PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON BANJA LUKA

Fakultet pravnih nauka – Law College Banja Luka

TEMA: Različite mogućnosti povezivanja na Internet

(Seminarski rad iz predmeta Informatika i računarske tehnologije)

Student: Mentor:Marković Dejan 40-09/RPP Prof. dr Branko Latinović

Banja Luka, jul, 2012

UVOD

Internet je globalna, svjetska računarska mreža koja okuplja stotine miliona korisnika širom

svijeta, koji međusobno komuniciraju. Često se kaže za Internet da je mreža svih mreža, jer je

to najveća postojeća računarska mreža sa ogromnim brojem stalnih i privremenih korisnika.

Internet se koristi u svih sferama života, od hobija do poslovnih informacija.

1961 godine Ministarstvo odbrane SAD-a, odnosno Agencija američkog ministarstva odbrane

za napredna istraživanja (Advenced Research Project Agency) dala je vodećim američkim

univerzitetimazadatak da smisle i naprave računarski sistem, koji je trebalo da poveže

američke univerzitete, kao centre znanja i vladine ustanove, kao centre odlučivanja. Tako je

1969 godine stvorena mreža ARPANET.

Sistem je bio napravljen u obliku

paukove mreže. Više nije bilo

centralnog računara, a u slučaju prekida

ili uništavanja jednog dijela mreže,

podaci bi se preusmjeravali

alternativnih putevima. 1989 godine,

mreža se internacionalizuje i dobija ime

Internet.

Najčešće korišćeni servisi bili su: e-

mail, World Wide Web, FTP, Chat i

servisi za pretraživanje.

Svaki korisnik na Internetu ima svoje jedinstveno korisničko ime (user name), korisničku

adresu i lozinku (password). Sl. 1 „Sistem paukove mreže“1

Da bi se Internet mogao pouzdano koristiti, neophodno je sprovesti određene mjere zaštite.

„Za sigurnost u razmjeni podataka i komunikaciji sa drugim korisnicima, neophodno je

razumjevanje pojave računarskih virusa, trojanaca i Internet „crva“ (worm).“2 Najveća

opasnost od virusa je to što mnogu virusi ostaju neprimjećeni sve dok ne poremete ili unište

naš rad, kao i rad samog računara. U odnosu na prethodne viruse, današnje generacije virusa

karakteriše veća moć i veća brzina širenja.

1 www.google.ba2 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.100

2

Protiv virusa se borimo antivirus programom, koji mora biti temeljan, brz i precizan.

Antivirus programi nas štite od velikog broja računarskih virusa, ali ne mogu da spriječe sve

napade na računarski sistem, kao npr. pokušaj hakera da uđe u naš sistem i sazna lozinke.

Pojam i razvoj Interneta

„Riječ Internet potiče od engleskih riječi International Network, što prevodimo kao svjetsku

ili globalnu mrežu računara.“3 Za Internet možemo reći da je praktična realizacija povezivanja

stotina miliona računara u globalnu računarsku mrežu.

Računarska mreža je skup međusobno povezanih računara, perifernih uređaja i drugih resursa.

Uloga računarske mreže se ogleda u povećanju produktivnosti organizacije, povezivanjem

svih kompijutera i kompijuterskih mreža.

Internet se javlja, kao revolucionarni događaj krajem XX vijeka i označava skup međusobno

povezanih računarskih mreža širom svijeta. „Pentagon je 1969. godine napravio računarsku

mrežu između svih važnijih naučnih i vojnih institucija i nazvao je ARPANET. Namjera ove

mreže bila je da ispita da li kompijuteri na raznim lokacijama mogu da budu međusobno

povezani tehnologijom tipa paketnog prenosa. Godine 1980. Nacionalna naučna fondacija

(NSF) osnovala je mrežu The Internet, koja je sedam godina kasnije povezana sa

ARPANET/DDN mrežama i tako je nastao NSFNET. IBM je 1977. godine formirao BITNET

mrežu, u koju je uključio najprije univerzitetske kompjutere u Americi, a kasnije u Evropi i

ostalim krajevima svijeta.“4

Usluge koje su se najčešće koristile na početku Interneta, bile su: elektronska pošta (e-mail),

FTP (File Transfer protocol) i Telnet.

„Prekretnica u kratkoj, ali burnoj istoriji Interneta, inicirana od strane Tima Bernersa-Lija

(Tim Berners-Lee), nastaje razvojem WWW (World Wide Web) servisa koji počiva na HTTP

(HyperText Transfer Protocol) protokolu i HTML (HyperText Markup language) jeziku.

WWW, stiče popularnost zahvaljujući osobini da lako integriše i prezentuje sve tipove

podataka (tekst, slika, video, audio).“5

U mreži Interneta kompijuteri predstavljaju samo jednu od komponenti mreže. Bitna

komponenta Interneta je sistem komunikacionih kanala, preko kojih se veze realizuju. Zato se

Internet većinom oslanja na infrastrukturu koja već postoji, a to je telefonski sistem.

3 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.904 Prof. dr Branko Latinović, Informacione tehnologije, Banja Luka, 2007, str. 287, 2885 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.90

3

Korišćenje telefonske infrastrukture je isplativo, ali ima i svoju negativnu stranu, a to su loše

veze, koje se povremeno prekidaju i usporavaju prenos podataka.

Povezivanje na Internet

Pristup Internetu zavisi od potreba korisnika i tehničkih uslova, prije svega zavisi da li mreži

pristupa individualni korisnik ili firma u kojoj je veći broj računara uključen u kokalnu mrežu.

Pristup Internetu je moguće ostvariti na više načina:

Preko lokalnih računarskih mreža koje su stalno ili privremeno povezane na Internet,

Preko klasične telefonske linije – maksimalna brzina prenosa je 56kb/s i pri tome je

telefonska linija zauzeta,

Preko ADSL tehnologije, što je skraćenica za asimetričnu digitalnu pretplatničku

liniju,

Preko kablovskog interneta – to je usluga koju daju operatori kablovske televizije,

Preko mobilnog telefona – računar se povezuje sa mobilnim telefonom koji učestvuje

u prenosu podataka, itd.

Način pristupa Internetu ne utiče na međusobnu komunikaciju povezanih računara na mreži.

Za korisnika računara koji pristupa drugim računarima je nebitno kojoj računarskoj platformi

pristupa. Zbog ovoga se Internet naziva među-platformskom mrežom.

Da bi korisnik pristupio na Internet neophodno je da ima odgovarajući hadver, softver,

modem i provajder. Što se tiče softverske podrške, svi moderni operativni sistemi imaju

podršku za pristup i komunikaciju putem Interneta. Za pristup Internetu, takođe je neophodno

imati vezu do nekog računara koji ima uspostavljenu vezu ka Internet mreži.

„Veza korisnika i provajdera, može biti:

Povremena, a što i jeste slučaj, pogotovo kod pojedinačnih korisnikai realizuje se

najčešće putem javne telefonske mreže i

Stalna, koja se ostvaruje kod velikih korisnika, (npr. kompanija gdje već postoje

lokalne ili Internet mreže i odgovarajući ruter). Ovakve veze se najčešće realizuju

preko iznajmljenih telefonskih linija ili digitalne veze.“6

6 Prof. dr Branko Latinović, Informacione tehnologije, Banja Luka, 2007, str. 292

4

Veliki broj firmi u svijetu obezbjeđuje ovu uslugu i oni se nazivaju davaoci Internet usluga ili

Internet provajderi (Internet service provider – ISP). Neki od Internet provajdera kod nas su:

PTT, Eunet, InfoSky i drugi.

„Internet dostavljače možemo međusobno razlikovati prema kriterijumima, kao što su: broj

ulaznih linija, veličina elektronskog sandučeta (Mb), veličina lične prezentacije (Mb),

operativni sistemi koje podržava, ukupan broj korisnika, broj aktivnih korisnika, arhiva

korisnih programa, cijena za pristup Internetu, mjesečni protok, način plaćanja, popust, odnos

broja korisnika i tehničke podrške.“7

Osnovni zadatak Internet dostavljača je da posreduju u što kvalitetnijem povezivanju kućnih i

poslovnih korisnika na svjetsku mrežu.

Poslije sklapanja ugovora sa provajderom korisnik dobija korisničko ime, E-mail adresu i

lozinku, pomoću koje pristupa Internetu. Za aktiviranje softvera uspostavljanjem telefonske

mreže sa Internet dostavljačem, potrebno je da unesemo sljedeće podatke:

Korisnično ime (usre name) – računar koji je vazan za Internet koristi jedan ili više

korisnika. Svaki korisnik mora da ima svoje jedinstveno korisničko ime (user name)

na tom računaru, koje služi za identifikaciju prilikom pristupa i kao početni dio e-mail

adrese. Svaki korisnik na Internetu ima i korisničku adresu, koja se sastoji iz:

Korisničkog imena,

Znaka @ (at, luda „a“, „majmun i sl.) i

Adrese računara.

Lozinka (password) – da bi se na osnovu korisničkog imena onemogućio neovlašćeni

pristup Internetu drugim korisnicima, koristi se šifra, propusnica – password. Prilikom

davanja korisničkog imena dajemo i lozinku, koja se sastoji od niza simbola (brojeva i

slova), koji su poznati samo korisniku.

Telefonski broj (phone number) – telefonski broj dostavljača usluga.

Ovakav postupak predstavlja osnov i najčešći način jednokorisnog povezivanja na Internet. U

koliko se radi o povezivanju jedne ili više LAN mreža nekog preduzeća na Internet, postoje i

druge dodatne mjere obezbjeđenja, koje spriječavaju opasnost upada hakera ili drugog

neovlašćenog pristupa u cilju uništenja, krađe podataka, programa i slično.

Internet servisi

7 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.94

5

Internet je postao moćan zahvaljujući tome što korisnicima nudi veliki broj usluga. Te usluge

nazivamo servisi. Najčešće korišćeni Internet servisi su:

E-mail (elektronska pošta) – omogućuje slanje poruka drugom korisniku ili grupi

korisnika. Za razliku od klasične pošte ovaj servis omogućava razmjenu ne samo

tekstualnih, već i multimedijalnih poruka bilo kog tipa (slike, zvučni zapis). E-mail se

može koristiti čak i kada ne postoji stalna veza sa Internetom.

FTP (File Transfer Protocol) – omogućava prenos datoteka među računarima u mreži.

Da bi se pristupilo određenim datotekama neophodno je posjedovanje korisničkog

imena i odgovarajuće lozinke.

TELENT – ovaj servis omogućava priključenje korisnika sa udaljenog kompijutera

emulacijom terminala. Kada se uspostavi veza između kompijutera i terminala,

korisnik se prijavljuje putem korisničkog imena i lozinke. Takođe, korisnik mora imati

otvoren vlastiti nalog na udaljenom kompijuteru, da bi ga mogao koristiti.

USNET (Newsgroup) – je servis koji omogućava doprinosu ne interaktivne

komunikacije velikog broja istomišljenika. Diskusione grupe pokrivaju veliki broj

različitih tema, sa suprostavljenim različitim mišljenjima i stavovima. Poruka poslata

na grupu je dostupna svim zainteresovanim korisnicima mreže, a postoji sistem kojim

se poruka automatski prosljeđuje do svih servera u mreži.

World Wide Web (WWW) – je grafički hipertekstualni način korišćenja Interneta i

ujedno najpopularniji servis na Internetu. Osnova dokumenta je tekst u kome se mogu

nalaziti drugi multimedijalni sadržaji.

Mjere zaštite na Internetu

Zaštita podataka na Internetu obuhvata aktivnosti i tehnike koje ograničavaju pristup

podacima od strane ljudi i programa i time obezbjeđuju sigurnost, privatnost i povjerljivost

podataka. Elektronske poruke nisu potpuno zaštićene od neovlašćenog čitanja, pa se lako

može desiti da neko neovlašćeno pročita poruku, izmijeni njen sadržaj, ili na neki drugi način

zloupotrijebi.

Da bi se Internet pouzdano mogao koristiti u poslovne svrhe, u cilju zaštite je neophodno

obezbjediti:

Zaštitu tajnosti imformacija (spriječavanje otkrivanja njihovog sadržaja),

Integritet informacija (spriječavanje neovlašćene izmjene informacija) i

6

Autentičnost informacija (provjera identiteta pošaljioca).

Obezbjeđenjem sigurnosti podataka se bavi kriptografija. „Kriptografija je nauka koja se bavi

metodama očuvanja tajnosti informacija.“8 Osnovni elementi kriptografije su:

Šifrovanje – je postupak koji transformiše orginalnu informaciju u šifrovane podatke.

Dešifrovanje – je suprotan postupku šifrovanje, vraća šifrovani tekst u prvobitni oblik

Ključ – broj simbola kojim se vrši šifrovanje i dešifrovanje podataka.

Za pouzdan prenos elektronske pošte se korište dva sistema šifrovanja:

1. Šifrovanje tajnim ključem (simetrično šifrovanje) – je šifarski sistem kod kojeg je

ključ za šifrovanje identičan ključu za dešifrovanje, a to znači da i pošiljalac i primalac

koriste isti tajni ključ, i

2. Šifrovanje javnim ključem (asimetrično šifrovanje) – riješava problem tajnosti ključa.

U ovom sistemu svaki korisnik (učesnik u komunikaciji) koristi dva ključa. Javni ključ

se može slobodno distribuirati, a tajni ključ je dostupan samo njegovom korisniku.

Treći uslov je autentičnost informacija. Ona treba da obezbjedi da primalac bude siguran da

mu je poruku poslao baš pošiljalac koji je naveden. Za provjeru identiteta pošiljaoca se koristi

digitalni sertifikat (digital certificate). Digitalnim sertifikatom se potvrđuje:

Autentičnost sadržaja – što potvrđuje da poruka nije mijenjana na putu od pošaljioca

do primaoca, i

Identitet pošaljioca poruke.

Antivirusn programi

„Virus (zlonamerni kod) je računarski program, koji je napisan sa namjerom da nanese štetu

tj. da se poremeti ili uništi naš rad kao i rad samog računara.“9 Zbog ovog razloga za sigurnost

pri razmjeni podataka i komunikaciji sa drugim korisnicima, je neophodno razumjevanje

pojave računarskih virusa, trojanaca i Internec „crva“ (worm). Najveća opasnost od virusa je

ta što mnogi virusi ostanu neprimjećeni sve dok ne naprave štetu.

U odnosu na prethodne generacije viruse današnje generacije karakteriše veća moć i veća

brzina širenja. Krajem 80-ih pojavili su se prvi virusi koji su se širili dijeljenjem disketa.

Sljedeća generacija virusa, pojavila se 90-ih godina i to su makro virusi, koji su se najčešće

prenosili preko Word dokumenata, i širili putem elektronske pošte.

8 www.wikipedia.org9 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.100

7

„Virusi koji se prenose preko velikog broja elektronskih poruka poznati pod imenom crvi su

virusi savremene generacije. Oni se „razmnožavaju“ (kopiraju) i šalju sve adrese iz imenika

sa adresama elektronske pošte. Jedan od najpoznatijih crva, prije svega zbog štete koju je

izazvao je Sasser. On je 2000 godine dominirao Internetom punih pet dana i zarazio milione

računara. Broj računara koje je Sasser napadao svakog sata bio je 200.000. Procjenjuje se da

je do septembra 2004 godine, ovaj crv zarazio milion računara.“10

Analitičari računarske bezbjednosti tvrde da najveća opasnost po većinu računara ne dolazi

direktno spolja, već iznutra. Protiv virusa se borimo antivirus programom, koji mora biti

temeljan, brz i precizan. Antivirus programi predstavljaju prvi nivo zaštite protiv virusa i

trojanaca. Sastoje se iz više cjelina, jedan njegov dio obezbjeđuje neprestanu zaštitu od virusa,

dok drugi omogućava skeniranje cijelog sistema. Mnogi programi posjeduju mogućnost

automackog preuzimanja novih virusnih definicija, kao i opciju da korisnika upozore da je

vrijeme da izvrši ažuriranje.

„Najpoznatiji i najčešće korišćeni antivirusni programi su:

1. AntiViral Toolkit Pro: www.avp.com ili www.avp.ch,

2. Norton AntiVirus 2000: www.symantec.com,

3. Command AntiVirus 4.57: www.commandcom.com,

4. Panda Antivirus: www.pandasoftware.com,

5. PC-cillin: www.antivirus.com,

6. Sophos Antivirus: www.sophos.com i

7. InoculateIT Personal Edition: www.cai.com. "11

10 Prof. dr Damir Mandić, prof. dr Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005, str.10011 Prof. dr Vesna Ergić i Dejan Gambiroža, Internet za početnike, Beograd, 2004, str. 97

8

ZAKLJUČAK

Vladanje informacijama odavno je postala potreba savremenog čovjeka. Mediji su se utrkivali

čija će informacija biti brža, tačnija i što prije stići do njihovih korisnika. Dnevna štampa,

radio, televizija, satelicka televizija, mobilna telefonija bili su svakodnevno na dohvatu

korisnicima. Međutim, ništa se za posljednjih godina nije toliko raširilo i poprimilo takvu

masovnost kao Internet, koji je postao mediji nad midijima.

Era informatike dobija takav značaj da pojedini drugi tradicionalni mediji gotovo da gube

svoju ulogu ili postaju sporedna sredstva informisanja.

Danas Internet predstavlja globalnu računarsku mrežu, tj. mrežu računara kojoj može

pristupiti gotovo svaki stanovnik planete. Za razliku od ostalih mreža kod kojih je upravljanje

mrežom strogo kontrolisano, kontrola Internet sadržaja je decentralizovana, svaki korisnik

može dozvoliti ostalima upotrebu svojih resursa u onoj mjeri u kojoj to želi. Broj računara na

Internetu trenutno se procjenjuje na oko 150 miliona.

Postoji veliki broj Internet usluga – servisa, koje običan korisnik može veoma lako koristiti.

Najpoznatiji su World Wide Web (WWW), elektronska pošta (E-mail) i ćaskanje (Chat).

Sadržaj veb stranice moguće je vidjeti pomoću nekog od Internet pregledača (brovser-a), kao

što su: Internet explorer, Opera, Fire Fox i može se kopirati i štampati.

Veliku ulogu imaju i mašine za pretraživanje. Unošenjem ključne riječi za pretragu, dobija se

spisak svih onih stranica koje sadrže zadati kriterij, odnosno željene podatke, a da se pri tome

ne mora znati adresa tih stranica. Najpoznatiji su: Google i Yahoo. Za razmjenu E-mail

koriste se programi Microsoft Outlook Express i dr.

Kako svaka strana ima dobre i loše osobine, to se odnosi i na Internet. Pošto je dostupnost

Interneta korisnicima svih 24 sata dnevno, sve više ljudi postaju ovisnici od Interneta, jer uz

njega provode sve više i više vremena što prelazi svake razumne granice i odvlači nas od

drugih dnevnih aktivnosti, a može loše uticati i na psihičko i fizičko zdravlje. Posebno su

ugroženi mlađi uzrasti. Dalje nikada ne znamo koga ćemo sresti preko Interneta. Postoje

osobe koje se lažno predstavljaju sa ciljem da dođu do nekih koristi.

Ipak na kraju prednosti su nemjerljive, jer je sigurno da Internet mijenja na pozitivno sve što

radimo uključujući komunikaciju, učenje, poslovanje, dobijanje raznih informacija i slično, i

prisutan je u svim segmentima društva.

9

LITERATURA

1. Prof. dr Branko Latinović, Informacione tehnologije, Banja Luka, 2007

2. Prof. dr Damir Mandić i Miroslava Ristić, Informacione tehnologije, Beograd, 2005

3. Prof. dr Vesna Egić i Dejan Gambiroža, Internet za početnike, Beograd, 2004

4. www.google.be

5. www.wikipedia.org

10

SADRŽAJ

UVOD.........................................................................................................................................2Pojam i razvoj Interneta..........................................................................................................3Povezivanje na Internet............................................................................................................4Internet servisi...........................................................................................................................5Mjere zaštite na Internetu........................................................................................................6Antivirusn programi.................................................................................................................7ZAKLJUČAK...........................................................................................................................9LITERATURA........................................................................................................................10

11