Sıradışı Bir Mutasavvıf Kenan Rifaî

7/31/2019 Srad Bir Mutasavvf Kenan Rifa

1/14

Srad Bir Mutasavvf: Kenan Rifa

Birol BER

19. yzyln sonu, 20. yzyln banda yaayan Kenan Rifa geleneksel ve alldk din-tasavvuf anlayna tad

pek ok sra d yaklamyla devrinden ok 21. yzyla ait bir mutasavvf portresi izdi. Yenilikilii, modernlie

eilimi, kadnlara verdii mevkii, entelektel birikimi ve hatta giyimiyle dahi dneminin alkanlklarnn ok

tesinde bir tasavvuf yaklam getiren Kenan Rifa bugn kendi dneminden daha ok tartlan bir figr olma

yolunda

Samiha Ayverdiye hayran olan Enis Behi Koryrek, Fransada uzun yllar kalm bir airdir. Bu hayranlnn bir

nianesi olarak Samiha Hanm manen yetitiren mridini de tanmak ister. Bu amala dergha ziyaretine gider.

Ancak beklediinin tersine Enis Behii karlayan cppeli sarkl bir eyh efendi deil; gzne zamann modasna

uygun olarak tutturulmu monokl, gm bastonu ve ok k bir kyafetiyle olduka alafranga bir zat-

muhteremdir. Fransz kltrn solumu Enis Behie ilk olarak Franszca hitap ederek balad konumasn onun

sevdii edebiyat ve felsefecilerden tasavvufa kadar uzatr bu zat air Enis Behiin bu manzara karsnda,

Samiha Ayverdiye tepkisi u olacaktr: Sizi yetitiren sarkl cppeli olsayd bile yine de nnde eilecektim ama

beni benden grnerek ok feci avladlar. airi bu derece etkileyen ve artan kii 20. yzyln ve belki de tm

zamanlarn en artc ve sra d mutasavvflarndan Kenan Rifaden bakas deildir.

Tanmlanamayan bir sufi figr

Kenan Rifanin artt bir tek o deildir phesiz. Trkiyenin geirdii en keskin gei dnemlerinde yaam

olan Rifa, hayatnda olduu kadar vefatndan sonra da allmadk tavr, yaklam ve yenilikleriyle tartmalara,

yorumlara, anlama gayretlerine konu olur. Kimisine gre din ve tasavvufta byk bir slahat, kimine gre bidati

saylr. Onu dinin zn ekillere skmaktan kurtaran byk bir mutasavvf olarak grenlerin yannda,

aristokratlarn, elitin, sosyetenin eyhi diyerek kmseyenler de kar. Tabular ykan bir insan- kmil olarak

anld gibi vefatndan ok sonralar bile Sabataist ithamlarna maruz kalr. Ne olursa olsun, kendisinden nceki

ve sonraki tasavvuf ehline nazaran klk kyafetinden, sosyal ilikilerine, entelektel yapsndan eitimciliine, dine

ve kadna bakna kadar hemen her konuda Trkiye asndan tasavvuf tarihinin en sra d, en ilgin ve en

tartmal ahslarndan biridir Kenan Rifa. Onun tasavvuf hayatmzda at yol bugn hl anlalmaya allan

bir tartma konusudur.

Kenan Rifayi sra d klan saysz zelliiyle beraber hayatn yle bir seyre dalalm dilerseniz. Filibeli Hac

Hasanzde Abdlhalim Bey isimli bir devlet memuru ile Filibe Hanedanna mensup Hatice Cenan Hanmn olu

olarak 1867de Selanikte dnyaya gelir. Baba taraf aslen stanbullu olmakla beraber Filibeye g etmi bir ailedir.

Kenan Rifa doduu srada ailesi babasnn memuriyeti dolaysyla Selanikte ikamet etmektedir.

Ancak baba Abdlhalim Bey bu bebei her nedense bata istemez. Daha anne karnndayken trl ilalar

deneyerek Hatice Cenan Hanm bebeini drmesi iin zorlar. Bununla beraber bir trl muvaffak olamazlar.

Abdlhalim Bey gnn birinde dehetli bir rya ile uyarlnca bu teebbsnden vazgeer. lerleyen yllarda Hatice

Cenan Hanm ve Abdlhalim Bey ayrlrlar ve Abdlhalim Bey einin tavassutuyla bulduu bir baka hanmla

hayatn srdrmeyi tercih eder. Hatice Cenan Hanm artk tm varln oluna adayacaktr.

Babas Abdlhalim Bey nceleri Dou vilayetlerinde Filibe murahhas olarak vazife yapm, ardndan stanbula

yerleerek Posta Telgraf Nezaretinde sicil bamdrl ve telgraf nzrl yapmtr. Abdlhalim Bey Fatihte

Hrka-i erif Camii yaknnda satn ald konaa yerleir. Buras gnmzde Kenan Rifanin mntesiplerinin

ihyasyla Cenan Vakf olarak hizmet veren konaktr.

lk mridi annesi ve Ethem Efendi

Kendi ifadesiyle Kenan Rifanin ilk mridi annesi olur. Daha sonra annesinin emanet etmesiyle gen yalarna

kadar manev terbiyesini grd, annesinin de mridi olan Ethem Efendiye balanr. Srl bir Kadir olan Ethem


2/14

Efendi Hatice Cenan hanm ve olu Kenann terbiyesini ilk stlenen mrittir. Ethem Efendi zahirde Posta

Nezaretinde alan bir memur olmakla beraber srl bir Allah dostudur. Hatice Cenan hanm, olu Kenan manev

terbiye grmesi iin Ethem Efendinin ellerine teslim eder. Beni manen terbiye ettiniz, imdi sra olumda. der.

Ethem Efendi vefatna kadar Kenan Rifayi yalnz brakmaz. Hatta ilk memuriyeti iin Balkesire gittiinde dahi

Hatice Cenan Hanmn ricasn krmayarak onunla beraber bulunur. Ethem Efendinin himmeti ile Kenan Rifaye

Balkesirde riyazat alemi ihsan edilir. Drt sene kuru ekmek ve zeytinle nefsine hakim olmay renir. Gelecek

yllarda kendisi ar riyazat yapmakala beraber ayn uygulamalar ihvanna yaptrmaz. Yakn ihvanndan MekreSargut Hanm bunu yle anlatr: Biz onun mridiyiz ama o bize hi riyazat vermedi. Ethem Efendiden Kadirlikte

ve Mevlanann ailesinin verdii icazetle Mevlevilikte icazet alan Kenan Rifa Medinede de Rufa icazeti alacaktr.

Galatasaray Sultansinin haar talebesi

lk olarak Dokuz yanda Galatasaray Mekteb-i Sultansine yatl olarak verilen Kenan Rifa burada hem Dou hem

Bat kltryle yetiir. Ald eitim dneminin en ada ve kalitelisidir. Recizde Mahmud Ekrem, Muallim Nci,

Muallim Feyzi, Zihni Efendi hocalarndan belli ballardr. Tasavvuf bir tarikatn mridi olarak sra d

zelliklerinden birisi de Galatasarayn en parlak devrinde yetimesi ve orada ald eitimden kaynaklanr.

Galatasaray Tevfik Fikretler yetitirdii gibi Kenan Rifaler karmasn da bilmitir. Bu tarz ada ve Batl eitim

yapan bir okulda dneminin en ileri eitimini alm olmas Kenan Rifayi benzerleri arasnda ok farkl bir konuma

oturtacaktr. Felsefeci ehbenderzde Filibeli Ahmet Hilmi ve Trkiyenin ilk atom mhendislerinden olan Ahmet

Yksel zemre Galatasarayl olup da Kenan Rifa gibi tasavvuf yolunda yryenlerdendir.

Kenan Rifanin haylazlklar Galatasarayda mehurdur. Hatta talebe arasnda haylazlkta birinci geldii ve saysz

cezalar ald sylenir. Bu mektebin iki numaral haylaz talebesi ise en yakn arkada ve daha sonra kendisine

mrid olacak olan Server Hilmidir. Mehur haylazlklarndan birisi Mektebin Nzr Karaca Paann huzurunda

ilenir. Karaca Paa resim dersini tefti ederken Kenan Rifa ok iman bir gvdeye minik ayaklar izer ve altna da

Karaca Paa yazar. Bu resmi gren paa onu snftan kartr. Azarlanacan dnen Kenan Rifa aksine Karaca

Paann karsndan ikolata ve eker ikram grr.

Ancak yaramazlnn yannda Galatasarayda olduka baarl ve tm hocalarnn takdirini kazanm bir talebedir.

zelikle Mualalim Naci, Zihni Efendi ve air Feyzi Beylerin gzdesidir. Sultande iki snfn imtihann vermeye

kalknca herkes arsa da baarl olur ve en iyi dereceyle diplomasn alr.

Hayat boyunca hergn dzenli gazete okuyup, gelimeleri takip eden Kenan Rifa, manev meseleler olduu kadar

madd dnyaya ait gelimeleri de takip konusunda srarcdr. Mekteb-i Sultanide mkemmelen rendii

Franszcann dnda Arapa, Farsa, Latince, Rumca ve ailesinden dolay erkesce de bildii diller arasndadr

Hayatnn son dnemlerinde gelecein dili ngilizce olacak diyerek bu dili renmelerini tenbih ettii gibi,

ilerleyen yana ramen 80li yalarndayken kendisi de ngilizce almaya balar.

Maarifi mutasavvf

Dokuz yanda en iyi eitimi almas iin yatl olarak verildii Galatasaray Sultansinden 1885 ylnda mezun

olduktan ve bir mddet mlkiye ve hukuk tahsilinde bulunduktan hemen sonra Balkesir dadsi Mdr olarak

tayin edilir. Bu srada henz 19 yandadr. Ardndan, Adana Maarif Mdrlne ve daha sonra da Rumeliye,

imdi Makedonya topraklar dhilinde olan Manastr Maarif Mdrlne atanr. Ayn grevi Kosova ve skpte

de srdrr. Oradan da Trabzon Maarif Mdrlne tayin edilir. lerleyen yllarda ise Erkek Muallim mektebi

Franszca hocal, Tetkikat- lmiye Azal, Darafaka Mdrl, Meclis-i Maarif azal da yapar.

Osmanl dneminde yer yer, Mehmet Kenan olarak tannan ismi Maarif Mdrlnde Abdlhalim Kenan olarak

geer. Trabzondan sonra, 1900lerin banda Numune-i Terakki mdr olarak stanbula gelir. Ancak ttihat ve

Terakki balants sebebiyle ismi mimlenen bu okul hafiyelerin ilgi odadr ve sk takip edilmektedir. ou defa

karda yamurda okulu gzetlemekle grevli hafiyeleri farkedip hallerine acyarak darda memeleri iin

armaktan da ekinmeyecek kadar pervaszdr Kenan Rifai.


3/14

Yine de Numune-i Terakki mdrl srasnda saraya jurnallenmekten geri kalmaz. Hakknda Avrupaya kap

siyas mlteci olaca ynndeki bir ihbar zerine saraya arlr. Sorgusundan sonra selam ve ihsan- ahane ile

kendisine susuz olduu bildirilir. Ancak Kenan Rifa mutat olan protokole riayet edip temenna ile selam vermek

yerine ben ihsanm aldm diyerek orada bir mabeyincinin kendisine verdii kuru ekmek dilimini gsterir ve

Saraydan kar gider.

II. Abdlhamitin maarif reformlar erevesinde Medinede alan dad-i Hamid mdrl kendilerine teklif

edilir. Kenan Rifanin Medineye gitmesinden nce mridi olan Ethem Efendi Hakka yrr. Bu suretle Ethem

Efendiden terbiye gren Kenan Rifa, talebesi Mekre Hanmn ifadesiyle iin bir de Tarikat Kanun-u Esasisini

renmek iin Medinede bir Rufa eyhi olan Hamza Rifanin hizmetine girer. 4 yl boyunca grev yapt

Medinede bir yandan da bir Seyyid Hamza Rifanin tekkesinde yolun usul ve esaslarn, adet ve geleneklerini,

tekke merasimlerini ve eitimini renir. Abdlhalim Kenan Beyin Rifalii de asl bundan sonra balar. Kendisine

fevkalade iltifat eden Hamza Rfaden ald icazet ve halifelikle artk kendisi de derghn aabilecek ve irada

geebilecektir. Nitekim dndkten ksa bir sre sonra Fatihte kendi derghn ap, postniin olarak irat vazifesine

balar. aramba gnleri hanmlarla sohbete, Cumalar beylerle zikre, Perembeler Mesnev dersine ayrlr. Bu

dergh az ama z bir derviana hizmet eder. Zamanla Kenan Rifanin dergh eyhlislamlarn, airlerin, aklarn

hatta papaz ve patriklerin gelip sem ettikleri bir mekn olur.

19 yanda slahat bir eitimci

Daha 19 yanda Balkesire tayin edildii zaman grd manzara udur: Mslmanlar gvur olur korkusuyla,

gayrimslimler de mslmanlarlar korkusuyla evlatlarn okula gndermeye ekinmektedirler. Hem Mslman

hem de Hristiyan ahalinin ileri gelenleriyle grp dostluk kurmasyla ksa zamanda ocuklar okula gnderilmeye

balanr. Mektebin talebesi bir anda ikiyz geer.

Yllar sonra Medineye bir vesileyle tekrar ziyarete gittiinde kimseye haber vermedii halde istasyonda bando-

mzka ile karlanr. Orada brakt saygn intiba yllar sonra dahi hatrlanmaktadr. Onlarn arasna korkmadan

nasl gidiyorsunuz diye hayretle soranlara inat dillerini bilmedii halde civardaki bedevilerle dahi iyi ilikiler kurar.

Medinede birka ay zarfnda Arapay da renmesi onu daha da ok sevdirir.

Kenan Rifa daha gen yandan itibaren yenilikilie son derece ak bir karakterdir. Maarifte greve baladnn

senesi dolmadan gnderildii Adanada slahatlyla gze batar. Civar kasaba ve kyleri hem resmi grevidahilinde hem de kimi zaman ahsen kar kar dolaarak halk maarife ynelmeye tevik eder. Doru drst yolu

olmayan bir havalide kimi zaman hayatn da risklere atarak okul yaptrmak ve ocuklar okula gndertmek iin ky

ky dolar. Ancak bu fedakr abalar her zaman kranla karlanmaz. Bu yeniliki ve gen eitimci, mutaassp

havalinin kimi zaman sert eletirilerine hatta iftiralarna da muhatap olur. Yllar sonra bunlar ihvanna u szlerle

anlatr: Adanada genliim ve o zamanki adamlarn taassuplar yznden ac iftiralara uradm. Benim iin Allah

metre ile lyor, dediler. Bir Fransz kzna ak olmu Fransz kilisesine gidip vatiz oldu, dediler. Damdan dama kz

kovalyor, dediler. Zamann padiah aleyhinde sz sylyor, dediler. Ve bunlar mazbata ile stanbulda byk

makamlara ve padiaha gnderdiler. Artk herkes beni nefiy veya idam olunacak diye bekliyordu.

Sultan Abdlhamit devrinde bir kimsenin tm mrn srgnde geirmesine sebep olacak bu jurnaller Kenan

Rifaye tesir etmez, hatta Adanadaki gz pek eitimciliinden dolay taltif edilir.

mm Kenan Dergh

Kenan Rifa, 1908de kurduu Altay Dergh da denilen derghna, hayattaki ilk mridi sayd ve mr boyunca

byk bir sevgi ve sayg besledii annesi Hatice Cenan Hanma atfen isim verir: mm Kenan. Torunu Kenan

Grsoyun ifadesiyle Kenan Rifa kendini, Hadimi Hangh- mm Kenan yani Kenann annesinin derghnn

hizmetkr olarak vasflandrr. Medineden Hamza Rifaden Rufa eyhi icazeti aldktan sonra dnd

stanbulda ilk nceleri ona en yaknndaki birka kii intisap eder. nceleri dergh kurmay dnmedii iin

Fatihteki konann selamlnda arkada ve yaknlaryla toplantlar dzenler. Sade din- tasavvuf mahiyette olmaz

bu toplantlar. Kendisi de entelektel hayatnn iinde biri olduundan devrin ilim ve fikir hayatnda yeri olan pek


4/14

ok saygn insan bu sohbetlerin mdavimi olur. Ancak stanbulun o en civcivli dnemlerinde hafiyeler tarafndan

bu toplantlar saraya jurnallendii iin konaa baskn yaplp, hazrlamakta olduu eserlerine el konulunca bu

toplantlar keser. Politik herhangi bir faaliyetin iinde bulunmadndan, o dnemler olduka yaygn olan gizli

kapakl politik toplantlarla kartrlmamak ve pheleri izale edebilmek iin toplantlarn daha resmi bir platforma

eker. cazetine dayanarak konan hemen yanna, daha dorusu bahesine derghn yaptrp artk burada

tasavvuf sohbetlerine balar. Derghn mimarln, mntesiplerinden olan Ekrem Hakk Ayverdi yapar. Tm bu

hadiseler olurken takvimler 1908 yln gstermektedir. Bu hadiselerin hemen akabinde II. Merutiyet ilan edilir. Buderghta ikinci merutiyeti ilan eden toplarla, ilk yini icra edenlerin seslerinin birbirine kart sylenir. Kenan

Rifanin, kapanaca 1925 ylna kadar hizmet veren bu derghna yine dnemin kayda deer pek ok ahsiyeti

devam eder, hatta ilerinden intisap ederek tasavvufa girenler olur. Kenan Rifanin geni ve insan ayrt etmeyen

perspektifi buraya ok geni yelpazeden elit kimselerinde gelmesine vesile olur. Hatta dnemin Sryani Patriinin

de burada Kenan Rifaye intisap ettii sylenir. O dnem ona intisap etii sylenen patrik, hediye olarak getirdii

seccadeyi kendi eliyle altna sermek isteyince hrmeten ona engel olur. Ancak patrik bu seccadede benim otuz

senelik gzyalarm var, onun iin kendi elimle sereceim diyerek srarc olur.

Tekkeler zaten kendilerini kapatt

Kenan Rifayi benzerleri arasnda en farkl klan ynlerinden birisi phesiz Cumhuriyet kurulduktan sonra yaplan

tasarruflara kar en ufak bir tepki gstermeyiidir. Bunlar arasnda en belirgin olan gnmzde dahi halen

tartlan Tekke ve zaviyeleri kapatan kanundur. O dnem sadece stanbulda 300n zerinde dergh bulunduu

sylenir. Bu kanun 1925de ilan edildii zaman Kenan Rifa herhangi bir itirazda dahi bulunmad gibi onlar zaten

kendi kendilerini feshetmilerdi diyerek olumlu bir tavr bile taknr. O dnemlerde tekke ve derghlarn

enflasyonu, ehliyetsiz eyhlik yapanlarn varl nemli bir sorun olmutur zaten. Ancak Kenan Rifa slamn emri

olarak adil hkmdara ve Ull emre itaat prensibince kapatma kanununa uysa da, bu kanunla kurunun yannda

pek ok ya da yanm ve Osmanl toplumunun en nemli manev dinamiklerinden birini tekil eden derghlar yer

altna inmek zorunda kalmtr. Nitekim bunun dourduu boluun yaratt sakncalar ilerleyen dnemlerde

toplumsal hayatmzda grlecektir. O ise bundan gocunmaz ve semnn ve zikrin hakikatine vasl olan kimseye

ten tekke, gnl makam olmutur anlayylaFatihte oturduu konan hemen bitiiine kurduu ve 17 sene

ihvan ile kulland mm Kenan Derghn bir gn alacaktr ama akademi olarak alacaktr diyerek

kapatr.Bu dergh yakn dnemde restore edilerek o zamandan beri muhafaza edilen eya ve belgelerle beraber

takipilerinin kurduu Cenan Vakf tarafndan mze haline getirilir. Ancak tasavvuf ders ve sohbetlerine vefat tarihiolan 1950 ylna kadar evinde devam eder. Mekre Sargut onun Cumhuriyet dnemi tasarruflarna kar tavrn

yle anlatyor: Atatrk nklaplar olmutu. Onu da La Faile llallah mucibince Allahtan bildi. Sonra Ull emre

itaat denilen bir dstur var. Memleketi idare edene itaat etmek gerekiyor. Atatrk inklabn yapp memlekete

Avrupai kyafeti getirince, bunun da Allahtan bildii iin kar durmad. Fesi karp, apkay giydi. Oysa, Mehmet

Akif Bey buna tahamml edemedi, Msra gitti.

Benzeri bir tavr, dostu ve halifesi Server Beyin sadece kiinin bulunduu bir odada vecde gelerek sem

etmeye balamasnda da gsterir. Kenan Rifa, Server Beyi derhal durdurur ve ona yle syler: Bu zamanda byle

ey olmaz. Mademki yasaktr denmi, menedilmitir, onun iin olmaz. Biz ullemrin szne ittiba ederiz. nk

oradan syleyenin Hak olduunu biliriz. phesiz, Kenan Rifanin bu yaklamnn zellikle dinin sk bir devlet

basksna maruz kald dnemlerde olduu kadar bugn de anlalr bir tavr olduu sylenemez. Kenan Rifa ve

devamclarnn dier dindar camialardan uzak kalm olmasnn temelinde yatan temel sebeplerden birisi bu tarz

yaklam farkllklar olmutur. Benzer bir baka sorun ise laiklik meselesine yaklamlar sebebiyledir. Kenan Rifa ve

yolunu devam ettirenler devlet politikalarna uyumlu tavr alma eiliminde grnrlerken, dini ve tasavvuf

liderlerin nemli bir blmnn sorunlu olduu laiklik uygulamas konusunda da yine benzer bir tavr

sergilemilerdir.

Dergh eyhi Lise Mdr

Kenan Rifa, Medinede drt yl sren hizmetini bitirince stanbulda Darafaka Lisesine atanr. stanbulun bu en

nemli liselerinden birinde yllarca mdrlk vazifesini yaparken bir yandan da derghnda eyh olarak hizmet


5/14

grmeye devam eder. Tekke ve zaviyelerin kapatlmasna kadar bu iki vazifesini kartrmamak konusunda olduka

titizdir. Bunu o kadar halel getirmeden srdrr ki o dnem talebesi olanlar Kenan Rifanin manev vazifesinden

haberdar dahi olmazlar.

Maarif vekletinden emekli olduu 1925 ylndan sonra da manev vazifesi kadar deer verdii eitimi brakmaz ve

13 yl boyunca Fener Rum Mektebinde Trke dersleri vermeye devam eder. Bir tarikat eyhi olmasna ramen bu

lisede vazife almas hayat boyunca gsterdii hangi dinden olursa olsun insanlar arasnda ayrmclk yapmama

hususiyetiyle uyum iindedir.

Az ama z etkiler

Soyad kanunuyla beraber kendisine Bykaksoy soyadn alan Kenan Rifa Osmanl dneminde olduu gibi

Cumhuriyet dneminde de pek ok entelektel, yazar, edebiyat, sanatya tesirde bulunur. Sohbetinde bulunan

ya da ona intisap edenler arasnda uzun yllar yannda yetien ve daha sonra halefi olacak olan Samiha Ayverdi

bata olmak zere Ekrem Hakk Ayverdi, Enis Behi Koryrek, Nezihe Araz ve Sofi Huri gibi isimler bata gelir.

Samiha Hanmn eseri olan Batmayan Gn byk bir tasavvuf eseridir. Samiha Hanm, stad Kenan Rifaden

aldklarn bu eserde aksettirir. Bu kitapta, Kerim bey ve mridi Aliye Hanmn ahsnda tarif edilir olaylar.

Kendi yaps, bir eitimci olarak yllarca ilim irfan sahipleriyle terik-i mesai etmesi sebebiyle kendisine elite,

entelektele hitap ediyor denmesine ramen mntesipleri bunu kabul etmezler. Her ne kadar eitimi, okumaytenbih etse de hemen hemen her kesimden insanla irtibatta olduu, mntesipleri arasnda okuma yazma

bilmeyeninden akademisyenine, zengininden fakirine kadar her sosyal katmandan insan olur.

Cemalnur Sarguta gre o sadece elite hitap etmez, yanndakileri elit olmaya ynlendirir. Torunu Kenan

Grsoyun ifadesiyle kmil bir entelektel insan tipi, fakat ayn zamanda maneviyat sahibi insan tipi oluturmaya

alr. Etrafnda ok fazla insan topland, fazlaca insan yetitirdii sylenemez. Ancak Kenan Rifa bunlarn

kaliteli yetimesine azam zen gsterir.

Hem gelenekle, hem de modernle kucaklama yolu

Trkiyenin deiim srecinde, bir eylerin mutlaka deimesi gereken bir dnemde ilim, teknoloji ve sanat kendi

deerlerine de sahip karak benimseme yolunu tercih eder. Ayn dnem, bir yandan da gelenek ve deerlerinden

Batdan getirilenler lehine kopmak istemeyenlerin direndii ancak bir yandan da kabuuna hatta yeraltnaekildii dnemlerdir. O bu yolu deil, hem gelenekle, hem de modern olanla mutlaka kucaklama yolunu tutar.

rnein en yaknnda bulunan ve adeta manev kz gibi olan Semiha Cemal Kenan Rifanin tevikleriyle tahsilini

yapar ve Trkiyenin ilk hanm felsefecisi olur. Bununla kalmayarak kendisine Eflatun ve baka filozoflarn

eserlerinden tercmeler de yaptrr. Hatta Semiha Cemal bir dnem akademide felsefe asistanl da yapar.

Kenan Rifa, Semiha Cemal rneinde felsefe ve tasavvufun bilinli yaplrsa fevkalade uyuabileceini de ispat

eder adeta. Altmz din ahsiyetler felsefeye souk dursalar da Kenan Rifa en yakn mridini bu konuda tevik

ederek sra d bir rnek daha tekil eder. Nitekim yllar sonra torunu Kenan Grsoy bir felsefe profesr olacak ve

dedesinin yoluna duyarsz kalmayarak, felsefenin pekl maneviyatla badaabildiinin somut rneini verecektir.

Yine olu Kzmn yetimesi ve okumasna da hem mn hem madde cihetinde ayn zeni gsterir. Olu Kzma

hem ilahiyat hem de eczaclk okutur. Tpk kendisi gibi muski retir. Kenan Rifanin benzerlerinde nadirrastlanan bir baka zellii de ok ynllne mzii de sktrm olmasdr. ok kk yata balad

memuriyetinin ilk dnemlerinde Balkesirde grev yaparken bir hoca bularak muski ve ney dersleri almay ihmal

etmemitir. Keman ve piyano almay da renir, ilerleyen yllarda ise kendi ilahilerini besteler.

Onun daima yaknnda olup da ondan en ok etkilenenlerden birisi de Galatasaray Lisesinden ocukluk arkada

Server Hilmi Beydir. Server Hilmi de Trkiyede modern eczaclk ve diiliin kurulmasnda nde gelen isimlerden

birisidir. Hattat Aziz Efendi de onun sohbetlerinde ekillenenlerdendir. Haydarizde brahim Efendi, Nesimi Efendi

ve Abdullah Efendi gibi son dnem eyhlislamlar ve Keldni Patrik vekili bid Efendi gibi ulemadan mntesipleri


6/14

de olur. air Yusuf Ziya Bey, Gazi Ahmet Muhtar Paa gibi devrin nde gelen simalarndan bazlar ona talebe

olurlar. Neden cppeli sarkl bir mride deil de ona biat ettiniz? diye sorulunca bu eyhlislamlar O cppeli

sarkllarn ilmi bizde de var ama Kenan Beyefendinin ilmi bizde yok diyerek cevap verirler.

Bir dnemlerin tannm hanm romancs Safiye Erol da onun terbiye halkasna dahil olanlardandr. Onun

cazibesine kaplarak balanan bir baka ilgin ahsiyet ise talebesi Sofi Huri olur. Sofi Huri, esasen bir papazn

kzdr. Ancak slam tasavvufunu ve bu tasavvuf ahlknn seviyet dsturlar ile esasta el ele gittiini Kenan

Rifade grerek ve ona intisab semitir.

Kadnlar tekkesi ve satamalar

Kenan Rifanin alafranga tavrl, zarif ve modern tasavvuf anlay kimi evrelerin satamalarn da beraberinde

getirmitir. Mntesiplerine gre Kenan Rifaye ilk iftiray Refik Halid Karay atar. Sylendii kadaryla Karayn

Kadnlar Tekkesi roman hem o dnemler hem de bu dnemler iin alldk olmayan bir ortam olan Kenan Rifa

ve ihvanndan ilham alarak tasavvuf ve tekke hayatna saldrgan ve tahkir edici bir slupla yaklar. Karayn

romannda hicvettii dergh ortamnn eyhi tpk Kenan Rifa gibi k, kibar, iyi eitimli ve modern grnml bir

zattr. Romandaki eyh efendi, stanbulun asil ve varlkl kadnlarn kendisine balamakta ve dolaysyla kendisi de

varlkl bir hayat srmektedir. Akas dini duygular smrlmekte, nabzlara gre erbet verilmekte, bir yandan da

hayatn gzelliklerinden istifade edilmektedir. Ne yazk ki, romanda tarikatlara ar ithamlar bulunduu gibi, eyh

efendi de aaal bir atmosferde, sefahat iinde yaayan ve etrafndaki zarif hanmlara dkn bir bey olaraktantlr. Kenan Rifa derghnda ise bu hususta usul bellidir. ntisap edecek yani manev terbiye yoluna girecek

hanmlarn kocalarndan izin almas gerekmektedir.

Ergenekon mdafiinin iddias

Kenan Rifa modern aa uygun anlay sebebiyle bir takm ithamlara sadece hayattayken maruz kalmayacaktr.

Hakknda mesnetsiz bir iddiay da son dnemlerde Ergenekon isimli derin devlet organizasyonunun basndaki

savunucusu haline gelen Soner Yaln Efendi 2 kitabnda dile getirir. simlerden yola karak tahminlere

dayanarak yapt etnik ve dini kken iddialarnda bulunan Yaln Kkn bu konuda mezliini stlenmi

bulunan Soner Yaln, Selanikte domu olmas ve tasavvuf hayatmza getirdii modernist ve ak grl

yaklamlar sebebiyle Kenan Rifanin Sabataist olduunu iddia eder. Ancak pek ok kiiye yapt gibi bu iddialarn

ispatlama zahmetine girimez. Bu iddialarn bir dier sebebi de Kenan Rifanin ocukken Galatasaray Sultanisinebalamadan nce Alyans sraelit okulunda okutulmu olmasdr. Hatice Cenan Hanmn evladn bu okullara

vermesi devrinin en iyi ve ada okullar olmas dolaysyladr. Annesi Hatice Cenan Hanmn Selanikte ayrca

Mustafa Kemalin retmeni emsi Efendinin eiyle iyi grt de kaydedilir. Son dnemde hakknda Sabataist

iddiasnn ortaya atlmasnn bir sebebi de da budur. ddiay ortaya atan Soner Yalnn ise kendi ocuunu,

Sabataistlerin ynetiminde olduunu iddia ettii bir kurum olan Terakki Lisesine gndermesi ise ilgin bir

elikidir.

Kenan Rifanin Galatasaray Mekteb-i Sultansinde ald eitim de bana bir ara dert olur. Greve balad ilk

yllarda Adanada vazifelendirilir. Burada kendi kltrel yapsna gre konuacak pek fazla kimse bulamayan Kenan

Rifa, Franszca konuan Cizvit papazlaryla ahbap olur, ara sra ziyaretlerine giderek onlarla sohbet etmeye balar,

bu vesileyle de onlarn takip ettikleri yabanc yaynlar da okumaya frsat bulur. Cizvitlerle bu ahbapl havalide

hakknda Hristiyan oldu, vaftiz oldu gibi dedikodularn kmasna sebebiyet verecektir. Oysa Kenan Rifa btndinlerin sras ile mana eitiminin tamamlanmas iin birer basamak olduu ve bundan dolay aralarnda sadece

derece fark olduunu dnmektedir.

kisiyle gelsin

Kenan Rifanin el verdii Samiha Ayverdiden sonra yolunu devam ettiren Mekre Sargut Hanmn anne ve

babas da Kenan Rifanin mntesibidirler. Mekre Hanm Kenan Rifanin kucaklayclnn bir rnei olarak

ailesinin intisabn yle naklediyor: Mekre Hanmn babas Bahriyede yzbadr. Baba seferdeyken nce

annesi Kenan Rifaye intisap eder. Seferden dnen baba, annenin bu intisabn hrmetle karlar. Kenan Rifa


7/14

Mekre Hanmn annesine bir gn Evladm, beyini de burada grmek isteriz deyince, hanm biraz tereddt eder.

Eim arada srada iki ier, size gelmesi mnasip olmaz efendim diye cevap verince Kenan Rifa, derhal karlk

verir: Sen onu ikisiyle buraya getir. O da bizim evladmzdr. Burada o hereyi brakr. Gnmzde, ehl-i

tasavvufunda grmeye alk olmadmz bu msamahakr yaklam karsnda hazretin ziyaretine giden Mekre

Hanmn babas kendisine mntesip olduu gibi kendi ifadesiyle yle ak olur ki evini dahi derghn karsna

tar.

Taassup bir hastalktr

an gereklerine ve modernlie neredeyse tabu ykarcasna ak olan Kenan Rifai taassubu tedavi edilmesi

gereken bir hastalk olarak grr. Hatta terbiyesi altna ald ihvannn bu trden eilimlerini bazen keskin

metotlarla zer. Zamannn en byk hattatlarndan mutaassplyla mehur mntesibi Aziz Efendiyi dahi yola

getirmesi onun bu ynne gzel bir rnek tekil eder. Medineye ikinci gidiinde Hattat Aziz Efendi de yanndadr.

Tren amda mola verince Kenan Rifa, Aziz Efendiye Haydi Aziz Efendi, belki yolda lzm olur, meyhaneye git de

bir ie konyak al der. Bu beklenmedik talebe ramen Aziz Efendi ikiletmez ve srtnda cppesi, banda kavuu

olduu halde giderek elinde gizlemeden getirdii konyak iesiyle dner ve herkesin gz nnde mridine

teslim eder. Ders tamamlanm, maksat nail olmutur. Kenan Rifa bize lzm olan konyak deil, senin meyhaneye

gitmi olmandr diyerek ieyi pencereden dar atar.

Madde ve mn beraber

Mekre Sargutun ifadesiyle Kenan Rifanin en belirgin zellii madde ile manay, dnya ile ahireti beraber

gtrmesidir. Lise ve niversite tahsilinin yannda be sene boyunca Mekre Hanma Mesnev-ierif tahsil

ettirmesi de bu yaklamn bir yansmasdr sadece.

Kenan Rifa bak asn kendi yle anlatr: Benim gzlm vardr. Biri ile yakn yani dnyay grrm; dieri

ile uza yani ahreti grrm; ncs ile de hem dnyay hem ahireti grrm. te bu tasavvuf gzldr.

Mutasavvf ise yle tasvir eder: Gerek mutasavvf, dnya ii ve hizmetinden bir an bile elini ekmeden gnlyle

her an sevgiliyle olabilendir.

Kenan Rifa Douda hep ihmal edilegelen son derece Avrupai bir zellii de fevkalade dakik ve randevusuna sadk

oluudur. Daima saatle hareket etmeyi tenbih ettii ihvannn ifadesiyle ne erken, ne de ge kabul eder. Saate

riayet hususunda ok hassas olduu sylenir. Bu dahi muadilleri arasnda kendisini sra d yapan bir zelliidir.

Ehl-i Beyt iin matem

Ehl-i Beyt sevgisi gnmzde zahir plannda Snniler tarafndan iiler ve Alevilerin inhisarna braklm

grnmektedir. Snni tarikatlarda ok n plana kmasa da, Kenan Rifanin Ehl-i Beyt sevgisi had safhadadr. Hz.

Hseyin ve ailesinin Yezit taraftarlarnca Kerbelda katledildii Muharrem aynda matem tutmay ihmal etmez. Bu

tavr Snn camiada pek alldk ey deildir ancak bu hususta taviz ermez. Kendisine slamda matem yoktur

derdiniz diye hatrlatanlara Bu Ehl-i Beyte hrmettir diye cevap verir. Bu davran, gnmzde hem ihmalkar

davranan Snnlerce hem de ithmkr davranan Alevlerce gnmzde daha fazla dikkate alnmas gereken bir

tavrdr.

Cemiyete kar da gzel grnmek mecburiyetindesin

Kenan Rifayi d grnne verdii nem, titizlii, zarafeti ve kl sebebiyle de alldk mritler ya da ehl-i

tarik arasnda zel bir yere koymak gerekir. Her eyden nce hem hali tavr, hem grgs itibaryla gerek bir

stanbul Beyefendisi olduunda herkes hemfikirdir. Kenan Rifa, modernlii klk kyafetinde de benimser.

Peygamberin snnetini ekil olarak deil, her dneme uygun k, zarif ve sade giyim manasyla uygulamay tercih

eder. Ancak her ne kadar kendisi zamannn Alafranga kyafetlerini bir centilmen olarak giyerek ok k bir

grnm arzetse de, ihvannn itirafyla o bu zarafeti sadece sahip olduu kostmle gerekletirmektedir.


8/14

Derghta zikir idare ettiklerinde ise cppe ve sarn ihmal etmez. Sadece kendisi deil, ihvannn da d

grnleri itibaryla bakml olmasn tavsiye eder, gereinde krmadan ikazlarda bulunur. Mekre Sargutun

bandan geen bir hadise onun bu ynnn ne derece sra d olabileceini de gsterir: Mekre Hanm, yeni evli

gen bir hanmdr. Bir seferinde acelesi olduu iin klk kyafetine zen gstermeden dergha gelir. Mutad

olduunun aksine o gn makyaj yapmamtr. Kenan Rifa, gen Mekre Hanmn solgun ve bakmsz halini

grnce belki de dindar evrelerde son dnemlerde duyacamz hi sanmadmz bir ekilde hitap eder: Sen

gen bir hanmsn ve evlisin. Kocana kar vazifelerin var. Cemiyete kar da gzel grnmek mecburiyetindesin.Bu insanlara saygdr. Onun iin makyajn niye yapmayacaksn?.

Ortak deerler

Cemalnur Sargut Kenan Rif insan tabiatn ok iyi biliyordu, insanlarn ve cemiyetlerin birbirleriyle olan

ilikilerinin bar ve hogr iinde, nasl olmas gerektiini bilen stn bir yetenek ve kiilie sahipti diyor. Ona

gre insanlk kurtulua ermek, gerei bulmak iin btn banaz duygulardan arnm, saf ve temiz, sevgi dolu bir

imana sahip olmalyd. Dolaysyla kalc bir barn salanmas isteniyorsa, erkek ve kadn hep birlikte dost ve yakn

olmay mmkn klacak ortak deerleri aramalyd. Kenan Rif bu deerler sahipti.

Tanyanlar onu yeniliki ve mstesna bir ahs olarak niteliyor. Cemalnur Sargutun ifadesiyle modern kelimesinin

zuhurunu Kenan Rifa de grlr. Modernliin hakikati: Allahn bu lemde her an yeni bir tecelli ile zuhurunu

idrak eden kii moderndir. O halde her an yenilie ak olmak buna uygun bir haldir. Bunu da Kenan Rifa Hzdegryoruz diyen Sarguta gre ayn ey dnle gelen dnle gitti, bugn yeni bir eyler sylemek lzm diyen

Mevlnada grlr.

Yirminci yzyla has tasavvufu

Cemalnur Sargut Kenan Rifanin ana zelliini yle belirtir: Her eyden nce byk bir din limi, sonra

mkemmel bir dnr ve sonu olarak da ruhan bir lider (mrid) ve rehberdi. Onu mutasavvf, dnr, ve

mrebb olarak da tavsif ederler. Sarguta gre kendi yolu Kenanliki kuran Kenan Rifa tasavvufu mam-

Gazal gibi sadece ahlk dairesinde alglamaz, Muhiddini Arab misali kendini vahdet-i vcut ile ve Mevlnnn

evk iinde trans ile de snrlamaz. Yirminci yzyln bir adam olarak yaad devrin icaplarna gre hareket etmeyi

yeler. Onun tasavvuf anlaynn bu dnceyi de iine ald grndedir mntesipleri.

Kenan Rifanin tasavvuf anlay bakalaryla ya da kendisiyle atmaya deil uzlamaya dayanr. Bunu ihvanna u

nasihatinden anlamak da mmkn: Hepiniz, her eyden nce kendi kendinizle dost olmalsnz. Kendisiyle bark

olan bir insan, dnya ile de barktr. te gerek hrriyet budur!. Bu anlay bakalarnn ayp ve kusurlarn

grmemekle pekitirir.Dnya ok kt!, diyen bir mntesibine Sen iyi olmaya bak! Bakalarnn ktlklerini

dnmekten size ne? diye cevap verir. Kendisine kar eletirilere bir mridine syledii u hal ile zmnen cevap

verir: Bizim iin herkes yoktur? Biz yaptklarmz Allah iin ve onun rzasn kazanmak iin yaparz

ekli deil ama ekilcilii arka plana atan Kenan Rifa ak yolunu tutar. Ben eyh-l garramm, ak eyhiyim der.

Gerek dost Allahdr ve her kim, bu gerei bilirse Allah da onun dostudur. der. Ancak bu bazlarnn anlad

gibi dinin ekli ibadetlerini ihmal anlamna gelmez. Bu ekle hrmet etmediinden deildir. Aksine namaza,

farzlara ve haramlarn hepsine uymutur hayatnda. Hatta namaz vakti geldiinde dnyevi iini derhal terk etmek

itiyadndadr.

Onlara riayetle beraber Gerek ibadet kalple yaplandr. Yani her zaman Allaha ak bir kalp tamaktr dsturuna

ncelik verir. Allah sevgisi ancak her birinin iinde Allahn esmasnn tecelli ettii yarattklarn sevmekle

mmkndr fikrinden hareketle Allah sevgisini de soyut ve salt edebi kalmaktan karr. Gnmzde rneklerini

ska grdmz korku ve endielendirme yerine sevgi ve inanc, affedicilik ve hogry n plana alr. Sebebe

teekkr etmeyi bilmeyen, Allah da bilmez ve Birine bir sz verdiiniz zaman o sz Allaha vermi oluyorsunuz

diyerek kaba dindarla da bir panzehir sunar. Din lehine ve aleyhine taassubun ska rastland kendi dnemi

itibaryla bu anlamda da aslnda olduka sra d bir mutasavvf portresi izer.


9/14

Zddiyete hrmet Allaha hrmettir

Dinin siyasetle olduka sk fk olduu dnemlerde de, dinin siyasetin maduru olduu devirlerde de tamamen

apolitik bir tutum izlemi olmas eletirilere konu olmusa da o bu tavrndan zerre kadar taviz vermemekte srarc

olur.

Hem hizmet hem de geimi iin alan, meslek sahibi bir mrit olur hayat boyunca. Onunkisi, gnmzde pek

ok cemaatte rastladmz salt liderlik fonksiyonu gren mritlik deildir. Varlkl bir aileden gelmekle beraberhem sosyal fonksiyon icra etmekten hem de geimini vazifesiyle temin etmekten geri durmad gibi manev irat

vazifesini de bunun paralelinde ve birbirine kartrmadan yapar.

Kenan Rifanin son dnemlerde en fazla ihtiya duyduumuz farkllklara hrmetin potasn da ok telere tayan

bir anlay ortaya koymas sebebiyle alkanlklarmz yerle bir eder adeta. Zddiyete hrmet Allaha hrmettir

szn iar edinmitir. Tasavvufta yer alan ztlarn birlii ilkesinde tay adeta zirveye tayan bir anlaytr bu.

Gelenek ve asla hrmeti zahir plannda kstlayanlarn nazarnda bu anlay onun hayatndaki pek ok rnei de

sra d uyumsuzluklar olarak gsterir.

Mntesipleri onun bir zelliinin de filozofluk olduunu syler. Allahn hergn yeni bir anla uyann

grp, bilip ona gre dinini modernize edebilen, Kuran- ona gre uyarlayan kii olarak deerlendirirler kendisini.

Din ve tasavvufu temsil makamnda buluna kimselerde son dnemlerde mahede edemediimiz bir baka

hususiyetin de sahibidir. Kendi tarz olmasa da bakalarnn alkanlklarna saygszlk etmez. Komularnn elence

ve grltsnden rahatsz olan ihvanna onlara hrmet edilmesi hatta onlarn zevkiyle memnun olunmasn tavsiye

eder ve Benim zevkim halk memnun ve zevk iinde grmektir der.

mrnn son yllarnda, 1948de fel geirir. uuru gayet yerindedir ancak sa baca hi ilemez hale gelir. Son iki

yln bu halde geirir. Kenan Rifa 7 Temmuz 1950de vefat ettiinde arkasnda bel evlad brakr. Bunlar Aliye,

Kzm ve Kinat Bykaksoydur.Bunlardan en k olan Kainat hanmn kk olu Kenan Grsoydur. Kenan

Grsoy Kenan Rifanin 7 torunu arasnda en kdr. Kenan Grsoyun bir rportajnda belirttii kadaryla vefat

ettii yl olan 7 Temmuz 1950 ylnda iki torunu olacan haber verir ve hangi isimlerin konulmas gerektiini de

vasiyet eder. Kz olana Nazl, erkek olana ise Kenan ismi verilecektir. Daha o dnemler papazlarla, patriklerle

gren Kenan Rifanin torunu bugn dinleraras diyalog almalarnda bulunan bir ahsiyet olarak Vatikana

bykeli olarak atanr.

Kadn Halifeler

bn-i Arabide byk oranda kadnlara el vermitir ancak belki de bunu cesurca ifade etmenin vakti Kenan Rifa ile

gelmi gibidir. Kenan Rifayi alldk mutasavvflardan ayran, belki de en gze batan hususiyeti kadna verdii

mevkii ve nemdir. Geleneksel anlayta kadndan eyh olmaz eklinde bir gr vardr. Ancak ehl-i hakikat

kadndan eyh olur-olmaz tartmasna girmese de pekala bilir ki nsan- Kmil, Mrid-i Kmil kadndan da

erkekten de pekl olur. Zaten ehlince o mertebeye erimi kimseye kadn-erkek deil, er denmesi mnasip

grlr. Kenan Rifanin ykt en byk tabulardan biri manev yolunda kendisinden sonra rehberlii hanmlara

brakmasyla olur. Kenan Rifa hayattayken halifeleri vardr. En yakn arkada Server Hilmi Bey de bu halifelerin

banda gelir. Ancak tm halifeleri kendisinden evvel vefat ederler. Kendisinden sonra yolunu retmek ve irat

etmek daima yaknnda bulunan Samiha Ayverdiye kalr. Geleneksel tarikatlerde neredeyse hi grlmedik bireydir bu. Mamafih, bn-i Arab gibi mridi bir kadn olanlar da yok deildir.

Btn erkek halifeleri kendisinden nce Hakka yryen Kenan Rifanin yolunun devamnda klasik bir tarikat

silsilesinden bahsedilemese de Samiha Ayverdinin ahsnda bu yolun irad temsil edilmeye devam eder. Samiha

Hanm bir dnce insan olmann yannda Kenan Rifaden sonra ihvann yetimesinin sorumluluunu stlenir.

Samiha Ayverdinin mritlii klasik eyhlikten olduka uzaktr. Ondan sonras da bir baka hanmla, Mekre

Sragutla devam eder. Zaten dier Rifa kollarnda olduu gibi Kenan Rifa yolunda da eyh ya da ayha

denmesindense anne eklinde tavsif edilir bu manev rehberlik.


10/14

Kenan Rifanin kadnlara verdii deer ve nem, peygamberin kadna verdii nemin bir yansmas olarak telakki

edilse de, dnemin geleneksel deerlerine kar olanlar kadar, manevyat taraftarlar tarafndan da eletirilmekten

hatta karalanmaktan kurutulamaz Kenan Rifa. Ancak daha o dnemden farkn gstererek, kadn hor grmeyi

dstur edinmi ve gelenee yamanm bir anlayla beraber kadn metalatran ya da feminizm gibi ifrata vardran

yaklamlar da bertaraf ederek farkl bir rnek sunar.

Her ne kadar lkemizde yaygn bir kitleye hitap etmemi olsa da gnmzde olduka sekin bir zmre tarafndan

yolu ve anlay devam ettirilen Kenan Rifanin ismi son dnemlerde daha fazla gndeme gelmeye ve hatta adna

Amerikada bir niversitede tasavvuf krss alacak kadar dardan da reva bulmaya balad grlmektedir.

20. yzylda yaam olmakla beraber, daha ok 21. yzyla ait bir mutasavvf gibi grnen Kenan Rifa ismi her ne

kadar giyim-kuamndan, entelektel yapsna, ada yaklamlarndan kadn konusuna ya da ehl-i beyt

sevgisinden cumhuriyet tasarruflarna yaklam kadar ok sra d bir portre izse de nmzdeki yllarda lkenin

gndeminde arln artracak gibi grnyor.

Cemalnur Sargut:

Kenan Rifanin bence en byk devrimi kadnlara verdii deerdir

Hocam Kenan Rfanin benim grdm birinci zellii sadece 20. yzyl deil daha sonrasn da aydnlatan bir

ilme sahip olmasdr Tasavvuf anlaylar ok derin Tasavvufun felsefesini yapmaktan deil, yaamaktan zevkalm. Tasavvuf yaanr bir eydir diyor ve bunu hayatyla da ispatlyor. Mutasavvflarn zellii yaantlarnn n

planda oluudur. Benim nsan- Kmil olan hocamda en etkilendiim eylerden biri, insann gnln okuyan bir

casus oluu. Bu zelliinden dolay da insan yetitirmeyi kitap yazmann nnde tutmu. Byk mutasavvflar

genelde yayorlar ve yetitiriyorlar.

Bir zellii, kendisinin din adam olarak yetimeyii lahiyat mezunu olmay Kariyer peinde komay Sekiz

lisan ana dili gibi bildii halde, liseyi bitirir bitirmez, hemen hukuk fakltesi ikinci snfndayken eitli illerde

eitim mdr olarak atanacak bir zeka seviyesine sahip olduu halde niversitede kariyer peinde komam.

ekilde faydal olmak yerine, insanlarla i ie girerek yaamay tercih etmi bir sultandan bahsediyoruz.

Srad bir mutasavvf olmasna ramen sraii bir peygamber akna sahip bulunuu Biliyorsunuz, kmil

insann en byk zellii, peygambere duyduu akla belli olmasdr. Ardndan Medinede kalmak iin tenzil-i

rtbe edii, daha alt seviyelerden vazife kabul edii de buna bir rnektir.

Ak btn ilimlerin nne geirmi Onun iin ak her eyden nemli O, sevmeyi ve sevmenin btn

yntemlerini bize reten bir Sultan bn-i Arab Hazretleri gibi ilah ak yazmam ama yaam. Tam onun

anlatt gibi Yani muhabbetten aka yneliin fasl fasl nasl olacan bize retiyor.

Kurann erhini Mesnevden yapmtr. Bu da Mesnev okumann Kuran renmek iin en doru yollardan biri

olduunu gsteriyor. Sonra lhiyat- Kenan Mesnevnin ve hatta Yunus Emre Divannn da erhidir.

Bence onun en byk devrimi kadnlara verdii deerdir. Bu ancak bn-i Arabi ve Mevlana Hazretleri gibi kutup

makamna ykselmi ok st seviyelerdeki insan- kmiller tarafndan yaplm ok cesur bir harekettir. Bu en kmil

manada Peygamber efendimiz ve benim hocamda tecelli etmitir. Annesinin onun ilk mridi olmas da onu

kadna bak konusunda olduka etkilemitir. Samiha (Ayverdi) annemizin kendi yerine mana olarak mritlikyapacan bir ok vesile ile iaret etmitir. Kadna bu derece gsterilen hrmet ve verilen deer bu asrda dahi bir

ok mutasavvfn kabul edemedii bir ey olsa da hocam kadnlarn eyh olabileceini, mritlik yapabileceini ok

ak sylemilerdir. Kadnn kutup makamnda vazifeli olmayacan dikkatinizi ekerim kutup olamayacan deil

o makamda grev yapamayacan zira bunun henz erkekler tarafndan kabul edilemeyeceini ama kadnn irat

makamnda olabileceini anlatmlardr.


11/14

Hocam sadece hikayelerle ve nceki devirlerin mutasavvflarnn hatralaryla deil de, byk mutasavvflarda

olduu gibi kendi getirdii yeni sylemle tasavvufu retmi. Her devirde kmil bir insan gelir ve dini o devrin

ilmiyle aklar. Hocam bunu yapm ve 20. yzyl ok kolay aydnlatm.

Rahiplerle olan muazzam ahbapl onun dinler, mezhep ve merepler arasnda ayrm yapmayan tam bir tevhit

sultan olduunu gsteriyor ki, tevhit tasavvufta varlmas gereken son noktaya iaret eder. Tevhidin bu trl

zuhurundan balayarak tevhit iinde tevhide gtrr.

Sadece elit tabakann onun talebesi olduu yanltr. Onu nedense bazlar aristokrat eyhi gibi anlatrlar. Bu

yanltr. Her trden talebesi olmu. Tabii ki ilim adamlar ve elit kimseler daha kolay intibak etmi ona, daha zevk

almlardr. Neticede karlarnda yemekten deil ilimden bahseden bir mrit var. Mevlna ailesi de devam

etmitir ona.

Atatrk hemen kabul edii kendisinin tam bir tevhit insan oluundandr. Atatrkten tecelli edenin de Allahtan

geldiini, dolaysyla onun baarsnn Allahn baars olduunu grd iin hemen tekkesini kapatp kyafet

devrimine de katlmtr. Yetitirdiklerine de bakarsanz klasik kapal kyafetler yerine modern, ak kyafetleri tercih

etmiler. O devirde de ba ak hanmlar toplanm etrafna.

ok muhalefet grm. En bata da kadnlar yznden eletirilmi. Kadnlarn tekkeye devam etmesi birilerini

rahatsz ederken, bir bakalar kadnlarn mrit olarak kendi yerlerine geecei dncesinden rahatsz olmular.Bence o bir devrimci. Siyasi manada deil tabii ki ama devrimci olamayan bir insan mrid-i kmil olamaz bana

kalrsa. Devrim, iimizdeki putlarn krlmasdr. O zamana kadar anane ve geleneklerle dinin baz kurallarn

birletirerek yanl olarak put edindiimiz eyleri krmtr hocamz Kenan Rifa. K lk-kyafetinde, oturu kalkndan

tekkesine kadar eletirilmi. Buna mukabil seveni de ok olmu, ok hrmet grm. Saraydan pek ok kiinin

kendisine intisab ettiini biliyoruz.

Eitimciliine bakarsak benim hocam l Ozanlar Derneindeki hocadr desek yanl yapmayz. Her konuda

olduu gibi eitimde de kalplar ykmtr.

bn-i Arab her devirde peygamberin varisi olarak gelen kmil bir insann eriat yorumlayacan sylyor.

Efendimin eriat devrin artlarna gre yorumladn ama Kuran dnda bir yorum getirmediini gryoruz. Ull

emre itaat prensibi gerei efendim devrin kanunlarnnda eriat olduunu sylyorlar. Dolaysyla efendim

Peygamber klk-kyafet getirmedi. Peygamber ahlk getirdi. Klk kyafetle Mslman olunmaz diyorlar. Arada

mesafe ve ekil olmadan Allaha ballktan bahsediyor. Bu ekle hrmet etmediinden deil. Namaza, farzlara ve

haramlarn hepsine uymu kendisi. Tesettr ise yle aklam:Tesettr bir kere edep yerlerimizi rtmektir.

Edebimizi taknmaktr. kincisi kt huylarmz, ncs ar gzelliklerimizi rtmektir. Bunun iine anlamayann

yannda zeka ve bilgimizi de rtmek giriyor.

Mekre Sarguttan Kenan Rifa :

Efendimiz Kenan Rifa hazretleri her eyden nce entelektel bir rufaiydi. Sekiz lisan biliyordu. Galatasaray

Sultansinden mezun O dnemin Galatasaray Sultansi sadece lise tedrisat deil, dnemine gre niversite

tedrisat da veriyordu.

Kenan Rifanin nemli zelliklerinden birisi manev kimliinin yannda iini ok iyi yapan bir eitimci olmas.Riyazat bittikten sonra Medine-i Mnevvereye gitme teklifi geliyor. Resulullah a olduu iin Deil hoca

olarak, hademe olarak bile giderim diyor. Sultanm, efendim Kenan Rifa Hz. Muhammede aktr ve biz bu ak

onda her zaman mahede ettik.

Mslmanlkta gaye klk kyafet deil gzel ahlaktr. Efendimizin biz mritlerine yapt birinci derecedeki i

damarlarmza Allah akn enjekte etmektir. Btn damarlarmza Allah akn zerketmi, bize bunu talim etmitir

ncelikli olarak.


12/14

Kenan Rifa Hz.ni herkesten stn klan en nemli zeliklerinden biri daima maddeden manaya gemesidir.

Mesela bir gn ortada braklan ba gsterir ve Bunu ortadan kaldralm zira ocuklar bununla bir kazaya

sebebiyet verirler der. Ama bu szn zerine derhal te tpk bunun gibi vcut ortamndan da krc, kesici ahlak

kaldrp atmak lzmdr ki size gaflet kazas isabet etmesin! buyurular. te bunun gibi rneklerle gndelik madd

hadiselerden derhal manaya bir yol aralamak hususiyetleri vard.

Bir baka hususiyeti Tasavvuf incinmemek ve incitmemektir dsturundan hareketle krmak ve krlmak gibi

zellikleri yoktu. Rufailikte en byk gnah kalp krmak, bir gnl ykmakm. hvanndan birisi diyor ki Efendim

krlmamak elimde deil. Cevap veriyorlar: Krmak ve krlmak olmayacak. La faile il lallah Allaha, yaratcna

krlmak olur mu? La Faile llallaha gre hareket edersen o zaman krlmazsn.

nsan- kmilin bu noktada bir baka zellii ortaya kyor. ster kahr, ister ltuf olsun Allahtan gelen her eyi

olduu gibi kabul eder. Yani Celalde Cemali grr. Bu surette bana gelen her eyden raz olacak. hvanndan da

ikayeti tamamen men etmiti.

nsanlar ayplarn ya da cahilane szler syledikleri zaman hatalarn katiyen yzlerine vurmazd. Buna da bir misal

vereyim. 12 yandayken bir gn bana Mekre, adnn mnsn biliyor musun diye sordular. Lugate

bakmadm iin bilmiyordum: Efendim, krden geliyor zannedersem diye cevap verdim. Hi stnde

durmadlar, baka lafa getiler. ocuk da olsa Allahn snneti ayb yze vurmamaktr dsturuyla hatam bana

sylemediler. Bir sre sonra kendilerinden destur alp evime dnmek iin ellerini peceim srada elime bir katsktrdlar. Katta Mekrenin manas: bakalar ondan dolay teekkr etsin, Memduh, methedilmi demek

yazyordu.

Kendisi kerameti sevmezdi. Benlik getiren eyleri sevmezdi zaten. Ama onda benlik yoktu ki Hak ile hak olmutu.

lmel yakn, ayn el yakn, hakkel yakn olmak lazm Hakk ile Hakk olmak iin

Bir sohbet srasnda verdii cevaplarn harikalndan etkilenen ihvanndan Mazhar Bey Kenan Rifa Hzne Efendim

alayanlar, deryalar gibi bir suale binbir cevap veriyorsunuz, ben size nasl kredeyim, Allah sizden raz olsun!

diyerek hayret ve hayranln ifade eder. Tevazuu ve rzasyla biline Kenan Rifa ona u artc cevapla karlk

verir: Mazharcm, nce ben Allahtan raz olaym. Ben lafn dahi kullanmayan efendimin bu cevab

etrafndakileri artr. O ise devam ederek aklamasn yapar: ama olum, nce ben Allahmn her verdiinden

raz olaym ki o da benden raz olsun. Buna Radiye makam derler.

KEMAL AREN

Kubbealt Neriyat

Kenan Rifa Hazretlerinin, zamannn tasavvuf erbab ve messeselerinden farkl bir tarz ve tavr vard. Klasik

tasavvuf terbiyesini artk 20. yzylda farkl bir zemine oturtmay dnmt. Bu fark ncelikle kendi

yetimesinden gelir. Kendisi zamannn ileri aydnlarn yetitiren messeselerden mezundur. Galatasaray Lisesinde

okumu, devletin st brokrasisinde yer alm olma grg ve tecrbesi, onu bu farkl tavra gtrm. Bir gerek

var ki, hayat boyunca Mslmanln zne yani Hz. Peygamberin getirdii slamiyetin zne son derece bal

kalm. Gerek iir ve sohbetlerinde bu aktr. Kendisi klasik tasavvuf terbiyesinden getii halde bu terbiyeyi

mritlerine klasik ekilde uygulamam. Ders almak, esma-tesbih ve vird ekmek gibi, ileye soyunmak gibi

geleneksel terbiye metotlarn kendi hayatnda yaam ama bunlar birer ritel olarak benimsemi ve mritlerinebunlar yaptrmayp, onlara nefis terbiyesi ve Hz. Peygamberin ahlakna bal kalmay telkin etmi.

Onun en nemli ynlerinden birisi de gnlk hadiseleri tasavvuf prensiplerle birletirmesidir.

Dini anlayn aslnda ylece zetlemek mmkn olabilir: Dinin ekli yn asl gaye deildir. badetlerin ekli olan

yn birer vastadr. Bu vasta insan ahlk ve gzel olana gtren ruhi bir disiplindir. Bu adan da kymetleri pek

byktr. Kenan Rifa, yolunun zahiri ibadetleri ihmal ettiine dair darlkl kanaatlere ramen ibadeti asla terk

etmez.


13/14

Kenan Rifa genlik dnemlerinde 19 yana kadar ibadet ve taatle megul olan bir kimse deildir. Ancak Ethem

Efendinin terbiyesindeyken manev bir iaret zerine o zamana kadar kazaya braklm ne kadar namaz varsa

onlar kaza etmesi buyrulur. Bunun zerine 1 yandan itibaren klmad tm namazlarn geceler bata olmak

zere gnde yaklak 200 hatta 300 rekat klarak tamamlar.

Hayat boyunca izledii yol ise ihvann Valide Sultan olarak and annesinin kendisine bir vasiyet olarak verdii

u tle zetlenebilir: nsanlar seveceksin! Senin iinde tkenmez af, merhamet ve msamaha hazineleri var.

Onun iin yalnz insanlar deil, btn mahlukat i tiyakla seveceksin!.. Senin bir insan olarak vazifen insanlarn

yzn mterek samimi bir gayeye, bir ideale evirmektir ve bunun bir ok yollar vardr. Fakat en kestirme, en

gzel ve en byk yol ak ve iman yoludur nsan, beerilikten ykselerek uluhilie yani Allaha ancak ve ancak bu

yoldan ykselir.

Eserleri

En nemli eserlerinden biri erhli Mesnev-i erif olan Kenan Rifa bu almay dorudan yazl olarak hazrlam

deildir. Mesnev derslerinden verdii sohbetlerin aklamalarn kayda geirilmi olanlarndan derlenerek

hazrlanan eseri vefatndan sonra ballar olan Nihat Sami Banarl, Samiha Ayverdi, Nezihe Araz, Safiye Eroldan

oluan bir gurubun almalaryla tanzim edilir.

Mutasavvf ve eitimci Kenan Rifa bir dier byk eseri olarak 1924 ylnda drt byk kutuptan biri olan ve Rufayolunun kurucusu olan Ahmet er- Rufa hakkndaki geni kitabn yaynlar. Bu kitap getiimiz sene Cenan

Yaynlar tarafndan sadeletirilerek yeniden yaynland.

Kenan Rifanin eitli dnemlerde yapm olduu sohbetlerinin kaytlarndan derlenen Sohbetler kitab da

Kubbealt Kltr ve Sanat Akademisi tarafndan iki cilt olarak yaynlanr. Kenan Rifanin dergh ve evinde verdii

derslere katlanlar tarafndan yazl olarak kaydedilen bu sohbetler dar bir mntesip halkasna yaplmlardr.

Son dnemlerde yaynlanan kendisi ya da yaknlar tarafndan bestelenen iirlerinden oluan lahiyat- Kenan da

vefatndan ok sonra yaynlanan eseridir. Ayrca Krk Derste Arapa ile Dervilere rehber mahiyetinde Rehber-i

Salikin eserlerini hazrlar.

Kenan Rifanin tasavvuf, din ve hakikat anlaynn hlasas saylabilecek bir iiri:

NUTK-U ERF

Hak suretidir lem-i imkn ile adem

Bundan gzeli nerde ki Cennette mi sandn

Her yer ne gzel menba- hsn, insan gzeli

Sende bu cemli, huri glmanda m sandn

Her yerde, fakat arifin kalbindedir Allah,

Yoksa sen onu arz u semvtta m sandn

Dny diyerek geme sakn, burdadr her ey

Mzn srt mutlaka orda m sandn

Cennet dzah, gatmm srr, zulmet ile nr

Yaptklarnn glgesi, hrite mi sandn

Bilgin sana kymet, talebin neyse osun sen

nsanl sde yiyip imekte mi sandn


14/14

Hlin ne ise mteri sen oldun o hle

Noksan meer adl-i ilhde mi sandn

Fikrim bu benim, virdim ise her lahzada h

Sen h- ate-szumu beyhude mi sandn

Yeniler her h ile Kenn ahd-i Elesti

Ahm acaba nefha-y hbde mi sandn

Kenan Rif

Documents

Sıradışı Bir Mutasavvıf Kenan Rifaî