96 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Krzysztof Izak

Sieć ekstremizmów religijnych i politycznych.Sojusznicy i wrogowie

W2011r.wartykulept.Zagrożenie terroryzmem i ekstremizmem w Europie na pod-stawie wybranych przykładów. Teraźniejszość, prognoza ewolucji i kierunki rozwo-ju1autorniniejszegoartykułuprognozowałradykalizacjęśrodowiskmuzułmańskichiprawicowychwEuropieoraznarastającenapięciaikonfliktypomiędzynimi,pod-sycaneprzezpartienacjonalistyczneikonserwatywne,któreumocniąswojąpozycję.Odczterechlattetendencjerzeczywiścieprzybierająnasile.Ichbezpośredniąprzy-czynąbyłafalamigracjiw2015r.,przedewszystkimzkrajówmuzułmańskich,choćiwcześniej,ipóźniejdoEuropyprzybywałytysiąceprzybyszówzAzjiiAfryki,szu-kającychnanaszymkontynencielepszychwarunkówdożycia.Wydarzeniaostatnichlatdająpodstawydowydaniaopiniinatematkolejnegoetapuzderzeniacywilizacjiczy też nowego rodzaju konfliktu,wktórymodchodzi się od oręża iwalki bezpo-średniej.WzamiannastępujemigracjaludnościmuzułmańskiejdoEuropy.Przynosionaze sobąobceEuropiewartości, często sprzecznezzachodnimi,własnąkulturęiobyczajowość,postrzeganejakozagrożenietożsamościrdzennychEuropejczyków.Potwierdzeniem tegomoże być stanowiskowładzArabii Saudyjskiej, bogatej,wa-hhabickiejmonarchii,któranieprzyjęłanaswojeterytoriumimigrantów,bliskichre-ligijnieikulturowo,aleobiecaławybudowaćdlanichwNiemczech200meczetów.PrezydentTurcjiRecepTayyipErdoğanapelowałdotureckiejdiasporyozachowaniemuzułmańskiejtożsamościizapowiedziałwysłaniedoNiemiec900nowychimamów,cojestsystematycznierealizowane.Doprzewidzeniabyłzatemwzrostnastrojówan-tyimigranckich iantymuzułmańskichwEuropie, tymbardziej,żedlawielu liberal-nychpolitykówmasowaimigracjajestrealizacjąideologicznegoprojektuzmianyEu-ropy,bezgłębszejrefleksjinadtym,żestanowionakulturowezagrożenieeuropejskiejcywilizacji,bezpieczeństwawielukrajów,przyczynia siędopogorszenianastrojówwśród ludnościEuropy,wzrostunapięć, antagonizmówspołecznych i agresji przezuaktywnieniesięugrupowańnacjonalistycznychineofaszystowskichorazprzetaso-waniaizmianynasceniepolitycznejkrajówUE.

PrzeciwnicyobecnościsetektysięcyimigrantówzkrajówAzjiiAfrykistrasząspołeczeństwa swoich krajów aktami przemocy ze stronymuzułmanów i terroryz­mem.Trudnotojednaknazwaćprzejawemislamofobii,cozarzucająimzwolennicy

1 „PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2011,nr5,s.116–148.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 97

poprawności politycznej, ponieważ ten strach nie jest irracjonalny.Potęguje się pokażdymwiększymatakuterrorystycznymprzeprowadzonymprzezislamskichekstre­mistów.Natomiastreakcjawładzpaństwzachodnichnateatakisprowadzałasięnaj-częściejdopostawieniatezy,żeniemająonenicwspólnegozislamem.WWielkiejBrytanii obowiązuje zakaz używania przymiotnika „islamski” obok rzeczowników„terroryzm” i „terrorysta”. W szwedzkiej policji została wprowadzona dyrektywa291zakazującainformowaniadziennikarzyiopiniipublicznejoprzestępstwachpo-pełnianychprzez imigrantów.Władze iwymiar sprawiedliwościkrajówprzyjmują-cychobcokrajowców łagodniedonichpodchodzą.Kierują się swoistąpolitykąap-peasementu (ang. appeasement – ’łagodzenie’), czyli ustępstwami i przywilejamidlamuzułmanóworaz nadawaniem im szczególnych uprawnień kosztemwłasnychobywateli.Tenspecjalnystatuszwalniamuzułmanówzprzestrzeganianorm,którychnaruszenieprzezprzedstawicieliinnychgrupspołecznychjestzagrożonesankcjami.Krytykaradykalnegoislamulubmasowejimigracjimożezostaćuznanazaprzejawra-sizmu,faszyzmu,ksenofobiialboszowinizmu.Zachodnierządyisprzyjającaimprasaunikająstawianiamuzułmanomzarzutów,aleniepowstrzymująsięodatakowaniaru-chówantymuzułmańskich.Najbardziejwymownymtegoprzykładembyłodążeniedoudowodnieniaantysemityzmuorganizacjomantymuzułmańskim,przyjednoczesnymignorowaniurzeczywistegoantysemityzmuislamskichradykałów.Dyskusjadotyczą-caprzyjmowaniauchodźcówzestrefywalknaBliskimWschodzieorazimigrantówocierałasięczęstoograniceabsurdu.

Niedopuszczanielubodrzucanieracjonalnychgłosówwtejpolemiceświadczyooderwaniusiępolitykówodrzeczywistościorazoignorowaniuobawwłasnychspo-łeczeństw,którenaróżnysposóbstaranosięprzekonaćodobrodziejstwachmasowejimigracji.Takistanrzeczyniemógłsiępodobaćiwciążsięniepodobawiększejczęścispołeczeństwa, które popiera tradycyjnewartości oraz idee krzewione przez partienacjonalistyczneipopulistyczne.Opróczdawnychugrupowań:greckiegoChrysiAvgi(ZłotegoŚwitu),któryw2018r.świętowałćwierćwieczeswojegoistnienia,włoskichForzaNuova(NowejSiły)iCasaPoundItalia,niemieckiejNationaldemokratischePar-teiDeutschlands,NPD(NarodowodemokratycznejPartiiNiemiec),brytyjskiejBritishNationalParty,BNP(BrytyjskiejPartiiNarodowej)czyfrancuskiegoFrontNational(FrontuNarodowego,od2018r.Rassemblementnational,RN–ZgromadzeniaNaro-dowego),ukształtowałysięnoweorganizacje,wyrosłeniekiedynabazieruchówoby-watelskich,sprzeciwiającychsiępolitycewładz,jak:AlternativefürDeutschland,AfD(AlternatywadlaNiemiec),niemieccyPatriotischeEuropäergegendieIslamisierungdesAbendlandes,PEGIDA(PatriotyczniEuropejczycyprzeciwIslamizacjiZachodu)ijejzagraniczneodpowiedniki,SoldiersofOdin(ŻołnierzeOdyna)wkrajachskan-dynawskich,Vox(Głos)wHiszpaniiorazbrytyjskaNationalAction(AkcjaNarodo-wa).WBelgiipowstałaogólnoeuropejskaorganizacjaLesfemmescontrel’islamisme(Kobiety przeciw Islamizacji).WUSA została utworzona organizacja Stop Islami-sationofNations,SION (Stop IslamizacjiNarodów),której zadaniem jest zrzesza-niekontrdżihadystówcałegoświataorazpromowaniegłoszonejprzeznichideologii.

98 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

WEuropiedziałaorganizacjaStop IslamisationofEurope,SIOE (Stop Islamizacji Europy),luźnozrzeszającakrajoweligiobrony,wtymPolskąLigęObrony.Ichpre-kursoremjestEnglihDefenseLeague,EDL(AngielskaLigaObrony).Teorganizacjepodczasulicznychmanifestacji sprzeciwiają się napływowi imigrantówdoEuropy,zktórychprawie98proc.tomuzułmanie.HasłoSIOEbrzmi:Rasizm jest najwyższą formą głupoty, ale islamofobia to szczyt zdrowego rozsądku.Skrajneugrupowaniasąpopieraneprzezwielemediów,częstomałowartościowychpodwzględemmeryto-rycznejzawartościprzekazywanychtreści,alezatopełnychnietolerancjiiskrywanejnienawiści, ocierających się o faszyzm.Niemożna jednak zaprzeczyć, że powsta-nieantymuzułmańskichruchówiorganizacjiwynikazbrakuintegracjiwyznawcówislamuze społecznością lokalną i tworzeniaprzeznich równoległych społeczeństwzamieszkującychdzielniceeuropejskichmiast,atakżeradykalizacjiśrodowiskmuzuł-mańskich,będąceskutkiemprzedewszystkimkonfliktuwSyriiiIrakuorazatakówterrorystycznych.

Interesujące są wzajemne relacje organizacji, które kierują się odmienną ide-ologią, np. JewishDefenseLeague (ŻydowskiejLigiObrony)wWielkiejBrytaniiorazLiguededéfense juiveweFrancjiznacjonalistamiw tychkrajach.Łączy ichwspólnywróg–wyznawcyislamu.Równiesilnesązwiązkiamerykańskichewange-likalnychchrześcijanzizraelskąskrajnąprawicą.Natomiastlewicaiskrajnalewicasympatyzują zmuzułmanami. Katalońskie ugrupowania separatystyczne zawiązałysojuszzorganizacjamimuzułmańskimiprzedreferendumwsprawiesamostanowieniaregionu,przeprowadzonym1października2017r.Niemieccyneofaszyścisąwrogonastawienidomniejszościmuzułmańskich,mimotradycyjnieprzyjaznychzwiązkówhitlerowskichNiemieczwyznawcamiislamuwokresiemiędzywojennymipodczasIIwojnyświatowej.Nawetpo jejzakończeniuniektórzynaziściściślewspółpraco-wali z rządami Syrii i Egiptu przy prowadzeniu działańwymierzonych przeciwkoIzraelowi2. Związki i spotkania przedstawicieli organizacji skrajnie prawicowychwEuropie przy okazji różnychwydarzeń rocznicowychwposzczególnychkrajachsą jużcodziennością. Ichczłonkowiezacieśniająosobistewięzipodczaskoncertówmuzyki nazi rockowej, zwanej popularnie scenąRAC (ang.Rock Against Commu-nism, rock przeciw komunizmowi3). Mamy zatem do czynienia z powiązaniami

2 Zainteresowanych tąproblematykąodsyłamdoksiążek:B.Rubin,W.G.Schwanitz,Hitlerow-cy, islamiści i narodziny nowożytnego Bliskiego Wschodu,Kraków2014;K.Zdulski,III Rzesza a świat islamu,Łódź2009.

3 MuzykaRACwywodzisięześrodowiskskinheadów.Największywpływnarozwójikształto-waniesięideologiiruchunazisekinheadwPolscemiałyPolskaWspólnotaNarodowa–PolskieStronnictwoNarodowe,NarodoweOdrodzeniePolskiorazPolskiFrontNarodowy.Widziałyonemożliwośćdostarczenia subkulturze skinheadów ideologii stanowiącejpodstawępolskiegona-cjonalizmuorazwykorzystaniaichwszerzeniunienawiścirasowejiterrorupolitycznego.Tośro-dowiskoposzukiwałoprzykładówwdziałalnościorganizacjineonazistowskiejBlood&Honour,założonejw1987r.przezIanaStuartaDonaldsona,wokalistęzespołu„Skrewdriver”,będącegojejlideremdośmierciw1993r.Rock Against Communismtozarównopatriotyczneballady,jakiagresywnyblack metal.Tekstypiosenekodnosząsiędotakichwartości,jakojczyznainaród.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 99

różnychorganizacjiekstremistycznych,którenapierwszyrzutokapowinnacechowaćwzajemnawrogość,oraztakich,którełącząidee,wartościimetodydziałania.Osobnągrupąsąekstremistyczneorganizacjerywalizującezesobąlubwprostsięzwalczające,przedewszystkimugrupowaniapoprawejilewejstroniescenypolitycznej.

Eks t r emizmwrozumieniuautoratowyrażanieipropagowanieskrajnychideii poglądóworaz bezkompromisowedziałania z przemocąwłącznie.Terroryzm jestjednązmetoddziałaniaekstremistów.Radyka l i zm zaśjesttraktowanyprzezauto-rajakosynonimekstremizmuijestprzedmiotemanalizywieluautorów4.Ekstremizmreligijny,definiowany jako f undamen ta l i zm,był analizowanym.in.przezBas-samaTibiego5czyKarenArmstrong6.Problemekstremizmuislamskiegopodkątemzagrożenia terrorystycznego podnoszą także polscy autorzy7. Jeśli chodzi o ekstre-mizmpolityczny,toStefanStępieńzwracauwagęnato,żeprawicowyekstremizmjestczęsto utożsamiany z prawicowym populizmem, prawicowym radykalizmem, neo­faszyzmemineonazizmem8.Ekstremizmlewicowyzaśobejmujeideologięipraktykęanarchizmu,ugrupowańautonomicznychiróżneodmianykomunizmu9.Mimotakiejwykładniekstremizmuniektóreugrupowaniatrudnozaliczyćdoskrajnych.Naprzy-kładfrancuskieZjednoczenieNarodoweprzeszłodługąewolucjęjakonacjonalistycz-nyiksenofobicznyFrontNarodowy,abyw2015r.jegoliderkaMarineLePen,kreu-jącanowywizerunekpartiijakoumiarkowanej,wykluczyłazjejszeregówzałożycielatejpartiiiswegoojca–Jeana­MariiLePena–zaantyżydowskiewypowiedzi.Obec-nie jest to partia o charakterze konserwatywnym. Sverigedemokraterna (SzwedzcyDemokraci), uznawani przez jednych za partię skrajnie prawicową, szowinistycznąz rasistowskimprogramem, a przez innych za ugrupowanie narodowe i konserwa-tywne,wPolscemogliby stanowić partię centrolewicową, ponieważ nie zamierza-ją delegalizować aborcji, uznająmałżeństwahomoseksualne i chcą jedynieograni-czeniaimigracji,aniejejpowstrzymania10.Należyteżzauważyć,żedotychczasowe

Częśćodwołujesiędosprawrasowych,innenawołujądowalkizruchamilewicowymi.ScenaRACjestutożsamianazpoglądaminazistowskimilubnacjonalistycznymi.

4 Współczesne ekstremizmy: geneza, przejawy, przeciwdziałanie,W. Pływaczewski, P. Lubiew-ski(red.),Olsztyn2014.

5 B.Tibi,Fundamentalizm religijny,Warszawa1997.6 K. Armstrong, W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie,

Warszawa2005.7 Zob. publikacje: A. Nowakowska­Krystman i in., Terroryzm w ujęciu analiz strategicznych,

Warszawa2015,s.59–106;A.Wejkszner,Samotne wilki kalifatu. Państwo Islamskie i indywi-dualny terroryzm dżihadystyczny w Europie Zachodniej, Warszawa2018,s.13–33;M.Zimny,Terroryzm samobójczy. Fakty. Geneza. Analiza,Warszawa2017,s.17–26.

8 S.Stępień,Koncepcje polityczne ekstremizmu prawicowego w III Rzeczypospolitej,w:Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego,E.Olszewski(red.),Lublin2004,s.296.

9 R.Tokarczyk,Teoretyczna a praktyczna istota współczesnego ekstremizmu politycznego,w:Dok-tryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego,E.Olszewski(red.),Lublin2004,s.28–29.

10 W2015r.doSzwecjiprzybyłoponad160tys.imigrantów,czylinajwięcejwEuropiewodniesie-niudoliczbymieszkańców.

100 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

partieskrajnieprawicoweiskrajnielewicowe,którewwynikuprocesuwyborczegozdobyłyznacznąliczbęmandatówwkrajowychparlamentachlubweszływskładko-alicjirządowych,przechodząnabardziejumiarkowanepozycjeiłagodząjęzykwpo-litycznymdyskursie, czego przykładem sąWłochy,Austria czyBułgaria (prawica)orazGrecjaiHiszpania(lewica).

Ekstremizm religijny

Od czasu rewolucji irańskiejw 1979 r. trwa ostra rywalizacjamiędzyKrólestwemArabii Saudyjskiej a IslamskąRepubliką Iranu o dominacjęw świeciemuzułmań-skim.Wobupaństwachmamydoczynieniazteokratycznymireżimami,aledlawie-lupolitykówimediówmainstreamowychIranjestźródłemzła,aArabiaSaudyjskajestsiłądziałającąnarzeczstabilności.ZachodnierządyrozwijająstosunkihandlowezkrólestwemSaudów,aStanyZjednoczonedodatkowopodtrzymujązRijadempo-rozumieniaocharakterzestrategicznym.Politycznymigospodarczymzwiązkomnieprzeszkodziłonawetto,że15z19zamachowcówz11września2001r.byłoSaudyj-czykami.Wspólnywrógodwracauwagęodróżnicreligijnych,kulturowych,obycza-jowychiprawnychorazodsprzecznościcelówWaszyngtonuiRijadu.Wlatach80.ubiegłegostuleciatoMoskwapodczasradzieckiejokupacjiAfganistanubyłacelemUSAiSaudów.Amerykaniezawiązalistrategicznysojuszutworzonyprzezafgańskichmudżahedinów, radykalnychmuzułmanówzArabiiSaudyjskiej, ichwspółwyznaw-cówzPakistanuorazochotnikówzwielupaństwmuzułmańskich,którzyprzystąpilidowspólnejwalkizAsz­Szurawial­mulhidun(bezbożnymiSowietami),jakichokre-ślaliuczestnicyafgańskiegodżihaduopłacaniprzezUSAiArabięSaudyjską.PomocyudzielałrównieżOsamabinLaden,któryosławioneMaktabal­Chidmat(BiuroPosłu-gi)wPeszawarzeprzekształciłwAl­Kaidę.PowycofaniuwojskradzieckichzAfga-nistanuwlutym1989r.religijnyzapałjużnieopuściłwieluislamskichbojowników.Niktichteżniekontrolował11.Wrócilidoswoichkrajówistalisięniejakoawangardąruchudżihadystycznego.Wnastępnychdekadachmonarchiasaudyjskanieszczędziłasił iśrodków,abynarzucaćświatuislamskiemuwłasną,rygorystyczną,wahhabickąwersjęislamu(wokresieostatnich30latArabiaSaudyjskawydała100mlddolarówna rozpowszechnienie wahhabizmu na świecie, a według niektórych szacunków – nawettrzykrotniewięcej).Królestwoodegrałoteżnajwiększąrolęwrozwojuruchudżihadystycznegoiislamskiegoterroryzmu.

ObecniewspólnymwrogiemArabiiSaudyjskiej iUSA jest Iran,podobnie jakdla Izraela.Jednak to irańska teokracja jestbardziejoświeconaniżsąsiadzdrugiejstronyZatokiPerskiej.Więcejwniejdemokracji,prawprzyznawanychkobietomczywolnościwyznania,niemówiąc jużopielęgnowaniuprzedislamskiegodziedzictwakulturowego.TakżeszyickateologiatoprzeciwieństwoarchaicznejwykładniKoranu

11 Zob.K.Izak,Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych,Warszawa2016.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 101

ihadisóworazzakazuichinterpretacji.Iranjestdemonizowanyprzezwrogów(głów-nieIzraeliUSA,aletakżeprzezarabskiepaństwaznadZatokiPerskiej)imedia,apre-zydentTrumpprzykażdejokazjiwymieniatopaństwojakonajwiększegonaświeciesponsora terroryzmu, coobecniemija się zprawdą.BiałyDom,po jednostronnymzerwaniuw2018r.porozumienianuklearnegozTeheranem,eskalujenapięcie.JohnBolton,doradcaprezydentaTrumpads.bezpieczeństwanarodowegoijedenznajza-cieklejszychprzeciwnikówIranu, jeszczewokresieprezydenturyGeorge’aW.Bu-shawzywałdozbombardowaniategokraju.DzisiejszasytuacjaprzywodzinamyśltęsprzedinwazjinaIrakw2003r.12TymczasemkażdanajmniejszazmianawkrólestwieSaudówniosąca za sobą złagodzenie rygorów jest nagłaśniana jako reformatorska,wychwalana,stajesięprzyczynkiemdosnuciadalekoidącychpozytywnychprognoz,podczasgdyrzeczywistośćprzeczytymosądom.Niewielemówisięoaresztowaniachiwyrokachśmiercinadysydentów.NieudałosięukryćbrutalnegozabójstwaDżamalaKaszodżdżiegowStambuleidwóchSaudyjekwNowymJorku.Dotychmorderstwdoszłowpaździerniku2018r.Porwanorównieżdwóchksiążąt,którzyucieklizArabiiSaudyjskiejischronilisięwEuropie.Zostalisiłąprzewiezienidokrajuiśladponichzaginął.W2017r.oazylnaZachodziepoprosiło2,4tys.Saudyjczyków.Wciąguostat-nichpięciulatliczbauciekinierówzkrólestwaSaudówwzrosłatrzykrotnie.Namocydekretuantyterrorystycznegowydanegowmarcu2014r.przezkrólaAbdallaha(zmarłwstyczniu2015r.),każdakrytykarodzinykrólewskiejiislamujesttraktowanajakozdrada i zagrożona karą śmierci.Wśród skazańców znaczną część stanowią dysy-denci,którychwładzenazywająterrorystami(ok.150wyrokówrocznie;wkwietniu2019r.tylkojednegodniawykonanoegzekucję37osóbskazanychzaprzestępstwaterrorystyczne).WtymsamymrokuRijaduznałmiędzynarodowyruchBraciMuzuł-manów(Al­Ichwanal­Muslimin)zaorganizacjęterrorystycznąiprzestałjąfinanso-wać,alewciążwspieraniemniejradykalneibliższewahhabizmowiruchysalafickie.

12 Worędziuwygłoszonym29I2002r.prezydentGeorgeW.Bushużyłterminu„Axis of evil”(„Ośzła”),którą tworzyły:Irak,IraniKoreaPółnocna,czylipaństwawspierającemiędzynarodowyterroryzmidążącedowyprodukowaniabronimasowegorażenia.W2002r.USA,przyużyciuwszelkichśrodkówimetod,poszukiwałydowodówwskazującychnaposiadanieprzezIraktakiejbroni,codałobycasus belliinwazjinatenkraj.Takiejbroninigdynieznaleziono,mimowysiłkówczłonków administracji na czele zwiceprezydentemDickiemCheneyem, sekretarzem obrony DonaldemRumsfeldem,jegozastępcąPaulemWolfowitzemiLewisemLibbym–szefemgabi-netuwiceprezydentaCheneya.TenostatniujawniłnawetmediomnazwiskoagentkiCIAValeriePlameWilson,abyzdyskredytowaćjejmężaJosephaWilsona,dyplomatęiwysłannikaCIAdoNigru,którymiałznaleźćwtympaństwiedowodynasprzedażuranuIrakowi.Wilsonnieznalazłtakichdowodów,oczymnapisałwartykuleopublikowanymw„TheNewYorkTimes”.Skry-tykowałwnimrównieżadministracjęwaszyngtońskązaprzekazywaniefałszywychinformacjiopinii publicznej.Wdniu 20 III 2003 r.,mimobraku zgodyONZ iwbrewmiędzynarodowejopiniipublicznej, siłyamerykańskiewspieraneprzezkontyngentbrytyjski,australijski ipolski(tzw.„koalicjaczterech”),dokonałyinwazjinaIrak.DoatakuzachęcałIzrael.Wbrewwypowie-dziompolskichpolitykówzlewejiprawejstronybroniącychtejdecyzji,taknaprawdęprzyczy-niłasięonadopogorszeniawizerunkunaszegokrajunaareniemiędzynarodowej,niemówiącjużoabsolutnymfiaskuobietnicwdziedziniegospodarczejnairackimrynku.

102 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Przykładem łagodnego podejścia Zachodu doArabii Saudyjskiej było zachowaniebrytyjskiegoministrasprawzagranicznychJeremy’egoHunta,którypomimozbom-bardowaniaprzezArabięSaudyjskąwewrześniu2018r.autobususzkolnegowJe-menie(wramachtoczonejod26marca2015r.operacjiAl­Asifaal­Hazm,tj.Prze-łomowaBurza), kiedy to zginęło 33dzieci, bronił stosunkówLondynu zRijadem.Uzasadniał,żeobakrajebyłypartneramiwwalcezislamskimekstremizmemorazżeSaudyjczycypomoglipowstrzymać(…)ataki bombowe na ulicach Wielkiej Brytanii.PoprawnypolitycznieministerHuntzaprzyjacielaizaufanegopartneraZjednoczone-goKrólestwauważałrównieżZjednoczoneEmiratyArabskie,mimożewładzetegokrajuniewahająsięwięzićzgwałconycheuropejskichturystekpodzarzutemcudzo-łóstwaczybrytyjskiegodoktoranta,skazanegowlistopadzie2018r.nadożywociezarzekomeszpiegostwo.PodwpływemWaszyngtonutakżeWarszawazacieśniarelacjezRijadem,apsujezTeheranem.NajlepszymtegoprzykładembyłozorganizowaniewWarszawiewlutym2019r.konferencjibliskowschodniej,podczasktórejprzedsta-wicieleUSAiIzraelapróbowalizorganizowaćmiędzynarodowąantyirańskąkoalicję.Tenszczytokazałsięwizerunkowąidyplomatycznąporażkąpolskiegorządu.Pod-czasgdynieustanniedemonizujesięIran,milczeniempomijasięzagrożeniezestro-nyPakistanu,jedynegojakdotejporypaństwamuzułmańskiegoposiadającegobrońjądrową,skłonnegoprzekazaćtechnologięjejprodukcjiwłaśnieArabiiSaudyjskiej.Wlatach2002–2017Waszyngtonudzieliłtemukrajowibezzwrotnejpomocywojsko-wejnakwotę30mlddolarów.

ZarównowlatachrządówprezydentaGeorge’aW.Busha,jakiobecnegopre-zydentaDonaldaTrumpado głównegonurtu politykiwłączononową siłę – ewan-gelikalnych chrześcijan będących radykalnym, purytańskim nurtem w kościołachprotestanckich.JednązzasadichwiaryjestkoniecznośćutrzymaniajaknajściślejszejwspółpracyzIzraelem,ponieważustanowieniepaństważydowskiegojestspełnieniembiblijnej przepowiedni. Bezwarunkowe poparcie dla Izraela jest słuszne, gdyż jestspełnieniemwoliBożej.OrganizacjalobbistycznaChristiansUnitedforIsrael,CUFI(ZjednoczeniChrześcijanie dla Izraela) jest największym proizraelskim ugrupowa-niemwUSA,któregłosi,żeczerpiesiłęinatchnieniezBiblii.WedługJohnaHagee,założyciela organizacji, CUFI jest chrześcijańską wersją Amerykańsko­Izraelskie-go Komitetu Spraw Publicznych. J. Hagee oświadczył, że członkowie organizacji(…)popierają Izrael, ponieważ każde inne państwo powstało za sprawą człowieka, a tymczasem Izrael został stworzony przez Boga13.Tak zwani chrześcijańscy syjo-niściutworzyliwieleinnychorganizacji,którychjedynymcelemjestzachęcaniedopopieraniaIzraela,m.in.NationalChristianLeadershipConferenceforIsrael,UnityCoalition for Israel, Christian Friends of Israeli Communities czyChristian’s Isra-el PublicAction Campaign. Z entuzjazmem przyjęły one uznanie przez D. Trum-paw ambasady.Poglądy chrześcijańskich syjonistówwnaturalny sposób łączą się

13 J.Weisman,American Jews and Israeli Jews Are Headed for a Messy Breakup,„TheNewYorkTimes”,4I2019r.,www.nytimes.com[dostęp:4I2019].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 103

zpoglądamigłoszonymizarównoprzezorganizacjeskupiająceamerykańskąspołecz-nośćżydowską,jakiorganizacjeizraelskie,którepopierająruchosadniczyisprzeci-wiająsięrozwiązaniudwupaństwowemunatereniePalestyny.EdMcAteer,założycielewangelickiegoReligijnegoPaneluDyskusyjnegoijedenzgłównychorganizatorówchrześcijańskiejskrajnejprawicy,stwierdził:Każde ziarnko piasku pomiędzy Morzem Martwym, rzeką Jordan a Morzem Śródziemnym należy do Żydów. Należą do nich także Zachodni Brzeg Jordanu i Strefa Gazy14.Ewangelikalnichrześcijaniezamiesz-kującytzw.pasbiblijny15wUSAfinansująisterująwielomakampaniamimisyjnymiwAfryce.Sąprzekonani,żetocząglobalnąwalkęnaśmierćiżyciezAntychrystemwpostaciislamu.

Jednak niewszyscy amerykańscy chrześcijanie,mimo radykalizmu, popierająideechrześcijańskichsyjonistów,ponieważzmoralnegoireligijnegopunktuwidzenianikt niewymagabezwarunkowegopopierania Izraela ani nic tegonieusprawiedli-wia.Chrześcijańscysyjoniściwierzą,żebiblijneproroctwalegitymizująpełnąkon-trolęIzraelanadPalestyną,mimożeinneodłamychrześcijaństwaprotestująprzeciwtemu,wjakisposóbIzraelczycytraktująPalestyńczykówijakiemetodystosują.Zna-jomośćStarego Testamentuoraz innychaspektówkulturyopartejna religiiżydow-skiejichrześcijańskiejniepowstrzymałalicznychkościołówchrześcijańskichwUSAprzed poparciem rozwiązania dwupaństwowego i krytykowania poczynań Izraela,czegopodstawąjestichwłasneprzywiązaniedochrześcijańskiegoumiłowaniapoko-juisprawiedliwości.Jednakchrześcijańscysyjoniściwciążpozostająsiłąpolityczną,zktórąwUSAtrzebasięliczyćioktórejwzględyzawszezabiegająrepublikanie,codowiodłateżostatniakampaniaprezydencka.Tematreligiibyłwkampaniiprezydenc-kiejw2016r.wszechobecny.Postronierepublikanówprawiewszyscykandydacipo-woływalisięnaBoga.NawetD.Trump,którymazasobądwarozwody,czterokrotniezbankrutowałiczęstoposługiwałsięretorykądalekoodbiegającąodwartościchrze-ścijańskich,deklarował,żewkampaniibędziesiękierowałwłaśnietakimiwartościa-mi.EwangelikaninemjestcoczwartyAmerykanin,chodziwięcoogromnyelektorat,któregopoparciażyczyłbysobiekażdypolityk.

WIzraelucorazwiększynaciskkładziesięnaznaczeniereligiiwżyciukraju,cojestzwiązanezdziałalnościąultraortodoksyjnychpartiiiorganizacji,alejestsprzecz-nezzałożeniamiświeckiejrewolucjiojcówzałożycielipaństwa.Wjednymzsondaży79proc.obywateliuznało,żewIzraeluosobywyznaniażydowskiegopowinnymiećstatusuprzywilejowanych.Politycyzcorazwiększąotwartościąodwołująsiędoreli-gijnychsymboliiretoryki.PartiaHaBayitHaYehudi(ŻydowskiDom)wprowadziłasyjonizmreligijnydodebatypublicznej.JejczłonkowiezasiadająwKnesecieiwrzą-dzie.PartiaprzyciągatakżeświeckichIzraelczyków,którzypopierająbezkompromi-sowąpostawęwobecPalestyńczyków.NajjaskrawszymprzejawemtychprzemianjestkonfliktoWzgórzeŚwiątynne.Oilewcześniejtylkojednozeskrajnychugrupowań

14 J.J.Mearsheimer,S.M.Walt,Lobby izraelskie w USA,Warszawa2011,s.155–163.15 PotocznanazwaregionówUSA,naktórychdominująkonserwatywniprotestanci(przyp.red.).

104 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

chciałoodzyskaćtoświętedlażydówmiejsce,toobecnieteaspiracjesąjużpowszechne wśródreligijnychsyjonistów.Skrajnaprawicazaśpopieratedążeniaipodsycawo-jowniczenastrojewśródludności,liczącnaprzejęciewładzy(75proc.mieszkańcówbyłoniezadowolonychzrozejmuzHamasemwlistopadzie2018r.).PrzedstawicieleultrareligijnychpartiiYahadutHaTorah(ZjednoczonyJudaizmTory),SzomreiSfarad,Szas(SefardyjscyStrażnicyTory),atakżeskrajnejnacjonalistycznejprawicysąprzy-słowiowymjęzyczkiemuwagiwKnesecie.Zasiadająwrządzieiwywierająwpływnapolitykę.SiłętychugrupowańumacniaantypalestyńskapolitykaUSA.

Niebezpiecznezwiązkimiędzyradykalnyminurtamireligijnymiapolitykąob-serwujesiętakżewinnychkrajach.NaprzykładwUgandziebliskopołowaz35mlnmieszkańcównależydojednegozniezależnychkościołów.Wzamianzaprzywilejeduchowniisamozwańczyapostołowieprzenosząwojnękulturowądopolityki.Chrze-ścijańscy fundamentaliści propagują dosłowną interpretacjęBiblii, sprzeciwiają sięteoriiewolucji,podburzająprzeciwkogejomilesbijkom,potępiająkontrolęurodzeń,przerywanieciążyisztucznąantykoncepcję.Nawetprezerwatywytotemattabu,itonakontynencieonajwyższejzachorowalnościnaAIDS.KościołyniezależnestałysięfilaremwładzywwielukrajachAfryki.Ktochcewygrywaćwybory,musidostaćichbłogosławieństwo.Ruch ewangelikalny nigdzie nie rozprzestrzenia się tak szybko,jakwNigeriiiwżadnyminnymkrajuniepowstajetylenowychwspólnotreligijnychkreującychnowychproroków.Sprzyja tonarastaniukonfliktówz ludnościąmuzuł-mańską,zwłaszczawśrodkowychstanachNigeriizamieszkanychprzezwyznawcówobu religii. Fenomen zdobywania przez kościoły rzeszywiernychwiąże się z bie-dąibrakiemperspektyw.Pastorzyobiecujązdrowie idobrobyt.Odczasudoczasudokonują„cudu”,dziękiczemunawracajązubożałemasyw takim tempie,o jakimtradycyjnichrześcijańscymisjonarzemogątylkomarzyć.OdpoczątkuXXIw.funda-mentalistycznichrześcijanieuaktywniliswojekampaniemisyjnewAfryce.Tawalkaoserca,duszeiumysłytoczysięzeszczególnąintensywnościąwtzw.oknie10/40,czyliwstrefiemiędzy10a40stopniemszerokościgeograficznej,zdominowanejprzezludnośćmuzułmańskąlubstanowiącejznacznąjejczęść.Trudnozatemogroźniejszezarzewiekonfliktu.Wjednymzestrategicznychdokumentówchrześcijańskichfana-tykówogłoszonotenregion(…)duchowym polem bitwy XXI wieku16.

16 Gorliwość gorsza od dżihadyzmu,„Forum”2016,nr26,s.17–18(tłumaczeniez„DerSpiegel”).JużwXIXinapoczątkuXXw.przedstawicieleadministracjikolonialnejpaństwEuropyzda-walisobiesprawęzniebezpieczeństwa,jakiemożeprzynieśćchrześcijańskadziałalnośćmisyj-nawśródmuzułmańskich społeczności.MarszałekPatricedeMacMahon,gubernatorAlgieriiwlatach1864–1870,apotempierwszyprezydentIIIRepublikiFrancuskiej,zakazałCharles’owiLavigerie prowadzenia działalności misyjnej (w 1868 r. Ch. Lavigerie założył ZgromadzenieMisjonarzyAfrykionazwieOjcowieBiali).W1905r.ReginaldWingate,gubernatorgeneralnySudanu, ogłosił, że chrześcijańskimmisjonarzomniewolnoprowadzić akcji ewangelizacyjnejnapółnocod10równoleżnikaszerokościgeograficznej(terytoriazamieszkałeprzezmuzułma-nów),muzułmańskimkupcomzaśzabronionopodróżynapołudnieodniego.P.deMacMahoniR.Wingateobawialisię,żenicniesprowokowałobyzamieszekszybciejniżmisjonarzeusiłującynawracaćmuzułmanów.WzbiorzeprzepisówdotyczącychdziałalnościmisjonarskiejwSudanie,

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 105

DużymzagrożeniembezpieczeństwaEuropysąjejmieszkańcy,którzywyjechaliwalczyćwPaństwieIslamskimlubwinnychsalafickichorganizacjachdżihadystycz-nychnaBliskimWschodzie(tzw.foreigh fighters),aterazwrócililubwciążwracajądokrajówzamieszkania.Dotyczytozarównomężczyzn,jakikobiet.Kalifatprzestałistnieć,alesamaideazpewnościąpozostajeżywa.ByłyprzywódcaPaństwaIslam-skiegoAbuBakral­Bagdadi17wnagraniuwideozkwietnia2019r.wezwałdokonty-nuowaniadżihaduorazzapowiedziałdługąwojnę.Będzietowalkanawyniszczenie,zatakamiwpaństwachsłabokontrolowanychprzezrządy.NieprzypadkiemwymieniłMaliiBurkinaFaso,wktórychbojownicydżihadunaczelezAbuWalidemas­Sahra-wimzłożyliAl­Bagdadiemuprzysięgęwierności.Al­BagdadiodniósłsięrównieżdozamachówprzeprowadzonychprzezzwolennikówPaństwaIslamskiego21kwietnia2019r.naSriLance,wktórychzginęłoponad250osób.Wedługniegobyłatozemstaza śmierćbojownikówwBaghuz,ostatniej enklawiePaństwa IslamskiegowSyrii,która została zdobytawmarcu 2019 r. przez Syryjskie SiłyDemokratyczne.O ileobecnierealnezagrożeniestanowiąislamscyekstremiści,towniedalekiejprzyszłościzagrożeniemmogąokazaćsięichdzieci,którewyjechałyzrodzicamiwrejonwalknaBliskimWschodzielubtamsięurodziły.Przechodziłyoneczęstoreligijnąindok-trynację, uczono je strzelać, były zmuszane do oglądania egzekucji i samew nichuczestniczyły.AktywizacjaruchudżihadystycznegopoogłoszeniupowstaniaPaństwaIslamskiegowywarła również olbrzymiwpływ na radykalizację środowiskmuzuł-mańskichwEuropie,a takżenapostrzeganiemuzułmanówprzezspołecznościkra-jówprzyjmujących,przedewszystkimprzezpryzmatkryzysumigracyjnegow2015r.iserięatakówterrorystycznychwEuropiewlatach2015–2016.Taproblematykabyłaanalizowanaprzezwieluautorówzwracającychuwagęnaistotęzagrożeniaimożliwekierunki jegorozwoju18.Autorniniejszegoopracowaniapoświęcił tej tematycedwaartykułyzamieszczonew„PrzeglądzieBezpieczeństwaWewnętrznego”19.

opublikowanym w 1905 r., można przeczytać: „Żadna placówka misyjna nie może powstaćna północ od dziesiątego równoleżnika w żadnej części Sudanu uznanej przez rząd zamuzułmańską”. Jednak zarówno w przypadkuAlgierii, jak i Sudanu zakazy te były łamane.H.Gstrein,Misyjne karawany kardynała,Warszawa1986,s.39–45;E.Griswold,Dziesiąty rów-noleżnik. Doniesienia z pogranicza chrześcijaństwa i islamu,Warszawa2013,s.153.

17 AbuBakr al­Bagdadi zginąłwnocyz26na27października2019 r.wpobliżumiejscowościBariszawprowincjiIdlib(północno­zachodniaSyria).JegośmierćnastąpiławwynikuoperacjipododdziałusiłspecjalnychUSA.Wdniu31listopada2019r.nanastępcęsamozwańczegokalifawybranoAbuIbrahimaal­Haszemial­Kuraiszi.UżywanyprzezniegoprzydomeknawiązujedodziedzictwaroduHaszymidównależącegodoplemieniaKurajszytów,zktóregopochodziłprorokMuhammad.Przybranenazwiskomalegitymizowaćwładzęnowegokalifa.

18 Zob.m.in.D.Murray,Przedziwna śmierć Europy. Imigracja. Tożsamość. Islam,Poznań2017;A.K.Siadkowski,Islam. Anatomia strachu,Warszawa2018;M.S.Stempień,Państwo Islamskie. Nowe oblicze terroryzmu?,Warszawa–Siedlce2018.

19 K.Izak,Ograniczenia i problemy w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości imigrantów w Euro-pie,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2017,nr17,s.104–137;tenże,Co po Islamskim Państwie Kalifatu? Stan obecny i kierunki rozwoju zagrożeń terrorystycznych,„PrzeglądBezpie-czeństwaWewnętrznego”2018,nr19,s.58–86.

106 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Poniżejprzedstawionoprzykładyzdarzeń,któreświadcząoignorowaniuprzeja-wówislamskiegoekstremizmu,aktóremogłymieć,zdaniemautora,wpływnabez-pieczeństwonaszegokontynentu(autornieująłichwpoprzednichpublikacjach).

W2017r.ujawnionowBelgiiraportnatematsytuacjiwjednymzprzedszko-liweflamandzkimmieścieRonse.Dotyczyłonradykalizacjiczęścimuzułmańskichdzieci, które do niegouczęszczały. Sprawaodnosiła się do sześciorga kilkulatków,którem.in.groziłyinnymdzieciomśmierciąinazywałyje„świniami”,pokazywałyimgestpodcinaniagardła,recytowaływersetyKoranu,odmawiałypodawaniarękiczyniechciaływpiątekprzychodzićdoprzedszkolazpowodówreligijnych.WeFlandriiod2016 r.działaprogram„Network Islamexperten” („Siećekspertówod islamu”),wramachktóregoproponujesięszkołomróżnesposobywalkizradykalizacjąmuzuł-mańskichuczniów.Odpoczątkujegowprowadzeniazwróconouwagęnaponad500uczniówdotkniętychislamskimradykalizmem.WWaloniiiBrukselidziałamobilnyzespół specjalistów, którywprzypadkupodejrzeń o radykalizację uczniów, odwie-dzazagrożoneplacówkioświatowe.Wrokuszkolnym2016/17zespółinterweniował73razy,alenigdywprzedszkolu20.Wpoważnychprzypadkachinterweniujepolicja.Jednakzarównopracownicysocjalni,jakifunkcjonariuszepolicjimająograniczonemożliwościdziałania,ponieważrodzicezradykalizowanychdzieciczęstownosząpro-testyołamanieprawczłowiekaiograniczanieswobódreligijnych.Padająteżzarzutyorasizmiislamofobię.WwielupaństwachEuropypodobneprzypadkizachowańmu-zułmańskichdzieci są najczęściej bagatelizowane, ignorowane lubukrywanew ra-machpoprawnościpolitycznejiwewnętrznejcenzurywmediach.Dotyczytorównieżatakówterrorystycznych,gdypolicjaniechceujawnićpochodzenia lub tożsamościsprawcy(comożebezpośredniowskazywaćnawyznawcęislamu),lubteżzaprzecza,żezdarzeniemiałocharakterterrorystyczny,awskazujenaniepoczytalnośćsprawcylubwcześniejszeproblemyze zdrowiempsychicznym.WeFrancjiwostatnichkil-ku latach nastąpiło nasilenie ataków na największąwEuropie diasporę żydowską.W2018r.byłoichponad500,czylio74proc.więcejniżrokwcześniej21.Wspólnącechątychaktówprzemocyjestbrutalnośćipoczuciebezkarnościsprawców,potę-gowaneopieszałymidziałaniamipolicjiimałozdecydowanymiwypowiedziamiza-równowładzlokalnych,jakirządu,któreniezauważająproblemu.Niepowinnotojednak dziwić, skoromuzułmaniewe Francji to kilkumilionowy elektorat, o któryzabiegająugrupowaniapolityczne,przyponad500­tysięcznejdiasporzeżydowskiej.Powtarzającesięodlatincydenty,napiętaatmosferaibrakperspektywpoprawysytu-acjipowodują,żecorazwięcejżydówemigruje.WciąguostatniejdekadywyjechałoichzFrancjiponad40tys.Tenproceszmieniałsięwostatnichpięciulatach:w2014r.wyjechało7200osób,w2015r.–7900,w2016r.–5000,w2017r.–niemaltyle

20 https://wiadomosci.wp.pl/radykalizacja­muzulmanskich­dzieci­juz­w­przedszkolu­grozily­in-nym­dzieciom­6157784529254529a[dostęp:22VIII2017].

21 https://www.tvn24.pl/wiadomosci­ze­swiata,2/francja­manifestacje­przeciwko­antysemityzmowi­w­calym­kraju,911148.html[dostęp:20II2019].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 107

samo,aw2018r.–ponad4000.GłównymikierunkamiwyjazdówsąLondynorazIzrael22.Francja jestkrajem,wktórymproblemantysemityzmustał sięszczególniewidoczny,aledotyczyoncorazwiększejliczbykrajówUE,przedewszystkimBelgiiorazSzwecji23.Zjawiskonasilasięwrazznapływemimigrantówzpaństwmuzułmań-skich,którzynosząwsobienienawiśćdoIzraela.

Niebezpieczną politykę prowadzą katalońskie partie niepodległościowe. Sepa-ratyścipotrzebowalipoparciamuzułmanówwreferendumwsprawieniepodległości,przeprowadzonym1października2017 r., i zlekceważyli zagrożenie ze stronydżi-hadystów(w7,5­milionowejKataloniimieszka500–700tys.muzułmanów,awca-łejHiszpanii–2mln).ŚledztwoprowadzonepozamachudokonanymwBarcelonie17 sierpnia2017 r.,wczęści dotyczącej okoliczności jego zorganizowania, dowio-dło,żebezpieczeństwoobywatelizostałopodporządkowaneinteresommiejscowychpolityków. Stwierdzono, że politycy dopuścili sięwielu zaniechańw imię politykiuniezależnieniasięodHiszpanii,ajednymzjejelementówbyłozjednaniesobiesym-patiimuzułmanówinieprzestrzeganiezaleceńhiszpańskichsłużb,którebezskutecz-nie rekomendowały ustawienie specjalnych barier na bulwarze Las Ramblas (tymsamym,naktórymislamskiekstremistarozjeżdżałrozpędzonymsamochodemspace-rowiczów).Przykłademdziałańfaworyzującychspołecznośćmuzułmańskąbyłapro-pozycjaodstąpieniaodstosowanychprocedurwykrywaniaradykalizmuislamskiegowszkołach.PropozycjazostałazłożonawparlamenciekatalońskimprzezpartięCan-didaturadeUnidadePopular,CUP(KandydaturaJednościLudowej).Uwzględnionowniejrównieżwłączeniedoprogramówszkolnychnauczaniajęzykaarabskiegoiję-zykówberberyjskich,używanychwMaroku(Marokańczycysąnajwiększąspołecz-nościąmuzułmańskąwHiszpaniiliczącąok.800tys.ludzi).Jednocześnieblokowanonaukęjęzykahiszpańskiego,anawetposługiwaniesięnimnaterenieKatalonii.Kata-lońscypolitycyutrzymująkontaktyzprzedstawicielamispołecznościmuzułmańskiej,znanymizradykalnychpoglądów.Corazczęściejteżmuzułmaniezanamowąsepara-tystówtrafiajądopolityki.Niektórzyimamowiejużzauważylizwiązaneztymdługo-okresowekorzyści.ImamzmeczetuwLleidzieprzekonywał,żewartowykorzystaćseparatystówdowłasnychcelów,bezwzględunato,czysązprawicyczyzlewicy,gdyżwprzyszłościgłosującymuzułmanieopowiedzą się zapowstającymiugrupo-waniamiislamistycznymiizacznązdobywaćhiszpańskiemiasta24.Naodpowiedźnietrzebabyłodługoczekać–wewrześniu2018r.muzułmaniemieszkającywHiszpanii

22 M.Legutko,Przemilczany problem, 21 IX 2017 r., „GośćNiedzielny”,www.gosc.pl [dostęp:21IX2017].

23 Wdniu 9 grudnia 2017 r. około 20 zamaskowanych napastnikówobrzuciło koktajlamiMoło-towa synagogęwGöteborgu,wktórejodbywały sięwieczornemodły.Pożar zostaługaszony.AtaknasynagogęzostałpoprzedzonymarszemwMalmö,podczasktóregoprotestowanoprzeciwdecyzjiDonaldaTrumpaouznaniuJerozolimyzastolicęIzraela.Obecninaproteściewznosiliokrzykiogłaszająceintifadęprzeciwnarodowiizraelskiemu.

24 A. Gwozdowska, Czy Barcelona opuści Hiszpanię, „Wprost”, 3 IX 2017 r., www.wprost.pl [dostęp:4IX2017].

108 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

zapowiedzieli utworzenie własnych partii na wzór marokańskich: Hizb al­Adala waat­Tanmijja(PartiiSprawiedliwościiRozwoju),Al­Adlwaal­Ihsan(Sprawiedli-wośćiDobroczynność)itunezyjskiejHizban­Nahda(PartiiOdrodzenia),wywodzą-cychsięzruchuBraciMuzułmanów.

Wzwiązkuzewzrostemzagrożenia terrorystycznegowNiemczechFederalnyUrządKryminalny(Bundeskriminalamt,BKA)opracowałanalitycznysystemocenyimonitorowaniaRADAR­iTE(Risikos­islamischerTerrorismus),dziękiktóremubę-dziemożna identyfikowaćpotencjalnych zamachowców spośródosóbuznanych zaniebezpieczne.Informacjedosystemusązbieranenapodstawie73pytańdotyczącychindywidualnychcech,odnoszącychsiędostopniaintegracji,współżyciawspołeczeń-stwie,sprawrodzinnych,osobistychizawodowych.Wtensposóbdokońcalistopada2017r.wpowstałejbazieznalazłysiędaneosobowe205 islamskichekstremistów,zktórych82zakwalifikowanojakoosobynajwiększegoryzyka,27jakostwarzającepoważneryzyko,a96–umiarkowaneryzyko.W2018r.wbazieumieszczono jużokoło1,9 tys.osób,wśródktórych775uznanozaekstremistównajwyższegoryzy-ka,stanowiącychrealnezagrożeniebezpieczeństwakraju.Opracowanysystemmiałpomócsłużbomwścisłejinwigilacjiikontroliniebezpiecznychekstremistów,którzywkażdejchwilimogąużyćprzemocyprzeciwkospołeczeństwu.SzefZwiązkuZawo-dowegoPolicjantówstwierdził,żecałkowitainwigilacjaosóbwskazanychprzezsys-temjestniemożliwazewzględunabrakikadroweiograniczeniawynikającezprawczłowieka25.WedługinformacjiFederalnegoUrzęduOchronyKonstytucji(BundesamtfürVerfassungsschutz,BfV)podanychwlistopadzie2018r.wNiemczechmieszka11,3tys.islamskichradykałów(salafitów).Wbaziefrancuskiejznajdujesięnatomiastponad26 tys.nazwisk ludzi stanowiącychpotencjalnezagrożenie.Oprócznich ist-nieje jeszcze olbrzymia rzeszamuzułmanów przedkładających działalnośćmisyjną(dawa)nadfizycznąagresjęiterroryzm.Jednakindoktrynacjaideologiczno­religijnarównieżmożestanowićzagrożeniemłodegopokolenia,ponieważprzekroczeniegra-nicyodbiernej,kwietystycznejpostawydostosowaniaprzemocyniejesttakietrudne.

Skrajna prawica i jej stosunek do islamu

Zachodnia liberalnademokracjakierująca sięprawamiczłowieka,wolnością słowaiwyznania coraz bardziej zatraca zdolność do ideologicznej konfrontacji nie tylkozobcymireligijnieikulturowomniejszościami,takżezwłasnymiobywatelamiprzyj-mującymipostawyskrajne.Niemożnamówićopodobieństwiedolat70.i80.XXw.,zwanych„anni di piombo”(„latamiołowiu”),kiedytolewackiiprawicowyterroryzmopanowałyGrecję,Włochy,Niemcy,Hiszpanię,Francję iWielkąBrytanię,a towa-rzyszyłimterroryzmpalestyński.Obecnieostrąkonfrontacjęradykalnychideimożna

25 http://www.dw.com/pl/niemcy­nowy­sposób­na­islamskich­terrorystów/a­41843191[dostęp:18XII2017].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 109

zaobserwowaćwcyberprzestrzeni.Takonfrontacjaczęstojestprzenoszonanaulicemiast.Jejuczestnikamisąstronyoskrajnychpoglądachpolitycznych,międzyinnymnielegalniimigranciorazmuzułmanie.Wdobiepowszechnegoibłyskawicznieroz-wijającegosiędostępudoźródełkomunikacjielektronicznejimediówspołecznościo-wych ten konflikt będzie narastał i coraz łatwiej będzie dochodziło do przekracza-niagranicprzemocyfizycznej.Zpewnościąprzemocfizycznajestpowstrzymywanaprzez dobrą koniunkturę gospodarcząEuropy.Niewiadomo jednak, jak długo takistanpotrwa.Protestytzw.żółtychkamizelekweFrancjipokazują,żedospołecznejmobilizacji za pośrednictwemcyberprzestrzenimoże dojść spontanicznie i szybko,bezżadnejideologiiiprzywództwa.Trudnoteżprzewidzieć,czyradykalnaretorykabędziezastępowałapowszechnąprzemoc,którabyłaobecnanaulicachzachodnichmiastw„latachołowiu”.Sytuacjawwielukrajachstaje sięcorazbardziejnapięta,azderzenieróżnychwartościotwieradrogędowciążnowychprotestów.Temuzja-wisku sprzyjają politycy kierujący się ideologią multikulturalizmu i poprawnościpolitycznej,niedostrzegającyzagrożeniapłynącegozestronycorazliczniejszejspo-łecznościmuzułmańskiejorazpopierającychjąśrodowisklewicowychiliberalnych.Cisamipolitycypotępiającorazaktywniejszeruchynacjonalistyczne,nazywającjeczęstorasistowskimi,faszystowskimiineonazistowskimi.Zapominająlubotymniewiedzą,żeantymuzułmańskaretorykaniemanicwspólnegozwymienionymiprze-jawamiskrajnieprawicowejideologii.Antymuzułmańskośćniejestcechąwyłącznieskrajnejprawicy.Podobnestanowiskozajmująrównieżkonserwatywnipolitycy,auto-rzyikomentatorzyscenypolitycznej,nazywaniprzezzwolennikówmultikulturalizmuipoprawnościpolitycznejislamofobamiirasistami.TakżewPolscerzetelni,wyda-wałobysię,badaczetegotematuprzyklejająetykietkęislamofobiiautoromrzeczowejikonstruktywnejkrytyki islamu.NależywymienićchociażbyKonradaPędziwiatra,któregokoncepcjaislamuobywatelskiegowEuropiedawnoległawgruzach26.Niepo-winnosięjednakzapominaćopublikacjiMonikiBobako27.Autorkaanalizujewniejzjawisko islamofobii,w którympowtarzają sięwzory znane z europejskiego anty-semityzmu.Porusza również fenomenpolskiej islamofobii, szerzącej sięwłaściwiebezobecnościmuzułmanów,wporównaniuzkrajamizachodniejipółnocnejEuropy.Czternaście latwcześniejna tensamproblemzwróciłuwagęVincentGeisser.Jegoksiążkazostałaopublikowanawjęzykupolskimw2009r.28

Amerykańscyneokonserwatyściutworzyliiupowszechnilineologizm i s l amo -f a s zyzm.Neokonserwatywnytygodnik„TheWeeklyStandard”podaje,żeautorem

26 K.Pędziwiatr,Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Za-chodniej,Kraków2005;https://euroislam.pl/jak­dr­pedziwiatr­tropil­islamofobie/[dostęp:11IV2017].

27 M. Bobako, Islamofobia jako technologia władzy. Studium z antropologii politycznej, Kraków2017.

28 Zob.V.Geisser,Nowa islamofobia,Warszawa2009.

110 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

tegookreśleniajestdziennikarzStephenSchwartz29,współpracującyzFrontPageMa-gazine, kontrowersyjną witryną internetową prowadzoną przez Davida Horowitza.JednakjużwcześniejtegoterminuużyłhistorykMalisRuthen,którynałamachdzien­nika„TheIndependent”z8września1990r.zamieściłartykułzatytułowany:Autory-taryzm rządowy, żeby nie powiedzieć islamofaszyzm, jest w Maroku i Pakistanie raczej regułą niż wyjątkiem.Doupowszechnieniasłowa„islamofaszyzm”wUSAprzyczyniłsięChristopherHitchens,adziękiBernardowiLewisowi,mentorowiSchwartza,tentermindotarłdoBiałegoDomuipojawiłsięwprezydenckimdyskursie30.Oislam-skimfaszyzmiemówiłpublicznieG.W.Bush.Porazpierwszyposłużyłsiętymtermi-nemnakonferencjiprasowejwsierpniu2006r.,apotemwielokrotniegopowtarzałpodczasoficjalnychprzemówień,stawiającoboksiebieróżneruchymuzułmańskie: Al­Kaidę,BraciMuzułmanów,HamasorazHezbollah, a także uznając je za spad-kobiercówzarazeminazizmu,ikomunizmu.Wojnazterroryzmemmiałabyćzatemwojnązislamskimfaszyzmem.

Obecnie również jesteśmy świadkami nadużywania terminu „faszyzm”. Fa-szystaminazywasięDonaldaTrumpa,WładimiraPutina,atakżeprezydentaFilipinRodrigaDutertego,noszącegoprzydomek„ThePunisher”.W2017r.prezydentRe-cepT.ErdoğanporównałwładzeHolandiidofaszystów,aHolandięnazwałkrajemniedobitkównazistów i faszystów, gdy rząd tego kraju niewyraził zgody na lądo-wanie samolotu z ministrem spraw zagranicznych TurcjiMevlutem Cavusoglu napokładzie.M.Cavusogluzamierzałuczestniczyćwwiecu,abyprzekonywaćwRot-terdamietureckąspołecznośćzamieszkałąwHolandiidogłosowaniawreferendum16kwietnia2017r.zazwiększeniemuprawnieńprezydentaTurcji.R.T.Erdoğaniinniwysocy rangą przedstawiciele tureckichwładzwielokrotnie porównywali działanierządówniektórychkrajówwEuropie,głównieNiemieciHolandii,donazistowskichifaszystowskichpraktyk,anakoniecostrzeglicałąEuropęprzedpułapkąfaszyzmu.Słowa „faszyzm” nadużywają również przedstawiciele państw UE i dziennikarzewstosunkudougrupowańipartiiantyimigranckichiantymuzułmańskich.ImmniejwXXIw.byłoprawdziwegofaszyzmu,tymbardziejtzw.antyfaszyściużywalisłowa„faszyzm”, żebynadać sens swojej działalności politycznej.Nazywanie faszystamiludzi, którzy nimi nie byli, okazywało się politycznie korzystne.To samo dotyczyrasizmu.Terminom„faszyzm”i„rasizm”nadajesięszerokizakres.Osobyniesłusz-nieoskarżaneofaszyzmirasizmczęstorobiąpolitycznąkarierę,astawianietakich

29 S.Shwartz,What is islamofascism?,„TheWeeklyStandard”,16VIII2016r.,www.weeklystan-dard.com[dostęp:17VIII2006].

30 Wspólnąideąosóbposługującychsięterminem„islamofaszyzm”byłodążeniedowalkiprowa-dzonejpodhasłem„międzynarodowejwojnyz terroryzmem”,którawyrządziławięcej złaniżdobra.Amerykańsko­brytyjskihistorykB.LewisprzekonywałZachód, żedoArabów i ludówOrientumożeprzemówić jedynie argument siły.TymczasemHannahArendt pisała, żewbrewoczekiwaniomjestjedenargument,któregoArabowienigdyniezrozumieją.Towłaśnieargumentsiły.S.Durand, Islamofaszyzm, ideologiczny straszak ekipy Busha, „LeMondediplomatique”,polskaedycja,www.monde­diplomatique.pl[dostęp:20V2008].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 111

nieuzasadnionychzarzutówniewiążesięzżadnymikonsekwencjami.Dziennikarzepisząteżowzrościepoparciadlaskrajnejprawicy,którawrzeczywistościjestnowąpopulistycznąprawicą31.Wsytuacji,gdypolitycyimedianazywająjakiśruchskrajnieprawicowym,toprzyciągnieonprawicowychekstremistów,nawetjeżelijegowładzebędąsię starać,aby ichnieprzyjmowaćdoorganizacji.Prawdą jest również to,żew całej Europie istnieją organizacje złożone z autentycznych faszystów i rasistów.Obecniepojęcia„faszyzm”i„nazizm”sąużywanetakczęstoiwtakróżnychsytu-acjach,żedawnojużstraciłyjakiekolwiekrzeczywisteznaczenie.Tosamodotyczyterminów„neofaszyzm”i„neonazizm”,którebardziejprzystajądodziałalnościwieluugrupowańskrajnieprawicowych.Cociekawe,GrupaRoboczaKlubuBerneńskiegods.EkstremizmówPrawicowych32określiłaobszaryzwiązaneztakimizagrożeniami.Znalazły sięwśród nich nurty zbliżone dowspółczesnego faszyzmu i nazizmu lubkierunkówicelówichdziałalności,alejakotakichichniewymieniła.

Jak sugerujeprzedrostek„neo­”przed słowami„faszyzm” i „nazizm”,współ-czesneideologieniesązichpierwowzoramiidentyczne.To,copozostajewspólne,tomotywowanaideologicznienienawiśćdowybranychgrup,wpisywanietejnienawiściwkonkretnecelepolityczneistosowanieprzemocyprzyichrealizacji.Jeśliprzyjmujesiętakądefinicjęneonazizmu,tookażesię,żejestonobecnyniemalwcałejEuropie(i nie tylko).Większość ugrupowańneonazistowskichwyznaje ideologię tzw. trze-ciej pozycji (trzeciej drogi), to znaczy ani lewicowej, ani prawicowej, stanowiącejpołączeniewybranychznichhasełicelów,któremożnaokreślićjako:faszyzm,kor-poracjonizm,anarchizm,narodowybolszewizm,narodowysocjalizm,narodowysyn-dykalizmistrasseryzm33.„Trzeciadroga”toposzukiwaniewspólnychcelówzklasąrobotniczą,sojuszyzróżnymiruchamiseparatystycznymiiwyzwoleńczymiwkrajach

31 Por. J. Tomasiewicz, Nowa populistyczna prawica jako źródło zagrożenia terrorystycznego w Europie,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2013,nr9,s.30–51.

32 KlubberneńskiskupiasłużbyspecjalnepaństwUEorazSzwajcariiiNorwegii.Wramachjegozainteresowaniaizwalczaniaprzemocyzestronytzw.ExtremeRightWing(XRW)znajdująsięnastępującesferydziałalnościugrupowańskrajnieprawicowych:antyantifa,antyislamskość,an-tymultikulturalizm,antyromskość,antysemityzm,antysystemowość,antyunijność,chuliganizm,ekofaszyzm,homofobia,ruchgłosicieliwyższościbiałejrasyiruchskinheadów.ZkoleiwEuro­ poluekstremizmamizajmujesięNationalDomesticExtremismandDisorder IntelligenceUnit(NDEDIU),poprzednioNationalDomesticExtremismUnit(NDEU).

33 Strasseryzm–kierunekpolityczny,którypowstałwNiemczechw1930 r. Jego twórcamibylibraciaOttoiGregorStrasserowie.ŁączyłonkoncepcjęradykalnegonacjonalizmuzsocjalizmemistanowiłantyhitlerowskąopozycjęwNSDAP.TennurtbyłobecnywNSDAPiSA,uwidoczniłsięzwłaszczawBerlinieiHamburgunaprzełomielat20.i30.XXw.GregorStrasseriErnstRöhmzostalizamordowaniwrazzok.80innymiosobamiw„nocdługichnoży”z30VIna1VII1934r.OttoStrassserbyłtwórcąCzarnegoFrontu(organizacjiKampfgemeinschaftRevolutionärerNa-tionalsozialisten,zwanej„CzarnymFrontem).PodojściuHitleradowładzy30I1933r.wyemi-growałzNiemiec.Wróciłdokrajupowojnie iw1956 r. założyłNiemieckąUnięSpołeczną.Jednakopróczgrupkibyłychzwolennikównieudałomusiępozyskać innychczłonków.PozaNiemcamigrupystrasserowskiedziałaływeFrancjiiwUSA.Zob.K.Pytko,Czerwono-czarni,„FocusHistoria”2017,nr2,s.36–41.

112 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

wysokorozwiniętychorazdążeniedosegregacjietnicznej.Ugrupowaniająstosująceodrzucająjednocześniemarksizmwpostaciklasycznegosocjalizmuiliberalizmgo-spodarczy;początkowodystansowałysięrównieżodfaszyzmu,nazizmuiseparaty-zmurasowego.WwielukrajachEuropyiAmeryki„trzeciadroga”stałasięideologiąugrupowańipartiiskrajnieprawicowych.WPolsceodwołujesiędoniejNarodoweOdrodzeniePolski(NOP)iSzturmowcy.

Zmiananazwyznazizmunaneonazizmnastąpiławlatach80.XXw.podwpły-wemprotestówspołeczeństw szczególniepokrzywdzonychpodczas IIwojny świa-towej.Naświeciedziaławieleorganizacjineonazistowskichgloryfikującychrasizm,antysemityzm,kultsiłyiprawobiałegoczłowiekadopanowanianadświatem.Współ-czesnehasłarasistowskieodnosząsiędoobcokrajowców,mniejszościnarodowych,szerzą nienawiść wobec obcych i tych, którzy akceptują demokratyczny, liberalnyimultikulturowykierunekrozwojuspołecznego.Neonazizmodróżniaodniemieckie-gonarodowegosocjalizmu(nazizmu)przedewszystkimpanaryjskie(indoeuropejskie)pojmowanienarodówEuropy,wprzeciwieństwiedohitlerowskiegopangermanizmu.Wiele organizacji neonazistowskich i neofaszystowskich atakowało społeczeństwoistrukturypaństwowewceluwywołanianiepokojuwspołeczeństwieizastraszeniago, jednakniewceludestrukcjipaństwa, leczabyuwidocznićsłabośćpaństwade-mokratycznego i brakmożliwości skutecznego rządzenia.Wzwiązku z tymcelemprzeprowadzaniaaktówterrorystycznychprzezskrajnąprawicębyłowprowadzenierządówsilnej ręki jakoantidotumnacałezło.Wieleugrupowańneonazistowskich,wtymnajbardziejznane, jakBlood&HonourczyCombat18,choćuznajeAdolfaHitlerazatwórcęideologiinarodowegosocjalizmu,toodcinasięodniektórychjegopoglądów,postawidziałań.

Według socjologów fenomen ruchów neonazistowskich wiąże się z kilkomaczynnikami, przede wszystkim z gniewem i młodzieńczym buntem, który skłaniamłodychludzidoprzekraczaniaspołecznieakceptowalnychnormiwartości.Ważnąrolęodgrywarównieżchęćprzynależeniadookreślonejgrupy,stądpowstającoraztonoweformacje,strukturąprzypominającegangi.Częśćorganizacjineonazistowskichużywaswastykijakoswojegosymbolu.Innewmniejszymlubwiększymstopniująprzekształcająlubużywająsymbolikinawiązującejdotradycjietnicznychimitologii.Spotykasięzatemróżnekrzyże,wtymkrzyżceltycki,trykwetry(triskeliony),znakipismarunicznegoiinnychstarożytnychalfabetów,wizerunekpodwójnejsiekiery(la-brys)orazinnesymbole(patrzmapa).Ważnajestteżsymbolikaliczb,którajestrozbu-dowana.Liczba18symbolizujepierwsząiósmąliteręalfabetu–odpowiednioAiH,któresąinicjałamiimieniainazwiskaAdolfaHitlera.Liczba28odnosisiędodrugiejiósmejliteryalfabetuijestskrótemnazwyorganizacjiBlod&Honour,84toskrótwy-rażenia„HeilDeutschland”lubpozdrowienia„Heildir”(„CześćTobie”),88–„HeilHitler”34, 444– „DeutschlanddenDeutschen” („NiemcyNiemców”), 19/8– „Sieg

34 Przykładoweodniesieniatonp.Club88–miejscespotkańneonazistówwNeumünster,orazna-zwajednejznajstarszychamerykańskichgrupmuzycznychhatecore–Chaos88.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 113

Heil”,1919–jakopodwójnaliczba19oznaczaskrótSS.Istniejąjeszczeinnesymboleliczboweiskróty literowe,np.JOG,czyli„JewishOccupiedGovernmenrt”(„Rządokupowany przezŻydów”) lubWAR– „WhiteAryanResistance” („OpórBiałychAryjczyków”).

Mapa.SymbolewybranychorganizacjiskrajnieprawicowychwEuropie.

Albania–PartiaBalliKombëtarShqiptar(AlbańskiFrontNarodowy).Armenia–ArmenianAryanOrder(OrmiańskiŁad/PorządekAryjski).Austria–VaterländischeFront(FrontOjczyźniany).Belgia – Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Flamandzki Związek Narodowo­Solidarystyczny).Białoruś–Biełaruskajenacjanalnajeadradżennie(BiałoruskiRuchNacjonalistyczny).Chorwacja–HrvatskaStrankaPrava(ChorwackaPartiaPrawa).Czechy–DělnickáStranaSociálníSpravedlnosti(RobotniczaPartiaSprawiedliwościSpołecznej).Dania –DanmarksNationalsocialistiskeBevægelse (NarodowosocjalistycznyRuchDanii).Estonia–EestiIseseisvuspartei(EstońskaPartiaNiepodległościowa).Finlandia–Isänmaallinenkansanliike(PatriotycznyRuchLudowy).Francja–OrdreNouveau(NowyŁad).

114 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Grecja–ChrysiAvgi(ZłotyŚwit).Gruzja – Georgian Nationalistic Movement „Georgian Power” (Gruziński Ruch Narodowy„GruzińskaSiła”).Hiszpania – Falange Espańola de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista (FalangaHiszpańskaRadyNarodowejOfensywySyndykalistycznej).Holandia – Nationaal­Socialistische Beweging in Nederland (Ruch Narodowo­ ­SocjalistycznywHolandii).Irlandia–FascistIreland(IrlandzcyFaszyści).Islandia–FlokkurŢjóđernissinna(PartiaNacjonalistyczna).Litwa – Vieningasis Lietuvių Nacionaldarbininkų Sąjūdis (Zjednoczony Litewski NarodowyRuchRobotniczy).Łotwa–Pērkonkrusts(KrzyżGromu).Niemcy–Reichsbürger(ObywateleRzeszy).Norwegia–NordiskaRikspartiet(NordyckaPartiaLudowa).Polska–ObózNarodowo­Radykalny.Portugalia–OrdemNova(NowyŁad).Rumunia–Mișcarealegionară(RuchLegionowy).Serbia–SrpskaRadikalnaStranka(SerbskaPartiaRadykalna).Słowacja–SlovenskáPospolitosťNárodnáStrana(SłowackaPartiaNarodowa).Słowenia–Strankaslovenskeganaroda(PartiaNaroduSłoweńskiego).Szwajcaria–ParteiNationalOrientierterSchweizer(SzwajcarskaPartiaNacjonalis­tyczna).Szwecja–FörbundetNationellUngdom(NacjonalistycznaLigaMłodzieży).Ukraina–PrawijSektor(PrawySektor).Węgry–MagyarNemzetiArcvonal–(WęgierskiFrontNarodowy)iNyilaskeresztesPárt–HungaristaMozgalom(PartiaStrzałokrzyżowców–RuchWęgierski).WielkaBrytania–BritishUnionofFascists(BrytyjskaUniaFaszystów).Włochy–MovimentoNuovoFascismoItaliano(WłoskiRuchNeofaszystowski).

Źródło:https://www.reddit.com/r/europe/comments/7dls3r/map_of_europes_past_logos_of_fascism/[dostęp:3X2018].

Neonazizmjest silnie rozwiniętywUSA,Niemczech,Austrii,WielkiejBryta-nii,Rosji iwielu innychkrajach.WPolscezaneonazistowskieuznajesięmniejszelubwiększegrupyocharakterzelokalnymlubogólnopolskim.W2018r.głośnobyłooStowarzyszeniuDumaiNowoczesnośćzWodzisławiaŚląskiego,któregoczłonko-wiewmaju2017r.hucznieobchodzili128.rocznicęurodzinAdolfaHitlera.Impre-zazostałanagranaukrytąkamerąprzezdziennikarzastacjiTVN.Wstyczniu2018r.wyemitowanoreportażprzygotowanynapodstawietychnagrań,zatytułowanyPolscy neonaziści.Wzbudziłonwielekontrowersji,ponieważpowstałjakorezultatprowoka-cjidziennikarskiej.WpaździernikujedenzuczestnikówimprezyzostałuznanyprzezSąd Rejonowy wWodzisławiu Śląskim za winnego propagowania faszyzmu oraz

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 115

nielegalneposiadaniebroniiskazanynakaręgrzywnywwysokości13tys.zł.Sądrozpatrzyłjegosprawę,ponieważzłożyłonwniosekoskazaniebezprzeprowadzaniapostępowaniaidobrowolniepoddałsiękarze.Oskarżonychjest jeszczesześćosób,którychsprawyrozpatrujegliwickisądrejonowy.Podczasrozprawy,któraodbyłasię5lipca2019r.MateuszS.,przewodniczącyDumyiNowoczesności,całąwinęwziąłnasiebie,twierdząc,żeodlatinteresujesięIIIRzeszą.Oskarżycielwnosim.in.oroz-wiązanieorganizacji.

Ogólnopolski charakterma grupaClub 28 (odniesienie doBlood&Honour),którajestpowiązanazneonazistamiwwielukrajachEuropy.W2018r.funkcjona-riuszeABWniedopuścilidozorganizowaniaprzezniąneonazistowskiegokoncertuwDzierżoniowie,naktórymzokazjirocznicyurodzinAdolfaHitleramiaływystąpićzespołymuzycznescenyRACzPolskiiNiemiec.Wkwietniu2019r.funkcjonariuszeABWweszlidokilkunastudomówimieszkańnaDolnymŚląskuiwWielkopolsce,należącychm.in.dowokalistówzespołówmuzycznychObłędorazOdwet,popular-nychwśródczłonkówskrajnejprawicy.Wdniu22czerwca2019r.(rocznicanapaściwojskhitlerowskichnaZSRR)ObłędmiałwystąpićzkoncertemnaneonazistowskimfestiwaluFortresEuropewKijowie,aleniedojechał.Wystąpiłonatomiastwieleeuro-pejskichzespołówscenyRAC.

Najbardziejznanąpolskąorganizacją,wielokrotnieoskarżanąopropagowanieideologii nazizmu i faszyzmu orazwykorzystywanie rasistowskiej symboliki, jestObózNarodowo­Radykalny(ONR),któryw2012r.wrazzMłodzieżąWszechpol-ską iUniąPolitykiRealnejwspółtworzyłRuchNarodowy(RN),ale trzy latapóź-niejzniegowystąpił.ONRnawiązujedotradycjiihasełanalogicznegougrupowaniadziałającegowokresiemiędzywojennym.Aktywiściorganizacjiprzeciwstawiająsięłączeniuichzneonazistami.Twierdzą,żesąnacjonalistami,alewiększośćichhasełjestopartanaantyimigranckimiantyislamskimresentymencie.ONRjestm.in.or-ganizatoremmarszówkuczciŻołnierzyWyklętych,aw2015i2016r.zorganizo-wał antyimigranckie manifestacje. Członkowie ONR uczestniczą też wMarszachNiepodległości organizowanych przezRN35. Symbolem ugrupowania jest falanga,tj. stylizowanywizerunek ręki uniesionej pod kątem prostym, trzymającejmiecz,umieszczony na zielonym tle36. Kilkakrotnie podejmowano próby zdelegalizowa-nia organizacji, ale bezskutecznie. ONR utrzymuje ożywione kontakty ze skrajnąprawicą w innych krajach, szczególnie z włoskimi neofaszystami z Forza Nouva(NowaSiła)iLealtaAzione(AkcjaLojalność).ZkoleiNarodoweOdrodzeniePolski

35 Wgrudniu2018r.RuchNarodowyipartiaKORWiN(KoalicjaOdnowyRzeczypospolitejWol-ność iNadzieja)podjęłydecyzjęowspólnymstarciewwyborachdoParlamentuEuropejskie-go2019.Dołączyłydonichorganizacje:PobudkaGrzegorzaBraunaiSkuteczniPiotraLiroya­ ­Marca,któreutworzyłykoalicjęonazwieKonfederacja.

36 Tegosamegosymboluużywaorganizacjanarodowo­radykalnaFalangapowstaławlutym2009r.nawiązującadoorganizacjiBolesławaPiaseckiegodziałającejwlatach1935–1939.Przedwojen-nyONR,organizacjaowybitnieantyżydowskimnastawieniu,częstostosująćprzemoc,falangązastąpiłzakazanyprzezsanacyjnewładze„mieczykChrobrego”.

116 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

nawiązałokontaktyzCasaPound37, ruchemnarodowo­rewolucyjnymnawołującymdocałkowitegowykorzenieniaantyfaszyzmu.CzłonkowieCasaPoundnazywająsie-bie„faszystamitrzeciegotysiąclecia”.FaszystowskieideesąbliskierównieżpolskimSzturmowcom, którzyw swoimmanifeście piszą:Chcemy nacjonalizmu opartego na etnicznym, kulturowym i cywilizacyjnym postrzeganiu Narodu. Bez jakiegokol-wiek z tych elementów nie można mówić o byciu członkiem danego Narodu. Chcemy nacjonalizmu radykalnego, wręcz fanatycznego, odrzucamy liberalizm, kapitalizm, materialistyczne kłamstwa i marksistowski bełkot.WrazzNiklotemtworząnacjonali-stycznyCzarnyBlok(wodróżnieniuodanarchistycznegoCzarnegoBloku).Wtakichbarwach uczestnicząwMarszuNiepodległości. Ich hasło przewodnie to: „Europabędziebiałaalbobezludna”.

Wspólnąstrategiąugrupowańskrajnieprawicowychsądziałaniaantymuzułmań-skieiantyimigranckie,choćjeszczedziesięćlattemuprawicowiekstremiścibardziejodwoływali się do uczuć nacjonalistycznych niż do resentymentów ksenofobicz-nych.Dotyczytonie tylkonowychugrupowańpowstającychwwielukrajach, lecztakże starszych organizacji.W ideologii niektórych z nichmuzułmanie, zastępującwyznawcówjudaizmu,przejmująrolęwrogów.Islamofobiazastępujeantysemityzm.PrzykłademtejewolucjimożebyćBrytyjskaPartiaNarodowa,niegdyśantysemickainegacjonistyczna,aobecniewwyborachlokalnychzabiegającaogłosywyznawcówjudaizmu i przekonująca ich, żemuzułmanie sąwspólnym zagrożeniem.WeFran-cjiFrontNarodowy wystawiłnawetkolorowychkandydatów,abypokazać,żeczarniobywatele–wprzeciwieństwiedoArabów–mogąprzyjąćwartościVRepubliki.Tak-żewBelgii,wAntwerpii,neonaziścizawarlinaszczeblulokalnymsojuszzżydami,wymierzonywmuzułmańskichimigrantów.

Wskazujesięrównieżnacorazściślejszezwiązkimiędzyneonazistamiipseudo­ kibicami.Falarasistowskiejprzemocywwykonaniukibicówpiłkarskichklubówspor-towychzmusiłapaństwaUEdopowołaniaw1999r.,podczaskonferencjiwWied-niu,federacjiFootbalAgainstRasizminEurope(FARE),sponsorowanejprzezKo-misjęEuropejską.ZrzeszaonaróżnegrupyzkrajówEuropy,walczącezfaszyzmem.FederacjamastatusoficjalnegopartneraUEFA,ainformacjeojejdziałaniachpoja-wiająsięnastronieinternetowejtejmiędzynarodowejorganizacji.Ekspercibadają-cyskrajnąprawicęjużwcześniejzwracaliuwagęnaszerzeniesięneonazistowskiejideologiinastadionachsportowych,alezwiązkimiędzytymidwiemasubkulturamistałysięwyraźniewidocznedopierowostatnichlatach,takżewPolsce38.WNiem-czechw2012r.powstałserwisspołecznościowypseudokibicówGnuHonnters (odNewHunters–NowiŁowcy) i organizacjao tej samejnazwie, która zjednoczyła

37 CasaPoundpowstałw1997r.jakoklubmiłośnikówBenitoMussoliniego.NazwanawiązujedoamerykańskiegopoetyimiłośnikafaszyzmuEzryPounda.

38 J. Jurczak,Akty ekstremizmu na polskich i europejskich stadionach piłkarskich,w:Współcze-sne ekstremizmy: geneza, przejawy, przeciwdziałanie, W. Pływaczewski, P. Lubiewski (red.), Olsztyn2014,s.51–59.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 117

17grup.Ichwspólnymwrogiemsąlewicowcynastadionach.Napoczątku2014r.pseudokibicewrazzneonazistamipróbowalizakłócićw MonchengladbachiMann-heimmanifestacjePierre’aVoglaaliasAbuHamzy,słynnegoislamskiegokaznodziei.Wówczasbyłoichod100do200osób.JednakgdywInterneciepojawiłysięnagraniazabójstwamerykańskichżołnierzy,dokonanychprzezdżihadystów,skrajnaprawicazdołała zmobilizowaćmłodych ludziwNiemczech pod hasłem „Hooligans gegenSalafisten”–wskrócieHoGeSa(„KiboleprzeciwSalafitom”).Wkrótceukształtowałsięruchmłodzieżowyotejsamejnazwie39.

Ozachowanie„europejskiejczystości”naszegokontynentuwalczyruchidenty-tarystyczny(tożsamościowy,zfr.identitaire–’tożsamość’),którypowstałweFrancji.Młodziludzieuważająsięzaofiaryrewolucjispołecznej1968r.Pozbawieniperspek-tyw,walcząoswojątożsamość.DziałaniaruchusąskierowaneprzeciwkomniejszościmuzułmańskiejweFrancji,najliczniejszejwEuropie,orazobcymrasowo.Struktu-ręoktórejmowa, tworzą różneorganizacje,m.in.Générationd’identité (PokolenieTożsamościowe),LigueduMidi(LigaPołudnia),aprzedewszystkimBastionsocial,którypowstałwgrudniu2017 r. zprzekształceniaGroupeUnionDéfense,GUD–skrajnieprawicowejorganizacjistudenckiej,znanejzbrutalnychdziałań.ZapoczątekutworzeniaruchuuważasięwydarzeniazLyonu,kiedyniewielkagrupaosóbzajęłabudynek,którymiałbyćprzekształconywośrodekdlauchodźców.Akcjęprzeprowa-dzono pod hasłem: „Zarezerwowany dla rdzennychFrancuzów”.Hasło organizacjibrzmi„Nasiprzedinnymi”.Bastionsocial,wodróżnieniuodGUD,zmieniłmetodydziałania.Jestprzedewszystkimaktywnyspołecznie.Według identytarystównaródmacharakteretnicznyirasowy,ukształtowanyjakowspólnotakrwiigenów,histo-rycznie tworzącywspólną tożsamość etniczną i terytorialną. Jest to zatemsubtelnepojmowanierasizmu.Jednakwwielukrajachideetożsamościoweinacjonalistycznewzajemniesięprzenikają,m.in.wPolsce,gdziewymienianewcześniejugrupowaniaskrajnieprawicowe,walczącohomogenicznośćrasową,etnicznąijęzykowąnarodu,sprzeciwiająsięnapływowiimigrantówspozanaszegokontynentu.NieprzeszkadzaimobecnośćwielotysięcznejrzeszyUkraińców,którzydlaidentytarystówstanowilibyobcyelement.IdeenurtutożsamościowegouzewnętrzniająsięrównieżwaktywnościpolitykówPrawaiSprawiedliwościorazszerzej–ZjednoczonejPrawicyorazpartiiKukiz’15.Tepartiesprzeciwiająsięnapływowimuzułmańskichimigrantów,promująkatolicyzmjakoreligięnarodową,wspierająpostawypatriotyczneiobronępolskie-go interesu.W2015 r. francuskiemediaprzyznały, żegdybyParyżprowadził takąpolitykęwstosunkudoobcokrajowców jakWarszawa,niedoszłobyweFrancjidozamachówterrorystycznychiśmierciwieluniewinnychludzi. Identytaryzmszybkorozwijasięwinnychkrajach,szczególniewAustrii(IdentitäreBewegungÖsterreich–RuchTożsamościowyAustria).Nosionnazwywnarodowychjęzykachwposzcze-gólnychkrajach:Niemczech,Holandii,Belgii,Danii,Czechach,Słowenii,Chorwacji.

39 B.T. Wieliński, Brunatni przeciwko islamistom. Jak Niemcy walczą przeciwko islamistom?, „GazetaWyborcza”z22listopada2014r.

118 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Symbolemruchu jest lambda(Λ), literagreckiegoalfabetu,którąna tarczachmieliwojownicy ze Sparty. Identytaryści chętnie porównują swoją działalność do bitwypodTermopilamiw480r.p.n.e.,wktórejlegendarnych300SpartanpowstrzymywałoznacznieliczniejszychPersów,astarciestałosięsymbolempoświęceniaiwojnymię-dzycywilizacjami.Przekonują,żetakżeonisąmałągarstką,którachcebronićeuro-pejskichgranicprzednapływemobcych(imigrantów),różniącychsięodrdzennychEuropejczykówrasowo,religijnieikulturowo.Zawszelkącenęunikająwiązaniaichzneonazistami:zapowiedzielipozwaniedosądudrugiegokanałuaustriackiejtelewi-zjipublicznejORFzaużyciewobecnich takiegookreślenia.Wzoremdlanich jestRenaudCamus,autorksiążkiwydanejw2011r.Le Grand Remplacement(Wielka Wy-miana),wktórejprzepowiadazastąpieniebiałychEuropejczykówprzezzwiększającąsięliczbęprzybyszówzBliskiegoWschoduiAfryki40.Kluczemdoduchowegoodro-dzeniakontynentupowinienbyćetnopluralizm41,czylitrwałeoddzielenierasikultur.Niemieccy identytaryściwywiesilinaBramieBrandenburskiejwBerlinieogromnytransparentzhasłem„Bezpiecznegranice–bezpiecznaprzyszłość”.WBelgiitegoro-dzajuugrupowaniazachęcająmłodzieżdonaukistrzelaniaizdobywaniabroni,atakżegłosząnieuniknionąspołecznąkonfrontacjęmiędzyislamemachrześcijańskąEuropą.Dotejkonfrontacji,jaktwierdzą,należysięprzygotować.WAustriiubrali6­metrowyposągcesarzowejMariiTeresyHabsburgwburkęiumieścilitablicę,naktórejwidniałnapis:„Islamizacja?Nie,dziękuję”.Wmarcu2017r.przedostalisięnadachambasadyTurcjiwWiedniuirozwinęlitransparentzhasłem:„Erdoğan,zabierzswoichTurkówzpowrotemzesobą”.Wramachmisjinazwanej„ObronićEuropę”patrolowaliwodyprzybrzeżneWłoch iwokolicachKatanii zablokowali jednostkęLekarzybezGra-nic,którzypróbowaliudzielićpomocy imigrantompłynącymz libijskiegowybrze-ża.WeFrancjidomagalisięreferendumwsprawiebudowymeczetów42.WFinlandiiugrupowanieŻołnierzeOdynaorganizujeulicznepatrolewceluochronyspołeczeń-stwaprzedatakamiimigrantów.FilietejorganizacjiutworzonowSzwecji,Norwegii,DaniiiEstonii.Ideeobronyskandynawskiejtożsamościzostałypołączonezneopo-gaństwem,awtymkonkretnymprzypadku–zsymbolikąorazideamiodynizmu.Doneopogańskiejreligiibudowanejnamitologiinordyckiejodniósłsięwswoimmani-feścieAustralijczykBrentonTarrant,zamachowieczChristchurchwNowejZelandii,którywmarcu2019r.strzelałdowyznawcówislamuzgromadzonychwmiejscowychmeczetachnapiątkowejmodlitwie43.Manifest(74­stronicowy)opatrzonysymbolem

40 R.Camus,Le Grand Remplacement,Neuilly­sur­Seine2011.41 Etnopluralizmzakłada,żekażdagrupaetnicznapowinnażyćnawłasnej,suwerennejprzestrze-

ni geograficznej, za: www.szturm.com.pl/index.../812­leon­zawada­etnopluralizm­a­sprawiedli-wosc­socjal...(przyp.red.).

42 M.Okraszewski,Brunatni hipsterzy,„Polityka”2017,nr29,s.51–53.43 WyznawcąOdyna jest równieżAndersBreivik.Wdniu22 lipca2011 r. dokonał on zamachu

terrorystycznegowOslo,wktórymzginęłoosiemosób.NastępnienawyspieUtoyastrzelałdouczestnikówobozumłodzieżówkiPartiiPracy,wwynikuczegozginęło69osób.Jestonautoremponad1500­stronicowegomanifestuzamieszczonegowsieci,zatytułowanego„2083:Europejska

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 119

CzarnegoSłońca(symbolWaffenSS)inapisynabroni,zktórejstrzelałdomuzuł-manów,zawieraływielesymboliiodniesieńdopostacihistorycznych.Zamachowiecprezentował siebie jakoprzedstawicielabiałej rasy i spadkobiercękultur aryjskich.Postulowałrasowyseparatyzm.Zależałomurównieżnamaksymalnymposzerzeniugronaodbiorcówswojegomanifestu.NaportaluStopNacjonalizmowiznajduje sięinteresująca analiza wielowątkowego przekazu B. Tarranta. Użył w nim nazwiska FeliksaKazimierzaPotockiego,jednegozdowódcówbitwypodWiedniemw1683r.,comiałoprzykućuwagęPolaków.PodobnienazwiskoLukiTrainiego(którywlutym2018r.wMacerataostrzelałczarnoskórych imigrantówwodweciezazamordowa-nieprzezNigeryjczykamłodejWłoszki)miałozwrócićuwagęWłochów,aJosuegoEstebanezade laHiji (któryw listopadzie2007r.zabiłwobroniewłasnej jednegozatakującychgoantyfaszystów,zacozostałskazanyna26latwięzienia)–Hiszpa-nów.Wykorzystanieprzezniegokrzyżaceltyckiegomiałoprawdopodobnieprzycią-gnąćuwagęneonazistów,kołowrota(świaszczycy)–panslawistów,awątkiserbskie(wspomnieniebitwynaKosowymPoluw1389r.)–tamtejszychekstremistów.Kry-tykątzw.marksizmukulturowegomiałdotrzećdoelektoratupartiiprawicowo­populi-stycznych44.WodweciezazamachnameczetywChristchurchislamscyekstremiściprzeprowadzili21kwietnia2019 r. serięatakównakościoły ihotelenaSriLance.Możnazatemwyrazićopinięoaktywizacjiwyznawcówprzeciwstawnychidei: toż-samościowcy,neopoganieicałaskrajnaprawicastarasiębronićbiałychludziprzedzagładązestronyislamu,adżihadyściratująislamprzed„krzyżowcami”.Jedniidru-dzywykorzystujądodziałańpropagandowychcyberprzestrzeń,docierającwtenspo-sóbdoswoichzwolennikówidoopiniipublicznej,atakżesięgająpoprzemoc,zter-roryzmemwłącznie.

Skrajna lewica

Skrajnalewicaodwołujesiędohasełkomunizmuwujęciumarksistowskim.Różnieinterpretujepojęciek l a sa , któramabyćodzwierciedleniemzmianpolitycznych,spo-sobuprzejściadospołeczeństwasocjalistycznego,walkirewolucyjnejorazpojmowa-niamaterializmuhistorycznegoidialektycznego.Odultralewicyoddzielasięniekiedy

DeklaracjaNiepodległości”.Odwoływałsięwnimm.in.doodsieczywiedeńskiejkrólaJanaIIISobieskiego.Rok2083 to400. rocznica tegowydarzenia.A.Breivik został skazanyna21 latpozbawienia wolności – jest to najwyższy wymiar kary obowiązujący w Norwegii. Podczasrozprawysądowejstwierdziłm.in.:„Małorzeczyjestbardziejżałosnychniżpostaćiprzesłanie Jezusa;zawszepogardzałemjegosłabościąiinternacjonalizmemKościoła.Wierzętylkowjedne-goboga–Odyna”.DoOdynaodwoływałsiętakżeFrazierGlennMiller,działaczKuKluxKlanu,którywkwietniu2014r.zastrzelił trzyosobywCentrumSpołecznościŻydowskiejwKansas.SwojąautobiografięF.G.Millerkończysłowami:„ChwalcieOdyna(…)SeigHeiliHeilHitler”.Zob.R.Stefanicki,Biali poganie jak dżihadyści,„GazetaWyborcza”z18marca2019r.

44 A.Mucha,Zamach w Christchurch: Paliwo ideologiczne terroryzmu, „StopNacjonalizmowi”,https://stopnacjonalizmowi.wordpress.com[dostęp:26III2019].

120 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

pojęcie r adyka lne j l ew icy,rozumianejjakolewicaantykapitalistyczna,socjalna,prospołeczna,postulującatolerancjęreligijnąiświatopoglądową,aleniekoniecznieod-wołującasięwprostdogłównychnurtówmarksizmu.Jesttolewicakrytykującaanty­społeczneskutkifunkcjonowaniasystemukapitalistycznego,dążącadojegozmiany,postulującajegolikwidacjęizastąpieniegosocjalizmem.Zewzględunawizjęprzy-szłościidrogidoniejprowadząceorazmiędzynarodoweafiliacjeihistoryczneodwo-łaniaugrupowaniaskrajnielewicowedzielisięm.in.namarksistowsko­leninowskie,maoistowskie, trockistowskie, anarchosyndykalistyczne i syndykalistyczne. Te dwaostatnieakcentująznaczeniezwiązkówzawodowychwprocesiezmianpolitycznych45.

PoIIwojnieświatowejwiększośćugrupowańskrajnielewicowychbyłozorien­towanych na marksistowsko­leninowski model społeczeństwa typu radzieckiego.Pozatymniemalwewszystkichpaństwacheuropejskichfunkcjonowałygrupytroc-kistowskie,maoistyczne ianarchistyczne.Niemiałyone jednakwiększegoznacze-nia, a ichwynikiwyborcze pozostawały dalekow tyle za „klasycznymi” partiamikomunistycznymi.Dużapopularnośćróżnychodmianideologiikomunistycznejmia-ławpływnarozwójruchówskrajnielewicowychukierunkowanychnawalkęzpań-stwem,istniejącymporządkiemprawnymisystememgospodarczym.Przejawiałosiętowdziałalnościterrorystycznejm.in.RoteArmeeFraktion(FrakcjiCzerwonejAr-mii)iRevolutionärenZellen(KomórekRewolucyjnych)wNiemczech,BrigateRosse(CzerwonychBrygad)weWłoszechorazEpanastaikiOrganosi17Noemvri(Rewo-lucyjnegoRuchu17Listopada)wGrecji.Wlatach70.XXw.głównymzagrożeniembezpieczeństwapaństwwEuropieZachodniejbyłyprzedewszystkimlewackiegrupyterrorystyczne.Ichszeregizasilaliniezadowolenimłodziludziezzamożnychdomów,częstodobrzewykształceni.Członkowie tychgrup łączylifilozofięmarksistowsko­­leninowskązewspółczuciemdlauciskanychwarstwspołeczeństwa,arządyswoichpaństwuważalizareakcyjne.Twierdzili,żepowojennydobrobytpozbawiłobywate-li politycznejdojrzałości.Rewolucjoniściwierzyli, żedokonywaneprzeznichaktyterroruzmuszą rządydowprowadzenia represyjnychpraw,cozkoleiukaże społe-czeństwomprawdziweobliczepaństwa i zaczną sięonedomagaćzmian.WeWło-szechsprawcamikrwawejprzemocybyłyzarównougrupowaniaskrajnielewicowe,jakiskrajnieprawicowe.Podłożemterroryzmupolitycznegobyły:chaospolitycznyigospodarczy,problemyspołeczne,przemianykulturowe,małaskutecznośćdziałaniaaparatupaństwowego, tradycja„załatwiania”porachunkówbezpośrednictwawładzi zmowamilczeniawobec sprawców,wreszcie– naturalna skłonnośćWłochówdoindywidualizmu ikontestacji46.Tewszystkieelementystanowiłypożywkęzarównodlazjawiskskrajnychzlewejizprawejstronyscenypolitycznej,jakidlawłoskiejulicy.Dziś spadkobiercamiwłoskich organizacji lat 70. i 80.XXw. są np.: Fede-razioneAnarchica Informale (Nieformalna FederacjaAnrchistyczna) i CasaPound,

45 P.Malendowicz,Ultralewica a współczesność. Idee, programy, praktyka,Piła2006,s.9–10.46 J. Czaja, Terroryzm polityczny we Włoszech, w: Terroryzm polityczny, J. Muszyński (red.),

Warszawa1981,s.206.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 121

agreckich–EpanastikosAgonas(WalkaRewolucyjna) iChrysiAvgi (ZłotyŚwit),któremożnanazwaćorganizacjamiekstremistycznejlewicyiekstremistycznejprawi-cytrzeciegotysiąclecia.Wporównaniuzpoprzedniczkamiichdziałalnośćjest„pra-wiebezkrwawa”, awręczmożnapowiedzieć, żedaleko imdopierwowzorów.Nieoznaczatojednak,żeniemaaktywnościopartejnaprzemocy.

Upadekrealnegosocjalizmuzapoczątkowanyw1989r.spowodowałgłębokikry-zysskrajnejlewicynacałymświecie.Współcześnikomuniściwciążdążądourzeczy-wistnienia ideiwielopłaszczyznowej społecznej równościprzezwprowadzeniedykta-turyproletariatu,cozaprzeczademokracjiparlamentarnejopartejnazasadziepodziałuwładzyipaństwieprawa.Niewszystkieorganizacjewykazujądążeniarewolucyjne.Nie-którepartienawiązujądokomunizmubardziejwnazwieiretoryceniżwcelach,którerealizują,akceptujądemokracjęparlamentarną,ajednocześniedążądoutworzeniaso-cjalistycznegorządu.Koncepcjademokratycznegosocjalizmupostulowanaprzezpartiezreformowanychsocjalistów(określanychtakżejakolewicowiradykałowie,populiścilubmiękcyekstremiści),mabyćrealizowanazgodniezzasadamipaństwademokratycz-negoprzezwspieraniesocjalnejemancypacjispołeczeństw,anienadrodzerewolucji47.

Wprzeciwieństwiedougrupowańskrajnieprawicowychwiększośćorganizacjitzw.ekstremizmulewicowego,zwanychrównieżlewackimi(choćprawicaużywategopojęciapogardliwiewstosunkudopoglądówinnychniżprawicowe),nieodgrywadu-żejroliwpolityceaniwżyciuspołecznym.Marginalneznaczeniemająrównieżnie-sowieckiewariantyrewolucyjnegokomunizmu–partietrockistowskieimaoistyczne.Dla skrajnej lewicy jest typowe tworzenie szerokichsojuszypomiędzypro­ i anty­demokratycznymigrupami.PrzykłademmożebyćDeutscheLinke (NiemieckaLe-wica),którapodobniejakwieleinnychtegotypuugrupowaństanowiswegorodzaju„zbiórpartii”iłączywswoichstrukturachugrupowaniazaliczanedotwardychekstre-mistów,m.in.KommunistischePlattform (KomunistycznąPlatformę),MarxistischeForum (ForumMarksistowskie), SozialistischeLinke (Lewicę Socjalistyczną) orazwspółpracujezDeutscheKommunistischePartei(NiemieckąPartiąKomunistyczną).Wynika tozchęcipołączenia lubskupieniawokółpartii różnychśrodowisk(trady-cyjnychkomunistów,anarchistów,autonomistów),dlaktórychklamrąspajającąjestantyfaszyzm,antykapitalizmiantyglobalizm.Wodróżnieniuodspołeczniestygmaty-zowanychprawicowychekstremistówprzejścieodlewicowychekstremistówużywa-jącychprzemocydodemokratycznejlewicyjestmniejproblematyczne.

Ana rch i zm, zaliczany do lewicowego ekstremizmu, jest definiowany jakokierunek społeczno­polityczny sprzeciwiający się wszelkiej organizacji państwo-wej,postulującylikwidacjępaństwaizastąpieniegobliżejnieokreślonymizwiązka-miproducentówikonsumentów.Organizacjeskrajnielewicoweianarchistycznesączęsto określane wspólną nazwą – lewacko­anarchistyczne. Obecnie wyróżnikiem

47 A.Moroska­Bonkiewicz,Organizacje skrajne we współczesnej Europie, ogólna charakterystyka,Warszawa2013, s. 16, http://www.otwarta.org/wp­content/uploads/2013/05/Moroska­Organiza-cje­skrajne­w­Europie.pdf[dostęp:26III2019].

122 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

anarchizmupozostajesprzeciwwobecwszelkiegoprzymusustosowanegowobecjed-nostekigrupludzkich,narzuconegoprzezinnejednostki,organizacjeorazinstytucjealboprzeznormyspołeczne.Najważniejsząrolęwrelacjachzinnymiludźmi,opar-tychnarówności isolidarności,odgrywaideawolnościczłowieka.Wolnośćwuję-ciu anarchistycznym niema zatem znaczenia niezależności, niezawisłości jednegonarodu (państwa) od drugiego narodu (państwa), ponieważ przyszłość człowiekawanarchizmiejestbezpaństwowa,pozbawionakażdegorodzajuwładzy.Anarchiściodrzucająkażdąformęetatyzmu(fr.état –’państwo’).Przeciwnikamiideologicznymianarchistówsąwszyscy,którzyuznająkoniecznośćistnieniapaństwa,choćjegorolawdobieglobalizacjiuleganieustannymprzemianom.Szczególnysprzeciwanarchi-stówbudząideezmierzającedobudowaniapaństwatotalitarnego.Wrogośćanarchi-stówzostałaskierowanaprzedewszystkimkutakimwspółczesnymkierunkommyślipolitycznej,jakfaszyzm(neofaszyzm),nazizm(neonazizm)inacjonalizm,podkreślasięwnichbowiemm.in.koniecznośćwzmocnieniapaństwaiznaczenianarodu,cołączysięzideamielitaryzmuisilnejwładzy,militaryzmuiekspansjonizmu.Wśródinnychwartościpropagowanychprzezanarchistówznajdująsię:równość,pluralizm,sprawiedliwość, tolerancja. Są to wartości przypisywane cywilizacji europejskiej,mieszczącesięwszerokiejideihumanizmu48.

WostatniejdekadzieXXw.zaktywizowalisięprzeciwnicyglobalizacjiopartejnazasadachneoliberalizmu.Określasię ich jakoruchyantyglobalistyczne lubalter-globalistyczne.Wśródnichopróczanarchistówsąobecni:autonomiści(sprzeciwiającysię asymilacji i dominacji narodów), ekolodzy, unitarianie (podkreślający znaczeniewartościwspólnotludzkich),nacjonaliści,terceryści(zwolennicytzw.trzeciejdrogi),komuniści,wtymtrockiściiinni.Przedstawicieletychruchówpodejmowalidziałaniam.in.wramachrealizacjiprojektuAnarchistBlackCross(AnarchistycznegoCzarnegoKrzyża),AnarchistAgainsttheWall(AnarchiściprzeciwkoMurowi),FoodNotBombs(Jedzenie zamiastBomb) czyNoBorders (BezGranic).Anarchiści brali udział lubbyliinicjatoramiwieluakcjiocharakterzedoraźnymicyklicznym,m.in.wykorzysta-niapowierzchniizabudowańmiejskichzgodniezpotrzebamispołecznymi,anieko-mercyjnymi.Wśródradykalnychruchówspołecznychwspieranychprzezanarchistówsąugrupowaniadziałającenarzeczochronyśrodowiskanaturalnego,jakEarthFirst!(NajpierwZiemia!).Wzakresiedziałańproekologicznychanarchiściwspieraliinicja-tywyAnimalLiberationFront(FrontWyzwoleniaZwierząt)iEarthLiberationFront(FrontWyzwolenia Ziemi).Angażowali się też w działania antymilitarne, przeciw wojnomikonfliktomzbrojnymorazsojuszomwojskowym,wtymNATO,przeciwroz-przestrzenianiubronijądrowej,planombudowytarczyantyrakietowejwPolsceiCze-chach,narzeczpomocydlamieszkańcówCzeczeniiorazwolnościdlamieszkańcówTybetu.Bralirównieżudziałwwystąpieniachantyfaszystowskich.Grupyantyfaszys­towskie, wśród których są anarchiści, działają w całej Europie, szczególnie jednak

48 P.Malendowicz,Ruch anarchistyczny w Europie wobec przemian globalizacyjnych przełomu XIX i XX wieku,Warszawa2013,s.86–87.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 123

rozwinęły sięwNiemczech,Czechach, Polsce,Rosji oraz na Słowacji. Zachodnio-europejscyantyfaszyścizjednoczylisięwruchuAntiFaNetwork.W1992r.powstałasieć grup antyfaszystowskichweFrancji podnazwąNoPasaran (NiePrzejdziecie),ściśle współdziałająca z ruchem anarchistycznym. Podobnie sieciAntify są obecnewinnychregionachEuropy,m.in.takżewPolsce.Ichcelemjestzwalczanieugrupowańneofaszystowskich i neonazistowskich, nagłaśnianie łamania przez nie prawa orazinformowanieoantydemokratycznychpraktykachdominującychpartiipolitycznych.Organizująonemanifestacjeikontrmanifestacjepodczasobchodówświątnarodowychzudziałemczłonkówugrupowańnacjonalistycznych,neofaszystowskichitp49.

Polemkonfrontacjipomiędzylewicowymiiprawicowymiekstremistamisąnietylkoróżniceideologiczne,lecztakżestosunekdoimigrantówimniejszościmuzuł-mańskich. Praktycznie cała europejska lewica jest do nich pozytywnie nastawionainiewidzizagrożeniawichobecności.Równieżśrodowiskamuzułmańskie,nawetteradykalne,utrzymujądobrestosunkiześrodowiskamilewicowymi.Trudnoocenić,czywynikająonezkoniunkturalizmuizachowaniapozorówpoprawnychrelacjizespołecznościamikrajóweuropejskich,czyteżsąautentyczne.Wartozwrócićuwagęnato,żejużpodczasrewolucjipaździernikowejwRosjiwielumuzułmanówpoparłobolszewików,m.in. SultanGalijew był twórcą nurtu religijno­ideologicznego zwa-nego „islamskimkomunizmem”, tzw. galijewszczyzną.Wraz z powstawaniemnie-podległychpaństwarabskichpoIIwojnieświatowejideesocjalizmułączonezarab-skimnacjonalizmembyłyrealizowanem.in.wEgipcie,Algierii,Jemenie,Syrii,Iraku.WtychdwóchostatnichkrajachprzezkilkadekadwładzęsprawowałaHizbal­Baasal­Arabi al­Isztiraki (Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego), znana jakopartiaAl­Baas50.Marksistowskąideologiąkierowałosięwielearabskichorganizacjiterrorystycznych,m.in.Hizb as­Suri al­Kawmi al­Idżtimai (Syryjska Partia Socjal­­Nacjonalistyczna),wieleorganizacjipalestyńskich,zktórychczęśćbyłazrzeszonawMunazzamatat­Tahriral­Filastinijja(OrganizacjiWyzwoleniaPalestyny),naczelezHarakatat­Tahriral­Filastinijja(RuchemWyzwoleniaPalestyny),czylipopularnymal­Fatahem51 kierowanym przez JaseraArafata.Od początku lat 90.XXw. rozpo-cząłsięprocesodchodzeniaAl­FatahuiOWPodmarksizmunarzeczichislamiza-cji.ZulfikarAliBhutto,prezydentPakistanuwlatach1971–1973ipremierwlatach1973–1977,przezpewienczasrządówrównieżmiałsocjalistyczne inklinacje.Zna-na jest jegomaksyma:Socjalizm islamski leży w tradycji islamu. Jednakpoobale-niuZ.A.Bhutto przezgen.MuhammadaZia ul­Haka (sprawowałwładzęw latach1977–1988)Pakistanprzeszedłgruntownąreislamizację,włączniezsiłamizbrojnymi.

49 Tamże,s.155–157.50 Partiapowstaław1952r.zezjednoczeniaHizbal­Baasal­Arabi(PartiiOdrodzeniaArabskiego),

kierowanejprzezMichelaAflakaiSalahaad­Dinaal­Bitara,orazHizbal­Arabial­Isztiraki(Arab-skiejPartiiSocjalistycznej)podprzywództwemAkramaHuraniego.

51 Akronimnazwyczytanywspakoznaczarównież„podbój”.

124 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Głoszenie zasad „islamskiego marksizmu” zarzucano irańskiemu filozofo-wiAlemuSzariatiemu, który przetłumaczył na język perski dzieło Frantza FanonaLes Damnés de la terre (Wyklęty lud ziemi)52.F.Fanonpisałwniejooczyszczają-cym i wyzwalającym charakterze przemocy stosowanej przez uciskanych.Wedługautora przemocwyzwalamasy z kompleksu poniżenia, desperacji i niemocy, dajesiłę, czyni nieustraszonym i przywraca poczuciewłasnejwartości.Marksistowskiepojęcia uc i skan i i p r ze ś l adowcy A . Szariatizastąpiłkoranicznymi termina-mi: mus t ada f in i mus t akb i run 53.Pierwszesłowoodnosiłosiędo ludu Iranu,drugie–doreżimuszachaMuhammadaRezyPahlawiego.OpróczF.Fanona takżeinnifrancuscyintelektualiścinadawalitondyskusjinatematwspólnychpierwiastkówwmarksizmie i islamie.Między innymiMaximeRodinson, orientalista i historyk,wMarxisme et monde musulman(Marksizm i świat muzułmański)54dostrzegałwie-lemarksistowskichideałówiwartościwhistoriiislamu.Pojęcie ma rks i s t owska h i s to r i a i s l amu byłoobecnerównieżwwieluinnychjegopracach.Francuskifilo-zofMichelFoucaultbyłzafascynowanyrewolucjąislamskąwIraniew1979r.iajatol-lahemChomeinim.RogerGaraudy,filozof,pisarzidziałaczkomunistyczny,urzeczonyświatemmuzułmańskim,przeszedłnaislam,negowałholokaust,azamachyz11wrze-śnia2001 r.nazywałamerykańskimspiskiem. JeanBaudrillard, lewicowysocjolog ifilozofkultury,wartykuleL’esprit du terrorisme(Duch terroryzmu)55 przyznałsiędowyrażaniaskrytejchęcizniszczeniawieżWorldTradeCenter–symboluhegemoniiZachodu.TerrorystycznyatakwUSAuznałzaobowiązkowąinieodwołalnąreakcjęprzeciw światu kapitalistycznemu pogrążonemuwmaterializmie i komercjalizmie.Krytycznestanowiskowobecradykalnegoislamuimarksizmu,alewciążakcentująceichzwiązki,przedstawiłRenéGirard,historyk,krytykliterackiiantropologkultury.WartykuleIslam, marksizm i apokalipsa56pisałodestrukcyjnympotencjalezawartymwdoktrynachmarksistowskichifundamentalizmiemuzułmańskim.Stwierdził,żera-dykalnyislamstałsięspadkobiercąmarksizmu,gdychodzioantyzachodniąpostawę:A zatem to właśnie radykalny islam, pełen skądinąd zupełnie niemarksistowskich za-łożeń, przejął po marksizmie schedę rewolucyjną, stał się spadkobiercą rewolucyjnego aspektu doktryn komunistycznych57.

Można odnieść wrażenie, że współczesnym marksistom mniejszości muzuł-mańskie zastępują tradycyjne pojęcie uc i skanego l udu, ale nie przez kapitali-stów, leczprzezwrogichrasistóworaz islamofobów,aszerzej–przezprzeciwników

52 F.Fanon,Wyklęty lud ziemi,Warszawa1985.53 G.Kepel,A.Jardin,Terror we Francji. Geneza francuskiego dżihadu,Warszawa2017,s.273.54 M.Rodinson,Marxisme et monde musulman,Paris1972.Sześćlatwcześniejukazałasięksiążka

tegosamegoautorapt.Islam et capitalisme,Paryż1966.55 J.Baudrillard,L’esprit du terrorisme,„LeMonde”z3listopada2001r.56 R.Girard,Islam, marksizm i apokalipsa,www.wiadomosci.dziennik.pl[dostęp:5XI2007].57 https://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/193657,islam­marksizm­i­apokalipsa.html

[dostęp:5XI2007].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 125

multikulturalizmu. Lewacki ateizm i antyklerykalizm zostały zastąpione islamofilią.Dlawielu lewicowych radykałówważniejszą rolę odgrywająwięzi ze środowiskamiimigranckimi niż jedność i spójność narodowa. Na przykład Chris Harman, słynnyprzywódca brytyjskich trockistów, uważał, żew pewnych okolicznościach jestmoż-liwezawarciepaktuzmuzułmańskimi fundamentalistami58.WXXIw.okolicznościąjednoczącąislamskichradykałówiorganizacjeskrajnielewicowestałasięwzmożonaaktywnośćbrytyjskiejskrajnejprawicy,głoszącejantyimigranckieiantymuzułmańskiehasła.NaprzykładAzadAli,koordynatorIslamicForumofEuropebędącegopodsilny-miwpływamiislamistycznejpartiiDżama’at­eIslamiPakistan(StowarzyszenieMuzuł-mańskiePakistanu)izałożycielMuslimSafetyForum(MuzułmańskiegoForumBez-pieczeństwa), zostałwiceprzewodniczącym organizacjiUniteAgainst Fascism,UAF(JednośćprzeciwkoFaszyzmowi).Tougrupowaniesłyniezorganizowaniaburzliwychmanifestacji,ulicznychawanturiaktówprzemocywymierzonychwuczestnikówspo-tkańidemonstracjiorganizowanychprzezBrytyjskąPartięNarodowąiEnglishDefenceLeague,EDL(AngielskaLigaObrony).A.AlizachęcałnaportaluUAFdoutworzeniawWielkiejBrytaniiPaństwaIslamskiego,wprowadzeniaszariatu,atakżeusprawiedli-wiałzabijaniebrytyjskichiamerykańskichżołnierzywIrakuiAfganistanie.WNiem-czechwielokrotniedochodziłodostarćantyfaszystówzprzeciwnikamiimigracjizPE-GIDYiAfD.KandydaciAfDpodczaskampaniiwyborczejdoBundestaguw2017r.byli atakowani przez anarchistów.Wcześniej członkowie Für eine Linke Strömung(ZLewymNurtem)uczestniczyliwwiecachPierre’aVogla(AbuHamzy)iSvenaLaua(AbuAdama)–konwertytówiliderówniemieckichsalafitów.WSzwecjicyklicznieod-bywająsięmarszeikontrmarszeneonazistowskiegoNordiskamotstandsrórelsen(Nor-dyckiegoRuchuOporu)ilewakówzeSverigeskommunistiskaparti(KomunistycznejPartiiSzwecji).WielepodobnychprzykładównotujesięwostatnichlatachzwłaszczawGrecji,weWłoszechiwHiszpanii,czyliwpaństwach,doktórychnajpierwdocierająimigrancizAfrykiiBliskiegoWschodu.Europejskąskrajnąlewicęimuzułmanówłączyantyamerykanizmiantysyjonizm,konfrontacyjnapostawawobecnacjonalistów,atakżedwie–różniącesięodsiebie–utopie:pierwsza–budowawieloetnicznego,wielonaro-dowegolaickiegospołeczeństwa,druga–utworzenieglobalnegopaństwaislamskiego.

Wnioski

RuchyantymuzułmanskieiantyimigranckieposzerzająpoleswoichdziałańwEuro­pie. Występują zarówno przeciw mniejszościom muzułmańskim, jak i islamskimradykałom,cozkolei jestczynnikiemkonsolidującymicementującymśrodowiskaimigranckie.Wwielueuropejskichmiastachspołecznościmuzułmańskierządząsięwłasnymiprawami,aniektóredzielnicebardziejprzypominająwyglądem iatmos-ferą miasta BliskiegoWschodu lubAfryki Północnej niż europejskie metropolie.

58 G.Kepel,A.Jardin,Terror we Francji…,s.273.

126 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

Wszybkimtempiezwiększasięliczbaipowierzchniatzw.strefno-go areas,któremająnajczęściejwłasny samorząd składający sięwyłącznie zwyznawców islamu.Nieustanny rozwój tychdzielnic, któremu towarzyszyupowszechnianie zasad sza-riatu imuzułmańskiej obyczajowości, jest najlepszymdowodemklęski – najpierwpolitykiasymilacjiczyintegracji,późniejbudowyspołeczeństwawielokulturowego,awkońcu–realizacjiprojektuspołeczeństwaobywatelskiego.Zamiasttegopowstajązamknięte,izolowanespołecznościrównoległe,oświadomościkulturowejobcejspo-łeczeństwomkrajówprzyjmujących.TylkoniewielkaczęśćwyznawcówislamujestskłonnaintegrowaćsięzrdzennymiEuropejczykami.Niekiedyzajmująonistanowi-skaministerialne(Francja,WielkaBrytania)lubpełniąwysokiefunkcjewewładzachlokalnych, jakSadikKhan– członekPartiiPracy,burmistrzLondynu,czyAhmedAbutaleb–burmistrzRotterdamu.Tendrugi,Marokańczykzpochodzenia,wcześniejministerpracyipolitykispołecznejwholenderskimrządzie,kilkagodzinpoatakuterrorystycznymnaredakcjętygodnika„CharlieHebdo”wParyżuwstyczniu2015r.w niecenzuralnych słowach zwrócił się na antenie domuzułmańskich imigrantów,żejeśliniedoceniająpanującejwEuropiewolnościsłowa,tomogąspakowaćswojebagażeiwyjechać.Wgrudniu2017r.przyznałjednak,żejestsalafitąidżihadystą.Czy jest to zmiana poglądów, czy pokazanie prawdziwej twarzy? GeertWilders,przewodniczącyholenderskiejPartiiWolności,stwierdziłponominacjiA.AbutalebanaburmistrzaRotterdamu,żetadecyzjabyłarównieniedorzeczna,jakmianowanieHolendranaczelnymadministratoremMekki.PodobnądoA.AbutalebametamorfozęprzeszedłTarikRamadan,mieszkającywSzwajcariiwnukHasanaal­Banny, zało-życiela ruchuBraciMuzułmanówwEgipcie.T.Ramadan jest uważany za twórcętzw.europejskiegoislamuobywatelskiego,ideinierealnejdourzeczywistnienia.Jed-nakcorazczęściejzajmujeradykalnestanowisko59.Muzułmańscydziałacze,gdyjużugruntująswojąwysokąpozycjęspołecznąinieobawiająsięretorsjizestronywładz,mogązrzucaćmaski,zaktórymisięukrywali,iniemusząjużzachowywaćpozorówzintegrowanych,lojalnychobywateliigłosićkłamstwmającychuspokoićspołeczno-ścikrajówprzyjmujących(takijja,ketman).Radykałowiewierzą,żeskutecznawojnatonietylkowalkazbrojna(kital)irespektdlaichzachowańwymuszanynaciskiemi szantażem, lecz także taktyka oparta na oszustwie oraz celowymkłamstwie.Or-ganizacjemuzułmańskie, jak wymieniony wyżej ruch BraciMuzułmanów, starająsiętestowaćeuropejskąwrażliwośćibadają,dojakiegostopniamogądomagaćsięustępstw,atesątymwiększe,imliczniejszajestmuzułmańskadiaspora.Częstosięzapomina,żeislamizmjesttakimsamymzagrożeniem,jakkomunizmifaszyzm.

Obserwujączachodząceprocesy,należystwierdzić,żenastępujestopniowais-lamizacjaZachodu,mimodziałańpropagandowychorazprotestówskrajnejprawicyioddolnych ruchówspołecznych.WEuropiepowstająnie tylkonoweorganizacje

59 Oradykalizacji–wydawałobysię–umiarkowanychdotejporydziałaczymuzułmańskichmożnaprzeczytaćwobszernymraporcieopublikowanymwewrześniu2018r.przezInstytutuMonte-skiuszapt. La fabrique de l’islamisme,www.institutmontaigne.org[dostęp:22IX2018].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 127

skupiającemniejszościmuzułmańskie,lecztakżepartiepolityczne,którejereprezen-tują.Mogąoneliczyćnadużyelektoratwywodzącysięzichwłasnegośrodowiska,głosującydotejporynatradycyjnepartieocharakterzeliberalnym.Muzułmanieoddawna zdają sobie sprawę z tego, że przed każdymiwyborami są dla zachodnichpolitykówważnączęściąspołeczeństwa,októrąnależyzabiegać.Jednocześniepoli-tycybardziejdbająowłasneinteresyiwładzęniżobezpieczeństwoobywateliswo-ichkrajów.Większośćpolitykównierozumiekontekstuhistorycznegoislamuiniepotrafiwłaściwieocenićsytuacji.Zjednejstronypolityczniepoprawniprzedstawi-cielewładzimedia,głównie lewicowe,starająsięprzedstawiaćislamwwyideali-zowanymświetle,dobierają słowa,abynieurazićuczuć religijnychmuzułmanów.Zgodniez tymprzekazemtowyznawcy islamusąkrzywdzeni i tonie tylkoprzezeuropejskichislamofobów, lecz takżeprzez ichwłasnychzradykalizowanychbraciwwierze.DowodemtegojestPaństwoIslamskie,którezabiłowięcejmuzułmanówniżniewiernych.Zdrugiejstronyprawicowemediaczęstoprzedstawiająislamijegowyznawcówwkrzywymzwierciadle,uznającichwszystkichzabarbarzyńców,choćskryciedarząichszacunkiemzanieustępliwytradycjonalizm.Toświadczyozakła-maniutychmediów.Zakłamaniecechujerównieżwszystkieopcjepolityczne.Takżedla chrześcijańskich hierarchów szczególna rola religiiw życiumuzułmanów jestczęstoprzedmiotemnieskrywanejzazdrości.Nie rozumiejąoni, żeciągłenawoły-waniedodialoguzislamemjesttraktowanejakoprzejawsłabościistanowizachętędo dalszych brutalnych działańwymierzonychw chrześcijan. Przykładem tego sąbliskowschodniekościołychrześcijańskie,któreprzezmuzułmanówsąuważanezapiątąkolumnęZachodu.

Islamscy ekstremiści uważają, że największym zagrożeniem muzułmanówwEuropiesąśrodowiskanacjonalistyczne.Tezkoleiokreślająwyznawcówislamujako największe zagrożenie europejskiej cywilizacji, przy czym nie zmniejsza sięnienawiść neonazistów do wyznawców judaizmu. Ci ostatni są atakowani zarów-no przez skrajną prawicę, jak i muzułmanów. Mimo że żydzi są celem obu tychśrodowisk, towyraźniewidać,że te środowiskaniepodejmujążadnychwspólnychdziałań w zwalczaniu tego samego obiektu nienawiści. Niekiedy można nawetodnieśćwrażenie,żeżydzisąwiększymzłemdlaskrajnejprawicyniżmuzułmanie.To,cotakżemożełączyćneonazistówiwyznawcówislamu,toideegłoszoneprzezA.Hitlera.CipierwsiodwołująsiędoMein Kampf,drudzynatomiastchętniesięgajądoKifachi(tytułarabskiegotłumaczeniaMein Kampf),zwłaszczadofragmentówdo-tyczącychwyznawcówjudaizmu.Znanesąjednakprzypadkiwspółpracyorganizacjiżydowskich iskrajnieprawicowychprzeciwkomuzułmanom,np.wUSA,WielkiejBrytaniiiFrancji.

W państwach Europy następuje coraz większa polaryzacja społeczeństwa, coprowadzidowzrostuliczbyradykałówzarównopoprawej,jakipolewejstroniescenypolitycznej,ztymżedominujetenpierwszynurt.Obserwujesięponadtozmniejszenieznaczenia tradycyjnych partii, np.Unii Chrześcijańsko­Demokratycznej (ChristlichDemokratischeUnion,CDU) iSocjalistycznejPartiiNiemiec (Sozialdemokratische

128 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

ParteiDeutschlands,SPD)wNiemczech,którychmiejscezajmująugrupowaniaskraj-ne.Przyczyniasię todokryzysupolitycznegoiprowadzidobrakustabilności.Niemożnajednakmówić,żewzrostpoparciadlaorganizacjiekstremistycznychwEuro-piemajednoźródło,choćichwspólnymmianownikiemjestkontestowanieistniejącejrzeczywistościidemokratycznegosystemupolitycznego.Naideologiczneantagoni-zmyskrajnejprawicyilewicywciążnakładająsięroszczeniadoautonomiilubnie-podległościwielugrupetnicznych.Mimożeaktywnośćniektórychseparatystycznychorganizacjiterrorystycznychzanikłalubjestniewielka,tonierozwiązanoproblemówdotyczącychcelówdziałalnościtychorganizacji.Przykłademjestreferendumniepod-ległościowewKatalonii,któredlarealizacjitegodążeniazjednoczyłokatalońskąpra-wicę,lewicęimniejszośćmuzułmańską,oczymwcześniejwspomniano.DotejporyUEniezaproponowałażadnegorozwiązaniadlategoijemupodobnychniebezpiecz-nychwydarzeń,któremogąpociągnąćzasobącałyłańcuchniepodległościowychżą-dańróżnychmniejszości.

SkutkiemzmianywpostrzeganiutradycyjnychsiłpolitycznychipogorszeniasięnastrojówspołecznychjestnietylkowzrostpoparciadlapartiiskrajnieprawicowychwEuropie, lecz takżeaktywnośćugrupowańksenofobicznych ineofaszystowskich,chętnie stosujących przemoc jako jedną zmetod działania.W całej Europie, takżewPolsce,gwałtowniewzrastaliczbaprzestępstwnatlerasowym.Głównątegoprzy-czynąjestpojawieniesięw2015r.setektysięcyimigrantów,wwiększościzpaństwmuzułmańskich,comusiałorozbudzićnastrojeksenofobiczne.Równieżatakiterrory-styczne,przeprowadzanenaZachodzieprzezdżihadystówizradykalizowanychmu-zułmanów,przyczyniłysiędowzrostunienawiściwobecmuzułmanów.Wtensposóbnakręcasięspiralaprzemocy,którejofiaramisąnietylkoosobyoinnymkolorzeskóryiodmiennejreligii,lecztakżemówiąceinnymjęzykiem.Przykłademsąm.in.napadynaPolakówwWielkiejBrytaniioraznacudzoziemcówwPolsce.Narasizmskarżąsięrównieżzagranicznistudenciwnaszymkraju.Niekiedytrudnozrozumiećprzejawynienawiścimłodych ludzidoosóbobcych językowo ikulturowo.Najczęściej takiezachowaniedotyczymłodychludzi,którychpociągająhasłanarodowo­katolickieczywalkioczystośćrasy.Ichislamofobiajestopartanienawiedzy,lecznastereotypach.Corazczęściejgronodemagogówzróżnychstronscenypolitycznej,oznikomejwie-dzymerytorycznejidoświadczeniu,zyskujepoklaskwieluśrodowisk.Niewątpliwiejesttoskutekbrakuautorytetówizdolnych,wyrazistychprzywódców.Zamiasttegodominuje język nienawiści, który jest propagowanyw przestrzeni publicznej, a tozkoleiprzekładasięnawzrostprzemocyiaktyagresji.Jesttozjawiskonatylenie-bezpieczne,żejeśliniezostaniezahamowanenapoczątku,tomożedoprowadzićdospołecznejrewoltyiwymuszeniaperswazjąlubsiłąróżnychżądańmniejlubbardziejrealnych,zatochwytliwychpropagandowo.

Próbytolerowaniaskrajnychzachowańprzezwładzeiszukaniakompromisulubporozumieniazekstremistamiróżnychnurtówreligijnychczypolitycznychnigdynieprzyniosły uspokojenia nastrojów społecznych.Nie przyczyniły się też do poprawybezpieczeństwaiporządkupublicznego,aconajwyżejpowstrzymałynakrótkąchwilę

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 129

wybuchkonfliktówspołecznych.Metodąna ichuspokojenieniesąrównieżobietni-ce i kolejne ustępstwawobec środowisk ekstremistycznych, ponieważ prowadzą dokolejnychżądań,częstotrudnychdospełnienia.Matomiejscezwłaszczawprzypad-ku rządówpopulistów iantysystemowców,dlaktórychproblem imigrantówstał sięgłównym– o ilenie jedynym– tematemwykorzystywanymdobudowaniawłasnejpozycji.Wprzypadku,gdyzwiększasięliczbaprzedwyborczychobietnic,wzrastająrównieżżądaniaelektoratu,którychspełnienie–wcześniejczypóźniej–niejestmoż-liwe.Ponadtodochodządogłosuugrupowaniaznajdującesięponajbardziejskrajnychstronachscenypolitycznej.Przeciwdziałaniepodobnymsytuacjomjestmożliwe,gdyrządyrealizująracjonalnąipragmatycznąpolitykęorazstosujązasadę„zerotolerancji”wobecwszelkichprzejawówekstremizmu,bezwzględunakonotacjereligijne i ide-owe.Postawyekstremalne,uzewnętrzniającesięwprzemocy,wymagająnadzwyczaj-nychśrodkówichzwalczania.Wprzeciwnymwypadkugrożąchaosempolitycznymi gospodarczymoraz spadkiem zaufania do państwa, prowadzącymdo społecznegoniezadowolenia,któretylkokrokdzielidowybuchubuntuoróżnympoziomieinten-sywnościibrakupolitycznychkonotacji,zatozagrażającemuinstytucjompaństwa.

Wpływorganizacjiipartiiskrajnieprawicowychnaśrodowiskaspołeczneipoli-tycznemamiejscenawetwtedy,gdyniebiorąoneudziałuwrządzeniuisąizolowane,kanalizująbowiemniezadowoleniespołecznezpolitykówisprawowanejprzeznichwładzy.Podczaspolitycznejwalkioelektorat,którazaostrzasięwokresiekampaniiwyborczych, partie głównego nurtu radykalizują swoje poglądy i przejmują nośne,populistycznehasładotyczącesprawsocjalnych,zaostrzeniaprawaiprzepisówmi-gracyjnych.Walkao elektorat często zabija racjonalność i odwołuje się do najgor-szychinstynktów.Skutkiemtegojestbrakjednolitejstrategiipostępowaniazorgani-zacjamiekstremistycznymi.Zjednejstronyichignorowanie,tolerowanieczynawetwspółpracaznimi,azdrugiejpróbydelegalizacji iwyeliminowania,nieprowadządoichosłabienia,awprostprzeciwnie–mogąprzysporzyćpopularnościiprzyczynićsiędowzrostuspołecznegopoparcia.Niemożnarównieżzapominaćoprzypadkachwchodzenia przedstawicieli ugrupowań radykalnychdo koalicji rządowych,wktó-rychujawniasięichograniczonawiedzaibrakkompetencji,cozkoleiprowadzidoosłabieniatakiejkoalicji,jejdyskredytacji,anawetrozpadu.

Bibliografia

Armstrong K., W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie, Warszawa2005,W.A.B.

BaudrillardJ.,L’esprit du terrorisme,„LeMonde”z3listopada2001r.

Bobako M., Islamofobia jako technologia władzy. Studium z antropologii politycznej, Kraków2017,Universitas.

130 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

CamusR.,Le Grand Remplacement,Neuilly­sur­Seine2011,DavidReinharc.

Czaja J.,Terroryzm polityczny we Włoszech, w:Terroryzm polityczny, J.Muszyński (red.), Warszawa1981,PWN.

Durand S., Islamofaszyzm, ideologiczny straszak ekipy Busha, „Le Monde diplomatique”, polskaedycja,www.monde­diplomatique.pl[dostęp:20V2008].

FanonF.,Wyklęty lud ziemi,Warszawa1985,PIW.

GirardR.,Islam, marksizm i apokalipsa,www.wiadomosci.dziennik.pl[dostęp:5XI2007].

Gorliwość gorsza od dżihadyzmu, „Forum” 2016, nr 26, s. 12–18 (tłumaczenie z„DerSpiegel”).

Griswold E., Dziesiąty równoleżnik. Doniesienia z pogranicza chrześcijaństwa i islamu, Warszawa2013,Muza.

GstreinH.,Misyjne karawany kardynała,Warszawa1986,Verbinum.

GwozdowskaA.,Czy Barcelona opuści Hiszpanię, „Wprost”, 3 IX2017 r.,www.wprost.pl[dostęp:4IX2017].

InstitutMontaigne, La fabrique de l’islamisme, www.institutmontaigne.org [dostęp: 22 IX2018].

IzakK.,Co po Islamskim Państwie Kalifatu? Stan obecny i kierunki rozwoju zagrożeń terrorys-tycznych,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2018,nr19,s.58–86.

IzakK.,Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych,Warszawa2016,Dialog.

Izak K., Ograniczenia i problemy w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości imigrantów w Europie,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2017,nr17,s.104–137.

IzakK.,Zagrożenie terroryzmem i ekstremizmem w Europie na podstawie wybranych przykła-dów. Teraźniejszość, prognoza ewolucji i kierunki rozwoju, „PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2011,nr5,s.116–148.

JurczakJ.,Akty ekstremizmu na polskich i europejskich stadionach piłkarskich,w:Współczesne ekstremizmy: geneza, przejawy, przeciwdziałanie,W.Pływaczewski,P.Lubiewski(red.),Olsztyn2014,UniwersytetWarmińsko­Mazurski,s.51–59.

KepelG.,JardinA.,Terror we Francji. Geneza francuskiego dżihadu,Warszawa2017,Dialog.

LegutkoM.,Przemilczany problem,„GośćNiedzielny”,www.gosc.pl[dostęp:21IX2017].

MalendowiczP.,Ruch anarchistyczny w Europie wobec przemian globalizacyjnych przełomu XIX i XX wieku,Warszawa2013,Difin.

MalendowiczP.,Ultralewica a współczesność. Idee, programy, praktyka,Piła2006,PWSZ.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 131

Mearsheimer J.J., Walt S.M., Lobby izraelskie w USA, Warszawa 2011, Fijorr Publishing.

Moroska­BonkiewiczA.,Organizacje skrajne we współczesnej Europie, ogólna charakterysty-ka,Warszawa2013,s.16,http://www.otwarta.org/wp­content/uploads/2013/05/Moroska­ Organizacje­skrajne­w­Europie.pdf[dostęp:26III2019].

MuchaA.,Zamach w Christchurch: Paliwo ideologiczne terroryzmu,„StopNacjonalizmowi”,https://stopnacjonalizmowi.wordpress.com[dostęp:26III2019].

Murray D., Przedziwna śmierć Europy. Imigracja. Tożsamość. Islam, Poznań 2017, Zysk iS­ka.

Nowakowska­KrystmanA.,iin.,Terroryzm w ujęciu analiz strategicznych,Warszawa2015,Difin.

OkraszewskiM.,Brunatni hipsterzy,„Polityka”2017,nr29,s.51–53.

PędziwiatrK.,Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej,Kraków2005,Nomos.

PytkoK.,Czerwono-czarni,„FocusHistoria”2017,nr2,s.36–41.

RodinsonM.,Marxisme et monde musulman,Paris1972,LeSeuil.

RubinB.,SchwanitzW.G.,Hitlerowcy, islamiści i narodziny nowożytnego Bliskiego Wschodu,Kraków2014,Vis­à­visEtiuda.

ShwartzS.,What is islamofascism?,„TheWeeklyStandard”,16VIII2016r.www.weeklystan-dard.com[dostęp:17VIII2006].

SiadkowskiA.K,Islam. Anatomia strachu,Warszawa2018,Difin.

StefanickiR.,Biali poganie jak dżihadyści,„GazetaWyborcza”z18marca2019r.

StempieńM.S.,Państwo Islamskie. Nowe oblicze terroryzmu?,Warszawa–Siedlce2018,Rytm,UPH.

StępieńS.,Koncepcje polityczne ekstremizmu prawicowego w III Rzeczypospolitej,w:Doktry-ny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego,OlszewskiE.(red.),Lublin2004,UMCS.

TibiB.,Fundamentalizm religijny,Warszawa1997,PIW.

TokarczykR.,Teoretyczna a praktyczna istota współczesnego ekstremizmu politycznego,w:Dok-tryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego,OlszewskiE.(red.),Lublin2004,UMCS.

TomasiewiczJ.,Nowa populistyczna prawica jako źródło zagrożenia terrorystycznego w Euro-pie,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2013,nr9,s.30–51.

132 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

WeismanJ.,American Jews and Israeli Jews Are Headed for a Messy Breakup,„TheNewYorkTimes”,www.nytimes.com[dostęp:4I2019].

WejksznerA., Samotne wilki kalifatu. Państwo Islamskie i indywidualny terroryzm dżiha-dystyczny w Europie Zachodniej,Warszawa2018,Difin.

WielińskiB.T.,Brunatni przeciwko islamistom. Jak Niemcy walczą przeciwko islamistom?,„GazetaWyborcza”z22listopada2014r.

Współczesne ekstremizmy: geneza, przejawy, przeciwdziałanie,W.Pływaczewski,P.Lubiew-ski(red.),Olsztyn2014,UWM.

ZdulskiK.,III Rzesza a świat islamu,Łódź2009,Ibidem.

ZimnyM.,Terroryzm samobójczy. Fakty. Geneza. Analiza,Warszawa2017,Difin.

Abstrakt

Zwiększa się zjawisko radykalizacji przekonań i zachowań różnych grup społecz-nych,coprzyczyniasiędowzrostuantagonizmów.Rzekomylubuzasadnionystrachiniechęćdoobcychreligijnieikulturowoimigrantówwykorzystująugrupowaniapo-pulistyczne i skrajnie prawicowe, które zyskują corazwiększe poparcie elektoratu.KrótkowzrocznapolitykawładzwwielukrajachUE,stawiającaprzywilejeimigran-tówponadprawaibezpieczeństwowłasnychobywateli,prowadzidobrakuzaufaniadopaństwaiszukaniapomocywśrodowiskachznajdującychsięczęstonamarginesiescenypolitycznej,alezatoaktywnychspołecznie,choćniekiedywyłącznienapotrze-bypropagandoweizczystegokoniunkturalizmu.Trudnonieprzyznaćracjiniektórymśrodowiskomantyimigranckim,którewytykaływładzomwłasnychkrajówiBrukseli,żewwydawanychprzeznichdecyzjachbrakujeposzanowaniadlabezpieczeństwawłasnych obywateli. Podważały one również politykę gloryfikującą wielokulturo-wość,która–jeślichodziowyznawcówislamu–jużdawnoponiosłaklęskę.Wod-powiedziorganizacjeantyimigranckieiantymuzułmańskiespotykająsięzoskarżenia-miorasizm,islamofobię,nacjonalizmifaszyzm,zktóryminiekiedyniewielemająwspólnego.Wdialoguelitpolitycznychzeskrajnąprawicątepierwszepomijająeuro-pejskie,chrześcijańskiedziedzictwo,tożsamość,kulturęipowoliodradzającesięten-dencjenarodowejakoodpowiedźna„inwazjęobcych”.Adwersarzezkoleioskarżająelityoarogancję,cynizm,obłudę,lenistwoumysłowe,krótkowzrocznośćorazdbanieowłasne interesy kosztem swojego narodu.Często są to słuszne uwagi, ponieważuległośćwielupolitykówwobec islamu inadmiarprzywilejówdlawyznawców tejreligii,łączniezpobłażliwymtraktowaniemprzestępcówwywodzącychsięztegośro-dowiska,musiprowadzićdosprzeciwu,awkońcu–dobuntu,któryrodziprzemoc.

Zachodnialiberalnademokracjakierującasięprawamiczłowieka,wolnościąsło-waiwyznaniacorazbardziejzatracazdolnośćdoideologicznejkonfrontacjinietylko

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 133

zobcymireligijnieikulturowomniejszościami,lecztakżezwłasnymiobywatelamiprzyjmującymicorazbardziejskrajnepostawy.Obserwujesięostrąkonfrontacjęideiprezentowanychprzezobiestronyekstremypolitycznej,zarównowcyberprzestrze-ni, jak i na ulicachwielumiast, a po środku,między nimi, znajdują się nielegalniimigranci i radykalny islam.Wdobiepowszechnegoibłyskawicznierozwijającegosię dostępudo źródeł komunikacji elektronicznej imediów społecznościowych tenkonfliktetniczno­religijno­kulturowo­narodowościowymusinarastać icoraz łatwiejbędziemuprzekroczyćgraniceprzemocyfizycznej.Zpewnościąjestonapowstrzy-mywanaprzezdobrąkoniunkturęgospodarcząEuropy, aleniewiadomo, jakdługoonapotrwa.Próbytolerowaniaprzezwładzetakiejsytuacjiiszukaniakompromisulubporozumieniazekstremistamiróżnychnurtówreligijnychczypolitycznychnigdynieprzyniosłyuspokojenianastrojówspołecznych.Nieprzyczyniłysię teżdopoprawybezpieczeństwaiporządkupublicznego,aconajwyżejnakrótkiczaspowstrzymaływybuchkonfliktówspołecznych.Metodąnaichuspokojenieniesąrównieżobietniceikolejneustępstwawobecśrodowiskekstremistycznych,ponieważprowadząonedokolejnychżądań,częstotrudnychdospełnienia.

Słowa kluczowe: ekstremizm, ewangelikalizm, faszyzm, islam, islamizm, islamo­faszyzm,nazizm,neofaszyzm,neonazizm,radykalizm,protestantyzm.

Abstract

Thephenomenonofradicalizationofbeliefsandbehaviorsofvarioussocialgroupsis expanding,which contributes to the growth of antagonisms.Alleged or justifiedfear and reluctance to foreign religiously and culturally immigrants use populistandextreme rightgroups,whichgainevergreater supportof theelectorate.Short­sighted policy of the authorities in many EU countries, which places immigrants’privilegesover therightsandsecurityof theirowncitizens, leads toa lackof trustin the state and seekinghelp in environmentsoftenon themarginsof thepoliticalscene,butsociallyactive,thoughsometimesonlyforpropagandapurposesandpureopportunism.It ishardnot toadmit tosomeanti­immigrantcommunities thathavepointedouttotheirownauthoritiesandBrusselsthatinthedecisionsissuedbythemthereisalackofrespectforthesecurityoftheirowncitizens.Theyalsounderminedthepolicyofglorifyingmulticulturalism,which–whenitcomestoIslam’sfollowers– hadlongagofailed.Inresponse,anti­immigrantandanti­Muslimorganizationsfaceaccusationsofracism,islamophobia,nationalismandfascism,withwhomtheyhavelittle in common. In thedialoguebetween thepolitical elite and the extreme right,the former omit European Christian heritage, identity, culture and slowly revivingnational tendencies as a response to the “foreign invasion.”Adversaries, in turn,accusetheeliteofarrogance,cynicism,hypocrisy,mentallaziness,short­sightednessand caring for their own interests at the expense of their nation. Often these are

134 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO21/19

justifications, because the submission ofmany politicians to Islam and the excessofprivilegesforbelieversofthisreligion,includingthelenienttreatmentofcriminalsoriginatingfromthisenvironment,must leadtoopposition,andfinallytorebellion,whichgivesrisetoviolence.

Western liberal democracy, guided by human rights, freedom of speechand religion, loses its ability to ideological confrontation not only with religiousandculturallyminorityaliens,butalsowith itsowncitizens takingmoreandmoreextremeattitudes.Thereisasharpconfrontationoftheideaspresentedbybothsidesofpolitical extremismboth incyberspaceandon the streetsofmanycities, and inthemiddle,betweenthem,thereareillegalimmigrantsandradicalIslam.Intheeraofwidespreadandfast­growingaccesstoelectroniccommunicationsourcesandsocialmedia,thisethno­religious­cultural­nationalconflictmustgrowanditwillbeeasiertocrossthelimitsofphysicalviolence.ItiscertainlyheldbackbythegoodeconomicsituationinEurope,butitisnotknownhowlongitwilllast.Attemptstotoleratesuchasituationbytheauthoritiesandtoseekacompromiseoragreementwithextremistsofvariousreligiousorpoliticaltrendshaveneverbroughtacalmingdownofsocialattitudes.Theyalsodidnotcontributetotheimprovementofpublicsafetyandorder,andatmostpreventedtheoutbreakofsocialconflictsforashorttime.Theirmethodof calming them is also not promises and further concessions to extremist circles,becausetheyleadtofurtherdemands,oftendifficulttomeet.

Keywords: evangelicalism, extremism, fascism, Islam, Islamism, islamofascism,Nazism,neo­fascism,neo­Nazism,Protestantism,radicalism.