mustafabuharikorkmaz.files.wordpress.comİslam dinini icraatları ile anlattıklarını müşahede ettim. İslam dinini, yani di-nimizi en iyi anlatmanın ve sevdirmenin yolunun dürüst

İSLAM MİRASHUKUKU

MUSTAFA KORKMAZ BUHARİ

"Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu:Ey Ebu Hureyre; Ferâiz öğrenin ve öğretin, çünkü o ilmin yarısıdır.

O unutulur, ümmetimin arasında ilk kalkacak olan şeyde odur."Ebu Hureyre (r.a.) Hadisi

İslâm Miras HukukuF E R Â İ Z

"Kemerinin üstündeki taşta karışık vegirift bir ta'lik ile dört satır halinde şu kitâbe okunur:

"Habbeza dergâh-ı feyz-i câh âli dil-pesend

Âsitânı sâye bahş-ı tâk-ı gerdûn-ı bülend

İntisâb-ı hâk-i bab-ı devleti bi-irtiyâb

Sâlikânı kurb-i vasf-ı haktan behremend

Himmet-i pîr ile yazdım Zihniyâ tarihini

Nev biha â'lâdır vâlâ-yı şah-ı nakş-bend

Tarihihûl l275 (l858)


Yazar:Mustafa Korkmaz Buhari

İletişim ve Kitap İsteme Adresi:"Kilis'in Sesi Gazetesi"Cüneyne Camii Civarı - Kilis0 348 822 14 890 506 705 91 260 505 920 70 70

Basım Yılı:Mart 2016 - 1. Baskı

Basım Yeri:Özcan Ofset Matbaacılık - Gaziantep0 342 215 17 17


Bu kitabımı;Cennet Reyhânları'ndan

Hz. Hasan (r.a.) ve Hz. Hüseyin (r.a.) veCennet Hatunlarının HanımefendisiBiricik Valideleri'ne İthâf Ediyorum.

Mustafa Korkmaz BuhariAraştırmacı - Yazar


ÖNSÖZ

1971–1973 yıllarında Ankara'da; T. K. Genel Müdürlüğü bünyesin-de açılan mesleki ve teknik eğitimi alırken, miras hukuku dersimize Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde o zamanlar "Miras Hukuku" hocası olan Prof. Dr. Halil CİN gelmekteydi. Adı geçen hocamız bizlere "İslam Miras Hukuku (Ferâiz)" ilmi ile ilgili çok güzel bir eğitim vermişti. O zamanlar bu dersi ve hocamızı çok sevdiğimden ben de "Ferâiz" (İslam Miras Hukuku) ilmi ile ilgili bir manevi sevgi oluşmuştu. Kendisine her zaman şükran borcu-muz olduğunu belirtir, sıhhat ve afiyet dolu bir ömür dilerim.

Bende oluşan "Ferâiz İlmi" ile ilgili bu manevi sevgi, köşe yazıla-rı yazdığım "Kilisin Sesi" gazetesinde "Ferâiz" ile ilgili yazılar yazmama vesile oldu. Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de bizzat Yüce Allah (c.c.) tara-fından açıklanan ve Yüce Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) tarafından da övülen ve tüm müslümanların bu ilmi öğrenmelerinin gerektiği hususundaki emirlerini düşünerek, istedim ki unutulmaya yüz tutmuş bu il-min tekrar öğrenilmesi hususunda karınca misali benim de bir katkım olsun istedim.

Kilis'imizin manevi büyüklerinden olan Şeyh Abdullah Sermest Halis TAZEBAY (r.a.) efendinin oğlu Mehmet Vakıf Tazebay'ın (k.s.) kıymetli torunlarından Merhum Kemal Efendi'nin oğlu Mehmet Vakıf Tazebay be-yefendi de; bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirmemizin daha faydalı ola-cağı kanaatinde olduklarını belirterek bize her türlü maddi ve manevi desteği vermişledir. Şimdiden kendilerine şükranlarımı arz ederim.

Ben din adamı değilim. Dini konularda "Ferâiz İlmi" dışında herhan-gi bir eğitim de almadım. Çalışmalarım sadece "Ferâiz İlmi" ile sınırlı olup, eksiğimiz ve hatamız muhakkak olacaktır. Eksiklerimizle ilgili olarak Fuku-ha'nın şimdiden affına sığınırım. Olumlu tenkitleri bize her zaman için haz verecektir. "Ferâiz İlmi" ile ilgili araştırma çalışmalarıma başladığımda İs-lam büyüklerinin İslam Hukuku alanında ne kadar kapsamlı ve geniş bilgiler ürettiklerini gördüm.

Hepsinin de ne kadar dürüst, ahlak sahibi ve yaşadığı dönemlerde hal-kın sevgi ve beğenisini kazandıklarını ve İslam dininin vazgeçilmezi olan sevgi, hoşgörü ve adalet'i eksiksiz uyguladıklarını ve yaşadıkları toplumada İslam dinini icraatları ile anlattıklarını müşahede ettim. İslam dinini, yani di-nimizi en iyi anlatmanın ve sevdirmenin yolunun dürüst ve ahlaklı bir şekilde İslam'ı yaşamaktan geçtiğini hissettim. Böyle olmasaydı, asırlar önce yaşa-yan İslam büyüklerinin isimleri anıldığında müminlerin ve tüm insanlığın ta-zim ve hürmetle onları anmaları mümkün olur muydu?


Şunu belirtmeden geçemeyeceğim; İslam dinini tebliğ etmek isteyen bir müslüman'ın çok dikkatli olup, Kur'an'a ve sünnete uygun yaşayıp; dini-mizin vazgeçilmezi olan ahlak, dürüstlük, yardımlaşma, hoşgörü ve adalet konularında kılı kırk yarmaları gerekmektedir. Yukarıda sayılan özelliklerle Techiz olmuş bir Müslüman'ı Yüce Allah'ın ve Resulu'nun seveceğini ve in-sanlara da sevdireceğine olan inancım tamdır.

İslam Dini; İslam’ın esas ve gereklerine uygun olarak yaşandığı za-man, güzellikler ve güzel kokular üreten ve hiç gazel olmayacak bir gül bah-çesi gibidir.

Kitabımda kaynak eser olarak belirtmiş olduğum eserlerin müellifleri-ni takdir etmemek mümkün değil. Hepside büyük bir özveri ile çok kıymetli ve "Ferâiz İlmi" açısından çok faydalı eserler ortaya koymuşlardır. Hep-sininde eserlerinden faydalandım ve bilgi sahibi oldum. Hepsininde her iki dünyalarının cennet bahçelerinden bir bahçe olmasını Cenabı Allah'tan di-lerim ve hepsinede sonsuz saygı ve şükranlarımı arz ederim. Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'in Türkçe mealini hazırlayan merhum hocalarımızdan "El-malılı Hamdi Yazır (r.a.)"ında makamının cennet bahçelerinden bir bahçe olmasını dilerim bizlere böyle büyük bir eser bıraktığı için.

Kıyamete kadar yaşayacak olan İslam Dini'nin "Ferâiz İlmi" ile ilgili yürüyen kervanına bir karınca misali katılabilmişsek kendimi en mutlu ve bahtiyar insanlardan biri addedeceğim.

Bütün çalışmaların ana gayesi; Allah rızasını kazanmak; insanlara ve mahlûkat'a hizmet olmalıdır. Gerisi ise suya resim yapmaktan ibarettir.

Tüm okuyucularıma sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

Mustafa Korkmaz BuhariAraştırmacı - Yazar


MUSTAFA KORKMAZ BUHARİ KİMDİR?

1954 yılında Kilis’te doğmuştur. İlk, orta ve lise tahsilini Kilis'te yapa-rak daha sonra Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü bünyesinde açılan iki yıllık mesleki ve teknik eğitim programını kazanarak 1973 yılında bitirmiştir.

1989 - 1993 yıllarında Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi'ni bi-tirerek T. K. Genel Müdürlüğü'nün çeşitli il ve ilçelerindeki kuruluşlarında teknik eleman ve yönetici olarak görev yapmıştır.

1999 yılında emekliye ayrılarak memleketi olan Kilis’e yerleşmiştir. Halen "Kilis'in Sesi" gazetesinde köşe yazıları yazmaktadır.

Evli ve üç çocuk babasıdır.


İÇİNDEKİLER

“Ferâiz İlmi”nin Tarifi (Tanımı) ....................................................11 Terike (Tereke) .............................................................................11 “Ferâiz İlmi”nin Kur’an-ı Kerim’deki Delilleri............................13 Kelale Ne Demektir ......................................................................14 “Ferâiz İlmi”nin Sünnetten Delilleri .............................................15 Vela ...............................................................................................16 Çift Yönlü Mirasçılık ....................................................................16 “Ferâiz İlmi”nin Fıkıh Yönünden Dayanakları ............................17 “Ferâiz İlmi”nin Dili (Istılahı) ......................................................19Miras Paylaşım Şemaları ................................................................24 Kelale Mirasçılığı .........................................................................27 Varislerin Alacağı Hisse Miktarları Tablosu ................................30Farz Sahipleri (Ashabil Farz) ..........................................................33 Farz Sahiplerinin Nitelikleri ve Nicelikleri ..................................36 Erkek Varislerin Durumları ..........................................................36 Kadın Varislerin Durumları ..........................................................42Asabelik Kavramı (Asabat) .............................................................60 Mulaane (Lian) .............................................................................67 Asabelikten Düşme Şekilleri ........................................................68Zevi’l Erham .....................................................................................69 Zevi’l Erham’ın Nitelikleri ...........................................................71 Zevi’l Erham Sınıflarının Derecelerine (Önceliklerine) Örnekler. 73 Zevi’l Erham’ın Öncelik Sırası .....................................................74 Zevi’l Erham’ı Varis Kılma Usuller ............................................77 Miras Paylarının Dağıtımında Varislerin Sırası ...........................79Red .....................................................................................................81Meselelerinin Çözümünde Lazım Olacak Matematik Bilgileri ...88 Bölünebilme Kuralları ..................................................................88 Sayıların Asal Çarpanlara Ayrılması ............................................89 OBEB (Ortak Bölenlerin En Büyüğü) ..........................................89 OKEK (Ortak Katların En Küçüğü) .............................................90 İslam Miras Hukunda Hisselerin Bayağı Kesir Cinsinden Özellikleri 90Avl .......................................................................................................... 93Hacb ..................................................................................................99Varislerin Özellikleri ......................................................................103 Varislerin Sayıları .......................................................................104Murisin Terikesinden Hak Alacak VarislerinDereceleri (Murise Yakınlığı) ........................................................105 Varis Olma Durumlarına Engel Haller .......................................107İslam’da Nesep Kavramı ...............................................................109


Emzirme ......................................................................................110 Nafaka .........................................................................................112Teharuç veya Muharece ................................................................114Ölünün Terekesindeki Dört Hakkı ...............................................118 Tebzir (İsraf) ve Taktir (Sıkılık): ................................................118İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Hali ................................121İslam Miras Hukukunda Varislerin40 Haline Örnek Meseleler (A) .....................................................126 Koca’nın Durumları ....................................................................126 Hanım’ın (Zevce) Durumları ......................................................127 Öz Çocukların (Sülbiye) Durumları ...........................................128 Dede’nin Durumları ....................................................................129İslam Miras Hukukunda Varislerin40 Haline Örnek Meseleler (B) .....................................................132 AB Bir Kız Kardeşler’in Durumları ...........................................132 A Bir Kardeşlerin Durumları ......................................................134 Murisin Kızlarının (Sulbiyye) Durumları ...................................135İslam Miras Hukukunda Varislerin40 Haline Örnek Meseleler (C) .....................................................137 Sahih Nine’nin Durumları ..........................................................137 B Bir Kız Kardeşler (Benü’l Allat) Durumları ...........................139İslam Miras Hukukunda Varislerin40 Haline Örnek Meseleler (D) .....................................................144 Babanın Durumları .....................................................................144 Annenin Durumları .....................................................................147İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (A) ............................150İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (B) ............................155 Kasten Öldürmeye Tabi Olan Ceza ............................................159İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (B) ............................160Münasaha........................................................................................164Özel Durumları Olan Varisler ......................................................169 Haml Varsa Mirasın Taksim Edilip Edilemeyeceği ...................172Kuran-ı Kerim’de Matematik Hatası Yoktur .............................176Vasiyet Müessesesi ..........................................................................178 Vasiyetler Genel Olarak Dört Kısma Ayrılarak İncelenir ..........182Taşınmaz Mallların Ferâiz İlmi Açısından Özellikleri ...............187Vakıf ................................................................................................189 Vakfın Çeşitleri ...........................................................................192 Vakfın Konusu ...........................................................................192Ehli Beyt Sevdası ............................................................................194Yetimim Ben ...................................................................................195Faydalanılan Eserler ......................................................................198



- 1 -

"FERÂİZ İLMİ"NİN TARİFİ (TANIMI)

"Ferâiz İlmi" genel anlamı ile islam hukukuna göre murisin (ölenin) geriye bırakmış olduğu mal ve haklarının varislerine yani mirasçılarına ulaş-tırılmasını açıklayan ilim dalıdır. "Ferâiz İlmi" dini ilimlerden ve matema-tikten bazı usullerin ve sembollerin yorumlanmasıdır. "Fıkıh İlmi"nde ise "irs" olarak geçer ve murise, yani ölen kişiye ait; ölüm sebebi ile geriye bıraktığı taşınmaz ve taşınır mallar ile haklardan ibarettir.

"Ferâiz İlmi" daha genel bir tabirle; murisin yani ölen kişinin miras-çılarından (varislerinden) her birinin alacağı miktarın veya paylarının (hisse-lerinin) hesaplanmasını sağlayan; fıkıh ilmini, hisse hesaplama yöntemini ve usul ve kaidelerini düzenleyen ilmin adıdır.

Ferâiz ilminin esasları üç delile dayanır;1) Kitap (Kur'an-ı Kerim)2) Sünnet3) Ümmet'in görüşü (Konu ile ilgili fıkıh âlimleri'nin ve imamlarımızın

içtihatları)

"Ferâiz İlmi"ne asıl konu olan en önemli unsur murisin yani ölenin geriye bırakmış olduğu "Mamelek"i yani Terikesi'dir. Zaten "Ferâiz İlmi"-nin esas gayesi de bu terekedeki hakların, yani payların hak sahiplerine ulaş-tırılmasıdır.

Ferâiz ilmini birinci derecede ilgilendiren üç ana öge vardır.a) Muris - Miras Bırakan - Ölen.b) Varis - Geriye Kalan Hak Sahibi - Varisler.c) Terike - Mamelek - Geriye Kalan Mal ve Hakların Tamamı.

Terike (Tereke):

İslam dinindeki veraset ve intikal usullerine göre; varislerin alacağı hisseler bellidir. Murisin yani ölen kişinin varisi mirastan mahrum bırakma gibi bir hakkı yoktur.

Veraset sebebi ise üç'tür1) Kan Hısımlığı - Nesebe.2) Nikâh.3) Vela.

Ölen kimsenin genel olarak geriye bıraktığı mamelek'ine yani tereke-sine dört hak taalluk eder.


- 2 -

a) Murisin Defin Masrafları - Techiz' ü Tekfin.b) Borçlarının Ödenmesi.c) Vasiyetlerinin Yerine Getirilmesi.d) Varislere hakları nisbetinde taksim yapılarak, hak sahiplerine hak-

larının ulaştırılması.

Murisin ölümü ile ilk önce ölüye karşı son vazifeler yerine getirilmeli-dir. Kefen ve defin masrafları ödenmelidir. Mezar kazım işlemleri yapılarak ebedi istirahatgahına yatırılmalıdır. Zaten kefen ve defin masrafları elbise ye-rine geçer. Erkeğin kefeni üç kat, kadının kefeni ise beş kat olmalıdır.

Bir de en önemli öncelik murisin öbür âleme borçlu gitmemesidir. Te-reke'den hemen borçlarının ödenmesi gerekir. Zekât borcu ise kişinin ölümü ile sakıt olur yani boynundan düşer. Ancak muris eğer vasiyet'te bulunmuş ise gerektiği şekilde ödenmesi lazım gelir. Murisin geriye bıraktığı tereke eğer ölenin borçlarını karşılıyor ise borçlar ödendikten sonra kalan bakiye varislerine dağıtılır. Eğer murisin yani ölen kişinin geriye bıraktığı mal ve değerleri borçlarını karşılamıyor ise elde bulunan mal veya değer alacaklı-lara hakkaniyet ölçülerinde dağıtılır ve artan borç var ise sakıt olur. Murisin borçlarını varisleri ödemeye mecbur değildir, ama maddi durumları uygun ise şer'an ödenmesinde büyük mükâfat vardır.

Murisin borçları irdelenirken sıhhatli yani, sağlıklı olduğu zamanlarda yaptığı borçlara öncelik verilir, ölüm döşeğinde yapmış olduğu borçlar ikinci plana alınır. Murisin vasiyette bulunurken varislerin dışındakilere terekesinin üçte biri oranında vasiyette bulunması caizdir. Varise vasiyet şer'an uygun değildir.

Resulullah (s.a.v.) buyurmuştur ki: "Allah (c.c.) Her hak sahibine payını verdi; dolayısı ile varise vasiyyet yoktur."

Ferâiz ahkâmı özel mülkiyete konu olan taşınmaz mallarda geçerlidir. Diğer miri arazi, mevat arazi ve metruk arazilerdeki intikal hükümleri deği-şiktir. Miri araziler ise adi intikal hükümlerine göre varislerine geçer; bunlar-da arazi kanunları uygulanır. İlerde geniş şekilde değinilecektir.

Ferâiz ilmine; miras taksim işlemlerini bilme adı da verilir. Esasında, Ferâiz kelimesi fariza kelimesinin çoğul şeklidir. Fariza kelimesi; bir şeyin miktarını bildirmek veya belirtmek anlamına gelir. Miras işleminde miktarı tayin edilmiş hisseler yani paylar vardır. Genel uygulamada ise en çok kulla-nılan Ferâiz kelimesidir.


- 3 -

"Ferâiz İlmi"nde Varislerin HisselerininTesbit Edilme Kaynakları:

Ferâiz ilminde varislerin payları üç şekilde belirtilmektedir.

1) Kadın, koca, ana, baba, oğlan, kız çocuğu, erkek ve kız kardeşlerin payları (hisseleri) yüce kitabımız Kur'an-ı Kerimde belirtilmiştir.

2) Oğlun kızı, kızın kızları, ana-baba bir kız kardeş ile baba bir kız kardeşin hisseleri, annenin annesi ile ninelerin hisseleri sünnet yolu ile belir-lenmiştir.

3) Oğlun oğlunun, oğul olarak; oğlun kızının, kız olarak; baba bir er-kek kardeşin, ana-baba bir erkek kardeş olarak; baba bir kız kardeşinde ana baba bir kız kardeş derecesinde kabul edilmeleri ise icma ile sabit olmuştur.

"Ferâiz İlmi"nin Kur'an-ı Kerim'deki Delilleri:

"Ferâiz İlmi"nin kitaptaki delilleri ise Nisâ Sûre'si 11-12-176 ve Enfâl Sûre'si 75. Ayet'i Kerimeleri sayılabilir. Nisâ Sûre'si 11. Ayeti Kerime, muri-sin çocuklarının ve ana, babasının mirası hakkındadır.

Nisâ Sûresi 11 - Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Allah size miras taksimini şöyle ferman buyuruyor; çocuklarınız hakkında, erkeğe iki kadın payı kadardır. Kız çocukları ikiden fazla iseler; terekenin üç'te ikisi onlarındır. Eğer bir tek kız ise o zaman terekenin yarısı onundur."

Yüce Allah sonrada, ana ve baba'nın mirasını şöyle emretti: "Murisin (ölenin) çocuğu var ise; her birine ölenin terekesinden altıda bir, ama çocuğu yok da ana baba varis bulunuyor ise üçte biri anasınındır. Eğer ölenin kardeşleri var ise o vakit altıda biri anasınındır."

Bütün bu hükümler hep, ettiği vasiyetten veya borcun ödenmesinden sonradır.

Nisâ Sûresi 12: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Karı ve kocanın mirası ile ilgilidir): Zevcelerinizin çocuğu yoksa terekesinin yarısı sizindir. Eğer onların çocuğu var ise, size terekesinden dörtte bir vardır.


- 4 -

Bu onların edecekleri vasiyet ve borcu edadan sonradır. Eğer çocu-ğunuz yok ise bıraktığınızın dörtte bir onlarındır. (Kadınlarınızındır) Şayet çocuğunuz var ise; terekenizden sekizde biri edeceğiniz vasiyet ve borçtan sonra yine onlarındır. (Kadınlarınızın)

Daha sonra Kur'an-ı Kerim'de ana bir kardeşlerinden başka mirasçısı olmayan "kelale"nin mirasını açıklamıştır.

Kelale Ne Demektir:

Kelale demek kısaca ölümü ile geriye baba ve evlat bırakamayan kişi-dir. Eğer mirasçı olunan erkek ve kadın, çocuğu ve babası olmayan bir kimse olur ve onun ana bir erkek ve kız kardeşi bulunur ise, bunlardan her birinin hakkı altıda birdir. Eğer onlar, birden çok iseler o halde onlar ölünün yapaca-ğı vasiyet ve borç'tan sonra mirasın üçte birine ortaklardır.'

Nisâ Sûresi 176: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Bu Ayet'i Kerimede ise bir veya iki kız kardeşi olan "Kelale"nin mirası açıklanmaktadır): "Senden fetva isterler; de ki: Allah; babası ve çocuğu olmayanın mirası hakkındaki hükmünü şöylece açıklar: Eğer evladı (erkek veya kız) ve babası olmayan bir erkek ölür, onun (ana-baba bir veya baba bir) bir tek kız kardeşi kalırsa terekesinin yarısı onundur. Eğer mirasçı erkek kardeş ise (çocuksuz ve babasız ölen) kız kardeşinin bıraktığının tamamını alır. Eğer (aynı şartlarla kalan) kız kardeş iki ise (daha fazla olabilir) erkek kardeşin bıraktığının üçte ikisini alırlar."

Enfâl Sûresi 75: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Bu sûre'de "zevil erham"ın mirası açıklanmaktadır): "Hısımlar, Allah'ın kitabınca birbirlerine daha yakındırlar. Allah her şeyi hakkıyla bilendir."


- 5 -

"Ferâiz İlmi"nin Sünnetten Delilleri:

Ferâiz ilminin sünnetten delillerinden bazıları aşağıda zikredilmiştir.

İbn-i Abbas Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Farzları sahiplerine veriniz; geriye kalan ise en yakın erkek mirasçınındır.''

Usame B. Zeyd Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Müslüman kâfire; kâfir de müslü-man'a varis olamaz."

Abdullah B. Amr Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Ayrı dinlerden olanlar birbirlerine varis (mirasçı) olamazlar."

Ubade B. Es Samit Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: İki ninenin mirasın altıda birini alıp (nineler aralarında) taksim etmelerine hükmetti."

İbn-i Mesuda Hadisi:

(Bu hadisi şerif kız, oğlun kızı ve kız kardeş hakkında varid olmuştur.) "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Kızın; mirasın yarısını; oğlun kızının ise üçte ikiyi tamamlamak için altıda birini; geri kalanı da kız kardeşin alacağı-na hükmetti."

Hz. Aişe (r.a.) Hadisi: (Vela hakkındadır)

"Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Vela azad edenindir."

Mikdam B. Madiyekrib Hadisi: (Zevil erham hakkında)

"Resulullah ( s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Kim geriye bir mal bırakırsa; varislerinindir. Ben varisi olmayanın varisiyim. Onun adına diyet borcu var-sa öderim. Varis olurum. Dayı varisi olmayanın varisidir. Onun adına diyet borcunu öder ve mirasını alır."

Beyhaki'nin; İmam Şafii'nin talebesi olan Muhammed B. Nasr'dan nakledildiğine göre:

"İster bir tane olsun; isterse birden fazla olsun, nine veya ninelerin farz hakları altıda bir olduğuna dair Sahabe ve Tabiin nezdinde vaki olan icmadır." (Görüş birliği, içtihat)


- 6 -

Ebu Hureyre Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: Ey Ebu Hureyre; Ferâiz öğrenin ve öğretin, çünkü o ilmin yarısıdır. O unutulur, ümmetimin arasında ilk kalka-cak olan şeyde odur."

Ferâiz ilmi tartışmasız bizzat Allah'u Teâlâ tarafından yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de geniş olarak açıklanmış ve miras konusunda bu ilimle amel etmemiz emredilmiştir. Ferâiz ilmi din ilimlerinin (fıkhın) önemli bir konusudur. Fıkıhtan ve matematikten daha özeldir.

Vela

Günümüzde her ne kadar uygulama alanı kalmamış ise de vela konu-suna kısaca değinilecektir. Vela meselesi köleyi azad etmekten oluşan hükmi bir akrabalıktır. Köleyi azad etme, yani efendisinin köleyi hürriyetine kavuş-turması sonucunda oluşan hukuki bir durumdur. Bu olay efendisi ile köle arasında hükmi bir bağ oluşturur. Ferâiz ilmini ilgilendiren kısmı ise azad edilen köle ile efendisinin miras durumudur.

Eğer bir köle ölür ve yakınlarından da hiçbir mirasçı geride bırakma-mışsa ve efendisi tarafından da azad edilmiş ise, köleyi azan eden efendisi ve efendinin asabelerine; köleden kalan mirası alma hakkı doğar. Bu duruma hukuken hükmi nesep denir. Köleyi azad eden efendisi ölen köleye varis olur, ama azad edilen köle efendisine varis olamaz.

Çift Yönlü Mirasçılık

Bazı durumlarda çift yönlü varis olunabilmektedir. Bazı durumlarda da murisin eşleri her ne kadar red yolu ile miras alamaz denilmiş ise de müstesna durumlar ortaya çıkabilmektedir. Bu durumu bir örnekle açıklayacak olursak; Bir kadın ölse ve geriye mirasçı olarak sadece annesini ve amcası oğlu olan kocasını varis olarak bıraksa miras durumu şöyle olur;

Mesele - 1:

MURİS (Ölen Kadın)

Murise'nin AnnesiKocası

(Murise'in Amcası Oğlu)

1/3 1/2 + 1/6

2/6 3/6 + 1/6 = 6/6

Hisselerin paydaları eşitlendiğinde murise'nin kocasının terekenin üçte


- 7 -

ikisini aldığı ve 1/3 hissenin de murise'nin annesine kaldığı görülür. Bu me-selede iki ayrı özellik vardır.

1) Murise'nin kocası iki kısımda varis olmuştur. Murise'nin kocası ol-ması hesabı ile terekenin 1/2 yani yarısını almıştır. Ayrıca murise'nin amcası oğlu ve asabesi olması hesabı ile bakiye kalan 1/6 hisseyi de almıştır.

2) Her ne kadar kadın veya kocaya red yapılmaz ise de bu meselede koca murise'nin amcası oğlu olduğu için ashabı farz'dan artanı red yolu ile almıştır. (Murise'nin asabesi olması sıfatından dolayı bakiyeyi almıştır)

"Ferâiz İlmi"nin Fıkıh Yönünden Dayanakları:

Ferâiz ilminin açıklandığı Kuran'daki ayet-i kerimeler ve hadis-i şerif-ler aşağıda tek tek belirtilmiştir.

Ferâiz; Fıkıh ilminde ölen bir kişinin (muris) geriye bıraktığı emlak ve menkul değerleri ile alacaklarının ölenin borçları dağıtıldıktan sonra kalanın varislerine dağıtılması ilmi demektir.

Nisâ Sûresi 11. Ayet-i Kerime: "Allah çocuklarınız hususunda size vasiyet ediyor. Erkeğe iki dişinin payının dengi vardır.

Şayet onlar ikinin üzerinde kadınlar ise: o takdirde onlara bıraktığının üç'te ikisi (2/3) vardır. Yok, eğer tek bir dişi ise; o takdirde ona yarım (1/2) vardır.

Ana babasına da o ikisinden; her birine bıraktığından altıda bir vardır. Eğer onun çocuğu var ise.

Şayet onun bir çocuğu yok ise; ana ve babası ona varis oldular ise o takdirde onun annesi için altıda bir (1/6) vardır.

Şayet onun kardeşleri var ise; o takdirde onun annesi için altıda bir vardır ve eğer bir adam kelale biçiminde varis olunuyorsa, yahut bir kadın kendisinin de bir erkek kardeşi 'yahut bir kız kardeşi' var ise; o takdirde o ikisinden her biri için altıda bir vardır.

Şayet onlar bundan daha çok ise ler; o takdirde onlar üçte bire ortaktırlar."


- 8 -

Nisâ Sûresi 12. Ayet-i Kerime: "Sizin içinde eşlerinizin bıraktığının yarısı vardır. Eğer onların bir çocuğu yok ise.

Şayet onların bir çocuğu var ise; o takdirde sizin için onların bıraktığından; dörtte bir vardır. Onlar içinde sizin bıraktığınızdan dörtte bir vardır. Şayet sizin bir çocuğunuz yok ise.

Şayet sizin bir çocuğunuz var ise o takdirde onlar için bıraktığınızdan sekizde bir vardır."

Nisâ Sûresi 176. Ayet- i Kerime: "Bir kişi helak olursa; çocuğu yok ama bir kız kardeşi var; o takdirde ona bıraktığının yarısı vardır. Erkek kardeşte ona (kız kardeş) varis olur; eğer onun bir çocuğu yok ise.

Şayet o ikisi iki dişi ise, o takdirde o ikisine bıraktığından üçde iki vardır.

Yok, eğer erkekli kadınlı kardeş iseler; o takdirde erkeğe iki dişinin payının dengi vardır.

"Ferâiz İlmi" İle İlgili Bazı Hadis'i Şerifler:

Ebu Hureyye (r.a.) Hadisi:

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Ey Ebu Hureyre; Ferâiz ilmini öğrenin ve çocuklarınızada öğretin, o ilmin yarısıdır. O unutulur. Kıyamete yakın ümmetim arasından ilk kalkacak olan şeyde odur."

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Varislerin farz olan paylarını verin. Kalanı ise en yakın erkeğe verin. Maktül'ün terekesinde katil için hiçbirşey yoktur. (Varisin kendisine miras bırakanı öldürmesi ile ilgilidir)"

"Kâfir müslüman'a; müslüman da kâfir'e varis olamaz."


- 9 -

Resulullahın Miras Dağıtımı:

Peygamber (s.a.v.) kız çocuğuna malın yarısını verdi, oğlun oğluna üç'te ikiyi (2/3) tamamlayan altıda bir (1/6) verdi. Kalanıda bacıya verdi.

Bir adam Hz. Peygambere gelip, "Oğlumun oğlu öldü bana onun mi-rasından ne var?" diye sordu. Peygamber (s.a.v.) "Altıda bir." (1/6) dedi. Adam gidince tekrar çağırtıp 1/6 daha verdi. Sonra bir daha çağırtarak ikinci 1/6 dilimin yiyimlik olduğunu söyledi.

Resulullah (s.a.v.) Nineye altıda bir verdi. Eğer ölenin annesi yok ise.

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Miras asabenindir. Eğer asabe yok ise azat'lılara. Vela hakkı ancak azat edenindir."

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah (c.c.) Her hak sahibine payını verdi. Dolayısı ile varise vasiyet yoktur. Varisler müsaade etmedikçe; varis için vasiyet de bulunmak caiz değildir."

"Ferâiz İlmi"nin Dili (Istılahı):

Her ilmin kendisine göre dili (ıstılahı) vardır, Ferâiz ilminin de ken-disine ait bir dili vardır. Bu ıstılahlar bilinmeden o ilimden optimum fayda sağlanamaz, anlaşılamaz. Bu ilmi öğrenmek isteyenler için Ferâiz ilmine ait önemli tabirleri açıklamanın faydalı olacağını düşünmekteyiz. Bu nedenle önemli ölçüde kullanılan ıstılahlar (terimler, tabirler, deyimler) aşağıdaki bö-lümlerde açıklanmaya çalışılacaktır.

Ferâiz: İslam'da miras hukukuna verilen addır.

Muris: Miras bırakan kimse. (mevta, ölü)

Musi: Vasiyette bulunan kimse.

Ashab-ı Ferâiz: Nas'lardan, insanlardan, varislerden hisseleri tespit edilmiş (muayyen) belirli hisse sahipleridir, varislerdir.

Asabe: Muayyen, belirli hisse sahipleri yani Ashab-ı Ferâiz hisselerini aldıktan sonra geriye kalan (bakiye) bütün malı alan kimsedir.

Bi - Nefsihi: Tamamen erkeklerden oluşan asabe grubudur. Murise kadın yolu ile bağlanmayan erkeklerdir.


- 10 -

Bi - Gayrihi: Kadınlardan oluşan asabe grubudur.

Ma - Gayrihi: Ana yönünden akrabalık asabelikte geçerli değildir. Asıl olan baba yönünden akrabalıktır. Bunlar aslında Ashab-ı Ferâiz'den ol-duğu halde başka bir kadınla beraber bulunduğu zaman asabe olan kadınlar-dır.

Özel Durum; Mülaane (Veledi Zina): Çocuğunun baba yönünden asabesi yoktur. Onların asabesi mevla'sıdır. (Efendisidir) Mülaane ise kadın ile kocanın karşılıklı "lanetleşmesi"dir. (Hâkim huzurunda yemine çekilme-leridir, gayri resmi ilişki iddialarında)

Zev'il Erham: Ashab-ı Ferâiz ve asabe dışında kalan akrabalardır.

Musa Leh: Kendisine vasiyet yolu ile mal bırakılan kimsedir.

Musa Bih: Vasiyet edilen mala denir.

Mu'tik: Köle azad eden kimsedir.

Mutak veya Atik: Azad olmuş köleye denir.

Mu'takul - Baz: Kısmen azad olmuş köleye denir.

Mevla: Kölenin efendisi ve vela akdi yapan kişiye denir.

Hacb: Varisin; yani hissedarın harici bir sebeple kısmen veya tama-men mirastan mahrum (ıskat) olma halidir.

Mahrum: Kendisinden kaynaklanan bir sebepten dolayı mirasçı ola-mayan mirastan mahrum kalan kişidir. (köle, kâfir, katil gibi)

İrs (Türas): Bir malın halefiyet yolu ile başkasına intikal etmesidir.

Terike - Tereke - Mamelek: Ölen kişinin mirasçılarına yani varisleri-ne bırakmış olduğu mal ve hakların tamamıdır.

Mahrec: Ferâiz meselelerinde hisse yani pay dağıtımı yapılırken yapı-lan bayağı kesir işlemlerinin paydasına denir.

Temasül (Mümaselet): İki sayının birbirine eşit olması durumudur.

Tedahül: İki sayıdan birinin diğerine kesirsiz olarak bölünmesi duru-mudur. Örneğin; 9/3 veya 12/4 vb.

Tevafuk (Muvafakat): Birbirine kesirsiz olarak bölünmeyen iki sa-yının üçüncü bir sayıya kesirsiz olarak bölünebilme durumudur. Bu üçüncü sayı o iki sayının ortak böleni olur.


- 11 -

Örneğin; 10 ile 4 sayıları birbirine tam bölünmez ama her ikiside 2 ile tam bölünebilir. Bu durumda; 10 ile 4 arasında 2 ile muvafakat vardır denir.

Tebayun (Mübayenet): İki sayının birbirine bölünemediği gibi kendi-lerini ortakça bölen 1'den başka bir sayınında olmaması durumudur. Arala-rında asal olma durumudur.

Vafk: İki sayıdan her birinin ortak bölene bölünmesinden çıkan netice-dir. Mesela 15 ile 10 sayılarının (OBEB) ortak bölenlerin en büyüğü 5'tir.15 sayısı 5'e bölünürse 3 çıkar. 10 sayısı ise 5'e bölünürse 2 çıkar. Bu duruma göre 15 sayısının vafk'ı 3 olur. 10 sayısının vafk'ı ise 2 olur. (Not: Ferâiz il-minin aslı fıkıh ilmi ile matematikten bazı usul ve kaidelerin gösterimidir.)

Techiz ve Tekfin: Ölen kişinin gömülünceye kadar yapılan bütün iş-lemleri ve masraflarıdır.

Mürted: Dinden dönen kimsedir. Mürted'in dinden dönmezden önceki malları müslüman varislerine miras olarak dağıtılır, ancak dinden döndük-ten sonraki edinmiş olduğu mallar ise "Beyt'ül Mala" yani hazineye verilir. (İmam-ı Azam'ın (r.a.) fetvasıdır.)

Teşrik Etmek: Ortak etmek, şerik etmek demektir.

Mevlel Ataka: Köle veya cariye azad eden kimseye denir.

Mevlel Muvallat: Sözleşmeyle birbirini ahiret kardeşliği yapanlardır. Bunlar birbirinin diyetini öder ve birbirine mirasçı olurlar.

Car: Komşu demektir.

Duhul: Kocanın Hanım ile cinsi ilişkide bulunması halidir.

Deyn: Borç ve alacak.

Cizye: Gayri müslim yani müslüman olmayanlardan alınan vergidir.

Mukad: Ayaklarından derdi olan kimse, yürüyemeyen kimse.

Meslül: Verem olan kimse.

Mukatep: Köle ile efendisi arasındaki sözleşme.

Kınn: Erkek köle.

Kınna: Kadın köle.

Mendup - Sünnet - Müstehab - Nafile: Dinimizce yapılması halinde, ecir ve sevap alınan, yapılmaması halinde günahı olmayan amellerdir.


- 12 -

İsa: Vasiyette bulunan kimsenin sağ iken veya ölümünden sonra bir işin yapılmasını bir başkasından istemesidir.

Hacr: Delilik veya akıl noksanlığı gibi sebeplerden dolayı bir şahsın kanuni ehliyetlerini kullanmasının hükmen engellenmesidir.

Fey: Ganimet demektir.

Cedde: Büyükanne.

Vela: Yakınlık, sahiplik

Beytül Mal: Maliye hazinesinin eski adı.

Galle: Vakfın geliri, varidatı.

Müneffeze: Geçerli.

Mübayee: Menfaatleri taksim etmek, dağıtmak.

Rehn: Bir hakka karşılık bir şeyi alıkoymak.

Tahkim: İki hasmın aralarındaki davalarını halletmesi için, üçüncü bir kişiyi hakem tayin etmeleridir.

Ayn: Mal demektir.

İstibra: Beri olma demektir, şer'an ise, rahimde çocuk olduğunun bi-linmesi yahut şüphe sebebi ile kendisi ile zina edilen kadının (köle, cariye) belirli bir süre beklemesi demektir.

Red: Terekenin fazla; farz hisselerinin ise eksik kalmasıdır. Yani farz hisseleri verildikten sonra terekenin artmasıdır.

Avl: Ferâiz ilminde miras dağıtılırken farz hisselerinin meselenin mah-recinden (paydasından) fazla gelmesidir.

Mülk-i Yemin: Köle, cariye demektir.

Garra: Parlak, Beyaz, şatafatlı, gösterişli, demektir.

İhtilaf-ı Dar: Tebaa ayrılığı demektir.

Tesbib-i Benat: Oğlun kızlarına ait özel meselenin adına denir. (Miras meselelerinde)

Benül A'yan: Ana-baba bir kız kardeşlerdir. (AB)

Benül Allat: Baba bir kız kardeşler. (B)


- 13 -

Kuvvet-i Karabet: Akrabalık kuvvetidir.

Münasaha: Ölenin terekesi taksim edilmeden önce varislerden bazıla-rının ölüp hisselerinin kendi varislerine geçmesidir. Bu meseleye münasaha meselesi denir.

Hünsa: Kendisinde hem erkeklik hem de kadınlık organı bulunan veya erkeklik veya kadınlık organı bulunmayan kimseye denir.

Haml (Cenin): Ana karnındaki çocuk demektir, hamlin yani ana kar-nındaki çocuğun doğum müddeti en az altı ay en fazla iki senedir.

Mevkud: Kaybolan ve bulunduğu yerin, sağ olup olmadığı bilinmeyen kimseye denir.

Ğarka: Boğulan kimseye denir.

Hedma: Bina yıkıntısının altında kalıp ölen kimsedir.

Harka: Ateşler arasında yanıp ölen kimsedir.

Memlüke: Cariye demektir.

Mebadii: Temelleri, başlangıcı.

Dar: Memleket.

Esir: Sağ olduğu biliniyor ise başkalarına varis olur ama başkası ken-disine varis olamaz. Çünkü henüz ölmemiştir. Müslüman nerede olursa olsun dar-ı islam (islam ülkesi) halkından sayılır.

"Allah varislerin en hayırlısıdır." (Enbiya, 89)

"Hiçbir insan yoktur ki bir gün bir yazı yazsında daha sonra şurayı şöyle değiştirsem veya şunu ilave etsem daha güzel olurdu demesin." İşte bu Kur-an'ın beşer sözü olmadığının ispatı için en büyük ibrettir."

El İmadil İsfehani (Müellif)


- 14 -

MİRAS PAYLAŞIM ŞEMALARI

Aşağıda verilecek miras paylaşım örneklerinde daire şekli erkeği ve üçgen ise kadını temsil etmektedir. Yani erkek ve kadın muris veya varis demektir.

Önemine binaen Peygamberimiz (s.a.v.) bütün müminlerin "Ferâiz İl-mi"ni öğrenmelerini ve çocuklarına da öğretmelerini tavsiye etmiştir. Miras ayetleri (Nisâ Sûre'si 11, 12, 176) geldikten sonra ilk miras paylaştırmasını Peygamberimiz (s.a.v.) yapmıştır.

Sad. B. Rabi (r.a.) şehit olmuş ve geriye mirasçı olarak hanımını, iki kızını ve bir de kardeşini bırakmıştır. Peygamber (s.a.v.) mirası şu şekilde paylaştırmıştır. Sad'ın iki kızına üçte ikisini, hanımına sekizde birini ve kar-deşine ise geriye kalanı vermiştir.

Ferâiz ilminin dayanağı ise kitap, sünnet ve icmadır. Kıyasın, içtihadın mirasta etkisi yoktur. Kitaptaki delilleri ise Nisâ Sûre'si 11, 12, 176. ayet'i kerimelerdir.

Nisâ Sûresi 11. Ayet-i Kerime: "Allah çocuklarınız hususunda size vasiyet ediyor. Erkeğe iki dişinin payının dengi vardır.

Şayet onlar ikinin üzerinde kadınlar ise: o takdirde onlara bıraktığının üç'te ikisi (2/3) vardır. Yok, eğer tek bir dişi ise; o takdirde ona yarım (1/2) vardır.

Ana babasına da o ikisinden; her birine bıraktığından altıda bir vardır. Eğer onun çocuğu var ise.

Şayet onun bir çocuğu yok ise; ana ve babası ona varis oldular ise o takdirde onun annesi için altıda bir (1/6) vardır.

5/24 (Bakiyeyi Alır)MurisinKardeşi

MurisSad. B Rabi

Zevce3/24 (1/8)

Kızı 8/24 (1/6) Kızı 8/24 (1/6)


- 15 -

Şayet onun kardeşleri var ise; o takdirde onun annesi için altıda bir vardır ve eğer bir adam kelale biçiminde varis olunuyorsa, yahut bir kadın kendisinin de bir erkek kardeşi 'yahut bir kız kardeşi' var ise; o takdirde o ikisinden her biri için altıda bir vardır.

Şayet onlar bundan daha çok ise ler; o takdirde onlar üç'te bir'de ortaktırlar."

Nisâ Sûresi 12. Ayet-i Kerime: "Sizin içinde eşlerinizin bıraktığının yarısı vardır. Eğer onların bir çocuğu yok ise.

Şayet onların bir çocuğu var ise; o takdirde sizin için onların bıraktığından; dörtte bir vardır. Onlar içinde sizin bıraktığınızdan dörtte bir vardır. Şayet sizin bir çocuğunuz yok ise.

Şayet sizin bir çocuğunuz var ise o takdirde onlar için bıraktığınızdan sekizde bir vardır."

Nisâ Sûresi 176. Ayet- i Kerime: "Bir kişi helak olursa; çocuğu yok ama bir kız kardeşi var; o takdirde ona bıraktığının yarısı vardır. Erkek kardeşte ona (kız kardeş) varis olur; eğer onun bir çocuğu yok ise.

Şayet o ikisi iki dişi ise, o takdirde o ikisine bıraktığından üçde iki vardır.

Yok, eğer erkekli kadınlı kardeş iseler; o takdirde erkeğe iki dişinin payının dengi vardır.

Erkek çocuğa iki kadın payı kadar pay verilir. Eğer hepsi kadın olmak üzere ikiden fazla iseler bunlara mirasın üçte ikisi ve eğer bir tek kadın ise o zaman ona malın yarısı verilir.

Eğer murisin çocuğu var ise ve ana babası da sağ ise ana ve babanın her birine ayrı ayrı 1 / 6 şar hisse verilir; geriye kalan ise erkeğe iki kadın payı kadar pay verilerek paylaştırılır.


- 16 -

Mesele:

Murisin ana ve babası ve bir oğlan ve iki de kızının olduğunu kabul edelim.

Nisâ Sûresi 12. ayeti kerimede ise Yüce Allah karı ve kocanın mirasını açıklamıştır.

A) Zevcelerinizin çocuğu yok olarak ölmesi halinde zevcelerinize ait olan mirasın yarısı sizindir.

B) Eğer zevceleriniz çocuk bırakarak ölmüş ise bu takdirde kocanın alacağı pay dörtte birdir.

Yukarıdaki şekle göre paylaşım aşağıdaki gibi olacaktır.

Baba 1/6Ana 1/6

Oğul 2/6 Kızı 1/6 Kızı 1/6

Koca 1/2 MurisZevce (Çocuksuz)

Koca 1/4 MurisZevce

Oğul 2/4 Kızı 1/4

2/3

Koca 1/4 MurisZevce

KızıKızıKızı


- 17 -

Koca : 1/4 = 9/36KızıKızı 2/3 = 24/36Kızı

9/36 + 24/36 = 33/36

Bakiye olarak 3/36 hisse artar. Bu artan hisse miras bırakanın en yakın erkek akrabasına (asabe olduğu için) verilir.

C) Eğer ölümünüz ile geriye çocuk bırakmamış iseniz mirasınızın dört-te biri zevcelerinizindir.

Şayet çocuğunuz var ise terekenin sekizde biri zevcelerinizindir.

Mesele:

Kelale Mirasçılığı:

Nisâ Sûresi 176. ayette ise Yüce Allah bir veya iki kız kardeşi olan "kelale"nin mirasını açıklamıştır. Kelale demek ise ölen birinin (erkek veya kadının) çocuğu ve babası bulunmadığı halde miras bırakırsa bu mirasa kela-le veya "yankol mirasçılığı" denir.

Mesele:

Eğer bir erkek babası ve evladı olmadan ölürse; onun AB bir veya sa-dece B bir tek kız kardeşi kalırsa terekenin yarısını alır.

}

Muris(Çocuksuz)

Zevce 1/4

Muris(Çocuksuz)

Zevce 1/84/32

Oğul 14/32 Kızı 7/32

7/8

Kızı 7/32

Muris(Çocuksuz)

Baba Ölü

Murisin Kız Kardeşi 1/2(Terekenin yarısını alır)


- 18 -

Mesele:

Eğer mirasçı erkek kardeş ise çocuksuz babasız ölen kız kardeşinin terekesinin tamamını alır. (Tek başına mirasçı olursa)

Mesele:

Eğer ölen erkek kardeşin (çocuksuz ve babasız) geriye kalan kız karde-şi birden fazla ise murisin bıraktığının üçte ikisini alır.

Miras hukukunda murisin üst soyuna "usul" alt soyuna "furuu" denir. Üst ve alt soya bağlı olmayan mirasçıya ise "kelale" denir. Kısaca kelale demek soy direğinin dışında olan akrabalık demektir

Mesele:

Mesele:

Murisenin Erkek Kardeşi(Mirasın Tamamını alır)

Baba Ölü

Murise Çocuksuz

Baba Yok

Kız Kardeş2/9

Kız Kardeş2/9

Kız Kardeş2/9

Muris Çocuksuz

Baba ÖlüAnne Ölü

Öz Kız Kardeş1/3 = 3/3

Öz Erkek Kardeş2/3

Muris Çocuksuz

Baba ÖlüAnne Ölü

Kız Kardeş1/4

Kız Kardeş1/4

Erkek Kardeş2/4

Muris Çocuksuz


- 19 -

Kendileri geriye zayıf çocuklar bıraktıkları takdirde bunların geleceğinden endişe duyanlar "yetimler" hakkında da aynı endişeyi duysunlar. "Allah"tan sakınıp doğru söz söylesinler. (Nisâ Sûresi 9. ayet)

Yetimler'in mallarını haksız yere yiyenler; muhakkak ki karınlarını ateşle doldurmaktadırlar ve cehennemi boylarlar. (Nisâ Sûresi 10. ayet)

Mesele:

Eğer miras bırakanın bir tek kızı kalmış ve bir de babası kalmış ise baba iki kere altıda bir alır, mirasın yarısını ise kızı alır. Geriye kalan altıda biride yine baba alır. Bu duruma ise "asabelik" ile birlikte hisse alımı denir.

Mesele:

Murisin çocuğu bulunmadığı takdirde sadece ana ve babası mirasçı olarak kalırsa oğlan ve kız gibi ikili birli miras alırlar; yani üçte birini ana üçte ikisini de baba alır.

Ölenin babası tek başına olarak kalırsa mirasın tamamını alır. Ölenin çocuğu da; yanında başka mirasçı olmadan tek başına kalırsa yine mirasın tamamını alır.

Yukarıdaki örneklerde daireler erkek; üçgen şekilleri ise kadın va-rislerin ifade edildiğini söylemiştik. AB Ana-baba bir kardeş, B Baba bir kardeş demektir.

Kızı (1/2)3/6

Murisin Babası (1/6)1/6 Farz Hakkı

+2/6 Asabelik payı 3/6 alır

Muris

Murisin Babası 2/3 alırAnne 1/3 Alır

Muris


- 20 -

VARİ

SLER

İN A

LACA

ĞI H

İSSE

MİK

TARL

ARIN

IN T

ABLO

DA G

ÖSTE

RİM

İBABA

a)

Öl

enin

; oğl

u ve

ya o

ğlun

un o

ğlu

ile b

irlik

te v

aris

ola

rak

bulu

nduğ

u du

rum

lard

a.1/

6

b)

Öl

enin

; kız

ı vey

a oğ

lunu

n kı

zı il

e bi

rlikt

e bu

lunu

rsa;

mur

isin

bab

ası h

em A

shab

-ı Fa

rz, h

em d

e As

abe

konu

mun

dadı

r.1/

6 +

Bak

iye

c)

As

hab-

ı Fer

aizd

en h

iç k

imse

(kız,

oğl

u, o

ğlun

un ç

ocuk

ları.

......

.....

gibi

) yok

sa te

reke

nin

tam

amın

ı Asa

be s

ıfatıy

la a

lır.

Mira

sın

Tam

amı

SAHİH DEDE

a)

Öl

enin

; oğl

u ve

ya o

ğlun

un o

ğlu.

......

......

......

. ile

birl

ikte

var

is o

lara

k bu

lunu

yors

a.1/

6

b)

Öl

enin

; kız

ı vey

a oğ

lunu

n kı

zı il

e be

rabe

r var

is o

lara

k bu

lunu

rsa.

1/6

+ B

akiy

e

c)

Öl

enin

; oğl

u ve

ya o

ğlun

un o

ğlu

ile b

irlik

te v

aris

ola

rak

bulu

nmaz

sa s

adec

e as

abe

olur

ve

diğe

r var

isle

r hak

kını

ald

ıkta

n so

nra

kala

n ba

kiye

yi a

lır.

Baki

ye

d)

Öl

enin

; bab

ası i

le b

irlik

te o

lurs

a sa

kıt o

lur.

Ölen

in b

abas

ı, de

deyi

sak

ıt ed

er.

Sakı

t

ANA (A) BİR KARDEŞ

a)

Bi

r kiş

iyse

.1/

6

b)

Bi

rden

fazl

alar

sa. (

erke

k-kı

z fa

rket

mez

)1/

3(e

şit p

ayla

şırla

r)

c)

Eğ

er A

bir

kard

eşle

r, öl

enin

oğl

u, k

ızı,

oğlu

nun

oğlu

vey

a kı

zı v

eya

ölen

in b

abas

ı ve

ölen

in d

edes

i ile

birl

ikte

bul

unur

lars

a.Sa

kıt

KOCA

a)

Öl

en k

adın

ın ç

ocuk

ları

veya

oğl

unun

çoc

ukla

rı yo

ksa.

1/2

b)

Öl

en k

adın

ın ç

ocuk

ları

veya

oğl

unun

çoc

ukla

rı va

rsa.

1/4

KADIN (ZEVCE)

a)

Öl

en k

ocan

ın ç

ocuk

ları

veya

oğl

unun

çoc

ukla

rı yo

ksa.

1/4

a)

Öl

en k

ocan

ın ç

ocuk

ları

veya

oğl

unun

çoc

ukla

rı va

rsa.

1/8

Not:

Eğer

öle

n ki

şini

n ha

nım

ı bird

en fa

zlays

a, b

u ha

nım

lar y

ukar

ıdak

i açı

klam

alar

ışığ

ında

ya

1/4

hiss

eyi y

a da

1/8

his

seyi

ken

di a

rala

rında

pay

laşı

rlar.


- 21 -

VARİ

SLER

İN A

LACA

ĞI H

İSSE

MİK

TARL

ARIN

IN T

ABLO

DA G

ÖSTE

RİM

İ

KIZ veya KIZLAR

a)

Öl

enin

kız

ı tek

olu

rsa,

yan

i öle

nin

bir t

ek k

ızı v

arsa

.1/

2

b)

Kı

zlar

ı bird

en fa

zlay

sa.

2/3

(eşi

t pay

laşı

rlar)

c)

Öl

enin

; oğl

u ve

ya o

ğulla

rı, k

ızı v

eya

kızl

arı i

le b

irlik

te v

aris

olu

rlars

a.As

hab-

ı Far

z’da

n ar

tanı

ikili

birl

i

OĞLUNUN KIZI

a)

Va

ris o

lara

k bi

r kız

var

sa. (

tek

kız

olar

ak m

irasç

ı olu

yors

a)

1/2

b)

Eğ

er o

ğlun

kız

ları

bird

en fa

zlay

sa.

2/3

eşit

payl

aşırl

ar

c)

Öl

enin

; tek

kız

ı ile

birl

ikte

var

is o

luyo

rsa,

kız

ların

hak

kını

2/3

’e ta

mam

lam

ak iç

in.

1/6

d)

Öl

enin

; bird

en fa

zla

kızl

arı i

le b

irlik

te v

aris

olu

rsa.

Sakı

t

e)

Ke

ndis

i ile

ayn

ı der

eced

e ya

ni ö

leni

n oğ

lunu

n oğ

lu il

e bi

rlikt

e va

ris o

lurs

a. (O

ğlun

oğl

u; o

ğlun

kızı

nı a

sabe

yap

ar)

Asha

b-ı F

arz’

dan

arta

nı ik

ili b

irli

f)

Asha

b-ı F

erai

z’de

n ol

up, k

endi

sind

en d

aha

aşağ

ı der

eced

e bu

luna

n oğ

lun

oğlu

nun

oğlu

ile

birli

kte

bulu

nurs

a.As

abe

olm

az

Ana Baba (AB) Bir Kız Kardeş

a)

AB

bir

kız

kard

eş b

ir te

k ki

şi o

lurs

a,öl

enin

kız

ı yer

ine

geçe

r.1/

2

b)

AB

bir

kız

kard

eşle

r bird

en fa

zla

olur

lars

a.2/

3eş

it pa

ylaş

ırlar

c)

AB

bir

kız

kard

eş, A

B bi

r erk

ek k

arde

ş ile

birl

ikte

old

ukla

rı za

man

müş

tere

k as

abe

olur

.As

hab-

ı Far

z’da

n ar

tanı

ikili

birl

i

d)

AB

bir

erke

k ka

rdeş

ile

AB b

ir kı

z ka

rdeş

birl

ikte

bul

unur

ve

Asha

b-ı F

erai

z’de

n hi

çbir

mira

sçı o

lmaz

sa.

Tere

keni

n ta

mam

ı (ik

ili b

irli)

e)

AB

bir

kız

kard

eşle

r eğe

r öle

nin

kızı

vey

a oğ

lunu

n kı

zı il

e bi

rlikt

e va

ris o

lara

k bu

lunu

rsa.

(kız

veya

oğl

unun

kızı

bir

kişi

ise)

1/2

eşit

payl

aşırl

ar

f)

AB b

ir ka

rdeş

ler ö

leni

n kı

zı v

eya

oğlu

nun

kızı

ile

birli

kte

varis

olu

r ve

ölen

in k

ızı v

eya

oğlu

nun

kızı

da

bird

en fa

zlay

sa.

1/3

g)

AB

bir

kız

kard

eşle

r öle

nin

oğlu

, oğl

unun

oğl

u ve

ya ö

leni

n ba

bası

vey

a öl

enin

ded

esi i

le b

irlik

te v

aris

olu

rsa.

Sakı

t


- 22 -

VARİ

SLER

İN A

LACA

ĞI H

İSSE

MİK

TARL

ARIN

IN T

ABLO

DA G

ÖSTE

RİM

İBaba (B) Bir Kız Kardeş

a)

B

bir k

ız k

arde

ş te

k ba

şına

olu

rsa.

1/2

b)

B

bir k

ız k

arde

şler

bird

en fa

zla

olur

sa.

2/3

eşit

payl

aşırl

ar

c)

B

bir k

ız k

arde

şi; ö

leni

n AB

bir

tek

kız

kard

eş il

e bi

rlikt

e bu

lunu

rsa.

1/6

d)

B

bir t

ek k

ız k

arde

ş öl

enin

bird

en fa

zla

AB b

ir kı

z ka

rdeş

leri

ile b

irlik

te v

aris

olu

rsa.

Sakı

t

e)

B

bir k

ız k

arde

şler

eğe

r B b

ir er

kek

kard

eşle

rle b

erab

er v

aris

olu

rlars

a as

abe

konu

mun

a ge

çerle

r. A

shab

-ı Fa

rz’d

an

arta

nı ik

ili b

irli

alırl

ar

f)

B bi

r kız

kar

deş

ölen

in k

ızı v

eya

oğlu

nun

kızı

ile

birli

kte

varis

ola

rak

bulu

nurs

a as

abe

olur

. (öl

enin

kızı

vey

a oğ

lunu

n kı

zı ile

birl

ikte

eşi

t pay

laşı

rlar)

Asha

b’ı

Fera

iz’d

en A

rtanı

Al

ır

ANNE

a)

Öl

enin

oğl

u, k

ızı v

eya

oğlu

nun

çocu

klar

ı ile

birl

ikte

var

is o

lur v

eya

ölen

in ik

i vey

a da

ha fa

zla

kard

eşi i

le b

irlik

te (ö

leni

n ka

rdeş

leri

hang

i cih

ette

n ol

ursa

ol

sun)

var

is o

lara

k bu

lunu

rsa.

1/6

b)

Öl

enin

ann

esi;

ölen

kiş

inin

oğl

u, k

ızı,

oğlu

nun

çocu

klar

ı, öl

enin

bab

asın

ın y

anın

da ö

leni

n ha

nım

ının

vey

a ko

cası

nın

da o

lmam

ası h

alin

de.

1/3

c)

Öl

enin

ann

esi;

ölen

in b

abas

ının

ve

karı

veya

koc

asın

dan

birin

in b

ulun

mas

ı yan

i bun

larla

birl

ikte

var

is o

lmas

ı hal

inde

.1/

3

SAHİH NİNE

Ölüy

e fa

sid

dede

yle

bağl

anm

ayan

nin

edir.

(Ölü

ye b

ağla

nmad

a ik

i kad

ın a

rası

na e

rkek

gire

cek

olur

sa n

ine

Fasi

d ol

ur. F

asid

nin

e As

hab-

ı Fer

aiz

olm

ayıp

, Zev

i’l E

rham

’dır)

a)

Sa

hih

Nine

bir

kişi

vey

a bi

rden

fazl

ada

olsa

lar s

akıt

edilm

edik

leri

müd

detç

e te

reke

den

sade

ce 1

/6 p

ay a

lırla

r. (B

irden

fazla

lars

a 1/

6 hi

ssey

i ken

di

aral

arın

da e

şit o

lara

k pa

ylaş

ırlar

)1/

6

b)

Sa

hih

Nine

; ger

ek a

na v

e ge

reks

e ba

ba ta

rafın

dan

olsu

nlar

, eğe

r öle

nin

anne

si s

ağ is

e sa

kıt o

lur.

Sakı

t

Baba

tara

fında

n ol

an n

inel

er ö

leni

n ba

bası

var

sa s

akıt

olur

lar.

Sakı

t

Ölen

in; B

abas

ının

ann

esi v

e ba

bası

nın

anne

sini

n an

nesi

har

iç, d

iğer

bab

a ta

rafın

dan

olan

nin

eler

, öle

nin

dede

si v

arsa

sak

ıt ol

urla

r.Sa

kıt

Ölen

e da

ha y

akın

ola

n ni

ne (a

na v

eya

baba

tara

fında

n ol

mas

ı far

k et

mez

) dah

a uz

akta

ki n

inel

eri s

akıt

eder

.Sa

kıt


- 23 -

FARZ SAHİPLERİ (ASHABİL FARZ)

Farz Sahiplerinin Kimler Olduğu veNasıl Miras Alacakları:

Bu kişiler Yüce Allah'ın Kur'an-ı Kerim'de bizzat isimlerini saydığı ve terekeden nasıl ve ne kadar pay alacaklarının belirtildiği varislerdir.

Ashabi'l farz sahibi mirasçılar on iki kişidirler.

Bunlardan dört tanesi erkektir: Baba, Koca, Ana (A) Bir Erkek Kar-deş ve Dede.

Ashabu'l Farz sahiplerinden sekizi ise kadındır: Anne, Nine, Zevce, Kız, Oğlun Kızı, Öz Kız Kardeş, B Bir Kız Kardeş ve A Bir Kız Kardeş.

Kur'an-ı Kerimde ise açıkça belirtilen hisse nispetleri ise toplam olarak altı çeşittir.

a) Yarım, 1/2 ......................Nısıfb) Dörtte bir, 1/4 ......................Rubuc) Sekizde bir, 1/8 ......................Sümünd) Üç'te iki, 2/3 ......................Sülüsane) Üç'te bir, 1/3 ......................Sülüsf) Altı'da bir, 1/6 ......................Südüs

Farz Sahiplerinden Yarım (1/2) Hisse Alanlar:

Terekenin yarısını alanlar aşağıda sayılacak olan kişilerdir.

a) Koca: Miras bırakan yani muris kadın olup, ölümü ile geriye mi-rasçı olarak oğlan veya kız evlat bırakmamış ve kocası varis olarak bulunmakta ise; ölenin oğlunun oğlu ve oğlunun kızı da bulunmu-yor ise ölenin kocası terekenin yani malın yarısını alır. (1/2)

b) Kız: Murisin yani ölen kişinin kızı tek başına varis olarak bulundu-ğu zaman, murisinde kendisini asabe yapacak ölenin yani murisin oğlu gibi bir kimsenin de bulunmaması halinde terekenin yarısını alır. (1/2)

c) Oğlun Kızı: Murisin yani miras bırakanın oğlunun kızı tek başına varis olur ve kendisini asabe yapacak başka bir mirasçıda bulunmaz eğer ölen kişinin kızı da bulunmaz ise terekenin yarısını alır. (1/2) Oğlun kızına ait delil ise icmadır.

d) Öz Kız Kardeş: Murisin yani miras bırakanın öz kız kardeşi varis olarak tek başına bulunur, kendisini asabe yapacak başka bir varis bulunmaz ise ayrıca miras bırakanın başkaca kızı, oğlunun kızı ve de başka bir öz kız kardeşi bulunmaz ise malın yarısını alır. (1/2)


- 24 -

Dörtte Bir (1/4) Hisse Alan Varisler:

a) Koca (Zevc): Murisin yani miras bırakanın ölümü ile geriye miras-çı olarak kocası ile birlikte oğlan veya kız evlat da bulunmakta ise ölen murise'nin kocası terekenin dörtte birini alır. (1/4)

b) Kadın (Zevce): Muris yani miras bırakan erkek olup ölümü ile ge-riye mirasçı olarak kadınını yani zevcesini bırakmış ve oğlan veya kız hiçbir evlatta bırakmamış ise ölenin kadını mirasın dörtte birini alır. (1/4)

Sekizde Bir (1/8) Alanlar:

Sekizde bir hisse alacak olan mirasçı ise bir kişi olup sadece ölen ki-şinin hanımıdır. Şöyle ki eğer muris erkek olup ölerek geriye hanımı ile birlikte mirasçı olarak oğlan veya kız evlat da bırakmış ise hanımı terekenin sekizde birini alır. (1/8)

Önemli Not: murisin ölümü ile geriye kalan hanımları yani zevceleri birden fazla olsa bile mesela dört eşi var diyelim; terekeden kaç hisse alıyor iseler o hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar.

Üçte İki (2/3) Alanlar:

Terekeden üçte iki hisse alan ise dört kişidir.

a) Murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak iki veya daha fazla kız evlat kalmış ise ve bu kız evlatları asabe yapacak başka bir erkek kardeş-te (yani kızların erkek kardeşi ve murisin erkek çocukları demektir) yok ise bu kızlar terekeden üçte iki pay alırlar. (2/3)

b) Murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak oğlunun iki veya daha fazla kızları varis olarak kalmış ise; eğer ölenin oğlu olmayıp ikide kızı yok ise ve murisin oğlunun kızlarını asabe yapacak başkada kimse yok ise mirasın üçte ikisini ölenin oğlunun kızları alır. (2/3)

c) Murisin ölümü ile geriye varis olarak ölenin iki veya daha fazla öz kız kardeşi kalmış ise; murisin iki veya daha fazla kızı veya iki veya daha fazla oğlunun kızları yok ise; bu murisin öz kız kardeşlerini asabe yapacak kimse bulunmaz ise; terekenin üçte ikisi murisin öz kız kardeşlerinin olur. (2/3)

d) İki ve daha fazla baba bir kız kardeşler: Murisin iki veya daha fazla kızı, iki veya daha fazla oğlunun kızları, iki öz kız kardeşi ve de murisin baba bir kız kardeşlerini asabe yapacak başka variste bulunmadığı halde; terekenin üçte ikisini ölenin baba bir kız kar-deşleri alır. (2/3)


- 25 -

Terikenin Üçte Birini (1/3) veKalanın da Üçte Birini (1/3) Alan Varisler:

Terekeden üçte bir hisseyi alan varis sayısı ikidir. Bunlar ise 1/3'lük farz hisselerini aşağıdaki durumlarda alırlar.

a) Anne: Ölenin oğlu veya kızı yok ise yani varis olacak çocuğu yok ise veya ölenin birden fazla kardeşleri var ise murisin yani ölenin annesi terekenin üçte birini alır. (1/3)

b) Birden fazla A bir kardeş: murisin baba ve dedesi olmadığı za-man ve kendisine varis olan evladı da bulunmadığı zaman, murisin birden fazla ana bir kardeşleri malın üçte birini alırlar. (1/3)

Altıda Bir (1/6) Alan Varisler:

Terekeden altıda bir hisse alan varis sayısı ise yedidir.

a) Dede: Ölen kişinin yani murisin oğlu veya kızı yani çocukları var ise ve babası da yok ise dede baba yerine geçer ve ölenin bıraktığı terekenin altıda birini alır. (1/6)

b) Baba: Murisin babası eğer ölen kişinin yani miras bırakanın oğlu veya oğlunun oğlu ile beraber bulunur ise hiç asabelik etkisi olma-dan terekenin altıda birini alır. (1/6)

c) Anne: Miras bırakanın varis olarak evladı veya birden fazla erkek ve kız kardeşleri var ise ölenin annesi mirasın altıda birini alır. (1/6)

d) Anneanne veya Babaanne: Bu kişiler birden fazla da olsalar eğer murisin annesi yok ise terekenin altıda birini alırlar. Tabi ki birden fazla olurlarsa altıda bir hisseyi kendi aralarında eşit olarak payla-şırlar. Ayrıca murise yakın olan uzak olanı hacb eder. (1/6)

e) Bir veya birden fazla oğlun kızı: Murisin bir veya birden fazla oğlunun kızı var ise ve bu kızlarda; ölen kişinin tek kalmış kızı ile beraber varis olursa; kendisini asabe yapacak başka da bir mirasçı bulunmaz ise, üçte ikiyi tamamlamak için altıda bir hisse alırlar. (1/6)

f) Bir veya birden fazla baba bir kız kardeş: Bir veya birden fazla baba bir kız kardeşler; murisin öz kız kardeşi ile birlikte mirasçı olur ise kendisini asabe yapacak biriside yani erkek varisi yok ise, iki kız kardeşin hissesi olan üçte ikiyi tamamlamak için altıda bir alır. (1/6)

g) A bir kız kardeş veya A bir erkek kardeş: Murisin yani ölenin babası veya evladı bulunmadığı durumlarda; ana bir erkek kardeş veya ana bir kız kardeş terekenin altıda birini alır. (1/6)

A: Ana Bir


- 26 -

Farz Sahiplerinin Nitelikleri ve Nicelikleri:

Farz sahibi varislerin toplamı esas itibarı ile on ikidir.

Bunlardan dördü erkektir: Koca (zevc), Baba, Babanın babası olan dede ve Ana bir erkek kardeş.

Geriye kalan sekiz mirasçı ise kadınlardan oluşur. Zevce, Kız, Oğlun kızı, Öz kız kardeş, Baba bir kız kardeş, Ana bir kız kardeş, Anne ve Annenin annesi olan nine.

Erkek Varislerin Durumları:

Babanın Durumu;

Ölen kişinin yani miras bırakan kişinin babası hiçbir zaman mirastan mahrum edilemez. Baba başka mirasçıları hacb edebilir ama kendisi asla mi-rastan mahrum edilemez. Miras bırakanın alt soyunun yani furularının duru-muna göre, yani kadın mı, erkek mi oluşlarına göre hisse miktarı değişebilir. Murisin babası bazı durumlarda sadece mirasın içerisinden kendine düşen farz hakkını alır. Bazı durumlarda ise; asabe olarak mirastan pay alır. Bazı durumlarda ise hem farz hakkını alır hem de asabe olarak terekeden artan kısmı alır.

Miras bırakanın babasının varis olarak üç hali vardır.

1) Baba ashab-ı farz olarak altıda bir alır. (1/6) Eğer miras bırakan ki-şinin yani ölenin furuu yani erkek varisi bulunursa ki bunlar; oğlu, oğlunun oğlu veya oğlunun oğlunun oğlu gibi .................... sayı-labilir. Bu durumda miras bırakanın babası sadece farz hakkı olan altıda bir hissesini alır. (1/6)

2) Miras bırakanın babası bazı durumlarda sadece asabe sıfatı ile te-rekenin tamamını veya kalan kısmın tamamını alır. Ölen kişinin alt soyundan yani furuu'ndan ister erkek isterse kız olsun varisi bulun-maz ise; terekenin tamamını veya farz sahiplerinden artan kısmın yani bakiyenin tamamını alır. Bu duruma bir örnek verecek olursak; Mesela: Miras bırakan kişi ölümü ile geriye sadece babası mirasçı olarak kalsa murisin terekesinin tamamını babası alır. Miras bıra-kanın mirasçı olarak babası ile bir de hanımı yani zevcesi kalsa; bu durumda ölenin hanımı 1/4 farz hakkını alır ve geriye kalanın tamamını ölenin babası alır.


- 27 -

3) Ölenin yani miras bırakanın alt soydan yani fer'inden kadın miras-çısı olur ise; baba önce farz hakkı olan altıda biri alır. Kadın mirasçı hisse miktarını aldıktan sonra baba asabe olarak kalanında tama-mını alır. Bu kadın mirasçılar ise miras bırakan kişinin, kızı, oğlu-nun kızı ve aşağı doğru inen kız torunlarıdır. Bu duruma bir örnek verecek olursak; Mesela: Miras bırakanın ölümü ile geriye mirasçı olarak babası ve birde kızı kalsa; bu durumda baba önce farz hakkı olan 1/6 alır. Murisin kızı ise oda farz hakkı olarak terekenin yarı-sını alır. (1/2) Ve bunlardan arta kalan kısmı ise yine ölenin babası asabe sıfatı ile alır. Yani terekenin yarısını murisin kızı ve yarısını da murisin babası alır.

Mesele - 2:

MURİS (Ölen Erkek)

Hanımı Oğlu Babası

1/8 Kalanın Tamamı 1/6

3/24 17/24 4/24 = 24/24

Yukarıdaki meselede murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak ölenin hanımı, oğlu ve babası varis olarak kalsa; Ölenin hanımı önce 1/8 payını alır. (çünkü ölenin çocuğu vardır) Ölenin babası ise 1/6 farz hakkını alır. Geriye ne kalırsa o da ölenin oğlunundur. Bu durum da miras meselesi 24'ten ku-rulur. Ölenin hanımı 3 hisse alır. Ölenin babası 4 hisse alır. Geriye kalan 17 hisse ise murisin oğlunun olur.

Mesele - 3:


Hanımı Babası

1/4 3/4 = 4/4

Yukarıdaki örnekte, murisin ölümü ile geriye varis olarak hanımı ve babası kaldığını varsayalım, bu durumda ölenin hanımı 1/4 hisse farz hakkını alır. (Çünkü ölenin alt soydan çocuğu yoktur) Ölenin babası ise asabe oluşu nedeni ile kalan mirasın tamamını alır.

Not: Yukarıda bahsi geçen furuu (alt soy veya fer'i) teriminin esasen anlamı: ölenin yani miras bırakanın terekesinden farz yolu ile veya asabe olarak pay alan vârisleri demektir.


- 28 -

Mesele - 4:

MURİSE (Ölen Kadın)

Kocası Kızı Babası (Asabe)

1/4 1/2 = 2/4 1/6 + Bakiye (1/4)

1 2 1 = 4

Yukarıdaki miras meselesin de ise ölen murise'nin ölümü ile geriye, kocasını, bir kızını ve babasını varis olarak bıraktığını görüyoruz. Burada ölen murise'nin kocası farz hakkı olarak 1/4 hissesini alır. (Çünkü ölenin ço-cuğu var) Ölen murise'nin kızı bir tane olduğu için oda terekenin 1/2'sini alır ve geriye kalanı ise ölen murise'nin babası asabe olarak alır.

Mesele - 5:


Hanımı Kızı Babası

1/8 1/2 = 4/8 1/6 + Bakiye (3/8)

1 4 3 = 8

Yukarıdaki örnekte muris erkek olup ölümü ile geriye mirasçı olarak hanımını, kızını ve babasını varis olarak bırakmıştır. Bu durumda ölen kişinin kızı olduğu için hanımı farz hakkı olarak 1/8 hisse alır. Ölenin kızı ise tek kişi olduğu için terekenin yarısını yani 1/2'sini alır. Ölen kişinin babası ise önce 1/6 farz hakkını alır ve daha sonrada erkek varis olarak ve asabe olarak kalanın tamamını alır.

Dede'nin Durumu;

Dede denince önce akla asabe olan veya babanın babası olan dede gelmelidir. Yani sahih dede kavramı; miras bırakan ile arasına kadın gir-meyen ölene sadece erkek vasıtası ile bağlı olan dede demektir. Bir de fasid dede vardır ki; bu dede miras bırakana sadece kadın yolu ile bağlanan dede demektir. Bu dede ise Zevi'l Erhamdandır.

Bunlara örnek verecek olursak murisin babasının babası sahih dede-dir. Annesinin babası ise fasid dededir. Genel olarak dede baba gibidir. Baba olmadığı zaman baba yerine geçer; ancak baba olduğu zaman sakıt olur yani mirastan pay alamaz.

Mesele - 6:


Oğlunun Oğlu Dede

5/6 1/6 + Bakiye = 6/6


- 29 -

Yukarıdaki meselede murisin fer'inden çocuğu yani oğlunun oğlu ol-duğu için dede 1/6 farz hakkını alır ve geriye kalan bakiyenin tamamını da murisin oğlunun oğlu alır. Farz hakkını alan dededen artan mirasın tamamı oğlunun oğluna kalır.

Mesele - 7:


Hanımı Oğlu Dedesi

1/8 Kalanın Tamamını Alır 1/6 + Bakiye

3/24 17/24 4/24 = 24/24

Yukarıdaki meselede ölen kişinin hanımı, oğlu ve dedesi varis olarak kalmış olsun; Bu durumda miras meselesi 24'ten kurulur. 3 hisse ölenin hanı-mı, 17 hisse oğlu ve 4 hissede ölenin dedesi alır. Dede eğer ölen kişinin yani miras bırakanın sulbünden yani fer'inden varisi yok ise ya terekenin tamamı-nı alır veya farz sahiplerinden artan bakiyenin tamamını alır. (Asabe olması sıfatı ile)

Mesele - 8:


Hanımı Dedesi

1/4 1/6 + Bakiye (3/4) = 4/4

Bu meselede ölen kişinin furuu yani çocukları bulunmadığı için hanı-mı terekenin 1/4'ünü alır. Dede ise 1/6 farz hakkı ile geriye kalan bakiyenin tamamını asabe olması sıfatı ile alır. Eğer geride sadece dede varis olarak kalırsa terekenin tamamını asabe sıfatı ile alır.

Mesele - 9:


Kızı Dedesi

1/2 1/6 + Bakiye (1/2) = 2/2

Bu meselede ölen kişinin kızı ve dedesi varis olarak kalmış olsun; öle-nin kızı tek olduğu için 1/2 hisse alır. Dede ise 1/6 farz hakkı ile bakiye kalanı alır, yani terekeyi yarı yarıya paylaşırlar. (Bakiyeyi dede sadece asabe olduğu için alır)


- 30 -

Mesele - 10:


Zevcesi (Hanımı) Oğlunun Kızı Dedesi

1/8 1/2 1/6 + Bakiye

1 4 3 = 8

Yukarıdaki meselede ölenin fer'inden varisi olduğu için ölenin hanımı 1/8 hisse alır. 1/2 hisse ise ölenin oğlunun kızı "kızı" yerine geçerek alır. Ölenin dedesi ise 1/6 hisse ile birlikte bakiye kalanı alır.

Dede İle Baba Arasındaki Bazı Farklılıklar:

Ölen kişinin dedesi miras paylaşımında genel olarak baba ile aynı du-rumdadır. Ancak bazı hallerde farklı durumlar alabilir.

1) Örnek verecek olursak, babanın annesi baba ile birlikte bulundu-ğu zaman HACB olunur. Yani mirastan pay alamaz. Ama dede ile birlikte bulunduğu zaman mirasçı olur ve mirastan hissesini alır. Yakın uzağı hacb eder kuralı gereğince. Eğer dede ana bir erkek ve kız kardeşlerle birlikte mirasçı olur ise bu kardeşleri nasıl baba mirastan ıskat ediyor ise dede'nin de ıskat etmesi hususunda fıkıh âlimlerince görüş birliği vardır.

2) Dede ve kardeşler mirası hak etme konusunda eşit şartlara sahip-tirler. Ölen kişi ile dede arasında sadece ölenin babası vardır. Ölen kişi ile kardeşler arasında da sadece baba vardır. Onun için arada derece farkından söz edilemez.

Dede Yetimi (Dede Mahrumu) Kavramı:

"Ferâiz İlmi"nde dede yetimi veya dede mahrumu olarak geçen kav-ram halk arasında ise dede mahrumu olarak telaffuz edilir. Biz bu kavramı dede yetimi olarak kullanmayı tercih edeceğiz.

Miras bırakan ölümü ile geriye varis olarak babasını ve evlatlarını bı-rakmış olsun, evlatlarından birinin ise miras bırakan babasından önce öldüğü-nü ve bu ölen evladın da bir oğlunun olduğunu farz edelim.

Yukarıdaki durumda yakın uzağı hacb eder kuralı gereğince murisin kendisinden önce ölen oğlunun oğluna terekeden pay verilmiyordu. Bu du-rumda murisin oğlunun oğlu mirastan mahrum kalıyor ve bu durumda olan çocuklara da dede yetimi deniyordu. Tabi ki bu durum açıkça bazı mağduri-yetlere yol açmıştı. Hâlbuki miras paylaşımında nasıl dede baba yerine geçe-rek terekeden pay alıyor ise ölen kişinin torunu da babasının yerine geçerek babası sağ olsaydı ne kadar pay alacak ise o payı oğlunun da alması gerekirdi.


- 31 -

Ve hakkaniyet esaslarına uygun olan da bu idi. Zaten fukuha'da bu konuda hem fikir olmuş ve bu durumu icma ile kabul etmişlerdir.

Ayrıca dede yetimi durumundaki bu çocuğa babası sağ olsaydı ne ka-dar pay alacak ise o kadar payın vasiyet yolu ile de verilebileceği yani muris sağlığında vasiyette bulunmuş gibi pay verilmesi en doğrusudur. Zaten Baka-ra Suresi 180, 181 ve 182. ayetleri de bu duruma cevaz vermektedir.

Birinize ölüm geldiği vakit, bir hayır (bir mal) bırakacaksa, babası, anası ve en yakın akrabası için meşru bir surette vasiyet etmek, Allah'tan korkan kimseler üzerine yerine getirilmesi vacib bir hak olarak size farz kılındı. (Bakara, 180)

Şimdi her kim, bunu duyduktan sonra onu değiştirirse, her halde vebali, sırf o değiştirenlerin boynunadır. Şüphe yok ki Allah, her şeyi işitir ve bilir. (Bakara, 181)

Her kim de vasiyet edenin, bir hata işlemesinden veya bir günaha girmesinden endişe eder de tarafların arasını düzeltirse, ona bir vebal yoktur. Şüphesiz ki, Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir. (Bakara, 182)

Murisenin Kocasının (Zevc) Varislik Durumu:

Ölen murise'nin kocasının iki hali vardır.

1) Murise; Ölümü ile geriye varis olarak çocukları veya oğlunun ço-cuklarını bırakmadığı zaman murise'nin kocası terekenin 1/2'sini yani yarısını alır.

Mesele - 11:


Kocası (Zevc) Öz Kız Kardeşi

1/2 1/2 = 2/2

2) Ölen murise'nin çocukları veya oğlunun çocukları ne kadar aşağıya inerse insin var ise ve ölen murise'nin kocası da bunlarla birlikte varis olmuş ise mirasın 1/4'ünü alır.


- 32 -

Mesele - 12:


Kocası Oğlunun Oğlu

1/4 3/4 = 4/4

Ana Bir (A) Kardeşlerin Varislik Durumları:

Ana bir kardeşlerin normalde üç hallerinden bahsedilebilir.

1) Ana bir kardeşler ister kız olsun, isterse erkek olsun eğer bir kişi olur iseler, terekeden 1/6 pay alırlar. Ayrıca bir kimse kelale olarak muris olursa (yani çocukları ve babası yok ise) bu durumda erkek veya kadın, kız kardeşi kendisine varis olur ise kardeşlerin her birisi ayrı ayrı 1/6'şar pay alırlar.

2) Mesela murisin ölümü ile geriye bir öz erkek kardeş, bir de ana bir erkek veya kız kardeş bıraksa bu durumda ana bir erkek veya kız kardeş terekeden 1/6 pay alır ve terekenin artanı ise öz erkek karde-şin olur.

3) Ana bir kardeşler isterse kız isterse erkek olsun eğer birden fazla olur iseler terekeden 1/3 pay alır ve kendi aralarında paylaşırlar.

Mesele - 13:


Annesi Ana Bir Erkek Kardeş Amcası (Asabe)

1/6 1/3 = 2/6 Bakiye (3/6)

1/6 2/6 3/6 = 6/6

Yukarıdaki miras meselesinde muris ölümü ile geriye mirasçı olarak annesini, ana bir erkek kardeşini ve amcasını varis olarak bırakmıştır. Bu duruma göre murisin annesi terekenin 1/6 payını alır, ana bir erkek kardeş ise 1/3 payını alır ve geriye kalan bakiye ise asabe olarak murisin amcasına kalır.

Kadın Varislerin Durumları:

Kadınlardan daha öncede belirtildiği gibi farz sahibi olanları sayıları sekizdir. Bunlar; Zevce (kadın), Kız, Oğlun kızı ……… (Aşağıya doğru ne kadar inerse insin), Kız kardeş (öz veya üvey farketmez), Anne, Anne'nin annesi, Nine ve Ana bir kız kardeş.


- 33 -

Zevce'nin (Kadının) Durumu

Murisin zevcesinin yani eşinin iki halinden söz edilebilir.

Murisin, yani miras bırakanın evlatları, yani oğlu ve kızı veya oğlunun çocukları, ne kadar aşağı doğru inerse insin yok ise bu durumda miras bıraka-nın hanımı terekenin 1/4 alır.

Eğer ölen kişinin yani miras bırakan erkeğin geride varis olarak oğlu veya kızı veya oğlunun oğlu var ise bu durumda da ölenin hanımı terekenin sekizde birini alır.

Murisin yani miras bırakanın hanımı bir tanede olsa farz hakkı ya 1/4'tür veya 1/8'dir. Murisin hanımları birden fazla olsa bile şer'an en fazla dört olabilir; bu hisseleri kendi aralarında paylaşırlar. Yani bir kadının payı ya 1/4 veya 1/8 olur. Dört kadının payı da ya 1/4 veya 1/8 olur. Bu hisseleri kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar.

Murisin yani ölenin eşi ölen kocasından boşanmış bile olsa eğer dört aylık iddet müddeti bitmemiş ise boşandığı kocasına varis olur ve mirasçıla-rın pozisyonuna göre farz hakkını alır.

Mesele - 14:


Hanımı (Zevce) Kızı Babası

1/8 1/2 1/6 + Artanı alır

Yukarıdaki örnekte miras bırakanın ölümü ile geriye varis olarak ha-nımı, bir tane kızı ve babası varis olarak kalmıştır. Bu durumda ölenin kızı olduğu için hanım 1/8 pay alır. Ölenin kızı bir tane olduğu için 1/2 pay alır ve ölenin babası ise farz hakkı olarak 1/6 aldığı gibi birde asabe olmasından dolayı artanın tamamını alır.

Mesele - 15:


Hanımı (Zevce) Erkek Kardeş Kızının Oğlu

1/4 3/4 Sakıt (Zev'il Erham)

Yukarıdaki örnekte ise murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak ölenin hanımı, erkek kardeşi ve birde kızının oğlu varis olarak kalmıştır. Bu durum-da ölenin hanımı 1/4 hisse farz hakkını alır. Ölenin kızının oğlu mirastan pay alamaz, sakıt olur çünkü ölenin kızının oğlu Zevi'l Erhamdır. Yani akraba sayılır. Geriye kalan 3/4 hisseyi ise ölenin erkek kardeşi alır çünkü o asabedir ölenin en yakın erkek akrabasıdır.


- 34 -

Önemli bir özellikte ileride açıklanacağı gibi ölenin eşine yani hanımı-na red yolu ile miras verilmez; terekedeki farz hakkı ne ise onu alır. Çünkü ölüm ile karı ve koca arasındaki akrabalık bağı yani sebebi nesep olayı biter.

"Ferâiz İlmi"nde esas prensip; erkek varise kadın varisin iki katı pay vermektir. Bunun esas gayesi erkeğin aileye ve yakın akrabaya karşı bir sorumluluğunun olmasından dolayıdır. Ama bir kız çocuğuna aile ve akraba konusunda hiçbir sorumluluk yüklenmemiştir, zaten her kız git-tiği ailede ve erkek çocukta aile içerisinde aynı şartlarda varis olup hisse alacaklarından dolayı herhangi bir eşitsizlikten söz edilemez.

Miras Bırakanın Kızının Durumu

Ölenin yani murisin öz kızının varislik durumu üç durumda incelene-bilir.

1) Murisin kızı varis olarak tek başına bulunuyor ve kendisini asabe kılacak başkada bir varis yok ise murisin bıraktığı terekenin 1/2'sini yani yarısını alır.

Mesele - 16:


Babası Bir Kızı

1/6 + Bakiye (1/2) 1/2 = 2/2

Bu örnekte muris ölümü ile geriye varis olarak babasını ve de bir tek kızını bırakmış olsun, bu durumda murisin kızı bir kişi olduğu için terekenin 1/2 yani yarısını alır. Baba ise 1/6 farz hakkı yanında asabe oluşu nedeni ile artan terekenin tamamını da alır ve böylece malı yarı yarıya paylaşırlar.

2) Ölen kişinin kızları birden fazla olursa (iki veya daha çok) ve ken-dilerini asabe pozisyonuna sokacak başkada bir varis yok ise muri-sin bıraktığı malın 2/3'ünü yani üçte ikisini alırlar ve aralarında eşit olarak paylaşırlar.

Mesele - 17:


Babası Kızı Kızı

1/6 + Bakiye (1/3) 2/3 = 3/3

Bu meselede murisin ölümü ile geriye varis olarak murisin babası ve iki öz kızının kaldığını düşünelim. Buradaki meselede kız varisler birden faz-


- 35 -

la olduğu için terekenin 2/3'ünü aralarında eşit olarak paylaşırlar. Murisin ba-bası ise farz hakkının yanında asabe oluşu nedeni ile de artanı alarak terekeyi paylaşırlar.

3) Bu durumda ise ölen kişinin kızları kendilerini asabe yapacak erkek kardeşleri ile birlikte bulunduğu zaman ana kaide gereği ikili birli yani erkek 2 kadın ise 1 pay alarak mirası paylaşırlar. Anlaşılsın diye bu duruma da basit bir örnek verelim. Burada erkeklerin veya kızların sayısı önemli değildir.

Mesele - 18:


Oğlu Oğlu Oğlu Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı

2 2 2 1 1 1 1 1 = 11/11

Rivayet edildiğine göre İslam'da ilk miras taksimi Resulullah (s.a.v) tarafından yapılmıştır. Sad Bin Rabi isimli sahabe Uhud Savaşı'nda şehit olur ve Sad'ın geriye varis olarak bir eşi ve iki kızı kalır. Bu durumda Sad'ın kar-deşi yani kız çocuklarının amcası malın tamamının üzerine oturur ve Sad'ın eşi ve çocuklarına bir şey vermek istemez, bunun üzerine Sad'ın eşi Resulul-lah'a (s.a.v.) gelerek şikâyette bulunur. Durumu inceleyen Resulullah (s.a.v) mirası şu şekilde paylaştırır.

Sad Bin Rabi'nin eşine 1/8 verir. Sad'ın iki kızına ortaklaşa olmak üze-re 2/3 yani üçte ikiyi verir. Sad'ın kardeşine ise yani kızların amcasına bakiye kalanı yani artanı verir. (Cabir Hadisi)

Miras Bırakanın Oğlunun Kızlarının Durumları

Murisin oğlunun kızları altı hal, yani pozisyonda bulunurlar. Bu halleri ayrı ayrı açıklayalım.

1) Miras bırakanın, kızı veya oğlu veya kendi derecesinde olan başka bir varis bulunmadığı ve tek başına varis olduğu zaman; murisin bıraktığı terekenin yarısını yani 1/2'sini alır.

Mesele - 19:

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi Oğlunun Kızı

1/6 + Bakiye 1/6 1/2

1/6 + 1/6 = 2/6 1/6 3/6 = 6/6


- 36 -

Bu meselede murisin oğlunun kızı, murisin kızı yerine geçer ve tek olduğu için malın 1/2'sini alır. Murisin annesi farz hakkı olan 1/6 hisseyi alır. Murisin babası ise farz hakkı olan 1/6 hisseyi aldıktan sonra asabe oluşu sıfatı ile artan bakiyeyi de alır.

2) Miras bırakanın kızı veya oğlu veya oğlunun kızları derecesinde başka bir mirasçı bırakmaz ise ve murisin oğlunun kızları birden fazla ise (iki, üç, dört….) bu durumda murisin kızları yerine geçerek mirasın 2/3'ünü yani üçte ikisini aralarında eşit olarak paylaşırlar.

Mesele - 20:

MİRAS BIRAKAN

Babası Oğlunun Kızı Oğlunun Kızı

1/6 + Bakiye (1/3) 2/3

1/3 (= 1/6 + 1/6 + 2/6) 1/3 1/3 = 3/3

Yukarıdaki meselede murisin oğlunun kızları iki kişi olduğu için, mi-rasın 2/3 yani üçte ikisini alır ve kendi aralarında 1/3'er hisse olarak payla-şırlar. Murisin babası ise farz hakkı ile birlikte asabe oluşu sebebi ile artan mirası da alır, yani farz hakkı ile birlikte 1/3 hisseyi de murisin babası alır.

3) Murisin oğlunun kızları eğer kendi derecelerinde bir oğlun oğlu ile varis olur iseler, bu durumda asabe olur ve oğlun oğlu ile birlikte ikili birli yani oğlun oğlu iki pay ve oğlun kızı ise bir pay alarak mirasın tamamını kendi aralarında paylaşırlar.

Mesele - 21:

MİRAS BIRAKAN

Oğlunun Oğlu Oğlunun Kızı Oğlunun Kızı

2 1 1 = 4

Bu meselede murisin oğlunun kızları iki kişi olup, kendilerini asabe yapacak olan murisin oğlunun oğlu ile beraber varis olmuşlardır. Bu nedenle ikili birli yani murisin oğlunun oğlu 2 hisse ve murisin oğlunun kızları ise 1'er hisse almışlardır.

4) Murisin oğlunun kızı murisin bir kızı ile varis olarak bulunursa kız-ların hakkı olan üçte ikiyi tamamlamak için 1/6 hisse alır. Murisin bir kızı ile bir oğlunun kızı birlikte bulunur ise mirasın 1/2'sini yani yarısını murisin kızı alır. Kızların hakkını üçte ikiye tamamlamak için murisin oğlunun kızı da 1/6 hisse alır. Murisin oğlunun kızı üçte ikiyi tamamlamak için murisin kızı ile birlikte bulunursa bu durum geçerlidir, eğer murisin oğlunun kızını asabe yapacak bir


- 37 -

oğlun oğlu bulunursa durum değişir ve oğlun oğlu ile oğlun kızı ikili birli pay alırlar.

Mesele - 22:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Oğlu Oğlunun Kızı

1/2 Kalanı Alır 1/6

3/6 2/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ise murisin kızı mirasın yarısını alır, murisin oğ-lunun kızı, kızı ile terekeden payı 2/3'e tamamlamak için 1/6'yı alır..

Mesele - 23:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Kızı Kız Kardeşi

2/3 Bakiye (1/3)

3/6 1/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede hükmü bizzat sahabelerden Abdullah İbni Mes'ud (r.a.) vermiştir. Murisin kızı tek olduğu için mirasın yarısını almış ve kızların hakkını 2/3'e tamamlamak için 1/6 hisseyi murisin oğlunun kızı almış ve ge-riye kalan murisin kız kardeşine verilmiştir.

Mesele - 24:

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi Tek KızıOğlunun

OğluOğlunun Kız Kocası

1/6 1/6 1/2 -- -- 1/4

2/12 2/12 6/12Bakiye Olmadığı İçin

Mirastan Pay Alamadılar3/12

= 13/12 (AVL olayı)

2/13 2/13 6/13 -- -- 3/13 = 13/13

Yukarıdaki meselede murise'nin ölümü ile geriye varis olarak kocası, babası, annesi, murise'nin tek kızı ve murise'nin oğlunun oğlu ile oğlunun kızı varis olarak kalmıştır. Buna göre, tabloda baba 1/6 hisse, anne 1/6 hisse, muri-se'nin tek kızı 1/2 hisse ve murise'nin kocası 1/4 hisselerini alırlar ve murise'nin oğlunun oğlu ile oğlunun kızına bir şey kalmaz çünkü tereke ancak farz hissele-rini bile karşılayamamış 13/12 şeklinde olmuş ve Avl olmuştur. Bu durumlarda meselenin payı payda olarak yani Mahreç olarak alınır ve hisseler buna göre dağıtılır. Tereke 13'e bölünerek hisse dağıtımı yapılır. Eğer terekeden bir şey artmış olsa idi artan kısmı murise'nin oğlunun oğlu ile oğlunun kızı alacak idi ve de aralarında ikili birli paylaşacaklar idi. Ancak tereke artan vermemiştir.


- 38 -

Not: Ayrı bir durumdan da bahsetmemiz gerekiyor, eğer murise'nin oğlunun oğlu olmasaydı, murise'nin oğlunun kızı üçte ikiyi tamamlamak için 1/6 pay alacaktı.

5) Miras bırakanın eğer oğlu var ise ve oğlunun kızı murisin oğlu ile birlikte bulunuyor ise bu durumda murisin oğlunun kızı hacb olur yani mirastan mahrum olur.

Mesele - 25:

MİRAS BIRAKAN

Oğlu Oğlunun Kızı

Malın Tamamını AlırHacb Olur Miras Alamaz.

(Dede mahrumu)

6) Murisin oğlunun kızı eğer murisin birden fazla kızları ile birlikte varis olur ise yine hacb olur ve miras alamaz. Ancak kendi derece-sinde veya aşağı derecede bir torun (oğlun oğlu veya oğlunun oğlu-nun oğlu....) bulunursa kendisi de asabe olur ve artan mirası erkek 2 ve kadın 1 şeklinde aralarında paylaşırlar.

Mesele - 26:

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi Kızı Kızı Oğlunun Kızı

1/6 1/6 2/3 Sakıt

1/6 1/6 2/6 2/6 Sakıt = 6/6

Yukarıdaki örnek meselede murisin babası 1/6 farz hakkını almış, mu-risin annesi 1/6 farz hakkını almış ve de murisin iki kızı ise mirasın 2/3'ü olan yani üçte iki olan payı aralarında eşit olarak paylaşırlar ve ayrı ayrı 2/6'şar hisse almışlardır. Murisin oğlunun kızı sakıttır, pay alamaz.

Murisin Öz Kız Kardeşlerinin Durumları:

Murisin öz kız kardeşlerinin beş hali vardır. Bunları ayrı ayrı incele-yelim.

1) Murisin öz kız kardeşi tek başına varis olup ta kendisini de asabe yapacak öz bir erkek kardeşi olmaz ise aynı murisin kızı gibi olur ve terekenin 1/2 yani yarısını alır.


- 39 -

Mesele - 27:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Öz Kız Kardeşi

1/2 1/2

Bu meselede murise'nin kocası terekenin yarısını yani 1/2'sini alır ve diğer yarısını ise murise'nin öz kız kardeşi alır. Yani terekeyi yarı yarıya pay-laşırlar.

2) Murisin öz kız kardeşleri eğer iki veya daha fazla olur iseler muri-sin bıraktığı terekenin 2/3'ünü yani üçte ikisini alır ve kendi arala-rında eşit olarak paylaşırlar. (Murisin varisleri iki öz kız kardeş ve üç tanede ana bir kız kardeş olsa; murisin öz kız kardeşleri mirasın 2/3'ünü yani üçte ikisini alırlar.) Ana bir kardeşler ise 1/3'ünü yani üçte birini alırlar. Herkes aldıkları hisseleri eşit olarak paylaşırlar.

Mesele - 28:

MİRAS BIRAKAN

Annesi Öz Kız Kardeşi Öz Kız Kardeşi

1/6 2/3

1/6 2/6 2/6=5/6 Red

olayı

1/5 2/5 2/5 = 5/5

Bu meselede murisin annesi farz hakkı olan 1/6 payını alır. Murisin öz kız kardeşleri iki kişi oldukları için mirasın 2/3'ünü yani üçte ikisini alırlar ve geriye kalan tekrar red yolu ile hisseleri nispetinde anne ve öz kız kardeşlere paylaştırılır. 1/6 Hisse artmış olup red yolu ile yukarıdaki mirasçılara his-seleri oranında dağıtılacağı için, tereke 5'e bölünüp her mirasçıya hisseleri oranında dağıtılır ise 1/6 artı hissede red yolu ile dağıtılmış olur.

3) Eğer murisin öz kız kardeşlerini asabe yapacak olan başkaca öz er-kek kardeşleri de bulunur ise; bu durumda murisin öz kız kardeşleri ile öz erkek kardeşleri mirası ikili birli olarak yani erkek iki kadın bir pay alarak paylaşırlar.

Mesele - 29:

MİRAS BIRAKAN

Öz Kız Kardeş Öz Kız Kardeş Öz Erkek Kardeş Öz Erkek Kardeş

1 1 2 2 = 6/6

Yukarıdaki tabloya göre murisin öz kız kardeşleri öz erkek kardeşler olması dolayısı ile asabe olmuş ve mirası ikili birli yani erkeğe iki ve kadına da bir pay verilmek sureti ile paylaşmışlardır.


- 40 -

4) Murisin öz kız kardeşleri eğer murisin kızları veya oğlunun kızları ile veya her ikisi ile birlikte varis olur iseler, farz sahipleri paylarını aldıktan sonra kalan bakiyeyi öz kız kardeş veya kardeşler asabe olarak alırlar.

Mesele - 30:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Kızı Öz Kız Kardeşi Öz Kız Kardeşi

2/3 Bakiye

1/2 1/6 2/6

3/6 1/6 1/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ise murisin kızı mirasın yarısını yani 1/2'sini alır. Murisi oğlunun kızı kızların hakkını 2/3 yani üçte ikiye tamamlamak için 1/6'yı alır ve geriye kalanı da asabe durumuna geçen öz kız kardeşler eşit olarak paylaşırlar.

4) Murisin eğer oğlu veya oğlunun oğlu var da öz kız kardeşler bunlar ile beraber varis konumunda ise sakıt olur ve terekeden pay ala-mazlar. Murisin öz kız kardeşleri eğer murisin babası ile birlikte de varis oluyor iseler yine miras alamaz ve sakıt olurlar. Murisin öz kız kardeşleri İmam-ı Azam Ebu Hanife' ye görede birlikte bulunurlar-sa yine sakıt olur terekeden pay alamazlar.

Murisin öz kız kardeşlerinin hali ise Nisâ Sûre'si 176. ayeti kerimede ise bizzat Yüce Allah tarafından şöyle açıklanmıştır: "Senden fetva isterler de ki: Allah babası ve çocuğu olmayan'ın (kelale) mirası hakkındaki hükmünü açıklar; eğer evladı olmayan bir erkek ölür ve onun bir tek kız kardeşi kalırsa terekenin yarısı onundur. Eğer mirascı erkek kardeş ise; çocuksuz ölen kız kardeşinin, bıraktığının tamamını alır. Eğer kız kardeş iki veya daha fazla ise, erkek kardeşin bıraktığının üçte ikisini alırlar. Eğer erkek ve kız kardeşler iseler; o zaman erkek için kızın iki hissesi vardır."


- 41 -

Mesele - 31:

Bu mesele bizzat resululah (s.a.v.) tarafından açıklanmıştır. (Hüzeyl Bin Şurahbil)

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Kızı Kız Kardeşi

2/3 Bakiye

1/2 = 3/6 1/6 2/6 = 6/6

Bu meselede Resulullah (s.a.v.) efendimiz murisin kızına 1/2 yani ma-lın yarısını vermiş, murisin oğlunun kızına ise üçte ikiyi tamamlamak üzere 1/6 vermiş ve murisin kız kardeşine de bakiye kalan mirası vermiştir.

Kız kardeşler farz sahibidirler; erkek kardeşler ise asabedirler.

Mesele - 32:

MİRAS BIRAKAN

Anne Kız Kardeş Zevce (Hanım)

1/3 1/2 1/4

4/12 6/12 3/12= 13/12 Avl olayı

4/13 6/13 3/13 = 13/13

Yukarıdaki meselede murisin annesi terekenin 1/3 hissesini, öz kız kardeşi ise mirasın 1/2'sini ve murisin hanımı ise mirasın 1/4 hissesini alır. Meselenin mahreç (payda) eşitlemesi yapıldığında meselenin 12'den 13'e avl'ettiğini görürüz. Daha öncede açıklandığı gibi bu durumlarda meselenin mahreci (paydası) 13 kabul edilerek miras dağıtımı yapılır.

Mesele - 33:

MİRAS BIRAKAN

Oğlu Öz Kız Kardeşi Baba

5/6 Sakıt 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ise mirasın 1/6'sını farz hakkı olarak murisin ba-bası alır. Mirasın geriye kalan 5/6 hissesini ise murisin oğlu alır. Murisin öz kız kardeşi ise mirastan pay alamaz, çünkü öz kız kardeş murisin oğlu ve babası tarafından Hacb edilmiştir.


- 42 -

Mesele - 34:

MİRAS BIRAKAN

Koca Öz Kız Kardeşi Dede Nine

1/2 1/2 1/6 1/6

3/6 3/6 1/6 1/6= 8/6

Avl olayı

3/8 3/8 1/8 1/8 = 8/8

Yukarıdaki meselede de avl olayı vardır. Murisin kocası farz hakkı olarak 1/2 hisse alır. Murisin öz kız kardeşi ise oda mirasın 1/2'sini alır. Mu-risin dedesi ve ninesi ise ayrı ayrı 1/6'şar hisse alırlar. Bu durumda meselenin payda eşitlemesi yapıldığında mesele 6'dan 8'e avl eder. Yani tereke 8'e bölü-nerek herkese payları dağıtılır.

Koca: 1/2 x 3 = 3/6 Öz kız kardeş: 1/2 x 3 = 3/6 Dede: 1/6 Nine: 1/6 = 8/6 avl olur ve meselenin paydası yani mahreci 8 kabul edilir.

Mesele - 35:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Öz Kız Kardeşi Anne

1/2 Bakiye 1/6

1/2 x 3/3 = 3/6 2/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ise murisin kızı mirasın yarısını yani 1/2 sini alır. Murisin annesi ise farz hakkı olarak 1/6 hisse alır ve geriye kalanı ise murisin kızı ile birlikte asabe konumuna geçen öz kız kardeş alır.

Mesele - 36:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Kızı Öz Kız Kardeşi Öz Erkek Kardeşi

2/3 Bakiye

1/2 1/6 2/6

9/18 3/18 2/18 4/18 = 18/18

Yukarıdaki miras meselesinde ise: murisin kızı 1/2 hisseyi alır. Mu-risin oğlunun kızı üçte ikiyi tamamlamak için 1/6 hisse alır. Geriye kalanı ise murisin öz erkek kardeşi ile öz kız kardeşi ikili birli olarak paylaşırlar. (Erkeğe iki kadın payı verilerek)


- 43 -

Baba Bir (B) Kız Kardeşlerin Durumları:

Baba (B) bir kız kardeşlerin altı halleri görülür. Bunlardan beş tanesi Ana Baba (AB) bir öz kız kardeşlerin aynısıdır. Bunlar;

1) B bir kız kardeş tek başına olacak ve kendisini de asabe yapacak B bir erkek kardeşi veya öz kız kardeşi bulunmadığı hallerde malın 1/2'sini alır. B bir kız kardeş bu halde miras bırakanın kızı yerine geçtiği için terekenin 1/2'sini alır.

Mesele - 37:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Baba Bir Kız Kardeşi

1/2 1/2 = 2/2

Mirası yarı yarıya paylaşırlar.

2) Baba bir kız kardeşler birden fazla olursa ve baba bir erkek kardeş-leri veya öz kız kardeşlerde bulunmaz ise terekenin 2/3'ünü yani üçte ikisini alırlar.

Mesele - 38:

MİRAS BIRAKAN

Ana Bir Kardeş Ana Bir Kardeş Ana Bir KardeşBaba Bir Kız

KardeşBaba Bir Kız

Kardeş

1/3 2/3

1/9 1/9 1/9 3/9 3/9 = 9/9

Yukarıdaki meselede baba bir kız kardeşler iki kişi olması hesabı ile terekenin 2/3 yani üçte ikisini alırlar. Ana bir kardeşler ise erkek ve kadın fark etmediği için geriye kalan 1/3 yani üçte bir hisseyi üçü kendi arasında eşit olarak paylaşırlar.

3) Baba bir kız kardeş bir öz kız kardeş ile beraber bulunup ta, kendi-sini de asabe yapacak bir erkek kardeşi de yok ise üçte ikiyi tamam-lamak için 1/6 hisse alırlar.

Mesele - 39:

MİRAS BIRAKAN

Zevce (Hanımı) Öz Kız Kardeşi B Bir Kız Kardeş

1/4 2/3

1/4 1/2 1/6

3/2 6/12 2/12= 11/12Red olayı


- 44 -

Yukarıdaki meselede murisin hanımı 1/4 farz hakkını alır. Murisin öz kız kardeşi ise mirasın yarısını yani 1/2'sini alır ve 1/6 hissede murisin baba bir kız kardeşi kızların hakkı olan üçte ikiyi tamamlamak için alır. Ve tereke-de red olayı ortaya çıkar yani haklar verildikten sonra 1/12 hisse artar ve bu hissede tekrar kız kardeşlere hisseleri nispetinde dağıtılır. Murisin kadınına red yolu ile miras verilemez. Çünkü genel kaide karı veya koca red yolu ile miras alamazlar.

4) Baba bir kız kardeş eğer beraberinde baba bir erkek kardeş ile asabe olur ise; bu durumda farz sahiplerinden arta kalanı alır. Eğer tereke-de artan olmaz ise yani farz hakları terekenin tamamını kapsar ise bu durumda baba bir kız ve erkek kardeşler bir şey alamazlar.

5) Baba bir kız kardeş bir veya birden fazla olsun eğer; murisin kızı veya oğlunun kızı ile beraber bulunursa veya her ikisi ile birlikte bulunursa asabe olur ve onlardan kalanı alır.

Mesele - 40:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Oğlunun Kızı Baba Bir Kız Kardeş

2/3 Bakiye

1/2 x 3/3 = 3/6 1/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ise murisin kızı malın yarısını alır. Murisin oğ-lunun kızı üçte ikiyi tamamlamak için 1/6 alır ve geriye kalan 2/6 hisseyi de baba bir kız kardeş alır.

6) Murisin öz kız kardeşlerini hacb eden varisler murisin baba bir kız kardeşlerini de hacb eder. Baba bir kız kardeşler murisin fer'inden varisi var ise yani oğlu, oğlunun oğlu gibi hacb olur ve mirastan pay alamaz.

Murisin baba bir kız kardeşi eğer murisin öz erkek kardeşi var ise yine mirastan ıskat yani hacb olunur ve miras alamaz.

Murisin öz kız kardeşi eğer başka bir mirasçı ile birlikte asabe olursa yine baba bir kız kardeşi hacb eder.

Baba bir kız kardeşin; öz erkek kardeş ile mirastan ıskat olmasının dayanağı ise şu hadisi şeriftir.

"Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Benül ayan, birbirlerine varis olurlar, benül allat ise varis olmaz."


- 45 -

Benül Ayan: Ana baba (AB) bir öz erkek kardeş Benül Allat: Baba (B) bir kardeş

Ana (A) Bir Kız Kardeşin Durumu:

Ana bir kardeşlerin erkek veya kız oluşu arasında bir fark yoktur. Zina veya lian çocuğu sadece ana tarafından varis olur.

Örnek: Bir kimse; nikâhlı eşini bir çocuğu var iken boşarsa ve boşa-dığı hanımının iddet'i bittikten sonra onunla zina ederde ondan da bir çocuğu olursa ve daha sonra bu iki çocuktan biri ölürse, sağ kalan çocuk o ölen çocu-ğa ana bir kardeş olarak varis olur. Yani varis olan çocuk ölen kardeşine ana baba bir kardeş olarak varis olamaz.

Ana bir kardeşlerin üç hali vardır;

1) Ana bir kardeşler bir kişi olursa terekeden 1/6 pay alır.

2) Eğer ana bir kardeşler erkek veya kız fark etmez birden fazla olursa 1/3 alır ve aralarında eşit olarak paylaşırlar.

3) Ana bir kardeşler aşağıdaki varislerle birlikte olur ise sakıt olur pay alamazlar.

a) Murisin çocukları (oğlan, kız)

b) Oğlun oğlu veya oğlun kızı

c) Murisin babası

d) Murisin dedesi ile birlikte olan ana bir kardeşler sakıt olup, miras alamazlar.

Mesele - 41:

MİRAS BIRAKAN

AB Bir Kız Kardeş Ana Bir Kız Kardeş

Bakiye 1/6

5/6 1/6 = 6/6

Mesele - 42:

MİRAS BIRAKAN

Ana Bir Erkek Kardeş Ana Bir Erkek Kardeş Baba Bir Kız Kardeş

1/3 Bakiyeyi Alır

1/6 1/6 4/6 = 6/6


- 46 -

Mesele - 43:

MİRAS BIRAKAN

Baba Oğul Ana Bir Erkek Kardeş

1/6 5/6 Sakıt Pay Alamaz

1/6 5/6 Sakıt Pay Alamaz = 6/6

Not: Oğul mevcut olduğu için, A bir erkek kardeşi sakıt etmiştir.

Mesele - 44:

MİRAS BIRAKAN

Dede Kocası Ana Bir Kız Kardeş

1/6+Bakiye 1/2 Sakıt Pay Alamaz

Yukarıdaki meselede dede farz hakkı olan 1/6 hisseyi alır. Murise'nin kocası ise murisin çocuğu olmadığı için mirasın yarısını alır. Ve geriye kala-nı da dede asabe oluşu sıfatı ile alır. Yani terekeyi dede ile koca yarı yarıya paylaşırlar.

Murisin Anasının Varislik Durumu

Murisin Annesinin Mirasta Üç Hali Vardır.

1) Miras bırakanın; oğlu, kızı, oğlunun çocukları yani furuu varsa alt soya ne kadar inerse insin veya iki ve daha fazla kardeşleri varsa murisin annesi terekenin 1/6 yani altıda birini alır.

2) Miras bırakanın; oğlu, kızı, oğlunun çocukları yani furuu 'ndan kim-se olmaz ise aşağı doğru ne kadar inilirse inilsin ve birden fazlada kardeşi olmaz ise ve de murisin karı veya kocası annesi ile birlikte varis olmaz ise murisin annesi terekenin 1/3 yani üçte birini alır.

3) Miras bırakanın annesi ile birlikte; miras bırakanın hanımı veya ko-cası birlikte bulunur ise, (Ömeriye ve Garra meselesi ) bu durumda anne murisin hanımı veya kocası farz hakkını aldıktan sonra kala-nın 1/3'ünü yani üçte birini alır ki bu da yine 1/6 yani altıda bir eder.

Mesele - 45:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Annesi Babası

1/2 1/6 1/6 + Bakiye

1/2 x 3/3 = 3/6 1/6 2/6

3/6 1/6 1/6 + 1/6 = 2/6 = 6/6


- 47 -

Yukarıdaki meselede; murise'nin kocası 1/2 yani terekenin yarısını alır. Murise'nin annesi ise koca farz hakkını aldıktan sonra kalanın 1/3'ünü ki buda yine 1/6 eder ve 1/6 alır. Murise'nin babası ise asabe oluşu sıfatı ile kalanın tamamını alır.

Mesele - 46:

MİRAS BIRAKAN

Zevce (Hanımı) Annesi Babası

1/4=3/12 3/12 6/12 (Bakiye) = 12/12

Yukarıdaki örnekte ise murisin zevcesi yani hanımı terekenin 1/4 ünü alır.(Çünkü murisin fer'inden varisi yok). Murisin annesi ise kalanın 1/3'ünü alır. Yani zevce farz hakkı olan 1/4 hisseyi aldıktan sonra kalanın üçte birini alır. Murisin babası ise asabe olması hesabı ile bakiye kalanın tamamını alır.

Eğer yukarıdaki meselede murisin babasının yerine dedesi olsaydı mu-risin annesi bütün terekenin üçte birini alacak idi. Bu çok nadir olarak görülen murisin babası ile dedesinin değişik bir halidir.

Yukarıdaki meselenin her ikisinde de hükmü Hz. Ömer (r.a.) vermiştir. Bu nedenle bu iki meseleye Garraveyn veya Ömeriyye denir.

Garra: Parlak yıldız demektir.

Murisin Ninesinin Durumu:

Bu meseleler araya ceddi fasid girmeyen sahih nine anlamında ince-lenecektir. Burada cedde söz konusudur. Mesela; murisin annesinin annesi, babasının annesi, babasının babasının annesi, annesinin annesinin annesi, ba-basının annesinin annesi gibi varisler kastedilmektedir.

Bu gibiler cedde- i sahiha veya cedde-i sabite denilmektedir.

Genel olarak murisin babaannesi veya anneannesinin iki hali vardır.

1) Cedde-i Sahiha hangi taraftan olursa olsun yani ister baba tarafın-dan, isterse anne tarafından olsun veya her iki yönden olsunlar, mu-risin annesi yok ise 1/6 hisse alırlar. Birden fazla olsalar bile eğer aynı derece iseler bu 1/6 hisseyi kendi aralarında eşit olarak payla-şırlar. Aynı dereceden kasıt ise mesela murisin annesinin annesi ile babasının annesi anlamındadır.

Eğer bu ninelerin dereceleri farklı olur ise yani ölene nispetle daha yakını varsa, yakın olan uzak olanı hacb eder. Yani mirastan mahrum eder.


- 48 -

Genel olarak murisin babaannesi veya anneannesinin iki hali vardır.

2) Murisin annesi hangi yönden yani taraftan olursa olsun nineyi hacb eder yani mirastan mahrum eder.

Murisin babası ise yalnızca murisin babası tarafından olan ninesini hacb eder yani miras almasını engeller.

Mesela murisin annesi var ise nineler hangi taraftan olursa olsun miras alamaz yani sakıt olur. Murisin babası sağ olupta varis olarak bulunur ise murisin baba tarafından olan ninesi varis olamaz yani mirastan pay alamaz.

Baba tarafından olan nine eğer ölen kişiye dede vasıtası ile bağlanırsa yine sakıt olur ve mirastan pay alamaz.

Örnek verecek olursak; murisin babasının babasının annesi eğer dede sağ ise varis olamaz yani hacb olunur, burada en önemli özellik ninenin mu-rise dede vasıtası ile bağlanmasıdır. Eğer nine murise dede vasıtası ile bağ-lanmıyor ise dede bu nineyi hacb edemez.

Mesela; ölenin babasının annesinin annesi durumu değişiktir. Bu nine baba tarafından sayılmaz çünkü bu nine ya murisin dedesinin zevcesidir (ha-nımıdır) veya da dedenin zevcesinin annesidir.

Mirasta hacb olayından bahsettiğimiz zaman muhakkak bağ ve sebep birliğinden birinin bulunmasına dikkat etmeliyiz.

Eğer nineler birden fazla iseler anne tarafından olan ninelerin biri muhakkak varis olur. Ninelerin arasına ne zaman bir baba girerse fasid olur. Birden fazla olan nine ise ancak baba tarafından gelen ninelerde olur.

Örnek: Dört tane nine olsa. 1) Annenin annesinin annesinin annesi 2) Babanın annesinin annesinin annesi 3) Babanın babasının annesinin annesi 4) Babanın babasının babasının annesi

Yukarıda dört sınıf halinde sayılan ninelerden birincisi anneannedir. Diğer üç sınıf nine ise babaannedir.

Mesele - 47:

MİRAS BIRAKAN

Annesi Anneanesi Babası

1/3 (Hacb olur pay alamaz) 2/3 (1/6 + Bakiye) = 3/3


- 49 -

Mesele - 48:

MİRAS BIRAKAN

Babasının babası (Sahih Dede) Annesinin babası Babasının babasının annesi

Mirasın tamamını alır Ceddi fasid (sakıt) Hacb olunmuştur.

Yukarıdaki meselede ise mirasın tamamını murisin sahih dedesi yani babasının babası alır. Murisin annesinin babası fasid olduğu için pay alamaz. Murisin babasının babası'nın annesi ise, murisin babasının babası tarafından hacb olunur, onun için o da miras alamaz. Yani mirasın tamamını murisin babasının babası alır.

Mesele - 49:

Varisler dört tane nine ve bir amca olsa bunların miras durumu aşağı-daki gibi olur.

MİRAS BIRAKAN

Annenin Annesinin

Annesi

Babanın Babasının

Annesi

Babanın Annesinin

Annesi

Annenin Babasının

Annesi

Amca(Asabe)

1/6 Fasid 5/6 (Bakiye)

1/18 1/18 1/18 15/18 = 18/18

Yukarıdaki tabloda ilk üç nine mirasın 1/6 sını alır ve kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Fasid nine bir şey alamaz ve artan mirası da murisin amcası asabe sıfatıyla alır.


- 50 -

ASABELİK KAVRAMI (ASABAT)

Asabe terimi genel anlamı ile murise yani ölene nispetle araya kadın girmeyen murisin erkek akrabasıdır diye tarif edilebilir. Mesela ölen bir er-kek murisin akrabaları yani asabesi olarak:

1) Babası2) Oğulları3) Baba vasıtası ile oluşan murisin kardeşleri ve amcaları sayılabilir.

Asabe kelimesinin esas anlamı murise yani ölene en yakın akraba olu-şu ve onu gerektiğinde koruyacak kimseler olması hesabı iledir. Yani murisin çevresindeki en yakın erkek akrabalarıdır şeklinde açıklayabiliriz

Asabelik genel olarak iki kısımda incelenir.

1) Asabe-i Nesebiyye (Neseben Asabe Olanlar):

Bu kısım asabeler soy itibarı ile ölene kadın olmadan bağlanan asabe-lerdir. Bunlarda genel olarak üç bölümde incelenebilir.

a) Asabe Bi-Nefsihi (Kendi Başına Asabe Olanlar): Bu tür asabeler murise kadın yolu ile bağlı olmayan erkek akrabalardır. Mesela oğ-lun oğlunun oğlu asabe bi-nefsihi'dir. Ama oğlun kızının oğlu Ze-vi'l Erhamdır. Ayrıca murisin erkek kardeşinin oğlunun oğlu asabe bi-nefsihi olduğu halde murisin erkek kardeşinin kızının oğlu Zevi'l Erhamdır.

Konuyu başka bir şekilde şöyle açıklayabiliriz; Ölen kişinin cüzle-ri yani furuu'larıdır. Bunlar murisin oğlu, oğlunun oğlu, oğlunun oğlunun oğulları…………..gibilerdir. Bunlarda ölen kişinin asıllarıdır yani usul yö-nünden yakınlarıdır. Bunlar baba, babanın babası, babanın babasının baba-sı……………. gibilerdir.

Ölen kişinin babasının cüzleri: bunlar ise ölenin ana baba bir erkek kardeşleri ile baba bir erkek kardeşleri ile bunların çocuklarıdır. (Aşağı doğru ne kadar inerse insinler) Ölen kişinin dedesinin cüzleri: ölenin ana baba bir amcaları ile bunların çocuklarıdır. (Aşağı doğru inebildiği kadar insin)

Esasen; murise nispetle; oğul, baba, erkek kardeş ve amca asabelik sebebidir.

• Murisin cüzü denilen oğul, oğlun oğlu, oğlunun oğlunun oğlu.............gibi.

• Murisin usulü dediğimiz, baba, dede, babasının babası ……… gibi


- 51 -

• Murisin babasının cüz'ü dediğimiz, murisin erkek kardeşleri ana baba bir veya baba bir ve bunların oğullarıdır.

• Murisin dedesinin cüz'ü dediğimiz; murisin amcaları ana baba bir veya baba bir ve bunların oğullarıdır. Amcanın oğlunun oğlu gibi-leri.

Yukarıda saydığımız bu asabe grupları arasında da öncelik murise ya-kınlık hali iledir. Murise daha yakın bir asabe grubu var ise uzak olan grup varis olamaz.

Mesele - 50:

MİRAS BIRAKAN

Babası Oğlu

1/6 5/6 = 6/6

Ek Bilgi:

Asabenin birine öncelik hakkı verilmesi iki sebebe dayanır.

A) Akrabalık Derecesi Yakınlığı (Kurb-i Derece)

B) Akrabalık Kuvveti (Kuvvet-i Karabet)

A) Asabelerden birine öncelik tanınması işlemi (Kurb-i Derece) genel olarak yedi şekilde olur.

1) Miras bırakan kişinin cüz'ü takdim olunur. Mesela murisin iki oğlu olsa ve biri muristen önce ölmüş ve öteki oğlu hayatta olsa ve ölen oğlunun da bir oğlu olsa yakın uzağı hacb eder kuralı gereğince ölen oğlanın oğlu varis olamaz ve mirastan pay alamaz. Bu duruma dede yetimi de denir.

Mesele - 51:

MİRAS BIRAKAN

Kadın Oğul Oğlun Oğlu

1/8 7/8 Pay Alamaz (Dede Yetimi)

2) Miras bırakanın furuu, miras bırakanın usulu'ne tercih edilir. Çünkü murisin furuu aslına yani usulu'ne göre murise daha yakın kabul edilir. Asıl üst soy, furuu ise alt soydur.


- 52 -

Mesele - 52:

MİRAS BIRAKAN

Kadın Baba Oğlun Oğlu

1/8 1/6 Bakiye

3/24 4/24 17/24 = 24/24

Yukarıdaki meselede murisin oğlunun oğlu "oğlu" yerine geçmiş ve murisin babasının asabe olmasını önlemiş ve sadece farz hakkı olan 1/6 his-seyi almasına sebep olmuştur. Eğer murisin erkek torunu yani oğlunun oğlu olmasa idi murisin babası artan bakiyenin tamamını alacak idi.

Mesele - 53:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Oğlun Oğlunun OğluOğlun OğlununOğlunun Oğlu

1/4 3/4 Sakıt (Pay Alamaz)

Yukarıdaki meselede murisin bir derece daha yakın olan oğlunun oğlu-nun oğlu bulunduğu için murisin oğlunun oğlunun oğlunun oğlu sakıt olmuş ve miras alamamıştır.

3 ) Ölen kişinin aşağı taraftan furuu yok ise usul yönünden olan babası, dedesi ve dedesinin babasının durumu ortaya çıkar; bunlarda ölene yakınlık derecesine göre öncelik kazanır.

Örnek verecek olursak; miras bırakanın babası dedesine, dedesi ise de-desinin babasına tercih edilir.

Mesele - 54:

MİRAS BIRAKAN

Babası Dedesi

Tamamını Alır Sakıt (Pay Alamaz)

Bu meselede miras bırakanın babası var olduğu için; dede varis olama-mış yani sakıt olmuştur.

Mesele - 55:

MİRAS BIRAKAN

Dedesi Dedesinin Babası

Mirasın Tamamını Alır Sakıt (Pay Alamaz)

Yukarıdaki meselede miras bırakanın dedesi derece yönünden ölene daha yakın olduğu için kendi babasını sakıt etmiş ve mirastan pay almasını engellemiştir.


- 53 -

4 ) Ölen kişinin babasının erkek akrabaları yani cüz'ü yani murisin usulu'nden olan; erkek kardeşler (ana baba bir) ise baba bir erkek kardeşlere ve daha sonrada baba bir erkek kardeşlerin oğullarına tercih edilirler.

Mesele - 56:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Ana Baba Bir Erkek KardeşAna Baba Bir Erkek Kardeşinin

Oğlu

1/2 1/2 (Bakiyeyi Alır) Sakıt (Pay Alamaz)

Mesele - 57:

MİRAS BIRAKAN

Kadın Ana Baba Bir Erkek Kardeşi

OğluAna Baba Bir Amcası


5 ) Ölen kişinin dedesinin cüzleri de yine yakın uzağı hacb eder kuralı gereğince ölene yakınlık derecesine göre öncelik kazanır.

Mesele - 58:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Ana Baba Bir Amcası Ana Baba Bir Amcası Oğlu


6 ) Ölenin yani miras bırakanın dedesinin babasının cüz'ü olan babanın amcaları (ana baba bir); babanın baba bir amcaoğulları ve bunların oğullarına tercih edilir.

7 ) Ölenin yani murisin dedesinin cüz'ü olan dedenin amcaları (ana baba bir); baba bir amcaları ve bunların oğullarına tercih edilir.

B) Akrabalık kuvveti (Kuvvet-i Karabet)

Murise çift yönden akraba olan asabeler her zaman için tek taraftan akraba olan asabelerden önde gelir. Bu konudaki asabelerin erkek veya kadın olması durumu değiştirmez.

Mesele - 59:

MİRAS BIRAKAN

Ana Baba Bir Erkek Kardeş Baba Bir Erkek Kardeş



- 54 -

Mesele - 60:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Ana Baba Bir Kız Kardeş Baba Bir Erkek Kardeş


Yukarıdaki meselede ise murisin kızı mirasın yarısını alır ve murisin ana baba bir kız kardeşi ise hem üçte ikiyi tamamlamak ve hem de asabe olu-şundan dolayı artanı alarak mirası yarı yarıya paylaşırlar.

Murisin baba bir erkek kardeşi ise derece yönünden geri kaldığı için sakıt olur ve pay alamaz.

Yani ana baba bir olanlar var iken baba birler varis olamazlar. Me-sela ana baba bir olan erkek kardeşin oğlu; baba bir olan erkek kardeşin oğlunu sakıt eder.

Murisin ana baba bir babasının amcası; murisin baba bir amcasını sakıt eder. Murisin amcası oğlu; murisin amcası oğlunun oğlunu sakıt eder. Ana baba bir amcaoğlu; baba bir amcaoğlunu sakıt eder.

Mesele - 61:

MİRAS BIRAKAN

Murisin Hanımının Oğlu Ana Baba Bir Erkek Kardeş Oğlu Baba Bir Erkek Kardeş Oğlu


Mesele - 62:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Ana Baba Bir Amcası Baba Bir Amca

1/2 Bakiye (1/2) Sakıt (Pay Alamaz)

Mesele - 63:

MİRAS BIRAKAN

Baba Bir Erkek KardeşAna Baba Bir Erkek

Kardeşoğlu


Sonuç olarak Kuvvet-i Karabet demek esas itibarı ile akrabalık kuvveti demektir. Mesela: Ana baba bir olan asabeler, kendi çemberi içerisinde bulu-nan baba bir asabeleri düşürür yani sakıt eder.

Erkek kardeş ana baba bir olan; baba bir erkek kardeşi sakıt eder. Ana baba bir kız kardeş; baba bir olan kız kardeşi sakıt eder. Yani asabelikten düşürür.


- 55 -

• Neseb-i Asabe: Muris ile veya miras bırakan ile arasında kadın bu-lunmayan murisin veya murisenin erkek akrabalarıdır.

b) Asabe Bi-Gayrihi (Başkası İle Birlikte Asebe Olanlar): Bunlar erkek kardeşler ile beraber bulundukları için hükmen asabe olan kadınlardır. Bunların hisse miktarları ya 1/2 veya 2/3 tür. Oğlun kızını içine alsın diye hükmen denilmiştir.

Murisin oğlunun kızı Ashab-ı Ferâizden olmadığı durumlarda kendi erkek kardeşi ile ve kız kendi amcasının oğlu ve de kendisinden daha aşağıda bulunan murisin oğlunun oğlunun oğlu …….. ile de Asabe olabilir.

Başka bir deyişle; bunlar ölenin oğulları ile birlikte yani kendilerinin erkek kardeşleri ile asabe olan kızlardır. Ölenin oğlunun kızları yani kız to-runları ise kendi hizalarındaki yani kendi dereceleri ile birlikte olan erkekler-le asabe olan kızlardır.

Ana ve baba bir olan kız kardeşlerde kendi kardeşleri ile birlikte asabe olan kızlardır. Baba bir kız kardeşlerde kendi erkek kardeşleri ile birlikte asa-be olurlar. (Baba bir erkek kardeşleri ile birlikte olur iseler)

Mesele - 64:

MİRAS BIRAKAN

Oğlu Kızı

1

Mesele - 65:

MİRAS BIRAKAN

Erkek Kardeş Ana Baba Bir Kız Kardeş Ana Baba Bir

2 1 = 3

Mesele - 66:

MİRAS BIRAKAN

Oğlunun Oğlu Oğlunun Kızı

2 1 = 3

Mesele - 67:

MİRAS BIRAKAN

B Bir Erkek Kardeş B Bir Kız Kardeş

2 1 = 3


- 56 -

c) Asabe Maa-Gayrihi (Başka Bir Varisin Bulunması İle Asabe Olanlar): Asabe maa-gayrihi olanlar aslında Ashab-ı Ferâizdendir. Sadece ana baba bir kız kardeş ve baba bir kız kardeşlerdir. Bunlar sadece murisin kızı veya murisin oğlunun kızı ile beraber olurlarsa asabe maa-gayrihi olurlar.

Murisin yani ölenin kızları ile veya oğlunun kızları ile asabe olan muri-sin kız kardeşleridir. Kız kardeşler kızlarla birlikte asabe olurlarsa da akraba-lık kuvveti fazla olan kız kardeşler öbür kız kardeşleri düşürür yani mirastan mahrum eder.

Mesele - 68:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Ana Baba Bir Kız Kardeşi Baba Bir Erkek Kardeşi


Mesele - 69:

MİRAS BIRAKAN

Oğlunun Kızı Baba Bir Kız Kardeşi Annesi

1/2 Bakiyeyi Alır 1/6

3/6 2/6 1/6 = 6/6

Mesele - 70:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Ana Baba Bir Kız Kardeşi Ana Baba Bir Amcası


Mesele - 71:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Oğlu Oğlunun Oğlu


Mesele - 72:

MİRAS BIRAKANAB Bir Kız

KardeşB Bir Kız Kardeş

Oğlun Oğlunun Kızı

Kızı

1/3 Sakıt 2/3

2/6 -- 1/6 1/2 (3/6) = 6/6


- 57 -

2) Asabe-i Sebebiyye:

Sebeb-i Asabelik; Efendinin azat ettiği kölesine; efendinin asabeleri-nin azat olunan köleye asabe olmasıdır. (Uygulama alanı olmadığı için üze-rinde fazla durulmayacaktır)

Kölesini azad eden efendinin asabeleri ise sırası ile şunlardır:

Köleyi azad eden efendinin oğlu, efendinin oğlunun oğlu, efendinin oğlunun oğlunun oğlu…….., Efendinin babası ve efendinin dedesi ölen kö-lenin asabesi olur.

Not: Veled-i zina çocuğunun baba yönünden asabesi olmaz ayrıca mülaana çocuğunun da baba yönünden asabesi olmaz. Bu çocukların asa-besi annelerinin mevlasıdır. Uygulama alanı kalmadığı için detaylara giril-meyecek ve sadece yüzeysel bilgi verilecektir.

Mulaane (Lian):

Mulaane kelimesinin esas anlamı ise şöyledir: eğer bir erkek hanımın-dan doğan çocuğun kendisine ait olmadığını ve bu çocuğu karısının başka-sından peydahladığını iddia ediyor ama buna dair dört şahit'de gösteremiyor ise kadı huzurunda yemine çekilir ve dört defa "eşhedü billâh" diyerek doğru söylediğini iddia eder ve sonunda da eğer yalan söylüyor ise Allah'ın ga-zabının kendisi üzerine olmasını isterse bu durumda 80 kırbaç cezasından kurtulur.

Eğer bu iddiada bulunan kimsenin karısı da bu iddianın yalan olduğu-nu ve çocuğun kocasından olduğunu iddia eder ve 4 defa eşhedü billâh de-dikten sonra o da Allah'ın gazabını ve lanetinin (yalan söylüyorsam ) üzerine olmasını ister ise kadı bu durumda evliliğe son verir ve bunları boşar işte bu durumda olan çocuklara da lian ve mulaaane çocuğu denir ve bu çocukların baba yönünden asabesi olmaz.

Mesele - 73

MİRAS BIRAKAN

Mülaan Murisin Kızı Murisin Annesi

Sakıt (Pay Alamaz) 1/2 1/6


- 58 -

Asabelikten Düşme Şekilleri:

Oğlun oğlu var iken; oğlun oğlunun oğlu asabelikten düşer.

Murisin babası var iken dedesi asabelikten düşer.

Murisin erkek kardeşi var iken erkek kardeşinin oğlu; asabelikten düşer.

Murisin amcası var iken amcasının oğlu asabelikten düşer.

Asabe olan kadınlarda aynı durumdadırlar.


- 59 -

ZEVİ'L ERHAM

Ashab'ı Farz sahibi olmayan, yani farz hissesi olmayan ve başka bir mirasçı olmadığı zaman malın hepsini yani mamelek'in tamamını alacak şe-kilde asabe olmayan bütün akrabalara Zevi'l Erham denir. Zevi'l Erham sayı-lan akrabaları aşağıda sıralanmıştır..

1 ) Murisin kızlarının çocukları.2 ) Murisin kız kardeşlerinin çocukları.3 ) Murisin erkek kardeşlerinin çocukları.4 ) Erkek kardeşlerin kızları.5 ) Fasid dede6 ) Fasid nine7 ) Dayı8 ) Teyze gibi farz sahibi ve asabe olmayan akrabalardır.

Zevi'l Erham sınıfının varis olup olamayacağı konusunda sahabe'ler ve mezhep imamları da iki kısma ayrılmış:

Hz. Ömer (r.a.), Hz. Ali (k.v.) ve Abdullah İbni Abbas (r.a.) ile mez-hep imamlarından İmam Ebu Hanife ile İmam Ahmet B. Hanbelî (r.a) tarafı Zevi'l Erham sınıfının varis olabileceği yönündedir. Yukarıdaki saydığımız Allah dostlarının dayandığı deliller ise yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'in En-fâl Sûresi'nin 75. ayeti kerimesidir.

Yüce Allah şöyle buyuruyor: "O kimseler ki sonradan iman ettiler ve hicret edip sizinle beraber cihat ettiler. Bunlarda sizdendir. Bir de hısımlar Allah'ın kitabında birbirlerine daha yakındır. Şüphe yok ki Allah her şeyi bilir."

Bu ayeti kerimeden sonra müslümanlar birbirlerine nesep yolu ile varis olmaya başlamışlardır. Zaten "Ferâiz İlmi" ile ilgili ayeti kerimelerde farz sahipleri ile asabe olanların varislik durumu açıklanmıştır. Bu ayeti kerimede de akrabaların yakınlığından ve öneminden bahsedilmektedir.

Zaten Zevi'l Erham'ın mirasçı olması bir yerde mecbur tutulmuştur. Eğer bir muris ölümü ile geriye terekesini bırakmış ama farz sahibi veya asa-be sınıfından varis bırakmamış ise terekenin ya Zevi'l Erham sayılan akraba-lara verilmesi veya Beyt'ül Mala bırakılması gerekir.

Zaten ayeti kerimede Zevi'l Erhamın öneminden bahsedilmiştir. Ama Beyt'ül Malın varis olma durumu ise murisin hiç kimsesi olmadığı durum-larda mecburiyetten doğan bir durum olup Beyt'ül Malın (devlet hazinesi) mirasçı olması sıfatı ile değildir.


- 60 -

Bu nedenlerden dolayı Zevi'l Erham'ın varis olarak terekeden pay al-ması veya hepsini alması Allah'ın emirlerine daha uygundur düşüncesindeyiz.

Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Kavmin kız kardeşlerinin oğlu onlardandır." (Buhari, Müslim)

"Kim geriye mal bırakırsa varislerinindir. Ben varisi olmayanın varisiyim, onun adına diyet öder ve varisi olurum."

"Dayı varisi olmayanın varisidir. Onun adına diyet öder ve varisi olur."

Hz. Ömer'in de (r.a.) ölen bir kişinin geride amcası ve dayısının varis olarak kaldığını ve Hz. Ömer'in (r.a.) terekeyi amcaya iki ve dayıya da bir hisse olarak dağıttığı bilinir.

Daha sonra bu görüşe karşı çıkan maliki ve şafii fukuhası da Beytü'l Malın iyi çalışmadığını ve yönetiminin ehil insanlara verilmediğini; gelirle-rinde yerli yerine harcanmadığını görünce; Zevi'l Erham mirasçılığını benim-semişlerdir. (Hicri ikinci asırdan sonra)

Yukarıdaki açılanan durumların hepside Zevi'l Erhamın varis olacağı-na dalalet eder.

En sonunda da Fukuha ve Mezhep İmamları Zevi'l Erham'ın varis ola-cağı konusunda birleşmişlerdir

İkinci bir görüş ise Zevi'l Erhamın varis olamayacağı yönünde olmuş-tur. Bunların başında ise; İmam Malik ve İmam Şafii'nin (r.a.) görüşleridir. Bunların dayanağı ise; Yüce Allah "Kur'an-ı Kerimde farz sahiplerini ve asabe olacak kimselerin paylarından bahsetmiş olup ama Zevi'l Erham sı-nıfından bahsetmemiştir." denilmektedir.

Ayrıca Resululllah'ın (s.a.v.) hadisi şerifte: "Allah her hak sahibine hakkını muhakkak vermiştir." hadisine dayanarak "Yüce Allah'ın unut-kan olmadığını; eğer Zevi'l Erham'ın varis olması söz konusu olmuş ol-saydı, muhakkak ondan da bahsederdi." şeklinde olmuş ve Meryem Sure-si 64. ayeti kerimeyi göstermişlerdir.

"Rabbin unutkan değildir."


- 61 -

Ebu Davut Hadisi;

Resulullah'a teyze ve halanın mirası sorulduğunda; "Cebrail (a.s.) Bana haber verdi ki; onlara birşey yok." buyurmuştur.

Fukuha'nın genel görüşüne göre bu Hadis'i Şerifin mürsel olduğu yö-nündedir. Veya bu Hadisi Şerif Enfâl Sûresi 75. ayet'i kerimesi nazil olmadan söylenmiş olabilir şeklindedir.

Hadisin mürsel olmasının anlamı ise şudur; sahabelerin Hadisi Şerif hakkında senedinden sakıt oldukları yani senet göstermedikleri veya tabii'nin herhangi bir sahabe ismi göstermeden Resulullah şöyle buyurdu demeleri gi-bidir.

"Zaten daha sonra Fukuha ve Mezhep İmamları da Zevi'l Erhamın varis olacağı yönünde birleşmişlerdir."

Zevi'l Erhamın Nitelikleri:

A) Murisin Ferinden Olup Ona Kadın Vasıtası ile Bağlananlardır.• Murisin kızlarının çocukları,

• Murisin oğlunun kızlarının çocukları,

Yukarıda saydığımız bu çocukların kız veya erkek olmaları arasında pek fark yoktur. Oğlun kızının kızı,

Kızın kızı, kızın oğlunun kızı, oğlun kızının oğlu ile oğlun kızı hepsi aynıdır.

B) Murise Kadın Vasıtası ile Bağlanan Murisin Usulu Bu Zümreyi Oluşturur.

Bunlar içerisinde erkekte olur, kadında olur.Ceddi fasid yani fasid dede veya ceddi faside yani fasid nine hem er-

kek, hem de kadın zevi'l erham konusuna örnek olur.Murisin annesinin babası, annenin babasının babası, murisin annesinin

babasının annesi, murisin annesinin babasının annesinin annesi.Yukarıda bahsi geçen dede ve nineler ne kadar yukarı çıkar ise çıksın

ve ne kadar uzak veya ne kadar yakın olursa olsun fark etmez.

C) Bunlarda Miras Bırakanın Ebeveyninin Fer'inden Olanlardır.Murisin erkek kardeşleriMurisin kız kardeşleridirler.Murisin kız kardeşinin çocukları, bunlar ister ana baba bir, isterse ana

bir yani ister öz, isterse üvey olsun fark etmezler.


- 62 -

Kız kardeşin oğluKız kardeşin kızıKız kardeşin kızının oğlu

Kız kardeşin oğlunun kızı, gibilerdir ve bunların hepsi aynıdırlar, öz veya üvey olmaları bir şey değiştirmez.

Erkek kardeşin kızları da ister öz olsunlar, isterse üvey hepsi eşittir-ler. Örneğin ana baba bir erkek kardeşin kızı ve de baba bir erkek kardeşin kızı gibi. Erkek kardeşin kızının oğulları da ister öz, isterse üvey olsun fark etmezler. Erkek kardeşin oğullarının durumu ise değişiktir, çünkü bunlar asa-bedirler.

D) Ana Bir Erkek Kardeşin Oğlu ve Kızı, Oğlunun Kızı veya Oğ-lunun Kızının Oğlu.

Murisin farz sahibi veya asabe olmayan; dede ve ninelerinden birinin fer'i olanlardır. Bunlar ister uzak isterse yakın olsunlar.

1) Ana bir amca ve halalar.

2) Ana bir amca ve halaların çocukları

3) Murisin babasının, ana bir amca ve halaları, dayı ve teyzeleridir ki, bunların akrabalığı baba cihetindendir.

Murisin annesinin amcaları, halaları ve dayıları ve teyzeleridir ki bun-lar da anne tarafından akrabalarıdır.

4) Yukarıdaki murisin babasının, ana bir amca ve halalarının çocukları, dayı ve teyzelerinin çocukları, annesinin amcası, halası, dayısı ve teyzelerinin çocukları gibi.

Murisin öz veya baba bir amcaları, bu bahsi geçen amcaların kızları ve bu sayılanların çocukları ve çocuklarının çocukları gibi.

5) Murisin babasının babasının, ana bir amcaları

Halaları, dayıları, teyzeleri, murisin babasının annesinin amcaları, ha-laları, dayıları ve teyzeleri gibi...

Bunlarında akrabalığı baba tarafındandır.

Murisin annesinin babasının amcaları, halaları, dayıları ve teyzeleri... Murisin annesinin annesinin amcaları ve halaları, dayıları ve teyzeleri de anne tarafından akrabalarıdır.

6) Yukarıdaki beşinci grupta sayılanların hepsinin çocukları ve çocuk-larının çocukları gibi murisin anne ve baba tarafından akrabalarıdır.


- 63 -

Zevi'l Erham sınıfının mirasta öncelik sıraların yukarıda bahsettiğimiz altı sınıf akrabaların sıralandığı gibidirler.

Yani birinci sınıfta olan varisler yani akrabalar ikinci sınıfa tercih edi-lir. Örnek verecek olursak; murisin kendisinin amca ve dayıları, babasının amca ve dayılarında önce gelir ve miras alımında tercih edilir yani öncelik verilir.

Zevi'l Erham SınıflarınınDerecelerine (Önceliklerine) Örnekler.

A) Murisin bir kızının kızı ve birde annesinin babası olsa; tereke kızın kızına kalır. Yani murisin annesinin babası mirastan ıskat olur. Yakın uzağı hacb eder esasına göre.

Çünkü murisin kızının kızı fer'in dendir. Ama annesinin babası usul-dendir.

B) Mesela murisin geride kalan mirasçıları; annesinin babası ve de kız kardeşinin kızı olsa tereke murisin annesinin babasının olur.

Murisin annesinin babası murise; murisin kız kardeşinin kızından daha yakındır. Bu nedenle terekeyi murisin fasid dedesi olan annesinin babası alır.

C) Varisler murisin kız kardeşinin kızı ile ana bir amcası olsa tereke murisin kız kardeşinin kızının olur. Çünkü murisin kız kardeşinin kızı; muri-se, ana bir amcadan daha yakındır.

Esasen murisin ölümü ile geriye farz sahibi kalmaz ve asabede bu-lunmaz ise murise akraba olan yani uzak akraba anlamına da gelen Zevi'l Erham mirası alır ama bunlarda meyyite yakınlık ve uzaklık derecesine göre sınıflandırılır.

Meyyite yakın olan zevi'l erham meyyite uzak olanı hacb eder yani miras almasını engeller. Esasen genel kaide olarak zevi'l erhamın varis olarak miras alma prosedürü şöyle olur.

a) Meyyitin farz sahibi varisi olmayacak.b) Meyyitin asabe sınıfından varisi olmayacak.c) Meyyitin Techiz ve tekfin (yıkama, kefenleme, gömülme) masrafları

yapılacak.d) Meyyitin borçları ödenecek.e) Meyyitin varsa vasiyeti (malının 1/3 ü yani üçte biri kadar) yerine

getirilecek.f) Bu işlemlerden sonra murise yakınlık derecesine göre en yakın Ee-

vi'l Erham'a malı verilecektir. (Bu nakit para, veya alacak veya men-kul de olabilir)


- 64 -

Zevi'l Erham sınıfının rahat anlaşılabilmesi için daha açık şekilde aşa-ğıdaki gibi sınıflandırabiliriz. Çünkü bu sınıflandırma miras alımında öncelik sağlayacağı için varis açısından çok önemlidir. Murisin kızının çocukları ve oğlunun kızının çocukları.

Zevi'l Erham'ın Öncelik Sırası:1) Arada kadın yani ana bulunan dede ve nineler.2) Murisin yani meyyitin kız kardeşinin çocukları.3) Meyyitin anadan bir, kardeşlerinin çocukları.4) Meyyitin erkek kardeşinin kızları.5) Meyyitin amcasının kızları.6) Meyyitin ana bir amca ve çocukları.7) Meyyitin, teyzeleri, meyyitin ana ve babasının teyzeleri ve bunların

çocukları.8) Meyyitin dayıları ve meyyitin anasını ve babasının dayıları ve bu

dayıların çocukları.9) Meyyitin halaları ve meyyitin anasının ve babasının halaları ve bu

halaların çocuklarıdır.

Meyyite yakın olan akraba, meyyite daha uzak olan akrabayı HACB eder yani miras almasını engeller. Yakın uzağı hacb eder kuralı gereğince.

Mesela ananın babası yani meyyitin fasid dedesi bulununca, meyyitin anadan bir kardeşin çocuğu ve de kız kardeşinin çocuğu varis olamaz. Mirası fasid dede alır.

Birde ayrı bir özellik var ki Zevi'l Erham'ın dereceleri aynı olsa bile meyyite iki cihetten akraba olan tek cihetten olan akrabayı Hacb eder ve varis olarak pay almasını engeller. Eğer akrabalar her iki cihetten de aynı derecede olur ise bunlardan meyyite varis yolu ile bağlanan akrabaya öncelik verilir ve mirası bu akraba alır. Bu duruma bir örnek verecek olursak, meyyi-tin iki kısım akrabası kalsa ve bunlar:

1) Meyyitin oğlunun kızının kızı...2) Meyyitin kızının kızının oğlu olsalar...

Yukarıdaki duruma göre meyyitin kızının kızının oğlu varis olamaz. Çünkü meyyitin oğlunun kızının kızı meyyite daha yakındır. Mirasın tama-mını meyyitin oğlunun kızının kızı alır.

Meyyitin baba anasının babası ile ana babasının babası birlikte varis olur iseler terekeyi ikili birli paylaşırlar. Yani meyyiti baba anasının babası 2/3 alır. Ana babasının babası ise 1/3 pay alır.

Akrabaların varislik durumlarında bir ayrıntı daha var ki; eğer murise yakınlık bakımından aynı olur iseler yani aynı derecede iseler, erkek varisler kadınların iki katı pay alırlar.


- 65 -

Murisin katili ve bu katile yardım edende murisin terekesinden miras alamaz, dinden dönen birine ise varis olunur; ancak bu durum biraz değişiklik arz eder.

• Mürted (yani dinden dönen): Dinden çıktığı tarihe kadarki edindi-ği mallara müslüman varis olur. Mürted olduktan sonra ise edindiği mallar Beyt'ül Mala yani hazineye kalır.

• Mürted hiçbir zaman için müslümana varis olamaz.

Yukarıda bahsettiğimiz Ferâiz ilmini sahabeler ve allah dostları halife-lerimiz çok iyi bilir ve sorulan sorulara anında sağlam ve doğru cevabı verir-lerdi. Hz. Ali (k.v.) Efendimize minberde bile en karmaşık Ferâiz meseleleri sorulur ve anında en güzel çözüm cevabını alırlardı.

Yüce Allah hepsinden de razı olsun ve biz kullarını da şefaatlerine nail eylesin.

Mesele - 74:

MİRAS BIRAKAN

Koca Ana Bir Kardeş Ana Bir Kardeş Amca

1/2 1/3 Bakiyeyi Alır

1/2 x 1/3 = 3/6 1/6 1/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede murise'nin ölümü ile geriye varis olarak kocası-nın ve ana bir iki tane kız kardeşinin ve de bir amcasının kaldığını görürüz. Murise'nin çocukları olmadığı için kocası 1/2 hisse alır. Ana bir iki kız kardeş ise 1/3 hisseyi ortaklaşa alırlar. Murise'nin amcası ise asabe olması sıfatı ile artan bakiyeyi alır. Hisselerde payda eşitlemesi yaparsak kesirlerin paydası 6'da eşitlenir ve mesele 6'dan kurulur.

Bu duruma göre;

Murisenin kocası : 1/2 hisse.

Murisenin ana bir kızkardeşi : 1/6 hisse

Murisenin ana bir kızkardeşi : 1/6 hisse

Murisenin amcası ise(asabedir) : 1/6 hisse (artan bakiye) alır.

Murisenin terekesini birde nakit para olarak düşünerek meseleyi çöze-lim. Murisenin bıraktığı miras 27.000 ₺ olsun.

27.000 / 6 = 4.500 eder. Yani her bir hisseye 4.500 ₺ isabet eder.

Her mirasçının kaç hissesi var ise 4.500 ₺ ile çarpılarak alacakları nakit para miktarı bulunur. Buna göre;


- 66 -

Kocası ...........................................................3 x 4.500 ₺ = 13.500 ₺ (1/2)Ana bir kız kardeş ...................1 x 4.500 ₺ = 4.500 ₺ (1/6)Ana bir kız kardeş ...................1 x 4.500 ₺ = 4.500 ₺ (1/6)Amcası (Asabe) ...........................1 x 4.500 ₺ = 4.500 ₺ (Bakiye)

Mesele - 75:

MİRAS BIRAKAN

Kadın (Zevce) Kızı Kızı Annesi Amcası

1/8 2/3 1/6 Bakiye

3/24 8/24 8/24 4/24 1/24 = 24/24

Yukarıdaki miras meselesinde de murisin ölümü ile mirasçı olarak ha-nımı, iki kızı, annesi ve de amcası kalmıştır. Murisin fer'inden çocuğu ol-duğu için hanımı 1/8 (sümün) hisse alır. Murisin iki kızı ise mirasın 2/3'ünü (sülüsan) alır. Murisin annesi ise 1/6 hisse (südüs) alır ve murisin amcası ise artan bakiyenin tamamını asabe olarak alır. Miras meselesi 24 ten kurulur ve payların paydaları 24 de eşitlendiğinde hisse dağılımı şöyle olur;

Hanımı..............................................................................: 3/24Kızı .........................................................................................: 8/24Kızı .........................................................................................: 8/24Annesi ...............................................................................: 4/24Amcası (Asabe) ...............................................: 1/24

Mesele - 76:

MİRAS BIRAKAN

Koca (Zevc) Kız Kardeş Kız Kardeş Kız Kardeş Kız Kardeş Kız Kardeş

1/2 2/3

3/6 4/6= 7/6

Avl olayı

3/7 x 5/5 = 15/35 4/7 x 5/5 = 20/35 = 35/35

15 4 4 4 4 4 = 35

Yukarıdaki meseleyi ayrıntılı bir şekilde açıklayalım. Murisin ölümü ile geriye varis olarak kocası ve beş tane öz kız kardeşleri kalmıştır. Murisin kocası terekenin 1/2'sini yani yarısını alır. Murisenin kız kardeşleri ise birden fazla olduğu için terekenin 2/3'ünü yani üçte ikisini alır. 1/2 + 2/3 kesirlerinin paydası 6'ya eşitlenir ise kesrin 7/6 olduğu görülür. Yani meselenin 6'dan kurulması gerekirken mesele 7'ye Avl etmiştir. Yani farz hisseleri terekenin aslından fazla gelmiştir.

Bu durumlarda terekenin aslı 7 kabul edilerek pay dağıtımı yapılır. Bu işlemlere göre murisenin kocasına 3 hisse ve 5 kız kardeşine 4 hisse düşer. 4 Hissenin 5 kız kardeşe tevzi edilebilmesi için 5'le çarpılır ve 20 hisse yapar.


- 67 -

Bu durumda her kız kardeşe 20/5 = 4 hisse düşer.

Murisenin kocasına düşen 3 hissede 5 ile çarpılır ve kocanın da his-sesinin 15 olduğu görülür. Böylece miras meselesi 35'den kurulmuş olur. 15 Hissesi kocaya, 20 hissesi de 5 kıza eşit şekilde dağıtılır.

Mesele - 77:

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Kız Amca Amca Amca

2/3 Bakiye (1/3)

2/9 2/9 2/9 1/9 1/9 1/9 = 9/9

Yukarıdaki meselede murisin ölümü ile geriye varis olarak 3 kızı ve 3 amcasının kaldığını varsayalım. Murisin kızları terekenin 2/3'ünü alır ve ken-di aralarında eşit olarak paylaşırlar, geriye kalan 3 amca ise asabe oldukları için terekeden artanı yani 1/3 hisseyi kendi ararlında eşit olarak paylaşırlar. Ancak 1/3 hisse üç amcaya eşit olarak paylaştırılamayacağı için mesele am-caların sayısı ile çarpılarak 9'dan dan kurulur. 2/3 x 3/3 = 6/9 eder. 1/3 x 3/3 = 3/9 eder. Buradan hareketle kızların her biri 2'şer hisse alır ve amcaların her birine de 1'er hisse verilir. Mesele 9'dan dan çözülmüş olur.

Eskiden kullanılan miras paylarının isimleri:a) Yarım, 1/2 ......................Nısıfb) Dörtte bir, 1/4 ......................Rubuc) Sekizde bir, 1/8 ......................Sümünd) Üç'te iki, 2/3 ......................Sülüsane) Üç'te bir, 1/3 ......................Sülüsf) Altı'da bir, 1/6 ......................Südüs

Zevi'l Erham'ı Varis Kılma Usuller:

Zevi'l Erhamı varis kılma usulu genel kabul görmüş ilkelere göre üç yönden olur.

A) Ehl'i Rahm Usulü:

Bu usulde terekenin taksiminde Zevi'l Erham eşit tutulur. Derece veya yakınlık farkı aranmaz. Yakın uzağı hacb eder kuralı işlemez. Bu usule tes-viye usulü denir. Zevi'l Erham'ın erkek veya kadın oluşu, murise uzak veya yakın oluşu. Çember içerisindeki derece ve sınıfının hiç farkı yoktur. Bunlar rahim bağı sıfatı taşıdıkları için aralarında hiçbir fark yoktur. Ehl'i Rahm usu-lüne örnek verecek olursak;


- 68 -

Mesele - 78:

MİRAS BIRAKAN

Kızının Oğlu Erkek Kardeşinin Kızı Amcasının Kızı

1 1 1 = 3

Yukarıdaki meselede murisin ölümü ile murisin kızının oğlu ve erkek kardeşinin oğlu ve murisin amcasının oğlu varis olarak kalmış ve bunların içerisinde en yakını murisin kızının oğlu olmasına rağmen tereke üç parçaya eşit olarak bölünmüş ve paylar dağıtılmıştır. Bu ehli rahm usulü islam (fuku-ha) hukukçularınca itibar görmemiştir. Marjinal bir grup tarafından benim-senmiştir.

B) Ehl'i Tenzil Usulü:

Bu usulü kabul edenler ise, Zevi'l Erham'dan olan akrabaları, bu ak-rabaların farz sahibi veya asabe olan baba ve dedelerinin (usulleri) yerine koyarak sanki bunların baba ve dedeleri sağ imiş gibi, yani sağ olan varisler onlarmış gibi varsayılıp tereke hisselere ayrılmakta daha sonra sağ olarak kabul edilen bu baba veya dedenin sağ olan ferinden Zevi'l Erham'a ikili bir-li terekenin dağıtılma işidir. Yani erkeğe iki kadın hissesi vererek mirasın paylaştırılmasıdır. Daha açık bir anlatımla Zevi'l Erham ölüye ilk başta kim tarafından bağlanıyor ise o kişi sağ kabul edilerek miras dağıtımının yapıldığı usuldür. Bu usulde erkek kardeşin oğlu, erkek kardeş ve kızın oğlu kız gibi ve amcaoğlu amca gibi kabul edilmektedir. Ehl'i Tenzil Usulüne örnek verecek olursak;

Mesele - 79:

MİRAS BIRAKAN

Kızının Kızı Erkek Kardeşinin Kızı Amcasının Kızı

1/2 1/2 Asabe olup bakiyeyi alır.

Bakiye kalmamıştır.

Erkek Kardeşinin Kızı Amcasının Kızını Sakıt eder.

Bu tabloya göre muris ölümü ile geriye varis olarak kızının kızını, er-kek kardeşinin kızını ve de amcasının kızını bıraktığını varsayalım. Ehli ten-zil usulüne göre murisin varis olan mirasçıları; Kızı ve Erkek kardeşi, Amcası gibi kabul edilir. Kızın kızı kız yerine konduğu ve bir kız olduğu için, tereke-nin 1/2'sini yani yarısını alır. Terekenin diğer yarısını ise erkek kardeşin kızı alır. Murisin amcasının kızına ise bir şey kalmaz. Yani murisin erkek kardeşi var kabul edildiği için mirastan sakıt olur, pay alamaz.


- 69 -

C) Ehl'i Karabe Usulü:

Bu yol ise İmamı Azam Ebu Hanife'nin (r.a.) kabul ettiği ve uygu-ladığı usuldür. Bu görüşe göre Zevi'l Erham asabe gibi varis olurlar. Zevi'l Erham'ın içerisinde murise en yakın kimse o varis olur. Bunların ehli karabe denmelerinin sebebi ise bunları asabe olanlara kıyas ederek, önce en yakın olanı, sonra yakınlıkta ondan sonra geleni takdim etmelerindendir. Asabe du-rumunda nasıl ölüye yakınlık esas alınıyor ise, Zevi'l Erham'da da aynı usul tatbik edilerek derecelendirmede ölüye yakınlık esas alınır.

Fukuha (İslam Hukukçuları):

Ehli Tenzilin mezhebi (yolu) "Kıyas'a" Ehl'i Karabe'nin mezhebinden daha uygundur demişlerdir. Ayrıca: Ehli Karabet'in mezhebi (yolu) ise; daha kuvvetlidir demişlerdir. Asabe konusu işlenirken bahsi geçen öncelik usulü; Zevi'l Erham hakkında da uygulanır. Bu görüşe göre miras takdimi: Önce cihete, dereceye, kuvvet esasları sıraya göre dikkate alınır. Bu görüşe göre Zevi'l Erham öncelikle ölene nispetle asabedir. Bu akrabalar erkek olursa asa-be olurlar. Eğer bunlarla ölen arasına kadın girerse hükmi asabe sayılırlar.

Miras Paylarının Dağıtımında Varislerin Sırası:

Murisin yani ölenin, Techiz ve tekfin masrafları çıktıktan sonra, mi-ras bırakanın varsa vasiyetleri yerine getirildikten sonra ve varsa borçları da ödendikten sonra terekeden kalan kısım aşağıda tek tek sayılacak olan varis-lere Ferâiz ilminin usul ve esasları çerçevesinde dağıtılır.

1) Ashab-ı Ferâiz; yani farz hisse sahipleri.2) Neseb asabesi; yani ölene kan yolu ile akraba olanlar.3) Sebep yönünden asabe olanlar.4) Kendi hisselerinden başka artanı red yolu ile alan ölenin akrabasın-

dan olan Ashab-ı Ferâiz.5) Zevi'l Erham6) Mevlal Muvalat (vela sahibi olanlar)7) Ölenin başka birinin kendi akrabası olduğunu, yani neseb yönünden

ikrar ettiği kimsedir. (Kişi ikrarı ile ilzam olunur. Mecelle 79)8) Kendisine 1/3 fazla meblağ vasiyet edilen kimse (musaleh), 1/3'ten

fazlası diğer mirasçıların iznine bağlıdır.9) Beytü'l Mal (Devlet Hazinesi)

Yukarıdaki isimleri sayılan mirasçılar kitap, sünnet ve icma ile tayin edilmişlerdir. Bunların içinde Kur'an-ı Kerimde isimleri sayılan farz sahipleri bizzat şunlardır; Ana, Baba, Karı, Koca, Erkek ve Kız Çocuklar, Erkek ve Kız Kardeşlerdir.


- 70 -

İcma ile mirasçı nasb edilenler; Dedenin baba yerine geçmesi, Nine-nin ana yerine geçmeleri.

Geriye kalan varisler ise sünnet ile sabittirler.


- 71 -

RED

Red olayı tamamıyla avl olayının tersidir. Avl olayında tereke az olur. Farz hisseleri ise terekenin tamamından fazla gelir. Red olayında ise tama-men tersi olarak farz hisseleri terekenin tamamını kapsamaz, az kalır ve geri-ye kalan da tekrar farz sahiplerine dağıtılır. Murisin asabesi olmamak kaydıy-la. Eğer asabe var ise arta kalan bakiyeyi murise asabe olan alır.

Red (iade) yolu ile karı ve kocaya miras'tan pay verilmez. Nesebi farz sahipleri ise karı ve koca dışındaki Ashab-ı Farz sahipleridir. Artan tereke bu farz sahiplerine hisseleri nispetinde dağıtılır.

"Ferâiz İlmi"nin esas kaidelerine yani prensiplerine göre red; farz sa-hiplerinin farz hisseleri meselenin aslından az geldiği zaman artan bakiye tekrar hisseleri nispetinde farz sahiplerine dağıtılmasından ibarettir. Murisin asabeden kimsesinin olmaması kaydı ile. Eğer asabe olur ise red yolu ile ve-rilecek miktarı asabe alır.

Fıkıh âlimleri yani ulema ise bu konularda bazen görüş ayrılığına düş-müşlerdir, bazı ulema grubu red olayını kabul etmemiş, farz hisseleri dağıtıl-dıktan sonra artan kısmın Beytü'l Mal'a kalması gerektiğini savunmuşlardır. Bu görüş Ferâiz İlmi konusunda üstün bir bilgiye sahip olan Zeyd Bin Sa-bit'in görüşüdür.

İmam Şafii ve İmam Malik ise (r.a.) bu görüşe katılmışlardır. Eğer Beyt'ül Mal yok ise artan kısmın Zevi'l Erham'a verilmesini yani en yakın akrabaya verilmesini benimsemişlerdir. Kanaatimizce en doğrusu artan baki-yenin farz sahiplerine hisseleri nispetinde dağıtılmasıdır.

Bazı ulema sınıfına göre ise "Allah'u Teâlâ, her hak sahibinin hakkını ayeti kerimede açıklamıştır. Bunların hakları red yolu ile arttırılamaz şeklin-de olmuştur."

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Allah (c.c.) Her hak sahibinin hakkını kendisine vermiştir, hiçbir varis hakkından daha fazlasını alamaz." demiştir.

İkinci sahabe gurubuna ve Hz. Ali'ye (k.v.) göre de farz sahiplerinden artan fazlalık; red yolu ile karı ve koca hariç diğer farz sahiplerine payları oranında dağıtılır.

Hz. Osman (r.a.) görüşü ise; murisin karı ve kocası da dâhil olmak üze-re bütün farz sahiplerine red yolu ile miras verilebileceği yönündedir.


- 72 -

Red meseleleri dört ayrı grupta incelenir:

A) Eğer miras meselesinde yani varislerin içerisinde kendilerine red yapılamayacak olan; karı veya kocadan biri yok ise ve geriye kalan hisse sa-hipleri de bir zümreyi temsil ediyor ise; bu mesele varislerin sayısı üzerinden hesaplanarak verilir yani hisse dağıtımı yapılır.

Mesele - 80:

MİRAS BIRAKAN

Kızı Kızı Kızı

2/3= 2/3

Red olayı

1/3 1/3 1/3 = 3/3

Yukarıdaki meselede esasen murisin kızları birden fazla olduğu için farz hakları terekenin 2/3'ü kadardır. Ama burada terekenin farz hisselerinden fazla gelmesi yani red olayının bulunması ve de farz sahibi varislerin aynı zümreden ve eşit hisse sahibi olmalarından dolayı tereke direkt olarak üçe bölünmüştür. Böylece red yolu ile de artan kısmı hisseleri nispetinde almış olurlar.

B) Miras meselesinde kendilerine red yapılamayacak olanlardan kimse bulunmaz ve de üzerine red yapılacak olanlar çeşitli zümrelerden olur ise: Bu durumda meseleyi farz sahiplerinin toplam hisseleri dikkate alınarak dağıtım işlemi yapılır.

Mesele - 81:

MİRAS BIRAKAN

Annesi Ana-Baba Bir Kız Kardeş Ana-Baba Bir Kız Kardeş

1/6 Südüs 2/3 Sülüsan

1/6 2/6 2/6= 5/6

Red olayı

1/5 2/5 2/5 = 5/5

Bu meselede farz hisseleri verildikten sonra geriye red yolu ile dağıtı-mı yapılacak 1/6 hisse kalır. Varislerin farz hisselerinin toplamı ise beş hisse olmuştur. Normal olarak 1/6 hisse tekrar beşe bölünür ve hisseleri nispetinde farz sahiplerine dağıtılır. Ama tereke doğrudan doğruya beşe bölünerek his-seler dağıtılırsa varisler red yolu ile alacakları mirası da almış olurlar.

C) Miras meselesinde kendilerine red yapılmayacak olanlardan biri bulunursa geriye kalan varislerse bir zümreye ait yani bir cinsten olursa; önce kendisine red yapılmayacak olan varisin hissesi verilir ve geriye kalan hisse aynı cins yani aynı miktarda hisse alacak olan varislere dağıtılır.


- 73 -

Mesele - 82:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Kızı Kızı

1/4 3/4

1/4 1/4 1/4 1/4 = 4/4

Yukarıdaki miras meselesinde 1/4 hisse zaten murisenin kocası almış-tır. Terekenin tamamı 4 hisse olarsak düşünüldüğünde zaten geriye 3 /4 hisse kalır, onu üç kıza eşit olarak 1/4'er hisse olarak dağıtımı yapılır.

Mesele - 83:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı

1/4 3/4

2/8 1/8 1/8 1/8 1/8 1/8 1/8 = 8/8

Yukarıdaki miras meselesinde de önce koca 1/4 hissesini alır ve geriye 3/4 hisse kalır ve murisenin altı kızı olduğu için bayağı kesirlerin 2 ile çarpı-mı sonucu meselenin mahreci 8'e çıkar ve buradan 2 hisse murisenin kocası ve ayrı ayrı olmak üzere birer hissede murisenin kızları alır.

Mesele - 84:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı

1/4 3/4

5/20 3/20 3/20 3/20 3/20 3/20 = 20/20

Yukarıdaki meselede de murisenin kocası 1/4 farz hakkını alır, geriye 3/4 hisse kalır ve murisenin beş kızı olduğu için kalan 3/4 hisse beş ile çarpı-larak 15/20 yapar bu hissede beşe bölünerek ayrı ayrı olmak üzere 3 /20'şer hisse kızlara verilir. 5/20 hisse de murisenin kocası alır.

D) Bazı miras meselelerinde murisin red yolu ile miras alamayan karı veya kocası bulunduğu gibi, kalan varislerinde her biri bir zümreye ait olabi-lir. Bu gibi durumlarda yine red yolu ile miras alamayacakların payı verilir, geriye kalan hisse ise diğer varislerin hisselerinin toplamına bölünecek hale getirilir; eğer gelmez ise gelene kadar bayağı kesir genişletilir.


- 74 -

Mesele - 85:

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Ana Bir Kız Kardeş Büyük Anne

1/4 Rubu 1/3 Sülüs 1/6 Südüs

1 2 1 = 4/4

Bu meselede de murisin zevcesi 1/4 hissesini alır, geriye ise 3/4 hisse kalır. Murisin ana bir kız kardeşinin 1/3 olan hissesini iki ile genişletir ise bu hissenin 2/6 olduğu ve büyük annenin de 1/6 pay aldığını hesap edersek; bunun 2 hissesini ana bir kızkardeşe ve bir hissesini ise büyük anneye veririz. Miras meselesi dörtten kurulur. Zevce 1 hisse alır. Ana bir kız kardeş 2 hisse alır. Büyükanne ise 1 hisse alır.

Mesele - 86:

MİRAS BIRAKAN

Annesi Babası Kızı Kızı

1/6 1/6 2/3

1/6 1/6 2/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki miras meselesini birde murisin terekesini nakit para olarak düşünelim ve muris 1.800.000 ₺ tereke bırakmış olsun:

Bu durumda terekenin tamamı meselenin paydası olan altı sayısına bö-lünür ve çıkan rakam herkesin hissesi ile çarpılır ve her mirasçının ne kadar nakit para alacağı belirlenir.

1.800.000 / 6 = 300.000 ₺ eder.Annesi ..................................................1 x 300.000 ₺ = 300.000 ₺Babası ...................................................1 x 300.000 ₺ = 300.000 ₺Kızı ............................................................2 x 300.000 ₺ = 600.000 ₺Kızı ............................................................2 x 300.000 ₺ = 600.000 ₺

Mesele - 87:

MİRAS BIRAKAN

Hanım Kızı Oğlu Babası

1/8 17/24 1/6

3/24 17/24 (51/72) 4/24

9/72 17/72 34/72 12/72 = 72/72

Yukarıdaki meselede hisse genişletmeleri kademe kademe gösterilmiş-tir. Murisin zevcesi 1/8 hisse almış ve murisin babası da farz hakkı olan 1/6 hisseyi almıştır. 1/8 + 1/6 = 7/24 yapar. (paydalar 24'te eşitlenir) Bu durum-


- 75 -

da meselenin 7/24'ü murisin zevce ve babasına verilmiş olur. Geriye 17/24 hisse kalır ki bu hissede ikili birli pay alacak olan murisin oğlu ve kızınındır. Murisin oğlu iki pay kızı ise üç pay alacağından dolayı bu 17/24 hissede üçe bölünür. Yani pay ve payda üç ile çarpılır ve de 51/72 olur. Buradan 17/72 murisin kızına ve 34/72 ise murisin oğluna verilir. Son durum olarak kesirle-rin tamamı 72 paydasına getirilir ki:

Murisin zevcesi .................................................9 payMurisin babası ...............................................12 payMurisin kızı .........................................................17 payMurisin oğlu ......................................................34 pay

Bu meseleyi de murisin terekesinin 72.000.000 ₺ olsun.

72.000.000 / 72 = 100.000 ₺Murisin zevcesi ..........................9.000.000 ₺Murisin babası ........................12.000.000 ₺Murisin kızı ..................................17.000.000 ₺Murisin oğlu ...............................34.000.000 ₺

Mesele - 88:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı

1/4 3/4

5/20 3/20 3/20 3/20 3/20 3/20

Yukarıdaki miras meselesinde ise murisenin kocası 1/4 hisse alır ve geriye kalan 3/4 hisse ise beş kızındır. 3/4 hisseyi beş ile genişletir isek; 15/20 hisse eder. 15 hisse de 5'e bölününce her kıza 3/20'şer hisse düşer.

Mesele - 89:

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Kızı Kızı Kızı Kızı

1/8 7/8

4/32 7/32 7/32 7/32 7/32

Bu meselede de murisin zevcesi 1/8 hissesini alır ve geriye kalan 7/8 hisse ise 4'e bölünür yani pay ve paydası 4 ile çarpılır. Murisin hanımı 4/32 hisse alır. Murisin kızları ise her biri ayrı ayrı olmak üzere 7/32'şer hisse alırlar.


- 76 -

Mesele - 90:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı Kızı

1/4 3/4

6/24 3/24 3/24 3/24 3/24 3/24 3/24 = 24/24

2 1 1 1 1 1 1 = 8

Yukarıdaki meselede murisenin kocası 1/4 hissesini alır ve geriye ka-lan 3/4 hissede 6 kızın olur. Payda eşitlemesi yaparsak meselenin tamamının sadeleştirmeden sonra 8'den kurulduğunu ve kocanın 2 hisse ve her kızın da ayrı ayrı 1 hisse aldığını görürüz.

Mesele - 91:

MİRAS BIRAKAN

Hanım AnnesiAna bir erkek

kardeşAna bir erkek

kardeş

1/4 1/6 1/3

-- 1/6 1/6 1/6

1 1 1 1 = 4

Yukarıdaki miras meselesinde de hanım 1 hisse ve anne ve kardeşlerde ayrı ayrı birer hisse alır. Yani miras meselesi 4'ten kurulur. Bu meselede ha-nım dörtte biri aldıktan sonra, geriye 3/4 hisse kalır, geriye kalan anne ve ana bir erkek kardeşlerin hisseleri eşit olduğundan birer alırlar.

Mesele - 92:

MİRAS BIRAKAN

Hanım Nine Nine NineA bir kız kardeş

A bir kız kardeş

A bir kız kardeş

A bir kız kardeş

A bir kız kardeş

1/4Kızlardan Kalan Bakiye

(3/12)Kalan 3/4'ün 2/3'nü (6/12)

15/60 15/60 30/60

15/60 5/60 5/60 5/60 6/60 6/60 6/60 6/60 6/60 = 60/60

Yukarıdaki miras meselesindeki hisse dağıtım işini geniş bir şekilde açıklayalım. Murisin eşi 1/4 hisse alır. Geriye 3/4 hisse kalır, bu 3/4 hissenin 2/3'ünü A bir kız kardeşler alır. 3/4 x 2/3 = 6/12 eder, 6/12 hisseyi 5 kıza bölersek 6/12 x 5/5 = 30/60 eder. 30 payı 5 kıza bölersek her kıza 6/30 hisse düşer. 3 ninenin payı ise kalan 3/4 hissenin 1/3'ü demiştik. 3/4 x 1/3 = 3/12 eder. Ninelere ait 3/12 hisseyi de 60 paydada eşitlemek istersek 5 ile pay ve paydayı çarparız ve 15/60 eder. 15/60 hisseyi de üç'e bölersek; sadece payı üçe bölersek her nineye 5/60 hisse düşer. Hanımın hissesi ise 1/4 demiştik.


- 77 -

Bunu da paydasını 60'a çıkartmak için pay ve paydayı 15 ile çarparız: 1/4 x 15/15 = 15/60 eder. Yani mesele 60'dan kurulmuş olur.

Murisin hanımı: 15/60 alır. Murisin 3 ninesi ayrı ayrı olmak üzere 5/60 pay alırlar. Murisin 5 A bir kız kardeşleri ise her biri ayrı ayrı olmak üzere 6/60 hisse alırlar.


- 78 -

MESELELERİNİN ÇÖZÜMÜNDELAZIM OLACAK MATEMATİK BİLGİLERİ

Bölünebilme Kuralları:

2 İle Bölünebilme Kuralı: Bir sayının 2 ile tam bölünebilmesi için; o sayının birler basamağının 0, 2, 4, 6, 8 sayılarından biri olması gerekir.

3 İle Bölünebilme Kuralı: Bir sayının 3 ile tam olarak bölünebilmesi için; o sayının rakamları toplamının 3 veya 3'ün katları olması gerekir.

Bir sayının 3'e bölümünden kalan: O sayının rakamları toplamının 3'e bölümünden kalana eşittir.

Örnek:181/3 = 60 + 1 eder.181 Rakamlarını toplarsak 1 + 8 + 1 = 10 eder. 10/3 = 3 + 1 eder.

4 İle Bölünebilme Kuralı: Bir sayının 4'e bölünebilmesi için; o sayı-nın son iki rakamının 4 veya 4'ün katları olması lazım.

Örnek:14400/4 = 3600 eder.14444/4 = 3611 eder.122611/4 = 30652,75 eder, çünkü yukarıdaki tarifimize uymuyor.

5 İle Bölünebilme Kuralı: Bir sayının 5 ile bölünebilmesi için; o sayı-nın birler basamağının 0 (sıfır) veya 5 olması gerekir.

Örnek:1850/5 = 370 eder.185555/5 = 37111 eder.

6 İle Bölünebilme Kuralı: Bir sayının 6 ile bölünebilmesi için; o sayı-nın hem 3 hem de 2 ile bölünebilmesi gerekir.

Örnek:4734/6 = 789 eder.4734/2 = 2367 eder.4734/3 = 1578 eder ve yukarıdaki tarifimize tam uyar.


- 79 -

Sayıların Asal Çarpanlara Ayrılması:

Her birleşik sayı; asal sayılarının asal sayıların kuvvetlerinin çarpımı şeklinde yazılabilir.

Örnek:120/2 = 6060/2 = 3030/2 = 1515/3 = 55/5 = 1120 = 23 x 3 x 5 şeklinde yazılır.

OBEB (Ortak Bölenlerin En Büyüğü):

Ortak bölenlerin en büyüğü demek; iki sayının veya daha fazla sayının aynı anda bölünebildiği sayı demektir. Aralarında asal olan sayıların ortak bölenleri her zaman için 1'dir.

Örnek:

18 30 42 / 29 15 21 / 33 5 7 / 31 5 7 / 51 1 7 / 71 1 1 / ____

OBEB = 2 x 3 = 6 eder. Yani bu üç sayı 18, 30, 42 sayıları aynı anda sadece en büyük olarak 6 sayısına bölünürler.

100 120 / 250 60 / 225 30 / 55 6 / 51 6 / 61 1 / ____

Yukarıdaki örnekte 100 ve 120 sayılarını aynı anda bölen 22ve 5 sa-yılarıdır. 22 x 5 = 20 eder. Bu iki sayının OBEB'i 20 sayısıdır.

Sayıların OBEB'i bulunurken, üslü sayıların en küçük üslü olanı alınır.


- 80 -

OKEK (Ortak Katların En Küçüğü):

İki veya daha fazla sayının; her birinin bölünebildiği en küçük sayıdır. İki veya daha çok sayının OKEK'ini bulmak için, sayılar asal çarpanlarına ayrılır ve sayılar kuvvetleri cinsinden yazılır.

Ortak asal çarpanlardan üsleri en büyük olan ile ortak olmayan asal çarpanlar alınır ve birbiri ile çarpılır.

Örnek:

18 45 / 29 45 / 33 15 / 31 5 / 51 1 / ____

Yukarıdaki 18 ve 45 sayılarının OKEK'i; 32 x 2 x 5 = 90'dır.

Örnek:

11 20 25 / 211 10 25 / 211 5 25 / 511 1 5 / 511 1 1 / 111 1 1 / ____

Yukarıdaki 11, 20, 25 sayılarının OKEK'i ise; 22 x 52 x 11 = 1100 eder.

İslam Miras Hukunda HisselerinBayağı Kesir Cinsinden Özellikleri:

Kur'an-ı Kerimde ise açıkça belirtilen hisse nispetleri ise toplam olarak altı çeşittir.

a) Yarım, 1/2 ......................Nısıfb) Dörtte bir, 1/4 ......................Rubuc) Sekizde bir, 1/8 ......................Sümünd) Üç'te iki, 2/3 ......................Sülüsane) Üç'te bir, 1/3 ......................Sülüsf) Altı'da bir, 1/6 ......................Südüs


- 81 -

Ferâiz İlminde HiselerinGenişletilmesi ve Bölünmeleri:

Okuyucuların fazla kafasını karıştırmamak için "Ferâiz İlmi"ne gerek-tiği kadar ve meselelerin paylaştırılması konusunda kolay anlaşılabilmesi için yüzeysel bir bilgi verilecektir.

• 1/2 Hisse mirasın tamamının 2 hisse kabul edilerek yarısının, nısfı-nın verilmesi demektir.

• 1/4 Hisse ise mirasın tamamının dört'te biri demektir.• 1/8 hisse alması demek; mirasın tamamını 8 hisse kabul ederek 8'de

birinin verilmesi demektir.• 2/3 Hisse ise mirasın önce üçe bölünmesi ve bunun içinde 2 payının

alınması demektir.• 1/3 Hisse mirasın tamamının üçte biri demektir.• 1/6 Hisse ise mirasın altıda biri demektir.

Bayağı Kesirlerin Bölünmeleri:

1/2 Hisseyi ikiye bölmek demek kesrin paydasını 2 ile çarpmak de-mektir,

1/2 x 1/2 = 1/4 eder.

1/4 + 1/4 = 2/4 (1/2 eder.)

1/3 kesrini 4'e bölmek istersek bu kesrinde paydasını 4 ile çarparız.

1/3 x 4 = 4/12 eder. Sağlamasını yaparsak

1/12 + 1/12 + 1/12 + 1/12 = 4/12 o da yine 1/3 yapar. En önemli kai-delerden biri de bayağı kesirlerde pay ve payda aynı sayı ile çarpılırsa kesrin değeri değişmez.

15/15 kesri 1 eder. 15/15 kesrinin pay ve paydasını 10 ile çarpalım. 150/150 eder ki bu da 1 demektir.

Mesela varislerden kadının 1/8 olan payını verdikten sonra terekenin geriye 7/8 kadarı kalır. Bu kalanın da 2/3'ünü almak ister isek 7/8 kesrinin önce paydası 3 ile çarpılır. Daha sonrada payı 2 ile çarpılır ve bu işlemle 7/8 kesrinin üçte ikisini almış oluruz.

7/8 x 2/3 = 14/24 (kesir üçe bölündü) olur ki bu sayı 7/8 sayısının 2/3'üdür.


- 82 -

Bayağı Kesirlerin Toplama ve Çıkartma İşlemleri:

Bayağı kesirlerde toplama veya çıkartma yapmak için muhakkak ke-sirlerin paydalarının eşitlenmesi gerekir.

1/4 + 1/6 + 1/8 = Demek için kesirlerin paydalarının 24'de eşitlendiğini görmemiz lazım. Bu durumda 1/4 kesrinin pay ve paydası 6 ile; 1/6 kesrinin pay ve paydası 4 ile ve 1/8 kesrinin pay ve paydası 3 ile çarpıldığı zaman her üç kesirin de paydalarının 24'de eşitlendiğini görürüz.

Bunu işlem olarak ifade edecek olursak;1/4 x 6/6 = 6/241/6 x 4/4 = 4/241/8 x 3/3 = 3/24 eder.6/24 + 4/24 + 3/24 = 13/24 eder.

Bayağı kesirlerde çıkartma işlemleri de aynı yol izlenerek yani muhak-kak payda eşitlemesi yapılarak işlem yapılır.

Çarpma işlemlerinde ise kesirlerin pay ve paydaları birbiri ile çarpılır.

Örnek:

2/2 = 1 eder. 4/4 = 1 eder.

2/2 x 4/4 = 8/8 = 1 eder. Demek ki kesrin pay ve paydası aynı sayı ile çarpıldığında kesrin değeri değişmez. 1/4 x 3/4 = 3/16 eder.

"Matematik ilmi olmadan hiçbir bilimde ilerleme sağlanamaz."


- 83 -

AVL

"Ferâiz İlmi"nde varislere farz olan hisseleri dağıtılırken bazı mese-lelerde hisselerin toplam meselenin aslını geçer. Yani pay, paydadan (mah-reçten) fazla gelir, işte bu duruma AVL veya Mesele Avletti denir Bu gibi durumlarda esas olan meselenin payı fazla gelince, payın payda olarak kabul edilerek varislere miras dağıtımının yapılmasıdır.

Mesela; mesele çözümlenirken, meselenin paydası 24'ken farz hisseleri verildiğinde pay 27 oluyorsa (27/24) miras meselesi 24'den 27'ye AVL etmiş demektir ve bu durumda miras 27'ye bölünerek herkesin hisseleri dağıtılır.

Bu gibi AVL durumlarına bazı müellifler tarafından "aile"de denilir. Bu durumu bir miras meselesi ile açıklayalım.

Mesele - 93:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Öz Kız Kardeş Öz Kız Kardeş

1/2 2/3

1/2 1/3 1/3

3/6 2/6 2/6= 7/6

Avl olayı

3/7 2/7 2/7 = 7/7

Yukarıdaki meseleyi inceleyecek olursak, murise'nin ölümü ile geriye varis olarak kocasını ve 2 öz kız kardeşini bırakmıştır. Bu meselede koca; murisenin furuu yani çocukları olmadığı için terekenin 1/2'sini alır. 2 öz kız kardeş ise terekenin 2/3'ünü alır.

Bu meselede hisselerin payda eşitlemesi yapıldığı zaman bayağı kesrin 7/6 olduğunu görürüz. Yani meselenin aslı 6 olması lazımken; 7 olduğu görü-lür. Bu durumlarda miras 6'ya değil de 7'ye bölünerek paylar dağıtılır. İşte bu duruma AVL denir. Yani meselenin aslı 6'dan 7'ye yükseldi denir.

Bazı miras meselelerinde de paylar dağıtıldığı zaman meselenin pay ve paydası eşit olur, yani farz hisseleri verildikten sonra hisseler toplam me-selenin paydası (mahreci) ile eşit olur, işte bu duruma da "Ferâiz İlmin"de "Adile" denir. Bazı meselelerde de miras dağıtımı yapılırken farz hisseleri meselenin aslından az olur yani miras artar. Bu durumda artan kısım murisin karı ve kocası hariç olmak üzere ve bu artan kısmı alacak murise yakın asa-besi yoksa, artan kısım diğer farz sahiplerine hisseleri oranında red yolu ile dağıtılır. Bu olaya da "Red" veya "Kasıra" denilir.


- 84 -

Mesele - 94:

MİRAS BIRAKAN

Annesi Öz Kız Kardeş

1/3 1/2

2/6 = 10/30 3/6 = 15/30 (1/6 = 5/30 artar)= 25/30Red olayı

2/30 3/30

12/30 18/30 = 30/30

1/6'da tekrar 5'e bölünür ve 5/30 eder 5/30 hissenin 2/30 hissesi mu-risin annesine, 3/30 hissesi ise; murisin öz kız kardeşine ilave edilir. Ve son durum olarak kesirlerin paydası 30 mahrecinde eşitlenirse; Murisin annesi 12/30 ve murisin öz kız kardeşi ise 18/30 pay alırlar.

Yukarıdaki bayağı kesirlerin paydaları 30'da eşitlenecek. Yukarıdaki açıklamada red olayından bahsederken murisin karı veya kocasına red yolu ile pay verilmez demiştik. Çünkü murisin ölümü ile karı veya koca arasındaki akrabalık bağı sona erer. Bu duruma istisna olabilecek tek bir durum vardır. Eğer muris kadın olup ve öz amcası oğlu ile evlenmiş ve tek varis olarak kocasını bırakmışsa; bu durumda koca asabe olması sıfatı ile artan mirası red yolu ile olan mirası alır. Ancak burada sağ kalan kocanın aldığı artan miras; murisenin kocası olması hesabı ile değil, amcası oğlu yani asabesi, yani en yakın erkek akrabası olmasından dolayıdır.

Avl olayında ilk fetvayı veren ve ilk meseleyi çözen Hz. Ömer'di. (r.a.) Hz. Ömer (r.a.) zamanında ölen bir kişinin yani murisenin varis olarak kocası ve 2 kız kardeşi kalmıştı. Miras meselesi çözülürken meselenin aslının 6'dan 7'ye Avl ettiği görüldü. Bunun üzerine Hz. Ömer (r.a.) sahabelerle görüş alış-verişinde bulundu ve bu konuda en geniş bilgiye sahip olan Zeyd Bin Sabit (r.a.) Hz. Ömer'e (r.a.) meselenin aslını 7'ye yükselterek çözmesini önerdi. Ve bu görüş herkes tarafından büyük kabul gördü. Uygulama bu yönde de-vam ede geldi.

Kanaatimizce de en doğru yol bu yoldur, eğer ortada bir külfet kayıp var ise bu külfete her varisin eşit oranda katlanması en doğru yoldur.

Vasiyet konusunda da durum buna benzemektedir. Vasiyette bulunan kişinin mirasının 1/3'lük kısmı edilen vasiyete kâfi gelmezse varisler bu kül-fete hisseleri oranında katılırlar.


- 85 -

Mesele - 95:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kız Kardeş Kız Kardeş

1/2 1/3 1/3

3/6 2/6 2/6= 7/6

Avl olayı

3/7 2/7 2/7 = 7/7

Yukarıdaki meselede murisenin kocası 1/2 yani mirasın yarısını alır. Murisenin kız kardeşleri ise 2/3'yi aralarında eşit olarak paylaşır ve ayrı ayrı 1/3'er hisse alırlar. Hisselerin payda eşitlemesi yapıldığında,

Murisenin kocası ....................................3/6 alır.Murisenin kız kardeşi ....................2/6 alır.Murisenin kız kardeşi ....................2/6 alır.

Ve böylece mirasın aslının 6 olması lazım iken 7'ye avl ettiği görülür. Böylece tereke 7 bölünerek payların dağıtımı yapılır.

Bazı meselelerde ise hisseler tam gelir avl olayı olmaz. Mesela varisler murisenin kocası ve bir tane baba bir kız kardeşi olsa mirasın 1/2'sini koca ve diğer 1/2'sini de B bir kız kardeş alır ve adile olayı olmuş olur.

Mesele - 96:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Baba Bir Kız Kardeş

1/2 1/2 = 2/2

Mesele - 97:

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Baba Bir Erkek Kardeş

2/3 1/3

1/3 1/3 1/3 = 3/3

Mesele - 98:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Oğlu

1/4 3/4 = 4/4


- 86 -

Mesele - 99:

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Oğlu

1/8 7/8 = 8/8 = 8/8

Mesele - 100:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Öz Kız Kardeş Öz Kız Kardeş

1/2 2/3

3/6 2/6 2/6= 7/6

Avl olayı

3/7 2/7 2/7 = 7/7

Yukarıdaki miras meselesi çözülürken meselenin aslının 6'dan 7'ye av-lettiği görülür, çünkü terekenin 1/2'sini murisenin kocası almış ve 2/3 payını da 2 öz kız kardeş kendi aralarında eşit olarak paylaşmışlardır. Bu durumda meselenin mahreci yani paydası 7 kabul edilir ve tereke 7'ye bölünerek hisse-ler farz sahiplerine dağıtılır.

Mesele - 101:

MİRAS BIRAKAN

Kocası AnnesiAna Bir Kız

KardeşAna Bir Kız

KardeşÖz Kız Kardeş

Baba Bir Kız Kardeş

1/2 1/6 1/3 1/2 1/6

3/6 1/6 1/6 1/6 3/6 1/6= 10/6

Avl olayı

3/10 1/10 1/10 1/10 3/10 1/10 = 10/10

Yukarıdaki miras meselesinde ise varislere farz hakkını verdikten son-ra meselenin aslının 6'dan 10'a avlettiğini görürüz. Bu gibi durumlarda me-selenin aslı 10 kabul edilerek miras 10 bölünür ve hak sahiplerine hakları ulaştırılır.

Mesele - 102:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Öz Kız Kardeş AnneBaba Bir Kız

KardeşAna Bir Kız

Kardeş

1/2 1/2 1/6 1/6 1/6

3/6 3/6 1/6 1/6 1/6= 9/6

Avl olayı

3/9 3/9 1/9 1/9 1/9 = 9/9


- 87 -

Yukarıdaki miras meselesinde ise murisenin ölümü ile geriye varis olarak kalan kocası 1/2 hisse, öz kız kardeşi 1/2 hisse, annesi 1/6 hisse, B bir kızkardeşi 1/6 hisse ve A bir kızkardeşi yine 1/6 hisse almıştır. Burada meselenin aslı 6'dan 9'a avl etmiştir. Murisenin terekesi 9'a bölünerek her-kesin hakkı verilir. Yukarıdaki murisenin terekesini bir de parasal olarak dü-şünelim, mesela murisenin ölümü ile geriye; 2.700.000 ₺ servet yani miras bıraktığını varsayalım. Bu durumda tereke 6'dan 9'a avl ettiği için meselenin aslı 9 kabul edilir ve tereke önce 9'a bölünür.

2.700.000 ₺ / 9 = 300.000 eder.Kocası ..................................................3 x 300.000 ₺ = 900.000 ₺Öz kız kardeş...........................3 x 300.000 ₺ = 900.000 ₺Anne ........................................................1 x 300.000 ₺ = 300.000 ₺B Bir Kız Kardeş..............1 x 300.000 ₺ = 300.000 ₺A Bir Kız Kardeş .............1 x 300.000 ₺ = 300.000 ₺

Genel olarak avliye meselesini ele alacak olursak üç başlık altında ir-deleyebiliriz.

A) AdileB) Reddiye (kasıra)C) Avliye (aile) olarak tanımlanabilir.

Adile meselesinde varislere farz hisseleri dağıtıldıktan sonra hisselerin toplamı meselenin aslı ile aynı olur yani ne fazla, nede eksik verir.

Bir durum daha vardır ki varislerin farz hisseleri dağıtıldıktan sonra arta kalan bakiye olursa bunu hak eden bir asabe olunca arta kalan bakiye de asabeye verilirse yine adile olmuş olur. Yani meselenin aslı ne ise o şekilde terekenin paylaşımı yapılır.

Mesele - 103:

MİRAS BIRAKAN

AB Bir Kız Kardeş AB Bir Kız Kardeş A Bir Kız Kardeş A Bir Kız Kardeş

2/3 1/3

2/6 2/6 1/6 1/6 = 6/6

Ayrıca yukarıda bahsettiğimiz, reddiye yani kasıra meselesi de; farz hisselerini verdiğimiz takdirde mirastan artan bir kısım kalır. Yani farz his-selerinin tamamı mirasın toplamından eksik kalır. Eğer varisler arasında mu-risin asabesi varsa zaten artan kısmı asabe olan varis alır. Eğer asabe yoksa kalan bakiyeyi farz sahiplerine hisseleri nispetinde dağıtılır. Sadece daha önce bahsettiğimiz gibi kadın veya kocaya red yolu ile pay verilmez.


- 88 -

Mesele - 104:

MİRAS BIRAKAN

Ana Baba Bir Kız Kardeş Ana Baba Bir Kız Kardeş Anne

2/3 1/6

2/6 2/6 1/6= 5/6

Red olayı

2/5 2/5 1/5 = 5/5

Yukarıdaki meselede görüldüğü gibi; meselenin 6'dan kurulması gere-kirken farz hisseleri 5'e tekabül etmiştir. Bu durumda murisin artan payı ala-cak bir asabe sınıfından varisi olmadığı için bakiye kısım varislere hisseleri nispetinde dağıtılır. Yani tereke 5'e bölünerek miras dağıtımı yapılır. Burada ki ince nokta ise avliye meselesi ile reddiye meselesi tamamıyla birbirinin tersidir.

Avliyede farz hisseleri meselenin mahrecinden yani paydasından fazla gelir ki bu durumlarda en doğru yol meselenin mahrecini yani paydasını his-seler toplamına yükselterek murisin terekesinin hisseler toplamına bölündük-ten sonra varislerin hakkını dağıtmaktır.

Reddiye olayında ise tam bu durumun tersi bir oluşum söz konusudur. Mesela varislere farz hakları verildikten sonra artan bakiyeyi alacak bir asa-bede yoksa artan kısım tekrar farz sahiplerine hisseleri nispetinde dağıtılır. Burada en doğru yol murisin terekesini hisseler toplamına bölerek pay dağı-tımı yapmaktır.

Avliye olayında hisseler meselenin mahrecinden yani paydasından fazladır. Bu nedenle avliye meselelerinde varislerin alacağı pay azalır.

Örnek verecek olursak; meselenin aslının 21/18 olması halinde avl du-rumu vardır. Eğer avl olamasaydı murisin mal varlığı 18'e bölünecekti ama avl olduğu için; murisin terekesi 21'e bölünerek hisseler dağıtılacaktır. Bu durumda varislerin hisselerinde bir azalma söz konusu olur.

Reddiye olayında ise varislerin alacağı pay artar. Örnek verecek olur-sak; murisin mirasından farz haklarını dağıttıktan sonra artan bakiyeyi alacak bir asabeninde olmaması halinde artan kısım farz sahiplerine dağıtılacaktır. Meselenin 6/6'dan kurulması gerekirken 5/6'dan kurulması durumunda tereke 6'ya değil de 5'e bölünecektir. Dolayısı ile varisler daha çok hisse veya mal veya para alacaklar.

Sadece varislerden kadın veya kocaya red yolu ile hisse verilmez. Çünkü onlar farz haklarını almışlardır.


- 89 -

HACB

Varis olan kişinin bir başka varisin bulunmasından dolayı mirastan mahrum kalması veya miras payının azalması anlamına gelir.

Hacb-ı Noksan; Ashab-ı Ferâizin farz hissesinin az alınması manasına gelir. Aşağıda her mirasçının durumu ayrı ayrı ele alınacaktır.

Koca; sağ kalan koca murisin çocukları veya oğlunun çocukları ile birlikte bulunursa, 1/2 hisse alacağı yerde 1/4 hisse alır. Halbuki murisin ço-cukları veya oğlunun çocukları olmasaydı 1/2 hisse alacaktı. Bu duruma koca ölenin çocukları tarafından hacb olunmuştur denir.

Kadın; kadının durumu da kocanın durumu gibidir, murisin çocukları veya oğlunun çocuğu var ise 1/4 hisse alacağı yerde 1/8 hisse alır. Hâlbuki murisin çocukları veya oğlunun çocuğu olmasaydı sağ kalan kadın 1/4 hisse alacatı. Burada kadın ölenin çocukları ve torunu tarafından hacb edilmiştir, yani noksan hisse almıştır.

Anne; murisin çocukları veya oğlunun çocukları ya da murisin iki kar-deşi ile beraber bulunduğunda 1/3 hisse alacağı yerde 1/6 hisse alır, halbuki murisin çocuğu veya oğlunun çocuğu ya da iki kardeşi olmasaydı 1/3 hisse alacaktı. Burada anne varisler tarafından hacb olunmuştur.

Oğlun Kızı; oğlun kızı eğer murisin bizzat kendi kızı ile beraber olur-sa 1/6 hisse alır. Eğer murisin kızı olmasaydı murisin oğlunun kızı 1/2 hisse alacaktı. Burada murisin oğlunun kızı 1/6 hisse alması kızların hakkının 2/3'e tamamlanması içindir.

B Bir Kız Kardeş; ölenin B bir kız kardeşi, ölenin AB bir kız kardeşi ile birlikte olursa 1/6 alır. Eğer ölenin AB bir kardeşi olmasaydı B bir kız kardeş 1/2 alacaktı.

Yukarıdaki gösterildiği üzere ölenin AB bir kardeşi B bir kardeşini Hacb-ı Noksan yaparak 1/2'den 1/6'ya indirmiştir. Hacb-ı Noksan Ashab-ı Ferâiz'e ait bir kavramdır. Asabe grubun'da Hacb-ı Noksan bulunmaz. Asa-beler bazen az; bazen de fazla hisse alabilmektedirler. Asabelerin az veya çok hisse alması hacb dolayısıyla değil de kalan miras hissesinin azlığı veya çokluğundan olur.

Hacb-ı Hırman; Tamamen hacb demektir. Bazı varisler vardır ki hiç-bir durumda Hacb-ı Hırman ile mahcup olmadıkları halde; Hacb-ı Noksan ile mahcup olabilirler. Bu varisler ise; Baba, Anne, Hanım, Koca, Oğul ile Kızıdır. Yalnızca bu şahıslar köle veya katillik durumunda varis olamazlar. Katillik demek ise varisi olacağı miras bırakanı öldürmesi anlamındadır. Di-


- 90 -

ğer katiller değil. Katillik veya kölelik dolayısıyla miras alamamak Hacb-ı Hırman değildir. Hacb-ı Hırman zaten mirasçılar arasında olur; hâlbuki katil veya kölenin varis sıfatı asla olmaz.

Hacb-ı Hırman'da üç usul; Ölene başka bir şahıs ile bağlı olan kimse o şahıs mevcut olduğu müddetçe varis olamaz. Aşağıda verilen örneklerde olduğu gibi;

Oğul mevcutken; oğlun oğluBaba mevcutken; dede (büyükbaba), kardeşDede varken; amcaAnne varken; nine (büyükanne) varis olamaz ve pay alamazlar,

İstisnai durum; yukarıdaki kuralın dışında sadece A bir kardeşler ana ile birlikte olduğu halde varis olup pay alırlar. A bie erkek kardeş ölüye ana vasıtası ile bağlı olduğu halde ve ana mevcut olduğu halde varis olur ve hisse alır.

Mahcup; mutlak olarak başkasını etkiler ve onu hacb edebilir.

Mahrum; asla başkasını etkilemez sadece kendisini etkiler. Kendisi yok veya ölü kabul edilir. Katil veya köle gibi veya gayrimüslim gibi.

Yakın Uzağı Hacb Eder (Kurb-i derece); Murisin akrabaları arasında yakınlık çok önemlidir. Ölene daha yakın olan varis daha uzak olan varisi hacb eder yani mirastan ıskat eder. Bunların irsin sebebinde birleşmeleri pek bir şey değiştirmez.

Örnek verecek olursak murisin oğlu varken oğlun oğlu varis olamaz yani varis olan oğlun oğlu hisse alamaz. Bazı varislerin başka varislerce hacb edilmesi yani hiç miras alamaması durumuna Hacb-ı Hırman denir.

Mesele - 105:

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğlun Oğlu

Tamamını Alır Miras Alamaz (Hacb-ı Hırman)

Bu meselede ölenin oğlu ölenin torununu mirastan ıskat etmiştir. Aynı durum ana sağ iken hiçbir ninenin mirasçı olamadığı gibi.

İstisnai durum; B bir kız kardeş AB bir kız kardeş ile birlikte olursa 1/6 pay alır. Burada AB bir kız kardeş; B bir kız kardeşten ölüye daha ya-kın olduğu halde; B bir kız kardeşi Hacb-ı Hırman ile yok edememiş ancak Hacb-ı Noksan ile hacb edebilmiştir.


- 91 -

Kuvvet-i Karabet (Yakınlık Kuvveti); Kuvvet-i Karabette öncelik se-beplerinden'dir. Murise kuvveti karabet (yakınlık) yönünden daha yakın olan uzak olanları hacb eder.

Örneğin; AB bir erkek kardeş varken B bir erkek kardeş varis olamaz. AB bir amca varken; B bir amca varis olamaz.

Mirastan Mahrum Olan Kimse; diğer varisleri asla hacb edemez. Bu kişiler aynen ölü gibi kabul edilir. Katil, köle veya gayrimüslim gibi. Miras-tan mahrum olan kimseler ne Hacb-ı Hırmanda ne de Hacb-ı Noksanda diğer mirasçıları etkileyemezler. Bu kişiler yok sayılır aynen ölü gibidirler.

Mesele - 106:

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Oğlu (Murisi öldürmüş, katil ya da gayrimüslim)

1/4 pay alır Miras mahrum, hisse alamaz yok sayılır.

Normal durum olsa murisin eşi 1/8 hisse alacaktı. Bu durumda murisin oğlu yokmuş gibi 1/4 hisse aldı.

Mesele - 107: Hacb-ı Noksan'a örnek.

MİRAS BIRAKAN

Anne Baba Erkek Kardeş Erkek Kardeş

1/6 5/6Her iki kardeş de baba tarafından Hacb

edilmiştir. (Iskat)= 6/6

Bu örnekte baba asabe olup diğer iki kardeşi hacb etmiştir. Yani mi-rastan mahrum bırakmıştır. Anne ise normalde 1/3 alması gerekirken murisin iki erkek kardeşi tarafından hacb edilmiş ve 1/6 hisse alabilmiştir. Çünkü murisin erkek kardeşleri irs yönünden anneden daha yakındır.

Mesele - 108: Hacb-ı Hırman'a örnek:

MİRAS BIRAKAN

Babası Babaannesi Anneannesi

Tam Sakıt Sakıt

Bu örnekte görüldüğü gibi murisin babası, babaanneyi ve anneanneyi mirastan mahrum (sakıt) etmiştir. Babaanne de murisin anneannesini miras-tan mahrum (sakıt) etmiştir. Eğer babaanne olmasaydı murisin anneannesi 1/6 pay alacaktı. Burada görüldüğü gibi baba'nın kuvvetli irs bağının olması, Ashab-ı Farz sahibi olması ve asabe olması sıfatı ile mirasın tamamını almış-tır.


- 92 -

Hacb-ı Noksan beş kişiden oluşur. Bunlar; Anne, Oğlun Kızı, B bir kız kardeş, Koca ve Hanımdır.

"Sadık o kimsedir ki, Allahu Teala'nın hükmüne razı olduktan sonra, Allahu Teala'nın emirlerini yerine getirip; Resulullah (s.a.v.) efendimizin sünneti seniyesine uyan, başkasından bir şey istemeyip verilirse şükreden, verilmezse sabreden kimsedir."

Seyyid Ahmet Bedevi Hz.(M. 1200 - 1276)


- 93 -

VARİSLERİN ÖZELLİKLERİ

Varislerin çeşitleri üzerinde görüş birliği olan veraset, yani mirasçı olma yolu ikidir.

1) Farz yolu ile mirasçı yani varis olmak.2) Asabe yolu ile varis olmak.

Daha sonra bir kısım fıkıh âlimleri bunlara Zevi'l-Erham yani akraba-lık yolu ile varis olmayı da ilave etmişlerdir.

Farz yolu ile miras almak demek Allah'ın kitabı Kur'an-ı Kerim'de be-lirtilen hisseleri, Peygamber (s.a.v.) tarafından belirtilen hisseleri ve icma ile oranı belirtilmiş hisseleri almak demektir. Farz sahipleri her zaman için asabe den önce gelir.

Asabe'ler ise farz sahiplerine hakları verildikten sonra bakiye kalan kısmı alırlar, bazı durumlarda eğer hiç farz sahibi yoksa mirasın yani tereke-nin tamamını da alabilirler.

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur; "Farz olan hisseleri sahiplerine ulaştırınız; farz sahiplerinden geriye kalan da en yakın erkek mirasçınındır."

Bazı kişiler sadece farz hakkını alarak varis olur. Bu çeşit varislerin sayısı altıdır.

1) Murisin yani ölenin annesi,2) Murisin ninesi,3) Murisin kocası (eşi),4) Murisin eşi (hanımı),5) Murisin A bir erkek kardeşi,6) Murisin A bir kız kardeşi.

Bazı kişilerse sadece asabe olarak mirasçı olurlar. Bu varisler ise do-kuz kişidir. Bunlar;

1) Oğul, 6) Kardeş oğlu,2) Oğlun oğlu, 7) Amca oğlu,3) AB bir erkek kardeş, 8) Kölenin efendisi, (uygulanmıyor)

4) B bir erkek kardeş, 9) Kölenin hanımefendisi, (uygulanmıyor)

5) Amca,


- 94 -

Bazı hallerde farz ile bazı hallerde asabelik yolu ile mirasçı olan varis-ler ise şunlardır;

1) Kız,2) Oğun ızı,3) AB bir kız kardeş,4) B bir kız kardeş,

Yukarıda belirtilen mirasçılar eğer kendi sıralarında bir erkek varisle beraber bulunurlarsa, bunlar asabe olur ve ikili birli hisse alırlar. (Erkek iki; kadın bir) eğer erkek bulunmaz ise farz sahibi olarak varis olup ona göre pay alır. AB ve B bir kardeşlerde murisin kızı veya kızları ile birlikte olursa asabe olurlar.

Varislerin Sayıları:

Fıkıh âlimleri varislerden kadın ve erkek olanların adedini belirlemiş-lerdir. Erkek varislerin sayısının on olduğunu tespit etmişlerdir. Bunlar;

1) Oğul, 6) Kardeş oğlu,2) Oğlun oğlu, 7) Amca,3) Baba, 8) Amca oğlu,4) Dede, 9) Koca,5) Kardeş, 10) Kölesini azad eden efendi, (uygulanmıyor)

Kadın varislerin sayısı ise icma ile yedi olarak tespit edilmiştir. Bunlar;

1) Kız, 5) Kız kardeş,2) Oğlun kızı, (aşağı yönde) 6) Hanımı, (Zevce)

3) Anne, 7) Kölesini azad hanım, (uygulanmıyor)

4) Nine, (yukarı doğru)


- 95 -

MURİSİN TERİKESİNDENHAK ALACAK VARİSLERİN

DERECELERİ (MURİSE YAKINLIĞI)

1) Ashabı-ı Ferâiz: Önce Ashab-ı Ferâiz belirli yani muayyen hissele-rini alır. Ashab-ı Ferâiz'den mal artarsa, bakiye kalan asabe'ye kalır. Eğer farz sahiplerinden geriye bir şey kalmaz ise, asabeler bir şey alamaz.

2) Nesep Asabeliği: Nesep asabeliği her zaman için sebep asabeliğin-den öndedir.

3) Mevle-l Ataka: Köle veya cariyeyi azad eden kişiye denir.4) Mevle-l Atakanın Erkek Asabesi: Azad edilen köle yani mu'tak

ölüp; ashab-ı Ferâiz ile nesep asabeliğinden mirasçısı bulunmadığı takdirde, mut'tık (yani köleyi azad edenin erkek asabesi) mevle-l ataka yerine geçer (yani köleyi azad eden efendinin yerine) ve ölen kölenin mirasını alır.

5) Ashab-ı Ferâiz'i Nesebiyyeye Hisseleri Miktarında Red: Burada-ki en önemli özellik nesep yönünden murise bağlı olan farz sahiplerini kastet-mektedir. Çünkü murisin hanımı veya kocası da her ne kadar farz ashabı ise de, red yolu ile artan mirastan pay alamazlar. Çünkü kişi öldüğü zaman, ister kadın olsun, isterse erkek ölen kişi ile akrabalık bağını bitirmiş olur.

Mesele - 109:

MİRAS BIRAKAN

Ana Baba Bir Kız Kardeş Anne

1/2 1/3

3/6 2/6= 5/6

Red olayı

3/5 2/5 = 5/5

Bakiye kalan 1/6 hisseyi 5'e bölerek varislere hisseleri oranında dağıt-mamız gerekir. Ama varislerin hisseleri 5 ile uyumlu olduğu için mirası doğ-rudan doğruya 5'e böleriz, 3 hissesini AB bir kardeşe ve 2 hissesini de anneye veririz. Yukarıdaki miras dağıtım cetvelinde murisin ölümü ile geriye AB bir kız kardeşi ile annesini varis olarak bıraktığı görülmektedir.

Murisin AB bir kız kardeşi 1/2 hisse aldıktan sonra murisin annesi de farz hakkı olan 1/3 hisseyi alır ve geriye 1/6 hisse bakiye kalır. Bakiye kalan 1/6 hissede tekrar 5'e bölünerek 3 hissesi AB bir kızkardeşe ve 2 hissesi de anneye verilir. Bu işleme red yolu ile miras almak denir.

6) Zevi'l Erham: Bunlar murisin yani miras bırakan kişinin farz sahibi olmayan ve asabede olmayan akrabalarıdır. Bunlar; Hala, Teyze, Erkek kar-deşlerin kızları gibilerdir.


- 96 -

Zevi'l Erham mirasçıları duruma göre terekenin tamamını alabilecek-leri gibi ayrıca Ferâiz'i Sebebiyye yani sebep yolu ile murise Ashab'ı Farz olarak mirasçı olan karı veya kocadan artan malı da alırlar. Çünkü kadın ve koca red yolu ile mirastan pay alamazlar.

7) Mevle'l Müvalat: Üst bölümlerde açıklamış olduğumuz altı kısım mirasçı bulunmaz ise; Mevle'l Müvalat bütün terikeyi alır. Ayrıca Ashab'ı Farz sahibi olupta kendilerine red yolu ile miras verilemeyen kadın veya ko-cadan biri de varis olarak bulunursa bunlardan artan kısmı Mevle'l Müvalat alır.

8) Başkasının Üzerine Nesebi İkrar Edilen Kimse: Neseb ikrarında bulunan kişinin ikrarı, neseb nispet etmesi konusunda açık ve sarih olmalıdır. Bir insanın bir başkasına atfen bu kişi benim kardeşimdir veya annemdir veya amcamdır veya oğlumun oğludur demesi gibidir.

Örnek verecek olursak ikrarda bulunan kişi; "bir başkasına bu benim kardeşimdir" dediği anda ayrıca bir başka durumda ortaya çıkmış olur ki; bu kişinin babasına varis olma durumu gündeme gelebilir. Ancak bu ikrar yani itiraf ikrarda bulunan kişinin babası açısından geçersiz olmasıdır. Ama kendi-si hakkında geçerli olur ve bu kişi; ikrarda bulunan kişiye varis olur.

9) Miras Bırakan Tarafından Kendisine 1/3'ten Fazla Vasiyet Edi-len Kimse: Eğer miras bırakan yani muris bir kişiye terekenin 1/3'ten fazla vasiyette bulunmuşsa musaleh yani lehine vasiyette bulunulan kişinin 1/3'ten fazlasını alması diğer varislerin müsaadesine bağlıdır. Eğer varisler rıza gös-terirse vasiyet edilenin tamamını alır. Eğer yukarıda sayılan varislerden hiç-biri yoksa musaleh'e itirazda bulunacak kimse kalmayacağından yine vasiyet edilen 1/3'ten fazla bile olsa yine tamamını alır. Eğer hiç varis yoksa terikenin tamamı musaleh'e yani vasiyet edilene kalır.

10) Beytü'l Mal (Devlet Hazinesi): Yukarıda saydığımız varis yani mirasçılardan hiçbiri yoksa miras bırakanın terikesinin tamamı devlet hazine-sine yani Beytü'l Mal'a kalır. Muris tarafından bir şahsa vasiyette bulunulmuş ve murisin yaptığı vasiyet miktarı terikenin 1/3'ünden fazla olursa ve tere-keden musaleh kendi hakkını aldıktan sonra artan mal yine hazineye konur.

Murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak sadece eşlerinden biri yani murisin hanımı veya murise'nin kocası kalır ise sağ kalan bu eşlere farz hakkı verildikten sonra; geriye kalan yine Beytü'l Mal'a kalır. Bu gibi mallara yani terekeye maliye hazinesinin varis olması devletin mirasçı olmasından kay-naklanan bir olay değildir. Murisin bıraktığı malların sahipsiz olmasından dolayıdır. Eğer devlet yani Beytü'l Mal varis olsaydı miras dağıtımı yapıldığı zaman orada hazır bulunan fakir ve muhtaçlara da bir şey vermememiz ge-rekirdi.


- 97 -

Varis Olma Durumlarına Engel Haller:

Mirasçı yani varis olmaya engel haller Mevain-i İrs diye de tanımla-nır. Bir kişi esasen mirasçı yani varis olduğu halde bazı sebeplerden dolayı miras alamaz yani mirastan mahrum olur. Bu sebepleri başlıca ve genel tabir ile dört bölümde sayabiliriz.

1) Kölelik (Rıkk) Müessesesi: Kölelik müessesesi uygulamadan ta-mamen kalktığı için üzerinde detaylı olarak durulmayacaktır. Anlaşılıp belirli oranda bilgi sahibi olunması amaçlanacaktır.

Kölelik mirasçı yani varis olmaya engeldir. Köle olan bir insan başka birinin yani hür olan bir insanın malına varis olup terekeden hak alamaz. Köle ve elinde olan malların hepsi efendinin malı sayılır aynı bir eşya gibi kabul edilir. Köleye irsi olarak başka birinden intikal edecek mallarda efendinin olur. Bu son durumda ortaya değişik bir durum çıkar. Efendi arada bir irs veya neseb bağı olmadan köleye mirasçı olur ki bu husus genel kabul görme-miştir. Bu durum caiz olarak kabul edilmez.

2) Katil'in Miras Durumu: Kendisi ne miras bırakacak kimseyi yani istikbalde kendisinin miras bırakanı olacak kişiyi öldüren katil bu öldürülen kişiye varis olamaz, onun mirasından pay alamaz. Eğer böyle bir kural kon-mamış olsaydı veya böyle bir emir verilmemiş olsaydı istenmeyen birçok ci-nayetlere meydan verilmiş olabilirdi. Bu istenmeyen durumları önlemek için Yüce Allah (c.c.) ve Resulu (s.a.v.) bu konuda açık ve net olarak katile miras yoktur buyruğunu vermişlerdir.

Yanlış anlaşılmayı önlemek için tekrar belirtmek gerekirse, bu emir kendi miras bırakanını öldürenler için geçerlidir.

3) Din Ayrılığı: Din ayrılığı mirasa engeldir, genel kaide olarak müs-lüman kâfire ve kâfir de müslümana varis olamaz. Eğer bir müslüman, islam dışı evlilik yaparsa kendisi öldükten sonra hanımı (gayrimüslim ise) kendi-sine varis olamaz ama bu hanımından olan çocukları müslüman olacağından babalarına varis olurlar.

Kendisi müslüman olduğu halde bir kitap ehli (hırıstiyan veya yahudi) ile evlenen kişinin evlilik birliği içerisinde doğan çocukları müslüman olur ama bu çocuklar da gayrimüslim olan analarına varis olamazlar. Kitap ehli ile gayri kitabiler arasında miras geçerlidir, birbirlerin varis olup pay alıp vere-bilirler. Örnek verecek olursak; yahudi ve hıristiyan mecusi' ye varis olabilir.

Ehl-i Kıble olan bütün müslümanlar birbirlerine varis olur ve birbirle-rinin mirasını alabilirler. Müslümanlardaki mezhep ayrılığı irs'e yani varis olmaya mani değildir.


- 98 -

Mürted'in miras durumu ise biraz daha değişiktir. İslam fukuhasına yani islam hukukçularına göre mürted olan yani dinden çıkan bir kişinin, din-den çıkıncaya kadarki edindiği mallar müslüman olan varislerine intikal eder ve miras yolu ile varislerine dağıtılır.

Mürted olan veya başka bir ülkeye gitmesinden ve daha birçok sebep-lerden dolayı mürted olduğuna mahkemece karar verilen kişinin, dinden çık-tıktan sonraki edindiği mallar Beytü'l Mala yani devlet hazinesine kalır.

4) Vatan Ayrılığı (Dar Ayrılığı): İki ayrı ülke vatandaşı olan kişiler arasında miras veya veraset olayı söz konusu olmaz. Başka devletlere tebaa olmuş yani başka bir ülkenin vatandaşlığına geçmiş insanlar arasında, ismet ve vela kalmamıştır.

Varis demek ölen miras bırakanını malında mülk sahibi yani malik olarak sahip olur ve böyle zilliyet ve tasarruf eder. Bu haller iki devletin harp halinde olmaları durumunda söz konusu olur. Ama iki devlet birbiri ile dost ise ve birbirleri ile yardımlaşma durumunda iseler, o zaman mal ve can ismeti yani güvenliği veya güvencesi var demektir.

Başka bir devletin vatandaşı olan bir zımmı eğer yaşadığı ülke islam diyarı yani memleketi veya devleti ile savaş halinde ise, islam diyarındaki akrabasına varis olamaz yani mirasından bir şey alamaz.

İslam'ın ilk yıllarında yani Hz. Resululllah (s.a.v.) İslam'ın emirlerini tebliğ etmeye başladığında hemen hemen çevre ülkelerin hepsi müslümanlar-la itilaf yani savaş halinde idi. Böyle durumlarda yani savaş halinde olduğun bir ülkenin vatandaşına miras vermek yani onu varis kabul etmek zaten ne aklen ne de hukuken kabul görmez.

Müslümanlar arasında dar (vatan ayrılığı) veya tebaa ayrılığı söz ko-nusu olmaz, müslümanlar arasında din birliği yani islam kardeşliği vardır. Hangi müslüman ülkesi olursa olsun bu ülkelerin müslüman vatandaşları birbirlerinin kardeşidir. Bu kardeşliğin müslümanlarca çok iyi anlaşılması gerektiği kanaatindeyim.

Esir olan müslüman her nerede olur ise olsun, hem varis hem de muris olabilir. Müslüman'ın esaret hali buna mani değildir.


- 99 -

İSLAM'DA NESEP KAVRAMI

Doğum ve çocuk olayı evliliğin en tabii sonucudur çocuğun doğması ile birlikte aile içinde nesep 'den terbiyeye kadar birçok kavramları birlikte getirir.

Nesep, emzirme ve hısımlık olayı tamamıyla evlilik sonucu ortaya çı-kan kavramlardır. Tam anlamıyla nesep bir kişinin geldiği soy ile ilişkisini, kan ve hısımlık bağlarını ifade eder.

İslam hukuku açısından doğum olayı nesep açısından sabit kabul edi-lir. Çocuğu hangi ana doğurmuş ise ana yönünden ona aittir.

"Onların anaları ancak; kendilerini doğuran kadınlardır." (Mücadele 2. ayetin içerisinde geçer)

Yukarıdaki Ayet-i Kerimede belirtildiği gibi nesep (doğum olayı) ile sabit olup başka bir ispata gerek yoktur. Burada çocuğun nikâh altında veya nikâh dışı doğması ana bakımından nesebi değiştirmez. Çocuğu doğurduğu kesin olan kadının doğurduğu çocuğun nesebini reddetmesi yani çocuğun analığını kabul etmemesi mümkün değildir. Nesep konusunda en mühim konu çocuğun babası ile olan ilişkisinin ortaya konmasıdır. Prensip olarak sahih bir evlilikten doğan çocuğun nesebi o evliliğin sahibi olan babaya aittir.

"Çocuk yatak sahibi olan babaya aittir; zina eden kimse için mahrumiyet vardır." (Buhari)

Yukarıdaki Hadis-i Şerifte sahih evlilikteki nesebin babaya ait oldu-ğunu açıkladıktan sonra zina sonucu (gayrimeşru ilişki, evlilik dışı) doğan çocuğa da baba yönünden nesebinin tanınmayacağını belirmektedir.

Çocuğun nesebinin babaya nispeti için dört kaynak vardır. Bunlar;

1) Sahih Evlilik: Evlilik içinde doğan çocuğun nesebi babaya yani er-keğe bağlanır. Buna ilave olarak da evlilik ile doğum arasında en kısa altı ay ve en fazla bir yıllık sürenin geçmesi gerekir. (İki yıl olduğunu düşünenlerde var) En az altı aylık süre geçtikten sonra doğacak çocukların nesebi sahih kabul edilir. Doğan çocuğun nesebinin sahih olması için doğumdan haberdar olan babanın çocuğunun nesebini reddetmemiş olması yeterlidir. Kocası ve-


- 100 -

fat eden veya boşanıp da iddet müddetini bekleyen en fazla bir yıl içinde do-ğum yaparsa çocuğun nesebi ölen veya boşanılan kocaya bağlanır. Bir yıldan sonra doğan çocuğun nesebi o evlilikteki kocaya bağlanamaz.

2) Fasit Evlilikte Nesep: Fasit evlilik demek muta nikâhı veya mu-vakkat nikâhı ile evlenme demektir. Bu evlilikteki nesebin babaya nispeti için aranan şartlarda aynı sahih evlilikteki gibidir. Burada fiili birleşmenin muhakkak bulunması gerekir.

3) Evlilik Şüphesi İle Birleşmede Nesep: Bazı durumlarda mesela hanımını boşadığı halde iddet müddeti içinde helal olduğu zanlıyla boşadığı hanım ile birlikte olması sonucu doğan çocuğun nesebi de sahih kabul edilir. Vekil aracılığı ile hiç görmediği bir kadın ile evlenme yerine yanlışlıkla başka bir kadın ile evlenme durumunda da doğan çocuğun nesebi sahih kabul edilir.

4) İkrar ve Dava İle Sabit Olan Nesep: Bir kimsenin "bu çocuk be-nimdir" veya "bu benim babamdır" diyerek birini kendisine nispet etmesi de nesebin sahih olmasını gerekli kılar. Bunun için;

a) Baba ile çocuk arasındaki yaş farkının uygun olması,b) Çocuğun nesebinin önceden bilinememesi,c) Çocuğun zina sonucu (gayri meşru ilişki) doğduğunun söylenme-

mesi,d) Çocuğun en az altı veya yedi yaşlarında olup mümeyyiz olması ve

bunları kabul etmesi gerekir.

İslam hukuku evlatlık müessesesini bir nesep sebebi (kaynağı) ola-rak kabul etmemiştir.

Emzirme:

Çocuğun hayatında ve gelişiminde emzirmenin rolü çok büyüktür. İs-lam hukukuna göre ana ve babayı alakadar eden en önemli yükümlülüklerden biridir. İslam hukukuna göre çocuğun iki yıl süre ile emzirilmesi ana kural olarak kabul edilmiştir. Emzirme süresi olarak kabul edilen bu iki yıllık süre zarfında çocuğu emziren ananın veya emziren başka bir kadının bütün ihti-yaçları çocuğun babasına aittir ve bir nevi yükümlülüktür.


- 101 -

Anneler çocuklarını emziğin tamamlanmasını isteyenler için iki tam yıl emzirirler. Çocuk kendisinin olana da emzirenlerin yiyecekleri ve giyecekleri imkanları nisbetinde bir borçtur. Bununla birlikte herkes ancak gücü nisbetinde yükümlü olur. Ne yavrusu yüzünden bir ana ne de yavrusu yüzünden bir baba zarara uğratılmasın. Mirasçıya da aynı yükümlülük vardır. Eğer baba ve anne birbirleriyle anlaşıp rıza göstererek memeden kesmek isterlerse kendilerine günah yoktur. Şayet çocuklarınızı başkalarına emzirtmek isterseniz vereceğiniz ücreti güzelce ödedikten sonra yine size günah yoktur. Bununla beraber Allah'tan korkun ve bilin ki Allah ne yaparsanız görür. (Bakara 233)

Bakara süresi 233. Ayet-i Kerimede Yüce Allah (c.c.) konuyu açıkça belirtmiş olup, çocuğun emzirme masraflarının varislerce de karşılanması ge-rektiği ve varislere de bir görev olduğunu bildirmiştir.

İmam'ı Azam Ebu Hanife'ye (r.a.) göre; ananın çocuğunu iki yıl süre ile emzirmesi dinen ve ahlaken gerekli ve bir yükümlülüktür. Ancak çocuk anasının memesinden başka bir memeyi tutmuyor ise yine ana için dinen, ahlaken ve hukuken bir mecburiyet ve sorumluluk haline gelir.

Diğer mezheplere göre ise; ananın çocuğunu emzirmesi dinen, ahlaken ve de hukuken bir mecburiyettir. Ananın normal şartlarda çocuğunu emzir-mesinin gerekliliği ve bir görev olduğu; ancak herhangi bir güçlük olması veya ana ve babanın bir zarar görebileceği ihtimalinin belirmesi durumla-rında sütanne tarafından emzirtilmesinde bir sakınca olmadığı bildirilmiştir. (Bakara 233, Talak 6) evlilik süresi içerisinde veya boşandıktan sonra iddet müddeti içerisinde çocuğunu emziren kadın (ana) çocuğun babasından her-hangi bir ücret talep edemez. Zaten bu sürelerde ananın nafakası babanın üzerinedir.

O kadınların, gücünüze göre oturduğunuz meskenin bir bölümünde oturmalarını sağlayın ve onlara baskı yapmak için kendilerine zarar vermeye kalkışmayın! Eğer yüklü iseler, doğumlarını yapıncaya kadar nafakalarını verin! Sizin için çocuğu emzirirlerse ücretlerini verin ve aranızda güzelce anlaşın. Eğer zorlaşıyorsanız, bu durumda çocuğu baba hesabına başka bir kadın emzirecektir. (Talak 6)


- 102 -

Nafaka:

Nafaka olayındaki maksat usul (üst soy) ve furuu (alt soy) ile hısımlık (Zev-il Erham) nafakasıdır. Bu duruma göre nafaka alacak kimsenin çalışa-maz durumda ve muhtaç olması gerekir. Nafaka olayında genel kural birbir-lerine nikâh düşmeyenler birbirlerinin nafakasını karşılamakta karşılıklı ola-rak sorumludurlar. Tabi ki nafaka olayı; sağlıklı olmak ve çalışabilir durumda olmak ve maddi güç ile doğrudan ilgilidir. (Aile dışındakiler için) Nafaka verecek şahsında fakir ve başkasına muhtaç olmaması gerekir.

Furuu'n Nafakası; Çocukların ve torunların ergenlik çağına gelince-ye kadarki nafakaları babaya aittir. Eğer baba fakir ana zengin ise bu du-rumda nafakanın sorumluluğu ana'ya düşer.Ergenlik çağına gelip, beslenme ve barınma ihtiyaçlarını karşılayamaz durumda olan çocuklarında nafakası babaya aittir. (Yaşları kaç olursa olsun) Ayrıca ilim tahsil eden çocuğun yaşı kaç olursa olsun babaya aittir. Eğer baba hasta, düşkün ve çalışamayacak du-rumda ise nafaka sorumlusu akrabalar olur. Kız çocuklarının ise evleninceye kadarki nafakaları babaya aittir. Evlendikten sonra her ne sebeple olursa ol-sun boşanan kadının nafakası yine babaya aittir. Kız çocuğunun nafakasının karşılanmasında hiçbir şart aranmaz.

Evlilik birliği içinde ise kadının nafakası her şart altında kocaya aittir.

Usulun Nafakası (Ana, Baba, Dede, Nine); İslam hukukuna göre ana ve baba zengin ise ihtiyaçlarının kendi mallarından karşılanacağı, eğer ana ve baba fakir ve muhtaç ise bütün ihtiyaçlarının çocukları veya torunları tarafın-dan karşılanacağı belirtilmektedir.

Eğer ana ve baba veya dede ve nine fakir ve bakıma muhtaç olupta çocukları veya torunları tarafından bakımlarından yani nafakalarından kaçı-nılırsa yargı yolu ile mecbur edilirler. Ana ve baba veya dede ve nineler başka dine mensup olsalar bile yinede çocuk ve torunların üzerindeki bu sorumlulu-ğu ortadan kaldırmaz. Bütün mezheplerde bu konuda aynı görüştedir

Yukarıda belirtilen nafaka sorumluluğu sadece erkek çocuğa ait değil-dir, eğer kız çocuğunun durumu nafaka vermeye uygun ise o da aynı derecede sorumludur. Dede ve nine konusunda annenin annesi veya annenin babası olması hiçbir şey değiştirmez. Nafaka olayına herkesin maddi gücü oranında katılması en uygun yoldur. Ana, baba, dede, nine'lerin nafakasını karşılamak durumunda olan çocuk ve torunlarında maddi durumlarının uygun ve sağlık durumlarının da elverişli olması gerekir.

Hısımlık Nafakası; Aralarında evlenme yasağı olan hısımlar birbir-lerine karşı karşılıklı olarak sorumludurlar. (Birbirlerinin nafakalarını kar-şılamak konusunda) Hısımlık konusundaki nafakada kişilerin aralarında din


- 103 -

birliği olması ve nafakaya muhtaç olanın fakir ve muhtaç olması ve çalışma-ya engel bir halinin olması ve aralarında anlaşma veya yargı kararı olması gerekir. Ayrıca aralarında mirasçılık bağının da bulunması gerekir.

"Allah ise hakkı söylüyor ve doğru yolu gösteriyor. Evlatlıkları babaları adına çağırın, Allah yanında o daha doğrudur. Eğer babalarını bilmiyor iseniz onlar sizin dinde yakınlarınız ve kardeşlerinizdir."

(Ahzab Suresi, 4)


- 104 -

TEHARUÇ VEYA MUHARECE

Teharuç: varislerden birinin terekeden verilecek veya bir maldan veri-lecek miktar karşılığında mirastan çıkması üzerine varislerin anlaşmalarıdır. Bu bir akittir, anlaşmadır. Aynı zamanda muvazaadır. (Karşılıklı bedel koyma)

Teharuç iki çeşittir;

1) Bedelin birincisi varisin mamelekteki hissesidir. (tereke içi)2) Bedelin ikincisi ise terekeden çıkacak varise verilen maldır. Tarafla-

rın karşılıklı anlaşmaları halinde bu yapılan akit caizdir. (tereke dışı)

Teharuçla ilgili ilk uygulama İslam Halifesi Hz. Osman (r.a.) zama-nında yapılmıştır. Şöyle ki; Sahabenin büyüklerinden Abdurrahman Bin Avf (r.a.) ölüm döşeğinde hanımını boşamış ve hanımının iddet müddeti bitme-den de kendisi vefat etmiş. Miras meselesini Hz. Osman (r.a.) şöyle çöz-müştür; Abdurrahman Bin Avf'ın (r.a.) boşamış olduğu hanımı ile önceki 3 hanımını birleştirmiş ve 4 hanım olarak 1/8 hisseyi alıp bu 4 hanım arasında 4'e bölüp paylaştırması gerekirken; murisin son boşadığı eşi Esbağ El Kelbiy-ye'ye 83.000 dinar veya dirhem vererek mirastan çıkartmış. Geriye kalan 1/8 hanımlara ait hisseyi 3 hanıma eşit olarak paylaştırmıştır.

Tereke içi demek; Musalehin Bih (verilecek mal) murisin terekesinin içinden olmasıdır. Buna dair bir örnek verecek olursak; ölen kadının koca-sının, kadının bıraktığı maldan bir dükkân alarak varislikten çekilmesi gibi. Ama bütün varislerin rızası şarttır.

Mesele - 110: Tereke içi.

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Oğlu

Tereke'den bir dükkan alarak varislikten çıktı

1/3 2/3 = 3/3

Yukarıdaki şemada gösterilen varislerden oğlan ve kız kocaya tereke-den bir dükkân verip de teharuç yapsalardı yani koca dükkânı alıp varislikten çıksaydı, kocaya düşen pay üç hisse yapılır ve 2/3 hissesi oğluna ve 1/3 his-sesi kızına verilir.

Mesele - 111: Tereke dışı.

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Oğlu

1/4 3/4


- 105 -

Bir kadın ölse ve geriye bir kızı ile bir oğlu kalsa, murisin oğlu ile kızı kendilerine ait ve yarı yarıya malik oldukları bir dükkânı terekeden çıkması için kocaya verseler; bu durumda koca varislikten düşer ve kocaya ait olan terekedeki hisse ölenin oğlu ve kızına yarı yarıya verilir. Buradaki özellik eğer kocaya verilen mal terekenin içerisinden verilmiş olsaydı; çıkan varisin hissesi diğer mirasçılara irs hisseleri miktarında dağıtılırdı.

Mesele - 112:

Teharuç yolu ile örneğin koca; terekeden bir mal alsa ve varislikten çıksa; geriye kalan mal diğer mirasçılar arasında meselenin mahrecine (aslı-na) göre hisseleri nispetin de dağıtılır.

MİRAS BIRAKAN

Kocası Annesi Amcası

1/2 1/3 Bakiye

3/6 2/6 1/6 = 6/6

Böyle bir durumda koca hanımının mihr borcuna karşılık kendisine düşen 1/2 hisseden vazgeçse terekenin tamamı anne ve amcaya aşağıdaki gibi paylaştırılır.


Teharuç yolu ile mirastan çıktı. 4/6 2/6

Önemli Not: Teharuç yolu ile varislikten ayrılan (tabii ki bütün va-rislerin rızası ile) mirasçının önce tereke içerisindeki hissesi hesaplanır ve ayrılır; daha sonra diğer varislere hisseleri oranında dağıtılır. Aksi takdir-de varis yok farz edilerek miras dağıtımı yapılırsa haksız durumlar ortaya çıkar ki bu hakkaniyete uymaz.

Mesele - 113:

MİRAS BIRAKAN


1/2 1/3 Bakiye

3/6 2/6 1/6

Teharuç yolu ile mirastan çıktı.

4/6 2/6 = 6/6

Bu örnekte koca teharuç yolu ile varislikten çıkarsa kocaya ait hisse anne ve amcaya hisseleri oranında dağıtılır. Yani kocaya ait 3/6 hissenin 2/6 hissesi anneye ve 1/6 hissesi de amcaya verilir. Anne ve amcanın hisseleri ko-canın hissesi ile uyum sağladığı için paylarında değişme olmaz. Eğer teharuç yolu ile varislikten çıkan kocanın yok farz edilerek miras dağıtımı yapılmış olsa idi karşımıza tamamen değişik bir tablo çıkardı.


- 106 -

Mesele - 114: Mesele - 113'teki gibi pay dağılımı yapılmazsa ortaya aşağıdaki yanlış sonuç cıkar.

MİRAS BIRAKAN


-- 1/3 Bakiye (2/3)

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi annenin hissesi tamamen aleyhine olarak değişti. Anne ölenin çocukları olmadığı ve birden fazlada erkek veya kız kardeşi olmadığı için 1/3 hisse aldı ve geriye kalanı da asabe olarak amca aldı. Meselenin doğru çözümü ise önce kocada mirasçıymış gibi payları da-ğıtıp daha sonra teharuç yolu ile varislikten çıkan kocanın hissesini diğer mi-rasçılara payları oranında dağıtmaktır. Yukarıdaki örnekteki olay şöyle izah edilebilir. Zeyd 20 altın ve Amr'da 10 altın ortaya koyup bir işyeri alsalar. Bu işyerinin 2/3 hissesi Zeyd'in ve 1/3 hissesi de Amr'ın olur. Bu açıklamalara rağmen nadir meselelerde teharuç yolu ile çıkan varis yok farz edilerek miras dağıtımı yapıldığında hisselerin değişmediği görülebilir.

Mesele - 115:

1/2 Bakiye 1/6

MİRAS BIRAKAN

Kocası Babası Annesi

3/6 (Teharuç yaparsa) 2/6 1/6

-- 4/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede koca teharuç yolu ile varislikten çıksa ve miras dağıtımı koca hiç yokmuş gibi düşünülerek miras dağıtımı yapılsa payların değişmediği görülür. Aşağıdaki örnekteki gibi paylaşım olur.

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi

2/3 1/3 Alırlar.

Bu tablodaki duruma göre baba ile annenin durumu aynı oğlan ile kız gibidir. Yine belirtmeliyim ki işin doğrusu teharuç yolu ile varislikten çıkan varisin hissesi diğer mirasçılar ile birlikte hesaplanıp; daha sonra mirasçılara hisseleri oranında dağıtılmasıdır.

Mesele - 116:

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi

Asabe 2/3 1/3 Alır = 3/3


- 107 -

Bu örnekte ölenin anne ve babası var, kocası ve çocuğu olmadığı için anne 1/3 alır ve geriye kalanı asabe olarak baba alır. Şöyle ki;

MİRAS BIRAKAN

Babası Annesi

2/3 1/3 Alır

Not: Miras bırakanın varis olarak sadece anne ve babasının kaldığı durumlarda, anne ve baba murisin oğlu ve kızı gibi ikili birli pay alırlar.

Gelmendi bana geldin; acep kime kin itdinPeşmurda idi hane'i dervişi; şen itdin

Saki lûtfeyle elinle sen içir; sunma banaRa'şdan (titrer) görse seni; tutmaz olur tutan elim

Şeyh Abdullah Sermest Halis Tazebay (r.a)(1819 - 1882)


- 108 -

ÖLÜNÜN TEREKESİNDEKİ DÖRT HAKKI

Tebzir (İsraf) ve Taktir (Sıkılık):

1) Bir insan hakkın rahmetine kavuştuğu zaman onun terekesinden yani geriye bıraktığından Tebzir (israf) ve Taktir'e (sıkılık) kaçmadan öle-nin ve varsa nafakası karşılanan kimsenin Techiz ve Tekfin'i ile işe başlanır.

Techize terekenin tamamı üzerinden başka bir yere harcama yapmadan masraf yapılır.

Tebzir; Esas anlamı malı yerli yerinde harcamamaktır. Yani israf et-mek gereğinden fazla harcama yapmaktır.

Taktir ise gereken harcamaları layıkıyla yapmamak yani eksik yapa-rak cimriliğe kaçmaktır. Örnek verecek olursak erkeğin kefeni üç parçadan oluşurken bunu beş parçadan yapmak Tebzir'dir.

İkinci bir örnek ise müteveffanın sağlığında giydiği kumaştan daha pa-halı bir bez ile kefenlenmesi yine Tebzirdir. Taktir ise şöyle izah edilebilir. Bir kimsenin (ölenin) hayatta iken zaruri ihtiyaçları olan elbisesi ve evi ala-caklıların haklarından daha önde ise; ölümünden sonrada elbise demek olan Techiz ve Tekfin alacaklıların haklarından önde gelir. Eğer ölen kişinin hiç malı yok ve geriye bir şey bırakmamış ise ölen kişinin hayatta iken nafakası kimin üzerine lazım geliyorsa Techiz ve Tekfin masrafları da onun üzerine olur. Örneğin; bir kimse ölse ve geriye oğlu ile anasını bıraksa alacakları miras hissesine göre Techiz ve Tekfin işleminin masraflarını ölenin anası ile oğlunun karşılaması gerekir.

Ölenin varislerinin olmamaları veya masrafları kabul etmemeleri ha-linde Techiz ve Tekfin masrafları Beyt'ül Mal'dan yapılır. Masrafları hazine karşılar. Eğer hazinenin de böyle bir gücü yoksa; ölenin Techiz ve Tekfin işleminin o yörede yaşayan müslüman halk tarafından karşılanması gerekir.

Alacaklılar borçlu kimsenin kefenlenmesine karşı çıkmazlarsa kaliteli bir kumaşla kefenlenmesine razı olmayabilirler.

Nafakası müteveffanın üzerine olan kimsenin de Techiz ve tekfin iş-leminin masrafları müteveffanın bıraktığı maldan karşılanır ve alacaklıların alacağından önde gelir. Örnek verecek olursak ölen bir kişinin kendisinden hemen sonra (isterse bir saniye olsun) kadını da ölse bu kadının yani ölenin eşinin Techiz ve tekfin masrafları tamamen terekeden karşılanır.

Yine ölenin çocuğu kendisinden hemen sonra ölse yine Techiz ve Tek-fin masrafları (ölen çocuğunun) terekeden karşılanır.


- 109 -

2) Ölenin borçları her zaman için vasiyet ve İrs' ten önde gelir. Borçla-rın sebepleri nasıl olursa olsun fark etmez, miras dağıtımı ve vasiyetten önde gelir. Mesela bir kişi ölse ve bu şahsın sadece oturacak bir evi olsa ve bu eve varislerinin şiddetle ihtiyacı olsa; yine borçların ödenmesi için bu ev satılır ve borçları ödenir.

Yukarıda bahsi geçen borçlar hep kul hakkı içindir. Allah'a karşı olan borçlar ise ayrı bir kategoriye girer. Mesela oruç keffaret'i, zekât veya başka keffaret'ler vacip olduğu için ölüm ile bunlar sakıt olur yani ölünün boynun-dan düşer. Vacip olan bir şeyin bekası düşünülemez.

Kul hakkı her zaman için Allah hakkından önde gelir, çünkü Yüce Al-lah'ın hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Ama kullar acizdir ve ihtiyaç sahibidirler. Allah (c.c.) bütün noksan sıfatlardan münezzehtir ve sonsuz kudret sahibidir.

Ölen kimsenin yukarıda bahsettiğimiz oruç kefareti, zekât veya başka vacip olan borçları mirasçıların kendi rızası ile teberru olarak ödemeleri en uygun yoldur.

Ölen kişinin alacaklısı yani borçlu olduğu bir kişiyse Techiz ve Tekfin masraflarından arta kalan maldan alacaklının hakkı verilir. Eğer birden fazla ise kalan mal alacaklıların alacaklarına oranlanıp ödeme yapılır.

Borç ödemesi yapılırken borcun kuvvet derecesine bakılır, eğer ölen kişi ölüm aşamasında borç etmişse bu borcun kuvvet derecesi öbürlerine göre düşük olur. Ama son anlarında mal satın almış veya mal alıp tüketimini yap-mışsa borcun kuvvet derecesi yükselir.

3) Techiz ve Tekfin işlemleri ile borçların ödenmesi bittikten sonra ölenin en fazla 1/3 hissesi oranındaki vasiyeti yerine getirilir. Ancak vasiyet-teki 1/3'lük miktar terekenin tamamından ayrılır. Geriye kalan tereke tam ola-rak kabul edilir ve mesele öylece çözülür. Eğer vasiyet edilen (musaleh) diğer mirasçılara katılıp mesele çözümlenmeye kalkılırsa musaleh'in eline 1/3'den daha az bir pay düşer ki bu adil olmaz.

Mesele - 117: Vasiyet edilen 1/3'ten geriye kalanın paylaşımı.

MİRAS BIRAKAN

Kocası 2 Kız Kardeş (ana baba bir)

1/2 2/3

3/6 4/6= 7/6

Avl olayı

3/7 4/7 = 7/7

Bu meselede farz hisseleri meselenin mahrecini yani paydasını geç-miştir. Burada avl olayı vardır. Bu nedenle miras meselesi 7'den kurulur.


- 110 -

Mesele - 118:

MİRAS BIRAKAN

Kocası 2 Kız Kardeş (ana baba bir) Zeyd (musaleh)

1/2 2/3 1/3 vasiyet miktarı

3/6 4/6 2/6= 9/6

Avl olayı

3/9 4/9 2/9 = 9/9

Bu iki meselede avliye olayı vardır, yani farz hakları meselenin mah-recinden fazla gelmektedir. Bu durumlarda meselelerin payı mahreç (payda) olarak alınır ve buna göre pay dağılımı yapılır.

Yukarıdaki Mesele - 117'de önce vasiyet edilen 1/3 hisse ayrılmış; on-dan sonra Ashabil Farz'a farz hisseleri verilmiştir. Mesele - 118'de ise mu-saleh (vasiyet edilen) diğer mirasçılarla birlikte pay aldığı için 3/9 alması gerekirken 2/9 pay almıştı Doğru paylaşım Mesele - 117'deki gibi olmalıdır.

4) Varis bir kişi ise ve karı veya kocadan biri değil ise ölenin bıraktığı mirasın tamamını alır. Bu varisin Ashabil Farz, Asebe veya Zevi'l Erham olması fark etmez. Eğer geriye kalan mirasçı sağ kalan eşlerden biriyse ve mirasın geriye kalan kısmı eşlerden birine vasiyet edilmişse mirasın tama-mı bu eşe verilir. Şayet ölenin hem borcu, hem vasiyeti varsa önce borçları ödenir ve daha sonra vasiyeti yerine getirilir, en sonunda kalan mal varislere hisseleri oranında dağıtılır.

Müteveffanın vasiyeti ve borcu yoksa Techiz ve Tekfin işleminden son-ra kalan mal hisseleri oranında varislere dağıtılır.

"Ne yer ne gök onların üzerine ağlamadı, mühlet verilenlerden de olmadılar." (Duhan, 29)

Resulullah (s.a.v) buyurdular ki; "Bir mümin için mutlaka semadan iki kapı vardır, birinden ameli yükselir, diğerinden ise rızkı iner; bu mümin ölünce her iki kapıda ağlar." (Hz. Enes (r.a.))


- 111 -

İSLAM MİRAS HUKUKUNDAVARİSLERİN 40 HALİ

Varislerin hisseleri iki kısma ayrılır. Birincisi muayyen hisse sahiple-ridir ki; bunların ne miktarda hisse alacakları bellidir. Birde gayri muayyen hisse sahipleri vardır ki; bunların ne kadar hisse alacakları belli olmayıp mu-ayyen (belirli) hisse sahipleri hisselerini aldıktan sonra bakiye kalanı alırlar. Aşağıda mirasçıların "Ferâiz İlmi"ndeki bu 40 hali ayrı ayrı açıklanacaktır.

1) Kocanın Durumu (Muris Kadındır): Ölen kadının kocası varis ola-rak kaldığında kocanın iki hali vardır.

a) Ölenin çocukları yani oğlu, kızı var ise mirasın 1/4'ünü alır.

b) Ölenin çocukları yani oğlu, kızı yok ise mirasın 1/2'sini alır.

2) Kadının Durumu (Muris Erkektir): Ölen erkek olup geriye hanı-mını varis olarak bıraktığında kadının da iki hali vardır.

a) Ölenin oğlu ve kızı veya oğlunun çocukları varsa 1/8 pay alır.

b) Ölenin çocukları yani oğlu, kızı veya oğlunun çocukları yoksa 1/4 alır. Eğer ölen kadın veya kocanın başka hiçbir mirasçısı yoksa ka-lan bakiye Beyt'ül Mala kalır çünkü kadın veya koca red yolu ile miras alamazlar. Murisin hanımı veya kocası hiçbir zaman mirastan mahrum edilemezler, çünkü kadın veya koca muayyen hisse sahibi-dirler, hisseleri önceden belirlenmiştir.

İstisnai durum; Eğer koca eş olarak amcasının kızını almışsa ve am-casının kızı ölümü ile (yani eşi) kendisini mirasçı Nasbet'miş ise önce koca olarak terekenin 1/2'sini alır. Daha sonra ise ölen hanımı kendisinin amcası kızı olması ve kendisinden başka mirasçı bırakmamasından dolayı asabe ola-rak kalan terekenin 1/2'sini alır. Böylece koca terekenin tamamını almış olur.

3) Baba'nın Durumu (Ölenin Babası): Babanın üç hali vardır.

a) Ölenin oğlu veya oğlunun oğlu varsa terekenin 1/6'sını alır.

b) Ölenin kızı veya kızının kızı var ise terekenin 1/6'sını ve asabe ola-rak bakiyeyi alır. Yani muayyen hisse sahipleri hisselerini aldıktan sonra bakiyeyi asabe olarak alır.

c) Ölenin oğlu veya kızı veya oğlunun oğlu veya kızının kızı yok ise diğer varisler hisselerini aldıktan sonra kalan terekeyi asabe olarak alır. Ama ölenin babasından başka hiçbir varisi yoksa yani baba tek mirasçı ise terekenin tamamını alır.


- 112 -

4) Dede'nin Durumu (Ölenin Dedesi): Dedenin dört hali vardır. Baba bulunmadığı zaman babanın yerine geçer, baba olduğu zaman mirastan ıskat olur yani miras alamaz.

a) Ölenin; oğul, oğlun oğlu, ....... ile beraber bulunursa terekeden 1/6 hisse alır.

b) Ölenin; kız, oğlun kızı, ........ ile birlikte bulunursa yine 1/6 alır. Eğer terekeden artan kısım olursa yani bakiye kalırsa asabe olmasından dolayı kalan bakiyeyi de alır.

c) Ölenin; oğul, oğlun oğlu, ......... ile bulunmadığı zaman sadece asabe olur aynen baba gibidir.

d) Ölenin; murisin babası olduğu zaman mirastan sakıt olur yani pay alamaz.

Sahih Dede - Fasid Dede olma durumu:

MİRAS BIRAKAN

Baba Baba Baba Baba Anne

Babası Baba Anne Baba Baba

-- Babası Babası Anne Baba

-- -- -- Babası Baba

Yukarıdakiler Sahih Dede Yukarıdakiler Fasid Dede

5) Anne: Murisin annesinin üç hali vardır.

a) Murisin, oğlu, kızı, oğlunun kızı ve de murisin birden fazla kardeşi var ise 1/6 alır.

b) Eğer bu yukarıda saydıklarımız yoksa terekenin 1/3'ünü alır.

c) Eğer ölenin annesi; murisin kocası, murisin babası, murisin hanı-mı ile birlikte bulunursa murisin hanımı veya kocası payını aldıktan sonra mirasın 1/3'ünü alır.

6) Büyük Anne (Nine): Ninenin iki hali vardır. Ana yerine geçer, ölen kişinin evladı, torunu veya kardeşleri var ise terekenin 1/6'sını alır.

a) Nineler ister anne tarafından isterse baba tarafından olsun anne var ise mirastan sakıt olur. Yani miras alamaz.

b) Baba tarafından olan nine de ölen kişinin babası sağsa baba tarafın-dan hacb edilir. Yani miras alamaz

Nineler tek veya birden fazla olsa dahi terekenin 1/6'sını alır ve arala-rında paylaşırlar. Ninenin ana veya baba tarafından olması fark etmez. Birden fazla olurlarsa 1/6 hisseyi kendi aralarında paylaşırlar. Baba tarafından olan


- 113 -

nineler yani babaanne, babaanne annesi… sahih ninedir. Ama Anneanne; Fasid Ninedir. Fasid Nine ise Zevi'l Erham'dandır.

NOT: Ölüye bağlanıncaya kadar araya kadın girmemiş olan dedeye "Sahih Dede" denir.

Sahih Nine; Ölüye Fasid Dede ile bağlanmayan ninedir.

Ölene bağlanmada iki kadın arasına erkek girecek olursa nine "Fasid Nine" olur.

Sahih Nine Fasid - Nine olma durumu:

MİRAS BIRAKAN

Baba Baba Baba Anne

Annesi Baba Baba Anne

-- Annesi Anne Anne

-- -- Annesi Babası

Yukarıdakilerin Hepsi Sahih Nine

MİRAS BIRAKAN

Anne Baba Anne

Baba Anne Baba

Annesi Baba Baba

-- Annesi Annesi

-- Annesi Annesi

Yukarıdakilerin Hepsi Sahih Nine

MİRAS BIRAKAN

Anne Baba Anne

Baba Anne Baba

Annesi Baba Baba

-- Annesi Annesi

Yukarıdakilerin Hepsi Fasid Nine

Mesele - 119:

MİRAS BIRAKAN

Kocası Anne Annesi Baba Annesi Baba (bakiyeyi alır)

1/2 (= 3/6) 1/6 Sakıt 2/6 = 6/6

Yukarıdaki örnekte anneanne ölüye ana yönünden bağlanmıştır. Ama babaanne ise ölüye baba yönünden bağlanmıştır, bu nedenle babaanne sakıt olur yani miras alamaz. Terekeden arta kalan bakiyeyi ise ölenin babası asabe olarak alır. Baba, babaanneyi Hacb'ı Hırman yapmıştır.


- 114 -

7) Kız (Sulbiye): Kızında üç hali vardır.

a) Ölenin oğlu yok ise ve bir tek kız ise mamelekin 1/2'sini alır.

b) Ölenin oğlu yok ve de kızların sayısı birden fazlalaysa mamelekin 2/3'ünü alır.

c) Eğer ölenin oğlu varsa oğlanla birlikte asabe olup ikili birli yani oğlanın iki hissesine karşılık kendisi bir hisse alır.

8) Oğlun Kızı (İbniye): Oğlun kızı ibniyye'nin altı hali vardır.

a) Ölenin kızı yoksa 1/2 alır.

b) Ölenin kızı yok ve oğlunun kızı olarak birden fazlaysa 2/3 alırlar.

c) Ölenin bir kızı varsa o zaman 1/6 alırlar.

d) Ölenin kızları iki veya daha fazlaysa oğlun kızları sakıt olur miras alamazlar.

e) Ölenin oğlunun oğlu varsa oğlanın oğlu ile asabe olup ikili birli pay alırlar.

f) Ölenin oğlu ve o derecede erkek evlat var ise sakıt olur ve miras alamazlar.

9) AB Bir Kız Kardeşler (Benül Ayan): Bunların beş hali vardır.

a) Ana baba bir kız kardeş tekse terekenin 1/2'sini alır.

b) İki veya daha fazlaysa terekenin 2/3'ünü alır.

c) Eğer erkek kardeş ile birlikteyse asabe olur ve ikili birli hisse alırlar.

d) Ölenin kızı veya oğlunun kızı varsa bunlarla birlikte asabe olur ve kalanı alırlar.

e) Ölenin oğlu veya oğlunun oğlu veya babası veya dedesi varsa bunlar sakıt olurlar yani miras alamazlar.

Resulullah (s.a.v.) buyurmuştur ki; "Kız kardeşleri, kızlar ile asabe yapınız."


- 115 -

Mesele - 120:

MİRAS BIRAKAN

AB Kız Kardeş AB Kız KardeşA Bir Erkek

KardeşOğlun Kızı

Kızı1/2

1/6 1/6 Sakıt 1/6 3/6 = 6/6

Yukarıdaki şemada ölenin kızı 1/2 hisse alır. Ölenin oğlunun kızı ile kız 2/3'e tamamlaması gerekir. Bu nedenle oğlun kızı da 1/6 hisse alır. AB bir kız kardeşler ise 2 kişi olduğu için 1/3 hisseyi 1/6'şar olarak paylaşırlar.

AB: Ana Baba Bir, A: Ana Bir Kardeş, B: Baba Bir Kardeş demektir.

10) A Bir Erkek ve Kız Kardeşler: Bunların üç hali vardır.

a) Ana bir kardeşlerin erkek veya kız olması arasında fark yoktur. Zina veya lian çocuğu sadece ana tarafından mirasçı olurlar. Baba ve ev-lat yoksa ve A bir kardeş tek ise terekenin 1/6'sını alırlar.

b) A bir kardeşler erkek veya kız fark etmez birden fazlaysa 1/3 hisseyi paylaşırlar.

c) Ölenin evladı veya babası varsa mirastan sakıt olur pay alamazlar.

11) B Bir Kız Kardeşler (Benül Allat): B bir kız kardeşlerin yedi hali vardır.

a) AB bir kız kardeş yoksa mirasın 1/2'sini alırlar. (tek olursa)

b) B bir kız kardeşler eğer birden fazlaysa mirasın 2/3'ünü alırlar.

c) AB bir kız kardeş ile bulunurlarsa 1/6 alırlar.

d) Eğer AB bir kız kardeşler birden fazlaysa B bir kız kardeşler sakıt olurlar.

e) B bir erkek kardeş varsa B bir kız kardeşler asabe olur ve ikili birli miras alır.

f) Murisin kızı veya oğlunun kızı varsa asabe olurlar.

g) Murisin oğlu veya oğlunun oğlu veya dede varsa sakıt olur miras alamazlar.

Kaynak: Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku

"Allahın emirlerine itaat et; sadece ona güven ancak; Kul dediğin nedir ki? Kudreti ne olacak!"

Merhum Çerkez Korkmaz (r.a.)


- 116 -

İSLAM MİRAS HUKUKUNDA VARİSLERİN40 HALİNE ÖRNEK MESELELER

(A)

Koca'nın Durumları:

Mesele - 121: Ölen hanımın ölümü ile arkada mirasçı olarak çocukları veya oğlunun çocukları kalmış ve bu kişi de kocasını çocukları ile varis bı-rakmışsa koca mirasın 1/4'ünü yani Rubu'nu alır.

1/4 Sakıt Sakıt 3/4

MİRAS BIRAKAN

KocasıOğlun Oğlunun

KızıOğlun Oğlunun

OğluOğlu Kızı

1/4 Pay Alamaz Pay Alamaz 2/4 1/4 = 4/4

Bu meselede murisin oğlunun oğlunun çocukları; murisin oğlu ve kızı olduğu için varis olamazlar ve pay alamazlar. Bu meseleyi terekeyi paraya çevirerek paylaştıralım.

Tereke 40.000 ₺ olsun.Kocası ....................................................................10.000 ₺Murisin oğlu ...............................................20.000 ₺Murisin kızı ..................................................10.000 ₺

Mesele - 122:

1/2 1/6 2/6

MİRAS BIRAKAN

Kocası Ana Bir Kardeş Amca

3/6 1/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki mesele 6'dan kurulur. Ölen kadının kocası 1/2; A bir kar-deş 1/6; Amca 2/6 alır. Bu meseledeki mirası 180.000 ₺ olarak kabul edersek:

180.000 ₺ / 6 = 30.000 ₺ eder.Ölenin kocası ..............................3 x 30.000 ₺ = 90.000 ₺A bir kardeş ...................................1 x 30.000 ₺ = 30.000 ₺Amcası (Asabe) ......................2 x 30.000 ₺ = 60.000 ₺


- 117 -

Hanım'ın (Zevce) Durumları:

Mesele - 123:

1/8 7/8 Sakıt Sakıt

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Kızı OğluOğlun Oğlunun

OğluOğlun Oğlunun

Kızı

3/24 7/24 14/24 Pay Alamaz Pay Alamaz = 24/24

Bu meselede de ölen kişinin oğlu ve kızı olduğu için torunları hisse alamazlar. Murisin bıraktığı terekeyi 720.000 ₺ olarak düşünelim ve varislere hisseleri oranında paylaştıralım.

720.000 ₺ / 24 = 30.000 ₺ eder.Ölenin hanımı ............................3 x 30.000 ₺ = 90.000 ₺Kızı ................................................................7 x 30.000 ₺ = 210.000 ₺Oğlu .........................................................14 x 30.000 ₺ = 420.000 ₺

Mesele - 124: Eğer ölen kişinin hanımları birden fazla olursa bu 1/8 hisseyi aralarında eşit olarak bölüşürler. Mesela murisin 4 hanımı olsa bu dördü de 1/8 hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar.

1/4 Sakıt 1/3 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce)

2. Hanım (Zevce)

Kızının Oğlu

Kızının Oğlu

A Bir Erkek Kardeş

A Bir Kız Kardeş

Amca

3/24 3/24 -- -- 4/24 4/24 10/24 = 24/24

Yukarıdaki meseledeki özellik murisin yani ölen erkeğin kızının ço-cukları miras alamamaktadırlar. Çünkü murisin kızlarının çocuğu murisin sulbünden olmayıp Zevi'l Erham'dırlar. Yani akrabalık konumundalar, ayrıca murisin A bir kardeşleri birden fazla oldukları için 1/3 hisseyi ikisi paylaşır-lar. Murisin yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi iki hanımı olduğundan bu iki hanımda 1/4 hisseyi eşit şekilde paylaşırlar. Murisin terekesini 480.000 ₺ olarak kabul edip varislere paylaştıralım.

480.000 ₺ / 24 = 20.000 ₺ eder.Ölenin Hanımı ..........................3 x 20.000 ₺ = 60.000 ₺Ölenin Hanımı ..........................3 x 20.000 ₺ = 60.000 ₺Ölenin Hanımı ..........................3 x 20.000 ₺ = 60.000 ₺A bir erkek kardeş ..............4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺A bir kız kardeş ......................4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺Amcası (Asabe) ..................10 x 20.000 ₺ = 200.000 ₺A = Ana Bir ve B = Baba Bir demektir.


- 118 -

Murisin Kızlarının (Sulbiyye) Durumları:

Mesele - 125: Eğer ölen kişinin kızı tek başına varis olursa murisin bıraktığı mirasın 1/2'sini alır.

1/4 1/2 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kocası (Zevc) Kızı Babası

3/12 6/12 2/12 + Bakiye (1/12) = 12/12

Yukarıdaki örnek meselede ölenin kocası, kızı ve babası farz haklarını almışlardır. Farz hakları verildikten sonra artan bakiye asabe olması hesabı ile ölenin babasına eklenmiştir. Bu meseleyi bir de paraya çevirerek varislere dağıtalım.

Tereke 120.000 ₺ /12 = 10.000 ₺Ölenin kocası ..............................3 x 10.000 ₺ = 30.000 ₺Ölenin kızı........................................6 x 10.000 ₺ = 60.000 ₺Ölenin babası ..............................3 x 10.000 ₺ = 30.000 ₺

Mesele - 126:

1/8 (Sümün) 2/3 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Hanım (Zevce) Kızı Kızı Kızı Dede

9/72 16/72 16/72 16/72 12/72 + B. (3/72) = 72/72

Yukarıdaki meselede ölenin hanımı 1/8 alır. Kızları ise her biri ayrı ayrı 16'şar hisse yani terekeni 2/3'ünü paylaşırlar, ölenin dedesi ise 1/ 6 farz hakkının yanında artan bakiyeyi de asabe olarak alır ve mesele 72'den ku-rulur. Bu meseledeki kalan terekeyi 216.000 ₺ olarak kabul edip varislere dağıtalım.

216.000 ₺ / 72 = 3.000 ₺ eder.Hanımı..........................................................9 x 3.000 ₺ = 27.000 ₺Kızı ................................................................16 x 3.000 ₺ = 48.000 ₺Kızı ................................................................16 x 3.000 ₺ = 48.000 ₺Kızı ................................................................16 x 3.000 ₺ = 48.000 ₺Dede ............................................................15 x 3.000 ₺ = 45.000 ₺


- 119 -

Mesele - 127: Miras bırakanın tek kızı var ise terekenin 1/2 alır.

1/8 1/2 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kadın Kız Erkek Kardeş

1/8 4/8 3/8 = 8/8

Yukarıdaki tabloda miras bırakan ölümü ile geriye hanımını,tek kızını ve erkek kardeşini varis olarak bırakmıştır. Bu tabloya göre sağ kalan hanım 1/8, murisin tek kızı terekenin 1/2'sini ve erkek kardeşi kalan bakiyeyi yani terekeden artanın tamamını asabe olduğu için alır. Muristen kalan mirasın 160.000 ₺ olduğunu varsayalım.

160.000 ₺ / 8 = 20.000 ₺ eder.Kadın .........................................................1 x 20.000 ₺ = 20.000 ₺Kızı ................................................................4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺Erkek kardeş .................................3 x 20.000 ₺ = 60.000 ₺

Mesele - 128: Murisin kızları eğer birden fazla olursa kalan terekenin 2/3'ünü eşit olarak paylaşırlar.

1/4 2/3 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Koca Kız Kız Baba

3/12 4/12 4/12 2/12= 13/12Avl olayı

3/13 4/13 4/13 2/13 = 13/13

Bu meselede miras bırakanın kocası 1/4 hisse alır. Murisin iki kızı ise terekenin 2/3'ünü aralarında eşit olarak paylaşırlar ve miras bırakanın babası ise 1/6 hissesini alır. Burada varisler hep farz haklarını almışlar ve meselenin payı mahrecinden fazla gelmiştir. Yani 13/12 olmuş ve avl olayı vardır. Bu durumlarda meselenin payı payda kabul edilerek hisseler verilir. (13/13) Mu-risin terekesinin tamamını 390.000 ₺ olarak kabul edelim.

390.000 ₺ / 13 = 30.000 ₺ eder.Kocası ......................................................3 x 30.000 ₺ = 90.000 ₺Kızı ................................................................4 x 30.000 ₺ = 120.000 ₺Kızı ................................................................4 x 30.000 ₺ = 120.000 ₺Babası .......................................................2 x 30.000 ₺ = 60.000 ₺


- 120 -

Mesele - 129:

1/4 1/6 Sakıt Sakıt 7/12 Artanın tamamını alır

MİRAS BIRAKAN

Koca DedeA Bir Erkek

KardeşA Bir Erkek

KardeşKız Oğlu

9/36 6/36 -- -- 7/36 14/36 = 36/36

Yukarıdaki meselede murisin ölümü ile geriye kalan koca 1/4 hisse, dede 1/6 hisse ve geriye kalanı murisin oğlu ile kızı ikili birli olarak paylaşır-lar. Murisin A bir erkek kardeşleri de mirastan pay alamazlar, sakıt olurlar. Çünkü murisin oğlu ve kızı vardır. Murisin geriye 1.080.000 ₺'lik terekesinin kaldığını varsayalım.

1.080.000 ₺ / 36 = 30.000 ₺ eder.Kocası ......................................................9 x 30.000 ₺ = 270.000 ₺Dede ............................................................6 x 30.000 ₺ = 180.000 ₺Kızı ................................................................7 x 30.000 ₺ = 210.000 ₺Oğlu .........................................................14 x 30.000 ₺ = 420.000 ₺

Mesele - 130:

1/4 Bakiye 1/6

MİRAS BIRAKAN

Kocası Oğlu Kızı Kızı Babası

12/48 24/48 8/48

12/48 14/48 7/48 7/48 8/48 = 48/48

Yukarıdaki meselede ölen kadındır. Ölen kadın geriye varis olarak ko-casını, babasını, oğlunu ve 2 kızını varis olarak bırakmıştır. Ölenin çocukları olduğu için koca mirasın 1/4'ünü alır, murisin babası ise 1/6 alır. Geriye kalan bakiyeye ise murisin oğlu ile kızları aralarında ikili birli olarak paylaştırılır. Meselenin payda eşitlemesi yapıldığı zaman 48'den kurulacağı anlaşılır. Bu-radan hareketle; Koca: 12, Baba: 8, Oğlu: 14, Kızı: 7, Kızı: 7 hisse alırlar. Murisin mirasçılara 1.440.000 ₺ miras bıraktığını varsayalım.

1.440.000 ₺ / 48 = 30.000 ₺ eder.Kocası ..................................................12 x 30.000 ₺ = 360.000 ₺Oğlu .........................................................14 x 30.000 ₺ = 420.000 ₺Kızı ................................................................7 x 30.000 ₺ = 210.000 ₺Kızı ................................................................7 x 30.000 ₺ = 210.000 ₺Babası .......................................................8 x 30.000 ₺ = 240.000 ₺


- 121 -

Dede'nin Durumları:

Mesele - 131: Dede murisin oğlu veya oğlunun oğlu ile beraber varis olur ise murisin bıraktığı terekenin 1/6'sını alır. (Farz-ı Mutlak)

1/6 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Dede Oğlan Kız

3/18 10/18 5/18 = 18/18

Yukarıdaki meselede murisin dedesi baba yerine geçer ve 1/6 hisse alır. Geriye kalan 5/6 hisse ise oğlu ile kızı arasında ikili birli paylaştırılır. Me-selenin payda eşitlemesi yapılınca 18'den kurulacağı anlaşılır. Dede: 3 hisse, Oğlu: 10 hisse, Kız: 5 hisse alır. Murisin 3.600.000 ₺ bıraktığını varsayalım.

3.600.000 ₺ / 18 = 200.000 ₺ eder.Dede ........................................................3 x 200.000 ₺ = 600.000 ₺Oğlu .....................................................10 x 200.000 ₺ = 2.000.000 ₺Kızı ............................................................5 x 200.000 ₺ = 1.000.000 ₺

Mesele - 132: Dede ölenin yani murisin kızı veya oğlunun kızı ile bir-likte varis olur ise terekenin 1/6'sını alır ve ayrıca kalan bakiyeyi alır. (Asabe olduğu için)

1/6 + Bakiye 2/3

MİRAS BIRAKAN

Dede Kız Kız

1/6 + Bakiye (1/6) 2/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede dede murisin kızları ile birlikte varis olduğu için 1/6 alır. Murisin kızları ise birden fazla olduğu için mirasın 2/3'ünü alır ve geriye kalanı ise yine asabe olarak dede alır. Murisin miras meselesi 6'dan kurulur. Dede: 2 hisse, Kızı: 2 hisse ve diğer Kızı: 2 hisse alır.

Tereke 60.000 ₺ kabul edelim.Dede ..........................................................................20.000 ₺Kızı ..............................................................................20.000 ₺Kızı ..............................................................................20.000 ₺

Dede ölenin babası yok ise aynen baba yerine geçer, eğer ölenin babası var ise bu seferde sakıt olur mirastan pay alamaz yani baba dedeyi Hacb-ı Hırman yapar.


- 122 -

Mesele - 133: Dede oğlu ve oğlunun oğlu ile birlikte bulunmadığı za-man sadece asabe olur. Ashab-ı Ferâiz sahipleri paylarını aldıktan sonra ge-riye kalan terekenin tamamını alır. Eğer Ashab-ı Farz sahipleri yoksa yani başka mirasçı yoksa mirasın tamamını alır.

Mesele - 134: Eğer ölenin babası varsa dede sakıt olur.

1/6 + Bakiye Sakıt 1/2

MİRAS BIRAKAN

Baba Dede Kız

1/6 + Bakiye (2/6) Sakıt 3/6 = 6/6

1/2 -- 1/2 = 2/2

Yukarıdaki meselede baba ile dede beraber bulunmaktadır. Bu nedenle baba dedeyi Hacb-ı Hırman yapar yani tamamen mirastan mahrum eder. Mu-risin kızı ise tek kız olduğu için mirasın 1/2 yani yarısını alır. Baba ise dedeyi sakıt eder ve 1/6 farz hakkının yanında kızdan artan kısmı da asabe olarak alır, böylece murisin kızı ve babası mirası yarı yarıya paylaşmış olurlar. Mu-risin mirasçılarına 100.000 ₺ miras bıraktığını varsayalım.

Baba ...........................................................................50.000 ₺Kızı ..............................................................................50.000 ₺Kızı ..............................................................................20.000 ₺

Yaş yerine gözlerimden akar kan,

Zerre kadar dahi gözümde kalmadı cihan,

Deryalar mürşidi kandırmaz iken,

Âşıklar kandıran ummanı buldum.

Seyyid Muhammed Buhari (r.a.)

(Emir Sultan)


- 123 -


(B)

AB Bir Kız Kardeşler'in Durumları:

Mesele - 135: Ana baba bir kız kardeş eğer bir tane olursa miras bıra-kanın kızı yerine geçer ve murisin bıraktığının 1/2.

1/4 1/2 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Hanımı AB Bir Kız Kardeş Amca

1/4 2/4 1/4 = 4/4

Yukarıdaki meselede muris erkek olup ölümü ile geriye mirasçı olarak hanımını ve AB bir kız kardeşini ve amcasını varis olarak bırakmıştır. Miras dağılımında hanımı 1/4, AB bir kızkardeşi 1/2 ve geriye kalan bakiyeyi de amcası asabe olarak almıştır. Miras bırakanın terekesini 40.000 ₺ olarak ka-bul edelim. Bu durumda;

Hanımı...................................................................10.000 ₺AB bir kız kardeş ...............................20.000 ₺Amca (bakiyeyi alır) ....................10.000 ₺

Mesele - 136: Murisin AB bir kız kardeşleri (Benül Ayan) birden faz-laysa murisin bıraktığının 2/3'ünü kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar.

1/2 2/3 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kocası AB Bir Kız Kardeş AB Bir Kız Kardeş Amca

3/6 2/6 2/6 Bakiye Kalmamıştır= 7/6

Avl olayı

3/7 2/7 2/7 -- = 7/7

Bu meselede sağ kalan koca murisin oğlu veya kızı olmadığı için tere-kenin 1/2'sini alır. AB bir kız kardeş ise iki kişi olduğu için terekenin 2/3'ünü eşit olarak paylaşırlar. Amca asabe olarak artan bakiyeyi alacaktı ama tere-keden bir şey artmadığı için bir şey alamaz. Bu meselede meselenin mahreci paydan küçük kaldı yani pay, paydayı geçti bu nedenle burada avl olayı var-dır dolayısıyla mesele 7'den kurulur yani meselenin payı payda kabul edilir.


- 124 -

Mesele - 137:

MİRAS BIRAKAN

Kocası A Bir Kız Kardeş AB Bir Erkek Kardeş AB Bir Kız Kardeş

1/2 1/6 1/3 (6/18)

9/18 3/18 4/18 2/18 = 18/18

Yukarıdaki meselede ölen kadın olup sağ kalan kocası 1/2 hisse A bir kız kardeş 1/6 hisse ve AB bir erkek kardeş 4/18 hisse ve AB bir kız kardeş de 2/18 hisse alırlar. (AB bir kardeşler ikili birli paylaşırlar)

Mesele - 138: AB bir kız kardeşler murisin oğlunun kızı veya murisin kızı ile birlikte bulunurlarsa asabe yerine geçer ve artanı alır.

1/2 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kız AB Bir Kız Kardeş

1/2 1/2 = 2/2

Mesele - 139:

1/4 1/2 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kız AB Bir Kız Kardeş

1/4 2/4 1/4 = 4/4

Mesele - 140:

1/8 1/2 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kadın Kız AB Bir Kız Kardeş

1/8 4/8 3/8 = 8/8

Mesele - 141: Murisin kızı veya oğlunun kızı birden fazlaysa AB bir kız kardeşler 2/3'lük paylarını aldıktan sonra artanını alırlar. (başka farz sa-hibi yoksa)

1/4 1/2 1/6 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kocası Kızı Oğlunun Kızı AB Bir Kız Kardeş

3/12 6/12 2/12 1/12 = 12/12


- 125 -

A Bir Kardeşlerin Durumları:

Mesele - 142: A bir kardeşler tek olursa terekenin 1/6'sını alırlar.

MİRAS BIRAKAN

AB Bir Kız Kardeş A Bir Kız Kardeş

1/2 1/6

Yukarıdaki meselede AB bir kardeş tek olduğu için 1/2 hisse alır ve A bir kız kardeş 1/6 hisse alır. Geriye kalan 2/6'lık pay başka farz sahibi olma-dığına için en yakın erkek akrabaya verilir.

Mesele - 143: A bir kardeşler birden fazla olurlarsa 1/3 hisseyi arala-rında eşit olarak paylaşırlar.

1/3 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

A Bir Erkek Kardeş A Bir Erkek Kardeş B Bir Erkek Kardeş

1/6 1/6 4/6 = 6/6

Mesele - 144: Ana bir kardeşler miras bırakanın; oğlu veya kızı veya oğlunun oğlu, oğlunun kızı ya da baba veya dedesi ile birlikte bulunursa sakıt olur yani terekeden pay alamaz.

MİRAS BIRAKAN

Baba Oğul A Bir Erkek Kardeş

1/6 5/6 Sakıt = 6/6

Mesele - 145:

1/6 + Bakiye 1/2 Sakıt

MİRAS BIRAKAN

Dede Koca A Bir Kız Kardeş

1/6 + 2/6 = 3/6 3/6 Pay Almadı

3/6 3/6 -- = 6/6

NOT: Murisin mirasçı olarak bıraktığı kızları birden fazla olursa; murisin oğlunun kızı sakıt olur mirastan pay alamaz. (Bu oğlun kızlarına ibniyye'de denir.)


- 126 -


(C)

Sahih Nine'nin Durumları:

Ninenin anne veya baba tarafından olması; derecelerinin aynı olması şartı ile aralarında hiçbir fark yoktur. Sadece Fasid Nine Zevi'l Erham'dandır. Sahih Nine kavramı ise ikisi arasındaki farkı ortaya koymak içindir.

Bir de şu özellik çok önemlidir. Ölene yakın olan nine bir derece uzak olanı sakıt eder. Yani mirastan mahrum eder. Onun için ninelerin aynı dere-cede olmaları çok önemlidir. Nineler tek de olsa birden fazla da olsa terekenin 1/6'sını alırlar. Yani kaç kişi iseler 1/6 hisseyi kendi aralarında paylaşırlar.

Fasit Nine: Ölen kişiye bağlantıda iki kadın arasına erkek girecek olursa bu nine fasid nine olur. Fasid Nine Ashab'ı Farz'dan değildir. Zevi'l Erham'dandır.

Mesele - 146:

1/4 1/6 Bakiye (7/12)

MİRAS BIRAKAN

Kadın Baba Anne Annesi Anne Anne Annesi Amca

3/12 1/12 1/12 7/12 = 12/12

Yukarıdaki meselede paydalar eşitlenmiş ve mesele 12 olarak ele alınmıştır. Ölenin hanımı 3 hisse; Sahih olan iki nine 1/6 hisseyi yarı yarıya paylaşarak 1/12'şer hisse almışlardır. Ölenin amcası ise bakiye kalan 7/12 hisseyi almışlardır. Mesela murisin geriye 240.000 ₺'lik bir tereke bıraktığını düşünelim.

240.000 ₺ / 12 = 20.000 ₺ eder.Kadın .........................................................3 x 20.000 ₺ = 60.000 ₺Sahih nine..........................................1 x 20.000 ₺ = 20.000 ₺Sahih nine..........................................1 x 20.000 ₺ = 20.000 ₺Amca ..........................................................7 x 20.000 ₺ = 140.000 ₺


- 127 -

Mesele - 147: Nineler hangi yönden olursa olsun eğer murisin annesi varsa sakıt olurlar. Yani mirastan pay alamazlar.

1/2 1/3 Sakıt Sakıt Bakiye (6/12)

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Anne Annesi Baba Annesi AB Bir Amca

3/6 2/6 -- -- 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede murisin annesi olduğu için murisin her iki ninesi de sakıt olmuştur. Bu meselede murisin sağ kalan kocası 1/2 hisse alır. Mu-risin annesi 1/3 hisse alır. Murisin AB bir amcası ise 1/6 bakiye kalanı alır. Miras meselesi 6'dan kurulursa Koca 3 hisse, Anne 2 hisse ve Amca 1 hisse alır. Mesela murisin 180.000 ₺ terekesi olduğunu farz edelim.

180.000 ₺ / 6 = 30.000 ₺ eder.Koca ............................................................3 x 30.000 ₺ = 90.000 ₺Anne ............................................................2 x 30.000 ₺ = 60.000 ₺Amca ..........................................................1 x 30.000 ₺ = 30.000 ₺

Mesele - 148: Baba tarafından olan nineler murisin babası sağ ise terekeden pay alamazlar. Baba onları sakıt eder.

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Annesi Baba Annesi Baba (Bakiye)

1/2 1/6 Sakıt 2/6

3/6 1/6 -- 2/6 = 6/6

Bu meselede yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi murisin babası oldu-ğu için murisin ninesi mirastan sakıt olur. Ama murisin anneannesi murise baba ile bağlı olmadığı için derece (sınıf) olayı yoktur. Bu nedenle murisin anneannesi 1/6 hissesini alır. Miras bırakanın 2.400.000 ₺ terekesi olduğunu varsayalım.

2.400.000 ₺ / 6 = 400.000 ₺ eder.Koca ........................................................3 x 400.000 ₺ = 1.200.000 ₺Anne annesi ...............................1 x 400.000 ₺ = 400.000 ₺Baba .........................................................2 x 400.000 ₺ = 800.000 ₺

AB : Ana Baba BirB: Baba BirA: Ana Bir


- 128 -

B Bir Kız Kardeşler (Benü'l Allat) Durumları:

Mesele - 149: B bir kız kardeşler bir kişi olursa; murisin bıraktığının 1/2'sini alırlar.

MİRAS BIRAKAN

Koca B Bir Kız Kardeş

1/2 1/2 = 2/2

Yukarıdaki meselede murisin çocukları olmadığı için 1/2'sini alır; mu-risin B bir kız kardeşi tek olduğu için diğer 1/2'sini alır. Murisin 1.000.000 ₺ terekesi olduğunu varsayalım;

Koca .....................................................................500.000 ₺B bir kız kardeş ................................500.000 ₺

Mesele - 150: B bir kız kardeşler birden fazlaysa; murisin bıraktığının 2/3'ünü kendi aralarında eşit olarak paylaşır.

MİRAS BIRAKAN

Hanımı B Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş AB Bir Amca

1/4 2/3 Bakiye (1/12)

9/36 8/36 8/36 8/36 3/36 = 36/36

Yukarıdaki meselede murisin hanımı ölenin çocukları olmadığı için 1/4 hisse alır. Murisin B bir kız kardeşleri birden fazla oldukları için tereke-nin 2/3'ünü aralarında eşit olarak paylaşırlar. AB bir amca asabe olması sıfatı ile bakiyeyi alır. Miras meselesi 36'dan kurulur. Murisin 1.080.000 ₺ terekesi olduğunu farz edelim.

1.080.000 ₺ / 36 = 30.000 ₺ eder.Hanımı.....................................................9 x 30.000 ₺ = 270.000 ₺B bir kız kardeş .......................8 x 30.000 ₺ = 240.000 ₺B bir kız kardeş .......................8 x 30.000 ₺ = 240.000 ₺B bir kız kardeş .......................8 x 30.000 ₺ = 240.000 ₺AB Bir Amca ..............................3 x 30.000 ₺ = 90.000 ₺


- 129 -

Mesele - 151: B bir kız kardeş AB bir kız kardeş ile birlikte varis olur-sa terekeden 1/6 pay alır.

MİRAS BIRAKAN

Koca AB Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş

1/2 1/2 1/6

3/6 3/6 1/6= 7/6

Avl 0layı

3/7 3/7 1/7 = 7/7

Bu meselede avl olayı vardır. Yani meselenin payı paydasını aşmak-tadır. Onun için bu çeşit meselelerde pay payda olarak kabul edilir ve miras dağıtımında tereke 7 pay kabul edilerek dağıtılır. Terekenin 490.000 ₺ oldu-ğunu varsayalım. Bu duruma göre;

490.000 ₺ / 7 = 70.000 ₺ eder.Koca ............................................................3 x 70.000 ₺ = 210.000 ₺AB bir kız kardeş .................3 x 70.000 ₺ = 210.000 ₺B bir kız kardeş .......................1 x 70.000 ₺ = 70.000 ₺

Mesele - 152: AB bir kız kardeşler birden fazla olduğu zaman mirasın 2/3'ünü alırlar. Bu durumda B bir kız kardeş sakıt olur. (Adem'ül İrs)

MİRAS BIRAKAN

HanımıAB Bir Kız

KardeşAB Bir Kız

KardeşAB Bir Kız


1/4 2/3 Sakıt

9/36 8/36 8/36 8/36 --= 33/36Red olayı

9/36 8/36 + 1/36 8/36 + 1/36 8/36 + 1/36 --

9/36 9/36 9/36 9/36 -- = 36/36

1/4 1/4 1/4 1/4 -- = 4/4

Yukarıdaki meselede murisin hanımı 1/4 hisse alır. Murisin AB bir ve 3 kişi olan AB bir kız kardeşleri geriye kalan 2/3 hisseyi kendi aralarında eşit paylaşırlar. 2/3 hisseyi 12 ile genişletirsek 24/36 eder. 24/36'yı tekrar 3'e bölersek 8/36'şar hissenin her bir kıza düştüğünü görürüz. Murisin hanımının olan 1/4 hisseyi de 9 ile genişletirsek 9/36 yapar. 9/36 + 24/36 = 33/36 eder. Ve mesele 36'dan kurulduğu için 3/36 hisse artar. Yani farz hisseleri tereke-den az gelir.

Bu durumda Red Olayı gündeme gelir. Murisin hanımı red yolu ile miras alamayacağı için bu 3/36 hisse tekrar murisin AB bir üç kıza 1/36'şar hisse olarak tekrar dağıtılır. En son durum olarak murisin hanımı 9/36 hisse alır. AB bir üç kızı ayrı ayrı 9/36'şar hisse alırlar. Bayağı kesirlerde tekrar


- 130 -

sadeleştirme yaparsak bütün mirasçıların 1/4'er hisse aldığını görürüz.

Bu kadar detaylı anlatılmasının sebebi, hisse dağıtımı kolay anlaşılsın diyedir. Yukarıdaki meselede miras bırakanın Hanımı 9 hisse ve AB bir kız kardeşler ayrı ayrı 8 hisse alırlar. Murisin AB bir kız kardeşleri birden fazla olduğu için 2/3 hisseyi kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. AB bir kız kardeşler birden fazla olduğu için B bir kız kardeş sakıt olur. Yukarıdaki meselede 3/36'lık bir kısım artan vardır. Yani burada reddiye olayı vardır. Murisin kadını red yolu ile miras alamayacağı için artan 3/36'lık kısım tekrar ana baba bir kız kardeşlere dağıtılır. Murisin terekesinin 3.600.000 ₺ olduğu-nu farz edelim. Buna göre;

3.600.000 ₺ / 36 = 100.000 ₺ eder.Hanımı.................................................9 x 100.000 ₺ = 900.000 ₺AB bir kız kardeş .............8 x 100.000 ₺ = 800.000 ₺ + 100.000 ₺AB bir kız kardeş .............8 x 100.000 ₺ = 800.000 ₺ + 100.000 ₺AB bir kız kardeş .............8 x 100.000 ₺ = 800.000 ₺ + 100.000 ₺

Red yoluyla artan 3/36'lık kısım tekrar her 3 AB bir kız kardeşlere paylaştırılırsa birer hisse alırlar. AB bir kız kardeşlerin payları 9 hisseye çı-kar. Yani kızların hissesine ayrı ayrı 100.000 ₺ daha ekleriz. Kızların her biri netice olarak 900.000 ₺ almış olur. Yani tereke 4 eşit parçaya bölünmüş olur.

Mesele - 153: B bir kız kardeş ve B bir erkek kardeş baba ile birlikte mirasçı olurlarsa müşterek asabe olurlar. Ashab-ı Farz'dan artan olursa ikili birli paylaşırlar.

MİRAS BIRAKAN

KocaAB Bir Kız

KardeşAB Bir Kız

KardeşAB Bir Kız


B Bir Kız Kardeş

1/2 2/3 Bakiyeyi İkili Birli Alırlar

3/6 4/6 Bakiye Kalmamıştır= 7/6

Avl olayı

9/18 4/18 4/18 4/18 -- --= 21/18Avl olayı

9/21 4/21 4/21 4/21 -- -- = 21/21

Yukarıdaki meselede avl olayı vardır, yani meselenin 18'den kurulması gerekirken farz hakları mahreci yani paydayı geçmiştir. Bu durumlarda me-selenin payı payda olarak kabul edilerek paylar varislere dağıtılır. Ayrıca B bir kız kardeşler diğer AB bir kız kardeşlerle her ne kadar asabe olmuşsalar da terekeden bir şey artmadığı için pay alamazlar. Eğer Ashab'ı Farz hakları terekenin paydasından az olsaydı artan kısmı B bir kız kardeşler alacaklardı. Yukarıdaki meselede miras bırakanın 420.000 ₺'lik miras yani nakit para bı-raktığını farz edelim.


- 131 -

Bu durumda;

420.000 ₺ / 21 = 20.000 ₺ eder.Kocası ......................................................9 x 20.000 ₺ = 180.000 ₺AB bir kız kardeş .................4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺AB bir kız kardeş .................4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺AB bir kız kardeş .................4 x 20.000 ₺ = 80.000 ₺

Yukarıdaki meselede eğer murisin kocası yerine hanımı olsaydı yani ölen erkek olup geriye hanımı kalsaydı hanımın farz hakkı 1/4 olacağından terekeden artan olur ve bunu da B bir kız kardeşler alacalardı.

Mesele - 154: B bir kız kardeşler murisin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte varis olularsa, asabe olup artan mal olursa o bakiyeyi alırlar.

MİRAS BIRAKAN

Koca Kız B Bir Kız Kardeş

1/4 1/2 Bakiye

1/4 2/4 1/4 = 4/4

Yukarıdaki mesele 4'den kurulur. Muris'in kocası 1/4, Muris'in Kızı 1/2 ve geriye kalan 1/4 hisseyi de asabe olarak B bir kız kardeş alır. Murisin 400.000 ₺ miras bıraktığını düşünelim.

400.000 ₺ / 4 = 100.000 ₺ eder.Kocası ..................................................1 x 100.000 ₺ = 100.000 ₺Kızı ............................................................2 x 100.000 ₺ = 200.000 ₺B bir kız kardeş ...................1 x 100.000 ₺ = 100.000 ₺

Mesele - 155: B bir kız kardeşler murisin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte varis olursa, asabe olup artan mal olursa o bakiyeyi alırlar.

MİRAS BIRAKAN

Koca Oğlun Kızı B Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş

1/4 1/2 Bakiye

1/4 2/4 1/4 = 4/4

3/12 6/12 1/12 1/12 1/12 = 12/12

Yukarıdaki meselede murisin oğlunun kızı olduğu için murisin kocası 1/4 hisse alır. Çünkü murisin oğlunun kızı murisin evladı yerine geçer ve murisin oğlunun kızı tek olduğu için terekeden 1/2 hisse alır. Yani terekenin yarısını alır. Terekeden kalan 1/4 hisseyi 3 kişi olan B bir kız kardeşler arala-rında eşit olarak paylaşırlar. Yukarıdaki miras meselesi 12'den kurulur. Miras bırakanın terekesinin tutarını 480.000 ₺ kabul edecek olursak.


- 132 -

480.000 ₺ / 12 = 40.000 ₺ eder.Kocası ......................................................3 x 40.000 ₺ = 120.000 ₺Oğlun kızı..........................................6 x 40.000 ₺ = 240.000 ₺B bir kız kardeş .......................1 x 40.000 ₺ = 40.000 ₺B bir kız kardeş .......................1 x 40.000 ₺ = 40.000 ₺B bir kız kardeş .......................1 x 40.000 ₺ = 40.000 ₺

Önemli Bir Özellik: B bir kız kardeşler murisin oğlu veya oğlunun oğlu, Babası, AB bir erkek kardeş, AB bir kız kardeş, Kız veya Oğlun Kızı ile asabe olan Dede .......... dedesi ile birlikte varis olurlar ise sakıt olurlar yani B bir kız kardeşler terekeden pay alamazlar.

(İmam-ı Azam Ebu Hanife)

Mesele - 156:

MİRAS BIRAKAN

Koca Oğul B Bir Kız Kardeş

1/4 3/4 Sakıt (Pay almaz) = 4/4

Mesele - 157:

MİRAS BIRAKAN

Hanımı Baba B Bir Kız Kardeş


Mesele - 158:

MİRAS BIRAKAN

Hanımı AB Bir Erkek Kardeş B Bir Kız Kardeş


Mesele - 159:

MİRAS BIRAKAN

Kızı AB Bir Kız Kardeş B Bir Kız Kardeş


Mesele - 160:

MİRAS BIRAKAN

Koca Dede (Asabe) Bakiye alır B Bir Kız Kardeş



- 133 -


(D)

Babanın Durumları:

Baba Ashab-ı Ferâiz'in bir ferdi olarak işleme tabi tutulur. Yani baba-nın hiç asabelik vasfı dikkate alınmadan yani asabeliğin etkisi olmadan farz hisseleri dikkate alınır. Babanın bu 1/6'lık hisse durumuna Mahza Farz denir. Babanın durumuna örnekler vermek gerekirse;

Mesele - 161:

1/6 1/6 Bakiyenin Tamamı

MİRAS BIRAKAN

Anne Baba Oğlu Kız

3/18 3/18 8/18 4/18 = 18/18

Yukarıdaki meselede meselenin mahreci 18'den kurulur. Buna göre; Anne 3 hisse, Baba 3 hisse, Oğlu 8 hisse ve Kızı ise 4 hisse alır. Oğlu ile kızı ikili birli hisselerini paylaşırlar. Terekeyi paraya çevrilmiş olarak paylaştıra-lım. Murisin bıraktığı terekenin para olarak 180.000 ₺ olduğunu farz edelim. Bu durumda;

180.000 ₺ / 18 = 10.000 ₺ eder.Anne ............................................................3 x 10.000 ₺ = 30.000 ₺Baba .............................................................3 x 10.000 ₺ = 30.000 ₺Oğlu .............................................................8 x 10.000 ₺ = 80.000 ₺Kızı ................................................................4 x 10.000 ₺ = 40.000 ₺

Mesele - 162: Babanın hem Ashab-ı Ferâiz hem de asabe olarak vera-sete iştirak ettiği pozisyonları gösterelim.

1/6 + Bakiye 2/3

MİRAS BIRAKAN

Baba Kız Kız

1/6 + 1/6 2/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ölenin babası Ashab-ı Farz olarak 1/6 aldığı gibi ayrıca 1/6 hisse de 2 kızdan bakiye kalan 1/6 hisseyi alır. Ölenin iki kızı da mirasın 2/3'ünü paylaşırlar. Meselenin mahreci 6'dan olur. Yukarıdaki örnek meselede ölen kişinin 24.000 ₺ terekesi olsa bu tereke aşağıdaki şekilde bö-lüştürülür.


- 134 -

24.000 ₺ / 6 = 4.000 ₺ eder.Babası .........................................................................8.000 ₺Kızı ..................................................................................8.000 ₺Kızı ..................................................................................8.000 ₺

Mesele - 163:

1/6 + Bakiye 1/2

MİRAS BIRAKAN

Baba Oğlun Kızı

1/6 + 2/6 3/6

3/6 3/6 = 6/6

Bu meselede baba önce 1/6 olan Ashab-ı Farz payını alır. Murisin oğ-lunun kızı ise 1/2 farz hissesini alır ve geriye kalan 2/6 hisseyi de asabe olarak yine baba alır. Meselenin mahreci 6 olur. Yukarıdaki meselede ölen kişinin 60. 000 ₺ değerinde mamelek bıraktığını varsayalım. Bu durumda;

60.000 ₺ / 6 = 10.000 ₺ eder.Babası .....................................................................30.000 ₺Kızı ..............................................................................30.000 ₺

Mesele - 164:

1/8 1/6 1/2 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Hanımı Anne Kızı Baba

3/24 4/24 12/24 4/24 + 1/24

3/24 4/24 12/24 5/24 = 24/24

Yukarıdaki miras paylaştırma hisselerinde farz hisseleri toplamı tere-kenin aslından eksik kalır, yani 24/24 olması gerekirken 23/24 olur. Yani 1/24'lük bir hisse bakiye kalır ve onu asabe olduğu için ölenin babasına ve-ririz. Yukarıdaki bayağı kesir işlemini açıklayalım. Bayağı kesirlerde payda eşitlemesi yapılır.

1/8 x 3/3 = 3/241/6 x 4/4 = 4/241/2 x 12/12 = 12/241/6 x 4/4 = 4/243/24 + 4/24 + 12/24 + 4/24 = 23/2424/24 – 23/24 = 1/24

Yukarıdaki çözümde bakiye kalan 1/24 hissede babanın asabelik hakkı olarak payına eklenir. Bu meselede ölen kişinin 240.000 ₺'lik bir tereke bı-


- 135 -

raktığını farz edelim. Bu durumda;

240.000 ₺ / 24 = 10.000 ₺ eder.Hanımı...................................................................30.000 ₺Annesi ....................................................................40.000 ₺Kızı .........................................................................120.000 ₺Babası .....................................................................50.000 ₺

Mesele - 165:

1/4 Sakıt 1/2 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kocası A Bir Kız Kardeş Oğlun Kızı Baba

3/12 -- 6/12 2/12 + 1/12

3/12 -- 6/12 3/12 = 12/12

Yukarıdaki meselede ölen hanımın kocası 1/4 hisse alır. Çünkü mü-teveffanın oğlunun kızı evlat yerine geçer. Tek kız olduğu için 1/2'sini alır. Baba ise 1/6 farz hakkını aldığı gibi ayrıca bakiye kalan 1/12 hisseyi de asabe olarak alır. Terekeyi paraya çevirdiğimizde murisin 360.000 ₺'yi varislere bıraktığını düşünelim. Bu durumda;

360.000 ₺ / 12 = 30.000 ₺ eder.Koca ..........................................................................90.000 ₺Oğlun kızı...................................................180.000 ₺Baba ...........................................................................90.000 ₺

Mesele - 166: Babanın (ölenin babasının) yalnızca asabe olduğu du-rumlar.

1/4 1/3 (hanımından kalan) Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Hanımı Anne Baba

1 1 2

Ölenin hanımı payını (1/4) aldıktan sonra geriye kalan 1/3 hisse an-nenin olur. Bakiyeyi ise baba alır. Buradaki özellik ölenin çocuğu olmadığı için sağ kalan hanım 1/4 hisse alır. Anne ise geriye kalan 3/4 hissenin 1/3'ünü alır. Yani 1/4 hisse alır. Baba ise 2/4 hisse alır. Buradaki önemli özellik anne ve baba hanımın hissesini aldıktan sonra geri kalan hisse oranında paylaşırlar yani anne mirasın tamamı üzerinden değil de hanım payını aldıktan sonra kalanın 1/3'ünü alır. Baba da kalanın 2/3'ü asabe olduğu için alır.

Murisin terekesinin 80.000 ₺ olduğunu düşünürsek paylaşım aşağıdaki gibi olur;


- 136 -

80.000 ₺ / 4 = 20.000 ₺ eder.Hanımn.................................................................20.000 ₺Anne ..........................................................................20.000 ₺Baba ...........................................................................40.000 ₺

Burada eğer anneye terekenin tamamı üzerinden 1/3 vermiş olsaydık tamamıyla yanlış bir işlem olurdu. Doğrusu kalanın 1/3'ünü almasıdır.

Mesele - 167:

1/2 1/6 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Annesi Baba

3/6 1/6 2/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede ölen kadının çocuğu olmadığı için; Koca 1/2, Anne annesi 1/6 ve Baba 2/6 pay alır. Bunu birde para hesabına dökersek faraza ölenin 120.000 ₺ mirası kalsa. Bu durumda;

120.000 ₺ / 6 = 20.000 ₺ eder.Koca ..........................................................................60.000 ₺Anne annesi .................................................20.000 ₺Baba ...........................................................................40.000 ₺

NOT: Eğer Ashab-ı Farz'dan hiçbir mirasçı yoksa yani baba mirasın tamamını alır.

Annenin Durumları:

Mesele - 168: Ölenin çocuğu, oğlu, kızı veya oğlunun oğlu veya oğ-lunun kızı ile birlikte olursa mirastan 1/6 alır. Ölenin erkek veya kız kardeşi (AB bir veya A bir veya B bir) nasıl olursa olsun fark etmez ölenin annesi yine terekenin 1/6 alır.

1/6 1/6 Artanın Tamamını Alır Sakıt Sakıt

MİRAS BIRAKAN

Anne Baba Kız OğulOğlun

Oğlunun Oğlu

Oğlun Oğlunun Kızı

1/6 1/6 4/6 -- --

3/18 3/18 4/18 8/18 -- -- = 18/18

Yukarıdaki meselenin mahreci 18 olup mesele 18'den kurulur. Buna göre; Anne 3, Baba 3, Kız 4, Oğul 8 pay alırken Oğulların çocukları ise sakıt olur. Bu durumu birde terekeyi nakit para şeklinde düşünüp paylaştıralım. Tereke 360.000 ₺ olsun.


- 137 -

Bu durumda;

360.000 ₺ / 18 = 20.000 ₺ eder.Anne ..........................................................................60.000 ₺Baba ...........................................................................60.000 ₺Kız ................................................................................80.000 ₺Oğlu ......................................................................160.000 ₺

Mesele - 169:

2/3 1/3 Sakıt Sakıt Sakıt Sakıt

MİRAS BIRAKAN

Baba AnneB Bir Kız Kardeş

Kızın Oğlu Kızın KızıOğlun Kızının

Kızı

2/3 1/3 -- -- -- -- = 3/3

Yukarıdaki tabloda ölenin çocukları ve oğlunun oğlu olmadığı için anne mirasın tamamının 1/3'ünü almıştır. Murisin 300.000 ₺ miras bıraktığı-nı varsayalım. Bu durumda;

300.000 ₺ / 3 = 100.000 ₺ eder.Baba ......................................................................200.000 ₺Anne .....................................................................100.000 ₺

Mesele - 170: Eğer anne ölenin kocası veya hanımı ve babası ile bir-likte varis olursa zevc (koca) veya zevce (hanım) farz hakkını aldıktan sonra geriye kalan mirasın 1/3'ünü alır.

2/3 1/3 1/2

MİRAS BIRAKAN

Baba Anne Koca (Zevc)

2/6 1/6 3/6 = 6/6

Yani koca hakkı 1/2'yi aldıktan sonra kalanı anne ile baba ikili birli paylaşırlar.

Mesele - 171: Annenin durumunu birde zevce ile görelim.

1/4 Zevceden Kalanın 2/3'nü alır Zevceden Kalanın 1/3'nü alır

MİRAS BIRAKAN

Zevce (Hanım) Baba Anne

1 2 1 = 4

Bu durumu açıklarsak; zevce 1/4 hakkını aldıktan sonra geriye 3/4 pay kalır, bununda 1/4'ünü anne ve 2/4'ünü de baba alır. Murisin 80.000 ₺ bırak-tığını varsayalım.


- 138 -

Bu durumda;

80.000 ₺ / 4 = 20.000 ₺ eder.Hanım (Zevce) .......................................20.000 ₺Baba ...........................................................................40.000 ₺Anne ..........................................................................20.000 ₺

Mesele - 172:

1/4 1/2 1/6 1/6

MİRAS BIRAKAN

Kadın AB Bir Kız Kardeş A Bir Erkek Kardeş Anne

3/12 6/12 2/12 2/12= 13/12Avl olayı

3/13 6/13 2/13 2/13 = 13/13

Yukarıdaki meselede anne ölenin birden fazla kardeşleri ile birlikte olduğu için (kardeşlerin durumu yani AB bir veya B bir veya A bir fark et-mez) 1/6 alır. Hanım ise ölenin çocukları olmadığı için terekenin 1/4 alır. Kız kardeş AB bir olduğu için terekenin 1/2'sini alır. Diğer A bir erkek kardeş ise 2/3'ü tamamlamak için 1/6 alır. Yukarıdaki meselede meselenin payının paydasını yani mahrecini geçtiğini görürüz. Bu meselede avliye vardır. Çün-kü Ashab-ı Farz hakları verildiği zaman pay paydayı geçmiştir. Bu durumda meselenin payı payda kabul edilir ve mesele 13'ten kurulur.

Bu avliye durumunda mirasçıların payı azalır ama red olayında ise tam tersine mirasçıların payı artar. Red olayında karı veya kocaya reddiye yapıl-maz, sadece kişi amcasının kızını almış yani onunla evlenmiş olup, amcasını kızı ölürse ve başka mirasçı yoksa koca 1/2'sini farz hakkı olarak alır ve diğer yarısını da asabe olarak alır. Bu meseleyi bir de terekeyi 390.000 ₺ olarak farz ederek paylaştıralım. Bu durumda;

390.000 ₺ / 13 = 30.000 ₺ eder.Hanım ....................................................................90.000 ₺AB bir kız kardeş ..........................180.000 ₺AB bir erkek kardeş ......................60.000 ₺Anne ..........................................................................60.000 ₺


- 139 -

İSLAM MİRAS HUKUKUNDANADİR MESELELER

(A)

Mesele - 173:

MİRAS BIRAKAN

Koca Oğul Oğul Kız Kız

1/4 3/4

6/24 18/24

6/24 6/24 6/24 3/24 3/24 = 24/24

Bu meselede koca, murisin çocukları olduğu için 1/4 hisse alır. Muri-sin çocukları oğlu ve kızı olduğu için ikili birli pay alırlar. Yukarıdaki tere-kede koca 1/4 pay aldıktan sonra geriye kalan 3/4 pay ise çocuklar arasında ikili birli paylaştırılır.

Mesele - 174:

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Anne Baba

2/3 1/6 1/6

2/6 2/6 1/6 1/6 = 6/6

Aşağıdaki meselede her sınıfın payları zaten terekenin payı ile paydası (mahreci) herhangi bir işleme gerek kalmadan eşitlenmektedir.

2/3 1/6 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Kız Kız Anne Baba

1/6 1/6 1/6 1/6 1/6 1/6 = 6/6

Bu meselede farz sahiplerinin payları herhangi bir işleme gerek kal-madan dağıtılabilmektedir. Terekeden artan olmamıştır. Eğer artan miktar olsaydı, murisin babası asabe olarak o artanıda alırdı.

Mesele - 175:

1/6 + Bakiye 1/6 2/3

MİRAS BIRAKAN

Baba Anne B Bir Kız Kardeş (10 Kız)

5/30 5/3020/30

(2/30'ar ayrı ayrı pay alırlar)= 30/30


- 140 -

Bu meselede baba 1/6 alır. Anne 1/6 alır. Mirasın tamamının 2/3 his-sesi ise 10 kıza eşit şekilde paylaştırılır. Mahreç eşitlemesi yapıldıktan sonra pay dağıtımı yukarıdaki şeklini alır. Burada baba asabe olması sıfatı ile eğer artan pay olsaydı onu da alacaktı, ancak artan olmadığı için 1/6 pay almıştır.

Mesele - 176:

1/4 1/6 2/3 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne 6 Kız Baba

3/12 2/12 8/12 2/12= 15/12Avl olayı

9/45 6/4524/45 (her bir kız

4/45 pay alır)6/45 = 45/45

Bu meselede avliye olayı görülmektedir. Toplam farz hisselerini aldı-ğımızda 45/36 çıkar, yani burada pay paydadan fazla çıkar. Bu durumda kes-rin mahreci 45 kabul edilerek pay dağıtımı yapılır. Mamelek 45'e bölünerek hak dağıtımı yapılır. Hisse dağıtım işlemini açıklayalım; 1/4 + 1/6 + 2/3 + 1/6 hisselerin paydalarını 12'ye eşitlersek işlemin payı 15 ve paydası ise 12 olur yani elimize 15/12 bayağı kesri çıkar. Bunun anlamı farz hisseleri meselenin 12 olması gereken paydasını geçmiş ve 15 olmuştur. Yani mesele 12'den 15'e avl etmiştir.

Meselenin mahrecini yani paydasını 15 olarak kabul edersek ki avl ola-yında usul budur, Koca 3/15, Anne 2/15, Kızlar (hepsi) 8/15 ve Baba da 2/15 olur. 8/15 olan kızların hissesinin altı kıza bölünebilmesi için hisselerin tama-mının 3/3 ile çarpılması gerekir. Bu durumda; Koca 9/45, Anne 6/45, Kızlar 24/45 (her kız ayrı ayrı 4/45 alır), Baba 6/45 pay alırlar. Bu duruma göre sağ kalan eş 9/45, ana 6/45, altı kız her biri ayrı ayrı 4/45, baba ise 6/45 pay alır.

Mesele - 177:

MİRAS BIRAKAN

Koca B Bir Kız Kardeşler (5 Kız)

1/2 2/3

15/3020/30

(her biri ayrı ayrı 4/30'ar pay alır)= 35/30Avl olayı

15/3520/35

(her biri ayrı ayrı 4/35'er pay alır)= 35/35

Bu meselede yine avliye olayı vardır. Meselenin aslı mahreçten fazla gelmektedir. Burada meselenin payı payda olarak alınır. Yani murisin bırak-tığı miras 35 paya bölünerek herkese hisseleri oranında payları verilir. Sağ kalan eşin hissesi 15 ile genişletilerek 15/35 kabul edilir, beş kız kardeşin payı ise 4/35 olarak pay dağıtımı yapılır.


- 141 -

Mesele - 178:

MİRAS BIRAKAN

6 Kız 3 Nine 3 Amca

2/3 1/6 1/6

12/18(her biri ayrı ayrı 2/18 alır)



= 18/18

Varislerden 6 kız ortaklaşa 2/3 hisse almışlardır, geriye 1/3 hisse kal-mış olup bu 1/3 hisseyi de 1/6'şar hisse olarak 3 nine aralarında paylaşırlar. Geriye kalan 1/6 hisseyi de 3 amca kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Bayağı kesirlerin paydası 18 eşitlenir ve altı kız her biri ayrı ayrı 2/18'er hisse alırlar, üç nine ise her biri ayrı ayrı 1/18'er hisse alırlar. Üç amca ise ayrı ayrı olmak üzere 1/18'er hisse alırlar.

Bu meselede kızlar birden fazla olduğu için terekenin 2/3'ünü alırlar. Geriye kalan 1/3 payı da 3 nine ile 3 amca 1/6'şar olarak alır ve aralarında eşit olarak paylaşırlar. Bu meselede amcalar aynı zamanda asabe olup, eğer farz sahiplerinden artan olsaydı onu da alacaklardı, ancak artan olmadığı için 1/6 ile yetinmişlerdir.

Mesele - 179:

MİRAS BIRAKAN

Ölenin 4 Hanımı AnnesiB Bir Erkek Kardeş(20 erkek kardeş)

4 Hanım Toplam 1/4 alır 1/3 Bakiyeyi Paylaşırlar

3/12 4/12 5/12

12/48 16/48 20/48 = 48/48

Her Hanım Ayrı Ayrı3/48 alır

16/48Her Kardeş Ayrı Ayrı

1/48 alır.

Bu meselede murisin çocuksuz ölümünden dolayı geriye mirasçı olarak kalan dört sağ kalan eş terekenin 1/4'ünü Ashab-ı Farz olarak alırlar. Ananın farz hakkı ise 1/3'tür. Geriye kalanıda 20 erkek kardeş kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Paydaları (mahreç) eşitlediğimizde mesele 48'den kurulur. Yukarıdaki tabloda gösterildiği şekilde herkes payını alır.

Mesele - 180:

1/8 2/3 1/6 Bakiye (1/24)

MİRAS BIRAKAN

Sağ Kalan Eş Oğlun Kızı (80 Kız) Nine (20 Kişi)B Bir Kız Kardeş

(5 Kız)

15/120 80/120 20/120 5/120 = 120/120


- 142 -

Bu meselede mirasın tamamı 120'den kurulur. Yukarıda tabloda gös-terildiği gibi; sağ kalan eş 15/120 alır. Oğlun kızları 1/120'şer payı ayrı ayrı alırlar. 20 Nine her biri ayrı ayrı 1/120 alırlar. Beş kişi olan B bir kardeşler de ayrı ayrı 1/120 pay alırlar.

Mesele - 181:

1/4 1/6 Bakiye (Asabe)

MİRAS BIRAKAN

4 Kadın 3 Nine 12 Amca

3/12 2/12 7/12

36/144 24/144 84/144 = 144/144

9/144 (Her kadın ayrı ayrı) 8/144 (Her nine ayrı ayrı) 7/144 (Her amca ayrı ayrı)

Yukarıdaki meselede ölenin çocuğu olmadığı için 4 kadın 1/4 hisseyi alır. 1/6 Hisseyi 3 nine alır ve geriye kalanı da asabe olarak 12 amca kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Payda eşitlendikten sonra son olarak yuka-rıdaki tablodaki gibi pay dağıtımı yapılır.

Mesele - 182:

MİRAS BIRAKAN

4 Kadın 18 Kız 15 Nine 6 Amca

1/8 (Hepsine) 2/3 (Hepsine) 1/6 (Hepsine) 1/24 (Kalanı Alırlar)

135/4320 (Ayrı ayrı) 160/4320 (Ayrı ayrı) 48/4320 (Ayrı ayrı) 30/4320 (Ayrı ayrı) = 4320/4320

Bu meselede ölenin çocukları olduğu için 4 hanım 1/8 hisseyi payla-şır. Kız çocukları birden fazla olduğu için 2/3 hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar. 15 Nine ise farz hakları olan 1/6 hisseyi eşit olarak paylaşırlar. Terekeden geri kalan ne varsa onu da asabe olarak 6 amca paylaşırlar. Bayağı kesirlerin mahreçleri 43/20'de eşitlendiğinden hisse tevzii bu mahrece göre yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere yapılır.

"De ki; Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım, Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü Allah bütün günahları bağışlar. Şüphesiz o çok bağışlayan, çok esirgeyendir." (Zümer 53)


- 143 -

Hz. Vahşi'nin Müslümanlıkla Şereflenmesi:

Allah Resulü (s.a.v.) Vahşiyi iki kere mektup yazarak doğru yola davet eder, ancak Kuran'dan Furkan Suresi 68. ile Nisa Suresi 48. ayeti kerimeleri gösterip kendisinin açık olarak affedileceğine dair bir hükmün bulunmadığını ileri sürer. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v.) Üçüncü mektubunda Zümer Su-resi, 53. ayeti ile davetini iletir. Bunun üzerine Vahşi gelerek efendimize biat eder ve sahabe şerefine nail olur.

"Ve onlar ki Allahın beraberinde diğer bir tanrıya duâ etmezler, Allahın haram kıldığı nefsi haksız katleylemezler ve zinâ yapmazlar, her kim de bunları yaparsa ağır cezaya çarpar." (Furkan 68)

"Doğrusu Allah kendine şirk koşulmasını mağfiret etmez, ondan berisini dilediğine mağfiret buyurur, kim de Allaha şirk koşarsa pek büyük bir cinayet iftira etmiş olduğunda şüphe yoktur." (Nisa 48)

"De ki; Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım, Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü Allah bütün günahları bağışlar. Şüphesiz o çok bağışlayan, çok esirgeyendir." (Zümer 53)


- 144 -


(B)

Mesele - 183: El-Minberiye; Ölenin hanımı, iki kızı, annesi ve babası muris olarak kalmış olsun.

MİRAS BIRAKAN

Hanım 2 Kız Anne Baba

1/8 2/3 1/6 1/6

1/8 x 3/3 = 3/24 2/3 x 8/8 = 16/24 1/6 x 4/4 = 4/24 1/6 x 4/4 = 4/24=27/24Avl olayı

Yukarıdaki örnekte varislerin alacakları hisse miktarı gösterilmiştir. Hisselerin paydalarının (mahreci) 24 olup hisse toplamı yani pay kısmı 27'ye avl eder. Burada avl olayı vardır. Tereke 27'ye bölünür ve ona göre herke-sin hissesi miktarında payları dağıtılır. Bu meseleyi Hz. Ali Efendimiz (r.a.) minberde cevapladığı için El-Minberiye ismini almıştır.

Mesele - 184: Garraveyn veya Ömeriyyeteyn;

TABLO A - MİRAS BIRAKAN

Hanımı Anne Baba

1/4 1/4 2/4 Pay alırlar.

1/8 x 3/3 = 3/24 2/3 x 8/8 = 16/24 1/6 x 4/4 = 4/24 = 23/24

1/6 + Bakiye

TABLO B - MİRAS BIRAKAN

Hanımı Anne Baba


1/6 + Bakiye

TABLO C - MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Baba


1/2 x 3/3 = 3/6 1/6 1/6 + 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meseledeki (Tablo C) murisin kocası 1/2 hisse alır. Çünkü murisin çocuğu yoktur. Murisenin annesi ise 1/6 farz hakkını alır. Murisenin babası da 1/6 farz hakkını aldıktan sonra geriye 1/6 hisse bakiye kalır. Bakiye kalan bu 1/6 hisseyi yine murisenin babası asabe olarak alır ve böylece baba iki kere 1/6 hisse almış olur.


- 145 -

Birinci örnekte (Tablo A, Tablo B) anne, baba ve hanımı mirasçı ol-maktadır. İkinci örnekte (Tablo C) anne, baba ve kocası mirasçı olmaktadır. Bu meselenin ismi ise Hz. Ömer'in (r.a.) çözüme kavuşturmasından dolayı bu ismi almıştır.

Mesele - 185: Harkâ = Parçalanmış

MİRAS BIRAKAN

Anne Dede Öz Kız Kardeş

1/3 1/6 1/2 Pay alırlar

2/6 1/6 3/6 = 6/6

Payda eşitlemesi yapılınca mesele 6'dan çözülür. Miras bırakanın tere-kesi 6'ya bölünür, bunun 2 payını miras bırakanın annesi alır. 1 payını miras bırakanın dedesi alır. Geriye kalan 3 payını miras bırakanın kız kardeşi alır. Yukarıdaki meselede terekenin anne, dede ve öz kız kardeş arasında payla-şıldığını görüyoruz. Bu meselede ashabın görüşü çok çeşitli olduğundan bu adı almıştır. Biz ise sadece Hz. Ali'nin (k.v.) görüşüne yer vermekle yetindik.

Mesele - 186: Ekderiye ve Garra

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne DedeÖz Kız Kardeş veya

B Bir Kardeş

1/2 1/3 1/6 Sakıt olurlar

3/6 2/6 1/6 --

Yukarıdaki meselede koca malın yarısını alır anne ise malın 1/3'ünü alır dede ise malın 1/6'sını alır. Öz kız kardeşler ise mirastan sakıt olur. Ancak Ekderiye meselesinde koca malın /12'sini, anne 1/3'ünü, dede 1/6'sını, öz kız kardeş ise yine malın 1/2'sini alır ve mirastan sakıt olmaz, sadece mesele 6'da 9'a avl eder. (Ekderiye özel durumu)

3/6 2/6 1/6 3/6= 9/6

Avl olayı

3/9 2/9 1/9 3/9 = 9/9


- 146 -

Mesele - 187: Müşerrake veya Haceriyye veya Hımâriye.

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne veya Nine Öz Kardeşler A Bir Kardeş

1/2 1/6 Asabe 1/3

3/6 1/6 Bakiye Kalmamıştır 2/6 = 6/6

Bu örnekte koca farz hakkı olan 1/2 alır, anne veya nine 1/6 alır ve mirasın 1/3'ünü A bir kardeş alır. Öz kardeşler asabe olduğu için mamelekten artanı alacaklardı. Ancak artan bir şey olmadığı için bir şey alamaz. A bir kardeşler ise pay alırken erkek ve kadın eşit şekilde pay alırlar.

Mesele - 188: Malikiyye Farızâsı.

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne DedeB Bir Kardeş veya Birden Fazla A Bir

Kardeş

1/2 1/6 2/6Dede tarafından

Hacb olurlar.

3/6 1/6 2/6 -- = 6/6

Bu meselede İmam Malik (r.a.) şöyle demiştir: "Koca malın yarısını alır, anne ise altıda birini alır ve geri kalan altıda ikisini ise dede alır." Dede ana bir kardeşleri hacb eder yani mirastan düşürür.

Mesele - 189: Malikiyye Farızâsı'nın kardeşi.

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Dede Öz Erkek Kardeş

1/2 1/6 1/6 1/6

3/6 1/6 1/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki meselede koca malın 1/2'sini alır, anne 1/6'sını, dede 1/6'sını alır ve geri kalanı da asabe olarak öz erkek kardeş alır.

Mesele - 190:

MİRAS BIRAKAN

Koca AB Bir Kız Kardeş B Bir Erkek Kardeş B Bir Kız Kardeş

1/2 1/2 Bakiye Kalmamıştır Bakiye Kalmamıştır = 2/2

Bu meselede ölen kadının kocası, kız kardeşi, B bir erkek kardeşi ve B bir kız kardeşi varis olarak kalmıştır. Burada koca 1/2'sini alır, AB bir kız kardeş de kalan 1/2'yi alır, diğer B bir kardeşlere bir şey kalmaz. Çünkü B bir erkek kardeş asabe olduğu için Ashabil Farz'dan geriye kalanı alır. Geriye


- 147 -

bir şey kalmamıştır. Bu meselede eğer B bir erkek kardeş olmasaydı B bir kız kardeş Ashabil Ferâiz'den olarak payını alacaktı. Bu durumdaki B bir erkek kardeşe uğursuz erkek kardeş denir, B bir kız kardeşin miras almasını engellediği için.

Mesele - 191:

MİRAS BIRAKAN

Koca AnneA Bir Kız Kardeş

(2 Kız)AB Bir Erkek Kardeş

1/2 1/6 1/3 Bakiyeyi alır. (Asabe)

3/6 1/6 2/6 Bakiye Kalmadı = 6/6

Yukarıdaki örnekte erkek kardeş asabe olduğu için farz sahiplerinden artanı alacaktı. Oysa terekeden artan bir şey olmadığı için herhangi bir pay alamaz.

Mesele - 192:

MİRAS BIRAKAN

Koca Annenin AnnesiA Bir Kız Kardeş

(2 Kız)AB Bir Erkek Kardeş

1/2 1/6 1/3 Bakiyeyi alır. (Asabe)

3/6 1/6 2/6 Bakiye Kalmadı = 6/6

Yukarıdaki örnekte farz sahipleri hakkını aldıktan sonra terekeden ge-riye bir şey kalmamıştır. Eğer terekeden artan bir şey olsaydı bunu asabe olarak AB bir erkek kardeş alacaktı. Mirastan artan olmadığı için asabe olan kardeş bir şey alamamıştır.

Böyle durumlarda A bir kardeşler bir tane olursa 1/6 alır. Eğer A bir kardeş birden fazla olursa mirasın 1/3'ünü alırlar ve erkek veya kız olmaları fark etmez eşit şekilde pay alırlar.

Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu; "Ferâiz ve Kur'anı öğrenin ve halka öğretin. Çünkü ben bu gün varım yarın yokum." (Tirmizi, Ferâiz 2)


- 148 -

Ek Bilgi:

Kasten Öldürmeye Tabi Olan Ceza:

Mirastan veya vasiyetten mahrum edilmek sünnet-i seniyede kasten öldürmede başka bir ceza daha sabit olmuştur, bu da miras ve vasiyetten mah-rum edilmektir. Söz konusu bu ceza Hz. Peygamber'in (s.a.v.) buyruğunda şöyle ifade edilmektedir: "Hiçbir katile miras yoktur." veya "Katil hiçbir şeyi miras alamaz." şeklindedir. Yine Hz. Peygamberin (s.a.v.) "Hiçbir ka-tile vasiyet yoktur." şeklinde buyruğu vardır.

Buna göre mirasçı murisini veya kendisine vasiyet edeni öldürürse mi-rastan ve vasiyetten mahrum kalır.

Bu "Sedd-i Zerani" kötülük yollarını tıkama ilkesi ile yaşamanın da bir gereğidir. Buna göre bir kimsenin miras için miras bırakacak olanını ve vasiyette bulunacak kişiyi öldürme yollarında da caydırıcı bir etkendir ve kö-tülük yollarını büyük oranda tıkar. Yüce Allah cümle insanları bundan esir-gesin.


- 149 -


(C)

Mesele - 193:

MİRAS BIRAKAN

Koca Oğlu Oğlu Kız Kız

1/4 3/4

6/24 6/24 6/24 3/24 3/24 = 24/24

Bu meselede koca murisin çocukları olduğu için 1/4 hisse alır. Murisin çocukları oğlu ve kızı olduğu için ikili birli yani oğlan iki pay alır kız ise bir pay alır.Yukarıdaki terekede koca 1/4 pay aldıktan sonra geriye kalan 3/4 pay ise çocuklar arasında ikili birli paylaştırılır.

Mesele - 194:

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Anne Baba

2/6 2/6 1/6 1/6 = 6/6

Bu meselede her sınıfın payları zaten terekenin payı ile paydası (mah-reci) herhangi bir işleme gerek kalmadan eşitlenmektedir.

Mesele - 195:

MİRAS BIRAKAN

Kız Kız Kız Kız Anne Baba

1/6 1/6 1/6 1/6 1/6 1/6 + Bakiye = 6/6

Bu meselede farz sahiplerinin payları herhangi bir işleme gerek kalma-dan dağıtılabilmektedir. Terekeden artan olmamıştır, eğer artan miktar olsay-dı, murisin babası asabe olarak o artanı da alırdı.

Mesele - 196:

1/6 + Bakiye 1/6 2/3

MİRAS BIRAKAN

Baba Anne B Bir Kız Kardeş (10 kız)

5/30 5/30 20/30 (her kız 2/30'ar pay) = 30/30

Bu meselede baba 1/6 alır. Anne 1/6 alır. Mirasın tamamının 2/3 his-sesi ise 10 kıza eşit şekilde paylaştırılır. Mahreç eşitlemesi yapıldıktan sonra


- 150 -

pay dağıtımı yukarıdaki şeklini alır. Burada baba asabe olması sıfatı ile eğer artan pay olsaydı onu da alacaktı. Ancak artan olmadığı için 1/6 aldı.

Mesele - 197:

1/6 + 1/4 1/6 2/3 1/6 + Bakiye

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne 6 Kız Baba

9/36 6/36 24/36 6/36= 45/36Avl olayı

9/45 6/4524/45

(her kız 4/45'ar pay)6/45 = 45/45

Bu meselede avliye olayı görülmektedir. Toplam farz hisselerini al-dığımızda 45/36 çıkar, yani burada pay mahreçten fazla çıkar. Bu durumda kesrin mahrecini de 45 kabul ederek pay dağıtımı yapılır. Yani mamelek 45'e bölünerek hak dağıtımı yapılır. Bu duruma göre sağ kalan eş 9/45, ana 6/45, altı kız her biri ayrı ayrı 4/45, baba ise 6/45 pay alır.

Mesele - 198:

MİRAS BIRAKAN

Koca B Bir 5 Kız Kardeş

1/2 2/3

15/30 4/30 + 4/30 + 4/30 + 4/30 + 4/30 (20/30)= 35/30Avl olayı

15/35 20/35 (her kız 4/35'er pay alır) = 35/35

Bu meselede yine avliye olayı vardır. Meselenin aslı mahreçten fazla gelmektedir. Burada meselenin payı payda olarak alınır. Sağ kalan eşin hisse-si 15 ile genişletilerek 15/35 kabul edilir, beş kız kardeşin payı ise 4/35 olarak pay dağıtımı yapılır.

Mesele - 199:

MİRAS BIRAKAN

6 Kız 3 Nine 3 Amca

2/3 1/6 Bakiye

12/18 (ayrı ayrı 2/18 alır) 3/18 3/18 (ayrı ayrı 1/18 alır) = 18/18

Bu meselede kızlar birden fazla olduğu için terekenin 2/3'ünü alırlar. Geriye kalan 1/3 payı 3 nine ile 3 amca 1/6'şar olarak alır ve aralarında eşit olarak paylaşırlar. Bu meselede amcalar aynı zamanda asabe olup, eğer farz sahiplerinden artan olsaydı onuda alacaklardı, ancak artan olmadığı için 1/6 ile yetinmişlerdir.


- 151 -

Mesele - 200:

MİRAS BIRAKAN

4 Kadın Ana B Bir 20 Erkek Kardeş

3/12 4/12 5/12

12/48 (ayrı ayrı 3/48 alır) 16/48 20/48 (ayrı ayrı 1/48 alır) = 48/48

Bu meselede murisin çocuksuz ölümünden dolayı geriye mirasçı olarak kalan dört sağ kalan eş terekenin 1/4'ünü Ashab-ı Farz olarak alırlar. Ananın farz hakkı ise 1/3'tür. Geriye kalanı da 20 erkek kardeş kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Paydaları (mahreç) eşitlediğimizde mesele 48'den kurulur yukarıdaki şemada gösterildiği şekilde herkes payını alır.

Mesele - 201:

1/8 2/3 1/6 Bakiye

MİRAS BIRAKAN

3/24 16/24 4/24 1/24 = 24/24

Sağ Kalan Eş 80 Oğlun Kızı 20 Nine 5 B Bir Kız Kardeş

15/120 80/120 20/120 5/120 = 120/120

Bu meselede mirasın tamamı 120'den kurulur. Yukarıda şemada gös-terildiği gibi; sağ kalan eş 15/120 alır. Oğlun kızları 1/120'şer payı ayrı ayrı alırlar. 20 Nine her biri ayrı ayrı 1/120 alırlar. 5 kişi olan baba bir kardeşler ayrı ayrı 1/120 pay alırlar.

Mesele - 202:

1/4 1/6 Bakiye (Asabe)

MİRAS BIRAKAN

4 Kadın 3 Nine 12 Amca

3/12 2/12 7/12

36/144 24/144 84/144 = 144/144

9/144 (ayrı ayrı alır) 8/144 (ayrı ayrı alır) 7/144 (ayrı ayrı alır)

Yukarıdaki meselede ölenin çocuğu olmadığı için 4 kadın 1/4 hisseyi alır.1/6 Hisseyi 3 nine alır ve geriye kalanı asabe olarak 12 amca kendi arala-rında eşit olarak paylaşırlar. Payda eşitlendikten sonra son olarak yukarıdaki şemada gösterildiği üzere pay dağıtımı yapılır.


- 152 -

Mesele - 203:

MİRAS BIRAKAN

4 Kadın 18 Kız 15 Nine 6 Amca

1/8 (hepsine) 2/3 (hepsine) 1/6 (hepsine) Kalanı Alır

3/24 16/24 4/24 1/24 = 24/24

135/4320(ayrı ayrı alır)




540/4320 2880/4320 720/4320 180/4320 = 4320/4320

Bu meselede ölenin çocukları olduğu için 4 kadın 1/8 hisseyi payla-şır. Kız çocukları birden fazla olduğu için 2/3 hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar. 15 Nine ise farz hakları olan 1/6 hisseyi eşit olarak paylaşırlar. Terekeden geri kalan ne varsa onu da asabe olarak 6 amca paylaşırlar. Bayağı kesirlerin mahreçleri 4320'de eşitlendiğinden hisse tevzii bu mahrece göre yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere yapılır.(Kaynak: Teshil'ül - Ferâiz, Ali Haydar Efendi, çev.: Çeker)

De ki; "Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım, Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü Allah bütün günahları bağışlar. Şüphesiz o çok bağışlayan, çok esirgeyendir." (Zümer 53)


- 153 -

MÜNASAHA

Ölen kişinin yani murisin terekesi taksim edilmeden önce varislerden birinin veya birkaçının ölmesiyle sonradan ölen varisin mirasının diğer mi-rasçılara intikal etmesidir. Her iki haldede ölen varisin mirasının diğer miras-çılara intikali dört şekilde olur.

Münasaha meselesinde usul olarak önce birinci ölen kişinin miras me-selesi çözülür, çözülen bu meselede ikinci ölen kişinin hissesi muhafaza edi-lir.

İkinci meseleye geçildiğinde ikinci ölen kişinin bu meseledeki mirası ile kendisine birinci meseleden düşen miras payı birleştirilir ve varislerine dağıtılır.

Birinci ölen kişiden ikinci ölen kişiye düşen hisse ile ikinci ölen kişinin miras meselelerindeki münasebete bakılır.

Bu iki mesele arasında üç hal bulunur.

A) Mumaselet: İkinci ölen kişinin kendine birinci ölen kişiden düşen hissenin; ikinci ölen kişiye ait meselenin aslına bölünebilmesi demektir.

Mesele - 204:

Ölen bir kadının varisleri olarak; kocası, amcası ve annesi kalsa;

1/2 1/3 Bakiyeyi alır

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Amca

3/6 2/6 1/6 Asabe olarak alır

Münasaha'ya örnek olarak bu pay dağıtımı yapılmadan yukarıdaki şe-mada ki koca da ölseydi ve onu da varis olarak üç oğlu kalsaydı her iki me-selede altıdan kurulur.

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğul Oğul

1/6 1/61/6 (Babalarının 3/6 payını

bölüşürler)

B) Muvafakat: Ölen ikinci şahsın birinci ölenden aldığı hisse ile ken-di miras meselesindeki hissesinin her ikisinin de aynı sayıya bölünebilmesi demektir.


- 154 -

Mesele - 205:

Mesela yine bir kişi ölse geriye mirasçı olarak kocası ve annesi ve am-casını bıraksa ve miras taksim edilmeden mirasçı olan koca ölse ve geriye altı oğul bıraksa; bu durumda mesele şöyle çözülür.

1/2 1/3 Bakiyeyi alır

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Amca


6/12 (İkinci Ölen) 4/12 2/12 = 12/12

İkinci ölen; kocaya ait 3/6 hisse kocanın başka bir hanımından olan oğullarına aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi dağıtılır. (3/6 x 2/2 = 6/12)

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğul Oğul Oğul Oğul Oğul

1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 = 6/12

Yukarıda ölen kocaya ait 3/6 hisse 2 ile genişletilerek her oğul'a 1/12 hisse düşer.

Bu durumda her iki meselede 12 mahreç (payda) üzerine kurulur. Yu-karıdaki anne 4/12, asabe olan amca 2/12 ve ikinci ölenin altı oğlu ise ayrı ayrı 1/12'şer hisse alırlar.

C) Mübayenet: Ölen ikinci şahsın, birinci ölenden aldığı hissesinin ikinci meselenin aslına kalansız olarak bölünememe durumudur.

Mesele - 206: Ölen ikinci şahsın birinci ölenden alacağı hissenin ikin-ci meselenin aslına kalansız olarak bölünememe durumudur. Mesela önceki meselede olduğu gibi bir kadın ölse, geriye varis olarak kocası, amcası ve annesini bıraksa daha sonra kocada ölse ve geriye beş oğlan bıraksa; mesele şu şekilde çözülür.

1/2 (3/6) 1/3 (2/6) 1/6 (Bakiye)

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Amca

15/30 (İkinci Ölen) 10/30 5/30 = 30/30

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğul Oğul Oğul Oğul

3/30 3/30 3/30 3/30 3/30 = 15/30

Yukarıdaki birinci meselede mahreç 30'dan kurulur. 10/30 hisse anne,


- 155 -

5/30 hisse asabe olan amca alır. Bu meseledeki kocaya ait 1/2 (3/6) pay 5 ile genişletilerek ölen kocanın 5 oğluna 3/30'ar pay olarak bölüştürülür.

Mesele - 207:

MİRAS BIRAKAN

Koca Anne Amca


30/60 20/60 10/60 = 60/60

Yukarıdaki meselede anne ölüp yerine B bir 4 kardeş bıraksa ve amca-da ölüp yerine 10 oğul bıraksa mesele'nin çözümü şöyle olur.

Anneye ait olan 2/6 hisse ile amcaya ait olan 1/6 hisse 10 ile genişle-tilerek mesele 60'dan kurulur. Yukarıdaki şemadaki kocanın payı 30/60 olur. Annenin anneye ait 2/60 pay 20/60 olup B bir 4 kardeşin her birine 5/60'şar pay verilir. Amcanın 1/6 hissesi ise 10/60 olur ve her oğluna 1/60 pay olarak bölüştürülür.

Mesele - 208: Ölenin varisleri; hanım, anne, 10 erkek kardeş ve 10 B bir kız kardeş kalsa ve daha sonra erkek kardeşlerin 8'i ölse ve B bir kardeş-lerden de 7'si ölse miras meselesi aşağıda gösterildiği gibi çözülür.

MİRAS BIRAKAN

Hanım Anne 10 Erkek Kardeş 10 B Bir Kız Kardeş

1/4 1/6 1/6 1/6

3/12 2/128 Kardeş ölünce 2

Kardeş kalıyor8 kız ölünce 3 Kız

kalıyor

3/12 2/12 2/12 + 2/12 1/12 + 1/12 + 1/12 = 12/12

Yukarıdaki meselede ölümlerden sonra geriye mirasçı olarak kalan ha-nım 3/12, anne 2/12 ve kalan iki erkek kardeşte ayrı ayrı 2/12'şer hisse alırlar, geriye kalan 3 kız kardeş ise ayrı ayrı 1/12'şer hisse alırlar.

Mesele - 209:

MİRAS BIRAKAN

Hanımı Anne Baba 5 Oğul 3 Kız

Ölse Ölse Ölse 1 Oğul Ölse 1 Kız Ölse

2 Oğul Daha Ölse

1 Kız Daha Ölse

2 Oğul (sağ) 1 Kız (Sağ)

2/5 + 2/5 1/5 = 5/5

Yukarıdaki tabloya göre bir kişi ölse ve geriye mirasçı olarak kadın, anne, baba, 5 oğul ve 3 kız bıraksa ve daha sonra mirasçılardan hanım, anne


- 156 -

ve baba da ölse ve daha sonra 3 oğul ve 2 daha kız ölse miras meselesi 5'ten kurulur. 2 oğul ayrı ayrı 2/5 hisse ve geriye kalan bir kız ise 1/5 hisse alır.

Mesele - 210:

MİRAS BIRAKAN

Hanım Oğul Oğul Kız Kız Kız

1/8 2/8 2/8 1/8 1/8 1/8 = 8/8

Yukarıdaki oğullardan biri ölse ona ait 2/8 hissenin diğer mirasçılara taksim edilmesi gerekir. Bununda en kolay yolu ölen oğula ait 2/8 hisse esası 8 olan meseleden çıkartılırsa esas mesele 6'dan kurulur ve son durum aşağı-daki şemadaki gibi olur.

MİRAS BIRAKAN

Hanım ana oldu Oğul Kız Kız Kız

1/6 2/6 1/6 1/6 1/6 = 6/6

Yukarıdaki tabloda bir üstteki ölen oğlun 2/8 hissesinin paylaştırılmış halidir.

Mesele - 211:

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğul Oğul Oğul Oğul Kız Kız Kız Kız Kız

2/15 2/15 2/15 2/15 2/15 1/15 1/15 1/15 1/15 1/15 = 15/15

Yukarıdaki tabloda 2 oğul ve sonra 2 kız ölse miras meselesi aşağıdaki gibi çözülür. 2 oğul 2 + 2 = 4 hisse, 2 kız 1 + 1 = 2 hisse toplam = 6 hisse 15 - 6 = 9 mesele aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi 9'dan kurulur.

MİRAS BIRAKAN

Oğul Oğul Oğul Kız Kız Kız

2/9 2/9 2/9 1/9 1/9 1/9 = 9/9

Mesele - 212: Bizzat Resululllah (s.a.v.) tarafından çözülen mesele;

MİRAS BIRAKAN

Kız Oğlun Kızı Kız Kardeş

1/2 (3/6) 1/6 2/6 = 6/6

Bu mesele bizzat Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından çözülmüştür. Murisin kızı 1/2 hisse alır. Oğlun kızı ise kızların hissesini üçte ikiye ta-mamlamak için 1/6 alır. Geri kalan 2/6 hisse ise ölenin kız kardeşine verilir. (Abdullah İbn-i Mesut (r.a.))


- 157 -

NOT: Murisin kızları tek olursa 1/2, eğer birden fazla olursa terekenin 2/3'ünü alır. Burada murisin oğlunun kızı, kız yerine geçmiş ve kızların his-selerini 2/3'e tamamlamıştır. (Kaynak: Teshilu'l Ferâiz - Ali Haydar Efendi)

Yüce Allah buyuruyor ki; "Dilediğimizi belli bir süreye kadar rahimlerde tutarız, sonra sizi bir çocuk olarak çıkartırız, sonra sizi olgunluk çağına erişmeniz için bırakırız, bununla beraber kiminiz öldürülür, kiminiz de ömrünün en fena zamanı olan yaşlılığa ulaştırılır, önceki bilgisinden sonra, hiç bir şey bilmemek üzere" (Hac 4)


- 158 -

ÖZEL DURUMLARI OLAN VARİSLER

1) Başkası Üzerine Nesebi İkrar Olunanın Varislik Durumu: Ne-seb ikrarı değişik şekillerde olabilir. Mesela bir kişi kendi sulbünden olan çocuklarının dışında birini, "bu benim çocuğumdur." veya "kardeşimdir." veya "dedemdir." şeklinde olabilir. Mesela "bu çocuk benim torunumdur." şeklinde olabilir. Fukuha'nın (İslam Hukukçularının) genel kabullerine göre bu açıklama veya ikrar o kişinin varis olması için yeterli bir sebep değildir.

İkrar neticesinde bir kişinin varis olabilmesi için o kişinin nesebinin şer'i usullerden biriyle de teyit edilmesi gerekir. Genel kabul görmüş şer'i kurallarla göre; başkası üzerine nesebi ikrar edilen şahısın varis olabilmesi için aşağıdaki şartlarla da kuvvetlendirilmesi lazımdır.

a) Başkası üzerine nesebi ikrar olunan kişinin, nesebinin esastan da bilinmemesi.

b) Başkasının üzerine ikrar edilmiş olmalı. Bu ikrar; o başkası aleyhi-ne değil, ikrarda bulunan şahsın aleyhine geçerli olur.

c) Nesebi ikrar edilen bu şahsın nesebi; başkasından sabit olmuş olma-malıdır. Yani onun veya varislerinin bu iddiayı veya ikrarı, tasdik etmemiş olmaları lazımdır.

2) Kendisine Muris Tarafından Terekenin 1/3'ünden Fazlası Va-siyet Edilen Kişinin Hakkı: İslam hukukçularına göre muris tarafından bir şahıs adına terekenin 1/3'ünden fazla vasiyette bulunulmuş ise bu hukuken geçersizdir yani adına vasiyette bulunulan şahıs terekenin 1/3'ünü alabilir. 1/3'ten fazla olan miktar Beyt'ül Mala yani devlet hazinesine kalır.

Eğer murisin varislere bu 1/3'ün dışındaki kısma razı olurlarsa, o za-man adına vasiyette bulunulan şahıs vasiyette belirlenen miktarın tamamını alır. Eğer vasiyette bulunan kişinin başka varisi yoksa üzerine neseb ikrarında bulunduğu başkada varis yoksa adına vasiyette bulunulan kişi vasiyet edilen miktarın tamamını alır. Çünkü haklarına helal gelecek başka varis yoktur. Bu nedenle kimse hak kaybına uğramış olmaz. Kendisine terekenin 1/3'ten faz-lası vasiyet edilen şahıs ile birlikte murisin hanımı veya kocası bulunuyorsa mesela; eşlerden biri kocaysa terekeden vasiyet edilen 1/3'lük kısım çıktıktan sonra kalanın 1/2'sini alır. Eğer geriye kalan eş hanımsa terekeden vasiyet edilen 1/3'lük kısım çıktıktan sonra geriye kalanın 1/4'lük kısmını alır.

Eğer muris terekesinin tamamını vasiyet etmiş ise karı veya kocaya 1/2 veya 1/4'lük hakkı verildikten sonra 2/3'lük kısımdan kalanı da vasiyet edilen şahıs alır.

3) Beyt'ül Mal: Murisin ölümü ile terekesini alacak Farz sahibi, Asa-


- 159 -

be. Zevi'l Erham'dan hiç varisi yoksa ve vasiyet yolu ile de kimseye bir şey bırakılmamışsa bu malın Beytü'l Mala konulacağı hususunda bütün mezhep-ler ve fukuha dediğimiz İslam Hukukçuları hemfikir olmuşlardır.

Ancak İslam Hukukçuları'nın ortak görüşüne göre; mirasçısı olmayan murisin terekesinin yani mallarının Beytü'l Mala konması, mirasçılık nas-bının olduğundan dolayı değil de başka verecek bir hak sahibi bulunmadığı içindir. Beytü'l Mala konulan bu tereke bütün müslümanların hakkıdır. Onun için bu terekenin asla şahsi işler için kullanılmaması ve tamamıyla amme menfaatine sayılacak işlerde kullanılması farzdır.

4) Mevla'l Muvalllat: Bu tabir, bir şahsın, başka bir şahsa bir anlaş-maya yani akde binaen varis olması durumudur. Bu kişilerin neseb'leri meç-hul olsun veya olmasın hiç fark eden bir şey olmaz. Bu durumun açık şekli şöyledir. Nesebi belli olmayan iki kişinin birinin hatasından dolayı bir katil-lik durumu veya öldürme durumu olursa; öldürme diyetini üzerine almak ve önce ölen kim olursa sağ kalanın önce ölene varis olması konusunda araların-da yapmış oldukları bir akit yani anlaşmadır.

Bir başka durum daha vardır ki mesela aralarında akit yapan kişilerin birinin nesebi biliniyor ama diğerinin nesebi bilinmiyosa; nesebi bilinmeyen öldüğü zaman; nesebi bilinmeyenin malına, nesebi bilinen varis olur ve tere-keyi alır. Nesebi belli olmayan bir cinayet işlediği zaman, nesebi belli olan taraf diyeti öder ve ölenin terekesini alır.

Mevla'l Muvallat akdini yapanların her ikisinin de nesebi meçhulse ve bu durumda ikisi de akitte bulunanların iki tarafı da birbirine varis olabilir. Eğer akdi nesebi belli olmayan; nesebi belli olandan talep etmişse bu tek taraflı akit olur ki bunda nesebi belli olan nesebi belli olmayana varis olur. Nesebi belli olan ölürse bu tek taraflı bir akit olduğu için, nesebi belli olma-yan nesebi belli olana varis olamaz. Bu akitlerden her zaman için dönülebilir. İhtiyaridir, yani tarafların isteğine bağlıdır.

Hz. Ali (r.a.) ve Hz. Ömer (r.a.) ve Abdullah İbn-i Mes'ud (r.a.) bu tür anlaşmalara cevaz vermişlerdir ve bu akdin miras sebebi olacağını belirtmiş-lerdir.

Nisâ Sûresi 33. Ayeti Kerimede Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Akid ile yeminlerinizin bağladığı kimselere nasiplerini veriniz."


- 160 -

5) Gayrimüslimlerin Mirası: İslam âlimlerine yani islam hukukçula-rına göre; din farkının mirasa mani olduğu kabul edilmiştir.

Resululllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Kâfir müslüman'a; müslüman da kâfire varis olamaz."

İslam fukuhasına göre mürted asla başka bir müslüman'a varis olamaz, başka bir müslüman da ona varis olamaz. Şöyle bir durum vardır ki; mürtedin müslümana varis olamaması kesin olup, müslümanların mürted'e varis olması ise şöyle olur. Mürted'in dinden çıkıncaya kadar edindiği mallarla müslüman-lar varis olabilirler. Dinden çıktıktan sonraki edinimlerine ise müslümanlar varis olamaz ve bu mallar Beyt'ül Mala kalır.

Yine fukuha'nın (umumi kabul gören) görüşlerine göre ise; kişi müslü-man olduktan sonra kabul edilmeyecek bir evlilik yapmışsa varis olamazlar. Mesela süt akrabalığı ve nesebi yakın akrabalık gibi birisi ile evlenmişse veya iddet müddeti bitmeyen bir kadınla evlenmesi veya üç talak ile boşadığı bir kadın, başka bir erkekle evlenip boşanmadan geri kendisini boşayan adam ile evlenmesi gibi hallerde varis olamazlar.

6) Hamlin (Ana Rahmindeki Çocuğun, Ceninin) Mirası: İslam âlim-lerinin genel kabul görmüş; içtihatlarına göre ana rahmindeki çocuğa yani cenin'e iki halde terekeden pay ayrılır.

a) Miras bırakanın vefat ettiği anda hamlin karnındaki çocuğun yani ceninin sağ olduğunun bilinmesi gerekir.

b) Ana rahmindeki çocuk doğduktan hemen sonra vefat etse bile, eğer sağ olarak dünyaya gelmiş yani birkaç kere nefes almış ise varis olma hakkını kazanmış kabul edilir. Eğer cenin doğum anında vü-cudunun büyük bölümü dışarıya çıkıpta canlılık ibaresi gösterdiği anda sağ olarak doğmuş sayılır ve varis olmak özelliğine sahip olur.

Murisin ölümünden sonra çocuğun ana rahminde belirli bir kalış süresi vardır. Bu sürenin sonunda doğum olursa çocuk sağ doğmuş ve varis olarak kabul edilmiş olur. Fukuhanın genelinin kabul ettiği süre ise; çocuğun ana rahminde en az kalış süresi altı aydır. Ana rahmindeki en uzun kalış süresi ise iki yıl olarak kabul edilir. Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerimde bu konuya şu şekilde işaret edilmiştir.

"Çocuğun hamli ve sütten ayrılma süresi otuz aydır." (Ahkaf Suresi, 15)

"Çocuğun sütten ayrılması iki yılda olur."

(Lokman Suresi, 14)


- 161 -

Yukarıda mealleri verilen Ahkaf Suresi 15'nci Ayeti Kerime ile sütten kesilme ile ceninin ana rahminde kalış suresini beraber vermiş ve 30 ay ola-rak belirtmiştir. Diğer Lokman Suresi 14'ncü Ayeti Kerimede ise çocuğun emzirme süresini yani sütten kesilme süresini iki yıl olarak yani bu durumda 24 ay olarak belirtilmiştir. Yukarıdaki her iki ayet'ten anlaşılacağı üzere ço-cuğun hamlin karnında kalış suresinin altı ay olduğu ve emzirme süresinin de 24 ay olduğu anlaşılmalıdır.

Ayrıca hamlin karnındaki çocuğun sağ doğduğunun belirtileri şunlar-dır. Çocuğun vücudunun büyük bölümünün dünyaya gelmiş olması ve ayrıca doğum esnasında ağlama, öksürme veya bir aksırma olayının da olması lazım gelir.

Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz bu konu ile ilgili olarak şöyle buyurmuşlardır. "Bebek doğumunun akabinde; ses çıkarır bulunursa varis olur." (Ebu Davut, Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet etmiştir)

Haml Varsa Mirasın Taksim Edilip Edilemeyeceği:

Miras meselesi çözülürken eğer haml varsa ve vereseler (varisler) razı olurlarsa, en doğrusu terekenin paylaşımını hamlin doğumuna kadar ertelen-mesidir. Eğer mirasçılar terekenin paylaşımını hamlin doğumuna kadar bek-lemek istemezlerse, ana rahmindeki çocuğun en çok ne şekilde olursa fazla pay alması gerektiği düşünülerek varislerden kefaret alınarak terekenin pay-laştırılması yapılabilir.

Ayrıca bir durum daha vardır ki; eğer ana rahmindeki çocuk sağ doğsa bile diğer mirasçılar tarafından hacb olunacak biriyse ki, o zaman beklemeye gerek olmadan mirasın taksimatı yapılır.

Mesele - 213:

MİRAS BIRAKAN (Oğul)

Babası Öz Erkek Kardeşi Hamile AnnesiHamile Annenin,

Murisin A Bir Kardeşi

1/6 4/6 1/6 Hacb olur = 6/6

Yukarıdaki miras meselesinde murisin annesinin karnındaki cenin sağ doğsa bile varis olamaz. Çünkü ana rahmindeki çocuk murisin annesinin başka kocasındandır. Murisin A bir kardeşidir bu nedenle murisin babası tarafından hacb olunur.


- 162 -

Bu takdirde terekenin paylaşımını durdurmaya gerek yoktur. Miras tevzii işi hemen yapılabilir. Murisin annesi kendisinin farz hakkı olan 1/6 hisseyi alır ve terekeden geri kalan 4/6 hisseyi de murisin erkek kardeşi alır.

İmamı Azam Ebu Hanife'nin görüşüne göre ise;

Ana rahmindeki çocukları en fazla dört tane doğabileceğini düşünerek ve erkek veya kız olduğu zaman hangi durumda daha çok pay alacak olursa o payların alıkonulup, geriye kalanın varislere dağıtılması yönündedir. Ana rahmindeki çocuk için alıkonulan mal eğer çocuk (cinayet yani kasten öldür-me hariç) ölü doğarsa varislere tekrar hisseleri nispetinde dağıtılır.

Ana rahmindeki çocuğun miras hakkı, önce erkek kabul edilerek hisse-si hesaplanır, sonrada kız olabileceği varsayılarak hissesi hesaplanır, eğer bu iki halden birinde varis oluyor da diğerinde varis olamıyorsa varis olabileceği pozisyon dikkate alınarak hissesi hesaplanır ve alıkonulur. Eğer ana rahmin-deki çocuk erkek olarak doğduğu anda daha fazla mirastan pay alacaksa o kadar payı ayrılır ve doğuma kadar o paya el konulur.

Genel kaide olarak şöyle bir anlatım yapabiliriz. Ana rahmindeki ço-cuk için durumların en iyisine göre pay ayrılır. Varisler içinse en az alabile-cek şekilde pay ayrılır ve dağıtılır.

Örnek; Mesela hamile kadın murisin kendi oğlunun hanımı da olabilir veya babasının hamile eşi de olabilir. Sadece her iki halde de bir tek hamlin karnındaki çocuk varis durumunda ise terekenin tamamı doğum oluncaya ka-dar bekletilir zaten her iki halde de tereke çocuğun olur.

Bir başka şekilde açıklarsak; murisin oğlunun hamile eşi olsa doğan çocuk erkek olursa zaten asabe olduğu için terekenin tamamını alır. Yok, eğer kız olursa yine tek varis olduğu için terekenin yarısını farz hakkı olarak alır, diğer yarısını da red yolu.

Hamile kadının ölenin babasının hanımı olduğunu varsayalım, bu du-rumda doğacak çocuk erkek olursa murisin B bir erkek kardeşidir ki yine asabe olup terekenin tamamını alır. Doğacak çocuk kız olursa yine ölenin B bir kız kardeşi olur ki, terekenin tamamını farz hakkı ve red olarak alır.

7) Mevkud'un Mirası: Mevkud demek; kendisinden haber alınama-yan ve ölümü sağmı olduğu bilinemeyen insana denir. Ölümü sağmı olduğu bilinmiyorsa mevkud'un yerinin bilinip bilinmemesi önemli değildir.

Mevkud olan kişinin hanımına, malına ve varis olmasına dair şu hü-kümler vardır. Bu mesele her ne kadar kadının takdir ve görüşüne bırakılmış olsa da Hz. Ali efendimizin (r.a) görüşü şu şekildedir. "Mevkud'un eşi be-laya düçar olmuş bir kadındır. Sabretsin ve kocasının kesin ölüm haberi


- 163 -

gelmeden evlenmesin."

Eğer mevkud'un ölümü kuvvetle muhtemel bir şekilde belliyse mesela savaş meydanlarında kaybolması veya baskın sırasında öldürülmesi ihtimali ...... vs. gibi haller varsa Kadı kaybolma tarihinden dört yıl sonra mevkud'un ölümüne hükmedebilir.

İslam fukuhasının ve mezhep imamlarının hemen hemen tamamı, eğer mevkud'un kesin ölümüne dair delil bulunmamış ve mahkemece ölümüne hükmedilmemişse mallarına dokunulmaz ve mevkud sağ kabul edilir yönün-dedir.

Eğer mevkud bir miras meselesinde tek başına varis olarak bulunmak-taysa mevkud'un hukuki durumu netleşene kadar tereke bekletilir. Eğer mev-kud ile beraber başkaca varis varsa tereke, bir mevkud sağ olarak düşünülerek taksimat yapılır. Bir de mevkud'un ölü olması hali düşünülerek tereke taksi-matı yapılır. Daha sonra bu iki mesele incelenir, hangi halde mevkud'a fazla hisse düşüyorsa o kadar hisse bekletilir.

Eğer mevkud ilerde sağ olarak dönerse kendisine ayrılan miras payını alır. Mevkud'un ne zaman hâkim tarafından ölümüne hükmen karar verilirse o tarih mevkud'un ölüm tarihi kabul edilir.

8) Esirin Mirası: Esirin iki hali düşünülebilir.

a) Esir hayattadır.b) Esirin durumu belli değildir yani ölümü sağmı olduğu kesin değil-

dir.

Eğer esir olan kimsenin sağ olduğu biliniyor ve bu kanaat çok güçlü ise esir başkalarına varis olur. Ama başka biri esirin yaşadığı bilindiği müddetçe ona varis olamaz. Müslüman olan bir insan nerede olursa olsun dar'ı islam sayılır. Müslüman'ın esir olmasının buna bir menfi tesiri olmaz.

Esir dininden dönmediği yani mürted olmadığı sürece müslümanların hükmüne tabiidir. Yani miras ve varislik durumunda müslümanlarla aynı şartlara tabii olur. Eğer esirin durumu belli değilse ve mürted olup olmadığı da bilinmiyorsa esirin malları dağıtılmaz ve kendisi varis olursa da hakkı alı-konulup, ta ki esirin durumu netlik kazanıncaya kadar. Esirin durumu netlik kazanıncaya kadar eşi de başkası ile evlenemez.

9) Hünsanın Mirası: Hünsa demek bir insanın erkek mi, kadın mı olduğunun veya ne erkek ne de kadın olduğunun tespit edilemediği durumlar demektir. Eğer hünsa evlenirde hamile kalırsa bu kadın sayılır. Eğer hünsa evlenirde baba olursa bu durumda erkek sayılır.


- 164 -

Hünsa; miras bırakanın çocuğu, kardeşi veya amcası olabilir. Bu du-rumlarda hünsanın kadın mı, erkek mi olduğu durumu ortaya çıkar. Eğer er-kek veya dişi olduğu takdirde hissesi değişmiyorsa terekeden hakkı verilir.

10) Ğarka'nın (Boğulan İnsan) Varislik Durumu: Suyun içerisin de boğulan insanlar birbirlerine varis olamazlar, çünkü bunların hangisinin önce, hangisinin daha sonra öldüğü bilinememektedir.

11) Hedma'nın (Yıkık Altında Kalan) Miras ve Veraset Durumu: İnsanların yıkık altında kalarak toplu halde ölmeleri demektir ki, bu insanlar-da birbirlerine varis olamazlar çünkü bunların da hangisinin önce ve hangisi-nin daha sonra öldüğü bilinemez.

12) Harka'nın Miras Durumu (Ateşte Yanan, Yangında Yanan): Harka demekse yangın felaketinde veya buna benzer bir ateş felaketinde top-lu halde yanan insanlar için kullanılır. Böyle felaketlerde toplu halde yanan insanlarda birbirlerine varis olamazlar. Yani mirasçı olup birbirlerinden hisse alamazlar.

13) Babası Olmayan Veled'i Zinanın Mirası: Veled'i Zina demek an-nesinin evlilik dışı yani gayrimeşru yoldan kazandığı çocuktur. Yani haram, yasak olan ilişki sonucu dünyaya gelmiş olan çocuktur.

Veled'i Lian çocuğu ise her ne kadar yasal bir evlilik içerisinde dünya-ya gelmiş bir çocuk olsa da babasının kabul etmediği yani çocuğun başka bir erkekten olduğunu iddia ettiği ve anne babanın kadı huzurunda lanetleşmesi sonucu fes edilen evlilik çocuğudur.

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız hem Veled'i Zina çocuğunun hem de Veled'i Lian çocuğunun baba yönünden mirası söz konusu olmaz. Sadece anne yönünden mirası belli olur. Çünkü çocuğun babası belli olmasa da an-nesi herhalükarda bilinir. Bu bahsi geçen çocukların nesebleri kesin olarak annelerine nispet edilir.


- 165 -

KURAN-I KERİM'DEMATEMATİK HATASI YOKTUR

Kuran’ı Kerim’in miras ayetlerinde yanlış anlaşılmalar olduğu iddia edilmiştir. Şöyle ki; mesela bir kadın ölse ve geriye varis olarak Annesi, Ba-bası, 3 Kızı ve Kocasını varis olarak bıraksa:

Mesele - 214

MİRAS BIRAKAN (ZEVCE)

Babası Annesi Kızı Kızı Kızı Kocası

1/6 1/6 2/3 1/4

2/12 2/12 8/12 3/12 = 15/12

6/36 6/36 8/36 8/36 8/36 9/36= 45/36Avl olayı

6/45 6/45 8/45 8/45 8/45 9/45 = 45/45

Yukarıdaki miras meselesini bu şekilde çözmeye kalkarsak mesele-nin pay ve paydasını uyumsuz halde görürüz ve Avl olayı ortaya çıkar ve meselenin payını payda olarak alarak meseleyi 45/45 kabul ederek çözeriz ve meseleyi sanki Kuran’ı Kerim’de matematik hatası varmış gibi algılarız.

Halbuki Nisa Suresi 33. ayeti kerimesinde ise ayet mealinde sağ kalan eşlerin haklarının önce verilerek gönderilmelerini ve kalan terekenin diğer mirasçılara hisseleri oranında dağıtılmasını emretmektedir.

"Anne, baba ve akrabaların bıraktıkları her şey için bir mirasçı tayin ettik.Yemin akdiyle mirasçı kıldıklarınızın da paylarını verin. Şüphesiz Allah her şeye şahittir." (Nisa Suresi 33)

Yukarıdaki miras meselesini birde bu Ayet’i Kerimenin işaret ettiği şekilde çözelim, yani önce yeminle mirasçı kıldığımız sağ kalan eşlerin yani kadın veya kocanın paylarını verdikten sonra hisse dağıtımı yapalım.

Kocasının 1/4 hissesini aldıktan sonra kalanın paylaştırılması

MİRAS BIRAKAN (ZEVCE)

Babası Annesi Kızı Kızı Kızı

1/6 1/6 2/3

3/18 3/18 4/18 4/18 4/18 = 18/18

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi önce sağ kalan kocanın payını ver-dikten sonra kalan 3/4'lük hissenin dağıtımını yaptığımızda miras meselesinin ne kadar doğru ve gerçekçi şekilde çözüldüğünü görürüz. Demek ki Ayet’i


- 166 -

Kerime ışığında önce yeminle mirasçı kıldığımız eşlerin paylarını vermemiz ve daha sonra farz sahiplerinin paylarını dağıtmamız gerekmektedir.

Mesele - 215: Yukarıdaki miras meselesini bir de murisin koca olması yani erkek ölüpte geriye mirasçı olarak hanımını, babasını, annesini ve 3 kı-zını mirasçı olarak bıraktığını düşünerek çözelim ve göreceğiz ki hiçbir yan-lış anlaşılacak durum yok ve gayet makul ve mantıklı şekilde hisse dağıtımı yapılabilmektedir.

MİRAS BIRAKAN (KOCA)

Babası Annesi Kızı Kızı Kızı Hanımı

1/6 1/6 2/3 1/8

12/72 12/72 16/72 16/72 16/72 9/72= 81/72Avl olayı

12/81 12/81 16/81 16/81 16/81 9/81 = 81/81

Bu meselede murisin eşini öbür mirasçılara dahil ederek hisse dağıtımı yaparsak, yine meselenin payının mahreci yani meselenin paydasını geçtiğini ve avl olayının karşımıza çıktığını görürüz ve meselenin çözümü için mah-recini pay kabul ederek, 81/72 hisseyi 81/81 olarak düşünerek hisse dağıtımı yaparız, yani mirası 81'e bölerek hisse dağıtımı yaparız.

Yukarıdaki açıklanan mesele bazı insanlarda sanki Kuran’ı Kerim’in hisse dağıtımında bir matematiksel hata varmış izlenimi vermekte ve tenkit konusu olmaktadır. Halbuki meselenin doğru çözümü Nisa Suresi 32. Aye-ti Kerime'de açıklandığı gibi, yeminle mirasçı kıldığımız karı veya kocanın hissesinin önce verilerek onların gönderilmesinde yatmaktadır. Zaten eşlere Red yapılmaz denmesinin içeriğinde yeminle mirasçı kılma olayı yani kan bağına dayanmayan bir mirasçılığın olmasından olsa gerek.

Şimdi yukarıdaki meseleyi sağ kalan eşin yani murisin hanımının 1/8 hissesinin verilip gönderildikten sonraki çözümünü yapalım. Bu çözümde herkesin hakkını yerli yerinde aldığını göreceğiz.

Hanımının 1/8 hissesini aldıktan sonra kalanın paylaştırılması

MİRAS BIRAKAN (KOCA)

Babası Annesi Kızı Kızı Kızı

1/6 1/6 2/3

3/18 3/18 4/18 4/18 4/18 = 18/18

Bu gibi meselelerde önce murisin karısının veya kocasının farz hak-kını verip gönderdikten sonra hisse dağıtımının yapılması gerekmektedir.


- 167 -

VASİYET MÜESSESESİ

Vasiyet kelime anlamı olarak bir kişinin hayatında veya ölümünden sonra bir işin veya eylemin yerine getirilmesi için birine söz söylemek şek-linde açıklanabilir.

Bazen vasiyet kelimesi vasi ile de çağrışım yaparak mesela bir işi yap-mak veya yerine getirmek için falan kimseyi vasi kıldım veya vekil ettim şek-linde de kullanılmaktadır. Vasiyet kelimesi bir kişinin sağlığında veya ölüm anında kendi taşınmaz mallarından veya menkul kıymetlerinden bir kısmını başka birine verdiğini yani ayırdığını yazılı veya sözlü şekilde beyan etmesi şeklinde de açıklanabilir.

Biz "Vasiyet" kelimesini genel olarak "Ferâiz İlmi" açısından incele-meye çalışacağız. Vasiyet işlemleri islam dini tebliğ edilmezden önce arap yarımadasında esas amacının dışında ve sadece gösteriş olsun diye uygulan-maktaydı.

İslam öncesinde araplar kendi mallarını usul ve furuu'ları dışında ara-larında kan bağı veya akrabalık bağı bulunmayan kimselere bağışlıyor yani onların tasarrufuna geçmesi için vasiyette bulunuyor ve bunun sonucu olarak vasiyet'te bulunan şahsın yakın akrabaları ve çocukları mağdur oluyordu. İs-lam dini Yüce Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) tarafından tebliğ edilmeye başladıktan sonra vasiyet ile ilgili ayetler geldi ve bundan sonra vasiyet müessesesi hem adil, hem de bir düzene girmiş oldu.

Yüce Allah (c.c.) Kur'an-ı Kerim'in Bakara Suresinin 180'nci ayeti kerimesinde şöyle buyurmaktadır: "Sizden birine ölüm gelip çattığı zaman; eğer geriye mal bırakacaksa anneye, babaya ve yakın akrabaya, maruf şekilde vasiyette bulunmak, takva sahipleri üzerine bir hak olarak yazıldı."

Sonradan Ferâiz ilminin esas konusu olan murisin terekesinin miras-çılara ulaştırılması ile ilgili Nisâ Suresi 11, 12. ve 176. (mealler için sayfa 21-22) Ayeti Kerimeler inince vasiyet müessesesine yeni bir tanzim ve uy-gulama getirilmiştir. Daha sonraları vasiyet olayının miras bırakanın şer'an mirasçısı olanların dışında işlemesi gerektiği ağır basmış, ancak murisin mi-rasçıları kabul ederse terekenin istenilen kişilere verilebileceği yani vasiyette bulunulmasında bir sakınca olmadığı genel kabul görmüştür.


- 168 -

Vasiyet olayının murisin farz sahipleri mirasçıları dışında işlemesine delil olarak Yüce Peygamberimizin (s.a.v.) veda hutbesindeki "Yüce Allah, her hak sahibine hakkını vermiş bulunuyor, o bakımdan mirascıya vasiyet yoktur." şeklindeki buyrukları olmuştur. Yani vasiyet'i mirasçılar dışındaki kişilere yapılabileceği genel kabul görmüştür. Çünkü farz sahiplerinin hakları Ayetle sabittir.

Bir başka durumsa vasiyet miktarı ile ilgilidir. Vasiyetin ancak murisin malının 1/3'ü kadar yapılabileceği ancak murisin mirasçıları razı olur iseler bu miktarın artabileceği konusunda islam hukukçuları arasında görüş birliği oluşmuştur.

Bu duruma delil olarak ise yine Yüce Peygamberimizin (s.a.v.) varis olarak bir tek kızı bulunan ve bu nedenle geriye bırakacağı terekesinin 1/2'sini veya 2/3'ünü vasiyette bulunmak istediğini söyleyen Sa'd B. Ebi Vakkas'a "1/3'e gelince olur, gerçi üçte bir de çoktur ya, çünkü senin mirasçılarını var-lıklı olarak bırakman, insanlara el açacak muhtaç bir halde bırakmandan daha hayırlıdır." şeklindeki buyrukları olmuştur.

Şunun da bilinmesinde fayda vardır. Eğer murisin yani vasiyette bu-lunan kişinin varisleri rıza gösterir yani kabul ederlerse terekenin 1/3'ünden fazla yapılan vasiyette geçerli olur. Zaten buradaki amaç mirasçıların hakla-rına helal gelmesin diyedir. Terekenin 1/3'lük kısmından geriye kalan 2/3'lük kısım tamamıyla varislere aittir. Muris bu 1/3'lük kısımdan fazlasını vasiyet ettiği takdirde varislerin hakları zayi olmaktadır. Ama varisler bu 1/3'lük kı-sımdan fazla yapılan vasiyete rıza gösterirlerse bu şekilde uygulama yapılma-sında da bir sakınca görülmemiştir.

Vasiyet kelimesinin anlamını açıklarken bir kimsenin bir malını ister menkul ve isterse gayrimenkul olsun ölümünden sonra tasarruf edilmek üzere bir başka kimseye vermesidir. Vasiyet olayında, vasiyet edilen malın veya menfaatin Zilyet'liği murisin ölümünden sonra vasiyet edilen kişiye geçer. Bu nedenle vasiyet hibeden apayrı bir hal alır, çünkü hibede tasarruf hakkı veya zilyet'lik hibe eden kişinin sağlığında da başlayabilir.

Zilyet: Mülk olarak taşınmaza sahip olunmasa da, o taşınmaz üzerinde kullanım hakkını elinde bulundurma durumudur.

Vasiyet müessesesi murisin kendi malı üzerinde ölümünden sonra ge-çerli olmak üzere yapmış olduğu bir çeşit akit yani tasarruf sayılır.

Vasiyet şekil ve içerik olarak iki türlü yapılabilir. Bunlardan biri mut-lak vasiyettir, mesela "ben ölümümden sora falan malımdan şu kadarının filana verilmesini vasiyet ediyorum" şeklinde olabilir. Bu şekil vasiyetler-de murisin ölümünden sonra vasiyette belirttiği miktar kadar ama terekenin


- 169 -

1/3'ünü geçmemek kaydı ile musaleh'e (vasiyet yoluyla mal bırakılan kişi) verilir.

İkinci bir vasiyet şekli daha vardır ki o da şarta bağlı vasiyettir. Yani murisin belirttiği şartlar oluşunca vasiyette belirtilen miktarın musalehe veril-mesidir yani devridir. Bu şekil vasiyette musi şöyle diyebilir. "Eğer ben bu hastalıktan ölürsem veya şu yolculuğum ölümle sonuçlanırsa şu malımdan şu kadarını falana veriyorum." şeklinde olur ki buna da Mukayyed veya Mu-allâk Vasiyet denir. Burada musi vasiyetini şarta bağlamıştır. Eğer vasiyette belirtilen şartlar oluşmaz veya olaylar tahakkuk etmezse vasiyet batıl yani geçersiz olur.

Vasiyet müessesesinde vasiyette bulunan kişiye Musi, kendisine va-siyet yolu ile mal bırakılan kişiye Musaleh ve vasiyet yolu ile bırakılan mal veya menfaate ise Musabih denir. Musinin malının bir kısmını vasiyette bu-lunduğu musaleh bir şahısta olabilir veya yetim ve kimsesizler yurdu veya medrese gibi okulda olabilir.

Vasiyet işleminin meşruluğu ise daha öncede belirttiğimiz gibi kitap, sünnet ve icmadır. Bunlardan başka akıl ile de ölçülendirmek gerekir. Vasiyet müessesesinin kitap'tan delili;

Yüce Allah şöyle emretmektedir: "Sizden birinize ölüm gelip çattığı zaman, eğer geriye mal bırakacaksa, anneye, babaya ve yakın akrabaya maruf bir şekilde vasiyette bulunmak, takva sahipleri üzerine bir hak olarak yazıldı." (Bakara Suresi 180)

"Bu hükümler ölenin borçlarının ödenmesinden ve yaptığı vasiyetin yerine getirilmesinden sonradır."

(Nisâ Suresi 11 içerisinde geçer)

"Bu hükümler onların borçlarının ödenmesinden ve vasiyetlerinin yerine getirilmesinden sonradır."

(Nisâ Suresi 12 içerisinde geçer)

Yukarıda verilen her üç Ayet'i Kerimede musinin yakın akrabaya vasiyette bulunması gerektiğini ve murisin ölümünden sonra ilk önceliğin murisin borçlarının ödenmesi olduğunu ve ondan sonra vasiyet gereklerinin yerine getirilmesi gerektiği belirtilmiştir.


- 170 -

Yukarıda her üç Ayet'i Kerimede vasiyetten ve mirasın dağıtımından ve borçların ödenmesinden bahsetmektedir. Bazı islam hukukçuları miras ayetleri indikten sonra Bakara Suresi'nin 180. Ayet'i Kerimesi'nin yürürlük-ten kalktığını iddia ve beyan etseler de bu görüşe katılmak mümkün değildir.

Eğer miras ayetleri indikten sonra Bakara Suresi'nin 180. Ayeti Keri-mesi yürürlükten kalksaydı; Yüce Allah Nisa Suresi 11. ve 12. Ayet'i Keri-melerde tekrar vasiyetten söz eder miydi? Ve hiç bir kimsenin Yüce Alllah'ın ayetlerinin yürürlükten kalktığını iddia ve beyan edemeyeceği görüşünü ta-şımaktayız.

Vasiyetin sünnetten delili ise yukarıdaki bölümlerde açıkladığımız gibi Yüce Peygamberimizin (s.a.v.) Sad B. Ebi Vakkas ile ilgili meselede belirt-miş olduğu malının 1/3'lük kısmını vasiyette bulunulabileceğine dair vermiş olduğu buyruktur.

Yine Resululllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur; "Müslüman bir kimsenin, eğer hakkında vasiyette bulunmak istediği bir şeyi bulunur ise, vasiyeti başucunda yazılı olmaksızın iki gece geçirmeye dahi hakkı yoktur." (Ebu Hureyre (r.a.))

Vasiyetin icma yönünden dayanağına gelince hemen hemen bütün is-lam âlimleri vasiyetin meşruluğuna cevaz vermişlerdir. Zaten vasiyetin esas amacı müminin takva yönünü arttırmak ve Yüce Allah'a daha fazla yaklaş-mak içindir.

Bazen de insanlar sağlığında yapmak istediği hayır ve hasenatı yapa-madıkları için ömürlerinin sonunda kendilerine sunulan bir fırsat gibi düşün-mektedirler.

Vasiyet'in esas amacı daha öncede bahsettiğimiz gibi iyilik ve hayırlı amellerde bulunarak Yüce Allah'ın rızasını kazanmak ve Yüce Peygamberi-mizin (s.a.v.) şefaatine nail olmaktır. Bunun yolu insanlara ve muhtaç olan fakirlere ve yoksul olan talebelere ve öksüz ve yetimlere vasiyet yoluyla veya başka yollarla yardım etmektir. Sadece dikkat edilecek husus vasiyette bulu-nurken farz sahibi mirasçıları herhangi bir zarara uğratmamaktır. Nitekim bu konudaki İbn Abbas (r.a.) hadisi konuyu daha iyi anlatmaktadır.

Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki; "Vasiyette başkasına zarar vermek kebair günahlardandır." (Kebair: Büyük)


- 171 -

Vasiyet yolu ile başkalarına yani farz sahiplerine zarar verilmesini ön-lemek için vasiyet miktarını tereke'nin 1/3'ü yani üçte biri ile sınırlamıştır.

Vasiyetin en uygun olanı musinin fakir olan akrabalarına yapmasıdır. Bunun doğruluğunu Yüce Allah (c.c.) İsra Suresi 26. Ayet'i Kerimede şöyle emretmiştir:

"Yakın akrabaya hakkını ver."

Yüce Allah (c.c.) Bakara Suresi 177. Ayet'i Kerimede şöyle emretmektedir: "Ona olan sevgisine rağmen, malı akrabalara veren."

Yüce Allah (c.c.) Ahzab Suresi 6. Ayet'i Kerimede şöyle emretmektedir: "Akrabalar (mirasta) Allahın kitabında birbirlerine (diğer) müminlerden ve muhacirlerden daha yakındır. Ancak velilerinize (yakın dostlarınıza) bir iyilik yapmanız müstesna."

Yukarıdaki mealini verdiğimiz Ayet'i Kerimelerde yakın dostlara vasi-yet yolu ile iyilik yapılmasına cevaz verilmiştir.

Vasiyetler Genel Olarak Dört KısmaAyrılarak İncelenir:

1) Vacip Vasiyetler: Herhangi bir belge veya senede dayanmayan emanetlerin ve bilinmeyen borçların ödenmesinin, ayrıca şahsın üzerinde zekât, hac, keffaret'ler, oruç, ve namaz fidyeleri gibi farz olan borçları vasiyet etmektir. Bu sayılan borçların ödenmesi hususunda islam âlimlerince görüş birlikteliği vardır.

2) Mübah: Akraba olmayan veya akrabalık bağı bulunmasına rağmen zengin olan kimseye veya kimselere vasiyette bulunmakta bir sakınca olma-dığı ve bu şekilde yapılan vasiyetinde geçerli olduğu fukuha tarafından be-nimsenmiştir.

3) Müstehab: Varis olmayan yakın akrabalara da vasiyette bulunmak caizdir. İyilik ve hayır cihetlerine yapılan vasiyetlerde geçerli ve sahihtir. Dindar, âlim ve yoksul olan kimselere de vasiyette bulunmak caiz ve sahihtir.


- 172 -

4) Mekruh Olan veya Sayılan Vasiyetler: Bu tür vasiyetler günahkâr sayılan ve islam şeriatına muhalif olarak yaşayan kişilere de vasiyette bulun-mak caiz ama hoş karşılanmamıştır. Daha öncede belirtildiği üzere terekenin 1/3'ünden fazlasını da vasiyette bulunmak mekruh ve haram sayılmıştır.

İslam dininin gereklerine aykırı faaliyette bulunan yani dinin günah ve haram saydığı işlerle uğraşan kişi ve kurumlara vasiyette bulunmakta mekruh ve haramdır.

Vasiyet islam şeriatına göre üç yolla belirtilir.

1) Söz ile söylemek,2) Yazmak sureti ile,3) Gayeyi ifade eden işaretle de vasiyet yapılabilir.

Vasiyette musalehin vasiyetin kabulünün icaba uygun olması şart de-ğildir. Mesela musi musalehe iki parça emlak verse; biri ev diğeri dükkân olsa musalehde dükkânı kabul etse ama evi kabul etmese vasiyet geçerli olur. Çünkü kimse musaleh'i musabih'in tamamını almaya mecbur edemez, musa-leh kendi çıkarını düşünmekte serbesttir.

Vasiyet işleminde musinin ölümünden sonra musaleh (lehine vasiyette bulunulan kimse) vasiyetteki musabih'in (vasiyet edilen mal veya menfaat) tamamını veya bir kısmını red edebilir. Musaleh musabih'i red ettikten sonra geri dönmesi caiz değil mekruhtur. Ancak varisler bu durumu kabul ederlerse herhangi bir mekruh olayı olmamış olur.

Kim olduğu belirli olan kişinin akli dengesi yerinde ise yani mümeyyiz ise musabih'i yani vasiyet edilen malı kabul veya red etmesi tamamıyla kendi isteğine bağlıdır. Musaleh eğer deli veya behlül gibi biri ise onun yerine va-sisi kabul veya red edebilme yetkisine sahiptir. Vasiyet edilen muayyen bir kimse değilse bu takdirde sadece musinin iradesi geçerli kabul edilir.

Vasiyet bir şarta bağlı olarak da yapılabilir. Vasiyet gelecek zamanda-ki bir tarihe atıfta bulunarak yapılabilir ve caizdir.

Vasiyet musinin ölmeden yani hemen vasiyette bulunduğu tarihte ge-çerli olmaz. Çünkü vasiyet ölüme bağlı bir tasarruftur. Hukuki geçerliliğini musinin ölüm anından sonra kazanır.

Diğer yapılan bütün akit ve sözleşmeler hemen (müneccez) yürürlüğe girerse de vasiyet musinin yani vasiyette bulunan kişinin ölümü anından iti-baren mer'i olur.

Musi şöyle bir vasiyette bulunabilir: "Falan kişi benim vefatımdan sonraki yılın ocak ayında benim evimde oturabilir." (Sükna hakkı)


- 173 -

Musi şöyle bir vasiyette de bulunabilir: "Musaleh'e evini vasiyette bu-lunurken; komşusunun da bahçesini sulamasını veya komşusuna devamlı su verilmesini vasiyet edebilir ve sahihtir."

Musi daha açık bir anlatımla; ölümünden sonra kendisinin lehine olan fiiller ile musaleh'in lehine olan fiillere ilişkin vasiyette bulunabileceği gibi, üçüncü bir şahsın menfaatine de vasiyette bulunabilir.

Musinin vasite bulunamayacağı yani vasiyet konusu yapamayacağı yani ölümünden sonra yapılmasını istediği fiilin şeriata aykırı olmaması ge-rekir. Eğer yapılan vasiyet şeriata aykırı veya genel kabul görmüş ahlak ilke-lerine aykırı bir durum içeriyorsa vasiyet geçerli olur ama şeriata aykırı olan fiil yerine getirilmez.

Örnek verecek olursak musi şöyle bir vasiyette bulunsa; "Benim ölü-mümden sonra falan kişi kendisine bıraktığım şu malların içerisinden kumar, içki ve hovardalık yolların da istediği kadar harcayabilir." şeklinde vasiyette bulunsa bu vasiyet geçerli ama bu fiil asla yapılamaz.

Mesela şöyle bir vasiyette de bulunulabilir: "Falan kişiye asla evlen-memesi kaydı ile şu kadar mal bırakıyorum." dese bu vasiyet geçerli ama musinin talebi geçersizdir. Musaleh musinin bıraktıklarının içerisinden ev-lenebilir.

Daha açık bir şekilde anlatırsak musinin vasiyetindeki talebi yani şartı şer'i kanunlara uygunsa yerine getirilir yok eğer şer'i kanunlara veya örf ve âdete veya genel kabul görmüş ahlak ilkelerine veya hüsnüniyet kurallarına ters düşüyorsa bu şartlar geçersizdir yerine getirilmez ama vasiyet geçerlidir. Yani bu vasiyet ile istenen şartlar şeriata uygun hale getirilerek uygulanabilir.

Vasiyetin geçerli olabilmesi için bazı şartlar gerekir. Bu şartlar vasi-yette bulunan muside aranan, musalehde aranan şartlar ve birde musabihte yani vasiyet konusu olan terekede aranır.

1) Musi'de (Vasiyette Bulunan Kişi) Aranacak Şartlar: Musinin yapmış olduğu vasiyetin geçerli olması için; musinin aklı dengesinin yerinde olması, hür olması gerekir. Vasiyette bulunan musinin cinsiyeti veya müslim veya gayrimüslim olması arasında fark yoktur ve vasiyet geçerli kabul edilir. Ayrıca musinin bütün mamelekini kapsayacak şekilde borçlu olmaması ge-rekir.

2) Musaleh'de (Lehine Mal Vasiyet Edilen Kişi) Aranan Şartlar: Musalehte'de aranacak şartlar ise şunlardır. Musalehin bu vasiyetten haberdar olması. Akli dengesinin yerinde olması ve vasiyette bulunan kişi müslüman ise musalehin bir masiyet yani günah cihetinin olmaması ve Daru'l Harb de bulunan harbi olmaması. Musaleh'in katil olmaması gibi. (Burada katil de-


- 174 -

mekten kasıt vasiyette bulunan kişinin katili olmamasıdır) Vasiyetin geçerli olması için musi ile musaleh arasında din birliğine gerek yoktur. Her ikisi de ayrı ayrı dinlerden olabilir.

Örnek verecek olursak İslam Halifesi Hz. Ömer'in (r.a.) Mekke'de müşrik olarak kalan bir kardeşine elbise göndermesine cevaz verilmiştir. (Bu-hari, İbni Ömer'den rivayet edilmiştir)

Musaleh de aranan şartlardan biri de musinin vasiyette bulunduğu ta-rihte musaleh'in vasiyette bulunan musi'ye varis olmamasıdır.

3) Musabih'de Aranacak Şartlar (Vasiyet Konusu Olan Mal): Va-siyet te bulunan kişinin vasiyet konusu olarak bırakmış olduğu musabih'de (yani vasiyete konu malda) bazı özellikler aranır.

1) Ortada bir malın bulunması.2) Temlikinin (alınıp satılmaya uygun olması) Kabil olması.3) Kıymet taşıyan bir mal olması.4) Vasiyette bulunan musinin özel mülkü olması.5) Günah (masiyet) içeren bir yönünün olmaması gerekmektedir.

Vasiyet olayında daha öncede belirttiğimiz gibi vasiyette bulunan ki-şinin ölümü gerçekleştikten sonra techîz ve tekfin işlemleri (kefen, gömülme ve defin'e ait masraflar) hemen yapılır ve akabinde hemen ölenin borçlarının ödenmesi ve ondan sonra vasiyet konusu olan iş ve işlemlere başlanmalıdır.

Mürted (dinden dönen) olan bir kişinin de yapmış olduğu vasiyet eğer şer'i kanunlara muhalif bir şey içermiyor ise geçerlidir. (Vasiyetin müslüman olan kimseye yapılabileceği anlaşılmalıdır)

Daru'l Harbde olan bir harbinin yapmış olduğu vasiyet ile bu harbiye yapılan vasiyet geçerli ve sahih kabul edilir.

Vasiyet müslüman olan tarafından da yapılsa, müslüman olmayan tara-fından da yapılsa sahih ve geçerlidir.

Zimmi (İslam diyarında devamlı vatandaş olarak yaşayan gayrimüs-lim) bir kişide vasiyet hakkına sahiptir. Çünkü zimmi olan bir insan nasıl mal-ları üzerinde tasarruf hakkına sahipse vasiyet hakkına da sahiptir. Zimmi'nin vasiyette bulunacağı kişi kendisi gibi bir zimmi de olabilir veya müslüman da olabilir.

Zimmi sadece vasiyet yapacağı kişi hem zimmi olup hem de müslü-manlar la cihat halinde ise bu takdirde vasiyet geçersizdir. Zimmi olan birinin de yapacağı vasiyetin terekesinin 1/3'ünden fazlasını vasiyet etmemesi gere-kir. Çünkü onunda varislerinin mağdur olmaması gerekir.


- 175 -

Vasiyette bulunan şahıs hac vasiyetinde bulunursa o da caiz ve geçer-lidir. Eğer hac vasiyetinde bulunan kişi hac yolunda ölmüş ise onun öldüğü yerden birine hac farizesi yaptırılır. (Vasiyet miktarı yeterliyse) Eğer musinin vasiyet miktarı yetersizse miktarın yetebileceği bir yerden hac yaptırılır.

Musi annesinin karnında bulunan ve vasiyetin yapıldığı tarihte hami-lin karnındaki ceninin sağ olması şartı ile vasiyet geçerlidir yani sahih kabul edilir. Var olmayan bir kimseye veya musinin yani vasiyette bulunan kişinin ölümünden sonra var olacak veya ortaya çıkacak kimseye vasiyet edilmez. (Ceninle karıştırılmaması lazım) çünkü musinin bıraktığı vasiyet sonucu or-tada bir mal (Musabih) olacaktır. Bu mala vasiyet edilen kişinin sahip olması gerekir.

Musiden önce ölmüş bir kişi adına da vasiyet yapılmaz.

Nitelikleri ve nicelikleri belli olan bir topluma da vasiyette bulunabilir.

Musi vasiyette bulunduğu kişileri isim ve alacakları miktar ile belirt-mişse musinin isteğine göre dağıtım yapılır veya paylaştırılır. Ama musi birden fazla kişi adına vasiyette bulunmuş ama miktar belirtmemişse musa-leh'lere eşit olarak paylaştırılır.

Bazı durumlar var ki mesela musi birden fazla kişiye vasiyette bulun-muş ve mal veya menfaat taksimatı yapılırken musalehlerden biri ölse; eğer vasiyet konusu musabih bir mal ise ölen kişinin mirasçılarına intikal eder yok eğer musabih bir menfaatse ölen musaleh'in mirasçılarına kalmaz. Vasiyette isimleri geçen diğer musalehlere kalır.

Vasiyet olayında menfaat konusunu da biraz açmak gerekir. Menfaat bir gayrimenkul geliri, bir malın meyvesi veya bir evde oturma (sükna) hakkı ile kölenin yaptığı hizmetler gibi sayılabilir.


- 176 -

TAŞINMAZ MALLLARIN FERÂİZ İLMİAÇISINDAN ÖZELLİKLERİ

Taşınmaz mallar genel olarak beş grupta incelenir. Önemli olan husus bu malların "Ferâiz İlmi" ahkâmına girip girmediği hususudur ve girecek olsa bile hangi şartlarda olmalıdır.

Taşımaz ve taşınır malların (menkullerin) beş kısımda inceleneceğini açıklamıştık. Şimdi bunları tek tek inceleyelim.

1) Menkul (Taşınabilen) Mallar: Bu mallar adından da anlaşılabi-leceği gibi bir yerden bir yere taşınabilen, ağırlık ve hacim vs. gibi ölçü ve tartı aletleri ile değerlemesi yapılabilen nakit para ve canlı hayvan ve ziynet eşyaları gibi olanlarıdır.

2) Gayrimenkul (Taşınmaz) Mallar: Bu mallar tamamıyla özel hu-kuk kurallarına tabi olup, mülk sahiplerinin istediği gibi zilyet ederek serbest tasarruf hakkına sahip olduğu mallardır. Bu mallar; arazi, bağ bahçe, her türlü deniz ulaşım araçları (her ne kadar taşınır ise de taşınmaz hükmünde incele-nir), hepside Ferâiz ahkâmına tabidir ve mirasa konu olarak varislere intikal eder.

Arazi:

Arazi ise beş sınıfta incelenebilir.

a) Mülk Arazi: Mülk arazi, özel mülkiyete konu olan arazilerdir. Bu araziler zilyet bulunan kişiler tarafından alınıp, satılabilir yani üzerinde her türlü irtifak hakkı kurulabilir onun için bu araziler Ferâiz ahkâmına tabidir. Bu arazilerin birçok çeşitleri vardır, mesela bir memleket fethedildiği zaman oradaki ganimet arazileri yani öşür arazileri ki bu araziler o yeri fethedenlere ve gazilere devlet reisi tarafından verilir.

Bir kısım arazilerde vardır ki miri arazi olduğu halde devlet araziliğin-den çıkartılarak satılan veya devlet reisi tarafından verilen arazilerdir. Yu-karıda sayılan arazilerin tamamı mülk arazi olup Ferâiz ahkâmına tabidirler yani miras konusu olur ve varislere dağıtılabilir.

b) Miri Arazi (Devlet'e Ait Arazi): Bu araziler devlete ait arazilerdir, bunlar devlet tarafından her ne kadar tapu ile verilse bile bunlar kamu huku-ku alanında değerlendirilir veya özel kanunlara tabidirler. Bu araziler Ferâiz ilminin ahkâmına girmezler.

c) Metruk Arazi (Eski, Atıl Arazi): Bu arazilerde tamamıyla sahip-


- 177 -

leri tarafından hayır amacı ile bağışlanan arazilerdir. Bunlarda sahih veya gayrisahih vakıf olmak üzere ikiye ayrılır. Sahih vakıf olan araziler, vakıf defterindeki şartnameye göre idare edilir. Sahih olmayan vakıflar ise genel hukuk çerçevesinde arazi kanunlarına göre idare edilirler. Yukarıda sayılan her iki kısım vakıf arazileri de "Ferâiz İlmi"nin ahkâmına girmez.

d) Mevat (Ölü Arazi): Bu arazilerde kamunun istifadesine bırakılan arazilerdir. Bu araziler; yollar, meydanlar, köy orta malları, pazar ve panayır yerleri ile mera sınıfına giren arazilerdir. Bu nevi arazilerde Ferâiz Ahkâmına girmezler ve meri bulanan tapu kanunları veya imar yasalarına göre işlem görürler.

e) Vakıf (Evkaf Arazileri): Bu nevi araziler kimsenin mülkiyetinde olmayan arazilerdir. Bunlar eğer ilerde özel mülkiyete geçer iseler o zaman Ferâiz Ahkâmına tabi olurlar. Eğer bu arazilerin kullanılmasına özel kanun-larla izin verilirse yani özel mülk olarak tasarruf ehliyeti (zilyet) bulunan ki-şiye verilirse o zaman Ferâiz Ahkâmına tabi olurlar.


- 178 -

VAKIF

Vakf hapsetmek veya sebil etmek manasına gelir. Bir anlamı da ma-likini tasarruftan alıkoymaktır. Mesela malın maliki taşınmazını tarif ederek falan malımı vakf ettim demek onu hapsettim yani tasarruftan alıkoydum ma-nasına gelir.

Vakfın fukuha tarafından çok çeşitli tarifleri yapılmıştır. Vakıf mali-kinin mülkiyetinde kalarak vakf edilen malı (ayn) hapsedip, gelirini yani o maldan gelen menfaati hayır kurumlarından birine bağışlamak şeklinde de açıklanabilir.

Vakf edilen malın vakfedenin mülkiyetinden ayrılması şartı da yoktur. Vakfeden kişi vakf işleminden rucu (vazgeçmek) edebilir. Ancak vakf'ın de-vam etmesi konusunda dava sonucu hâkim, vakf'ın sürdürülmesi konusunda karar vermişse bu durumda vakf'eden vakf işleminden rucu edemez yani vaz-geçemez.

Ayrıca vakf eden kişi bu eylemini şarta bağlayarak yapabilir. Mesela "ben öldükten sonra şu malımın gelirini, şu hayır kurumuna vakf ettim" diye-rek malını hapsedebilir. Ancak vakf işleminde de aynı vasiyet gibi terekenin 1/3'ünü geçmemesi gerekir. 1/3'ü geçmek demek terekedeki varislerin farz haklarına zarar verilmesi demektir. Bu da varislere haksızlık olur. Vakf işle-mi vakf edenin ölümünden sonra cari yani geçerli olur.

Mesela bir kişi kendi mülkünden yani taşınmazından bir miktar araziyi veya arsayı ifraz eder yani ayırıp ayrı bir taşınmaz parçası olarak cami için vakfederse ve bu işlemden sonra o yerde bir tek kişi bile namaz kılsa, o cami-ye ayrılan taşınmaz vakf eden kişinin mülkiyetinden düşer.

Bunun sebebi ise fukuhanın umumi görüşüne göre bu taşınmazın üze-rinde namaz kılınmakla teslim işlemi gerçekleşmiş olur. (İmam' ı Azam Ebu Hanife (r.a.) de bu görüşü benimsemiştir)

Resululah (s.a.v.) her ne kadar "Allahın farzlarından habs (alıkoymak) yoktur" anlamını içeren bir hadis'i şerifinden zayıf olsa da (İbni Abbbas'tan rivayet) bahsedilmektedir. Ancak fukuhanın umumi içtihadına göre; bu hadi-si şerifin cahiliye devrinde söylenmiş olması büyük ihtimaldir. Çünkü cahi-liye devrinde cahiliye arapları putlar için vakf'a benzer tasarruflarda bulunup ve mallarını habs ederlerdi.

Vakf olayına gelince amaç tamamıyla Allah rızası için yapılmaktadır, zaten cahiliye devrinde bu amaçla hiçbir vakıf işlemi yapılmamıştır. Vakf işlemi müslümanlar arasında genel kabul görmüş ve bu yolla nice hayırlı iş ve


- 179 -

eylemler yapılmıştır, çünkü gaye Yüce Allah'ın rızasını kazanmaktır.

Diğer bir görüşe göre ise vakfedilen malın, vakf edenin mülkiyetinden tamamen çıkmasını gerektiği ve gelirinin ve menfaatini de bir hayır kuru-muna tahsis edilmesi gerektiği ve vakfedeninde bir daha rucu edemeyerek mülkün tamamıyla Allah'ın mülkü olmasıdır ki; bizce de bu görüş yerinde olup ilerde doğacak birçok hukuki problemi de ortadan kaldırır. Vakf'ın meş-ru olarak kabul edildiğine dair bir delilde İbn Ömer'in rivayet ettiği hadistir.

Hz. Ömer'e (r.a.) Hayber arazisinden bir parça isabet eder. Bunun üzerine Hz. Ömer, Hz. Peygambere (s.a.v.) sorar: "Ey Allah'ın Resulü bu güne kadar benim elime bundan daha güzel bir mal geçmemiştir, ne yapmamı emredersiniz?" diye sorar:

Hz. Peygamber efendimiz de (s.a.v.) şöyle buyururlar: "Dilersen aslını habs (alıkoyarsın) edersin, onu tasadduk edersin." buyurdular.

Bu emir üzerine Hz. Ömer (r.a.) malını tasadduk etti ve satılmaması, miras bırakılmaması ve hibe edilmemesini şart koştu.

Vakf ettiği gayrimenkulun ise gelirini yani menfaatini, yoksullara, fa-kirlere, kölelere, yoldan gelmiş yolculara, akrabalara, misafirlere tahsis edil-mesini şart olarak koşmuştur.

Ayrıca vakf'ı idare eden yani mütevelli olan kişinin vakf'ın akarından yemesi, içmesi, ihtiyaçlarını karşılamanın mubah olduğunu ancak mülk edin-mek amacı ile para biriktiremeyeceğini yani vakf'ın gelirinden servet edinme amaçlı mal veya değer biriktiremeyeceğini şart koşmuş ve genel fukuha gö-rüşü de bu yönde oluşmuştur.

Yukarıdaki Hadisi Şeriften anlaşılan vakfedilen malın üzerinde her-hangi bir şahsi tasarrufta bulunamayacağıdır. Yani vakf edilen malın habs edilmesi, engellemek, menetmek yani alıkoymaktır. Ama taşınmaz malın vakf edenin mülkiyetinden çıkacağına dair açık ve kesin bir delil yoktur.

İslam tarihinde ise vakıfların çok büyük bir yeri ve önemi vardır. Müs-lümanlar bu müesseseye çok önem vermişler ve çok çeşitli hayırlı hizmetlere vakf yolu ile hizmetlerde bulunmuşlardır ve vakf yapılan gayrimenkul veya ayn üzerinde tasarruf faaliyetlerini yasaklamışlardır.

Vakf konusuna daha genel bir bakış açısı ile bakarsak uygun gören ve uygun görmeyen fıkıh mensupları olduğu gibi bunun mendub (teşvik edilen bir teberru olduğunu) söyleyenlerde olmuştur.


- 180 -

Bu konu ile ilgili fukuhanın görüşü ne kadar çeşitli olur ise olsun ni-hayetinde Allah rızası için yapılan bir tür teberru niteliği taşıdığı için meşru görülmüş ve teşvik edilmiştir. Vakfın meşruluğuna delalet eden Ayeti Keri-melerde vardır.

Yüce Allah (c.c.) Ali İmran 92. Ayet'i Kerimesi'nde şöyle buyurmuştur: "Siz sevdiğiniz şeylerden infak edinceye kadar; iyiliğe kavuşmuş olamazsınız."

Yüce Allah (c.c.) Bakara Suresi 267. Ayet'i Kerimede şöyle buyurmaktadır: Ey iman edenler kazandıklarınızın, en güzel olanlarından ve sizin için yerden çıkardığımız şeylerden, infak ediniz."

Peygamber Efendimiz (s.a.v) başka bir Hadisi Şerifinde şöyle buyurmuştur. "Ademoğlu öldümü üç şey müstesna ameli kesilir. Cari bir sadaka, kendisinden sonra kendisi ile faydalanılan bir ilim yahut kendisine dua edecek salih bir evlat." (Tirmizi)

Yüce Allahın emirlerine titizlikle uyan ve kulların haklarına ciddi bir şekilde riayet eden kimse salihlerdendir.

Herhangi bir taşınmazı veya ayn'ı lafız ile vakfetmekte yeterlidir, mese-la "ben bu işyerimin gelirini kıyamete kadar fakir ve kimsesizlere harcanmak üzere vakf ettim" şeklinde de sahih ve geçerlidir. Bu durumda dükkânında vakf olduğu yani habs edildiği ve üzerinde herhangi bir tasarruf yapılamaya-cağı anlaşılmalıdır.

Vakıf ile vasiyet arasındaki benzerlik ise şöyledir; her ikisi de vasiyet eden musi veya vakf eden kişinin iradesi ile tamam olur yani kişi "ben şu ma-lımın gelirini veya menfaatini şu hayır kurumuna veya şu kimselere harcan-mak üzere vakf ettim" demesi yeterlidir ve geçerlidir. Bu fiile de vakf edenin icabı denir. Vakıfta siğa yani ifade şarttır.

Fıkıh âlimlerinin genel içtihadına göre vakıf'ın dört ana rüknü vardır.

1) Vakıf (vakfeden)2) Mevkuf (vakfedilen)3) Kendisi için vakf edilen cihet (mevkufun aleyh)4) Siğa (ifade)

Vakıf mülkiyeti izale eder. Satış, hibeyi yani tasarrufu durdurur ve bu


- 181 -

işlemler içinde vakf'ın kabul edilip edilmemesine gerek yoktur. Vakfedenin irade açıklaması ile yani siğa ile geçerli olur.

Vakfın Çeşitleri:

Vakıf genelde iki kısma ayrılır. Hayır vakıfları ve aile vakıflarıdır.

1) Hayır Vakfı: Belirli bir süre için yapılan bu tür vakıflar bu sürenin bitiminde belirlenen kişi veya kişilere vakf olur. Mesela bir aşınmazını okul yapılması için vakf ederek okul yapımı bittikten sonra geri kendi ve ailesine vakf edebilir.

2) Aile Vakfı: İlk başından beri vakf eden kişinin kendisine, ailesine veya bir kısım insanlara yapmış olduğu vakıftır.

Vakfın Konusu:

Vakfın konusu var olan ve bir kıymet taşıyan mal olmalıdır. Vakfın ko-nusu arazi, ev, arsa, dükkân yani kısaca kıymet taşıyan emlak'dan olabildiği gibi menkul olan yani taşınabilen kitap, hayvan ve silah gibi şeylerde olabilir. Bu konuya daha da açıklık getiren Hadisi Şerif'te vardır.

Resulullah'ın (s.a.v.) buyurdu ki: "Halid'e gelince, sizler Halid'e zulmediyorsunuz. Hâlbuki o zırhlarını ve bütün savaş aletlerini Allah yolunda vakf etmiş bulunmaktadır." (Buhari ve Müslim)

a) Akarın Vakfı: Arazi, bağ, tarla, dükkân ve ev gibi taşınmazların vakf edilmesinin geçerli olduğunu açıklamıştık. Halife Hz. Ömer'in (r.a.) akarlarını vakf ettiğini önceki bölümlerde açıklamıştık. Aka-rın vakfında bir daimilik söz konusudur yani kıyamete kadar kalır ve devam eder.

b) Menkul Malın Vakf Edilmesi: Fukuhanın çoğunluğu menkul mal-larda vakıf edilebileceği görüşünde birleşmiştir. Örneğin, camilere lazım olan halı, aydınlatma araçları ve saat gibilerdir. Yani vakfın akarının veya ondan sağlanan menfaat veya faydanın ebedi veya mıkımı (daimi) olması da şart değildir.


- 182 -

c) Muşanın Yani Müşterek Mülkiyet Olan Malların Vakfı: Paylaş-tırılması ertelenen veya paylaştırılmamış hisseli yani müşterek olan bir maldaki payında vakfı sahih ve geçerlidir. Mesela bir taşıttaki yani dolmuştaki (halk arasında bir tekeri derler) hissenin yani men-faatinde vakf edilmesi mümkündür. Zaten vakıf hemen hemen hibe gibidir.

d) Gayrimenkul Üzerindeki İrtifak Hakkının Vakfı: Fıkıh âlimleri-nin büyük bir çoğunluğuna göre irtifak haklarının da vakfı caizdir. Mesela bir evin altı hariç üst hakkını veya üstü hariç altını vakfe-debiliriz.

e) İkta'ların Vakfı Yani Devletin Mülkiyetinde Olan Taşınmazların Vakfı: Bu gibi arazilerin vakf edilmesi caiz değildir. Vakf edecek kişi zaten bu arazinin maliki değildir, devlet bu araziyi kendisine faydalanması için vermiştir. Mevat arazilerde ise durum değişir. Çünkü bu araziler ölü arazilerdir. Bu arazileri ihya ederek malik olan kişi ihyadan sonra vakf edebileceği kabul görmüştür.


- 183 -

EHLİ BEYT SEVDASI

Biliyorum Resululah'ın canısın, cananısın başının tacısın sen

Mübarek ismini kızıma verdim, iki gözümün nuru validem

O gözlerden yaş akıtmaya herkimse sebeb bilemem

Müştekiyim yevmil kıyamete kadar ondan ben

Size olan sevgimi asla anlatamam, söyleyemem ben

Hala anlamış değilim, bu zalimler ne istediler sizden

Sağ olacaktım âh o zamanlar, o zamanlar ben

Ne yapayım iki gözümün fer'i birşey gelmiyor elden

Gerçek mümin ne ister, mübarek Hasan, Hüseyin ve sizden

Kimki haksızlık ettiyse size, ayrılmıştır yeri cehennemden

Sizlere olan sevgi anlatılırmı, söylenirmi hiç validem

Hepinizinde ateşi ile yanacağım, ölene dek ben

Seni cebrail giydirdi yüzünün nurunu veren Allah

Sülbünü sevenlere nasip olsun, la ilahe illalah

Sevgin bitmez sözle bunu anlatabilemem ben

O mübarek sesini bir daha duyabilsem ötelerden

Öbür âlemdeki saltanatını görmek isterim

Göster inşallah sultanım, biricik Validem bize

Her iki Âlemde de köleniz ve kulunuz olarak

Ebediyyen hizmet etmek isterdim hepinize

Mübarek isimlerinizi asla tek tek saymak istemem

Bunu böyle bil ki Sultanım, Validem ölünceye kadar

Resulullah ve sizlerin âşkı ile yanacağım ben


- 184 -

YETİMİM BEN

Farkındamısın; görmediğin hep sırtına vurduğun

O kimsesiz, o öksüz,o yetim çocuğun

Yesin, doysunda yeter ki senin oğlun

Kim var ki ardında, o pembe yanaklı yüzü buruğun

Hiç baktınmı ki, o şirin, o sımsıcak, o güzelim, tatlı sıfata

Ezanlar okunuyor selalar veriliyor koşuyorsun namaza

Ezan, namaz, hac, zekât ne içindir; bir daha

Çoğu bölüşesin, hakkın olmayana dokunmayasın diye asla

Yüce Allah kimsenin koluna girermi; hâşâ

Girmiştir işte bak; öksüzlerin yetimlerin koluna

Yardım istiyor senden, itip de, kakmak değil

Sıyrıl da dünya işlerinden, biraz bunlara eğil

Sorguyu, cenneti, cehennemi onların yüzünde gördüm ben

Laf anlamam, onlarla yürür, onlarla gömülürüm ben

İsterim ki onlar hep oynasın cıvıl cıvıl, hep gülsün

Benim rızkım, ekmeğim istediği kadar küçülsün

Yeter ki Rahmanın kulu, onların kölesi olayım da

İsterse defterim sol elimden dürülsün

Yüce Peygamber koluna giriyor, kevser havuzunun başında

Nice rahmet, nice güzellikler var o yetimin kaşında

Hep nimetler senin olacak, rastgele elin çarpsa başına

Birde isteyerek düzlersen onun, üstünü, saçını başını

Cennet taâmına benzetirsin kuru aşını

Vazgeçelim gel, dünyanın din dışı işlerinden

Koşalım, yorulalım, öpelim o pamuk ellerinden


- 185 -

Hiç bayram geçirdin mi sen; babasız, soğuk ve donuk

Masumca bakar onlar, ağlayamazlarda içlerine boğuluk

Onlara hizmette yarışalım, hep beraber gel

Unutma ki bizi de götürecek son esecek yel

Yakar hep içimi, o acı gülüş, o anlamlı düşünüş

Görmek istemezler onlar ne güzel bir rüya ne de düş

Sadece sade bir sevgi, şevkattir istediği

Esirgeme onlardan ne olur çok da zor değil dilediği

Yanarım kavrulurum onların o isteyiş tarzına

Daha çok dikkat etmek isterim Allahım'ın farzına

Yaradanı sevindirmenin bir yolunu bulalım

Gece, gündüz, karda kışta soğukta

Onlarla üşüyüp, onlarla kızıp, onlarla kalkalım

Ah dostlarım, yaktı yıktı beni o yetimin bakışı

Hele üzülüp ağlayınca birde o kaş çatışı

Nasıl dayanmalı Allahım, bu manzaraya

Ne kadar rahmetin, güzelliğin varsa ver onlara

Onların âşkı olmadan nefes almamı nasip etme bana

Yarabbi, ben onların derdinden olmuşum bir derbeder

Senden tek arzum, beni haşret onlarla beraber

En çok seni, Resulumu, Validemi sevdim ben

Bizde hayır yok, onları güldürecek yine sensin sen

Tutmuştu bayram günü "Resulullah" O yetimin elinden

Olmuştu annesi Aişe, babası Hz. Muhammmed, amcası Ali

Ablası "Fatîma", kardeşleri Hasan ve Hüseyin

Gelin isterseniz siz de böyle dilek dileyin

Seviyorum ya Râb, çok özledim hepsini

Bir türlü kimseye dökemiyorum bu ezeli derdimi


- 186 -

İnsanlar arasında asla ayrım yapmadan hepsini sevgiyle kucaklamak lazımdır. İnsanın amacı sadece Allah rızası için insanlara ve mahlûkata hiz-met olmalıdır. Yargılama sadece Allah'a mahsustur. İnsanları af ve mağfiret konusundaki tek güç Allah'a aittir.


- 187 -

Hz. Ali (r.a.) efendimizin şu kelamını aklımızdan çıkartmamamız lazımdır:

"Ya hilkât'te eşiz ya dadinde kardeşiz."


- 188 -

FAYDALANILAN ESERLER:

1) Elmalılı M. Hamdi Yazır, (Kuran-ı Kerim'in Meali) 2) Prof. Dr. Vehbe Zuhayli, (İslam Fıkhı Ansiklopedisi) 3) H. Hilmi Işık, (Tam İlmihal, Saadet-i Ebediyye) 4) Doç. Dr. Abdulllah Çolak, (İslam Aile Hukuku) 5) Salih Suruç (Kâinatın Efendisi) 6) Teshilu' l Ferâiz-Ali Haydar Efendi, (Prof.Dr. Orhan Çeker-Sadeleş-

tirme ve Notlar) 7) Mollla Husrev, (Gurer ve Dürer) 8) Doç. Dr. Halis Aydemir, (Kuran'da Hata Yok) 9) Osman Keskioğlu, (Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku) 10) A. Fikri Yavuz, (İslam Fıkhı ve Hukuku) 11) Prof. Dr. İbrahim Canan, (Hadis Ansiklopedisi) 12) Elmalılı M. Hamdi Yazır (Hak Dini ve Kur'an Dili)


- 189 -


- 190 -


- 191 -


- 192 -


- 193 -


- 194 -

Documents

mustafabuharikorkmaz.files.wordpress.comİslam dinini icraatları ile anlattıklarını müşahede ettim. İslam dinini, yani di-nimizi en iyi anlatmanın ve sevdirmenin yolunun dürüst