Serat Kancil Kelompok

7/21/2019 Serat Kancil Kelompok

http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 1/24

ANALISIS NILAI DIDAKTIS

SAJRONE SERAT KANCIL SALOKADARMAJILID 1 PUPUH I-III

KELOMPOK III

KIRANA ARTA A.M(12020114030)

KURNIA INTAN P (12020114046)

GHALANT REENATA (12020114050)

A. PURWAKASastra yaiku lembaga sosial kang nggunakake basa

minangka sarana; basa iku dhewe minangka reriptan

sosial (Damono, 1979:1). iturut ! "eeuw, sastra bisa

ditegesi piranti kanggo mulang, buku pituduh, buku

instruksi utawa pamulangan (19#$:%&). Dene, miturut

'ene ellek lan !ustin arren, sastra yaiku sawi ine

kagiyatan kreati*, sawi ine karya seni (19#9:&).

!dhedhasar andharan kasebut, bisa diandharake yen

sastra idhentik karo teks lan karya tulis, kaya teges

sa rone + - yaiku sastra minangka karya tulis, kang

yen ditandhingake karo tulisan liya nduweni maneka

werna kaluwihan, kaya keaslian, keartistikan, kaendahan

sa rone isi lan andharane (1991:##%).

1



"eks tulisan bisa arupa tuisan tangan (naskah) lan

tulisan ethakan ( aried, 19#/:$). a ana kang arupa

teks klasik iku ngandhut *ungsi tartamtu, yaikumbayangake pikiran lan mbentuk norma kang lumaku

tumrap wong sa aman lan generasi saban ure ( aried,

19#/:/). Saka akehe naskah kang sumebar ing maneka

dhaerah, utamane ing wilayah 0awa, teks +an il

minangka minangka salah sawi ine inis teks klasik."eks +an il nyritakake pengalamane +an il ing alas,

klebu kapinterane nalika ngadhepi musuh musuhe.

2araga +an il minangka paraga kewan kang wis

misuwur ing nuswantara, kayadene ing ! eh,

Simalungun, lan negara sabrang kaya alaysia lan

Singapura. !marga misuwure iku, akeh panliti kang

menehi kawigaten ngenani teks +an il saka segi rita lan

pamaragan, klebu panliti dhewe. +an il minangka kewan

kang wu ude memper kidang kanthi ukuran kang luwih

ilik. +ewan iki isih ana ing dhaerah 0awa lan minangka

kewan asli 0awa, kewan iki uga sinebut tragulus

javanicus (+ -, 1991:$&9).+an il kagolong sa rone kategori paraga kewan li ik,

kewan kang pinter ngapusi kewan kang luwih gedhe lan

kuwat (3aurot, 199/:$7). !dhedhasar kategori kasebut,

+an il minangka paraga kewan kang pinter lan li ik sarta2



panemu yen kang kuwat lan gedhe durung mesthi

menang saka kang ilik lan asor, mula bisa diarani yen

+an il minangka paraga kewan kang nyulihi inismanungsa kang asor nanging bisa nutupi kakurangane

kanthi kapinteran kang diduweni. Saking misuwure rita

iki ing -ndonesia, saengga wa ar yen ana maneka 4ersi

rita utamane ing dhaerah 0awa.5ersi katulis rita +an il yaiku Serat +an il

!mongsastra (S+!S), Serat +an il !mongpra a (S+!2),

Serat +an il +ridhamartana (S++ ), Serat +an il

Salokadarma (S+SD), lan 6askah 5an Dorp. S+!S

anggitane +i 'angga !mongsastra nganti saiki dianggep

minangka serat +an il kang paling tuwa (Dipod o o,

19 :%$). Serat iki ana 1 episode. Saliyane S+!S, serat

+an il kang isih minangka buku indhuk yaiku Serat

+an il 6askah 5an Dorp (S+65D). Diarani 5an Dorp

amarga ora dingerteni panganggite, eneng kasebut

di upuk saka arane penerbit (Dipod o o, 19 :%9).

S+65D ana 1# episode. 6askah +an il kang ana ing

perpustakaan 3S8- (saiki 3- 8-) dikenal kanthi eneng

S+!S kang kandele &# ka a kanthi udhul Dongeng

Sato +ewan ( ehrend, 199#: ). Sena an naskah iki

diwenehi udhul S+!S, nanging sawise diwa a intine

3



rita meh padha karo rita S+65D, mula bisa dianggep

yen naskah kasebut miangka salah sawi ine 4arian saka

S+65D.2epadhane S+!S lan S+65D ana ing perangan

wiwitane rita S+!S karo perangan tengahe rita

S+65D, ing antarane ing episode +an il nyolong timun;

+an il ngalahake raseksa; lan +an il mlebu sumur ban ur

ngapusi a ah. Dene bab kang beda ana ing perangan

wiwitane rita kang sa rone S+65D (Dongeng Sato

+ewan) ana rita ngenani kelairane +an il saka sawi ine

manungsa (Dewi Sungkawa) nganti lelakone +an il

menyang esir ban ur mati.S+SD wis ditransliterasi dening Sri Suharini lan

diterbitake kanthi udhul Serat +an il dening

Departemen 2endhidhikan lan +abudayan sarta penerbit

alai 2ustaka ing taun 19# . inangka penerbit, eneng

alai 2ustaka wis ora asing maneh. alai 2ustaka

didhegake dening Commissie Voor Inlandschee School

en Volklectur ing tanggal %% September 1917 dening

pamrentah alanda. adhege alai 2ustaka minangka

implementasi lumakune politik etis ing aman iku

(wiwitane abad % ).!dhedhasar katrangan kasebut, ana saperangan isine

rita +an il 4ersi transliterasi kang ora trep karo udhule.4



-ng asile transliterasi ana katrangan ing pupuh kapisan

lan pada kapisan yen S+SD wiwit ditulis ing tanggal

sasi uharam kira kira taun 1# / (tata sirna esthining bumi). Serat iku minangka anggitane '. 2an i

Sasrawi aya (pupuh kapisan pada kaenem). +atrangan

ing teks kasebut, linawanan karo katrangan kang

diandharake dening !sdi S. Dipod o o ing buku kang

udhule Sang +ant il "okoh " erita inatang -ndonesia.-ng buku kasebut di elasake yen S+SD anggitane '. !rya

Sasraningrat ing taun 1#91 (19 :&/). -ng buku kang

padha uga diandharake ngenani S++ kang sa ara garis

besar ritane padha karo S+SD. S++ kang dikarang

dening '. 2an i 6atarata lan diterbitake ing taun 19 9(19 : &9 $ ).

+atrangan ngenani S++ kang kaetung anyar, ana

ing dheskripsi naskah kanthi kode 1#1 kanthi udhul

S++ yaiku sa rone +atalog -nduk 6askah 6usantara

0ilid -: useum Sonobudoyo <ogyakarta. -ng katalog

kasebut diandharake yen teks S++ iki nyebutake '.

2an i Sasrawi aya minangka pangriptane (199 :&%9).

iturut katalog iku, idhenti*ikasi ngenani pangarang

panulisan diwiwiti ing dina 'ebo 2on uharam,

0imawal 1# / kanthi sengkalan = Tata Sirna Estining

5



Bumi> utawa % 3ebruari 1#7 . Sena an ing kolo*on katulis

yen <ogyakarta minangka panggon panulisane, katrangan

tambahan saka 2anti oeda a menehi tambahan data yenteks kasebut minangka asil karangan 2akualaman,

disengkuyung kanthi anane sasmitaning tembang kang

digunakake miturut adat ing 2ura 2akualaman, yaiku ing

wiwitane saben pupuh, dudu ing gatra pungkasan pupuh

sadurunge ( ehrend, 199 :&%9). -ntine, urutan ritaS+SD 4ersi '. 2an i Sasrawi aya pan en persis karo

S++ . <en katrangan ing dheskripsi naskah bener, mula

bisa diarani yen ana kesalahan ing udhul kang ditulis

dening pengalih aksara . 6anging ngenani perangan

kasebut panulis ora nduweni wewenang kanggo ngowahisaengga amrih gampange panulis tetep nggunakake udul

S+SD, manut katrangan ing 4ersi translitrasine.S+SD minangka teks kang awu ud tembang

ma apat. S+SD kadhapuk saka 11 episode. Saperangan

rita S+SD padha karo S+!S lan S+65D, kayata ing

episode +an il balapan mlayu karo kul lan ing episode

+an il nyolong timun, dene bedane ana ing pungkasane

rita. S+SD minangka buku indhuk kang paling enom.

eda karo serat +an il liyane, S+SD rada kelangan sipat

dongenge. -ng kabeh ritane katon etha yen pengarang

6



nduweni tu uwan tu uwan tartamtu, yaiku nggambarake

masyarakat ing wektu iku lan a aran awu ud ilmu

kebatinan. (Dipod o o, 19 :& ).anut tipe karya sastra 0awa umume, sa rone 4ersi

0awa rita kewan 0awa awu ud siklus, yaiku saka wiwitan

nganti pungkasan. Semono uga naskah iki, uga awu ud

siklus, wiwit +an il lair nganti diwasa (Dipod o o,

19 :& ). "ipe rita kaya mangkene iki nggambarake

pola pikire masyarakat 0awa yaiku ngenani sangkan

paraning dumadi (?iptoprawiro, 19# :%%).!dhedhasar asil panlitene 2hilip 3ri k +eane,

masyarakat 0awa nggunakake dongeng +an il kanggo

nggulawenthah anake (Danand a a, % %:9 ). 6ilai kang

kinandhut sa rone dongeng iku gegayutan karo

sekabehane bab ngenani be ik lan ala. asyarakat 0awa

luwih nengenake nilai nilai kasebut wiwit ilik, saengga

yen gedhe anake bisa ngetrapake nilai kasebut ing

masyarakat.

ula saka iku, sa rone panliten iki bakal ngrembug bab ngenani nilai didaktis kang kinandhut sa rone S+SD

ilid - pupuh - ---. "u uwane panliten kanggo

ngandharake nilai nilai didaktis kang gegayutan karo

panguripane manungsa kang kinandhut sa rone S+SD

ilid - pupuh - ---.7



. ANDHARAN

-ng taun 0awa 1# $ utawa taun 1#7& asehi,sawi ine pegawai istana ing <ogyakarta asmane 'aden

2an i Sasrawi aya, nggawe tulisan awu ud tembang

ma apat di enengi Serat +an il. ?rita ngenani kewan

kang dimaksud minangka manungsa ing wektu tulisan

iku digawe, kanggo nengahi maneka werna *ilsa*at piwulang !gama -slam.

?rita kawiwitan ing 6egeri ! am (2akistan) ing

aman kang sinebut aman kitrah. 6alika iku manungsa

durung akeh a ahe, nanging wis akeh inis kewan kang

pinter. Semono uga kahanan ing 2ulo 0awa. !keh kewankang prigel basa +awi, 0awa, !rab, lan elmu elmu

agama. 'a a kang mrentah ing ! am nalika iku asmane

+an eng 6abi Sulaiman.

Sawi ine dina, ing ! am suwe ora ana udan. Suket

lan tanduran padha mati. Saengga katon garing ing endiendi. ledug uga ana ing endi endi padha miber digawa

angin, uga ana lesus terus terusan kang nggawe kayu

kayu ing gunung lan alas padha ambruk. +ang isih urip

mung kayu kayu kang ana ing urang, ora bisa diparani

dening kewan. Semono uga sumber sumber lan kali dadi8



asat. alahan tlaga lan bengawan garing nuwuhake

kasengsaran tumrap kabeh kewan.

!na sawi ine kebo lanang enom lan gagah awake.Dheweke suwe ora mangan lan ora ngombe, meh patang

wulan ora kepethuk panganan. Dheweke lemes lan

lungguh ing sangisore wit sempu, n aluk welas asihe

@yang +uwasa. Sawi ine dina ana ma an ing panggonan

iku. Dheweke krungu swara sambatane kewan ban ur tuwuh kawigaten kanggo nemokake swara kasebut.

6alika digoleki, dheweke nemokake kebo kang awake

dirubung laler i o.

a an nduweni kekarepan nulung kebo iku lan

n aluk supaya kebo an i gelem dadi kan ane lan menehi pitulung yen ma an ngalami kasusahan. +ebo an i

nulung ma an nalika lara utawa mati.

a an nrima an ine kebo. Dheweke lunga golek

godhong drenges a ahe rong bongkok. odhong

drenges mau diumbah ban ur diwenehake kebo. Sena antetuwuhan i o iku ana ing pinggire urang, nanging ma an

saguh n upukake lan menehake marang kebo nganti

dheweke ngrasa marem. Saben dina ma an menehake

godhong iku nganti ping telu.

9



+adhangkala ma an nyolong godhong ka ang,

godhong agung utawa godhong tela ing tegalane warga

kanggo ngraketake kekan anane karo kebo. !wake kebodadi lemu. iwit kedadeyan iku, wis ana udan ing negeri

! am. Suket lan tetanduran wiwit semi lan ana godhonge

maneh.

Di ritakake yen ma an wis pitung dina suwene ora

oleh panganan arupa kidang, kan il, ula, utawa kodhok.Dheweke eling karo asane kang wis diwenehake marang

kebo. Dheweke ban ur nemoni kebo lan ngandharake

maksude yaiku n aluk separo daging punuke. +ebo ora

pengin menehake daginge, nanging dheweke saguh

ngewangi kan ane mau kanggo ngadhepi ma an loreng.Satemene kebo ora wani, nanging kanthi kapeksa amarga

pengin tetep urip, dheweke diterake ma an menyang

pinggir segara.

Saban ure andharan ngenani nilai didaktis sa rone

S+SD ilid - pupuh - --- bakal di lentrehake kaya ingngisor iki.

1. W!"#$ A$%&

Se atine ora ana si*at apik utawa si*at ala ing donya

iki. ung wae kita sing ora bisa ngontrol pikiran kita10



kang sawayah wayah bisa kegodha. ula tuwuh anane

tumindak ala lan tumindak be ik uga si*at ala lan si*at

be ik.anungsa minangka makhluk indi4idu nduweni

maneka werna si*at lan tumindak dhewe dhewe. !na

kang diarani si*at apik lan si*at ala. Si*at kuwi bisa

mangaribawani tumindak kang bakal dilakoni. ula uga

ana kang tumindak apik uga ana kang tumindak ala."uladhane si*ate egois utawa sakarepe dhewe, mula

tuwuh anane tumindak nglarani kan ane, ora preduli

marang liyan, lsp.

elas asih kalebu salah sawi ine si*at kang be ik

kang tuwuh ing dhirine manungsa iku. elas asih yaikurasa memelas utawa gampang mesakake marang wong

liya. !pa maneh nalika mangerteni yen manungsa

kasebut lagi nandang kasusahan ing uripe, nanging ora

kabeh manungsa bisa nduweni rasa welas asih.

+adhangkala manungsa akeh kang ora nduweni rasawelas asih marang manungsa liya.

Si*at welas asih iku kerep tuwuh lan ndadekake

manungsa kepengin nglakoni bab tartamtu kanggo

nulung pawongan liya. Se atine rasa iku ora mung

diduweni manungsa wae, nanging kadhangkala uga11



diduweni kewan. !marga kewan uga salah sawi ine

makhluk urip kang di ipta dening usti kang urbeng

Dumadi. +ayata ing Serat +an il Salokadarma ilid - pupuhA kang nyritakake rasa welas asihe ma an marang

kebo kang nalika iku butuh pitulungan.

Samana nuju sira dibya di, kesari wisata mireng swara, tangis ngisor Sempu nggone, tiniling sayangruntuh, manjing karna tangi kang budi, welas mring

kang udrasa, tur sima drung weruh, warnanira kang karuna, amrepeki sor sempu kagyat mangeksi, mring wujute maesa !ngalemprak tinup laler wilis, wus tan

pisan"pisan sipat mesa, serdula tatanya age, ririh deniramuwus, paran baya kebo sireki, wus lawaswatarengwang, kadulu ngalumpruk, wandala sawang kunarpa, analangsa ngumbar swara gendeng piker, kang ngluntuken katresnan Si #anuka sumambung ngreririntih, heh mitrengsun kang sudibyeng wana, siratakon purwakane, sun aneng ngisor Sempu, uwiskawandasa ri tampi $Sasrawijaya, %&'()*&+

+utipan ing ndhuwur ngandharake yen sawi ine dina

ana ma an ing panggonan iku. Dheweke krungu swara

sambate kewan ban ur tuwuh kawigaten kanggo

nemokake swara kasebut. 6alika digoleki dheweke

nemokake kebo kang awake dirubung laler i o.

Saka kutipan kuwi bisa dingerteni yen ma an

nduweni rasa welas asih marang kebo. +abukti saka kebo

kang krungu swara sambate kewan liya ban ur nggoleki

12



swara kuwi. <en ma an ora nduweni rasa welas asih,

dheweke ora bakal gelem nggoleki sumber swara kuwi,

nanging amarga ma an nduweni rasa welas asih dhewekenggoleki sumber swarane. an ur sawise ketemu sumber

swara kuwi dheweke nemokake kebo kang dirubung laler

i o. !teges kebo kuwi lemes banget, malah kaya kaya

wis meh mati. 'asa welas asihe ma an saya gedhe kang

nuwuhake rasa kepengin nulung marang kebo kasebut.-ng kene kabukti yen rasa welas asih ora mung

diduweni manungsa, nanging uga diduweni kewan.

Saliyane iku uga kabukti yen rasa welas asih bisa

nuwuhake tumindak kang be ik, kayata nulung kebo

kang lagi kasusahan mau. 'asa welas asih kang gedhe iki bisa dadi tuladha kanggo kita minangka manungsa. <en

kita urip kudu nduweni rasa welas asih marang sapadha.

13



2. T'"' -T% '"'

inangka makhluk sosial, manungsa ora bisa urip

dhewean. anungsa mesthi mbutuhake wong liya lanmbutuhake pitulungane wong liya. ab iku wis dadi

ukume alam yen manungsa si i lan si ine kuwi padha

padha mbutuhake. ula antarane si i lan si ine mesthi

nduweni sesambungan.

+rana manungsa si i lan si ine padha padhambutuhake mula antarane si i lan si ine mesthi tulung

tinulung. "ulung tinulung ateges padha padha nulungi.

Bra mung salah si i wae sing gelem nulung, nanging

kekarone. <en sing si i mbutuhake mula si ine nulung,

suwalike yen si ine mbutuhake mula sing si ine uganulungi.

"umindak tulung tinulung kuwi uga tuwuh saka rasa

welas asih sadurunge kang diduweni dening manungsa

kasebut. !marga pangrembakane aman, wis saya akeh

manungsa kang ora gelem tulung tinulung marangsapadha. anungsa luwih seneng mikir uripe dhewe.

alah uga ana kang gelem ditulung, nanging ora gelem

nulung.

0aman saiki pan en ora akeh pawongan sing gelem

tulung tinulung marang sapadha. ab kuwi mau di alari14



amarga maneka werna bab, salah si ine yaiku anane

pangrembakane aman, teknologi, lan sapiturute, saengga

kabeh bisa wae diukur nggawe dhuwit. "egese, anggonenulung iku mau ora eklas, nanging ngemu surasa pamrih.

anungsa saya akeh kang nduweni si*at egois, mula ora

akeh kang gelem tulung tinulung. eda karo kewan.

+ewan kang akale isih luwih asor tinimbang manungsa,

isih nduweni rasa tulung tinulung kang gedhe. +ayatakang diandharake ing Serat +an il Salokadarma ilid -

pupuhA . Di ritakake yen ma an nulungi kebo lan

kekarone nduweni an i yen suk padha mbutuhake arep

tulung tinulung.

Tetulung uripan mami, nambak pralayeng sung mangkya, kang uwis kaya mangkene, paribasane wong kuna, nganti kembanging sela, sileming perahu gabus,iku dununging regengwang Tegese dahat mustakim,kang kaya awak sun macan, yen nemuwa urip maneh,

sabab badanku wus leash, senadyan ana pangan, sunkira tan bisa klebu, reh gurung asat kewala$Sasrawijaya, %&'()*&+

+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an

nduweni kekarepan nulung kebo iku lan n aluk supaya

kebo an i gelem dadi kan ane lan menehi pitulung yen

ma an ngalami kasusahan. +ebo an i nulung ma an

nalika lara utawa mati.

15



Saka kutipan ing ndhuwur mratandhani yen kewan

isih nduweni rasa tulung tinulung kang gedhe. a an

isih gelem nulung kebo kang lagi kasusahan. Dhewekeora tega marang kebo. +epara malah nduweni an i yen

arep kekan an lan padha tulung tinulung. +ebo uga

gelem an i marang ma an. !teges kekarone isih nduweni

rasa tulung tinulung kang gedhe. +amangka kalorone iku

kewan, dudu manungsa, nanging tumindake bisa dadituladha kanggo kita minangka umat manungsa.

3. M#"!$ K#*!+%,#

is dadi ukum alam yen ana awan ana bengi, ana

lanang ana wadon, ana mlebu ana metu, lsp. 2adha karoukume alam yen diwenehi kudune uga menehi, yen

ditulung kudune uga nulung. ab kasebut diarani males

kabe ikan.

ales kabe ikan yaiku males budine utawa

tumindak apike wong liya kanggo kita kang kudune kitawales kanthi tumindak apik uga. "umindak ala ora kudu

diwales kanthi tumindak ala, malah yen isa diwales

kanthi tumindak apik, nanging yen tumindak apik kudu

diwales kanthi tumindak apik, sena an uga ana tumindak

apik diwales karo tumindak ala. !marga golek wong apik 16



ing aman saiki iku angel banget, mula a a nganti kita

kelangan kan a kang apik marang kita.

ales kabe ikan se atine tuwuh amarga rasa panuwun kita marang wong liya kang wis tumindak apik

marang kita. ales kabe ikan uga tuwuh amarga anane

kaeklasan, nanging kadhangkala ana wong kang males

kabe ikan mung krana ora kepengin dipu i pawongan

liya utawa kepengin ketok ing ngarepe wong liya, lsp.Sena an se atine males kabe ikan kuwi tuwuh saka

rasa kaeklasane ati, nanging uga ana pawongan kang

sadurunge nduweni an i kanggo padha padha males

kabe ikan. ab kuwi di alari krana kekarone padha

padha butuhe, krana kekarone wis dadi kekan an, lsp.+aya kang di ritakake ing Serat +an il Salokadarma ilid

- pupuhA . Di ritakake yen ma an karo kebo padha

padha an i bakal padha padha males kabe ikan ing

tembe mburi amarga ma an wis nulungi kebo.

2ungkasane kebo uga gelem males kabe ikan ing tembemburine.

unukmu puniku, wus sun timbang kaya nora,melarati rehning punukira Bothi, adoh lan dalan nyawa

-angka punuk ingsun kang murwani, sun rambankenron drenges tilarsa, suket banyu ron"ronane, nemahidaging lemu, anglengguruk punukmu gajih, mangkyawus kiyat santosa, saking kadarmanku, luwar saka

17



kasangsaran, marma aja selak pamundhutsun Bothi,benering tatakrama .jaring dalil kalamolahi, wong kang potang ngamal rika eklas, tikel satus wawalese,

kang mangka pamitengsun $Sasrawijaya, %&'()*&+

+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an wis

pitung dina suwene ora oleh panganan arupa kidang,

kan il, ula, utawa kodhok. Dheweke eling karo asane

kang wis diwenehake marang kebo. Dheweke ban ur

nemoni kebo saperlu n aluk pitulungan. a an

ngandharake maksude yaiku n aluk separo daging

punuke. +ebo ora pengin menehake daginge, nanging

dheweke saguh ngewangi kan ane mau kanggo ngadhepi

ma an loreng. Satemene kebo ora wani, nanging kanthi

kapeksa amarga pengin tetep urip lan males kabe ikanmarang ma an, ban ur dheweke diterake ma an menyang

pinggir segara.

+ebo ora gelem menehi ora ateges dheweke ora

gelem males kabe ikan lan nulungi ma an, nanging

dheweke bakale mati yen dheweke menehi daging punuke. ula dheweke an i yen bakal nulung kanggo

ngadhepi ma an loreng, sena an se atine dheweke ora

wani ngadhepi ma an loreng. +ebo wis ngupaya kanggo

nulungi ma an, mula dheweke nglakoni maneka werna

ara kanggo nglawan ma an loreng. ab iku wis bisa18



dadi wu ud yen kebo wis gelem males kabe ikan amarga

ma an wis nate nulung uripe.

4. P# ' *# # ,# K# +#

8rip ing donya iki luwih kepenak golek musuh

tinimbang golek kan a. !pamaneh kan a kang bener

bener eklas nrima kita apa anane minangka kan ane.

+adhangkala ana kan a kang se atine musuh, nangingora ana musuh kang se atine kan a. +adhangkala uga ana

kan a kang pungkasane dadi musuh, nanging arang

banget yen musuh kang pungkasane dadi kan a.

+ekan an ing urip bebrayan iki kudu dilakoni dening

manungsa amarga kita ora bisa urip dhewe. +ita butuhkan a kanggo urip ing bebrayan iki. +anggo padha

padha tulung tinulung, kanggo padha padha menehi, kita

butuh kan a. ula kekan an iku wigati banget tumrap

uripe manungsa.

!marga kan a iku wigati banget lan angel digolekiing donya iki, mula yen kita nduwe kan a kang bener

bener apik a a nganti kita tumindak ala marang kan a kita

kasebut. +ita kudu bisa dadi kan a kang apik, mula

dheweke uga bakal apik marang kita lan bisa dadi kan a

kita salawase. +ekan an iku butuh kaeklasane ati. Bra19



mung teka nalika susah, nanging uga susah seneng

dilakoni kanthi bebarengan.

<en wis kaya mangkono kadhangkala apa wae bisadilakoni kanggo nyenengake atine kan a. ab iku kang

diarani pangurbanan. 2angurbanan yaiku tumindak kang

dilakoni dening sawi ine pawongan kanggo nyenengake

pawongan liya, sena an dheweke kudu susah. Dheweke

ora mikirake kepriye bebayane. +abeh lila dilakonikareben wong liya iku bisa ngrasakake kasenengan. +ang

wigati wong liya mau bisa seneng lan ora kelara lara.

ab pangurbanan pan en se atine angel banget

dilakoni. Bra akeh wong kang bisa nglilani dheweke

kelara lara kanggo wong liya amrih ora kelara lara.!marga saben pawongan nduweni si*at egosi dhewe

dhewe, mung wae ukurane beda beda. ula ana kang

bisa nglakoni pangurbanan, uga ana kang ora bisa.

2angurbanan tumrap kekan an iku wis angel banget

ditemoni ing donya iki. <en kekan ane iku ora eklasutawa pamrih amarga ana butuhe, mula ora bakal ana

pangurbanan kanggo kan a kasebut. Bra mung

pangurbanan kanggo kan a, kadhangkala kanggo sedulur

wae akeh sing ora gelem ngalah. Se e karo rita kang

di ritakake ing Serat +an il Salokadarma ilid - pupuhA .20



2angurbanan tumrap kan a isih kenthel banget. !pa wae

lila dilakoni kanggo kan ane.

/using watara saptari, rinangsun ping tri sadina, saha solan salin godhong, sima sangsaya sihira, kongsinyolong lung tela, lembayung rending ron jagung,darbeke janma padesan !wit ketarik tresna sih, dennyamet pawong sudara, lir tunggal yayah rename, tan kenabenggang Sarema, nir suba sutanira, rina wengi tunggal turu, samana alama lama $Sasrawijaya, %&'()*&+

+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an nrima

an ine kebo. Dheweke lunga golek godhong drenges

a ahe rong bongkok. odhong drenges mau diumbah

ban ur diwenehake kebo. Sena an tetuwuhan i o iku ana

ing pinggire urang, nanging ma an saguh n upukake lan

menehake marang kebo nganti dheweke ngrasa marem.Saben dina ma an menehake godhong iku nganti ping

telu.

2angurbanane ma an kanggo kebo kang wis dadi

kan ane iku gedhe banget. Dheweke lila nglakoni apa

wae kanggo kebo, kayata golek godhong mau kang ananemung neng pinggir urang. Dheweke ngerti risiko saka

tumindak kang dilakoni. Dheweke ngerti yen iku bisa

bebayani marang awake dhewe, nanging tetep dilakoni

kanggo kebo kan ane. Dheweke ora pedhuli marang

bebaya kang ana, kabeh mau dilakoni amrih kan ane bisa21



seneng lan ora kelara lara. +amangka dheweke iku

kewan, beda banget karo manungsa. ab iki bisa dadi

tuladha kanggo manungsa ing urip bebrayan iki.

C. DUDUTAN

Saka andharan ing ndhuwur bisa didudut yen Serat

+an il minangka dongeng 0awa iku 4ersine ana lima, ing

antarane yaiku Serat +an il !mongsastra (S+!S), Serat

+an il !mongpra a (S+!2), Serat +an il +ridhamartana

(S++ ), Serat +an il Salokadarma (S+SD), lan Serat

+an il 6askah 5an Dorp (S+65D).

Serat +an il klebu karya sastra 0awa klasik kang

nyritakake saweneh kewan kang nggambarake watake

manungsa. Dadi, ing kene perane kewan minangka

sesulih saka manungsa. Serat iki biyasa digunakake

masyarakat 0awa kanggo nggulawenthah anake supaya

ngerti marang bab bab kang be ik lan ala, saengga ing

tembe bisa n aga lan ngetrapake bab bab kasebut ing

pasrawungan utawa masyarakat.

2anliten kang winates ngrembug Serat +an il

Salokadarma (S+SD) ilid - pupuh - --- iki ngandharake

patang nilai didaktis, yaiku rasa welas asih, tulung

tinulung, males kabe ikan, lan pangurbanan kanggo22



kan a. 6ilai nilai didaktis iku o og yen diwulangake

marang bo ah wiwit ilik supaya sipat sipat kasebut bisa

ditiru kanthi tliti, saengga bisa migunani tumrapmasyarakat umume lan dhiri pribadhi khususe.

K#/'$ #,#

aried, Siti aroroh dkk. 19#/. engantar Teori 0ilologi .

0akarta: 2usat 2embinaan dan 2engembangan ahasaDepartemen 2endidikan dan +ebudayaan.

ehrend, "C lan 2ud iastuti, "itik (ed). 199#. 1atalog

2askah 2usantara 3ilid 4!"B) erpustakaan 0akultas

Sastra .niversitas Indonesia . 0akarta: <ayasan Bbor.

ehrend, "C (ed). 1991. 1atalog Induk 2askah"naskah 2usantara 3ilid I) -useum Sonobudoyo 5ogyakarta .

0akarta: D ambatan.

?iptoprawiro, !bdullah. 19# . 0ilsa6at 3awa . 0akarta:

alai 2ustaka.

Damono, Sapardi D oko. 1979. Sosiologi Sastra) Sebuah engantar 7ingkas . 0akarta: 2usat 2embinaan dan

2engembangan ahasa Departemen 2endidikan dan

+ebudayaan.

23



Danand a a, 0ames. % %. 0olklor Indonesia) Ilmu gosip,

dongeng, dan lain"lain . 0akarta: 2ustaka 8tama

ra*iti.Dipod o o, !sdi S. 19 . Sang 1antjil) Tokoh Tjerita

Binatang Indonesia . 0akarta: 2" unung !gung.

3aurot, 0eannette. 199/. !sian" asi6ic 0olktales and

8egenda . 6ew <ork: "ou hstone.

+ean, 2hilip 3ri k. 1971. The -ousedeer In -alaya" Indonesian 0olklore . Bra diterbitake.

Sasrawi aya, '. 2an i. 19# . Serat +an il Salokadarma

0ilid -. <ogyakarta: !ndi.

"im 2enyusun +amus 2usat 2embinaan dan

2engembangan ahasa. 1991. 1amus Besar Bahasa Indonesia . 0akarta: alai 2ustaka.

"eeuw, !. 19#$. Sastra dan Ilmu Sastra . 0akarta: 2ustaka

0aya.

ellek, 'ene lan arren, !ustin. 19#9. Teori

1esusastraan $ing Indonesia dening -elani Budianta+ . 0akarta: ramedia.

24

Documents

Serat Kancil Kelompok