‟ın kudretinin mümkün olmayan

ve kabiliyetlerinin olmamasından dolayı zatlarının batıl olduğu şeyleri kapsamaması,

onlara kudretinin olmamasından ve failin onları icat etmesinden aciz olduğundan dolayı

değildir. Allah bu tür nispetlerde çok daha yüce ve çok daha büyüktür.

Kudretin İmkânsız Olan Şeyleri Kapsamamasının Sırrı Hakkındaki Muhakkik

Damad‟ın Beyanı

Müceddid senet olan üstad, iki ilim ve amel riyasetinin sahibi her şeyde herkese

üstat olan Seyyid Muhakkik Damad (Allah onda razı olsun ve hikmetin ve marifetin

evliyalarına yaptığı hizmetten dolayı ona en üstün mükâfatı versin) Kabasat adlı

kitabında şöyle buyuruyor: Vacip olan rububi kudrete bağlı saltanatın altında, herhangi

bir şeye kudretin ona yettiğini tashih eden ve gerçek sebebin ne olduğunu ortaya koyan,

o şeyin zati mümkün olma tabiatıdır. Öyleyse zaten mümkün olan ve zatının hakikatinde

imkân olan her şey isnat etme silsilesinde en sonunda yaratıcı, kayyum ve vacip olan

Allah hazretlerine (saltanatı yücedir) ulaşır. O şeyin kendisi ve varlıkları o şeye

boylamsal mümkünler silsilesinde bağlı olan her mümkün münezzeh olan Allah‟a ulaşır.

Daha sonra şöyle buyurmuştur: O, hem sebep sahibi olan her varlığın ve hem de

o varlığın tüm sebeplerinin ve illetlerinin mutlak olarak sürekli yaratıcısıdır. Zira mümkün

olma ihtiyacının silsilesinde tasavvur ettiğin her şey ilminin, iradesinin, yaratışının ve

kudretinin (O‟nun kibriyası yücedir) dışında değildir. Öyleyse buna göre, kâmil bir

şekilde açıktır ki Allah‟ın vacip olan kudretinin zaten mümkün olamayan olan şeyleri

kapsamaması, kudretin ona farz edildiği o şeyin kendisinden kaynaklanmaktadır. Zira

hiçbir yönden bir hakikati olmayan ve bir şey olamayan o farz elden şeydir. Yoksa

kudretin eksik oluşundan ve acizlikten değildir. İşte bu senin işittiğin şu sözün sırrıdır:

İmkân, bir şeye kudretin yettiğinin tashih edicisidir ve kudreti olmanın tashih edicisi

değildir. Öyleyse imkânsız olan şeyler zatları tarafından batıl olduklarından dolayı onlar

güç yetmez. Yoksa Allah‟ın kudretinin aciz olduğundan dolayı değildir. Zira bu iki tabir

arasında hatta iki ayrı ibaretle ifade edilen bu iki mana arasında açık bir fark ve kesin bir

ayrılık vardır.

Seyyid Muhakkik Damad‟ın (Allah onun yattığı yeri nurlandırsın ve mekânını

cennet eylesin) sözünün sonu. Tahkik makamında sözü kemale ulaşmış ve doğruluğun

98

ve tevfikin doruğuna nail olmuştur. Nasıl böyle olmasın ki o, felsefe ilminin imamı,

felsefe hakikatinin oğlu, marifet ashabının şeyhi ve yüce insanların yücesidir.

ARŞTAN BİR PARILDAYIŞ

Âlemin Varlıklarının Tamamı Kudretin Kemal ve Zuhur Yönüdürler

Bil ki ey miskin, eğer birisi marifet adımıyla Allah‟a doğru yolculuk eden salik

olursa, bazen onun bazı hallerinde varlık silsilesinin, gayıp âleminin menzillerinin ve

şuhud âleminin merhalelerinin yüce Allah‟ın kudretinin tecellilerinden ve de saltanatının

ve malikiyetinin yayılmasının derecelerinden olduğu keşfedilmiş olur. O‟nun gücü

dışında hiçbir güç ve O‟nun iradesi dışında hiçbir iradenin zuhuru yoktur. Hatta O‟nun

varlığı dışında hiçbir varlık yoktur. Neticede âlem, nasıl ki O‟nun bir gölgesi ve O‟nun

bağışlayıcılığının bir sızıntısıdır, aynı zamanda O‟nun varlığının kemalinin gölgesidir.

Öyleyse O‟nun kudreti her şeyi kapsamıştır ve her şeyi kendi egemenliği altına almıştır.

Varlıklar kendileri olmaları yönünden bir şey değildirler ve varlıkları da yoktur. Nerde

kaldı ki ilim ve kudret gibi varlığın kemallerine sahip olsunlar. Ama kayyum olan

yaratıcıya mensup olduklarından, varlıkların tamamı O‟nun kudretinin dereceleri, O‟nun

zatının kemalinin yönleri ve O‟nun isimlerinin ve sıfatlarının zuhurudurlar. İşte burada

duanın şu bölümü açıklığa kavuşmuş oluyor: “Senin her şeyi kapsayan kudretinin

hakkı için senden diliyorum.” Zira kapsama, kudretin ve saltanatın onlar üzerinde

yayılmasıdır. Yüce Allah kudretinin zuhuruyla her şeyi kapsamıştır. Yüce Allah nasıl ki

şöyle buyuruyor: “Hareket eden hiçbir varlık yoktur ki, O, onun perçeminden

tutmuş olmasın.”126 Yüce Allah‟ın mukaddes feyzi vasıtası ile mutlak şahadet ve izafi

şahadet âlemlerinde dış varlıklar ve sabit olmuş mahiyetler üzerinde, kudretini sarması

ve yayması vardır. Daha mukaddes olan feyzi vasıtası ile de ilmi cem âleminde sabit

varlıklar takdir edilmiş mahiyetler üzerinde kudretini sarması vardır.

Son olarak bu konu kâmil arif olan şeyhimizin (Allah onun teyitlerinin daimi etsin)

araştırmasına göre ki biz de ondan nakletmiştik, kadir ismi zati isimlerdendir. Ama kadir

(uzatılarak) ismi büyük şeyh Muhyiddin Arabî‟nin İnşa ve Devair kitabında ispatladığına

göre sıfat isimlerindendir. Muktedir ismi ise fiil isimlerine daha çok benzemektedir. Gerçi

şeyh onu sıfat isimlerinden bilmiştir. Allah her şeyi bilendir.

126

Hud, 56

99

Allah’ım! Senin her şeye nüfuz eden ilminin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm ilmin nüfuz edicidir. Allah’ım! Senin tüm ilminin hakkı için senden

diliyorum!

100

Yüce Allah‟ın Varlığının Hakikati

Seyri suluk ve irfan ashabı, marifet şeyhleri ve yakin erbapları, vacip olan yüce

Allah‟ın (saltanatı yüce ve delili kesindir) varlığının hakikati hakkında ihtilaf etmişlerdir.

Acaba O‟nun varlığının hakikati, varlıkların onunla birlikte olmama şartıyla mıdır? Ondan

“la şartıyla varlık”, tek olma mertebesi, ilk var oluş, gaybi hüviyet ve kör mertebe (bir

görüşe göre)127 diye tabir edilir. Yoksa vacip olan Allah‟ın varlığının hakikati, varlıkların

O‟nunla birlikte olmasında bir şeyin şart olmaması şeklinde olan bir varlıktan mı

ibarettir? Yani bir şeyin tabiatı, tabiatı olması yönüyle ki ondan mutlak varlık olarak tabir

edilir. Mesnevi bu konuda şöyle diyor:

Biz hepimiz varlık gösteren yokluklarız,

Sen mutlak varlık ve bizim varlığımızsın.

Ve yine ondan gayıp ve aşikâr âlemine sirayet eden hüviyet diye de tabir edilir.

Batı adamları hekim olan filozofların fikirlerinin tuzağına düşmesinler. Nasıl ki şöyle

söylenmiştir:

Erler kimseye av olmasın, tuzak yakalayıcıdır,

Ki orada sürekli rüzgâr tuzağı elinde tutar.

Bu büyük şahsiyetler vacibin hakikati hakkındaki ihtilaflarına rağmen şu konuda

birlik içerisindedirler: Sabit varlıklardan ve ilahi isimlerden tek olan makamı ve gayıpta

olan gayıpların gaybında olanı izhar etme makamında daha mukaddes olan feyiz ve

tecelli ve varlıktaki ilim âleminden ve aşikâr âlemindeki gayıp âleminden olan mukaddes

feyiz ve gaybın anahtarlarını zahir etme talebi, bu her ikisi de (yani daha mukaddes olan

feyiz ile mukaddes olan feyiz) vacip olan o varlığın gölgesidirler. Ve her şeyin gölgesi bir

itibara göre o şeyin kendisidir ve bir itibara göre ise o şeyden gayrıdır. Ve yine şunda

birlik içerisindedirler ki varlığın hakikati ve hatta hakiki varlık bir tanedir.

Bu konunun uzmanlarının görüşü hem delille ve hem de şuhud ile mutabık olan

ikinci görüştür. Yani Allah‟ın zatının hakikati, varlıkların O‟nunla birlikte olmasında bir

şeyin şart olamaması şeklinde olan vacib-ul vücuttur. Ya da bir var oluşla ya da bir

yönün olmasıyla şartlanmış değildir. Bu, illet olma yönü olsun, kayıtlama yönü olsun fark

127

Bir görüşe göre ise kör mertebe, ne ismin ve ne de işaretin olmadığı ve Allah‟ın kendisi için seçtiği, yüce Allah‟ın kendi zatına mahsus olan ilim mertebesidir.

101

etmez. Zira O‟nun hakikati, sırf varlık, saf hayır ve halis nurdan ibarettir. Yokluk ona yol

bulmamış, şer ve zulmetin tozu ona karışmamıştır. Varlığın mefhumunu almada

yokluğun hiçbir rolü onda olmamıştır. Zira zatıyla varlık için bir örnek teşkil eder. Tahkik

ehli ve dakik düşünce ashabının yanında şu sabit olmuştur ki her şeyin zati örneği, o

şeyden o mefhumu almada, ne illet yönünün ve ne de kayıt yönünün onda bir rolünün

olmamasıdır. Hatta bütün şeylerden ve bütün yönlerden göz yumarak, kabiliyeti olan o

şeyden o mefhum alınabilir ki eğer böyle olmazsa o örnek zaten ona örnek

olamayacaktır. Her şeyi kapsamış olan ve her şeyle birlikte olan yayımlı feyiz, varlıkların

O‟nunla birlikte olmasında bir şeyin şart olamaması şeklinde olan varlığın bir gölgesidir.

Varlığı “la şartıyla” olan varlığın gölgesi değil.

Bu konuyu anlamak için yüce Allah‟ın şu ayeti üzerinde dakik bir şekilde

düşünmek gerekir: “Gökteki İlâh da, yerdeki İlâh da O'dur.”128 “Nerede olursanız

olun O sizinle birliktedir.”129 “O ilktir, sondur, zâhirdir, bâtındır.”130 “Bilin ki O her

şeyi kuşatıcıdır.”131

Varlık Âlemi Zatın Kemallerinin Zuhurudur

Ona Olan İlim, Zata Ait Olan İlimdir

Şimdi bu konu senin için ispat olunduğundan eğer basiret gözün sağlam olursa

ve gözünü taassup tozu kapatmamışsa o zaman hüviyetin sirayet etme itibarı ve

saltanatın mutlak oluşuyla O‟nun her şey olduğunu göreceksin ve yine varlıkların var

oluşları ve sınırları ve onlarla birlikte olan eksiklikleri nedeniyle O‟nun hiçbir şeylerden

biri olmadığını göreceksin. Öyleyse muvahhitlerin mevlası, ariflerin sultanı ve

Müminlerin Emiri‟nin (a.s) şu sözü üzerinde iyice düşünmelisin: “Her şeyin içindedir,

karışarak değil; her şeyin dışındadır, ayrılarak değil.”

Eğer bu zikrettiklerimizi ihata anladıysan, latif azimli amellerle, salim olan bir

anlayış ve ilim âleminden dillerin en beliği, mantıkların en fasihi, sözlerin en güzeli ve

kelamların en yücesi yani kabiliyet dili, yürek mantığı, batıda olan zikri, kalbin duası ile

istekte bulunursun ki ilimlerin deryalarından bir damla sana lütufta bulunsun ve ilmi

tecellilerinden senin kalbine tecellide bulunsun ta ki O‟nun izniyle tanıyasın ve O‟nun

128

Zuhruf, 84 129

Hadid, 4 130

Hadid, 3 131

Fussilet, 54

102

yardımı ve tevfikiyle senin için her şeyin yönlerden bir yön olmadan zat yönünden O‟na

mensup olduğu ve her şeyin O‟nun zatı vasıtasıyla zatını akıl ederek nasıl O‟nun

yanında olduğu keşfedilmiş olsun. Ve yine senin için şu sözün hakikati açıklığa

kavuşmuş olsun: “Yüce Allah‟ın varlıklara olan ilmi, yayılmış özet ilim olduğu halde

ayrıntılı bir şekilde olan keşfediliştir.” Ve yine mevlamız İmam Sadık‟ın (a.s) Kafi

kitabında buyurmuş olduğu şu hadisin hakikati senin için açıklığa kavuşmuş olsun:

“Rabbimiz olan yüce Allah her zaman vardı. Malum (bilinen) olmadığı halde ilim

O‟nun zatı idi; işitilen olmadığı halde işitmek O‟nun zatı idi; görülen olmadığı

halde görmek O‟nun zatı idi; kudret uygulanan olmadığı halde kudret O‟nun zatı

idi. Varlıkları yarattığında malum da var oldu ve O‟nun ilmi de malumla uyuştu;

işitmesi işitilen şey üzerine karar kıldı; görmesi görülen şey üzerine düştü ve

O‟nun kudreti de kudret uygulanan şey üzerine gerçekleşti…”132

Ve yine Kafi kitabında nakledilen mevlamız İmam Bakır‟ın (a.s) şu buyruğu

açıklığa kavuşmuş oldu: “Allah vardı ve O‟nunla birlikte olan hiçbir şey yoktu. Var

olacak her şeye ilmi vardı. O‟nun bir şey olmadan o şeye olan ilmi, o şey olduktan

sonra o şeye olan ilmi gibidir.” 133

Ve yine isimler ve sıfatlar ve o ikisinin gereklerinden olan sabit varlıklar, onların

gerekleri, onların gereklerinin gerekleri ve onların gerekleri sonuna kadar açıklığa

kavuşmaktadır. Ve hatta mukaddes feyiz ve yayılmış gölge bir şekilde O‟nun zatının

tasavvur etmek vasıtası ile O‟nun yanında hazırdırlar; zatının zatı için O‟nun yanında

keşfedilmesi ile O‟nun yanında çokluk ve var oluş olmadan keşfedilmiş olur. Zira isim

(ad) aynı musammadır (adlandırılandır) ve ilmin sureti yani dış varlıklar ismin ve

musammanın aynısıdır. Yayılmış gölge ilahi hakikatin aynısıdır; O‟nda yok olmuştur ve

onun için ne bir hüküm ve ne de bir istiklal vardır. Gereği, isim ve mefhum gibi benzeri

lafızlardan ve ibaretlerden olan tabirler, öğrenme ve öğretme makamında kullanılan

tabirlerdir. Yoksa mukaşefe134 ve burhanlar farklıdırlar ve sanatsal ilimler de bunlarla

uyum içerisinde değillerdir.

Bil ki yirmi dokuz harften dikilen elbise,

Ne zaman benim selvi boyluma olur ki.

132

Kafi, c1 s107 133

Kafi, c1 s107 134

İrfani yöntemle elde edilen bilgilerdir.

103

Hatta bu hakikatleri anlamak, meşşailerin135 burhanlarının, filozofların delillerinin

ve kelam âlimlerinin cedellerinin işi değildir.

İstidlal ehlinin ayakları tahtadandır,

Tahta ayaklı iyice bir güçsüz olur.

İddiacı gelip sırra seyirci olmak istedi,

Gayıp eli geldi ve namahremin sinesine vurdu.

Akıl, meşalenin alevini çoğaltmak istedi,

Gayret ışığı parladı ve âlemin dağıttı.

Bu ilim, nefis riyazeti çeken ve nefsiyle cihat eden nübüvvet kandilinden ve

vilayet meşalesinden istifade eden kalplerin ashabına mahsus olan bir ilimdir. Biz ve

bizim gibilerin bu ilim sahibi olduklarının iddia etmesi nerede? Biz, o ilmin lâfzî mefhumu

ve peygamberlerin, evliyanın ve onların rivayetçilerinin işaret ilimlerinden yazılmış

yatlarından ve onun zahirinin kabuğunun dışında herhangi bir şey bilmiyoruz. Zira tabiat

âleminin karanlığına tutkunuz; bakışımızı sadece tabiat âlemine dikmişiz; maddiyattan

örülmüş örümcek ağlarına tutunmuş ve onun için çalışıyoruz. Hâlbuki en dayanıksız

olan evler örümceğin evidir. Biz bu kör gözlerle nasıl O‟nun ilimlerinin nurlarını, zatın,

sıfatların ve isimlerin tecellilerini müşahede edebiliriz ki? Ve bu lal olan dillerle nasıl bu

konuda söz söyleyebiliriz ki? Zira “Bir kimseye Allah nur vermemişse, artık o

kimsenin aydınlıktan nasibi yoktur.”136 Nuru, nur dışında bir şey idrak edemez ve

âlimi, âlim dışında kimse anlayamaz.

Evet, eğer ehli zalim olan bu memleketten dışarı çıkıp, bu harap ve vahşet olan

evden ayrılırsak, Allah‟a ve resulüne doğru hicret edip, ezeli inayeti elde edersek ve

zatta, sıfatlarda ve isimlerde ölüm ve fena makamına ulaşırsak işte o zaman bizim

mükâfatımız Allah‟a aittir ve biz O‟nun cemalini, güzelliğini ve nurlarının aydınlatışını

müşahede ederiz. Daha sonra da Allah bizi ikinci bir hayatla diriltir, kendi bekasıyla biz

baki kılar ve bizi şuhudi ilimi ve hakiki keşfi elde etmiş oluruz. Şöyle ki O‟nun zatına olan

135

Felsefede akli ve delili esas alan ekoldür. 136

Nur, 40

104

ilmi, zatının kemallerine ve isimlerinin ve sıfatlarının gereklerine olan ilmidir. Ne

sonradan olan bir ilimdir ve ne de başka bir ilimdir. Ancak zatın kemallerine olan ilim,

zatın kendisinde zatla ilintili olan ilimdir. Eğer zatın kendisinde olan bu geniş ilim

olmasaydı zatta olan ne isimlerin ve sıfatların tek oluşu gerçekleşirdi, ne ilim âleminde

meydana gelen sabit varlıklar olurdu ve ne de dış âlemde olan varlıklar olurdu.

İlahiyatçı hekimlerin başı ve seçkin ariflerin şeyhi olan Molla Sadra (r.a) Esfar

kitabında sufilerin yöntemini açıklarken şöyle buyuruyor: Yüce Allah‟ın zatına olan ilmi

kendi varlığının aynısı olduğu ve de bu dış varlıklar da zatının var olmasıyla var

oldukları için o dış varlıklar da zatın aklı olan tek olan akılla akıl edilmişlerdir. O dış

varlıklar çokluklarına rağmen bir tek varlığın varlığıyla var olmuşlardır ya da akıl ve

varlık o makamda birdirler. Buna göre şu sabit oldu ki yüce Allah‟ın bütün varlıklara olan

ilmi yüce Allah‟ın zat mertebesinde bütün varlıkların var olmasından önce idi. (Molla

Sadra‟nın sözünden nakletmek istediğimiz kısmın sonu.)

İRFAN EHLİNE BİR UYARI

Yüce Allah‟ın İlminin Nüfuzu Hakkında

Bil ki ey habibim, genel beş âlem, ilahi beş âlemin gölgesidirler. Yüce Allah

kapsayıcı ismiyle âlemler için tecelli etti ve insan aynasında zahir oldu. Zira “Allah

Âdem‟i kendi suretinde yaratmıştır.”

Âleme nazar etti ki kendi suretini görsün,

Su ve çamur çadırında Âdem tarlasını kurdu.

Öyleyse bütün âlemlerde İsmi Azam, yüksek gölge ve Allah‟ın halifesi insandır.

Yüce Allah, daha mukaddes olan feyzi ve yüksek gölgesi ile tecelli etti ve neticede sabit

dış varlıkların elbisesinde mutlak gayıp ve körlük âleminden zuhur etti. Daha sonra da

mukaddes feyzi, geniş rahmeti ve rahmani nefsi ile bizim arif şeyhimizin yöntemine göre

nisbi gayıp ve gizlenmiş hazine âleminden ceberuti ve melekuti ruhların mazharlarında

yani soyut akıllar ve genel nefisler âleminde tecelli etti. Daha sonra iki misal ve mutlak

hayal âleminde yani muallâk misaller âleminde tecelli etti. Neticede bütün âlemleri ve

onlarda olan her şeyi kendisinde toplayan insan, kapsayıcı ilahi âlemin gölgesidir. Dış

varlıklar âlemi mutlak gayıp âleminin gölgesidir. Akıllar ve nefisler âlemi, mutlak gayıp

âlemine yakın olan nisbi gayıp âleminin gölgesidir. Hayal ve mutlak misal âlemi, aşikâr

105

âlemine yakın olan nisbi gayıp âleminin gölgesidir. Mülk âlemi mutlak aşikâr âleminin

gölgesidir. Yüce Allah şöyle buyuruyor: “Rabbinin gölgeyi nasıl uzattığını görmedin

mi?”137 Bu gölgenin uzatılması, isimler ve sabit varlıklar âleminde daha mukaddes olan

feyiz vasıtası iledir ve aşikâr âleminde, mülk, melekût ve ceberut âleminde ise

mukaddes gölge vasıtası iledir.

Varlıkların Yüce Allah İle Olan İrtibatları Kayıtlının Mutlak İle Olan İrtibatı

Gibidir

Biz de şöyle diyoruz: Varlıklar bütün yüksek ve aşağı mertebeleriyle has bir

yönde hiçbir şey vasıta olmadan yüce Allah ile irtibat içindedirler. Zira kayıtlı olan

batınıyla ve sırrıyla mutlak ile irtibat içerisindedir. Hatta bir açıklamaya göre kayıtlı olan

mutlak olanın kendisidir. Öyle ki onu marifette derinleşmiş olanlar idrak edebilirler. Bizim

şeyhimiz kâmil arif olan Şahabadi (Allah onun sayesini müritlerinin başında sürekli

kılsın) şöyle buyuruyorlardı: „Kayıtlı olan batınıyla Allah‟ın ilmini kendisine mahsus

kıldığı isimdir ve o, O‟nun dışında kimsenin bilmediği gayıptır. Zira onun batını mutlaktır

ve hakikat olarak değil de var oluşsal olarak zuhuru vardır. Buna göre bütün varlıklar

hiçbir vasıta olmadan yüce Allah‟ın yanında hazırdırlar.‟

Bundan, Allah‟ın ilminin nüfuzu ve yüce Allah‟ın her şey şahit oluşu anlaşılmış

oluyor. Yüce Allah varlıkların batınlarının zahirleri gibi görüyor. Mülk âlemini melekût

âlemi gibi ve yüce âlemi aşağı âlem gibi hiçbir şey vasıta olmadan görüyor. Nasıl ki

hicaptakiler bir vasıta ile gördüğünü söylüyorlar.

Allah‟ın katında hazır ve zahirde güçlü ve zayıf oluş yoktur. Nasıl ki Müminlerin

Emiri İmam Ali (a.s) Vafi kitabında nakledildiğine göre şöyle buyuruyor: “O‟nun geçmiş

ölülere olan ilmi baki kalan dirilere gibidir. Ve yine O‟nun yüce göklere olan ilmi

aşağı yerlere olan ilmi gibidir.”

Öyleyse yüce Allah‟ın şu buyrukları üzerinde derinlemesine düşünülmelidir: “Biz

ona sizden daha yakınız.”138 “Biz ona şah damarında daha yakınız.”139 “Bilin ki O,

her şeyi kuşatıcıdır.”140 Hatta varlıklar içerinde mutlak olarak hiçbir varlık için ne bir

varlık vardır ve ne de bir hüviyet vardır. Mutlak olan sadece O‟dur ve kamil olan ve her

137

Furkan, 45 138

Vakıa, 85 139

Kaf, 16 140

Fussilet, 54

106

şeyi ayakta tutan kayyum O‟dur. Öyleyse gaflet uykusundan uyan ve müminlerden ve

muvahhitlerden ol.

Allah’ım! Senin en hoşnut edici olan sözünün hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm sözlerin hoşnut edicidir. Allah’ım! Senin tüm sözlerinin hakkı için

senden diliyorum!

Evliyanın İstekleri Onların Kalplerine Olan Tecellilere Tabidir

Geçen konulardan senin için şu açıklığa kavuşup; kalp gözün için keşfedildi ve

yine sırrının batınına ve aklının derinliklerine kapıları açılmış oldu ki Allah‟a doğru

yolculuk eden salik için ilahi isimler vasıtası ile gerçek istek ve celal ve cemal sıfatlarına

teveccüh etmek ancak onun Rabbi isim ve sıfatıyla ona tecelli ettikten, kalp gözü ve

107

kalbi mukaşefe ile Rabbini isim ve sıfat aynasında müşahede ettikten sonra

gerçekleşmiş olur. Sonra O‟na teveccüh eder; O‟nun yanında tevazu eder ve O‟ndan o

isim ve o sıfat vasıtasıyla ister. Nasıl ki geçen konularda şu konu sabit oldu ve gerekli

olan tahkik yerine getirildi: Allah‟a doğru yolculuk eden salikin halleri ve makamları bu

yolculuğunda farklı farklıdır. Zira insan şu ismin mazharıdır: “O her gün bir

şandadır.”141 Öyleyse onun mahbubu her halde ve şanda onun için bir isimle zahir olur.

Ve onun maşuku ve talep ettiği olan sevgili lütuf, kahır, celal ve cemalinden onun için

yeni bir tecelli ile tecelli eder.

Yüreği yanmış benimle her anı başka bir lütuftur,

Bu dilenciye bak ki ne kadar uygun nimete düşmüş.

Bazen bir isimle iki şekilde tecelli eder ve iki çeşit zuhur eder. Bir cilve vahdette

olan çokluk şeklinde olur. Bu halde haline uygun sözler diline gelir ve vahdete delalet

eden şeyler söyler. Şöyle der: “Allah‟ın ben senin sözünün hakkı için senden

diliyorum.” Söz kelimesinin tekil olarak söyler. Eğer başka bir şekilde ona tecelli eder

de çoklukta olan vahdet tecelli ederse o zaman çokluğun sultanı onun gönlüne galip

gelir. Sonra da haline münasip sözler diline akar ve çokluğa delalet eder. Şöyle söyler:

“Allah‟ın senin en kâmil olan kelimelerinin hakkı için senden diliyorum.” Kelime

sözcüğünü çoğul olarak söyler. Bu, bu şerif duadaki zikredilen “söz” ve “kelimeler”

sözcüklerinin kullanılmasının sırlarından birisidir.

Vahdetin Tecellisinin Hoşnut Edici ve En Hoşnut Edici Sözle Çelişkisi

Yoktur

Eleştiri: Vahdette olan çokluk şeklinde tecelli etmek duadaki “senin en hoşnut

edici sözün” cümlesiyle çelişkisi vardır. Ve aynı şekilde “senin bütün sözlerin hoşnut

edicidir” cümlesiyle de çelişkisi vardır. Zira çokluk bu iki cümlenin manasında da

gelmiştir.

Eleştirinin Cevabı: Hallerin değişmesi anlık bir şekildedir ve zaman içerisinde bir

anda halin değişmesi mümkündür. Yani yüce Allah‟ın kulu için bir anda bir ismi ile tecelli

etmesi, ondan sonraki anda ise diğer bir isimle tecelli etmesi ve bir isimle zamandan iki

lahzada iki şekilde tecelli etmesi mümkündür. Bina ek olarak teveccüh edilmelidir ki bu

141

Rahman, 29

108

dua Ahmedi cem makamına sahip olan ve Muhammedi ve Bakıri (Allah‟ın salâtı hepsine

olsun) kalp sahibinden gelmiştir. Böyle bir kalbin bir anda ve bir lahzada vahdet ve

çokluğu bir araya toplaması hiç uzak değildir. Aynı halde, diğer durumlarda o yüce

insanların hallerinin farklı olmasının, bu şekilde cem hallerinin olmamasının ve hatta

vahdet ya da çokluk halinin onlara galip gelmesinin hiçbir çelişkisi yoktur. Bu, eleştirinin

bizim yanımızda olan cevabı idi.

Bizim kâmil arif olan şeyhimiz Şahabadi‟den (Allah onun sayesini müritlerinin

başının üzerinde sürekli kılsın) bazı cümlelerde tekil ve bazı cümlelerde çoğul

gelmesinin sebebini sordum. Cevabının neticesi şu idi: Allah‟a doğru yolculuk eden

salikin halleri farklıdır. Bazen Rabbi ona bir ismi ile tecelli eder ve o tecelliye göre onda

bir hal oluşur. Daha sonra başka bir isimle tecelli eder ve o isime münasip bir hali olur.

Daha sonra da o ilk isimle tecelli eder ve o ilk halet geri döner. İşte bu yüzden birinci hal

ile üçüncü haldeki istek bir çeşit olur.

Bu soruyu bazı görüş sahiplerinden de sordum. Cevap verdiler. Ama onları

zikretmek münasip değildir.

Allah‟ın Sözünün Hoşnut Edici Olmasının Manası

Bu konuyu geçtikten sonra yüce Allah‟ın sözünün hepsinin hoşnut edici olduğuna

ve hiçbir gazabın onda olmadığına teveccüh edilmelidir. Zira kendisi, kendi tekvini

sözüyle mahiyetleri, varlık ve kemaller olan dosdoğru yoluna hidayet etmiştir. Ve kendi

teşrii sözüyle de kabiliyeti olan nefisleri de ilim ve amel yönünde kuvvetten fiiliyata

çıkmaları için hidayet etmiştir. Neticede her kim tekvini veya teşrii hidayetle hidayet

olmuşsa, tekvini emre uyma ve „ol‟ emrine itaat etmesinden dolayı ve yine teşrii söze

itaat ve onun desturlarına itaatten dolayıdır. Hidayet olmayan ise, kabiliyetinin

olmamasından ve ilahi tekvini emre muhalefet etmesinden ve bedbaht olduğundan,

şeraitin desturlarına uymamasından ve itaat etmemesinden dolayıdır.

En hoşnut edici olan tekvini söz, zati olan sözdür. O zati söz vasıtası ile ilahi

isimler ilim âleminde zuhur buldular ve vahidiyet gayıp âleminde zindan edilmiş olan

sabit varlıklar kulaklara ulaştılar. En hoşnut edici olan teşrii söz ise tevhit ilmidir.

Meleklerin ve peygamberlerin vasıtası ile Allah‟ın kullarına feyizde bulunulmuştur. Ve

yine nefsi tezkiye etme ilmidir. İnsanın saadeti ona bağlıdır. Bunların hepsinden daha

109

çok hoşnut edici olan Muhammedi tevhittir. Mübarek Muhammedi gecede cemi, ehadi

ve Kurani olan kelam vasıtası ile nazil olmuştur.

Allah’ım! Senin en mahbup olan isteklerinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm isteklerin mahbuptur. Allah’ım! Senin tüm isteklerinin hakkı için

senden diliyorum!

Zat Diliyle İstemek Bütün Âlemlerde Makbul Olur

Bil ki (Allah seni duaları kabul olanlardan ve güzel istekte bulunanlardan karar

versin) istemek, isteyenin istenenden, varlık ya da varlığın kemallerinden olan ve onun

ihtiyacı olan bir şeyi, yerine getirebileceğine teveccüh ederek talep etmesidir. Bu

teveccüh zaten ya da halen olsun, zahirde ya da batında olsun, kabiliyet diliyle olsun,

hal diliyle olsun ya da söz diliyle olsun fark etmez. Varlıklar silsilesinin tamamı ve

fakirliklerinden ve zati ve sıfatsal olarak yaratıcıya olan ihtiyaçlarından dolayı yüce

yaratıcıya mensup olan mümkün varlıklar kabilesi, mutlak kayyuma (ayakta tutana) ve

110

hak olarak feyiz bağışlayana teveccüh ederler. Kabiliyetlerinin diliyle varlığı ve varlığın

kemallerini sahiplerinden talep ederler. Eğer bu talepleri olmasaydı onlara feyizde

bulunulmazdı. Gerçi bu talep etme de cem gaybındandır. Nasıl ki Muhyiddin Arabî şöyle

diyor: “Feyzi kabul eden de daha mukaddes olan feyzin neticesidir.”

Varlık yurdundaki ilk dua ve istek ilahi isimlerden ve sıfatlardan oldu. Öyle ki

makamlarıyla münasip olan dil ile oldu ve mutlak gayıp âleminden talep ettiler. Şöyle ki

vahidiyet âleminde zahir olmayı istediler ve istekleri de kabul edildi; en mukaddes ve en

yüce feyiz ve en geniş ve en yüce gölge âleminde onlara feyizde bulunuldu ve böylece

isimler ve sıfatlar zuhur buldular. Zuhur bulan ilk isim, bütün ilahi isimlere ve sıfatlara

hâkim olan, onların zuhuruyla zahir olan, kapsayıcı isim olan, kapsayıcı insanın kuşatıcı

Rabbinin ismi idi. Daha sonra o kapsayıcı ismin vasıtası ile diğer isimler, ihata ve şamil

oluştaki tertibe göre zuhur buldular.

Sonra cevabi verilen bu ilk istekten sabit varlıklar ve ilahi isimlerin suretleri istekte

bulundular. Onlardan ilki kapsayıcı ismin sureti ve insani sabit varlık idi. Daha sonra da

geriye kalan varlıklar onun vasıtası ile meydana geldiler. Zira hepsi o kapsayıcı suretin

ve insani sabit varlığın dallarından ve tabilerinden idi. Varlığın kendisinde olsun, varlığın

kemallerinde olsun, iniş silsilesinde olsun ya da çıkış silsilesinde olsun fark etmez.

İnsani sabit varlık, kökü sabit, dalı ve yaprakları göğe ve yer yayılmış olan mübarek

ağaçtır.

Daha sonra da mümkün olan sabit varlıkların istekleri geliyor. Ve onlar da ilim

âleminde olan ilahi isimlerdir. Bunlar varlık ve aşikâr âleminde zuhur bulmaları için

istekte bulundular. Bu istek mukaddes feyiz ve yayılmış gölge vasıtası ile kabul olma

hedefine ulaştı ve bu sabit varlıklar da sahip oldukları tertibe göre mukaddes feyiz

vasıtası ile varlık elbisesini giydiler.

Bu dualar kabul edilmiş ve reddedilmeyecek dualardandır. Zira zat ve kabiliyet

diliyle edilmiş dualar kabul edilir ve reddedilmez. Hak ettiği miktarca ona feyizde

bulunulur ve feyiz ondan engellenmez. Eğer söz diliyle yapılan dua kabiliyet diliyle

mutabık olursa, dilin söylediği kalbin söylediğinin tersine olmazsa ve söz halle

çelişmezse kabul olur. Eğer bir dua kabul olmazsa kabiliyet dilinden çıkmadığı içindir ya

da daha kâmil olan nizamla muhaliftir. Bazen de duanın kabul edilmemesi şartların

111

olmayışından veya duayı kâmil eden şeylerin olmayışından veyahut diğer sebeplerin

olmayışından dolayıdır.

UYARI

İnsanın Her Makamına Münasip Bir Dili Vardır

Ve O Dile Münasip Bir Kabul Ediliş Vardır

Bil ki insan kapsayıcı varlıktır ve iniş ve çıkış mertebelerine göre çeşitli yurtlara,

zuhurlara, âlemlere ve makamlara sahiptir. Bu yüzden sahip olduğu her yurt ve âlem

hasebine göre o makama münasip bir dili vardır. Öyleyse mutlak olma makamında ve

sirayet edişinde onu terbiye edicisi olan Rabbinden isteyeceği bir dili vardır. Yüce

Allah‟ın bu dil hasebine göre has bir nispet vardır. Öyle ki mutlaka kabul olunur. Ve bu

mertebeye has olan isimden ve bu terbiye edilenin Rabbinden ibarettir. Öyleyse bu

makamda onun duasını kabul eden, kötülüğü gideren ve dardan kurtaran Rahman

ismidir. Öyle ki o mutlak yayılmış hüviyetin Rabbidir.

İnsan için ruhi var oluş makamında, soyut olan yurdunda ve sabık akli var oluşta

bir dil vardır. O dille rabbine dua eder ve yüce Allah da âlim ismiyle soyut olma

yurdunda onun duasını kabul eder.

İnsan kalp makamında başka bir dille dua eder ve o âlemle münasip olan isimle

onun duası kabul edilir. Âlemler arasındaki cem makamında ve âlemleri koruyan

makamında o cem âlemlerine münasip olan dille dua eder ve İsmi azam olan kapsayıcı

isim ve en kâmil tecelli ismi ile duası kabul edilir.

Muhakkik Konavi‟nin Miftah‟ul Gayb ve Şuhud kitabında işaret ettiği kâmil insan

işte budur. O şöyle diyor: “İnsan kâmil olunca, onun için duada ve diğer şeylerde

kendisine has bir ölçüsü vardır. Sadece ona ait olan bazı işler vardır ve onda hiç kimse

onunla ortak değildir.”

Bu kâmil insana, Muhyiddin İbni Arabî‟nin Fusus‟ul Hikem kitabında şu şekilde

işaret edilmiştir: “Kamil ve mükemmel olan insanlar, onların yüce Allah‟a olan

teveccühleri, onlar için hâsıl olan zati tecelliye tabidir. Kemallerinin makamına ulaşmak,

anca bu zati tecelliye ulaşmalarıyla mümkündür. Bu zati tecellinin neticesi kâmil ve her

yönden bütün isimleri, sıfatları ve mertebeleri kapsayıcı bir marifettir. Öyle bir itibarlar

112

onlar için hâsıl olur ki kâmil bir şuhud şekilde onlar için hâsıl olan zati tecelli yönüyle

doğru bir şekilde tasavvur ederler. İşte bu yüzden dualarının kabulü gecikmez.”

En Mahbup İstek Hakkında Bir Araştırma

Böyle kapsayıcı insanın istekleri eğer söz diliyle de olsa kabul edilir. Zira o ancak

takdir edilen şeyi talep eder. Çünkü varlığın makamlarına ilmi vardır ve gayıp âlemlerini

ve ilim âlemlerini bilir. Bu yüzden daha çok kâmil insanların duaları kabul edilir. Ancak

Mevlalarının emrini yerine getirmek için yaptıkları dualar fark eder. Zira bu tür dualarda

maksatları istenilen bir şeyin yerine getirilmesi değildir. Nasıl ki İbni Arabî Fusus‟ul

Hikem kitabında söylemiştir. Ve yine Ehli Beyt‟ten (a.s) gelen rivayetlerde ona işaret

edilmiştir.142

SÖZÜN DEVAMI

Her Âlemde Yüce Allah‟ın İstekleri Sevmesi, O Âlemle Münasip Bir

Zuhurdur

Bil ki ilahi muhabbet -ki o varlığın zahir olmasının sebebidir ve rablerin rabbi ile

terbiye altındakiler arasındaki has bir nispettir; öyle ki varlığı zuhura ulaştırma sebebidir;

bu nispet, bir şekilde âlemlerin rabbi tarafından etkide bulunma ve feyizde bulunmadır

ve terbiye altında bulunanlar ve varlıklar tarafından ise feyiz alma ve etkilenmedir- bu

nispeti kabul eden elemler ve varlıkların hasebine göre farklıdır. Öyleyse bazı

mertebelerde bu muhabbetin hükmü ve nispeti daha kâmildir ve zuhuru daha fazladır.

İsimler ve sıfatlar âleminde, isimlerin suretleri âleminde ve ilmi âlemdeki sabit varlıklarda

olduğu gibi. Bazılarında az, daha az ve sonunda en son mertebeye, iniş kemaline ve

inişin sonuna ulaşır. Neticede yüce Allah‟ın zati muhabbeti isimler âleminde ve gayıp ve

aşikâr âlemlerinde zuhur bulan varlıklara ulaşır. Nasıl ki kudsi hadiste şöyle buyurdu:

“Ben gizli bir hazine idim; tanınmayı istedim. Tanınmak için yaratıkları yarattım.”

142

Örneğin Cabir İbni Abdullah‟ın naklettiği rivayet. İmam Bakır (a.s ) onu hastayken ziyaret ettiğinde şöyle buyurmuştur: “Biz, Allah‟ın bizim için istediği her şeye razıyız.” Ve yine Seyyid-uş Şuheda İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyuruyor: “Allah‟ın rızası, biz Ehli Beyt‟in rızasıdır. O‟nun belaları karşısında sabrederiz ve kâmil bir şekilde sabredenlerin mükâfatını alırız.” Biri derdi biri dermanı beğenir, Biri vaslı biri hicranı beğenir. Ben derman, dert, vasıl ve hicrandan, Beğenirim onu ki canan beğenir.

113

Zati muhabbet, varlıkların zuhurunun kaynağıdır. Yüce Allah‟a en mahbup olan

istek, ilahi isimlerden ilmi âlemde gerçekleşen istektir. Çünkü o istek zuhurun ve

marifetin anahtarı oldu. En mahbup isteklerden daha mahbup olan istek, bütün isimler,

sıfatlar, şanlar ve itibarlara hâkim olan kapsayıcı kâmil insanın rabbinden olan istektir.

Bu, çokluk makamına göredir. Tevhit makamına ve hiçbir vasıtanın vasıta olmadığı

bütün varlıkların rableriyle olan has irtibatlarına göre, O‟na yapılan her istek mahbuptur.

Nasıl ki onun tahkiki daha önce geçti.

Allah’ım! Senin en şerif olan şerefinin hakkı için senden diliyorum. Senin

tüm şereflerin şeriftir. Allah’ım! Senin tüm şereflerinin hakkı için senden

diliyorum!

Varlık Saf Hayırdır, Sözünün Anlamı

Açıklığa kavuşmuş ve ilahiyatçılardan Hikmeti Mutailiye143 ve yüce felsefe

ashabının ve irfan erbabından, saf kalp sahipleri ve keskin, sağlam basiret sahibi olan

saliklerin yanında meşhur olan konulardan birisi de –bu konuya sahip oldukları meslek

ve meşreplere göre ki bazıları ilmi yöntemle burhan ve delille ona ulaşmışılar ve bazıları

da irfani seyirle, manevi, vicdani ve ayan olan keşifle halvetlerin peşine giderek,

dünyadan ahirete yönelerek ve karanlık imkân yurdunun sınırlarından mukaddes elemin

fezasına uçarak ulaşmışlardır- şudur: Varlık, hayırdır, şeriftir, güzelliktir ve parlayıştır;

yokluk şerdir, alçaklıktır, zulmettir ve karanlıktır. Öyleyse saf hayır ve sırf şeref olan,

varlıktır. Her şey ona müştaktır; her mütekebbir olan cebbar onun karşısında eğilir;

143

Molla Sadra‟nın kurmuş olduğu ekoldür.

114

bütün varlıklar onu talep ederler; bütün kâinat ona âşıktır; o her hayrın ve şerefin

mihveridir; Allah‟a doğru yolculuk eden her salik ona teveccüh eder; her kervan yükünü

onun kapısında indirir ve kapısı her kafilenin durduğu yerdir. Eğer hayırdan bir yâd

edilirse onun ilki, sonu, zahiri, batını, aslı ve hayrın madeni varlıktır. Lakin bunların hepsi

mastar manasına ve alınmış itibari değildir. Dış âlemde gerçekleşmiş hakikati olan

varlıktır; dışarıda var olan dış varlıkların kendisidir; gerçek hakikatlerin metnidir;

tahkiklerin aslıdır; zatlara zat, cevherlere cevher ve arazlara sabit olmayı bağışlayandır.

Öyleyse hayır, şeref, hakikat ve nur olan her şeyin dönüş yeri varlıktır; sabit kök

ve temiz ağaç odur ve gökleri ve yerleri, ruhları ve bedenleri dolduran onun dallarıdır.

Şer, alçaklık, batıl olama ve zulmetten ne varsa dönüş yeri yokluktur; pis, karanlık ve

tersine dönmüş ağaç odur ve bu ağaç için bir yerde karar kılma yoktur.

Mahiyet, zatı yönünden ne hayırla ve ne de şerle sıfatlanır. Zira mahiyet, mahiyet

olması yönünden mahiyet dışında bir şey değildir. Bu vasıfla zati olarak herhangi bir

şeyi gerektirmediğinden dolayı ve sahip olduğu mahiyetsel mümkün olmadan dolayı,

helak olan, zail olan ve batıl olandır. Yokluk yurdunun sınırlarından ve vahşet diyarından

dışarıya adım atıp, varlığın kapılarından bir kapıya yükünü attığında ve onun saf

çeşmesinden içtiğinde o zaman arazi ve mecazi olarak şerif ve hayır olur. Her ne kadar

onda varlık daha kâmil ve mükemmel olursa hayrı ve şerefi daha çok olur. Sonunda

içinde yokluk olmayan varlığa ve noksanı olmayan kemale ulaşır. İşte o zaman alçaklığı

olmayan şerefe ve şerri olmayan hayra dönüşür. Bütün hayırlar ve şerefler onun

feyzinden, işrakından, tecellilerinden, dönüşümlerinden ve tekâmüllerinden olur. Hakiki

ve zati olan hayır ve kemal ancak onundur; ancak onun vesilesi ile olur; ancak ondan

kaynaklanır; ancak onda olur ve ancak ona olur. Hayırların diğer mertebeleri onun

karşısındaki nispetlerine göre ve onun için sahip oldukları mazhar olmaya göredir.

Yoksa kendilerine mensup olma yönünden ne bir kemalleri vardır, ne onların

varlıklarında bir hayır vardır, ne hakikatleri vardır ve ne bir şeydirler. Nasıl ki yüce Allah

şöyle buyuruyor: “O‟nun veçhi dışında her şey helak olucudur.”144 “Yeryüzünde

bulunan her canlı fanidir. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin veçhi bâki

kalır.”145 Peygamberlerin efendisi ve seçilmişlerin senedi olan Allah Resulü (Allah‟ın

salâtı ve selamı ona ve pak ve temiz Ehli Beyt‟ine olsun) şöyle buyuruyor: “Her kim

144

Kasas, 88 145

Rahman, 26 ve 27

115

kendisinde bir hayır bulursa Allah‟a hamd etsin. Her kim de bunu dışında bir şey

bulursa kendisinden başkasını kınamasın.”

Neticede hayır O‟ndan olduğu için O‟na hamd etmek gerekir. Şer de insanın

kendisinden ve yaratılmış olmasından dolayı olduğu için de melâmet kendisine

yönelmelidir. Yüce Allah, kendisine Halil olarak seçtiği Hazreti İbrahim‟den (a.s) naklen

şöyle buyuruyor: “Hastalandığımda bana şifa veren O‟dur.”146 Bakın, nasıl da

hastalığı kendi nefsine ve kabiliyetinin eksikliğine nispet veriyor, ama şifayı rabbine

nispet veriyor. Öyleyse feyiz, hayır ve şeref O‟ndandır. Şer, alçaklık ve eksiklik

bizdendir. Nasıl ki bu konuda yüce Allah şöyle buyuruyor: “Sana gelen her iyilik

Allah'tandır; sana gelen her kötülük ise nefsindendir.”147 Gerçi bir şekilde hepsi

Allah‟ın yanındandır.

Bu ilmin âlimlerinin kitapları özellikle de Fars filozof, ilahiyatçı hekimlerin başı

olan Molla Sadra‟nın kitapları açık bir şekilde, işaret ederek ve delil getirerek bu konuyla

doludur. Birçok ilahi meseleler, inançlarla ilgili usuller ve kaza ve kaderin sırları bu

konuya bağlıdır. Ama şimdi onları zikretmeye mecal yoktur ve onların sırlarını açmaya

da ruhsat yoktur.

O yar ki yüksek dara çekildi,

Suçu sırları açığa vurmaktı.

Biz sözümüzü bu ilahi üstadın kelamını zikretmekle sona erdiriyoruz:

Şerlerin Mümkün Olma Yönüne Dönüşü Hakkındaki Molla Sadra‟nın Sözü

Büyük kitabında (Esfar) şöyle buyuruyor: “Özetle söylemek gerekirse: Mümkün

varlıklardaki eksiklikler ve kınamalar mahal ve kabul etme yönlerine dönmektedir. Varlık

olma yönüyle varlıklarına değil. Bu konuyla iki inançlıların (ki onlar iki yaratıcıya

inanırlar: Hayrı yaratan ve şerri yaratan) şüphesi defedilmiş olur. Ve yine iki ayetteki

çelişki tevehhümü de bertaraf olmaktadır. Aziz Kuran‟dan olan o iki ayet şunlardır:

“Sana gelen her kötülük nefsindendir.”148 Ve yüce Allah‟ın diğer buyruğu şudur: “De

ki: Hepsi Allah‟ın yanındandır.”149 Bu ayetin devamında ne kadar da güzel bu

146

Şuara, 80 147

Nisa, 79 148

Nisa, 79 149

Nisa, 78

116

meselenin latif olduğuna işaret olmuştur: “Bu adamlara ne oluyor ki bir türlü lafı

derinlemesine anlamıyorlar!”150

Molla Sadra‟nın sözünden nakletmek istediğimiz kısmın sonu. Bu konuyu daha

açık bir şekilde idrak ermek isteyenler onun kitaplarına özellikle de büyük kitabına

(Esfar) müracaat etsin.

Allah’ım! Senin en ebedi olan saltanatının hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm saltanatın ebedidir. Allah’ım! Senin tüm saltanatının hakkı için senden

diliyorum!

Tüm Âlemlerde Yüce Allah‟ın Saltanatının Keyfiyeti

Evet, ilahi isimlere ve sıfatlara ve isimlerin suretlerine yani sabit varlıklara olan

gayıp âlemindeki mutlak saltanat en mukaddes feyiz vasıtası iledir. Genel mahiyetlere

ve cüzi hüviyetlere olan aşikâr âlemindeki mutlak saltanat ise mukaddes feyiz vasıtası

iledir. Ancak her şeyin O‟na döndüğü zamanda kâmil saltanatın açığa çıkması, kâmil

insan ve mutlak veli vasıtası ile kıyamet gününde olacaktır. Nasıl ki yüce Allah bu

konuda şöyle buyuruyor: “Bugün hükümranlık kimindir? Kahhar olan tek

Allah'ındır.”151 Mümkün olan varlıklar kendilerine mensup olmaları yönünden hiçbir

saltanatları yoktur. Nasıl ki yüce Allah bu konuda şöyle buyuruyor: “Bunlar (putlar),

sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında

150

Nisa, 78 151

Mumin,16

117

hiçbir delil ve saltanat indirmemiştir.”152 Ama O‟na mensup olduklarından dolayı

saltanatın mertebelerinden sayılırlar. Bundan, duada bulunan şu cümledeki ebedi

saltanatın sırrı anlaşılmaktadır: “Senin tüm saltanatın ebedidir.”

Neticede saltanat ebedidir. Saltanat edilen ise zail olan ve yok olandır. Nasıl ki

kadim olan feyiz ezelidir. Ama feyzi alan hadistir (sonradan yaratılmış) ve kadim

değildir.

Allah’ım! Senin en iftihar edici olan mülkünün hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm mülkün iftihar edicidir. Allah’ım! Senin tüm mülkünün hakkı için

senden diliyorum!

Yüce Allah‟ın Mülkünün Manası

Eğer mülk, memleket manasına olursa şu ayette olduğu gibi: „De ki: Mülkün

gerçek sahibi olan Allah'ım! Sen mülkü (memleketi) dilediğine verirsin‟153 ve eğer

malik olma manasına olursa, şu ayette olduğu gibi: “Bugün malikiyet kimindir?

Kahhar olan tek Allah'ındır”154 her surette yüce Allah‟ın malikiyetinin iftihar edici

olması ve malikiyette tek oluşunun azameti Hikmeti Mutealiye‟de155 kesin delille sabit

olan itibara göredir. Öyle ki var olan nizam tasavvur edilebilecek en kâmil nizam ve en

güzel nizamdır. Nasıl böyle olmasın ki var olan nizam rabbani ilmi nizamın bir gölgesidir.

O mutlak güzel olan cemilin cemaline tabidir. En iftihar edici olması soyut olan gaybi

152

Necm, 23 153

Ali İmran, 26 154

Mumin, 16 155

Hikmeti Mutealiye, Molla Sadra‟nın kurmuş olduğu felsefi ekolün adıdır.

118

mertebeler, akli nizam ve soyut varlıklar yurdunun itibarına göredir. (Bu mertebelerde

olan nizam, diğer mertebeler ve varlık yurtlarına göre en iftihar edici mertebedir.)

Öyleyse göklerin ve yerin mülkü ve melekûtu yüce Allah‟a aittir. O‟nun

hükümetinden kaçmak ve O‟nun memleketinden çıkmak mümkün değildir. Zira yüce

Allah‟ın mülkü bütün varlıklara yayılmıştır. Hatta imkânsız olan varlıklara ve yokluklara

bile. Aynı şekilde O‟nun hükümeti varlıkların bütün mertebelerine yayılmıştır. O‟nun

saltanatının ve malikiyetinin altında olmayan hiçbir varlık yoktur. Nasıl ki yüce Allah

Hazreti Musa‟ya (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Musa! Senin her zaman yanında olan

çaren benim.” Bütün varlıklar üzerindeki kâmil galebe O‟na aittir. Âlemde ola he galebe

ve saltanat da O‟nun galebesinin ve saltanatının bir zuhurudur. Nasıl ki yüce Allah bu

konuda şöyle buyuruyor: „„Hareket eden hiçbir varlık yoktur ki, O, onun

perçeminden tutmuş olmasın.‟156 Nasıl ki bu konu geçen bahislerde açıklığa

kavuşmuş idi.

156

Hud, 56

119

Allah’ım! Senin en yüce olan yüceliğinin hakkı için senden diliyorum. Senin

tüm yüceliğin yücedir. Allah’ım! Senin tüm yüceliğinin hakkı için senden

diliyorum!

Ali, Zat İsimlerindendir ve Hakiki Yücelik O‟nun Zatına Mahsustur

O yüce olmasıyla birlikte yakındır ve yakın olmasıyla birlikte yücedir. Mutlak

yücelik O‟na aittir ve varlığın diğer mertebeleri O‟ndan daha aşağıdaki mertebede yer

almışlardır. Mutlak olarak yücelik ancak O‟na aittir. Hatta yüce olan her şey O‟nun

yüceliğinin bir gölgesidir.

Ali ismi, bizim kâmil arif olan şeyhimiz Şahabadi‟nin (yüceliği devamlı olsun)

tahkikine göre zat isimlerindendir. Bu konu, Kafi kitabında hadis âlimlerinin şeyhi olan

Muhammed İbni Yakub Kuleyni‟nin (r.a) kendi kanalıyla İbni Sinan‟dan naklettiği şu

rivayetten de istifade edilmektedir: “İbni Sinan şöyle diyor: İmam Rıza‟ya (a.s) şöyle

sordum: Yüce Allah yaratıkları yaratmadan önce kendisini tanıyor muydu? İmam

Rıza (a.s) şöyle buyurdu: Evet. Ben şöyle dedim: Kendisinin görüyor ve işitiyor

120

muydu? İmam Rıza (a.s) şöyle buyurdu: Buna ihtiyacı yoktu. Zira kendisinden ne

bir şey istiyordu ve ne de kendisinden bir şey talep ediyordu. O, kendisi idi ve

kendisi O idi. Kudretinin nüfuzu vardı. Kendisine bir şeyi ad koymaya ihtiyacı

yoktu. Lakin kendisi dışındakilerin O‟nu o isimlerle çağırmaları için kendisine

isimler seçti. Zira eğer adıyla çağırılmasa tanınmaz. Neticede kendisi için seçtiği

ilk isim Aliyy‟ul Azim idi. Zira O bütün varlıkların en yücesi idi. Öyleyse O‟nun

manası Allah, adı ise Aliyy‟ul Azim idi. O, O‟nun ilk ismi idi. Zira her şeye karşı

yüce oldu.”157

Bu hadisi şeriften şu zahir olmaktadır: Ali ismi, Allah‟ın zat isimlerindendir. Allah

yaratıkları yaratmadan önce onu kendisi için seçmiştir. Diğer bir itibara göre ise sıfat

isimlerindendir. Nasıl ki bu, diğer bir rivayetten zahir olmaktadır. Çünkü o rivayette şöyle

buyurmuştur: “O her şeye karşı yüce oldu.”

Kamil arif olan hadis âlimi Feyz Kaşani (Allah onun ruhunu takdis etsin) bu hadisi

şerifin şerhinde şöyle buyuruyor: Münezzeh olan Allah hakiki olarak yücedir. Nasıl ki

nispi yücelik de O‟na aittir. İlki O‟nun dışında hiç kimsenin onda ortak olmadığı

münezzeh olan Allah‟ın özelliklerindendir. Bu yüzden şöyle buyurdu: “Kendisi için

seçtiği ilk isim Aliyy‟ul Azim idi.”

Şöyle diyorum: Yüceliğin hakikatinde asla hiç kimse Allah ile ortak değildir. Zira

varlıklar kendi nefisleri yönleriyle asla bir yüceliğe sahip değillerdir. Haklarının yönleriyle

ise varlıklar O‟nda fanidirler. Onların hiçbir hükümleri ve yönleri yoktur. Hatta varlıkların

tamamı O‟nun zatında yok olmuşlardır.

157

Kafi, c1 s113

121

Allah’ım! Senin en kadim olan minnetinin hakkı için senden diliyorum.

Senin tüm minnetin kadimdir. Allah’ım! Senin tüm minnetinin hakkı için senden

diliyorum!

Minnetin Kadim Olmasının, Feyzin Kadim Olmasını Gerektirmesi

Duanın bu cümlesi, Hikmeti Mutealiye‟nin imamlarının ve irfan ehlinden kalp

sahiplerinin kabul ettikleri Allah‟ın feyzinin kadim olmasına açık bir şekilde delildir. Zira

yüce Allah, varlıklara minnet etti ve onlara varlık bağışladı. Hatta O‟ndan olan varlık,

mümkün olan varlıkların şekillerine yayılmış olan varlıktır. O varlık kadim olan varlığın

gölgesi olması itibariyle o varlığın kadim oluşuyla kadimdir. Onun zatı için asla bir

hüküm yoktur ve hatta onun zatı da yoktur. Gerçi yaratılış yönüyle mümkün varlıkların

hadis olması hasebiyle hadistir.

Hadis olma, değişme, zail olma, çürüme ve yok olma, mahiyetin tabiatlarından,

mümkün varlıkların, zalim madde yurdunun ve pis, karanlık ve heyula ağacının

huylarındandır. Bunların karşısında sabit olma, kadim olma, müstakil olma, kâmil olma,

122

muhtaç olmama ve vacip olma, ilahi kaza âleminden ve rabbani ve nurani âlemin

gölgesindendir. Öyle ki hiçbir değişim, çürüme, zail olma ve yok olma ona yol bulamaz.

Hiç kimse kelam ilminin istidlalleri ve felsefi delillerle bu hakikatlere iman edemez.

Bunun için, nefsi tezkiye etmek için yapılan riyazetlerle ve ibadet için yapılan halvetlerle

elde edilmiş olan latif bir anlayışa, parlak bir kalbe ve sefalı bir batına ihtiyaç vardır.

Varlığın mertebelerinden daha kadim olma, zaten kadim olan varlığa bağlılığın

güçlü oluşuna ve onun kapısına yakın oluşu itibarına göredir. Öyleyse varlık, her ne

kadar kendi kaynağına yakın olursa, kadim olma hükmü daha güçlü ve zuhuru daha çok

olacaktır. Yoksa bütün varlıkların rableriyle olan irtibatları itibariyle bütün varlıklar kadim

olacaktır. İşte bu yüzden şöyle buyurdu: “Senin tüm minnetin kadimdir.”

123

Allah’ım! Senin en yüce olan ayetlerinin hakkı için senden diliyorum. Senin

tüm ayetlerin yücedir. Allah’ım! Senin tüm ayetlerinin hakkı için senden diliyorum!

Duygusal Hareketle Salik Öyle bir Makama Ulaşır Ki Bütün Varlıkları Allah‟ın

Ayetleri Olarak Görür

Geçen konuların bir kısmında şu konu senin için açıklığa kavuşmuş oldu ve

kalbinin gözü duanın bazı cümlelerinin şerhinde bu konuda açılmış oldu: Varlık silsilesi,

unsurlar ve felekler olsun, bedenler ve ruhlar olsun, gayıplar ve aşikârlar olsun, inişler

ve çıkışlar olsun, hepsi ilahi kitaplar, rububi yüce sayfalar ve tek varlık gökyüzünden

inen levhalardır. Onun mertebelerinden her mertebe ve derecelerinden her derece

enlemsel ve boylamsal ayetlerin silsilesindendir. Öyle ki yakin sahiplerinin kalplerinin

kulaklarına okunmuştur. Onların kalpleri heyula âleminin kirlerinden temizlenmiş, onun

tozunu kalplerinin sayfasından silmişler ve o âlemin uykusundan uyanmışlardır. Bu

ayetler, şu insanlar için okunmuştur: Tabiat âleminin kabirlerinden çıkmışlar; karanlık

madde âleminin zindanından ve zincirlerinden kurtulmuşlar; himmetlerinin doruk

noktasını alçak dünya ve onun süsleri ve ziynetleri karar vermemişler; yere yüreklerini

bağlamamışlar ve orayı kendileri için vatan karar vermemişler; eğer dünyaya

124

gelmişlerse ekmek için gelmişler, biçmek için değil ki dünya ahiretin tarlasıdır; dünyaya

gelişleri duygusal hareket içindir ve insan o hareket vasıtası ile gerçek insan olur ve

insan dünyadan asıl vatanı olan babamız Âdem‟in (a.s) yerine geri döner.

Mevlana bu manaya işaret ederek şöyle diyor:

Dinle, bu ney nasıl şikâyet ediyor,

Ayrılıkları nasıl anlatıyor.

Daha sora şöyle diyor:

Aslından uzak düşen kişi,

Yine vuslat zamanını arar.

Mevlana‟nın sözleri devam eder. Yürek ehlinin dünya âlemindeki hareketleri eğik

olan duygusal harekettir. Öyle ki bu hareket onların kemale ulaşmalarının

mukaddimesidir. Onların hareketleri dosdoğru olan hareket değildir. Bizim arif şeyhimiz

Şahabadi‟nin (Allah onun sayesini bozmasın) buyurduğuna göre babamız Âdem (a.s)

böyle bir harekette bulunmayı istemişti. Onlar dünyada göç etmeye ve yolculuğa

hazırlanan yolcular gibidirler. Onların dünyaya bakışları ancak gayıp âleminden bir

örnek olduğu içindir. Nasıl ki İmam Sadık (a.s) nakledildiğine göre şöyle buyuruyor:

“Ben ne gördüysem, ondan önce, onunla birlikte ve ondan sonra Allah‟ı gördüm.”

Öyleyse bu makama ulaşmış salik, gördüğü her şeyi gayıp âleminin bir ayeti

olarak görür. Zira bütün varlıklar hatta cansız varlıklar ve bitkiler ilahi kitaptır. Allah‟a

doğru yolculuk eden salik onu okur ve Allah yolunda cihat eden mücahit o kitabın

sayfalarından ilahi isimleri ve sıfatları kendi varlık kapasitesi miktarınca ister.

Her şeyde O‟nun bir ayeti vardır,

Ki delalet eder; O tektir.

Hatta mücahit salik, hüviyet gaybında ve ehadiyyet cem makamında

kaybolduğunda, kendisi bütün isimleri ve sıfatları kapsayıcı varlık olur ve her şeyin onda

olduğu tek başına bir âlem olur. İmam Rıza‟dan (a.s) gelen rivayetlerde şöyle yer

almıştır: “Yürek sahipleri bu konuyu anlamışlardır: Orada olan her şey ancak

burada olan şeylerle anlaşılır.”

125

Kamil İnsan Kapsayıcılık Hükmü İle Allah‟ın Büyük Ayetidir

Bil ki kâmil insan, kapsayıcı varlık, Allah‟ın yerlerdeki halifesi ve Allah‟ın

âlemlerdeki ayeti olduğu için, Allah‟ın en yüce ayetlerinden ve en büyük

hüccetlerindendir. Nasıl ki mevlamız ve efendimiz olan Müminlerin Emiri‟inden (a.s) ya

da Efendimiz İmam Sadık‟tan şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “Şüphesiz insanın

sureti, Allah‟ın yaratıkları üzerindeki en büyük hüccetlerindendir. O, Allah‟ın kendi

elleriyle yazmış olduğu kitabıdır. O, bütün âlemlerin suretinin toplamıdır…” Bu

sözü söyleyene Allah‟ın salât ve selamı olsun.

Öyleyse insan, tek başına gayıp ve aşikâr âleminin tüm mertebelerini kendisinde

taşımaktadır ve zatı yayılan olduğu için bütün ilahi kitapları kendisinde toplayandır. Nasıl

ki Alevi (a.s) rivayetlerde manası şu şekilde olan bir şiir yer almıştır:

Kendini küçük bir cisim mi sanıyorsun,

Sende en büyük âlem gizlenmiştir.

Büyük şeyh Muhyiddin Arabî Endulisi şöyle diyor:

Kuran‟ın aslı benim, hamd suresi benim,

Cananın canı benim, bedenlerin canı değil.

Ey hakikat yolunun kardeşi! Gaflet uykusundan uyan, kalbinin gözünü ve

yüreğinin basiretini aç. Nefsinin kitabının oku. Nefsin sana şahit olarak yeter. Yüce Allah

şöyle buyuruyor: “İnsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde âyetlerimizi

göstereceğiz ki onun gerçek olduğu, onlara iyice belli olsun.”158 Ve yine şöyle

söylenmiştir:

Allah‟ın sonsuz kudretinden uzak değildir,

Ki toplasın bir bedende bütün âlemi.

Tabiat âleminin baygınlığında ve heyula âleminin şarabının sarhoşluğunda

olduğun sürece, nefsini ve nefsi oluşunu müşahede etmen ve zatının kitabını ve

varlığının hakikatinin Zebur‟unu okuman mümkün değildir. Öyleyse bu karanlık ve zalim

olan memleketten, korkunç ve vahşet dolu evden ve kirli ve dar yurttan çık, oku ve

yüksel.

158

Fussilet, 53

126

Seni arşın kongresine sefir olarak çağırıyorlar,

Ama bu tuzağa nasıl da düştüğünü bilmiyorlar.

Huy ve tabiat hicaplarını yırt. Zira sen mukaddes ve temiz âlemden ve nur ve

yücelik evindensin. Nasıl ki Şirazi arif Sadi şöyle diyor:

Bu riya hırkasını yırtacağım ne yapayım,

Ruhun bu kötü arkadaştan elemli azabı var.

Karanlık hicapları yırttığında her şeyde Hakk‟ın zuhur ettiğini ve her şeyi ihata

edişini göreceksin. Onların Allah‟ın ayetleri olduğunu ve onların kemallerinin

yaratıcılarının ve onları icat edenin kemaline delalet eden açık deliller olduğunu

müşahede edeceksin.

127

Allah’ım! Senin içinde olduğun şanının ve ceberutunun hakkı için senden

diliyorum. Allah’ım! Senin tek başına sahip olduğun şanının ve tek başına sahip

olduğun ceberutunun hakkı için senden diliyorum!

Kapsayıcı İsimle ve Bütün Şanlarla Tecelli, Ancak Kamil İnsan İçin

Mümkündür

Bil ki ey salik olan talip! Yüce Allah “Her günde O bir şandadır” gerçeği gereği

zamanın her anında bir şandadır. Bütün şanlarla tecelli, ancak kâmil insan için

mümkündür. Zira varlıkların âlemlerinden olan her varlık, soyut akıllar âleminde olsun,

muheymin melekler olsun ya da saf saf duran meleklerden tutun da ilahi genel nefisler,

işleri tedbir eden melekler, yüce melekûtun sakinleri ve yer meleklerinin diğer

mertebeleri, bunların hepsi özel bir ismi izhar edenlerdir. Rableri onlar için bu isimle

tecelli etmiştir. Her birisi içinde belirli bir makam vardır. Nasıl ki rivayette şöyle yer

almıştır: “Onların bazıları sürekli rükû halindedirler, secde etmezler ve bazıları da

sürekli secdededirler, rükuya gitmezler.” Bu, şuna işarettir ki onlar kendi

makamlarından ileriye geçemezler ve kendi bulundukları bölgeden başka bir bölgeye

128

adım atamazlar. İşte bu yüzden Cebrail (a.s) Allah Resulü (s.a.a) neden benimle birlikte

gemliyorsun diye sorduğunda cevap olarak şöyle arz etti:

Eğer bir parmak ucu kadar ileri uçsam,

Tecellinin nuru kanadımı yakar.

Ama insaniyet Yesrib‟inin ve nübüvvet Medine‟sinin belirli ve sınırlı bir makamı

yoktur. İşte bu yüzden bütün ilahi şanları taşıyan Alevi mutlak vilayet onu yüklendi;

büyük kâmil hilafete müstahak oldu ve zalumiyet159 makamına sahip oldu. Nasıl ki

bunun hakkında şöyle söylemişlerdir: Bu, bütün makamları geçmek, bencillik ve varlık

putlarını kırmak ve cehuliyet160 makamına sahip olmaktır. Öyle ki o makam fenada fena

olmak ve mutlak cehalet ve saf yok oluş mertebesidir.

Neticede rabbi Allah‟a doğru yolculuk eden salike rabbi isimleriyle tek tek tecelli

edince ve isimlerin makamlarının her birisi onun için oluşunca, salikin kalbi kapsayıcı

ismin tecellisi için kabiliyet kazanmış olur. Öyle bir kapsayıcı isim ki onun içinde bütün

şanlar, ceberut ve saltanatın tamamı vardır. İlk önce cem vahdeti ve teklikte çokluk ile

ve ikinci olarak da ayrıntılı çokluk, fenadan sonra beka ve çokluktaki vahdet ile salikin

kalbinde tecelli eder. Sonra cem âleminde, vahdet yoluyla, rabbinden içinde olduğu şan

ve ceberut ile ister ve vahidiyet âleminde, isimlerin, sıfatların ve fiillerin tecellisiyle,

yayılma ayrıntı yoluyla rabbinden tek başına olduğu her şan ve tek başına olduğu

ceberut hakkı için ister.

Bu mertebeye ulaşmakla mertebeler sona erer. Bu, Allah‟a doğru seyrin son

mertebesi ve dördüncü yolculuktur. Dördüncü yolculuk, salikin kâmil yok oluşundan

sonra, fenadan sonraki bekadan ibarettir. Zira âlemleri korumak ve cem, tafsil, vahdet

ve çokluk makamlarında güç sahibi olarak kalmak, insaniyetin en yüce mertebelerinden

ve Allah‟a doğru yapılan seyir ve sulukun (yolculuğun) en kâmil merhalelerindendir.

Suluk ehlinden ve marifet ashabından hiç kimse için hakikatiyle gerçekleşmez. Ancak

bizim yüce peygamberimiz ve değerli Resul (s.a.a) için ve bir de onun ilim ve marifet

kandilinden istifade eden ve onun zatının ve sıfatının meşalesi, yolculuk ve yollarını

aydınlatan dostları için gerçekleşir.

159

Şu ayeti şerifeye işarettir: “Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim, çok cahildir.” (Ahzab, 72) 160

Aynı ayete işarettir.

129

Allah’ım! Senden bir şeyi istediğimde onunla bana icabet ettiğin şey hakkı

için senden diliyorum. Öyleyse bana icabet et. Ey Allah!

Salikin Duasının Kabul Olması Seyrinin Başlangıcında ve Sonunda İsmi

Azam Vesilesi İledir

Bütün ilahi isimler İsmi Azam‟ın mazharları olduğundan dolayı İsmi Azam onları

kuşatan ve kendisinde toplayandır. Öyle ki bu kuşatma ve kendinde toplama vahdet ve

yayılma şeklindedir. İsmi Azam‟ın bütün isimlere hükümeti ve onların tamamına

galebesi ve saltanatı vardır. Çünkü bu konu, İsmi Azam makamına fiili olarak ulaşmış

olan salikin kalbine keşfolmuştur. Allah‟a doğru olan yolculuğunun başlangıcında onun

duasının kabul olmasının sebebinin İsmi Azam‟ın mazharlarının olduğunu ve

yolculuğunun sonundan da İsmi Azam olduğunu görür. İşte bu yüzden şöyle dua eder:

“Allah‟ım! Senden bir şeyi istediğimde onunla bana icabet ettiğin şey hakkı için

senden diliyorum.” İsmi Azam‟a dönen İlahi isimlerin hepsinden istiyorum. Onun için

peşine şöyle dua ediyor: “Öyleyse bana icabet et. Ey Allah!” Neticede duasının

kabulünü Allah‟ın İsmi Azam‟ı olan “Allah” isminden istiyor. Zira İsmi Azam onun

mertebelerini koruyandır; onun kendi terbiyesi altına almış ve yol kesicilerin zararından

ve sinelere vesvese edenlerin vesvesesinden onun kalbini korur. „Allah‟ isminden

130

duanın kabulünü istemek İsmi Azam‟ın “Allah” ismi olduğuna işarettir. Öyle ki onun

bütün isimlere ihatası vardır; başlangıçta ve sonda duayı kabul ettiren odur ve hem

zahir ve hem de batın odur. Duanın başlangıcı „Allahumme‟ (Ya Allah manasınadır) ile

oldu ve yine „Allah‟ kelimesi ile bitirdi ve şöyle dedi: “Öyleyse bana icabet et. Ey

Allah!”

Bu, duanın şerhi için irade ettiğimiz kısmın sonudur. Hamd, ilkte, sonda, zahirde

ve batında Allah‟a aittir. Allah‟ın salâtı Muhammed‟e ve onun Ehli Beyt‟ine olsun.

Bu şerh, fakir, günahkâr, batıla dalan, alçak dünyanın, süslerinin ve ziynetlerinin

onu aldattığı asi kul olan, günahların çokluğunun onu helak ettiği, nefsi şehvetlerin onu

aldattığı ve eğer yüce Allah‟ın fazlı, geniş ve gazabını geçmiş rahmeti olmasa kurtuluş

ve felahtan ümidini kesmiş olanın eliyle161 hicri bin üç yüz kırk yedi tarihinde sona erdi.

161

İmam Humeyni Hazretlerinin (r.a) bu tabirleri kendi nefsine karşı olan suizannını ve Allah‟ın karşısındaki tevazusunu göstermektedir.