Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkilerSelma Turan

1

KÜRESELLEŞEN DÜNYADA TÜRKİYE VE DEMOKRATİKLEŞMESüreçler, Sorunlar, Aktörler

Prof. Dr. E. Fuat Keyman

2

İkinci olarak; Türkiye’nin 1980’lerden başlayan

‘’değişim ve dönüşüm süreci’’nin açılımı yapılacaktır.

Sonuç olarak; demokrasinin yerleşikleşmesine yardımcı

olabilecek ve bu sürece katkı sağlayacak önerilerde

bulunulacaktır.

İlk olarak çalışma; demokrasiyi nasıl tanımlamalıyız

sorusuna yanıt arayacaktır.Bu çözümleme bize hem

demokrasi tartışmasının ana parametrelerini verecek

hem de yapacağımız Türkiye’de demokrasi

çözümlemesinin altyapısını oluşturacaktır.

3

Post-demokrasi

Demokrasi eksiği

Neoliberal yıkıcı küreselleşme ve demokrasi

İlliberal demokrasi

Güçlü demokrasi gerekliliği

Demokrasinin derinleşmesi ve yerleşiklemesi

ANAHTAR KAVRAMLAR

4

Demokrasi kavramından ne anlamalıyız ve bir siyasal sistem

ne zaman demokrasi nitelemesi kazanır?

Charles Tilly’e göre, bugün yaşadığımız dünyada bir

taraftan demokrasinin giderek daha fazla ülkede “bir

söylem”, “bir retorik” hatta “siyasal sistemi tanımlayan bir

niteleme sıfat” olarak kullanıldığını gözlemliyoruz.

DEMOKRASİYİ NASIL DÜŞÜNMELİYİZ?

5

Diğer taraftan da giderek daha fazla ülkede insan

hakları ihlallerinin, haklar ve özgürlükler alanını

kısıtlayıcı girişimlerin, yoksulluğun, yoksunluğun,

dışlamanın, eşitsizliğin ve farklılıkları ötekileştirmenin

yaygınlaştığını görüyoruz.

6

Artık otoriter rejimlerde kendilerini demokrasi olarak

tanımlıyorlar ve bu iddia altında antidemokratik ve

insan hakları ihlallerinin yaygın olarak kullanıldığı

yönetimlerini sürdürmeye çalışıyorlar.

Tilly bu konuda Kazakistan ve Jamaika örneklerini

veriyor.

7

Bugünün dünyasında demokrasi, demokratik yönetim,

demokratik kültür olgularını karşılaştırmalı olarak ele

aldığımızda sonuç olarak; demokrasinin bir söylem-

retorik olarak kullanıldığı, ama devlet-toplum/birey

ilişkilerinin düzenlenmesinde uygulamaya sokulmadığı

ülke örneklerinin sayısı giderek artmaktadır.

8

Bu soruna ‘’demokrasinin yaşadığı ikilem’’ diyebiliriz.

Yani demokrasinin retorik olarak yaygılınlaşırken ve

küreselleşirken, bir siyasal sistem, bir toplum yönetimi

tarzı, bir kültür olarak giderek içinin boşaltılması,

araçsallaştırılması ve işlevsizleştirilmesidir.

9

Demokrasinin yaşadığı bu ikileminin beş kaynağı olduğunu söyleyebiliriz;

Siyasetin güvenlikleştirilmesi

Siyasetin pazarlaştırılması

Temsili demokrasinin krizi

Çok-kültürlülük

Kamusal olanın ve kamusal tartışmanın gerilemesi

10

Demokrasinin yaşadığı bu ikileminin beş kaynağı olduğunu söyleyebiliriz;

Birincisi özellikle 11 Eylül sonrası ve terörizme karşı

küresel mücadele üzerine şekillenen dünyada yaygınlaşan

ve güç kazanan ‘’siyasetin güvenlikleştirilmesi’’ diye

adlandırabileceğimiz olgu ya da sorun.

11

Bu olgu, siyasi alanın güvenlik temelinde sınırlanmasını

ve yeniden şekillendirilmesi çabasını ve güvenlik

gereksiniminin haklar ve özgürlükler alanın önüne

koyulmasını içeriyor ki bu temelde de, siyasetin giderek

‘’dost-düşman ilişkisi’’ olarak tanımlanmasını ve

yaşama geçirilmesini ortaya çıkartıyor.

12

Demokrasinin ikileminin ikinci kaynağı olarak

görebileceğimiz ‘’siyasetin pazarlaştırılması’’ olgusudur.

Bu olgu siyaset yapma zihniyet ve eyleminin serbest

pazar olgusu ve normlarına, özellikle de bireycilik ve

“girişimci ve zenginleştirici olmanın bireylere, statü-

temelli konumsal ve siyasal güç sağlayacağı” düşüncesine

indirgenmesi anlamına geliyor.

13

Serbest pazarın güçlendirilmesinin her sorunun

çözümü olduğu, bu bağlamda devletin küçültülmesi ve

bireyciliğin güçlendirilmesinin siyasette verimlilik ve

etkililik yaratacağı düşüncesinin siyasete hâkim olması,

aynı zamanda sosyal adalet, dayanışma, özgürlük,

katılım v.b. demokratik normların da serbest pazar

mantığına indirgenmesi anlayışını da içeriyor.

14

Demokrasinin ikileminin üçüncü kaynağı; siyasi temsil

alanında yaşanan, ve toplum yönetiminin oy veren

seçmenlerin iradesi ve tercihlerinden giderek koparak,

küresel ve ulusal düzeylerde hareket eden teknokrat-

bürokratik seçkinlerin ve ekonomik baskı/çıkar

gruplarının ve lobilerin eline geçmiş olmasıdır.

15

Dünya siyasetinin ve ülke siyasetlerinin seçilmeyen bu

grupların vizyonu, zihniyetleri ve çıkarları tarafından

yönlendirilmesi, “temsili demokrasinin temsiliyet ve

meşruiyet krizi”ne yol açıyor.

16

Ekonomik baskı/çıkar grupları ve lobiler, bir taraftan

siyasetin pazarlaştrılması sürecinde önemli rol

oynarken, diğer taraftan da demokratik normların içini

boşaltarak, temsiliyet, meşruiyet ve adaletli toplum

yönetiminde “demokrasi eksiği” sorununu ortaya

çıkartıyorlar.

17

Demokrasi ikileminin dördüncü kaynağı, toplumsal

yaşamın ve ilişkilerin giderek daha çok ‘’çoğulcu ve

çok-kültürlü’’ bir nitelik kazanmasıyla ilgilidir.

18

Ötekilerin Hakları adlı çalışmasında Seyla Benhabib,

demokrasi kuramları içinde egemen konumda olan hem

liberal hem de toplulukçu düşünce akımlarının

homojen bir “biz” kavramı üzerine kurulmuş

demokrasi anlayışını eleştirerek,

19

Bugünün çoğulcu ve çok-kültürlü toplumlarına uygun

demokratik rejimin, çoğulculuğu ve farklılığı içeren bir

demos anlayışı üzerine kurulması gerektiğini öneriyor.

20

1980’lerden bugüne giderek artan “kamusal olanın ve

kamusal tartışmasının gerilemesi” diyebileceğimiz

sorun da, demokrasinin ikilemini yaratan beşinci

kaynak olarak ele alınabilinir

21

Tüketimin ve eğlence kültürünün popüler kültür

içindeki gücünü artıran pazar stratejilerine ve

“girişimci bireycilik-para kazanmak-güç elde etmek

denklemine” giderek mahkûm olan modern toplum

içinde; kamusal tartışmanın, kamu yararının, kamusal

alanın öneminin giderek aşındırıldığını görüyoruz.

22

Bu da demokratik norm ve kuralların içinin tüketim,

eğlence, pazar stratejileri ve bireycilik/cemaatçilik

tarafından boşaltılması anlamına geliyor.

23

Tüm bu tartışmanın ışığında demokrasiyi aşağıdaki ilkeler temelinde tanımlayabiliriz:

Parlamenter temsili demokratik sistemi oluşturan

kurumlarının,

Özgür ve belli aralıklarla yapılan seçimler,

Yasama-yürütme-yargı arasında güçler ayrımı,

Yargının bağımsızlığı,

Yürütmenin muhalefet partilerinin eleştiri yapma

kapasitesini azaltacak girişimlerde bulunmaması,

Siyasi aktörler-devlet seçkinleri arasında kurumsal iletişim

v.b. ilkeler temelinde verimli ve etkin çalışması.24

Devlet-toplum/birey ilişkilerinin düzenlenmesinde

“haklar-özgürlükler-sorumluluk dilinin anayasal güvence

altına alınması” ve tüm siyasi aktörler ve devlet

tarafından içselleştirilmesi.

25

Toplum yönetiminin katılımcı demokrasiye açılması, ve

bu demokrasinin taşıyıcı aktörleri olan sivil toplum

kuruluşlarının, toplumsal hareketlerin, vatandaşlık

inisiyatiflerinin kendi konuları içinde karar-alma sürecine

dahil edilmesi.

26

Toplumsal sorunlara ve taleplere yanıt verme sürecinde,

her türlü şiddete karşı konum alırken demokratik

müzakere anlayışını bu sürecin temel norm ve kıstası

olarak kabul etmek.

27

Bugünün toplumlarındaki toplumsal ve kültürel yaşamın çoğulcu ve çokkültürlü yapısını bir “tarihsel ve sosyolojik gerçeklik” olarak kabul ederek,

Demokrasinin iki kurucu öğesi olan “etnos” ve “demos”u çoğulculuk ve çok-kültürlülük içinde yeniden tanımlamak,

Bu bağlamda ortaya çıkan sorunları ve talepleri demokratik müzakere zemininde çözme ve yanıtlama girişiminin yaşama geçirilmesi;

28

Siyasi partilerin toplum yönetimi anlayışlarında “toplumsal

uzlaşmayı” bir norm olarak ele alması ve bu uzlaşmayı;

(a) ya toplumsal sorunlara çözüm bulma çabalarını

katılımcı demokrasinin kurumları ve aktörleri temelinde

geliştirerek, böylece karar alma sürecini sivil toplum

aktörlerine ve ekonomik aktörlere açarak,

(b) ya da, toplum yönetiminde, sadece kendi seçmenlerinin

çıkarlarını değil, kamusal yararı ve toplum için iyi olanı

tercih ederek yaşama geçirmesi. 29

Tüm bu ilkeler temelinde tanımlanan demokrasi, sadece

bir ‘’siyasal sistem’’ değil aynı zamanda ‘’devlet-

toplum/birey ilişkilerinin’’ bir ‘’düzenlenme tarzı’’, bir

‘’siyasal kültür’’ ve bir ‘’toplum biçimi’’dir.

30

TÜRKİYE:DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜM

Küreselleşme, Türkiye ve Demokrasi

Avrupalılaşma, Türkiye ve Demokrasi

31

Küreselleşme, en genel düzeyde, “devletler, toplumlar ve

kültürler arası karşlıklı bağımlılık ilişkilerinin

zamansal/mekânsal genişlemesi, derinleşmesi ve

hızlanması” sürecini simgeleyen bir kavramdır.

Küreselleşme, Türkiye ve Demokrasi

32

Ekonomik, siyasal

ve kültürel boyutlar

BM, IMF, ABDünya

Bankası,ve

Dünya Ticaret Örgütü

Amerikan hegemonyasının‘’terörizme karşı savaş’’ adı altında

savaş, işgal ve farklı olanı ötekileştirmeye indirgiyen hareket

tarzı

Tüm bu faktörlerin

devlet/toplum-birey

ilişkilerinden

günlük yaşama,

hayatın her

alanında önemli

etkiler yarattığını

görüyoruz.

Küreselleşmenin Süreçleri

33

Sistem dönüştürücü nitelik taşıyan bir süreç

İyi adaletli ve etkin toplum yönetimini gerekli kılıyor.

Siyasi ve ideolojik tartışmalara,çatışmalara ve kutuplaşmalara yol açıyor.

Hem bir süreç hemde tarihsel/toplumsal gerçeklik olaraktoplumsal ilişkiler, ulus devlet, ulusal kimlik ve değerler

üzerinde etkileri ortaya çıkıyor.

Bu süreçler karşısında geliştirilen siyasal stratejiler

Küreselleşme

34

Türkiye’de bu tartışmalara baktığımızda, egemen

küreselleşme söylemleri olarak;

Türkiye’nin küreselleşme sürecine adapte olması ve bu

sürecin serbest pazar normlarını kabul etmesi

gerektiğini söyleyen “neoliberal serbest pazar söylemi”

Türkiye’nin ulusal devletin korunması temelinde

küreselleşmeye kendisini kapatması gerektiğini öneren

“ulusalcı şüpheciliği” görüyoruz.

35

Bu yaklaşımlar Türkiye’de siyasetin pazarlaştırılması ve

siyasetin güvenlikleştirilmesi temelinde;

hem siyasal ve toplumsal kutuplaşmaların oluşmasına

yol açıyorlar,

hem de demokrasinin bu yolla araçsallaştırılmasına ve

içinin boşaltılmasına neden oluyorlar.

36

Türkiye’de küreselleşme süreçlerinin etkilerinin somut örneği

olarak ‘’bölgesel bütünleşme’’ Avrupa Birliği tam üyelik süreci

geliyor.

2002 yılında tam üyelik müzakerelerinin başlamasına

‘’koşullu evet’’ kararı alındı

2005 Ekim ayında ‘’tam üyelik müzakereleri’’

Avrupalılaşma,Türkiye ve Demokrasi

1999 Aralık ayında ‘’aday statüsü’’

37

Türkiye-AB bütünleşme süreci, taşıdığı gerimlere ve

belirsizliklere rağmen derinleşerek devam ediyor.

Bu derinleşme süreci;

Türkiye’nin Avrupalılaşma sürecini ortaya çıkardı,

Bu süreci modernleşme, demokratikleşme ve

küreselleşmeyle birlikte, siyasi alanın içine yerleştirdi.

Bunun siyasal alanda temel tezahürü de ‘’kimlik

siyaseti’’ olgusunun giderek merkezi konuma gelmesi

oldu.

38

Türkiye-AB bütünleşme süreciyle beraber ‘’etnik ve

dinsel kimliğin siyasallaşma süreci’’ Türkiye’de yaşanan

değişim ve dönüşümün temel noktalarından biri olmuştur.

Etnik kimlik bağlamında ‘’Kürt sorunu’’

Dinsel kimlik bağlamında ‘’İslami kimliğin yeniden

canlanma süreci’’ni örnek verebiliriz.

39

Türkiye’nin son yıllardaki değişim ve dönüşüm sürecine;

Kadın kimliği-temelli talepler

Dinsel kimlik-temelli talepler Aleviler

Dinsel azınlıklar-temelli talepler Gayri-müslim azınlıklar

Gençlik de damgasını vurmuştur

40

1980’lerden, özellikle 1990’lardan bugüne Türkiye’de

yaşadığımız değişim ve dönüşüm sürecinin belki de en

önemli sonucu devlet-toplum, siyaset-toplum ve devlet-

siyaset alanlarında yaşanan “siyasal alanın krizi” oldu.

Bu kriz kendisini yönetim, meşruiyet ve temsil boyutları

içinde gösterdi ve bazı sorunları üretti:

TÜRKİYE’DE SİYASAL ALANIN KRİZİ

41

Siyasal alan krizinin ürettiği bazı sorunlar;

Birincisi, siyasal alanın temel aktörleri olan ‘’merkez

sağ’’ ve ‘’merkez sol’’ partilerinin toplumsal

desteklerini kaybetmeleri ve siyasal alanlardaki güçlü

konumlarını ‘’merkez-dışı ya da çevre’’ olarak

algılanan parti ve ideolojilere bırakmaları.

42

İkincisi, 1980’den bugüne siyasi partilerin demokrasi ve

toplum yönetimi anlayışı yönetebilme kapasitesi düşük

bir demokrasi yaratmıştır.

43

Üçüncüsü, bu dönem içinde, siyasi partilerin toplum

içinde ciddi bir güven sorunu yaşamaları ve güven

sıralamasında son sıraya düşmüş kurumlara

dönüşmeleridir.

Toplumun büyük bir çoğunluğu siyaseti, “siyasi rant ve

ekonomik nema kazanmak” şeklinde algılamaktadır.

44

Siyasal alanın son yıllarda yaşadığı önemli bir dönüşümün

dördüncüsü; İslami kimliğin yeniden canlanma sürecinin

seçim başarıları, ve merkez sağı’ın yeni, tek ve en güçlü

aktörü konumuna gelmesi.

Özellikle bu başarının ürettiği ‘’kimlik-temelli bir

hareketin merkeze yerleşerek siyasal alanı dönüştürme

kapasitesi’’ nin altını çizmeliyiz.

45

Beşincisi; AK Parti’nin bu konumu, son yıllarda;

derinleşen siyasal ve toplumsal kutuplaşma, kurumlar-

arası çatışma vb. sorunları da beraberinde getirdi.

Türkiye’de ciddi bir siyasi çıkmaz yaşanmaya başlandı.

46

Bir ülkenin demokrasi olarak nitelemesinin yeterli kıstası,

demokrasinin hem devlet-toplum, siyaset-toplum ve devlet-

siyaset ilişkileri içinde, hem de toplum-içi farklı kimlikler

arası ilişkilerde ve güncel hayatın örgütlenmesinde

“yerleşikleşmesi” ve “derinleşmesi”dir.

DEMOKRASİNİN İKİLEMİ VE KATILIMCI-MÜZAKERECİ DEMOKRASİ GEREKLİLİĞİ

47

Demokrasi için yeterli kıstas, ülke içinde tüm aktörler

tarafından “demokrasinin oyunun belirleyici ve tek kuralı”

olduğu anlayışının içselleştirilmesidir.

48

Türkiye bugün, ciddi bir demokrasi eksiği yaşayan bir

ülkedir. Bu çalışmada açıklamaya çalıştığımız gibi,

Türkiye’nin demokrasi olarak nitelenmesi bu eksiğin

çözümüne bağlıdır.

Bu çözümün kaynağı da; Türkiye’de demokrasinin

yerleşikleştirilmesi ve derinleştirilmesinde yatıyor.

49

Bugünün Türkiye’sini anlamak ve yönetmek için yeni bir

paradigmaya gereksinimiz var. Katılımcı ve müzakereci

demokrasi bu paradigmanın bugünkü tanımıdır.

Bu anlayış bugünün çoğulcu, çok kültürlü ve kürselleşme

süreçleriyle karmaşıklaşan toplumsal yaşamına uygun

demokrasi anlayışıdır.

50

Katılımcı ve müzakereci demokrasi; temsili demokrasinin

siyasi partiler ve yasama-yürütme-yargı arasında güçler

ayrılığına dayalı işleyiş tarzını kendine başlangıç alan, ama

bu yapıyı karar alma süreçlerini katılıma açarak ve

toplumsal taleplere ve sorunlara demokratik müzakere

yoluyla çözüm arayarak genişleten bir toplum yönetimi

anlayışıdır.

51

Yapılması gereken, demokrasinin, bir “siyasal sistem”, bir

“siyasal kültür”,ve bir “toplumsal sorunlara çözüm bulma

yöntemi ve pratiği” olarak toplumsal yaşamda

yerleşikleşmesi ve derinleşmesi için demokrasiye katılımcı

ve müzakereci bir nitelik kazandırmaktır.

52

Katılımcı ve müzakereci demokrasi, Türkiye’de, “halk

tarafından yönetim” ve “halk egemenliği” kavramlarının,

bir norm, bir pratik olarak yaşama geçme olasılığıdır.

53

Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler�Selma TuranKÜRESELLEŞEN DÜNYADA TÜRKİYE VE DEMOKRATİKLEŞME�Süreçler, Sorunlar, AktörlerSlayt Numarası 3ANAHTAR KAVRAMLARDEMOKRASİYİ NASIL DÜŞÜNMELİYİZ?Slayt Numarası 6Slayt Numarası 7Slayt Numarası 8Slayt Numarası 9Demokrasinin yaşadığı bu ikileminin beş kaynağı �olduğunu söyleyebiliriz;Demokrasinin yaşadığı bu ikileminin beş kaynağı �olduğunu söyleyebiliriz;Slayt Numarası 12Slayt Numarası 13Slayt Numarası 14Slayt Numarası 15Slayt Numarası 16Slayt Numarası 17Slayt Numarası 18Slayt Numarası 19Slayt Numarası 20Slayt Numarası 21Slayt Numarası 22Slayt Numarası 23Tüm bu tartışmanın ışığında demokrasiyi aşağıdaki ilkeler temelinde tanımlayabiliriz:Slayt Numarası 25Slayt Numarası 26Slayt Numarası 27Slayt Numarası 28Slayt Numarası 29Slayt Numarası 30TÜRKİYE:�DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜMKüreselleşme, Türkiye ve DemokrasiKüreselleşmenin SüreçleriKüreselleşmeSlayt Numarası 35Slayt Numarası 36Avrupalılaşma,Türkiye ve DemokrasiSlayt Numarası 38Slayt Numarası 39Slayt Numarası 40TÜRKİYE’DE SİYASAL ALANIN KRİZİSiyasal alan krizinin ürettiği bazı sorunlar;�Slayt Numarası 43Slayt Numarası 44Slayt Numarası 45Slayt Numarası 46DEMOKRASİNİN İKİLEMİ VE �KATILIMCI-MÜZAKERECİ DEMOKRASİ GEREKLİLİĞİSlayt Numarası 48Slayt Numarası 49Slayt Numarası 50Slayt Numarası 51Slayt Numarası 52Slayt Numarası 53