Upload
others
View
46
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
SİNDİRİM VE SİNDİRİM SİSTEMİ
• Organizmanın büyüme ve enerji gereksinimini sağlamak için aldığı besinlerin
– fiziksel ve kimyasal olarak parçalanması ve
– yararlı kısımlarının emiliminden sonra
– taşınıp gerekirse depolanması sürecidir.
• Besin alımı için farklı hayvan gruplarında farklı stratejiler kullanılır.
Mouth
Tentacles
Food
Epidermis Gastrodermis
Food particles engulfed and digested
Food particles broken down
Digestive enzymes released 1
2
3
Crop
Gizzard
Intestine
Anus
Esophagus
Pharynx
Mouth
(a) Earthworm
Midgut Esophagus
Crop
Mouth
Stomach
Gizzard
Intestine
Anus
Anus
Rectum Esophagus
Crop
Hindgut Foregut
Mouth Gastric cecae
(b) Grasshopper (c) Bird
Liver
Salivary glands
Gall- bladder
Esophagus
Pharynx
Oral cavity
Sphincter
Mouth
Stomach
Esophagus
Tongue
Pancreas
Small intestine
Large intestine
Rectum
Anus
Sphincter
Stomach
Duodenum of small intestine
Pancreas
Schematic diagram
Anus
Rectum
Large intestine
Small intestine Liver
Salivary glands
Gall- bladder
Tongue
Pharynx
Glottis
Larynx
Bolus of
food
Epiglottis
up
Esophageal
sphincter
contracted
Esophagus
To lungs To stomach Relaxed
muscles
Contracted
muscles
Sphincter
relaxed
Stomach
Trachea
Gastric gland
Gastric pits on interior surface
of stomach
Sphincter
Small intestine
Epithelium
Mucous cell
Chief cell
Parietal cell
Chief cell
Pepsinogen
Parietal cell
Pepsin
Folds of epithelial tissue
Sphincter
Esophagus
Stomach
3
2
1
10
m
HCl
H Cl
Fat digestion Nucleic acid digestion
Protein digestion
Fat (triglycerides) DNA, RNA
Nucleotides
Pancreatic nucleases
Pancreatic lipase
Glycerol, fatty acids, monoglycerides
Nucleotidases
Nucleosides
Nucleosidases and phosphatases
Nitrogenous bases,
sugars, phosphates Amino acids
Dipeptidases, carboxy- peptidase, and aminopeptidase
Small peptides
Pancreatic carboxypeptidase
Smaller polypeptides
Pancreatic trypsin and chymotrypsin
Small polypeptides
Proteins
Pepsin
Carbohydrate digestion
Polysaccharides Disaccharides
Salivary amylase
Smaller
polysaccharides Maltose
Pancreatic amylases
Disaccharides
Disaccharidases
Monosaccharides
Small intestine (enzymes from epithelium)
Small intestine (enzymes from pancreas)
Stomach
Oral cavity, pharynx, esophagus
SİNDİRİM KANALININ GENEL HİSTOLOJİK ÖZELLİKLERİ
• Farinksi izleyen özofagustan rektuma kadar uzanan sindirim kanalı kısmında dört histolojik tabaka bulunur.
• Kalınlıkları ve özel yapıları değişik bölgelerin işlevlerine göre önemli farklılıklar göstermekle beraber, içten dışa doğru
– mukoza,
– submukoza,
– muskularis eksterna ve
– seröza
olarak isimlendirilen tabakaların genel yapı planları ve özellikleri aynıdır.
SİNDİRİM KANALININ ÖZEL YAPILAŞMALARI
• Sindirim kanalı mukus, enzimler, su ve sindirime yardımcı başka maddeler olmak üzere birçok salgının sentezlenip salgılandığı çok sayıda bez içermektedir.
• Bezler başlıca mukoza ve submukoza tabakasında yer alırlar.
• Karaciğer, pankreas ve safra kesesi ise özel yapılaşmalar göstermektedir.
OMURGALILARDA SİNDİRİM KANALINA BAĞLI BEZLER
1. KARACİĞER
deri hariç vücudun en büyük organıdır.
• Bulunduğu yer ve vaskülarizasyonu, metabolitleri biriktirmek, depolamak, dönüştürmek, nötralize ve elimine etmek için son derece uygundur.
• Bağ dokusundan oluşan bir stroma içerisinde hepatosit adlı parankimal hücrelerin birbirleriyle bağlantılı kordonlar, plaklar halinde yer aldığı genel yapıda; stroma içerisinde ayrıca kan ve lenf damarları, safra kanalları, sinirler bulunur. Hepatosit kordonları arasında da kan akımının yavaşladığı genişlemiş damarlar olarak tanımlanabilen sinüzoidler vardır.
• Protein, karbohidrat, yağ, vitamin metabolizmasında, ilaçlar da dahil toksik maddelerin parçalanmasında, ayrıca safra salgısı sentezlenmesinde görevlidir.
2. SAFRA KESESİ
• Safranın barsağa salınana kadar depolandığı armut biçiminde bir organdır.
3. PANKREAS
• Hem sindirim enzimleri, hem de hormon salgılayan, ince bir bağ dokusu kapsülüyle sarılı karışık bir bezdir.
SOLUNUM VE SOLUNUM SİSTEMİ
• Organizmanın metabolik işlevleri için gerekli oksijenin
alınması ve hücrelerdeki biyokimyasal işlevlerin son
ürünlerinden olan karbondioksitin uzaklaştırılmasına
yönelik fizyolojik süreçtir.
• Omurgalılarda kandaki CO2 düzeyi üzerinden pH denetimi
yapan solunum sistemi, dışarıya ısıtılmış ve nemlendirilmiş
hava verip organizmanın sıcaklığının düzenlenmesine yardım
eder. Ayrıca bazı maddelerin metabolize edilmesinde
görevleri vardır.
• O2 ve CO2 solunumla ilgili epitel yüzeylere difüzyonla, yani pasif olarak girer.
• Protozoonlar ve rotiferler gibi, yüzey alanı/hacim oranı yüksek olan küçük canlılarda difüzyon gaz transferi için yeterlidir.
• Büyük canlılarda ise solunum epiteli ve dokular arasında gaz transferini sağlamak üzere bir dolaşım sistemi gelişmiştir.
• Solunum ilkel canlılarda bütün vücut yüzeyi ile yapılabilirken, organizasyon basamakları yükseldikçe özel organlar ve sistemler aracılığı ile gerçekleştirilir.
OMURGALILARDA SOLUNUM SİSTEMİ
• Balıklar genelde solungaç solunumu yapar.
• Kurbağaların akciğerleri göğüs kemiğinin iki yanında küçük birer köpük yumağı gibi görünür.
• Sürüngenlerde çift akciğer olmasına karşın, yılanlar gibi uzun vücutlu formlarda bir akciğer körelmiş durumdadır.
• Kuşlar omurgalılar içinde en etkin solunum yapan gruptur. Metabolizmalarının yüksek oluşu nedeniyle oksijen gereksinimleri fazladır. Akciğerlerde, memelilerde olduğu gibi alveoller yerine akciğerle bağlantılı olan hava keseleri görev yaparlar.
• Memelilerde solunum sistemi burun delikleri, sinüsler, larinks, trake ve bronşların oluşturduğu iletici kısım ile bronşların en uç dallanmalarının sonuçlandığı alveollerden oluşan bir solunum kısmına ayrılarak incelenir. Gaz alışverişi solunum kısmında olur.
Parapodium (functions as gill)
(a) Marine worm (b) Crayfish
Gills Gills
Tube foot
(c) Sea star
Coelom
Gill arch
O2-poor blood
O2-rich blood
Blood vessels
Gill arch
Operculum Water flow
Water flow Blood flow
Countercurrent exchange
PO (mm Hg) in water 2
150
PO (mm Hg)
in blood 2
120 90 60 30
140 110 80 50 20 Net diffu- sion of O2
Lamella
Gill filaments
Tracheoles Mitochondria Muscle fiber
2.5
m
Tracheae
Air sacs
External opening
Trachea
Air sac Tracheole
Body cell
Air
Pharynx
Larynx
(Esophagus)
Trachea
Right lung
Bronchus
Bronchiole
Diaphragm
(Heart)
Capillaries
Left lung
Dense capillary bed enveloping alveoli (SEM)
50 m
Alveoli
Branch of pulmonary artery (oxygen-poor blood)
Branch of pulmonary vein (oxygen-rich blood)
Terminal bronchiole
Nasal cavity
DOLAŞIM VE DOLAŞIM SİSTEMİ
(Kardiyovasküler Sistem)
• Metabolik işlevler için gerekli maddelerin taşınmasına paralel olarak, metabolizma artıklarının da atılacakları organ veya sistemlere götürülmesi işlemlerinin bütünüdür.
• Dolaşım sistemi bütün bu maddelerin vücuttaki dolaşımını sağlayan organ sistemidir.
• Ayrıca, vücut sıcaklığını ve pH'yi dengelemeye yardımcı olur.
• Hiç dolaşım sistemine sahip olmayan canlılar da (örn. Platyhelminthes=yassı kurtlar) mevcuttur.
• Canlıların yapısı ilerledikçe, sisteminin yapısı da gelişir
• Sistem, açık dolaşım sistemleri ve kapalı dolaşım sistemleri olarak iki grupta incelenir.
AÇIK DOLAŞIM • Yumuşakçalar ve artropodlar gibi omurgasızların büyük bir kısmında
görülür.
• Haemosöl denen vücut boşluklarında dolaşım sıvısı (kan) organları doğrudan sarar (adeta su gibi yıkar); kan ile interstisyel sıvı (doku sıvısı) arasında ayrışma yoktur.
• Bu birleşik sıvıya hemolenf denir.
• Hemolenf hemosölü tamamen kaplar ve tüm hücreleri sarar. Su, inorganik tuzlar ve organik bileşiklerden oluşur. Birincil oksijen taşıyıcı molekül ise hemosiyanindir.
• Hayvan hareket ederken oluşan kas hareketleri hemolenf hareketini sağlar, fakat sıvı akışını bir bölümden diğerine yönlendirilmesi kısıtlıdır.
• Kalp gevşediğinde kan, açık gözenekler (porlar) aracılığıyla kalbe döner.
KAPALI DOLAŞIM • Tüm omurgalıların ve halkalı solucanlar (Annelida filumu) ile
kafadanbacaklıların (Cephalopoda sınıfı) dolaşım sistemleri kapalıdır.
• Kan, kan damarlarından oluşan sistemden çıkmaz, bu damarlar sisteminin içinde dolaşır.
• Toprak solucanından başlayarak bazı omurgasızlarda ve omurgalıların da hepsinde kapalı dolaşım vardır.
• Sistemin elemanları kalp ve kan damarlarıyla lenf damarlarıdır. Kan damarları arter (atardamar), kılcal damar (kapiler) ve venlerden (toplardamar) oluşur.
• Arterler oksijenlenmiş kanı dokulara taşırken, venler oksijenlenmemiş kanı geri kalbe taşır.
• Kan arterlerden venlere kılcal damarlar yoluyla geçer. Kılcal damarlar en ince ve en çok sayıdaki kan damarlarıdır, madde alışverişi kılcal damarlar aracılığı ile yapılır.
OMURGALILARDA DOLAŞIM SİSTEMLERİ
• Balıklarda kan bir tam dolaşımda, iki odacıklı kalpten bir kez geçer.
• Kurbağada kalp üç odacıklıdır ve vücutta kirli kan dolaşır.
• Sürüngenlerde kalp üç odacıklıdır ve kalp karıncığında yarım perde vardır. Timsahlarda bu perde tamdır, kirli ve temiz kan panizza kanalında karışır.
• Memelilerde ise kan bir tam dolaşımda kalpten iki kez geçer.
• Pulmoner dolaşım (küçük dolaşım) kanın kalpten akciğerlere ve akciğerlerden de kalbe götürülüp getirildiği sistemi ifade eder.
• Sistemik dolaşım (büyük dolaşım) ise kanın kalpten diğer vücut dokularına götürülmesine ve bütün dokulardan tekrar kalbe dönmesini sağlayan iletim şebekesidir.
FISHES AMPHIBIANS REPTILES (EXCEPT BIRDS) MAMMALS AND BIRDS
Systemic capillaries Systemic capillaries Systemic capillaries Systemic capillaries
Lung capillaries Lung capillaries Lung and skin capillaries Gill capillaries
Right Left Right Left Right Left
Systemic circuit
Systemic circuit
Pulmocutaneous circuit
Pulmonary circuit
Pulmonary circuit
Systemic circulation Vein
Atrium (A)
Heart: ventricle (V)
Artery Gill circulation
A
V V V V V
A A A A A Left Systemic aorta
Right systemic aorta
Circular canal
Mouth
Radial canals 5 cm
(a) The moon jelly Aurelia, a cnidarian (b) The planarian Dugesia, a flatworm
Gastrovascular cavity
Mouth
Pharynx
2 mm
(a) An open circulatory system
Heart
Hemolymph in sinuses
surrounding organs
Pores
Tubular heart
Dorsal
vessel
(main heart)
Auxiliary
hearts
Small branch vessels in each organ
Ventral vessels
Blood
Interstitial fluid
Heart
(b) A closed circulatory system
(a) Single circulation (b) Double circulation
Artery
Heart:
Atrium (A)
Ventricle (V)
Vein
Gill
capillaries
Body
capillaries
Key
Oxygen-rich blood
Oxygen-poor blood
Systemic circuit
Systemic
capillaries
Right Left
A A
V V
Lung
capillaries
Pulmonary circuit
Amphibians Reptiles (Except Birds)
Pulmocutaneous circuit Pulmonary circuit
Lung and skin capillaries
Atrium (A)
Atrium (A)
Left Right
Ventricle (V)
Systemic capillaries
Systemic circuit Systemic circuit Systemic circuit
Systemic capillaries
Incomplete septum Incomplete septum
Left systemic aorta
Left Right
Right systemic aorta
A A
V V
Lung capillaries
Lung capillaries
Pulmonary circuit
A A
V V Left Right
Systemic capillaries
Key
Oxygen-rich blood
Oxygen-poor blood
Mammals and Birds
Superior vena cava
Pulmonary
artery
Capillaries of right lung
Pulmonary vein
Aorta
Inferior vena cava
Right ventricle
Capillaries of abdominal organs and hind limbs
Right atrium
Aorta
Left ventricle
Left atrium
Pulmonary vein
Pulmonary artery
Capillaries of left lung
Capillaries of head and forelimbs
İMMUN (BAĞIŞIKLIK) SİSTEM
Canlıların vücudunda, immun sistemde fonksiyonel olan lenfoid organlar, lenfosit üretmede, antijenik uyarımlara bağımlı oldukları ve olmadıklarına göre başlıca iki grup altında toplanmaktadır.
1- Merkezi (primer) lenfoid organlar
2- Periferal (sekonder) lenfoid organlar
1- Merkezi (primer) lenfoid organlar - Kemik iliği
- Timus
- Bursa Fabricius
2- Periferal (sekonder)
lenfoid organlar
- Lenf Düğümü
- Dalak
- Basit Lenfoid Dokular Mukoza ile ilişkili LD
Tonsil
Adenoidler
Peyer plakları
Appendiks
MALT
Thymus
Peyer’s patches (small intestine)
Appendix (cecum)
Adenoid
Tonsils
Lymphatic vessels
Spleen
Lymph nodes
Lymph node
Blood capillary
Interstitial fluid
Tissue cells
Lymphatic vessel
Lymphatic vessel
Masses of defensive cells
BOŞALTIM SİSTEMİ
• Karbondioksit, su, yiyeceklerin sindirilemeyen kısımları, organik ve inorganik tuzlar gibi artık maddeler vücuttan çeşitli şekillerde atılmak zorundadır.
• Sindirim borusundan başlıca katı artıklar ve bir miktar da su, karbondioksit ve tuzlar atılırken,
• Solunum sisteminden esas olarak karbondioksit ve bir miktar su uzaklaştırılır.
• Deri de su, karbondioksit ve tuzların, ayrıca ölü deri dokusunun ve deri türevlerinin atıldığı organdır.
• Boşaltım sistemi olarak tanımlanan ve bir çift böbrek, bir çift üreter, bir idrar kesesi ve bir üretradan oluşan sistem ise artık maddelerin uzaklaştırılmasında en önemli görevlerden birini üstlenmiştir.
• Başlıca suyun ve suda eriyen tuzların, ayrıca protein metabolizması artıkların atılımı boşaltım sistemiyle yapılır.
BOŞALTIM SİSTEMİNİN GÖREVLERİ
• Artıkların uzaklaştırılması: Su ve suda eriyen tuzlarla protein metabolizması artıklarının atılımını sağlar. Metabolik atıklar ve yabancı moleküller süzüntü içerisine salgılanarak atılımları sağlanır.
• Homeostatik düzenleme: Vücut sıvılarının tuz hacminde, ozmolaritede, iyon ve pH değerlerinde dengeyi sağlar.
• Bazı hormon ve enzimlerin sentezlenmesi.
Nephrostome Metanephridia
Nephridio- pore
Collecting tubule
Bladder
Capillary network
Coelom
Digestive tract
Midgut (stomach)
Malpighian tubules
Rectum
Intestine Hindgut
Salt, water, and nitrogenous
wastes
Feces and urine Anus
Malpighian tubule
Rectum
Reabsorption of H2O, ions, and valuable organic molecules
HEMOLYMPH
Nucleus of cap cell Cili
a Interstitial fluid filters through membrane where cap cell and tubule cell interdigitate (interlock)
Tubule cell
Flame bulb
Nephridiopore in body wall
Tubule
Protonephridia (tubules)
protonefridyum
nefridyum
Malpighi tüpleri
OMURGASIZLARDA BOŞALTIM SİSTEMİ
(a) Osmoregulation in a marine fish (b) Osmoregulation in a freshwater fish
Gain of water and salt ions from food
Excretion of salt ions from gills
Osmotic water loss through gills and other parts of body surface
Gain of water and salt ions from drinking seawater
Excretion of salt ions and small amounts of water in scanty urine from kidneys
Gain of water and some ions in food
Uptake of salt ions by gills
Osmotic water gain through gills and other parts of body surface
Excretion of salt ions and large amounts of water in dilute urine from kidneys
Key
Water
Salt
Nasal salt gland
Ducts
Nostril with salt secretions
(a) Location of nasal glands in a marine bird
(b) Secretory tubules
(c) Countercurrent exchange
Key
Salt movement
Blood flow
Nasal gland
Capillary
Secretory tubule
Transport epithelium
Vein Artery
Central duct
Secretory cell of transport epithelium
Lumen of secretory tubule
Salt ions
Blood flow Salt secretion
Most aquatic animals, including most bony fishes
Mammals, most amphibians, sharks,
some bony fishes
Many reptiles (including birds),
insects, land snails
Ammonia Urea Uric acid
Tubules of protonephridia
Tubule
Flame
bulb
Nucleus
of cap cell
Cilia
Interstitial
fluid flow
Opening in
body wall
Tubule
cell
Components of a
metanephridium:
Collecting tubule
Internal opening
Bladder
External opening
Coelom Capillary
network
Digestive tract
Midgut
(stomach) Malpighian
tubules
Rectum
Intestine Hindgut
Salt, water, and
nitrogenous
wastes
Feces
and urine
Malpighian
tubule
To anus
Rectum
Reabsorption
HEMOLYMPH
Excretory Organs Kidney Structure Nephron Types
Posterior vena cava
Renal artery and vein
Aorta
Ureter
Urinary bladder
Urethra
Kidney
Renal cortex
Renal medulla
Renal artery
Renal vein
Ureter
Cortical nephron
Juxtamedullary nephron
Renal pelvis
Renal cortex
Renal medulla
Nephron Organization
Afferent arteriole from renal artery Glomerulus
Bowman’s capsule
Proximal tubule
Peritubular capillaries
Distal tubule
Efferent arteriole from glomerulus
Collecting duct
Branch of renal vein
Vasa recta
Descending limb
Ascending limb
Loop of
Henle
200
m
Blood vessels from a human kidney. Arterioles and peritubular capillaries appear pink; glomeruli appear yellow.
Excretory Organs
Posterior vena cava
Renal artery and vein
Aorta
Ureter
Urinary bladder
Urethra
Kidney
Nephron Organization
Afferent arteriole from renal artery Glomerulus
Bowman’s capsule
Proximal tubule
Peritubular capillaries
Distal tubule
Efferent arteriole from glomerulus
Collecting duct
Branch of renal vein
Vasa recta
Descending limb
Ascending limb
Loop of
Henle